|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
อิทานิ มหาชเนน โอโลกิเตนา"ติ อปฺโปสฺสุกฺโก หุตฺวา รชฺชสิรึเยว นานุโภติ, กาเลน ปน กาลํ วินิจฺฉยฏฺาเน นิสีทิตฺวา นิคฺคเหตพฺเพว นิคฺคณฺหาติ, ปคฺคเหตพฺเพ ปคฺคณฺหาติ, านนฺตเรสุ เปตพฺพยุตฺตเก านนฺตเรว เปสิ, ๑- เอวเมว มหาโพธิมณฺเฑ อธิคตสฺส สพฺพญฺุตาณสฺสานุภาเวน อนุปฺปตฺตธมฺมรชฺโช ธมฺมราชาปิ "กึ เม อิทานิ โลเกน โอโลกิเตน, อนุตฺตรํ ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวิสฺสามี"ติ อปฺโปสฺสุกฺกํ ๒- อนาปชฺชิตฺวา จตุปริสมชฺเฌ ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ พฺรหฺมสฺสรํ นิจฺฉาเรตฺวา ธมฺมํ เทสยมาโน นิคฺคเหตพฺพยุตฺเต กณฺหธมฺเม ปุคฺคเล สิเนรุปปาเต ๓- ปกฺขิปนฺโต วิย อปายภยสนฺตชฺชิเตน นิคฺคเหตฺวา ปคฺคเหตพฺพยุตฺตเก กลฺยาณธมฺเม ปุคฺคเล อุกฺขิปิตฺวา ภวคฺเค นิสีทาเปนฺโต วิย ปคฺคณฺหิตฺวา านนฺตเรสุ เปตพฺพยุตฺตเก อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถราทโย สาวเก ยาถาวสรสคุณวเสเนว านนฺตเรสุ เปนฺโต เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ รตฺตญฺูนํ, ยทิทํ อญฺาโกณฺฑญฺโ ๔- ติอาทิมาห. อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถรวตฺถุ ตตฺถ เอตทคฺคนฺติ ปทํ วุตฺตตฺถเมว. รตฺตญฺูนนฺติ รตฺติโย ชานนฺตานํ. เปตฺวา หิ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อญฺโ สาวโก อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถรโต ปมตรํ ปพฺพชิโต นาม นตฺถีติ. ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย เถโร จิรกาลํ รตฺติโย ชานาตีติ รตฺตญฺู. สพฺพปมํ ธมฺมสฺส ปฏิวิทฺธตฺตา ยทา เตน ธมฺโม ปฏิวิทฺโธ, จิรกาลโต ปฏฺาย ตํ รตฺตึ ชานาตีติปิ รตฺตญฺู. อปิจ ขีณาสวานํ รตฺตินฺทิวปริจฺเฉโท ปากโฏว โหตีติ, อยญฺจ ปมขีณาสโว เอวมฺปิ รตฺตญฺูนํ สาวกานํ อยเมว อคฺโค ปุริมโกฏิภูโต เสฏฺโ. เตน วุตฺตํ "รตฺตญฺูนํ ยทิทํ อญฺาโกณฺฑญฺโ"ติ. เอตฺถ จ ยทิทนฺติ นิปาโต, ตํ ๕- เถรํ อเปกฺขิตฺวา ๖- โย เอโสติ, อคฺคสทฺทํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. านนฺตเรสุ เปติ ๒ ฉ.ม.,อิ. อปฺโปสฺสุกฺกตํ ๓ ฉ.ม.,อิ. สิเนรุปาเท @๔ ฉ.ม. อญฺาสิโกณฺฑญฺโ. เอวมุปริปิ ๕ ฉ.ม.,อิ. ตสฺส ๖ ฉ.ม.,อิ. อเวกฺขิตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๓.
อเปกฺขิตฺวา ยํ เอตนฺติ อตฺโถ. อญฺาโกณฺฑญฺโติ อญฺาตโกณฺฑญฺโ, ปฏิวิทฺธโกณฺฑญฺโ. เตเนวาห "อญฺาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโ, อญฺาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโติ. อิติ หิทํ อายสฺมโต โกณฺฑญฺสฺส อญฺาโกณฺฑญฺโเตฺวว นามํ อโหสี"ติ. ๑- อยมฺปน เถโร กตรพุทฺธกาเล ปุพฺพปฏฺนํ อภินีหารํ อกาสิ, กทา ปพฺพชิโต, กทา เตน ปมํ ธมฺโม อธิคโต, กทา านนฺตเร ปิโตติ อิมินา นเยน สพฺเพสุปิ เอตทคฺเคสุ ปญฺหากมฺมํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ อิมสฺส ตาว เถรสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อิโต กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม พุทฺโธ โลเก อุทปาทิ, ตสฺส ปฏิวิทฺธสพฺพญฺุตาณสฺส มหาโพธิปลฺลงฺกโต อุฏฺหนฺตสฺส มหาปวิยํ เปตุํ ปาเท อุกฺขิตฺตมตฺเต ปาทํ สมฺปฏิจฺฉนตฺถํ ปทุมปุปฺผํ อุคฺคจฺฉิ, ตสฺส ธุรปตฺตานิ นวุติหตฺถานิ โหนฺติ, เกสรํ ตึสหตฺถํ, กณฺณิกา ทฺวาทสหตฺถา, ปาทปติฏฺิตฏฺานํ เอกาทสหตฺถํ. ตสฺส ปน ภควโต สรีรํ อฏฺปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ. ตสฺส ปทุมกณฺณิกาย ทกฺขิณปาเท ปติฏฺหนฺเต มหาตุมฺพมตฺตา เรณุ อุคฺคนฺตฺวา สรีรํ โอกิรมานา โอตริ, วามปาทสฺส ปนกาเลปิ ตถารูปํเยว ปทุมํ อุคฺคนฺตฺวา ปาทํ สมฺปฏิจฺฉิ. ตโตปิ อุคฺคนฺตฺวา ตสฺส ภควโต วุตฺตปฺปมาณาว เรณุ สรีรํ โอกิริ. ตํ ปน เรณุํ อภิภวมานา ตสฺส ภควโต สรีรปฺปภา นิกฺขมิตฺวา ยนฺตนาฬิกาย วิสฺสฏฺสุวณฺณรสธารา วิย สมนฺตา ทฺวาทสโยชนํ านํ เอโกภาสํ อกาสิ. ตติยปาทุทฺธรณกาเล ปมุคฺคตปทุมํ อนฺตรธายิ, ปาทสมฺปฏิจฺฉนตฺถํ อญฺ นวํ ปทุมํ อุคฺคจฺฉิ. อิมินา นิยาเมน ยตฺถ ยตฺถ คนฺตุกาโม โหติ, ปเท ปเท ๒- มหาปทุมํ อุคฺคจฺฉติ. เตเนวสฺส "ปทุมุตฺตรสมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ นามํ อโหสิ. @เชิงอรรถ: ๑ วิ.มหา. ๔/๑๗/๑๖, สํ.ม. ๑๙/๑๐๘๑/๓๗๐ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺต ๒ ฉ.ม. ตตฺถ @ตตฺถปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๔.
เอวํ โส ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร มหาชนํ สงฺคหตฺถาย คามนิคมราชธานีสุ ภิกฺขาย จรนฺโต หํสวตีนครํ สมฺปาปุณิ. ตสฺส อาคตภาวํ สุตฺวา ปิตา มหาราชา ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ. สตฺถา ตสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ. เทสนาปริโยสาเน เกจิ โสตาปนฺนา เกจิ สกทาคามิโน เกจิ อนาคามิโน เกจิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ราชา สฺวาตนาย ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส กาลํ อาโรจาเปตฺวา ภิกฺขุสตสหสฺสปริวารสฺส ภควโต สกนิเวสเน มหาทานํ อทาสิ. สตฺถา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา วิหารเมว คโต. เตเนว นิยาเมน ปุนทิวเส นาครา, ปุนทิวเส ราชาติ ทีฆมทฺธานํ ทานํ อทํสุ. ตสฺมึ กาเล อยํ เถโร หํสวตีนคเร คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺโต. เอกทิวสํ พุทฺธานํ ธมฺมเทสนากาเล หํสวตีนครวาสิโน คนฺธมาลาทิหตฺเถ เยน พุทฺโธ, เยน ธมฺโม, เยน สํโฆ, ตนฺนินฺเน ตปฺโปเณ ตปฺปพฺภาเร คจฺฉนฺเต ทิสฺวา เตเนว ๑- มหาชเนน สทฺธึ ธมฺมเทสนฏฺานํ อคมาสิ. ตสฺมิญฺจ สมเย ปทุมุตฺตโร ภควา อตฺตโน สาสเน ปมปฏิวิทฺธธมฺมํ เอกํ ภิกฺขุํ เอตทคฺคฏฺาเน เปสิ. โส กุลปุตฺโต ตํ การณํ สุตฺวา "มหา วตายํ ภิกฺขุ, เปตฺวา กิร พุทฺธํ อญฺโ อิมินา ปมตรํ ปฏิวิทฺธธมฺโม นาม นตฺถิ. อหํปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌนสมตฺโถ ภเวยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา เทสนาปริโยสาเน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา "เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถา"ติ นิมนฺเตสิ. สตฺถา อธิวาเสสิ. โส ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา สกนิเวสนํ คนฺตฺวา สพฺพรตฺตึ พุทฺธานํ นิสชฺชนฏฺานํ คนฺธมาลาทามาทีหิ ๒- อลงฺกริตฺวา ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สกนิเวสเน ภิกฺขุสตสหสฺสปริวารสฺส ภควโต วิจิตฺตยาคุขชฺชกปริวารํ นานารสสูปพฺยญฺชนคนฺธสาลิโภชนํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ติจีวรสฺส ปโหนเก วตฺถยุเค ๓- ตถาคตสฺส ปาทมูเล เปตฺวา จินฺเตสิ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เตน ๒ ฉ.ม. คนฺธทามมาลาทามาทีหิ ๓ ฉ.ม.,อิ. วงฺคปฏฺเฏ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๕.
"นาหํ ปริตฺตกสฺส านสฺส อตฺถาย จรามิ, มหนฺตํ านํ ปฏฺเนฺโต จรามิ, น โข สกฺกา เอกทิวสเมว ทานํ ทตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเตุนฺ"ติ "อนุปฏิปาฏิยา สตฺตทิวสานิ ทานํ ทตฺวา ปฏฺเสฺสามี"ติ. โส เตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ มหาทานํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ทุสฺสโกฏฺาคารํ วิวราเปตฺวา อุตฺตมํ สุขุมวตฺถํ พุทฺธานํ ปาทมูเล เปตฺวา ภิกฺขุสตสหสฺสํ ติจีวเรน อจฺฉาเทตฺวา ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต โย ตุเมฺหหิ อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ภิกฺขุ เอตทคฺเค ปิโต, อหํปิ โส ภิกฺขุ วิย อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺโถ ภเวยฺยนฺ"ติ วตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล สีสํ กตฺวา นิปชฺชิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "อิมินา กุลปุตฺเตน มหาอธิกาโร กโต, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข เอตสฺส อยํ ปตฺถนา โน"ติ อนาคตํสาณํ เปเสตฺวา อาวชฺเชนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ๑- ปสฺสิ. พุทฺธานํ หิ อตีตํ วา อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา อารพฺภ อาวชฺเชนฺตานํ อาวรณํ นาม นตฺถิ, อเนกกปฺปโกฏิสตสหสฺสนฺตรมฺปิ ๒- อตีตํ วา อนาคตํ วา จกฺกวาฬสตสหสฺสนฺตรมฺปิ ๓- ปจฺจุปฺปนฺนํ วา อาวชฺชนปฏิพทฺธเมว มนสิการปฏิพทฺธเมว โหติ. เอวํ อปฺปฏิวตฺติเยน ๔- าเณน โส ภควา อิทํ อทฺทส "อนาคเต สตสหสฺสกปฺปปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตทา อิมสฺส ปฏฺนา สมิชฺฌิสฺสตี"ติ. อถ นํ เอวมาห "อมฺโภ กุลปุตฺต อนาคเต สตสหสฺสกปฺปปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส ปมเมว ธมฺมเทสนาย ติปริวฏฺฏธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตปริโยสาเน อฏฺารสหิ พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ สหสฺสนยสมฺปนฺเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิสฺสสี"ติ. อิติ สตฺถา ตํ กุลปุตฺตํ พฺยากริตฺวา จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ เทเสตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. ตสฺส ปรินิพฺพุตสฺส สรีรํ สุวณฺณกฺขนฺโธ วิย เอกฆนํ อโหสิ, สรีรเจติยมฺปนสฺส อุพฺเพเธน สตฺตโยชนิกํ อกํสุ. อิฏฺกา @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สมิชฺฌิสฺสตีติ, อิ. สมิชฺฌนกภาวํ ๒ สี.,อิ....สตสหสฺสนฺตริตมฺปิ @๓ สี.,อิ.....สหสฺสพฺภนฺตริตมฺปิ, ฉ.ม....สหสฺสนฺตรมฺปิ ๔ ม. อปฺปฏิหตวตฺติเยน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๖.
สุวณฺณมยา อเหสุํ, หริตาลมโนสิลาย มตฺติกากิจฺจํ, เตเลน อุทกกิจฺจํ สาธยึสุ. พุทฺธานํ ธรมานกาเล สรีรปฺปภา ทฺวาทสโยชนิกํ ผริ, ปรินิพฺพุตานํ ปเนสา รสฺมิ นิกฺขมิตฺวา สมนฺตา โยชนสตํ อวตฺถริ. อยํ เสฏฺี พุทฺธานํ สรีรเจติยํ ปริวาเรตฺวา สหสฺสรตนคฺฆนิยานิ ๑- กาเรสิ. เจติยปติฏฺานทิวเส ๒- อนฺโตเจติเย รตนฆรํ กาเรสิ. โส วสฺสสตสหสฺสํ มหนฺตํ ทานมยํ กลฺยาณธมฺมํ ๓- กตฺวา ตโต จุโต เทวปุเร นิพฺพตฺติ. ตสฺส เทเวสุ เจว มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺตสฺเสว นวุติ ๔- กปฺปสหสฺสานิ นว กปฺปสหสฺสานิ นว กปฺปสตานิ นว จ กปฺปา สมติกฺกนฺตา. เอตฺตกสฺส กาลสฺส อจฺจเยน อิโต เอกนวุติกปฺปมตฺถเก อยํ กุลปุตฺโต พนฺธุมตีนครสฺส ทฺวารสมีเป รามคาเม ๕- กุฏุมฺพิกเคเห นิพฺพตฺโต มหากาโล นาม ๖- อโหสิ, กนิฏฺภาติโก ปนสฺส จูฬกาโล นาม. ตสฺมึ สมเย วิปสฺสี โพธิสตฺโต ตุสิตปุรา จวิตฺวา พนฺธุมตีนคเร พนฺธุมสฺส รญฺโ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต. อนุกฺกเมน สพฺพญฺุตํ ปตฺวา ธมฺมเทสนตฺถาย มหาพฺรหฺมุนา อายาจิโต "กตรสฺส นุ โข ปมํ ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน กนิฏฺ ขณฺฑํ นาม ราชกุมารํ ติสฺสญฺจ ปุโรหิตปุตฺตํ "ปมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถา"ติ ทิสฺวา "เตสญฺจ ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, ปิตุ จ สงฺคหํ กริสฺสามี"ติ โพธิมณฺฑโต อากาเสเนว อาคนฺตฺวา เขเม มิคทาเย โอติณฺโณ เตปิ ปกฺโกสาเปตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน เต เทฺวปิ ชนา จตุราสีติยา ปาณสหสฺเสหิ สทฺธึ อรหตฺตผเล ปติฏฺหึสุ. อถาปเรปิ โพธิสตฺตกาเล อนุปพฺพชิตา จตุราสีติสหสฺสกุลปุตฺตา ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อรหตฺตผเล ปติฏฺหึสุ. สตฺถา นํ ตตฺเถว ขณฺฑตฺเถรํ อคฺคสาวกฏฺาเน, ติสฺสตฺเถรํ ทุติยสาวกฏฺาเน เปสิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สหสฺสรตนคฺฆิยานิ ๒ ฉ.ม. เจติยปติฏฺาปนทิวเส ๓ ฉ.ม.,อิ. ทานาทิมยํ @กลฺยาณกมฺมํ ๔ ฉ.ม.,อิ. นวนวุติ ๕ ฉ.ม. คาเม ๖ สี. มหากาโฬติ นามํ, @ฉ.ม.,อิ. ตสฺส มหากาโลติ นามํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๗.
ราชาปิ ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา "ปุตฺตํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ตีสุ สรเณสุ ปติฏฺาย สตฺถารํ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. โส ปาสาทวรคโต นิสีทิตฺวา จินฺเตสิ "มยฺหํ เชฏฺปุตฺโต นิกฺขมิตฺวา พุทฺโธ ชาโต, ทุติยปุตฺโต เม อคฺคสาวโก ชาโต, ปุโรหิตปุตฺโต ทุติยสาวโก. อิเม จ อวเสสา ภิกฺขู คิหิกาเลปิ มยฺหํ ปุตฺตเมว ปริวาเรตฺวา วิจรึสุ, อิเม ปุพฺเพปิ อิทานิปิ มยฺหเมว ภาโร, ๑- อหเมว เต จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหิสฺสามิ, อญฺเสํ โอกาสํ น ทสฺสามี"ติ วิหารทฺวารโกฏฺกโต ปฏฺาย ยาว ราชเคหทฺวารา อุภโต ๒- ปสฺเสสุ ขทิรปาการํ กาเรตฺวา วตฺเถหิ ปฏิจฺฉาทาเปตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกวิจิตฺตํ สโมลมฺพิตํ ตาลกฺขนฺธมตฺตมฺปิ วิวิธปุปฺผทามวิตานํ กาเรตฺวา เหฏฺาภูมึ วิจิตฺตตฺถรเณหิ สนฺถราเปตฺวา อนฺโต อุโภสุ ปสฺเสสุ มาลาคนฺธคจฺฉเก ๓- ปุณฺณฆเฏ ๔- สกลมคฺควาสตฺถาย จ คนฺธนฺตเรสุ ปุปฺผานิ ปุปฺผนฺตเรสุ ๕- คนฺธานิ จ เปตฺวา ๖- ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ. ภควา ภิกฺขุสํฆปริวุโต อนฺโตสาณิยาว ราชเคหํ คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ ปจฺจาคจฺฉติ. อญฺโ โกจิ ทฏฺุมฺปิ น ลภติ, กุโต ปน ภิกฺขํ วา ทาตุํ ปูชํ วา กาตุํ. นาครา จินฺเตสุํ "อชฺช สตฺถุ โลเก อุปฺปนฺนสฺส สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต สํวจฺฉรานิ, มยญฺจ ทฏฺุมฺปิ น ลภาม, ปเคว ภิกฺขํ วา ทาตุํ ปูชํ วา กาตุํ ธมฺมํ วา โสตุํ. ราชา `มยฺหํเอว พุทฺโธ, มยฺหํ ธมฺโม, มยฺหํ สํโฆ'ติ มมายิตฺวา สยเมว อุปฏฺหติ. สตฺถาว ๗- อุปฺปชฺชมาโน สเทวกสฺส โลกสฺส อตฺถาย อุปฺปนฺโน, น หิ รญฺโเยว อตฺถาย อุปฺปนฺโน. น หิ รญฺโว นิรโย ๘- อุโณฺห, อญฺเสํ นีลุปฺปลสทิโส. ตสฺมา ราชานํ เอวํ วทาม `สเจ โน สตฺถารํ เทติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ เทติ, รญฺา สทฺธึ ยุชฺฌิตฺวา สํฆํ คเหตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺานิ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภารา ๒ ฉ.ม. อุโภสุ ๓ ฉ.ม. มาลาคจฺฉเกสุ ๔ ม. มาลาคจฺฉเก สุวณฺณฆเฏ @๕ สี. คนฺธนฺตเร ปุปฺผานิ ปุปฺผนฺตเร ๖ ฉ.ม. คนฺเธ จ ปาเปตฺวา ๗ ฉ.ม. สตฺถา จ @๘ สี. นรโก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๘.
กโรม. น สกฺกา โข ปน สุทฺธนาคเรเหว เอวํ กาตุํ, เอกํ เชฏฺกปุริสํปิ คณฺหามา"ติ เสนาปตึ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "สามิ กึ อมฺหากํ ปกฺโข โหหิสิ, อุทาหุ รญฺโ"ติ อาหํสุ. โส อาห "ตุมฺหากํ ปกฺโข โหมิ, อปิจ โข ปน ปมทิวโส มยฺหํ ทาตพฺโพ"ติ. เต สมฺปฏิจฺฉึสุ. โส ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา "นาครา เทว ตุมฺหากํ กุปิตา"ติ อาห. กิมตฺถํ ตาตาติ? สตฺถารํ กิร ตุเมฺหว อุปฏฺหถ, อเมฺห น ลภามาติ. สเจ อญฺเ ปฏิลภนฺติ, ๑- น กุปฺปนฺติ. อลภนฺตา ตุเมฺหหิ สทฺธึ ยุชฺฌิตุกามา เทวาติ. ยุชฺฌามิ ตาต, น ภิกฺขุสํฆํ เทมีติ. เทว ตุมฺหากํ ทาสา ตุเมฺหหิ สทฺธึ ยุชฺฌามาติ วทนฺติ, ตุเมฺห กํ คณฺหิตฺวา ยุชฺฌิสฺสถาติ. นนุ ตฺวํ เสนาปตีติ. นาคเรหิ วินา น สมตฺโถ อหํ เทวาติ. ตโต ราชา "พลวนฺโต นาครา, เสนาปติปิ เตสญฺเว ปกฺโข"ติ ตฺวา "อญฺานิ สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต สํวจฺฉรานิ มยฺหํ ภิกฺขุสํฆํ ททนฺตู"ติ อาห. นาครา น สมฺปฏิจฺฉึสุ. ราชา "ฉ วสฺสานิ ปญฺจ วสฺสานี"ติ เอวํ หาเปตฺวา อญฺเ สตฺต ทิวเส ยาจิ. นาครา "อติกกฺขฬํ ทานิ รญฺา สทฺธึ กาตุํ น วฏฺฏตี"ติ อนุชานึสุ. ราชา สตฺตมาสาธิกานํ สตฺตนฺนํ สํวจฺฉรานํ สชฺชิตํ ทานมุขํ สตฺตนฺนเมว ทิวสานํ สชฺเชตฺวา ฉ ทิวเส เกสญฺจิ อปสฺสนฺตานํเยว ทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส นาคเร ปกฺโกสาเปตฺวา "สกฺขิสฺสถ ตาตา เอวรูปํ ทานํ ทาตุนฺ"ติ อาห. เตปิ "นนุ อเมฺหเยว นิสฺสาเยตํ เทวสฺส อุปฺปนฺนนฺ"ติ วตฺวา "สกฺขิสฺสามา"ติ อาหํสุ. ราชา ปิฏฺหตฺเถน อสฺสูนิ ปุญฺฉมาโน ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อฏฺสฏฺิภิกฺขุสตสหสฺสํ อญฺสฺส ภารํ กตฺวา ยาวชีวํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหิสฺสามีติ จินฺเตสึ, นาครานํ ทานิ เม อนุญฺาตํ, นาครา หิ `มยํ ทานํ ทาตุํ น ลภามา'ติ ภควา กุปฺปนฺติ. เสฺว ปฏฺาย เตสํ อนุคฺคหํ กโรถา"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สเจ อิทานิปิ ลภนฺติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.
อถ ทุติยทิวเส เสนาปติ มหาทานํ อทาสิ. ตโต นาครา รญฺา กตสกฺการโต อุตฺตริตรํ สกฺการสมฺมานํ กตฺวา ทานํ อทํสุ. เอเตเนว นิยาเมน สกลนครสฺส ปฏิปาฏิยา คตาย ทฺวารคามวาสิโน สกฺการสมฺมานํ สชฺชยึสุ. มหากาลกุฏุมฺพิโก จูฬกาลํ อาห "ทสพลสฺส สกฺการสมฺมานํ เสฺวว อมฺหากํ ปาปุณาติ, กึ สกฺการํ กริสฺสามา"ติ. ตฺวเมว ภาติก ชานาหีติ. สเจ มยฺหํ รุจิยา กโรสิ, อมฺหากํ โสฬสกรีสมตฺเตสุ เขตฺเตสุ คหิตคหิตคพฺภา สาลิโย อตฺถิ. สาลิคพฺภํ ผาเลตฺวา อาทาย พุทฺธานํ อนุจฺฉวิกํ ปจาเปสฺสามีติ. ๑- เอวํ กริยมาเน กสฺสจิ อุปกาโร น โหติ, ตสฺมา เนตํ มยฺหํ รุจฺจตีติ. สเจ ตฺวํ เอวํ วเทสิ, ๒- อหํ มยฺหํ สนฺตกํ มมายิตุํ ลภามีติ โสฬสกรีสมตฺตํ เขตฺตํ มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา อฏฺกรีสฏฺาเน สีมํ เปตฺวา สาลิคพฺภํ ผาเลตฺวา อาทาย อสมฺภินฺนขีเรน ปจาเปตฺวา จตุมธุรํ ปกฺขิปิตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส อทาสิ. ตมฺปิ โข สาลิคพฺภํ ๓- ผาเลตฺวา คหิตคหิตฏฺานํ ปุน ปูรติ. ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ นาม อทาสิ, คามวาสีหิ สทฺธึ อคฺคสสฺสํ นาม อทาสิ, ลายเน ลายนคฺคํ, ๔- เวณิกรเณ เวณิคฺคํ, กลาปาทีสุ กลาปคฺคํ ขลคฺคํ ภณฺฑคฺคํ โกฏฺคฺคนฺติ. เอวํ โส เอกสสฺเสว นววาเร อคฺคทานํ อทาสิ. ตมฺปิ สสฺสํ อติเรกํ อุฏฺานสมฺปนฺนํ อโหสิ. ยาว พุทฺโธ ธรติ, ๕- ยาว จ สํโฆ ๖- ธรติ, เอเตเนว นิยาเมน กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติ ๗- เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต เอกนวุติกปฺเป สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อมฺหากํ สตฺถุ โลเก อุปฺปนฺนกาเล กปิลวตฺถุนครสฺส อวิทูเร โทณวตฺถุพฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส โกณฺฑญฺมาณโวติ นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ลกฺขณมนฺตานํ ปารํ อคมาสิ. เตน สมเยน อมฺหากํ โพธิสตฺโต ตุสิตปุรา จวิตฺวา กปิลวตฺถุปุเร นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส อฏฺุตฺตรพฺราหฺมณสตํ อหตวตฺเถหิ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปจาเปมาติ ๒ ฉ.ม. น กโรสิ ๓ ฉ.ม. กุฏุมฺพิกสฺส โข คพฺภํ @๔ อิ. ทายเน ทายคฺคํ ๕ อิ. พุทฺธา ธรนฺติ ๖ สี.,อิ. สยํ @๗ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺติตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.
อจฺฉาเทตฺวา อปฺโปทกมธุปายาสํ ปาเยตฺวา เตสํ อนฺตเร อฏฺ ชเน อุจฺจินิตฺวา มหาตเล นิสีทาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตํ โพธิสตฺตํ ทุกูลจุมฺพฏเก นิปชฺชาเปตฺวา ลกฺขณปฏิคฺคหณตฺถํ เตสํ สนฺติกํ อานยึสุ. ธุราสเน นิสินฺนพฺราหฺมโณ มหาปุริสสฺส สรีรสมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา เทฺว องฺคุลิโย อุกฺขิปิ. เอวํ ปฏิปาฏิยา สตฺตชนา อุกฺขิปึสุ. เตสํ ปน สพฺพนวโก โกณฺฑญฺมาณโว, โส โพธิสตฺตสฺส ลกฺขณวรนิปฺผตฺตึ โอโลเกตฺวา "อคารมชฺเฌ านการณํ นตฺถิ, เอกนฺเตเนส วิวฏฺฏจฺฉโท พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ เอกเมว องฺคุลึ อุกฺขิปิ. อิตเร ปน สตฺตชนา "สเจ อคารํ อชฺฌาวสติ, ๑- ราชา ภวิสฺสติ จกฺกวตฺติ. สเจ ปพฺพชิสฺสติ, พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ เทฺว คติโย ทิสฺวา เทฺว องฺคุลิโย อุกฺขิปึสุ. อยมฺปน โกณฺฑญฺโ กตาธิกาโร ปจฺฉิมภวิกสตฺโต ปญฺาย อิตเร สตฺตชเน อภิภวิตฺวา "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคตสฺส อคารมชฺเฌ านํ ๒- นาม นตฺถิ, นิสฺสํสยํ พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ เอกเมว คตึ อทฺทส, ตสฺมา เอกํ องฺคุลึ อุกฺขิปิ. อถ เต พฺราหฺมณา อตฺตโน ฆรานิ คนฺตฺวา ปุตฺเต อามนฺตยึสุ "ตาตา อเมฺห มหลฺลกา, สุทฺโธทนมหาราชสฺส ปุตฺตํ สพฺพญฺุตํ ปตฺตํ มยํ สมฺภาเวยฺยาม วา โน วา. ตุเมฺห ตสฺมึ กุมาเร สพฺพญฺุตํ ปตฺเต ตสฺส สาสเน ปพฺพเชยฺยาถา"ติ. สุทฺโธทนมหาราชาปิ โพธิสตฺตสฺส ธาติโย อาทึ กตฺวา ปริหารํ อุปฏฺเปนฺโต โพธิสตฺตํ วุฑฺฒึ อาปาเทสิ. มหาสตฺโตปิ วุฑฺฒิปฺปตฺโต เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ปริปกฺเก าเณ กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ทิสฺวา ราหุลกุมารสฺส ชาตทิวเส ฉนฺนสหาโย กณฺกํ อารุยฺห เทวตาหิ วิวเฏน ทฺวาเรน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา เตเนว รตฺติภาเคน ตีณิ รชฺชานิ อติกฺกมิตฺวา อโนมานทีตีเร ปพฺพชิตฺวา ฆฏีการมหาพฺรหฺมุนา อาภเต อรหทฺธเช คหิตมตฺเตเยว วสฺสสติกตฺเถโร วิย ปาสาทิเกน อิริยาปเถน ราชคหํ ปตฺวา ตตฺถ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปณฺฑวปพฺพตจฺฉายาย ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา รญฺา มาคเธน รชฺชสิริยา @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อชฺฌาวสิสฺสติ ๒ ฉ.ม. านการณํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.
นิมนฺติยมาโนปิ ตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อนุกฺกเมน อุรุเวลํ คนฺตฺวา "รมณีโย วตายํ ภูมิภาโค, อลํ วติทํ กุลปุตฺตสฺส ปธานตฺถิกสฺส ปธานายา"ติ ปธานาภิมุขํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตตฺถ วาสํ อุปคโต. เตน สมเยน อิตเร สตฺตพฺราหฺมณา ยถากมฺมํ คตา, สพฺพทหโร ปน ลกฺขณปฏิคฺคาหโก โกณฺฑญฺมาณโว อโรโค. โส "มหาปุริโส ปพฺพชิโต"ติ สุตฺวา เตสํ พฺราหฺมณานํ ปุตฺเต อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห "สิทฺธตฺถกุมาโร กิร ปพฺพชิโต. โส หิ นิสฺสํสยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ. สเจ ตุมฺหากํ ปิตโร อโรคา อสฺสุ, อชฺช นิกฺขมิตฺวา ปพฺพเชยฺยุํ. สเจ ตุเมฺหปิ อิจฺฉถ, เอถ มยํ ตํ มหาปุริสํ อนุปพฺพชิสฺสามา"ติ. เต สพฺเพ เอกจฺฉนฺทาว ภวิตุํ นาสกฺขึสุ. ตโย ชนา น ปพฺพชึสุ, โกณฺฑญฺพฺราหฺมณํ เชฏฺกํ กตฺวา อิตเร จตฺตาโร ปพฺพชึสุ. อิเม ปญฺจ ปพฺพชิตา คามนิคมราชธานีสุ ภิกฺขาย จรนฺตา โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ. เต ฉพฺพสฺสานิ โพธิสตฺเต มหาปธานํ ปทหนฺเต "อิทานิ พุทฺโธ ภวิสฺสติ อิทานิ พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ มหาสตฺตํ อุปฏฺหมานา สนฺติกาวจราวสฺส อเหสุํ. ยทา ปน โพธิสตฺโต เอกติลตณฺฑุลาทีหิ วีตินาเมนฺโตปิ ทุกฺกรการิกาย อริยธมฺมปฏิเวธสฺส อภาวํ ตฺวา โอฬาริกํ อาหารํ อาหริ, ตทา เต ปกฺกมิตฺวา อิสิปตนํ อคมํสุ. อถ โพธิสตฺโต โอฬาริกาหารปริโภเคน ฉวิมํสโลหิตปาริปูรึ กตฺวา วิสาขปุณฺณมีทิวเส สุชาตาย ทินฺนํ วรโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สุวณฺณปาตึ นทิยา ปฏิโสตํ ขิปิตฺวา "อชฺช พุทฺโธ ภวิสฺสามิ อชฺช พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ กตสนฺนิฏฺาโน สายณฺหสมเย กาเลน ๑- นาคราเชน อเนเกหิ ถุติสเตหิ อภิตฺถวิยมาโน มหาโพธิมณฺฑํ อารุยฺห อจลฏฺาเน ปาจีนโลกธาตุภิมุโข ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วิริยํ อธิฏฺาย สุริเย ธรมาเนเยว มารพลํ วิธมิตฺวา ปมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยามสมนนฺตเร ๒- ปฏิจฺจสมุปฺปาเท าณํ โอตาเรตฺวา อนุโลมปฏิโลมํ ปจฺจยาการํ ๓- สมฺมสนฺโต สพฺพพุทฺเธหิ @เชิงอรรถ: ๑ สี. กาเฬน ๒ ฉ.ม.,อิ. ปจฺจูสกาลสมนนฺตเร ๓ สี. ปจฺจยวฏฺฏํ, @ฉ.ม. ปจฺจยาการวฏฺฏํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.
ปฏิวิทฺธํ อสาธารณํ สพฺพญฺุตาณํ ปฏิพุชฺฌิตฺวา นิพฺพานารมฺมณาย ผลสมาปตฺติยา ตตฺเถว สตฺตาหํ วีตินาเมสิ. เอเตเนว อุปาเยน สตฺตสตฺตาเห ๑- โพธิมณฺเฑ วิหริตฺวา ราชายตนมูเล มธุปิณฺฑิกโภชนํ ปริภุญฺชิตฺวา ปุน อชปาลนิโคฺรธมูเล อาคนฺตฺวา ตตฺถ นิสินฺโน ธมฺมคมฺภีรตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺเต นมนฺเต ๒- มหาพฺรหฺมุนา ยาจิโต พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต ติกฺขินฺทฺริยมุทินฺทฺริยาทิเภเท ๓- สตฺเต ทิสฺวา มหาพฺรหฺมุโน ธมฺมเทสนาย ปฏิญฺ ทตฺวา "กสฺส นุ โข อหํ ปมํ ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ อาฬารุทฺทกานํ กาลกตภาวํ ตฺวา ปุน จินฺเตนฺโต "พหุปการา โข ปน เม ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู เย มํ ปธานปหิตตฺตํ อุปฏฺหึสุ. ยนฺนูนาหํ ปญฺจวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ปมํ ธมฺมํ เทเสยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. อิทํ ปน สพฺพเมว พุทฺธานํ ปริวิตกฺกมตฺตเมว, ๔- เปตฺวา ปน โกณฺฑญฺพฺราหฺมณํ อญฺโ โกจิ ปมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. โส หิ เอตทตฺถเมว กปฺปสตสหสฺสํ อธิการกมฺมํ อกาสิ, พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส นว วาเร อคฺคสสฺสทานํ อทาสิ. อถ สตฺถา ปตฺตจีวรมาทาย อนุปุพฺเพน อิสิปตนํ คนฺตฺวา เยน ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ. เต ตถาคตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาว อตฺตโน กติกาย สณฺาตุํ นาสกฺขึสุ. เอโก ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิ, เอโก อาสนํ ปญฺาเปสิ, เอโก ปาโททกํ ปจฺจุปฏฺเปสิ, เอโก ปาเท โธวิ, เอโกว ตาลปตฺตํ ๕- คเหตฺวา วีชมาโน ิโต. เอวํ เตสุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา สนฺติเก นิสินฺเนสุ โกณฺฑญฺตฺเถรํ กายสกฺขึ กตฺวา สตฺถา อนุตฺตรํ เตปริวฏฺฏํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตํ อารภิ. มนุสฺสปริสา ปญฺจชนาว อเหสุํ, เทวปริสา อปริจฺฉินฺนา. เทสนาปริโยสาเน โกณฺฑญฺตฺเถโร อฏฺารสหิ มหาพฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺิโต. อถ สตฺถา "มยา ทุกฺกรตาภตํ ๖- ธมฺมํ ปมเมว อญฺาสีติ อญฺาโกณฺฑญฺโ นาม อยนฺ"ติ เถรํ อาลปนฺโต @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สตฺตสตฺตาหํ ๒ ม. นมิเต ๓ ฉ.ม.,อิ. ติกฺขินฺทฺริยาทิเภเท @๔ สี.,อิ. ปริวิตกฺกิตมตฺตเมว ๕ ฉ.ม. ตาลวณฺฏํ ๖ สี.,ฉ.ม. ทุกฺกรสตาภตํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.
"อญฺาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโ"ติ อาห. ตสฺส ตเทว นามํ ชาตํ. เตน วุตฺตํ "อิติ หิทํ อายสฺมโต โกณฺฑญฺสฺส อญฺาโกณฺฑญฺโเตฺวว นามํ อโหสี"ติ. อิติ เถโร อาสาฬฺหปุณฺณมายํ ๑- โสตาปตฺติผเล ปติฏฺิโต, ปาฏิปททิวเส ภทฺทิยตฺเถโร, ทุติยปกฺขทิวเส วปฺปตฺเถโร, ตติยปกฺขทิวเส มหานามตฺเถโร, ปกฺขสฺส จตุตฺถิยํ อสฺสชิตฺเถโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺิโต. ปญฺจมิยา ปน ปกฺขสฺส อนตฺตลกฺขณสุตฺตปริโยสาเน ๒- สพฺเพปิ อรหตฺเต ปติฏฺิตา. เตน โข ปน สมเยน ฉ โลเก อรหนฺโต โหนฺติ. ตโต ปฏฺาย สตฺถา ยสทารกปฺปมุเข ปญฺจปญฺาส ปุริเส, กปฺปาสิกวนสณฺเฑ ตึสมตฺเต ภทฺทวคฺคิเย คยาสีเส ปิฏฺิปาสาเณ สหสฺสมตฺเต ปุราณชฏิเลติ เอวํ มหาชนํ อริยภูมึ โอตาเรตฺวา พิมฺพิสารปฺปมุขานิ เอกาทสนหุตานิ โสตาปตฺติผเล, เอกนหุตํ สรณตฺตเย ปติฏฺาเปตฺวา ชมฺพูทีปตเล สาสนํ ปุปฺผิตผลิตํ กตฺวา สกลชมฺพูทีปมณฺฑลํ กาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตํ ๓- กโรนฺโต เอกสฺมึ สมเย เชตวนมหาวิหารํ ปตฺวา ตตฺถ วสนฺโต ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ ปญฺตฺตวรพุทฺธาสนคโต ธมฺมํ เทเสนฺโต "ปมํ ธมฺมปฏิวิทฺธภิกฺขูนํ อนฺตเร มม ปุตฺโต โกณฺฑญฺโ อคฺโค"ติ ทสฺเสตุํ เอตทคฺคฏฺาเนว ๔- เปสิ. เถโรปิ เทฺว อคฺคสาวเก อตฺตโน นิปจฺจการํ กโรนฺเต ทิสฺวา พุทฺธานํ สนฺติกา อปกฺกมิตุกาโม หุตฺวา "ปุณฺณมาณโว ปพฺพชิตฺวา สาสเน อคฺคธมฺมกถิโก ภวิสฺสตี"ติ ทิสฺวา โฑณวตฺถุพฺราหฺมณคามํ คนฺตฺวา อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณมาณวํ ปพฺพาเชตฺวา "อยํ พุทฺธานํ สนฺติเก วสิสฺสตี"ติ ตสฺส พุทฺธานํ สนฺติเก วาสิภาวํ กตฺวา สยํ ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภควา มยฺหํ คามนฺตเสนาสนํ อสปฺปายํ, อากิณฺโณ วิหริตุํ น สกฺโกมิ, ฉทฺทนฺตทหํ คนฺตฺวา วสิสฺสามี"ติ ภควนฺตํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาสาฬฺหิปุณฺณมายํ ๒ ฉ.ม. อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺตเทสนาปริโยสาเน @๓ สี.,อิ. อิสิวาตปริวาตํ ๔ ฉ.ม.,อิ. ว-สทฺโท น ทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.
อนุชานาเปตฺวา อุฏฺายาสนา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ฉทฺทนฺตทหํ คนฺตฺวา ฉทฺทนฺตหตฺถิกุลํ นิสฺสาย ทฺวาทส วสฺสานิ วีตินาเมตฺวา ตตฺเถว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. สาริปุตฺต-โมคฺคลฺลานตฺเถรวตฺถุ [๑๘๙-๑๙๐] ทุติยตติเยสุ มหาปญฺานนฺติ มหติยา ปญฺาย สมนฺนาคตานํ. อิทฺธิมนฺตานนฺติ อิทฺธิยา สมฺปนฺนานํ. สาริปุตฺโต โมคฺคลฺลาโนติ เตสํ เถรานํ นามํ. อิเมสํปิ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อิโต สตสหสฺสกปฺปาธิเก อสงฺเขฺยยฺย- กปฺปมตฺถเก สาริปุตฺโต พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, นาเมน สรทมาณโว นาม อโหสิ. มหาโมคฺคลฺลาโน คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, นาเมน สิริวฑฺฒกุฏุมฺพิโก ๑- นาม อโหสิ. เต อุโภปิ ชนา สหปํสุกีฬิกา ๒- สหายกา อเหสุํ. สรทมาณโว ปิตุอจฺจเยน กุลสนฺตกํ มหาธนํ ปฏิลภิตฺวา ๓- เอกทิวสํ รโหคโต จินฺเตสิ "อหํ อิธ โลกตฺตภาวเมว ชานามิ, น ปรโลกตฺตภาวํ, ชาตสตฺตานญฺจ มรณํ นาม ธุวํ, มยา เอกํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา โมกฺขธมฺมคเวสนํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส สหายกํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "สมฺม สิริวฑฺฒ อหํ ปพฺพชิตฺวา โมกฺขธมฺมํ คเวสิสฺสามิ, ตฺวํ มยา สทฺธึ ปพฺพชิตุํ สกฺขิสฺสสี"ติ. น สกฺขิสฺสามิ สมฺม, ตฺวํเยว ปพฺพชาหีติ. โส จินฺเตสิ "ปรโลกํ คจฺฉนฺโต สหาเย วา าติมิตฺเต วา คเหตฺวา คโต ๔- นาม นตฺถิ, อตฺตนา กตํ อตฺตโนว โหตี"ติ. ตโต รตนโกฏฺาคารํ วิวราเปตฺวา กปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ มหาทานํ ทตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส เอโก เทฺว ตโยติ เอวํ อนุปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ๕- จตุสตฺตติสหสฺสมตฺตา ชฏิลา อเหสุํ. โส ปญฺจาภิญฺา อฏฺ จ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ ชฏิลานํ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เตปิ สพฺเพ ปญฺจ อภิญฺา อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สิริวฑฺฒนกุฏุมฺพิโย. เอวมุปริปิ ๒ ฉ.ม. สหปํสุกีฬิตาว @๓ ฉ.ม.,อิ. ปฏิปชฺชิตฺวา ๔ ฉ.ม. คจฺฉนฺตา....คตา ๕ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.
เตน สมเยน อโนมทสฺสี นาม พุทฺโธ โลเก อุทปาทิ. นครํ จนฺทวตี นาม อโหสิ, ปิตา ยสวนฺโต นาม ขตฺติโย, มาตา ยโสธรา นาม เทวี, โพธิ อชฺชุนรุกฺโข, นิสภตฺเถโร จ อโนมตฺเถโร จ ๑- เทฺว อคฺคสาวกา, วรุณตฺเถโร นาม อุปฏฺาโก, สุนฺทรา จ สุมนา จาติ เทฺว อคฺคสาวิกา, อายุ วสฺสสตสหสฺสํ อโหสิ, สรีรํ อฏฺปญฺาสหตฺถุพฺเพธํ, สรีรปฺปภา ทฺวาทสโยชนํ ผริ, ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร อโหสิ. อเถกทิวสํ ปจฺจูสกาเล มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺาย โลกํ โวโลเกนฺโต สรทตาปสํ ทิสฺวา "อชฺช มยฺหํ สรทตาปสสฺส สนฺติกํ คตปจฺจเยน ธมฺมเทสนา จ มหตี ภวิสฺสติ, โส จ อคฺคสาวกฏฺานํ ปฏฺเสฺสติ, ตสฺส สหายโก สิริวฑฺฒกุฏุมฺพิโก ทุติยสาวกฏฺานํ, เทสนาปริโยสาเน จสฺส ปริวารา จตุสตฺตติสหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺติ, มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏติ"ติ อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย อญฺ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สีโห วิย เอกจโร หุตฺวา สรทตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ ผลาผลตฺถาย คเตสุ "พุทฺธภาวํ เม ชานาตู"ติ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว สรทตาปสสฺส อากาสโต โอตริตฺวา ปวิยํ ปติฏฺาสิ. สรทตาปโส พุทฺธานุภาวญฺเจว สรีรสมฺปตฺตึ ๒- จสฺส ทิสฺวา ลกฺขณมนฺเต สมฺมสิตฺวา "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต นาม อคารมชฺเฌ วสนฺโต ราชาว โหติ จกฺกวตฺติ, ปพฺพชนฺโต โลเก วิวฏฺฏจฺฉโท สพฺพญฺู พุทฺโธติ, ๓- อยํ มหาปุริโส นิสฺสํสเยน พุทฺโธ"ติ ชานิตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา อาสนํ ปญฺาเปตฺวา อทาสิ. นิสีทิ ภควา ปญฺตฺเต อาสเน. สรทตาปโสปิ อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย จตุสตฺตติสหสฺสชฏิลา ปณีตปณีตานิ โอชวนฺตานิ ผลาผลานิ คเหตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ สมฺปตฺตา พุทฺธานญฺเจว อาจริยสฺส จ สนฺนิสินฺนาสนํ ๔- โอโลเกตฺวา อาหํสุ "อาจริย มยํ `อิมสฺมึ โลเก ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร นตฺถี'ติ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. จาติ ๒ สี. สรีรนิปฺผตฺตึ ๓ ฉ.ม.,อิ. พุทฺโธ โหติ @๔ ฉ.ม.,อิ. นิสินฺนาสนํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.
วิจราม, อยมฺปน ปุริโส ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร ปญฺายตี"ติ. ๑- ตาตา กึ วเทถ, สาสเปน สทฺธึ สฏฺิโยชนสตสหสฺสุพฺเพฺธํ สิเนรุํ สมํ กาตุํ อิจฺฉถ, สพฺพญฺุพุทฺเธน สทฺธึ มยฺหํ อุปมํ มา กริตฺถ ปุตฺตกาติ. อถ เต ตาปสา "สเจ อยํ อิตรสตฺโต อภวิสฺส, น อมฺหากํ อาจริโย เอวรูปํ อุปมํ อาหเรยฺย, ยาว มหา วตายํ ปุริโส"ติ สพฺเพว ปาเทสุ ปติตฺวา สิรสา วนฺทึสุ. อถ เน อาจริโย อาห "ตาตา อมฺหากํ พุทฺธานํ อนุจฺฉวิโก เทยฺยธมฺโม นตฺถิ, สตฺถา ภิกฺขาจารเวลาย อิธาคโต, มยํ ยถาพลํ เทยฺยธมฺมํ ทสฺสาม, ตุเมฺห มยฺหํ ยํ ยํ ปณีตํ ผลาผลํ ตํ ตํ อาหรถา"ติ อาหราเปตฺวา หตฺเถ โธวิตฺวา สยํ ตถาคตสฺส ปตฺเต ปติฏฺเปสิ. สตฺถารา ผลาผเล ปฏิคฺคหิตมตฺเต เทวตา ทิพฺโพชํ ปกฺขิปึสุ. ตาปโส อุทกมฺปิ สยเมว ปริสฺสาเวตฺวา อทาสิ. ตโต ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺาเปตฺวา นิสินฺเน สตฺถริ สพฺเพ อนฺเตวาสิเก ปกฺโกสาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก สาราณียํ กถํ กเถนฺโต นิสีทิ. สตฺถา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. เต สตฺถุ จิตฺตํ ตฺวา สตสหสฺสขีณาสวปริวารา อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺสุ. ตโต สรทตาปโส อนฺเตวาสิเก อามนฺเตสิ "ตาตา พุทฺธานํ นิสินฺนาสนมฺปิ นีจํ, สมณสตสหสฺสานมฺปิ อาสนํ นตฺถิ, ตุเมฺหหิ อชฺช อุฬารํ พุทฺธสกฺการํ กาตุํ วฏฺฏติ, ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. กถิตกาโล ๒- ปปญฺโจ วิย โหติ, อิทฺธิมนฺตานมฺปน วิสโย อจินฺเตยฺโยติ มุหุตฺตมตฺเตเนว เต ตาปสา วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหริตฺวา พุทฺธานํ โยชนปฺปมาณํ ปุปฺผาสนํ ปญฺาเปสุํ, อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ ติคาวุตํ, เสสภิกฺขูนํ อฑฺฒโยชนิกาทิเภทํ, สํฆนวกสฺส อุสภมตฺตํ อโหสิ. เอวํ ปญฺตฺเตสุ อาสเนสุ สรทตาปโส ตถาคตสฺส ปุรโต อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ิโต "ภนฺเต มยฺหํ ทีฆรตฺตํ หิตสุขตฺถาย อิมํ ปุปฺผาสนํ อภิรุหถา"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. มญฺเติ ๒ ฉ.ม. กถนกาโล--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.
นานาปุปฺผญฺจ คนฺธญฺจ สมฺปาเทตฺวาน เอกโต ปุปฺผาสนํ ปญฺาเปตฺวา อิทํ วจนมพฺรวึ. อิทํ เต อาสนํ วีร ปญฺตฺตํ ตวนุจฺฉวึ มม จิตฺตํ ปสาเทนฺโต นิสีท ปุปฺผมาสเน. สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ นิสีทิ ปุปฺผมาสเน มม จิตฺตํ ปสาเทตฺวา หาสยิตฺวา สเทวเกติ. เอวํ นิสินฺเน สตฺถริ เทฺว อคฺคสาวกา เสสภิกฺขู จ อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสเนสุ นิสีทึสุ. สรทตาปโส มหนฺตํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวา ตถาคตสฺส มตฺถเก ธารยนฺโต อฏฺาสิ. สตฺถา "ชฏิลานํ อยํ สกฺกาโร มหปฺผโล โหตู"ติ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. สตฺถุ สมาปนฺนภาวํ ตฺวา เทฺว อคฺคสาวกาปิ เสสภิกฺขูปิ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึสุ. ตถาคเต สตฺตานํ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺเน อนฺเตวาสิกา ภิกฺขาจารกาเล สมฺปตฺเต วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิตฺวา เสสกาเล พุทฺธานํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห ติฏฺนฺติ. สรทตาปโส ปน ภิกฺขาจารํปิ อคนฺตฺวา ปุปฺผจฺฉตฺตคหิตนิยาเมเนว สตฺตาหํ ปีติสุเขเนว วีตินาเมสิ. สตฺถา นิโรธโต วุฏฺาย ทกฺขิณปสฺเส นิสินฺนํ อคฺคสาวกํ นิสภตฺเถรํ อามนฺเตสิ "นิสภ สกฺการการกานํ ตาปสานํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. เถโร จกฺกวตฺติรญฺโ สนฺติกา ปฏิลทฺธมหาลาโภ มหาโยโธ วิย ตุฏฺมานโส สาวกปารมิาเณ ตฺวา ปุปฺผาสนานุโมทนํ อารภิ. ตสฺส เทสนาวสาเน ทุติยสาวกํ อามนฺเตสิ "ตฺวมฺปิ ภิกฺขุ ธมฺมํ เทเสหี"ติ. อโนมตฺเถโรปิ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สมฺมสิตฺวา ธมฺมํ กเถสิ. ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํ เทสนาย เอกสฺสาปิ อภิสมโย นาโหสิ. อถ สตฺถา อปริมาเณ พุทฺธวิสเย ตฺวา ธมฺมเทสนํ อารภิ. เทสนาปริโยสาเน เปตฺวา สรทตาปสํ สพฺเพปิ จตุสตฺตติสหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.
สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. เตสํ ตาวเทว เกสมสฺสุํ อนฺตรธายิ, อฏฺ ปริกฺขารา กาเย ปฏิมุกฺกาว อเหสุํ. สรทตาปโส กสฺมา อรหตฺตํ น ปตฺโตติ? วิกฺขิตฺตจิตฺตตฺตา. ตสฺส กิร พุทฺธานํ ทุติยาสเน นิสีทิตฺวา สาวกปารมิาเณ ตฺวา ธมฺมํ เทสยโต อคฺคสาวกสฺส เทสนํ โสตุํ อารทฺธกาลโต ปฏฺาย "อโห วตาหํปิ อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อิมินา สาวเกน ลทฺธธุรํ ลเภยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุทปาทิ. โส เตน ปริวิตกฺเกน มคฺคผลปฏิเวธํ กาตุํ นาสกฺขิ. ตถาคตมฺปน วนฺทิตฺวา สมฺมุเข ตฺวา อาห "ภนฺเต ตุมฺหากํ อนฺตราสเน นิสินฺโน ภิกฺขุ ตุมฺหากํ สาสเน โก นาม โหตี"ติ. มยา ปวตฺติตธมฺมจกฺกํ อนุปวตฺเตตา สาวกปารมิาณสฺส โกฏิปฺปตฺโต โสฬสปเญฺห ๑- ปฏิวิชฺฌิตฺวา ิโต มยฺหํ สาสเน อคฺคสาวโก นิสภตฺเถโร นาม เอโสติ. "ภนฺเต ยฺวายํ มยา สตฺตาหํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ธาเรนฺเตน สกฺกาโร กโต, อหํ อิมสฺส ผเลน อญฺ สกฺกตฺตํ วา พฺรหฺมตฺตํ วา น ปฏฺเมิ, อนาคเต ปน อยํ นิสภตฺเถโร วิย เอกสฺส พุทฺธสฺส อคฺคสาวโก ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ อกาสิ. สตฺถา "สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข อิมสฺส ตาปสสฺส ปฏฺนา"ติ อนาคตํสาณํ เปเสตฺวา โอโลเกนฺโต กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อติกฺกมิตฺวา สมิชฺฌนภาวํ อทฺทส. ทิสฺวา จ สรทตาปสํ อาห "น เต อยํ ปฏฺนา โมฆา ภวิสฺสติ, อนาคเต ปน กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อติกฺกมิตฺวา โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ. ตสฺส มาตา มหามายา นาม เทวี ภวิสฺสติ, ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา นาม, ปุตฺโต ราหุโล นาม, อุปฏฺาโก อานนฺโท นาม, ทุติยสาวโก โมคฺคลฺลาโน นาม, ตฺวมฺปน ตสฺส อคฺคสาวโก ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺโต นาม ภวิสฺสสี"ติ. เอวํ ตาปสํ พฺยากริตฺวา ธมฺมกถํ กเถตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวาโร อากาสํ ปกฺขนฺทิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โสฬส ปญฺา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.
สรทตาปโสปิ อนฺเตวาสิกตฺเถรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา สหายกสฺส สิริวฑฺฒ- กุฏุมฺพิกสฺส สาสนํ เปเสสิ "ภนฺเต มม สหายกสฺส วเทถ `สหายเกน เต สรทตาปเสน อโนมทสฺสิสฺส พุทฺธสฺส ปาทมูเล อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส โคตมสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อคฺคสาวกฏฺานํ ปฏฺิตํ, ตฺวญฺจ ทุติยสาวกฏฺานํ ปฏฺเหี"ติ. เอวญฺจ ปน วตฺวา เถเรหิ ปุเรตรเมว เอกมุหุตฺเตน ๑- คนฺตฺวา สิริวฑฺฒสฺส นิเวสนทฺวาเร อฏฺาสิ. สิริวฑฺโฒ "จิรสฺสํ วต เม อยฺโย อาคโต"ติ อาสเน นิสีทาเปตฺวา อตฺตนา นีจตเร อาสเน ๒- นิสินฺโน "อนฺเตวาสิกปริสา ปน เต ภนฺเต น ปญฺายตี"ติ ปุจฺฉิ. อาม สมฺม อมฺหากํ อสฺสเม อโนมทสฺสี พุทฺโธ อาคโต, มยํ ตสฺส อตฺตโน พเลน สกฺการํ อกริมฺหา. สตฺถา สพฺเพสํ ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน เปตฺวา มํ เสสา อรหตฺตํ ปตฺวา ปพฺพชึสูติ. ตุเมฺห กสฺมา น ปพฺพชิตฺถาติ. อหํ สตฺถุ อคฺคสาวกํ นิสภตฺเถรํ ทิสฺวา อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส โคตมสฺส นาม พุทฺธสฺส สาสเน อคฺคสาวกฏฺานํ ปฏฺเสึ, ตฺวมฺปิ ตสฺส สาสเน ทุติยสาวกฏฺานํ ปฏฺเหีติ. มยฺหํ พุทฺเธหิ สทฺธึ ปริจโย นตฺถิ ภนฺเตติ. พุทฺเธหิ สทฺธึ กถนํ มยฺหํ ภาโร โหตุ, ตฺวํ มหนฺตํ อธิการํ สชฺเชหีติ. สิริวฑฺโฒ ตสฺส วจนํ สุตฺวา อตฺตโน นิเวสเน าเน ราชทณฺเฑน ๓- อฏฺกรีสมตฺตํ านํ สมตลํ กาเรตฺวา วาลุกํ โอกิราเปตฺวา ลาชปญฺจมานิ ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา นีลุปฺปลจฺฉทนํ มณฺฑปํ กาเรตฺวา พุทฺธาสนํ ปญฺาเปตฺวา เสสภิกฺขูนมฺปิ อาสนานิ ปฏิยาเทตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ สชฺเชตฺวา พุทฺธานํ นิมนฺตนตฺถาย สรทตาปสสฺส สญฺ อทาสิ. ตาปโส ตสฺส วจนํ สุตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ คเหตฺวา ตสฺส นิเวสนํ อคมาสิ. สิริวฑฺโฒ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ตถาคตสฺส หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา มณฺฑปํ ปเวเสตฺวา ปญฺตฺตาสเน ๔- นิสินฺนสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอกปสฺเสน ๒ ฉ.ม.,อิ. นีจาสเน ๓ ฉ.ม. นิเวสนทฺวาเร ราชมาเนน @๔ ฉ.ม. ปญฺตฺตาสเนสุ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.
ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา ปณีตโภชเนน ปริวิสิตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ มหารเหหิ วตฺเถหิ อจฺฉาเทตฺวา "ภนฺเต นายํ อารมฺโภ อปฺปมตฺต- กฏฺานตฺถาย, อิมินาว นิยาเมน สตฺตาหํ อนุกมฺปํ กโรหี"ติ อาห. สตฺถา อธิวาเสสิ. โส เตเนว นิยาเมน สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ิโต อาห "ภนฺเต มม สหาโย สรทตาปโส ยสฺส สตฺถุโน อคฺคสาวโก โหมีติ ปฏฺเสิ, อหํ ตสฺเสว ทุติยสาวโก ภวามี"ติ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา ตสฺส ปฏฺนาย สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากาสิ "ตฺวํ อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อติกฺกมิตฺวา โคตมพุทฺธสฺส ทุติยสาวโก ภวิสฺสสี"ติ. พุทฺธานํ พฺยากรณํ สุตฺวา สิริวฑฺโฒ หฏฺปหฏฺโ อโหสิ. สตฺถาปิ ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา สปริวาโร วิหารเมว คโต. สิริวฑฺโฒ ตโต ปฏฺาย ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ทุติยจิตฺตวาเร ๑- กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺโต. สรทตาปโส จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. ตโต ปฏฺาย อิเมสํ อุภินฺนํปิ อนฺตรากมฺมํ น กถิตํ. อมฺหากํ ปน พุทฺธสฺส นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว สรทตาปโส ราชคหนครสฺส อวิทูเร อุปติสฺสคาเม สาริพฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตํทิวสเมว จสฺส สหาโยปิ ราชคหสฺเสว อวิทูเร โกลิตคาเม โมคฺคลฺลิพฺราหฺมณิยา ๒- กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตานิ กิร เทฺวปิ กุลานิ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา อาพทฺธปฏิพทฺธสหายกาเนว. เตสํ ทฺวินฺนํปิ เอกทิวสเมว คพฺภปริหารํ อทํสุ. ทสมาสจฺจเยน ชาตานํปิ เตสํ ฉสฏฺี ธาติโย อุปนยึสุ. ๓- นามคหณทิวเส สาริพฺราหฺมณิยา ปุตฺตสฺส อุปติสฺสคาเม เชฏฺกุลสฺส ปุตฺตตฺตา อุปติสฺโสติ นามํ อกํสุ, อิตรสฺส โกลิตคาเม เชฏฺกุลสฺส ปุตฺตตฺตา โกลิโตติ นามํ อกํสุ. เต อุโภปิ วุฑฺฒิมนฺวาย สพฺพสิปฺปานํ ปารํ อคมํสุ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทุติยตฺตวาเร ๒ สี. โมคฺคลฺลานพฺราหฺมณิยา ๓ ฉ.ม. อุปฏฺหึสุ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.
อุปติสฺสมาณวสฺส กีฬนตฺถาย นทึ วา อุยฺยานํ วา ปพฺพตํ วา คมนกาเล ปญฺจ สุวณฺณสิวิกาสตานิ ปริวารานิ โหนฺติ, โกลิตมาณวสฺส ปญฺจ อาชญฺรถสตานิ. เทฺวปิ ชนา ปญฺจปญฺจมาณวกสตปริวารา โหนฺติ. ราชคเห จ อนุสํวจฺฉรํ คิรคฺคสมชฺชํ นาม โหติ, เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ เอกฏฺาเนเยว มญฺเจ พนฺธนฺติ. เทฺวปิ ชนา เอกโตว นิสีทิตฺวา สมชฺชํ ปสฺสนฺตา หสิตพฺพฏฺาเน หสนฺติ, สํเวคฏฺาเน สํเวชนฺติ, ทายํ ทาตุํ ยุตฺตฏฺาเน ทายํ เทนฺติ. เตสํ อิมินาว นิยาเมน เอกทิวสํ สมชฺชํ ปสฺสนฺตานํ ปริปากคตตฺตา าณสฺส ปุริมทิวเส ๑- วิย หสิตพฺพฏฺาเน หาโส วา สํเวคฏฺาเน สํเวชนํ วา ทายํ ทาตุํ ยุตฺตฏฺาเน ทายํ วา นาโหสิ. เทฺวปิ ปน ชนา เอวํ จินฺตยึสุ "กึ เอตฺถ โอโลเกตพฺพํ อตฺถิ, สพฺเพปิเม อปฺปตฺเต วสฺสสเต อปณฺณตฺติกภาวํ คมิสฺสนฺติ. อเมฺหหิ ปน เอกํ โมกฺขธมฺมํ คเวสิตุํ วฏฺฏตี"ติ อารมมณํ คเหตฺวา นิสีทึสุ. ตโต โกลิโต อุปติสฺสํ อาห "สมฺม อุปติสฺส น ตฺวํ อญฺเสุ ทิวเสสุ วิย หฏฺปหฏฺโ, อนตฺตมนธาตุโก อโหสิ, ๒- กึ เต สลฺลกฺขิตนฺ"ติ. สมฺม โกลิต `เอเตสํ โอโลกเน สาโร นตฺถิ, นิรตฺถเมตํ, อตฺตโน โมกฺขธมฺมํ คเวสิตุํ วฏฺฏตี'ติ อิมํ จินฺตยนฺโต นิสินฺโนมฺหิ, ตฺวํ ปน กสฺมา อนตฺตมโน อโหสีติ. ๓- โสปิ ตเถว อาห. อถสฺส อตฺตนา สทฺธึ เอกชฺฌาสยตํ ตฺวา อุปติสฺโส ตํ เอวมาห "อมฺหากํ อุภินฺนํปิ จินฺติตํ สุจินฺติตํ, โมกฺขธมฺมํ คเวสนฺเตหิ เอกํ ปพฺพชฺชํ ๔- ลทฺธุํ วฏฺฏติ, กสฺส สนฺติเก ปพฺพชามา"ติ. เตน โข ปน สมเยน สญฺชโย ๕- ปริพฺพาชโก ราชคเห ปฏิวสติ มหติยา ปริพฺพาชกปริสาย สทฺธึ. เต "ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามา"ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ สญฺชยสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสํ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย สญฺชโย อติเรกลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต อโหสิ. เต กติปาเหเนว สพฺพํ สญฺชยสฺส สมยํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุริมทิวเสสุ ๒ ฉ.ม.....ธาตุโกสิ ๓ ฉ.ม. อนตฺตมโนสีติ @๔ ฉ.ม. ปน เอกา ปพฺพชฺชา ๕ ฉ.ม. สญฺจโย. เอวมุปริปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.
ปริมทฺทิตฺวา ๑- "อาจริย ตุมฺหากํ ชานนสมโย เอตฺตโกว, อุทาหุ อุตฺตริมฺปิ อตฺถี"ติ ปุจฺฉึสุ. สญฺชโย "เอตฺตโกว, สพฺพํ ตุเมฺหหิ าตนฺ"ติ อาห. เต ตสฺส กถํ สุตฺวา จินฺตยึสุ "เอวํ สติ อิมสฺส สนฺติเก พฺรหฺมจริยสฺส วาโส นิรตฺถโก, มยํ โมกฺขธมฺมํ คเวสิตุํ นิกฺขนฺตา, โส อิมสฺส สนฺติเก อุปฺปาเทตุํ น สกฺกา. มหา โข ปน ชมฺพูทีโป, คามนิคมราชธานิโย จรนฺตา มยํ อวสฺสํ โมกฺขธมฺมเทสกํ เอกํ อาจริยํ ลภิสฺสามา"ติ. เต ตโต ปฏฺาย ยตฺถ ยตฺถ ปณฺฑิตา สมณพฺราหฺมณา อตฺถีติ สุณนฺติ, ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺหสฺส สากจฺฉํ กโรนฺติ. เตหิ ปุฏฺ ปญฺหํ อญฺเ กเถตุํ สมตฺถา นตฺถิ, เต ปน เตสํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติ. เอวํ สกลชมฺพูทีปํ ปริคฺคณฺหิตฺวา นิวตฺติตฺวา สกฏฺานเมว อาคนฺตฺวา "สมฺม โกลิต โย ปมํ อมตํ อธิคจฺฉติ, โส อาโรเจตู"ติ กติกํ อกํสุ. เตน สมเยน อมฺหากํ สตฺถา ปมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ สมฺปตฺโต โหติ. อถ "เอกสฏฺี อรหนฺตา โลเก อุปฺปนฺนา โหนฺตี"ติ วุตฺตกาเล "จรถ ภิกฺขเว จาริกํ พหุชนหิตายา"ติ รตนตฺตยคุณปกาสนตฺถํ อุยฺโยชิตานํ ภิกฺขูนํ อนฺตเร ปญฺจวคฺคิยพฺภนฺตเร อสฺสชิตฺเถโร ปฏินิวตฺติตฺวา ราชคหเมว อาคโต. ปุนทิวเส ปาโตว ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ตสฺมึ สมเย อุปติสฺสปริพฺพาชโก ปาโตว ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปริพฺพาชการามํ คจฺฉนฺโต เถรํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มยา เอวรูโป ปพฺพชิโต นาม น ทิฏฺปุพฺโพเยว. เย วต โลเก อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา, อยํ เตสํ ภิกฺขูนํ อญฺตโร, ยนฺนูนาหํ อิมํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยํ `กํสิ ตฺวํ อาวุโส อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โก วา เต สตฺถา, กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสี"ติ. อถสฺส เอตทโหสิ "อกาโล โข อิมํ ภิกฺขุํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ, อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโ ปิณฺฑาย จรติ, ยนฺนูนาหํ อิมํ ภิกฺขุํ ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺเธยฺยํ อตฺถิเกหิ อุปาตํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริคฺคณฺหิตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.
มคฺคนฺ"ติ. โส เถรํ ลทฺธปิณฺฑปาตํ อญฺตรํ โอกาสํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา นิสีทิตุกามตญฺจสฺส ตฺวา อตฺตโน ปริพฺพาชกปีกํ ปญฺาเปตฺวา อทาสิ. ภตฺตกิจฺจปริโยสาเนปิสฺส อตฺตโน กุณฺฑิกาย อุทกํ อทาสิ. เอวํ อาจริยวตฺตํ กตฺวา กตภตฺตกิจฺเจน เถเรน สทฺธึ มธุรปฏิสณฺารํ กตฺวา "วิปฺปสนฺนานิ โข เต อาวุโส อินฺทฺริยานิ, ปริสุทฺโธ ฉวิวณฺโณ ปริโยทาโต, กํสิ ตฺวํ อาวุโส อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โก วา เต สตฺถา, กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสี"ติ ปุจฺฉิ. เถโร "อตฺถาวุโส มหาสมโณ สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต, ตาหํ ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โส จ เม ภควา สตฺถา, ตสฺส จาหํ ภควโต ธมฺมํ โรเจมี"ติ อาห. อถ นํ "กึวาที ปนายสฺมโต สตฺถา กิมกฺขายี"ติ ปุจฺฉิ. เถโร จินฺเตสิ "อิเม ปริพฺพาชกา นาม สาสนสฺส ปฏิปกฺขภูตา, อิมสฺส สาสเน ๑- คมฺภีรตํ ทสฺเสสฺสามี"ติ. อตฺตโน นวกภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห "อหํ โข อาวุโส นโว อจิรปพฺพชิโต, อธุนาคโต อิมํ ธมฺมวินยํ, น ตาวาหํ สกฺโกมิ วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสตุนฺ"ติ. ปริพฺพาชโก "อหํ อุปติสฺโส นาม, ตฺวํ ยถาสตฺติยา อปฺปํ วา พหุํ วา วท, เอตํ นยสเตน นยสหสฺเสน ปฏิวิชฺฌิตุํ มยฺหํ ภาโร"ติ จินฺเตตฺวา อาห:- "อปฺปํ วา พหุํ วา ภาสสฺสุ อตฺถํเยว เม พฺรูหิ อตฺเถเนว เม อตฺโถ กึ กาหสิ พฺยญฺชนํ พหุนฺ"ติ. ๒- เอวํ วุตฺเต เถโร "เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา"ติ ๓- คาถํ อาห. ปริพฺพาชโก ปมปททฺวยเมว สุตฺวา สหสฺสนยสมฺปนฺเน โสตาปตฺติมคฺเค ปติฏฺหิ, อิตรํ ปททฺวยํ โสตาปนฺนกาเล นิฏฺาเปสิ. ๔- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิมสฺส สาสนสฺส ๒ วิ.มหา. ๔/๖๐/๕๒ มหาขนฺธก @๓ วิ.มหา. ๔/๖๐/๕๒, ขุ.อป. ๓๒/๒๘๖/๓๖ สารีปุตฺตตฺเถราปทาน ๔ ฉ.ม. นิฏฺาสิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.
โส โสตาปนฺโน หุตฺวา อุปริวิเสเส อปฺปวตฺตนฺเต "ภวิสฺสติ เอตฺถ การณนฺ"ติ สลฺลกฺเขตฺวา เถรํ อาห "ภนฺเต มา อุปริ ธมฺมเทสนํ วฑฺฒยิตฺถ, เอตฺตกเมว โหตุ, กหํ อมฺหากํ สตฺถา วสตี"ติ. เวฬุวเน ปริพฺพาชกาติ. ภนฺเต ตุเมฺห ปุรโต ยาถ, มยฺหํ เอโก สหายโก อตฺถิ. อเมฺหหิ จ อญฺมญฺ กติกา กตา "โย ปมํ อมตํ อธิคจฺฉติ, โส อาโรเจตู"ติ. อหนฺตํ ปฏิญฺ โมเจตฺวา สหายกํ คเหตฺวา ตุมฺหากํ คตมคฺเคเนว สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามีติ ปญฺจปติฏฺิเตน เถรสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เถรํ อุยฺโยเชตฺวา ปริพฺพาชการามาภิมุโข อคมาสิ. โกลิตปริพฺพาชโก ตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "อชฺช มยฺหํ สหายกสฺส มุขวณฺโณ น อญฺเสุ ทิวเสสุ วิย, อทฺธา เตน อมตํ อธิคตํ ภวิสฺสตี"ติ อมตาธิคมํ ปุจฺฉิ. โสปิสฺส "อาม อาวุโส อมตํ อธิคตนฺ"ติ ปฏิชานิตฺวา ตเมว คาถํ อภาสิ. คาถาปริโยสาเน โกลิโต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิตฺวา อาห "กหํ กิร สมฺม สตฺถา วสตี"ติ. `เวฬุวเน กิร สมฺม วสตี'ติ เอวํ โน อาจริเยน อสฺสชิตฺเถเรน กถิตนฺติ. เตนหิ สมฺม อายาม, สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ. สาริปุตฺตตฺเถโร จ นาเมสา สทาปิ อาจริยปูชโก, ตสฺมา สหายํ โกลิตมาณวํ เอวมาห "สมฺม อเมฺหหิ อธิคตํ อมตํ อมฺหากํ อาจริยสฺส สญฺชยปริพฺพาชกสฺสปิ กเถสฺสาม. พุชฺฌมาโน ปฏิวิชฺฌิสฺสติ, อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต อมฺหากํ สทฺทหิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสติ, พุทฺธานํ เทสนํ สุตฺวา มคฺคผลปฏิเวธํ กริสฺสตี"ติ. ตโต เทฺวปิ ชนา สญฺชยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "อาจริย ตฺวํ กึ กโรสิ, พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน, สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฏิปนฺโน สํโฆ, อายาม ทสพลํ ปสฺสิสฺสามา"ติ. โส "กึ วเทถ ตาตา"ติ เตปิ วาเรตฺวา ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺติเมว เตสํ ทีเปติ. เต "อมฺหากํ เอวรูโป อนฺเตวาสิกวาโส นิจฺจเมว โหตุ, ตุมฺหากํ ปน คมนํ วา อคมนํ วา ชานาถา"ติ อาหํสุ. สญฺชโย "อิเม เอตฺตกํ ชานนฺตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.
มม วจนํ น กริสฺสนฺตี"ติ ตฺวา "คจฺฉถ ตุเมฺห ตาตา, อหํ มหลฺลกกาเล อนฺเตวาสิกวาสํ วสิตุํ น สกฺโกมี"ติ อาห. เต อเนเกหิปิ การเณหิ ตํ โพเธตุํ อสกฺโกนฺตา อตฺตโน โอวาเท วตฺตมานํ ชนํ อาทาย เวฬุวนํ อคมํสุ. อถ เตสํ ปญฺจสุ อนฺเตวาสิกสเตสุ อฑฺฒเตยฺยสตา นิวตฺตึสุ, อฑฺฒเตยฺยสตา เตหิ สทฺธึ อคมํสุ. สตฺถา จตุปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสนฺโต เต ทูรโตว ทิสฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ "เอเต เทฺว ภิกฺขเว สหายา อาคจฺฉนฺติ โกลิโต จ อุปติสฺโส จ, เอตเมว สาวกยุคํ ภวิสฺสติ อคฺคํ ภทฺทยุคนฺ"ติ. อถ เนสํ ปริสาย จริยวเสน ธมฺมเทสนํ วฑฺเฒสิ. เปตฺวา เทฺว อคฺคสาวเก สพฺเพปิ เต อฑฺฒเตยฺยสตา ปริพฺพาชกา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. สพฺเพสํ เกสมสฺสุ อนฺตรธายิ, อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ กายปฏิพทฺธํ อโหสิ. ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํปิ อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ อาคตํ, อุปริมคฺคตฺตยกิจฺจํ ปน น นิฏฺาติ. กสฺมา? สาวกปารมิาณสฺส มหนฺตตาย. อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปพฺพชิตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส มคธรฏฺเ กลฺลวาลคามกํ ๑- อุปนิสฺสาย สมณธมฺมํ กโรนฺโต ถีนมิทฺเธ โอกฺกมนฺเต ๒- สตฺถารา สํเวชิโต ถีนมิทฺธํ วิโนเทตฺวา ตถาคเตน ทินฺนํ ธาตุกมฺมฏฺานํ สุณนฺโตว อุปริมคฺคตฺตยกิจฺจํ นิฏฺาเปตฺวา สาวกปารมิาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ปพฺพชิตทิวสโต อฑฺฒมาสํ ๓- อติกฺกมิตฺวา สตฺถารา สทฺธึ ตเมว ราชคหํ อุปนิสฺสาย สูกรขาตเลเณ ๔- วิหรนฺโต อตฺตโน ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนาปริคฺคหสุตฺตนฺเต ๕- เทสิยมาเน สุตฺตานุสาเรน าณํ เปเสตฺวา ปรสฺส วฑฺฒิตภตฺตํ ภุญฺชนฺโต วิย สาวกปารมิาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต. ภาคิเนยฺโย ปนสฺส เทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺิโต. อิติ ทฺวินฺนํปิ มหาสาวกานํ ตถาคเต ราชคเห วิหรนฺเตเยว @เชิงอรรถ: ๑ ม. กลณฺฑุวาลคามนฺตํ, อิ. กลฺลวาฬปุตฺตคาเม, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๕๘/๘๗ (สฺยา) @๒ ฉ.ม. โอกฺกนฺเต ๓ ฉ.ม.,อิ. อทฺธมาสํ ๔ ฉ.ม.,อิ. สูกรขตเลเณ @๕ ม.ม. ๑๓/๒๐๕/๑๘๑-๒ ทีฆนขสุตฺต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.
สาวกปารมิาณกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ. อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต "มหาปญฺานํ ยทิทํ สาริปุตฺโต, อิทฺธิมนฺตานํ ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน"ติ เทฺวปิ มหาสาวเก านนฺตเร เปสีติ. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ [๑๙๑] จตุตฺเถ ธุตวาทานนฺติ เอตฺถ ธุโต เวทิตพฺโพ, ธุตวาโท เวทิตพฺโพ, ธุตธมฺมา เวทิตพฺพา, ธุตงฺคานิ เวทิตพฺพานิ. ตตฺถ ธุโตติ ธุตกิเลโส วา ปุคฺคโล กิเลเส ธุนนฺโต วา ๑- ธมฺโม. ธุตวาโทติ เอตฺถ ปน อตฺถิ ธุโต น ธุตวาโท, อตฺถิ น ธุโต ธุตวาโท, อตฺถิ เนว ธุโต น ธุตวาโท, อตฺถิ ธุโต เจว ธุตวาโท จ. ตตฺถ โย ธุตงฺเคน อตฺตโน กิเลเส ธุนิ, ปรมฺปน ธุตงฺเคน น โอวทติ นานุสาสติ พกฺกุลตฺเถโร ๒- วิย, อยํ ธุโต น ธุตวาโท. ยถาห "ตยิทํ ๓- อายสฺมา พกฺกุโล ธุโต น ธุตวาโท"ติ. โย ปน ธุตงฺเคน อตฺตโน กิเลเส น ธุนิ, เกวลํ อญฺเ ธุตงฺเคน โอวทติ อนุสาสติ อุปนนฺทตฺเถโร วิย, อยมฺปน น ธุโต ธุตวาโท. ยถาห "ตยิทํ อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต น ธุโต ธุตวาโท"ติ. ๔- โย ปน ธุตงฺเคน อตฺตโน กิเลเส น ธุนิ, อญฺเ ธุตงฺเคน น โอวทติ นานุสาสติ โลลุทายิตฺเถโร วิย, ๔- อยมฺปน เนว ธุโต น ธุตวาโท. ยถาห "ตยิทํ อายสฺมา มหาโลลุทายี ๕- เนว ธุโต น ธุตวาโท"ติ. โย ปน อุภยสมฺปนฺโน อายสฺมา มหากสฺสปตฺเถโร วิย, อยํ ธุโต เจว ธุตวาโท จ. ยถาห "ตยิทํ อายสฺมา มหากสฺสโป ธุโต เจว ธุตวาโท จา"ติ. ธุตธมฺมา เวทิตพฺพาติ อปฺปิจฺฉตา สนฺตุฏฺิตา สลฺเลขตา ปวิเวกตา อิทมตฺถิตาติ อิเม ธุตงฺเค เจตนาย ปริวารา ปญฺจธมฺมา "อปฺปิจฺฉํเยว @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. กิเลสธุนโน ๒ ฉ.ม. พากุลตฺเถโร. เอวมุปริปิ ๓ ม. ยทิทํ @๔-๔ ฉ.ม. โย ปน อุภยวิปนฺโน ลาฬุทายี วิย ๕ ฉ.ม. ลาฬุทายี--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.
นิสฺสายา"ติอาทิวจนโต ๑- ธุตธมฺมา นาม. ตตฺถ อปฺปิจฺฉตา จ สนฺตุฏฺิตา จ อโลโภ, สลฺเลขตา จ ปวิเวกตา จ ทฺวีสุ ธมฺเมสุ อนุปตนฺติ อโลเภ เจว อโมเห จ, อิทมตฺถิตา าณเมว. ตตฺถ อโลเภน ปฏิกฺเขปวตฺถูสุ โลภํ, อโมเหน เตเสฺวว อาทีนวปฏิจฺฉาทกโมหํ ธุนาติ. อโลเภน จ อนุญฺาตํ ๒- ปฏิเสวนมุเขน ปวตฺตํ กามสุขลฺลิกานุโยคํ, อโมเหน ธุตงฺเคสุ อติสลฺเลขมุเขน ปวตฺตํ อตฺตกิลมถานุโยคํ ธุนาติ. ตสฺมา อิเม ธมฺมา ธุตธมฺมาติ เวทิตพฺพา. ธุตงฺคานิ เวทิตพฺพานีติ เตรส ธุตงฺคานิ เวทิตพฺพานิ ปํสุกูลิกงฺคํ ฯเปฯ เนสชฺชิกงฺคนฺติ. ธุตวาทานํ ยทิทํ มหากสฺสโปติ ยตฺตกา ธุตงฺควาทํ วทนฺติ, เตสํปิ ๓- อนฺตเร อยํ มหากสฺสปตฺเถโร อคฺโคติ อคฺคฏฺาเน เปสิ. มหากสฺสโปติ อุรุเวลกสฺสโป นทีกสฺสโป คยากสฺสโป กุมารกสฺสโปติ อิเม ขุทฺทานุขุทฺทเก เถเร อุปาทาย อยํ มหา, อายสฺมา ๔- มหากสฺสโปติ วุตฺโต. อิมสฺสาปิ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อตีเต กิร กปฺปสตหสฺสมตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิ, ตสฺมึ หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เวเทโห นาม กุฏุมฺพิโก อสีติโกฏิธนวิภโว ปาโตว สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ ๕- อธิฏฺาย คนฺธปุปฺผาทีนิ คเหตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา มหานิสภตฺเถรํ นาม ตติยสาวกํ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ธุตวาทานํ, ยทิทํ นิสโภ"ติ เอตทคฺเค เปสิ. อุปาสโก ตํ สุตฺวา ปสนฺโน ธมฺมกถาวสาเน มหาชเน อุฏฺาย คเต สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เสฺวว มยฺหํ ภิกฺขํ อธิวาเสถา"ติ อาห. มหา โข อุปาสก ภิกฺขุสํโฆติ. กิตฺตโก ภควาติ. อฏฺสฏฺิภิกฺขุสตสหสฺสนฺติ. ภนฺเต @เชิงอรรถ: ๑ วิ.ป. ๘/๓๒๕/๒๘๑ ปญฺจกวาร, องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๑๘๑/๒๔๕ (อปฺปิจฺฉตํ...) อรญฺวคฺค @(สฺยา) ๒ ฉ.ม. อนุญฺาตานํ ๓ ฉ.ม.,อิ. เตสํ สพฺเพสมฺปิ ๔ ฉ.ม.,อิ. ตสฺมา @๕ ม. อุโปสถํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.
เอกํ สามเณรมฺปิ วิหาเร อเสเสตฺวา ภิกฺขํ อธิวาเสถาติ. สตฺถา อธิวาเสสิ ตุณฺหีภาเวน. อุปาสโก สตฺถุ อธิวาสนํ วิทิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา มหาทานํ สชฺเชตฺวา ปุนทิวเส สตฺถุ กาลํ อาโรจาเปสิ. สตฺถา ปตฺตจีวรมาทาย ภิกฺขุสํฆปริวุโต อุปาสกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ปญฺตฺเต อาสเน นิสินฺโน ทกฺขิโณทกาวสาเน ยาคุอาทีนิ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ภตฺตวิสฺสคฺคํ อกาสิ. อุปาสโกปิ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ อนฺตเร มหานิสภตฺเถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต ตเมว วีถึ ปฏิปชฺชิ. อุปาสโก ทิสฺวา อุฏฺาย คนฺตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา "ปตฺตํ ภนฺเต เทถา"ติ อาห. เถโร ปตฺตํ อทาสิ. ภนฺเต อิเธว ปวิสถ, สตฺถาปิ เคเห นิสินฺโนติ. น วฏฺฏติ ๑- อุปาสกาติ. อุปาสโก เถรสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาตสฺส ปูเรตฺวา นีหริตฺวา อทาสิ. ตโต ๒- เถรํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา ๓- สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต มหานิสภตฺเถโร `สตฺถา เคเห นิสินฺโน'ติ วุตฺโตปิ ๔- ปวิสิตุํ น อิจฺฉิ, อตฺถิ นุ โข เอตสฺส ตุมฺหากํ คุเณหิ อติเรโก คุโณ"ติ. พุทฺธานํ จ วณฺณมจฺฉรํ นาม นตฺถิ. อถ สตฺถา เอวมาห "อุปาสก มยํ ภิกฺขํ อาคมยมานา เคเห นิสีทาม, น โส ภิกฺขุ เอวํ เคเห นิสีทิตฺวา ภิกฺขํ อุทิกฺขติ. มยํ คามนฺตเสนาสเน วสาม, โส อรญฺสฺมึเยว วสติ. มยํ ฉนฺเน วสาม, โส อพฺโภกาสมฺหิเยว วสติ. อิติ ตสฺส อยญฺจ อยญฺจ คุโณ"ติ มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโน วิย กเถสิ. อุปาสโก ปกติยาปิ ชลมานทีโป เตเลน อาสิตฺโต ๕- วิย สุฏฺุตรํ ปสนฺโน หุตฺวา จินฺเตสิ "กึ มยฺหํ อญฺาย สมฺปตฺติยา, อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก ธุตวาทานํ อคฺคภาวตฺถาย ปฏฺนํ กริสฺสามี"ติ. โสปิ ปุน สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา เตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ มหาทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ๖- ติจีวรานิ ทตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา เอวมาห "ยํ เม ภนฺเต สตฺตทิวสานิ มหาทานํ เทนฺตสฺส เมตฺตํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วฏฺฏิสฺสติ ๒ ม. ตํ ๓ ฉ.ม.,อิ. นิวตฺโต ๔ ฉ.ม. วุตฺเตปิ @๕ สี.,อิ. ชลมานทีเป เตเล อาสิตฺเต วิย ๖ ฉ.ม.,อิ. มหาภิกฺขุสํฆสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.
กายกมฺมํ เมตฺตํ วจีกมฺมํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺิตํ, อิมินาหํ น อญฺ เทวสมฺปตฺตึ วา สกฺกมารพฺรหฺมสมฺปตฺตึ วา ปฏฺเมิ, อิทมฺปน เม กมฺมํ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก เอตสฺส มหานิสภตฺเถเรน ปตฺตํ านนฺตรํ ปาปุณนตฺถาย เตรสธุตงฺคธรานํ อคฺคภาวสฺส ปจฺจโย ๑- โหตู"ติ. สตฺถา "มหนฺตญฺจ านนฺตรํ ๒- อิมินา ปฏฺิตํ, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข, โน"ติ โอโลเกนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา อาห "ตยา มหคฺคฏฺานํ ๓- ปฏฺิตํ, อนาคเต สตสหสฺสกปฺปาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ตฺวํ ตติยสาวโก มหากสฺสปตฺเถโร นาม ภวิสฺสสี"ติ. ตํ สุตฺวา อุปาสโก "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ปุนทิวเส ปตฺตพฺพํ วิย ตํ สมฺปตฺตึ อมญฺิตฺถ. โส ยาวตายุกํ ตฺวา นานปฺปการํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา นานปฺปการํ กุสลกมฺมํ ๔- กตฺวา ตตฺถ กาลํ กตฺวา ๕- สคฺเค นิพฺพตฺโต. ๖- ตโต ปฏฺาย เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต อิโต เอกูนนวุติกปฺเป ๗- วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺเธ พนฺธุมตีนครํ นิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เทวโลกา จวิตฺวา อญฺตรสฺมึ ปริชิณฺเณ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺมิญฺจ กาเล วิปสฺสี ภควา สตฺตเม สตฺตเม สํวจฺฉเร ธมฺมํ กเถติ, มหนฺตํ โกลาหลํ อโหสิ. สกลชมฺพูทีเป เทวตา "สตฺถา ธมฺมํ กเถสฺสตี"ติ ตํ อาโรเจนฺติ. พฺราหฺมโณ ตํ สาสนํ อสฺโสสิ. ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นิวาสนสาฏโก เอโกว โหติ, ตถา พฺราหฺมณิยา. ปารุปนมฺปน ทฺวินฺนมฺปิ เอกเมว. สกลนคเร เอกสาฏกพฺราหฺมโณติ ปญฺายติ. พฺราหฺมณานํ เกนจิเทว กิจฺเจน สนฺนิปาเต สติ พฺราหฺมณึ เคเห เปตฺวา สยํ คจฺฉติ. พฺราหฺมณีนํ สนฺนิปาเต สติ สยํ เคเห ติฏฺติ, พฺราหฺมณี ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา คจฺฉติ. ตสฺมิมฺปน ทิวเส พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณึ อาห "โภติ กึ รตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ สุณิสฺสสิ, ทิวา"ติ. "มยํ มาตุคามา ๘- นาม รตฺตึ โสตุํ น สกฺโกม, ทิวา โสสฺสามา"ติ ๙- พฺราหฺมณํ เคเห เปตฺวา ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สจฺจกาโร, อิ. โอกาโร ๒ ฉ.ม.,อิ. านํ ๓ ฉ.ม.,อิ. มนาปํ เต านํ @๔ ฉ.ม.,อิ. กลฺยาณกมฺมํ ๕ ฉ.ม.,อิ. กโต ๖ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺติ @๗ ฉ.ม. เอกนวุติกปฺเป ๘ ฉ.ม.,อิ. มาตุคามชาติกา ๙ ฉ.ม.,อิ. โสสฺสามีติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.
อุปาสิกาหิ สทฺธึ ทิวา คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ธมฺมํ สุตฺวา อุปาสิกาหิเยว สทฺธึ อคมาสิ. อถ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณึ เคเห เปตฺวา ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา วิหารํ คโต. ตสฺมึ จ สมเย สตฺถา ปริสมชฺเฌ อลงฺกตธมฺมาสเน นิสินฺโน จิตฺตวีชนึ อาทาย อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย สิเนรุมตฺถกํ ๑- กตฺวา สาครํ นิมฺมเถนฺโต วิย ธมฺมกถํ กเถสิ. พฺราหฺมณสฺส ปริสนฺเต นิสินฺนสฺส ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ปมยามสฺมึเยว สกลสรีรํ ปูรยมานา ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ปารุตวตฺถํ สํหริตฺวา ๒- "ทสพลสฺส ทสฺสามี"ติ จินฺเตสิ. อถสฺส อาทีนวสหสฺสํ ทสฺสยมานํ มจฺเฉรํ อุปฺปชฺชติ. ๓- โส "พฺราหฺมณิยา จ มยฺหญฺจ เอกเมว วตฺถํ, อญฺ กิญฺจิ ปารุปนํ นตฺถิ, อปารุปิตฺวา จ นาม พหิ จริตุํ น สกฺกา"ติ สพฺพตฺถาปิ อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส นิกฺขนฺเต ปมยาเม มชฺฌิมยาเมปิ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ตเถว จินฺเตตฺวา ตเถว อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส มชฺฌิมยาเม นิกฺขนฺเต ปจฺฉิมยาเมปิ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส "ยํ วา โหตุ ตํ วา โหตุ ๔- ปจฺฉาปิ ชานิสฺสามี"ติ วตฺถํ สํหริตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล เปสิ. ตโต วามหตฺถํ อาภุชิตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน ติกฺขตฺตุํ อปฺโปเตฺวา "ชิตํ เม, ชิตํ เม"ติ ตโย วาเร นทิ. ตสฺมึ จ สมเย พนฺธุมราชา ธมฺมาสนสฺส ปจฺฉโต อนฺโตสาณิยํ นิสินฺโนว ธมฺมํ สุณาติ. รญฺโ จ นาม "ชิตํ เม, ชิตํ เม"ติ สทฺโท อมนาโป โหติ. โส ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ เอตํ ปุจฺฉาหิ กึ วเทสี"ติ. โส เตน คนฺตฺวา ปุจฺฉิโต อาห "อวเสสา หตฺถิยานาทีนิ อารุยฺห อสิจมฺมาทีนิ คเหตฺวา ปรเสนํ ชินนฺติ, น ตํ ชิตํ อจฺฉริยํ, อหมฺปน ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตสฺส กุฏโคณสฺส ๕- มุคฺคเรน สีสํ ภินฺทิตฺวา ตํ ปลาเปนฺโต วิย มจฺเฉรจิตฺตํ มทฺทิตฺวา ปารุตวตฺถํ ทสพลสฺส อทาสึ, ตํ เม มจฺฉริยํ ชิตนฺ"ติ อาห. โส ปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ ปวุตฺตึ รญฺโ อาโรเจสิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สิเนรุํ มตฺถํ ๒ ฉ.ม. สํฆริตฺวา. เอวมุปริปิ ๓ ฉ.ม.,อิ. อุปฺปชฺชิ @๔ สี.,อิ. โส ตรณํ วา โหตุ มรณํ วา ๕ ฉ.ม. ทุฏฺโคณสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๑.
ราชา อาห "อเมฺห ภเณ ทสพลสฺส อนุรูปํ น ชานิมฺห, พฺราหฺมโณ ชานาตี"ติ ๑- วตฺถยุคํ เปเสสิ. ตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "อยํ มยฺหํ ตุณฺหีนิสินฺนสฺส ปมํ กิญฺจิ อทตฺวา สตฺถุ คุเณ กเถนฺตสฺส อทาสิ, สตฺถุ คุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺเนน มยฺหํ โก อตฺโถ"ติ ตํปิ วตฺถยุคํ ทสพลสฺเสว อทาสิ. ราชาปิ "กึ พฺราหฺมเณน กตนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "ตมฺปิ เตน วตฺถยุคํ ตถาคตสฺเสว ทินฺนนฺ"ติ สุตฺวา อญฺานิปิ เทฺว ยุคานิ เปเสสิ, โส ตานิปิ อทาสิ. ราชา อญฺานิปิ จตฺตารีติ เอวํ ยาว ทฺวตฺตึส ยุคานิ เปเสสิ. อถ พฺราหฺมโณ "อิทํ วฑฺเฒตฺวา คหณํ วิย โหตี"ติ อตฺตโน อตฺถาย เอกํ, พฺราหฺมณิยา เอกนฺติ เทฺว วตฺถยุคานิ คเหตฺวา ตึส ยุคานิ ตถาคตสฺเสว อทาสิ. ตโต ปฏฺาย จสฺส สตฺถุ วิสฺสาสิโก ชาโต. อถ นํ ราชา เอกทิวสํ สีตสมเย สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สหสฺสคฺฆนิกํ ๒- อตฺตโน ปารุปนํ รตฺตกมฺพลํ ทตฺวา อาห "อิโต ปฏฺาย อิมํ ปารุปิตฺวา ธมฺมํ สุณาหี"ติ. โส "กึ เม อิมินา กมฺพเลน อิมสฺมึ ปูติกาเย อุปนีเตนา"ติ จินฺเตตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ ตถาคตสฺส มญฺจสฺส อุปริ วิตานํ กตฺวา อคมาสิ. อเถกทิวสํ ราชา ปาโตว วิหารํ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ จ สมเย ฉพฺพณฺณา พุทฺธรํสิโย กมฺพเล ปฏิหญฺนฺติ, กมฺพโล อติวิโรจติ. ราชา โอโลเกนฺโต สญฺชานิตฺวา อาห "ภนฺเต อมฺหากํ เอส กมฺพโล, อเมฺหหิ เอกสาฏกสฺส พฺราหฺมณสฺส ทินฺโน"ติ. ตุเมฺหหิ มหาราช พฺราหฺมโณ ปูชิโต, พฺราหฺมเณน อหํ ปูชิโตติ. ๓- ราชา "พฺราหฺมโณ ยุตฺตํ อญฺาสิ, น มยนฺ"ติ ปสีทิตฺวา ยํ มนุสฺสานํ อุปการภูตํ, ตํ สพฺพํ อฏฺฏฺกํ กตฺวา สพฺพฏฺกํ นาม ทานํ ทตฺวา ปุโรหิตฏฺาเน เปสิ. โสปิ "อฏฺฏฺกํ นาม จตุสฏฺี โหตี"ติ จตุสฏฺี สลากภตฺตานิ ๔- อุปนิพนฺธิตฺวา ๕- ยาวชีวํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา ตโต จุโต สคฺเค นิพฺพตฺติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ชานีติ ๒ ฉ.ม.,อิ. สุณนฺตํ ทิสฺวา สหสฺสคฺฆนกํ ๓ ฉ.ม.,อิ. มยํ ปูชิตาติ @๔ ฉ.ม. สลากาภตฺตานิ ๕ ฉ.ม.,อิ. อุปนิพนฺธาเปตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๒.
ปุน ตโต จุโต อิมสฺมึ กปฺเป โกนาคมนสฺส ๑- จ ภควโต กสฺสปทสพลสฺส จาติ ทฺวินฺนํ พุทฺธานํ อนฺตเร พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกฆเร นิพฺพตฺโต. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ฆราวาสํ วสนฺโต เอกทิวสํ อรญฺเ ชงฺฆวิหารํ วิจรติ. ๒- ตสฺมึ จ สมเย ปจฺเจกพุทฺโธ นทีตีเร จีวรกมฺมํ กโรนฺโต อนุวาเต อปฺปโหนฺเต สํหริตฺวา เปตุํ อารทฺโธ. โส ทิสฺวา "กสฺมา ภนฺเต สํหริตฺวา เปถา"ติ อาห. อนุวาโต นปฺปโหตีติ. "อิมินา ภนฺเต กโรถา"ติ. โส สาฏกํ ทตฺวา "นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน เม กาจิ ๓- ปริหานิ มา โหตู"ติ ปฏฺนํ เปสิ. ๔- อถ ฆเรปิสฺส ภคินิยา สทฺธึ ภริยาย กลหํ กโรนฺติยา ปจฺเจกพุทฺโธ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อถสฺส ภคินี ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา ตสฺส ภริยํ สนฺธาย เอวมาห "เอวรูปํ พาลํ โยชนสเตน ปริวชฺเชยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ เปสิ. สา เคหงฺคเณ ๕- ิตา สุตฺวา "อิมาย ทินฺนํ ภตฺตํ เอส มา ภุญฺชตู"ติ ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. อิตรา ทิสฺวา "พาเล มํ ตาว อกฺโกส วา ปริภาส ๖- วา, เอวรูปสฺส ปน เทฺว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปูริตปารมิสฺส ปตฺตโต ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลํ ทาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ อาห. อถสฺส ภริยาย ปฏิสงฺขานํ อุปฺปชฺชิ. สา "ติฏฺถ ภนฺเต"ติ กลลํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตํ โธวิตฺวา คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา จตุมธุรสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ ๗- อุปริ อาสิตฺเตน ปทุมคพฺภวณฺเณน สปฺปินา วิชฺโชตมานํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ เปตฺวา อทาสิ "ยถา อยํ ปิณฺฑปาโต โอภาสชาโต, เอวํ โอภาสชาตํ เม สรีรํ โหตู"ติ ปฏฺนํ เปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ อนุโมทิตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺโต. ๘- เตปิ เทฺว ชายปติกา ยาวตายุกํ ตฺวา ๙- สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ปุน ตโต จวิตฺวา อุปาสโก กสฺสปทสพลสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กาเล พาราณสิยํ อสีติโกฏิวิภวสฺส เสฏฺิโน ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิตราปิ ตาทิสสฺเสว เสฏฺิโน ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โกณาคมนสฺส ๒ ฉ.ม.,อิ. จรติ ๓ ฉ.ม.,อิ. เกนจิ @๔ ฉ.ม. ปฏฺเปสิ. เอวมุปริปิ ๕ ฉ.ม. เคหทฺวาเร ๖ ฉ.ม.,อิ. ปหร ๗ ฉ.ม.,อิ. อยํ @ปาโ น ทิสฺสติ ๘ ฉ.ม.,อิ. ปกฺขนฺทิ ๙ ฉ.ม.,อิ. กุสลํ กตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๓.
ตสฺส วุฑฺฒิปฺปตฺตสฺส ตเมว เสฏฺิธีตรํ อานยึสุ. ตสฺสา ปุพฺเพ อนิฏฺวิปากสฺส ตสฺส กมฺมสฺส อานุภาเวน ปติกุลํ ปวิฏฺมตฺตาย อุมฺมารพฺภนฺตเร สกลสรีรํ อุคฺฆาฏิตวจฺจกุฏิ วิย ทุคฺคนฺธํ ชาตํ. เสฏฺิกุมาโร "กสฺสายํ คนฺโธ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "เสฏฺิกญฺายา"ติ สุตฺวา "นีหรถ นีหรถา"ติ อาคตนิยาเมเนว ๑- กุลฆรํ เปเสสิ. สา เอเตเนว นีหาเรน สตฺตสุ าเนสุ ปฏินิวตฺติตา. เตน จ สมเยน กสฺสปทสพโล ปรินิพฺพายิ. ตสฺส ฆนโกฏฺฏิมาหิ สตสหสฺสคฺฆนิกาหิ รตฺตสุวณฺณอิฏฺกาหิ โยชนุพฺเพธํ เจติยํ อารภึสุ. ตสฺมึ เจติเย กริยมาเน สา เสฏฺิธีตา จินฺเตสิ "อหํ สตฺตสุ าเนสุ ปฏินิวตฺติตา, กึ เม ชีวิเตนา"ติ อตฺตโน สรีราภรณภณฺฑิกํ ๒- ภญฺชาเปตฺวา สุวณฺณอิฏฺกํ กาเรสิ รตนายตํ วิทิฏฺิวิตฺถีนํ ๓- จตุรงฺคุลุพฺเพธํ. ตโต หริตาลมโนสิลาปิณฺฑํ คเหตฺวา อฏฺ อุปฺปลหตฺถเก อาทาย เจติยกรณฏฺานํ คตา. ตสฺมึ จ ขเณ เอกา อิฏฺกา สนฺธึ ๔- ปริกฺขิปิตฺวา อาคจฺฉมานา ฆฏนิฏฺกาย อูนา โหติ. เสฏฺิธีตา วฑฺฒกึ อาห "อิมํ อิฏฺกํ เอตฺถ เปถา"ติ. อมฺม ภทฺทเก กาเล อาคตาสิ, สยเมว เปหีติ. สา อารุยฺห เตเลน หริตาลมโนสิลํ โยเชตฺวา เตน พนฺเธน อิฏฺกํ ปติฏฺเปตฺวา อุปริ อฏฺหิ อุปฺปลหตฺถเกหิ ปูชํ กตฺวา วนฺทิตฺวา "นิพฺพตฺตฏฺาเน มม ๕- กายโต จนฺทนคนฺโธ วายตุ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา เจติยํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อคมาสิ. อถ ตสฺมึเยว ขเณ ยสฺส เสฏฺิปุตฺตสฺส ปมํ เคหํ นีตา, ตสฺส ตํ อารพฺภ สติ อุทปาทิ. นคเรปิ นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺ โหติ. โส อุปฏฺาเก อาห "ตทา อิธ อานีตา เสฏฺิธีตา อตฺถิ, กหํ สา"ติ. กุลเคเห สามีติ. อาเนถ นํ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามาติ. เต คนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา ิตา "กึ ตาตา อาคตตฺถา"ติ ตาย @เชิงอรรถ: ๑ สี. อาคตยาเนเนว, ฉ.ม. อาภตนิยาเมเนว ๒ สี.,อิ. อาภรณภณฺฑํ @๓ สี.,อิ. วิทตฺถิวิตฺถณฺณํ, ฉ.ม. วิทตฺถิวิตฺถินฺนํ ๔ ฉ.ม.,อิ. อิฏฺกาปนฺติ @๕ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน เม--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๔.
ปุฏฺา ตํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขึสุ. ตาตา มยา อาภรเณน ๑- เจติยํ ปูชิตํ, อาภรณํ เม นตฺถีติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺิปุตฺตสฺส อาโรเจสุํ. อาเนถ นํ, ปิลนฺธนํ ๒- ลภิสฺสตีติ. ๓- เต อานยึสุ. ตสฺสา สห ฆรปฺปเวสเนน สกลเคหํ จนฺทนคนฺธญฺเจว นีลุปฺปลคนฺธญฺจ วายิ. เสฏฺิปุตฺโต ตํ ปุจฺฉิ "ปมํ ตาว ๔- สรีรโต ทุคฺคนฺโธ วายิ, อิทานิ ปน เต สรีรโต จนฺทนคนฺโธ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ วายติ, กึ เอตนฺ"ติ. สา อาทิโต ปฏฺาย อตฺตนา กตกมฺมํ อาโรเจสิ. เสฏฺิปุตฺโต "นิยฺยานิกํ วต พุทฺธานํ สาสนนฺ"ติ ปสีทิตฺวา โยชนิกํ สุวณฺณเจติยํ กมฺพลกญฺจุเกน ปริกฺขิปิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ รถจกฺกปฺปมาเณหิ สุวณฺณปทุเมหิ อลงฺกริ. เตสํ ทฺวาทสหตฺถา โอลมฺพกา โหนฺติ. โส ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต พาราณสิโต โยชนมตฺเต าเน อญฺตรสฺมึ อมจฺจกุเล นิพฺพตฺติ. เสฏฺิกญฺาปิ เทวโลกโต จวิตฺวา ราชกุเล เชฏฺธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตสุ วยปฺปตฺเตสุ กุมารสฺส วสนคาเม นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺ. โส มาตรํ อาห "สาฏกํ เม อมฺม เทหิ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ. สา โธตวตฺถํ นีหริตฺวา อทาสิ. อมฺม ถูลํ อิทนฺติ ปฏิกฺขิปิ. ๕- อญฺ นีหริตฺวา อทาสิ, ตํปิ ปฏิกฺขิปิ. อญฺ นีหริตฺวา อทาสิ, ตมฺปิ ปฏิกฺขิปิ. อถ นํ มาตา อาห "ตาต อีทิเส ๖- เคเห มยํ ชาตา, นตฺถิ โน อิโต สุขุมตรสฺส ปฏิลาภาย ปุญฺนฺ"ติ. เตนหิ ลภนฏฺานํ คจฺฉามิ อมฺมาติ. ปุตฺต อหํ อชฺเชว ตุยฺหํ พาราณสินคเร รชฺชปฏิลาภํ อิจฺฉามีติ. โส มาตรํ วนฺทิตฺวา อาห "คจฺฉามิ อมฺมา"ติ. คจฺฉ ตาตาติ. เอวํ กิรสฺสา จิตฺตํ อโหสิ "กหํ คมิสฺสติ, อิธ วา เอตฺถ วา เคเห นิสีทิสฺสตี"ติ. โส ปน ปุญฺนิยาเมน นิกฺขมิตฺวา พาราณสึ คนฺตฺวา อุยฺยาเน มงฺคลสิลาปตฺเต สีสํ ๗- ปารุปิตฺวา นิปชฺชิ. ตสฺส จ พาราณสิรญฺโ กาลกตสฺส สตฺตโม ทิวโส โหติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อาภรณภณฺเฑน ๒ ฉ.ม. ปิฬนฺธนํ ๓ ฉ.ม.,อิ. ลภิสฺสามาติ ๔ ฉ.ม. ตว @๕ ฉ.ม.,อิ. ถูลํ อิทํ, อญฺ เทหีติ ๖ ฉ.ม.,อิ. ยาทิเส ๗ ฉ.ม.,อิ. สสีสํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๕.
อมจฺจา รญฺโ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ราชงฺคเณ นิสีทิตฺวา มนฺตยึสุ "รญฺโ เอกา ธีตาว อตฺถิ, ปุตฺโต นตฺถิ, อราชิกํ รชฺชํ น วฏฺฏติ, ๑- โก ราชา โหตี"ติ มนฺเตตฺวา "ตฺวํ โหหี"ติ อาหํสุ. ปุโรหิโต อาห "พหุํ โอโลเกตุํ น วฏฺฏติ, หนฺท มยํ เทวตานํ อาราเธตฺวา ๒- ผุสฺสรถํ วิสฺสชฺเชสฺสามา"ติ. เต กุมุทวณฺเณ จตฺตาโร สินฺธเว โยเชตฺวา ปญฺจวิธํ ราชกกุธภณฺฑํ เสตจฺฉตฺตญฺจ รถสฺมึเยว เปตฺวา ตํ ๓- วิสฺสชฺเชตฺวา ปจฺฉโต ตุริยานิ ปคฺคณฺหาเปสุํ. รโถ ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานาภิมุโข อโหสิ. "ปริจเยน อุยฺยานาภิมุโข คจฺฉติ, นิวตฺเตมา"ติ เกจิ อาหํสุ. ปุโรหิโต "มา นิวตฺตยิตฺถา"ติ อาห. รโถ กุมารปทกฺขิณํ กตฺวา อารูหนสชฺโช หุตฺวา อฏฺาสิ. ปุโรหิโต ปารุปนกณฺณํ อปเนตฺวา ปาทตลานิ โอโลเกนฺโต "ติฏฺตุ อยํ ทีโป, ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ ทีเปสุ เอโส รชฺชํ ๔- กาเรตุํ ยุตฺโต"ติ วตฺวา "ปุนปิ ตุริยานิ ปคฺคณฺหถ, ปุนปิ ตุริยานิ ปคฺคณฺหถา"ติ ติกฺขตฺตุํ ตุริยานิ ปคฺคณฺหาเปสิ. อถ กุมาโร มุขํ วิวริตฺวา โอโลเกนฺโต "เกน กมฺเมน อาคตตฺถ ตาตา"ติ อาห. เทว ตุมฺหากํ รชฺชํ ปาปุณาตีติ. ราชา ตุยฺหํ กหนฺติ. ทิวงฺคโต ๕- สามีติ. กติ ทิวสา อติกฺกนฺตาติ. อชฺช สตฺตโม ทิวโสติ. ปุตฺโต วา ธีตา วา นตฺถีติ. ธีตา อตฺถิ เทว, ปุตฺโต นตฺถีติ. กริสฺสามิ รชฺชนฺติ. เต ตาวเทว อภิเสกมณฺฑปํ กตฺวา ๖- ราชธีตรํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา อุยฺยานํ อาเนตฺวา กุมารสฺส อภิเสกํ อกํสุ. อถสฺส กตาภิเสกสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกํ ๗- วตฺถํ อุปหรึสุ. โส "กิมิทํ ตาตา"ติ อาห. นิวาสนวตฺถํ เทวาติ. นนุ ตาตา ถูลํ, อญฺ สุขุมตรํ นตฺถีติ. มนุสฺสานํ ปริโภควตฺเถสุ อิโต สุขุมตรํ นตฺถิ เทวาติ. ตุมฺหากํ ราชา เอวรูปํ นิวาเสสีติ. @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. โหตูติ ๒ ฉ.ม.,อิ. หนฺท มยํ เทวตานํ อาราเธตฺวาติ อิเม ปาา น @ทิสฺสนฺติ ๓ ฉ.ม.,อิ. รถํ ๔ สี.,อิ. เอกรชฺชํ ๕ ฉ.ม.,อิ. เทวตฺตํ คโต @๖ ฉ.ม. กาเรตฺวา ๗ ฉ.ม. สหสฺสคฺฆนกํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๖.
อาม เทวาติ. น มญฺเ ปุญฺวา วต ตุมฺหากํ ราชาติ, ๑- สุวณฺณภิงฺคารํ ๒- อาหรถ, ลภิสฺสามิ ๓- วตฺถนฺติ. เต สุวณฺณภิงฺคารํ อาหรึสุ. โส อุฏฺาย หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา หตฺเถน อุทกํ อาทาย ปุรตฺถิมทิสายํ อพฺภุกฺกิริ, ตาวเทว ฆนปวึ ภินฺทิตฺวา อฏฺ กปฺปรุกฺขา อุฏฺหึสุ. ปุน อุทกํ คเหตฺวา ทกฺขิณํ ปจฺฉิมํ อุตฺตรนฺติ เอวํ ตโยปิ ทิสาโย ๔- อพฺภุกฺกิริ, จตูสุ ทิสาสุ อฏฺฏฺกํ ๕- กตฺวา ทฺวตฺตึส กปฺปรุกฺขา อุฏฺหึสุ. โส เอกํ ทิพฺพทุสฺสํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา "นนฺทรญฺโ วิชิเต สุตฺตกนฺติกา อิตฺถิโย มา สุตฺตํ กนฺตึสูติ เอวํ เภรึ จาราเปถา"ติ วตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโต หตฺถิกฺขนฺธวรคโต นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ. เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต เอกทิวสํ เทวี รญฺโ สมฺปตฺตึ ๖- ทิสฺวา "อโห วต ตปสฺสี"ติ ๗- การุญฺาการํ ทสฺเสสิ. "กิมิทํ เทวี"ติ จ ปุฏฺา "อติมหตี เต เทว สมฺปตฺติ, อตีเต พุทฺธานํ สทฺทหิตฺวา กลฺยาณํ กริตฺถ, อิทานิ อนาคตสฺส ปจฺจยํ กุสลํ น กโรถา"ติ อาห. กสฺส ทสฺสามิ, สีลวนฺโต นตฺถีติ. "อสุญฺโ เทว ชมฺพูทีโป อรหนฺเตหิ, ตุเมฺห ทานเมว สชฺเชถ, อหํ อรหนฺเต ยาจามี"ติ ๘- อาห. ราชา ปุนทิวเส ปาจีนทฺวาเร ทานํ สชฺชาเปสิ. เทวี ปาโตว อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺาย อุปริปาสาเท ปุรตฺถาภิมุขา อุเรน นิปชฺชิตฺวา "สเจ เอติสฺสา ทิสายํ อรหนฺโต อตฺถิ, เสฺว อาคนฺตฺวา อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหนฺตู"ติ อาห. ตสฺสํ ทิสายํ อรหนฺโต นาเหสุํ, ตํ สกฺการํ กปณยาจกานํ อทํสุ. ปุนทิวเส ทกฺขิณทฺวาเร ทานํ สชฺเชตฺวา ตเถว อกาสิ, ปุนทิวเส ปจฺฉิมทฺวาเร. อุตฺตรทฺวาเร ปน สชฺชิตทิวเส เทวิยา ตเถว นิมนฺติเต หิมวนฺเต วสนฺตานํ ปทุมวติยา ปุตฺตานํ ปญฺจสตานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ เชฏฺโก มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ภาติเก อามนฺเตสิ "มาริสา นนฺทราชา ตุเมฺห นิมนฺเตติ, อธิวาเสถ ตสฺสา"ติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ราชา ๒ สี.,อิ. สุวณฺณภิงฺการํ ๓ ฉ.ม.,อิ. ลภิสฺสาม @๔ ฉ.ม.,อิ. จตสฺโสปิ ทิสา ๕ ฉ.ม. สพฺพทิสาสุ อฏฺฏฺ ๖ ฉ.ม.,อิ. มหาสมฺปตฺตึ @๗ ฉ.ม.,อิ. อโห ตปสฺสีติ ๘ ฉ.ม.,อิ. ลจฺฉามิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๗.
เต อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา อากาเสน อาคนฺตฺวา อุตฺตรทฺวาเร โอตรึสุ. มนุสฺสา อาคนฺตฺวา "ปญฺจสตา เทว ปจฺเจกพุทฺธา อาคตา"ติ รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา เทวิยา สทฺธึ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ตตฺร เตสํ ทานํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ราชา สํฆตฺเถรสฺส, เทวี สํฆนวกสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "อยฺยา ปจฺจเยหิ น กิลมิสฺสถ, ๑- มยํ ปุญฺเน น หายิสฺสาม, อมฺหากํ ยาวชีวํ อิธ นิวาสาย ปฏิญฺ เทถา"ติ ปฏิญฺ กาเรตฺวา อุยฺยาเน ปญฺจ ปณฺณสาลาสตานิ ปญฺจ จงฺกมนสตานีติ ๒- สพฺพากาเรน เตสํ ๓- นิวาสนฏฺานํ สมฺปาเทตฺวา ตตฺเถว ๔- วสาเปสุํ. เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต รญฺโ ปจฺจนฺโต กุปฺปิ. ๕- โส "อหํ ปจฺจนฺตํ วูปสเมตุํ คจฺฉามิ, ตฺวํ ปจฺเจกพุทฺเธสุ มา ปมชฺชี"ติ เทวึ โอวทิตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา ๖- คโต. ตสฺมึ อนาคเตเยว ปจฺเจกพุทฺธานํ อายุสงฺขารา ขีณา. มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ติยามรตฺตึ ฌานกีฬํ กีฬิตฺวา อรุณุคฺคมเน อาลมฺพนผลกํ อาลมฺพิตฺวา ิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ, เอเตนุปาเยน เสสาปิ สพฺเพว ปรินิพฺพุตา. ปุนทิวเส เทวี ปจฺเจกพุทฺธานํ นิสีทนฏฺานํ หริตุปลิตฺตํ การาเปตฺวา ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา ธูมํ ทตฺวา เตสํ อาคมนํ โอโลเกนฺตี นิสินฺนา อาคมนํ อปสฺสนฺตี ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ ตาต ชานาหิ, กึ อยฺยานํ กิญฺจิ อผาสุกนฺ"ติ. โส คนฺตฺวา มหาปทุมสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ วิวริตฺวา ตตฺถ อปสฺสนฺโต จงฺกมนํ คนฺตฺวา อาลมฺพนผลกํ นิสฺสาย ิตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา "กาโล ภนฺเต"ติ อาห. ปรินิพฺพุตสฺส สรีรํ กึ กเถสฺสติ, โส "นิทฺทายติ มญฺเ"ติ คนฺตฺวา ปิฏฺิปาเท หตฺเถน ปรามสิ ปาทานํ สีตลตาย เจว ถทฺธตาย จ ปรินิพฺพุตภาวํ ตฺวา ทุติยสฺส สนฺติกํ อคมาสิ, เอวํ ตติยสฺสาติ สพฺเพสํ ปรินิพฺพุตภาวํ ตฺวา ราชกุลํ คโต "กหํ ตาต ปจฺเจกพุทฺธา"ติ ปุฏฺโ "ปรินิพฺพุตา เทวี"ติ อาห. เทวี กนฺทนฺตี โรทนฺตี @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. กิลมิสฺสนฺติ ๒ ฉ.ม.,อิ. จงฺกมสตานีติ ๓ ฉ.ม.,อิ. เตสนฺติ ปาโ น @ทิสฺสติ ๔ ฉ.ม.,อิ. ตตฺถ ๕ ฉ.ม. กุปิโต ๖ ฉ.ม.,อิ. นครา นิกฺขมิตฺวาติ อิเม @ปาา น ทิสฺสนฺติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๘.
นิกฺขมิตฺวา นาคเรหิ สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สาธุกีฬิตํ ๑- กาเรตฺวา ปจฺเจกพุทฺธานํ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ ปติฏฺาเปสิ. ราชา ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา อาคโต ปจฺจุคฺคมนํ อาคจฺฉนฺตึ เทวึ ปุจฺฉิ "กึ ภทฺเท ปจฺเจกพุทฺเธสุ นปฺปมชฺชสิ, นิโรคา อยฺยา"ติ. ปรินิพฺพุตา เทวาติ. ราชา จินฺเตสิ "เอวรูปานํ ปณฺฑิตานํ มรณํ อุปฺปชฺชิ, ๒- อมฺหากํ กุโต โมกฺโข"ติ. โส นครํ อคนฺตฺวา ๓- อุยฺยานเมว ปวิสิตฺวา เชฏฺปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺส รชฺชํ ปฏิยาเทตฺวา โอวทิตฺวา สยํ ปรสมณกปพฺพชฺชํ ๔- ปพฺพชิ. เทวีปิ "อิมสฺมึ ปพฺพชิเต อหํ กึ กริสฺสามี"ติ ตตฺเถว อุยฺยาเน ปพฺพชิ. ๕- เต เทฺวปิ ฌานํ ภาเวตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตึสุ. เตสุ ตตฺเถว วสนฺเตสุ อมฺหากํ สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตปวร- ธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ ปาวิสิ. สตฺถริ ตตฺถ วสนฺเต อยํ ปิปฺผลิมาณโว ๖- มคธรฏฺเ มหาติตฺถพฺราหฺมณคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต, อยํ ภทฺทากาปิลานี มทฺทรฏฺเ สาคลนคเร โกสิยโคตฺตพฺราหฺมณสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺตา. เตสํ อนุกฺกเมน วฑฺฒมานานํ ปิปฺผลิมาณวสฺส วีสติเม วสฺเส ภทฺทาย โสฬสเม วสฺเส สมฺปตฺเต มาตาปิตโร ปุตฺตํ โอโลเกตฺวา "ตาต ตฺวํ วยปฺปตฺโต, กุลวํโส นาม ปติฏฺาเปตพฺโพ"ติ อติวิย นิปฺปีฬยึสุ. มาณโว อาห "มยฺหํ โสตปเถ เอวรูปํ กถํ มา กเถถ, อหํ ยาว ตุเมฺห ชีวถ, ๗- ตาว ปฏิชคฺคิสฺสามิ, ตุมฺหากํ อจฺจเยน ๘- นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. เต กติปาหํ อติกฺกมิตฺวา ปุน กถยึสุ, โสปิ ตเถว ปฏิกฺขิปติ. ปุนปิ กถยึสุ, ปุนปิ ปฏิกฺขิปติ. ตโต ปฏฺาย มาตา นิรนฺตรํ กเถติเยว. มาณโว "มม มาตรํ สญฺาเปสฺสามี"ติ รตฺตสุวณฺณนิกฺขสหสฺสํ ทตฺวา สุวณฺณกาเรหิ เอกํ อิตฺถีรูปํ การาเปตฺวา ตสฺส สมชฺชนฆฏฺฏนาทิกมฺมปริโยสาเน ๙- @เชิงอรรถ: ๑ สี. สาธุกีฬิกํ ๒ ฉ.ม. อุปฺปชฺชติ ๓ สี. อาคนฺตฺวา ๔ สี.,ฉ.ม. สมณกปพฺพชฺชํ @๕ ฉ.ม. ปพฺพชิตา ๖ ฉ.ม. ปิปฺปลิมาณโว ๗ ฉ.ม. ธรถ ๘ สี.,อิ. ปจฺฉโต @๙ สี.,ฉ.ม. มชฺชนฆฏฺฏนาทิกมฺมปริโยสาเน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๙.
ตํ รตฺตวตฺถานิ ๑- นิวาสาเปตฺวา วณฺณสมฺปนฺเนหิ ปุปฺเผหิ เจว นานาอลงฺกาเรหิ จ อลงฺการาเปตฺวา มาตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "อมฺม เอวรูปํ อารมฺมณํ ลภนฺโต เคเห วสิสฺสามิ ๒- อลภนฺโต น วสิสฺสามี"ติ. ปณฺฑิตา พฺราหฺมณี จินฺเตสิ "มยฺหํ ปุตฺโต ปุญฺวา ทินฺนทาโน กตาภินีหาโร ปุญฺ กโรนฺโต น เอกโกว อกาสิ, อทฺธา เอเตน สหกตปุญฺา สุวณฺณรูปกปฏิภาคา ภวิสฺสตี"ติ อฏฺ พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพกาเมหิ สนฺตปฺเปตฺวา สุวณฺณรูปกํ รเถ ๓- อาโรเปตฺวา "คจฺฉถ ตาตา, ยตฺถ อมฺหากํ ชาติโคตฺตโภเคหิ สมานกุเล เอวรูปํ ทาริกํ ปสฺสถ, อิทเมว สุวณฺณรูปกํ ปณฺณาการํ ๔- กตฺวา เทถา"ติ อุยฺโยเชสิ. เต "อมฺหากํ นาม เอตํ กมฺมนฺ"ติ นิกฺขมิตฺวา "กตฺถ คมิสฺสามา"ติ จินฺเตตฺวา "มทฺทรฏฺ นาม อิตฺถากโร, มทฺทรฏฺ คมิสฺสามา"ติ มทฺทรฏฺเ สาคลนครํ อคมํสุ. ตตฺถ สุวณฺณรูปกํ นฺหานติตฺเถ เปตฺวา เอกมนฺตํ ๕- นิสีทึสุ. อถ ภทฺทาย ธาตี ภทฺทํ นหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา สิริคพฺเภ นิสีทาเปตฺวา นหายิตุํ คจฺฉนฺตี ตํ รูปกํ ทิสฺวา "อยฺยธีตา เม อิธาคตา"ติ สญฺาย สนฺตชฺเชตฺวา "ทุพฺพินีเต กึ ตฺวํ อิธาคตา"ติ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริตฺวา "คจฺฉ สีฆนฺ"ติ คณฺฑปสฺเส ปหริ. หตฺโถ ปาสาเณ ปฏิหโต วิย วิกมฺปิตฺถ. ๖- สา ปฏิกฺกมิตฺวา "เอวํ ถทฺธภาวํ ตฺวา ปกฺกมิตฺวา สุวณฺณรูปกํ ทิสฺวา ๗- `อยฺยธีตา เม'ติ สญฺ อุปฺปาเทสึ, อยฺยธีตาย หิ เม นิวาสนปฏิคฺคาหิกายปิ ๘- อยุตฺตา"ติ อาห. อถ นํ เต มนุสฺสา ปริวาเรตฺวา "เอวรูปา เต สามิธีตา"ติ ปุจฺฉึสุ. กึ เอสา, อิมาย สตคุเณน สหสฺสคุเณน มยฺหํ อยฺยา ๙- อภิรูปตรา, ทฺวาทสหตฺเถ คพฺเภ นิสินฺนาย ปทีปกิจฺจํ นตฺถิ, สรีโรภาเสเนว ตมํ วิธมตีติ. "เตนหิ อาคจฺฉามา"ติ ปูชํ คเหตฺวา สุวณฺณรูปกํ รเถ อาโรเปตฺวา โกลิยโคตฺตสฺส ฆรทฺวาเร ตฺวา อาคมนํ นิเวทยึสุ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. รตฺตวตฺถํ ๒ สี. สฺสามิ ๓ ฉ.ม.,อิ. รถํ ๔ สี. สจฺจการํ @๕ ฉ.ม. เอกมนฺเต ๖ ฉ.ม. กมฺปิตฺถ ๗ ฉ.ม. เอวํ ถทฺธํ นาม มหาคีวํ ทิสฺวา @๘ ม. นิวาสนปฏิคฺคาหิกาปิ ๙ ฉ.ม. อยฺยธีตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๐.
พฺราหฺมโณ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "กุโต อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. มคธรฏฺเ มหาติตฺถคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส ฆรโตติ. กึการณา อาคตาติ. อิมินา นาม การเณนาติ. "กลฺยาณํ ตาตา, สมานชาติโคตฺตวิภโว อมฺหากํ พฺราหฺมโณ, ทสฺสาม ๑- ทาริกนฺ"ติ ปณฺณาการํ คณฺหิ. เต กปิลพฺราหฺมณสฺส สาสนํ ปหิณึสุ "ลทฺธา ทาริกา, กตฺตพฺพํ กโรถา"ติ. ตํ สาสนํ สุตฺวา ปิปฺผลิมาณวสฺส อาโรจยึสุ "ลทฺธา กิร ทาริกา"ติ. มาณโว "อหํ น ลภิสฺสนฺตีติ จินฺเตสึ, อิเม ลทฺธาติ วทนฺติ, อนตฺถิโก หุตฺวา ปณฺณํ เปเสสฺสามี"ติ รโหคโต ปณฺณํ ลิขิ "ภทฺทา อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ฆราวาสํ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารินี อโหสี"ติ. ภทฺทาปิ "อสุกสฺส กิร มํ ทาตุกาโม"ติ สุตฺวา รโหคตา ปณฺณํ ลิขิ "อยฺยปุตฺโต อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ฆราวาสํ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารี อโหสี"ติ. เทฺว ปณฺณานิ อนฺตรามคฺเค สมาคจฺฉึสุ. อิทํ กสฺส ปณฺณนฺติ. ปิปฺผลิมาณเวน ภทฺทาย ปหิตนฺติ. อิทํ กสฺสาติ. ภทฺทาย ปิปฺผลิมาณวสฺส ปหิตนฺติ จ วุตฺเต เทฺวปิ วาเจตฺวา "ปสฺสถ ทารกานํ กมฺมนฺ"ติ ผาเลตฺวา อรญฺเ ฉฑฺเฑตฺวา สมานปณฺณํ ลิขิตฺวา อิโต จ เอตฺโต จ เอเตสํ ๒- เปเสสุํ. อิติ เตสํ อนิจฺฉมานานํเยว สมาคโม อโหสิ. ตํทิวสํเยว มาณโวปิ เอกํ ปุปฺผทามํ คเหตฺวา เปสิ. ๓- ภทฺทาปิ กาปิลานี สยนมชฺเฌ เปตฺวา ๔- ภุตฺตสายมาสา อุโภปิ "สยนํ อภิรุหิสฺสามา"ติ สมาคนฺตฺวา มาณโว ทกฺขิณปสฺเสน สยนํ อภิรุหิ. ภทฺทา วามปสฺเสน อภิรุหิตฺวา อาห "ยสฺส ปสฺเส ปุปฺผานิ มิลายนฺติ, ตสฺส ราคจิตฺตํ อุปฺปนฺนนฺติ ชานิสฺสาม, อิมํ ปุปฺผทามํ น อลฺลียิตพฺพนฺ"ติ. เต ปน อญฺมญฺ สรีรสมฺผสฺสภเยน ติยามรตฺตึ นิทฺทํ อโนกฺกนฺตาว วีตินาเมนฺติ, ทิวา ปน หสนมตฺตํ ๕- นาโหสิ. เต โลกามิเสน อสํสฏฺา ยาว มาตาปิตโร ธรนฺติ, ตาว กุฏุมฺพํ อวิจาเรตฺวา เตสุ กาลกเตสุ วิจารยึสุ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทสฺสามิ ๒ ฉ.ม. เอเตสนฺติ ปาโ น ทิสฺสติ ๓ ม. คนฺถิตฺวา เปเสสิ @๔ สี.,อิ. ตานิ วาเมน มชฺเฌ เปตฺวา, ฉ.ม. ตานิ สยนมชฺเฌ เปสิ @๕ ฉ.ม. หาสมตฺตมฺปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๑.
ปิปฺผลิมาณวสฺส ๑- สมฺปตฺติ สตฺตาสีติโกฏิธนํ, เอกทิวสํ สรีรํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา ฉฑฺเฑตพฺพํ สุวณฺณจุณฺณเมว มคธนาฬิยา ทฺวาทสนาฬิมตฺตํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ. ยนฺตพทฺธานิ สฏฺิมตฺตานิ ตฬากานิ ๒- กมฺมนฺโต ทฺวาทสโยชนิโก, อนุราธปุรปฺปมาโณ ทาสคาโม, ๓- จุทฺทส หตฺถานิกา, จุทฺทส อสฺสานิกา, จุทฺทส รถานิกา. โส เอกทิวสํ อลงฺกตอสฺสํ ๔- อารุยฺห มหาชนปริวุโต กมฺมนฺตํ คนฺตฺวา เขตฺตโกฏิยํ ิโต นงฺคเลหิ ภินฺนฏฺานโต กากาทโย สกุเณ คณฺฑุปฺปาทาทิเก ปาณเก อุทฺธริตฺวา ขาทนฺเต ทิสฺวา "ตาตา อิเม กึ ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. คณฺฑุปฺปาเท อยฺยาติ. เอเตหิ กตํ ปาปํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺยาติ. โส จินฺเตสิ "สเจ เอเตหิ กตํ ปาปํ มยฺหํ โหติ, กึ เม กริสฺสติ สตฺตาสีติโกฏิธนํ, กึ ทฺวาทสโยชนิโก กมฺมนฺโต, กึ สฏฺิยนฺตพทฺธานิ ตฬากานิ, กึ ทาสคามา, ๕- สพฺพเมตํ ภทฺทาย กาปิลานิยา นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสามี"ติ. ภทฺทาปิ กาปิลานี ตสฺมึ ขเณ อนฺตรวตฺถุสฺมึ ตโย ติลกุมฺเภ ปตฺถราเปตฺวา ธาตีหิ ปริวุตา นิสินฺนา กาเก ติลปาณเก ขาทมาเน ทิสฺวา "อมฺมา กึ อิเม ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. ปาณเก อยฺเยติ. อกุสลํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺเยติ. สา จินฺเตสิ "มยฺหํ จตุหตฺถวตฺถํ นาฬิโกทนมตฺตญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ยทิ ปเนตํ เอตฺตเกน ชเนน กตํ อกุสลํ มยฺหํ โหติ, อทฺธา ภวสหสฺเสนปิ วฏฺฏโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺกา, อยฺยปุตฺเต อาคตมตฺเตเยว สพฺพํ ตสฺส นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสามี"ติ. มาณโว อาคนฺตฺวา นฺหาตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทิ, อถ จกฺกวตฺติโน อนุจฺฉวิกํ โภชนํ สชฺชยึสุ. เทฺวปิ ภุญฺชิตฺวา ปริชเน นิกฺขนฺเต รโหคเต ผาสุกฏฺาเน นิสีทึสุ. ตโต มาณโว ภทฺทํ อาห "ภทฺเท อิมํ ฆรํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มหตี มาณวสฺส ๒ ฉ.ม. สฏฺิมหาตฬากานิ ๓ สี.,ฉ.ม. อนุราธปุรปฺปมาณา @จุทฺทส คามา ๔ สี.,อิ. อลงฺกตรถํ, อลงฺกตอสฺสํ ๕ ฉ.ม. กึ จุทฺทส คามา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๒.
อาคจฺฉนฺตี กิตฺตกํ ธนํ อาหรี"ติ. ปญฺจปณฺณาส สกฏสหสฺสานิ อยฺยาติ. เอตํ สพฺพํ, ยา จ อิมสฺมึ ฆเร สตฺตาสีติโกฏิโย ยนฺตพทฺธา สฏฺิตฬากาทิเภทา จ สมฺปตฺติ อตฺถิ, สพฺพํ ตุยฺหํเยว นิยฺยาเทมีติ. ตุเมฺห ปน กุหึ คจฺฉถ อยฺยาติ. อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ. อหํปิ ตุมฺหากํเยว อาคมนํ โอโลกยมานา นิสินฺนา, อหํปิ ปพฺพชิสฺสามีติ. เตสํ อาทิตฺตปณฺณกุฏิ วิย ตโย ภวา อุปฏฺหึสุ. เต อนฺตราปณโต กาสายานิ ๑- วตฺถานิ มตฺติกาปตฺเต จ อาหราเปตฺวา อญฺมญฺ เกเส โอหาราเปตฺวา "เย โลเก อรหนฺโต, เต อุทฺทิสฺส อมฺหากํ ปพฺพชฺชา"ติ วตฺวา ถวิกาย ปตฺเต โอสาเรตฺวา ๒- อํเส ลคฺเคตฺวา ปาสาทโต โอตรึสุ. เคเห ทาเสสุ วา กมฺมกาเรสุ วา น โกจิ สญฺชานิ. อถ เน พฺราหฺมณคามโต นิกฺขมฺม ทาสคามทฺวาเรน คจฺฉนฺเต อากปฺปกุตฺตวเสน ทาสคามวาสิโน สญฺชานึสุ. เต โรทนฺตา ปาเทสุ นิปติตฺวา "กึ อเมฺห อนาเถ กโรถ อยฺยา"ติ อาหํสุ. "มยํ ภเณ อาทิตฺตปณฺณสาลา วิย ตโย ภวาติ ปพฺพชิมฺหา, สเจ ตุเมฺหสุ เอเกกํ ภุชิสฺสํ กโรม, วสฺสสตมฺปิ นปฺปโหติ. ตุเมฺห จ ๓- ตุมฺหากํ สีสํ โธวิตฺวา ภุชิสฺสา หุตฺวา ชีวถา"ติ วตฺวา เตสํ โรทนฺตานํเยว ปกฺกมึสุ. เถโร ปุรโต คจฺฉนฺโต นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺโต จินฺเตสิ "อยํ ภทฺทา กาปิลานี สกลชมฺพูทีปคฺฆนิกา อิตฺถี มยฺหํ ปจฺฉโต อาคจฺฉติ. านํ โข ปเนตํ วิชฺชติ, ยํ โกจิเทว เอวํ จินฺเตยฺย `อิเม ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ, อนนุจฺฉวิกํ กโรนฺตี'ติ. โกจิ นาม ๔- อเมฺหสุ มนํ ปทูเสตฺวา อปายปูรโก ภเวยฺย. ๕- อิมํ ปหาย มยา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. โส ปุรโต คจฺฉนฺโต เทฺวธาปถํ ทิสฺวา ตสฺส มตฺถเก อฏฺาสิ. ภทฺทาปิ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ. อถ นํ อาห "ภทฺเท ตาทิสึ อิตฺถึ มม ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา `อิเม ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺตี'ติ จินฺเตตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กสาวรสปีตานิ ๒ ม. โอสาเปตฺวา ๓ ฉ.ม. ว ๔ ฉ.ม.,อิ. โกจิ วา ปน @๕ สี. อปายูปโค ภเวยฺย, ม. อปายมุจฺจโก น ภเวยฺย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.
อเมฺหสุ ปทุฏฺจิตฺโต มหาชโน อปายปูรโก ภเวยฺย. อิมสฺมึ เทฺวธาปเถ ตฺวา ๑- เอกํ คณฺห, อหํ เอเกน คมิสฺสามี"ติ. "อาม อยฺย ปพฺพชิตานํ มาตุคาโม นาม มลํ, `ปพฺพชิตฺวาปิ อิเม วินา น ภวนฺตี'ติ อมฺหากํ โทสํ ทสฺสนฺติ, ๒- ตุเมฺห เอกํ มคฺคํ คณฺหถ, อหํ เอกํ คณฺหิตฺวา วินา ภวิสฺสามา"ติ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ าเนสุ ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห "สตสหสฺสกปฺปปฺปมาเณ อทฺธาเน กเต ๓- มิตฺตสนฺถโว อชฺช ภิชฺชตี"ติ วตฺวา "ตุเมฺห ทกฺขิณชาติกา นาม, ตุมฺหากํ ทกฺขิณมคฺโค วฏฺฏติ. มยํ มาตุคามา นาม วามชาติกา, อมฺหากํ วามมคฺโค วฏฺฏตี"ติ วนฺทิตฺวา มคฺคํ ปฏิปนฺนา. เตสํ เทฺวธาคตกาเล อยํ มหาปวี "อหํ จกฺกวาฬคิริสิเนรุปพฺพเต ธาเรตุํ สกฺโกมิ ๔- ตุมฺหากํ คุเณ ธาเรตุํ น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย วิรวมานา อกมฺปิ, อากาเส อสนิสทฺโท วิย. วฏฺฏติ, ๕- จกฺกวาฬปพฺพโต โอณมิ. ๖- สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ เวฬุวเน มหาวิหาเร คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโน ปวิกมฺปนสทฺทํ สุตฺวา "กสฺส นุ โข ปวี กมฺปตี"ติ อาวชฺเชนฺโต "ปิปฺผลิมาณโว จ ภทฺทา จ กาปิลานี มํ อุทฺทิสฺส อปฺปเมยฺยํ สมฺปตฺตึ ปหาย ปพฺพชิตฺวา ๗- เตสํ วิโยคฏฺาเน อุภินฺนมฺปิ คุณพเลน อยํ ปวิกมฺโป ชาโต, มยาปิ เอเตสํ สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม สยเมว ปตฺตจีวรมาทาย อสีติมหาเถเรสุ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา ติคาวุตํ มคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ราชคหสฺส จ นาฬนฺทาย จ อนฺตเร พหุปุตฺตกนิโคฺรธมูเล ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. นิสีทนฺโต ปน อญฺตรปํสุกูลิโก วิย อนิสีทิตฺวา พุทฺธเวสํ คเหตฺวา อสีติหตฺถา ฆนรํสิโย ๘- วิสฺสชฺเชนฺโต นิสีทิ. อิติ ตสฺมึ ขเณ ปณฺณจฺฉตฺตสกฏจกฺกกูฏาคาราทิปฺปมาณา พุทฺธรํสิโย ๙- อิโต จิโต จ วิปฺผนฺทนฺติโย วิธาวนฺติโย จนฺทสหสฺสสุริยสหสฺสอุคฺคมนกาโล ๑๐- วิย กุรุมานา ตํ วนนฺตรํ ๑๑- เอโกภาสํ อกํสุ. ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณสิริยา สมุชฺชลํ ตาราคณวิกสิตํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ตฺวํ ๒ ม. ปสฺสนฺติ ๓ ฉ.ม.,อิ. กโต ๔ ฉ.ม.,อิ. สกฺโกนฺตีปิ @๕ ฉ.ม. ปวตฺติ ๖ สี.,อิ. อุนฺนมิ, ฉ.ม. อุนฺนทิ ๗ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา @๘ ฉ.ม.,อิ. ฆนพุทฺธรสฺมิโย ๙ ฉ.ม.,อิ. พุทฺธรสฺมิโย ๑๐ สี....อุคฺคมนกาเล @๑๑ ฉ.ม. วนนฺตํ. เอวมุปริปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๔.
วิย คคนตลํ, ๑- สุปุปฺผิตกมลกุวลยํ วิย สลิลํ วนนฺตรํ วิโรจิตฺถ. นิโคฺรธรุกฺขสฺส นาม ขนฺโธ เสโต โหติ, ปณฺณานิ นาม นีลานิ, ๒- ปกฺกานิ รตฺตานิ. ตสฺมิมฺปน ทิวเส เสตสาโข ๓- นิโคฺรโธ สุวณฺณวณฺโณว อโหสิ. มหากสฺสปตฺเถโร "อยํ มยฺหํ สตฺถา ภวิสฺสติ, อิมาหํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต"ติ ทิฏฺฏฺานโต ปฏฺาย โอณโต ๔- คนฺตฺวา ตีสุ าเนสุ วนฺทิตฺวา "สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมิ, สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมี"ติ อาห. อถ นํ ภควา อโวจ "กสฺสป สเจ ตฺวํ อิมํ นิปจฺจการํ มหาปวิยา กเรยฺยาสิ, สาปิ ธาเรตุํ น สกฺกุเณยฺย. ตถาคตสฺส เอวํ คุณมหนฺตตาย ตยา ๕- กโต นิปจฺจกาโร มยฺหํ โลมมฺปิ จาเลตุํ น สกฺโกติ. นิสีท กสฺสป, ทายชฺชํ เต ทสฺสามี"ติ. อถสฺส ภควา ตีหิ โอวาเทหิ อุปสมฺปทํ อทาสิ. ทตฺวา พหุปุตฺตกนิโคฺรธมูลโต นิกฺขมิตฺวา เถรํ ปจฺฉาสมณํ กตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สตฺถุ สรีรํ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณวิจิตฺตํ, มหากสฺสปสฺส สตฺตมหาปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ. โส กาญฺจนมหานาวาย ปจฺฉาพนฺโธ วิย สตฺถุ ปทานุปทิกํ อนุคญฺฉิ. สตฺถา โถกํ มคฺคํ คนฺตฺวา มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสชฺชาการํ ทสฺเสติ, เถโร "นิสีทิตุกาโม สตฺถา"ติ ตฺวา อตฺตโน ปารุตํ ปฏฺฏปิโลติกํ สํฆาฏึ จตุคฺคุณํ กตฺวา ปญฺาเปสิ. สตฺถา ตตฺถ นิสีทิตฺวา หตฺเถน จีวรํ ปรามสนฺโต ๖- "มุทุกา โข ตฺยายํ กสฺสป ปฏฺฏปิโลติกาสงฺฆาฏี"ติ ๗- อาห. เถโร "สตฺถา เม สงฺฆาฏิยา มุทุกภาวํ กเถติ, ปารุปิตุกาโม ภวิสฺสตี"ติ ตฺวา "ปารุปตุ ภนฺเต ภควา สงฺฆาฏินฺ"ติ อาห. ตฺวํ กึ ปารุปิสฺสสิ กสฺสปาติ. ตุมฺหากํ นิวาสนํ ลภนฺโต ปารุปิสฺสามีติ. ๘- "กิมฺปน ตฺวํ กสฺสป เอวํ อิมํ ปริโภคชิณฺณํ ปํสุกูลํ ธาเรตุํ สกฺขิสฺสสิ. มยา หิ อิมสฺส ปํสุกูลสฺส คหิตทิวเส อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปวี กมฺปิ, อิมํ พุทฺธานํ ปริโภคชิณฺณจีวรํ นาม ชิณฺณํ น สกฺกา ปริตฺตคุเณน ธาเรตุํ, ปฏิพเลน อิทํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สมุชฺชลตาราคณํ ๒ ฉ.ม. ปตฺตานิ นาม นีลานิ, อิ. ปณฺณานิ นีลานิ @๓ ฉ.ม.,อิ. สตสาโข ๔ ฉ.ม.,อิ. โอณโตณโต ๕ สี.,อิ.,ฉ.ม. คุณมหนฺตตํ ชานตา ตยา @๖ สี. ปริมทฺทนฺโต, ฉ.ม. ปรามสิตฺวา ๗ สี. ปฏปิโลตินํ สงฺฆาฏีติ @๘ ฉ.ม.,อิ. ปารุปิสฺสามิ ภนฺเตติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๕.
ปฏิปตฺติ ปูรณสมตฺเถน ชาติปํสุกูลิเกน คเหตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺวา เถเรน สทฺธึ จีวรํ ปริวตฺเตติ. เอวมฺปน จีวรปริวตฺตํ กตฺวา เถเรน ปารุปิตจีวรํ ภควา ปารุปิ, สตฺถุ จีวรํ เถโร ปารุปิ. ตสฺมึ สมเย อเจตนาปิ อยํ มหาปวี "ทุกฺกรํ ภนฺเต กริ, ๑- อตฺตนา ปารุตจีวรํ สาวกสฺส ทินฺนปุพฺพํ นาม นตฺถิ, อหํ ตุมฺหากํ คุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย อุทกปริยนฺตํ กตฺวา กมฺปิ. เถโรปิ "ลทฺธํ ทานิ มยา พุทฺธานํ ปริโภคจีวรํ, กึ เม อิทานิ อุตฺตริ กตฺตพฺพํ อตฺถี"ติ อุณฺณตึ อกตฺวา พุทฺธานํ สนฺติเกเยว เตรสธุตงฺคคุเณ ๒- สมาทาย สตฺตทิวสมตฺตํ ปุถุชฺชโน หุตฺวา อฏฺเม อรุเณ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถาปิ "กสฺสโป ภิกฺขเว จนฺทูปโม กุลานิ อุปสงฺกมติ อปกสฺเสว กายํ อปกสฺส จิตฺตํ นิจฺจนวโก กุเลสุ อปฺปคพฺโภ"ติ ๓- เอวมาทีหิ สุตฺเตหิ เถรํ โถเมตฺวา อปรภาเค เอตเทว กสฺสปสํยุตฺตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา "มม สาสเน ธุตวาทานํ ภิกฺขูนํ มหากสฺสโป อคฺโค"ติ เถรํ านนฺตเร เปสีติ. อนุรุทฺธตฺเถรวตฺถุ [๑๙๒] ปญฺจเม ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺโธติ ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺธตฺเถโร ๔- อคฺโคติ วทติ. ตสฺส จิณฺณวสิตาย อคฺคภาโว เวทิตพฺโพ. เถโร กิร โภชนปปญฺจมตฺตํ เปตฺวา เสสกาลํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุนา สตฺเต โอโลเกนฺโตว วิหรติ. อิติ อโหรตฺตํ จิณฺณวสิตาย เอส ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค นาม ชาโต. อปิจ กปฺปสตสหสฺสํ ปฏฺิตภาเวน เสสทิพฺพจกฺขุกานํ ๕- อคฺโคว ชาโต. ตตฺร จสฺส ปุพฺพกมฺเม ๖- อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ กุลปุตฺโต ปทุมุตฺตรสฺเสว ภควโต กาเล ปจฺฉาภตฺตํ ธมฺมสฺสวนตฺถํ วิหารํ คจฺฉนฺเตน มหาชเนน สทฺธึ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อกตฺถ ๒ ฉ.ม. เตรส ธุตคุเณ ๓ สํ.นิ. ๑๖/๑๔๖/๑๙๐ จนฺทูปมาสุตฺต @๔ ฉ.ม. ทิพฺพจกฺขุกภิกฺขูนํ อนุรุทฺธตฺเถโร ๕ ฉ.ม. เปสทิพฺพจกฺขุกานํ @๖ ฉ.ม.,อิ. ปญฺหกมฺเม--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๖.
อคมาสิ. อยํ หิ ตทา อญฺตโร อปากฏนาโม อิสฺสรกุฏุมฺพิโก อโหสิ. โส ทสพลํ วนฺทิตฺวา ปริสปริยนฺเต ิโต ธมฺมกถํ สุณาติ. สตฺถา เทสนํ ยถานุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ๑- เอกํ ทิพฺพจกฺขุกํ ภิกฺขุํ เอตทคฺคฏฺาเน เปสิ. ตโต กุฏุมฺพิกสฺส เอตทโหสิ "มหา วตายํ ภิกฺขุ, ยํ เอวํ สตฺถา สยํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคภาเว ๒- เปสิ. อโห วตาหมฺปิ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ปริสนฺตเร คนฺตฺวา สฺวาตนาย ภควนฺตํ ภิกฺขุสตสหสฺเสน สทฺธึ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "มหนฺตํ มยา านนฺตรํ ปฏฺิตนฺ"ติ เตเนว นิยาเมน อชฺช สฺวาตนาย ๓- นิมนฺเตตฺวา สตฺตทิวสานิ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา สปริวารสฺส ภควโต อุตฺตมวตฺถานิ ทตฺวา "ภควา นาหํ อิมํ สกฺการํ ทิพฺพสมฺปตฺติยา น มนุสฺสสมฺปตฺติยา วา อตฺถาย กโรมิ, ยํ ปน ตุเมฺห อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ภิกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺาเน ปยิตฺถ, อหมฺปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน โส ภิกฺขุ วิย ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคเต ๔- โอโลเกตฺวา ตสฺส ปฏฺนาย สมิชฺฌนภาวํ ตฺวา เอวมาห "อมฺโภ ปุริส อนาคเต กปฺปสตสหสฺสปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส สาสเน ตฺวํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค อนุรุทฺโธ นาม ภวิสฺสสี"ติ. เอวญฺจ ปน วตฺวา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา วิหารเมว อคมาสิ. กุฏุมฺพิโกปิ ยาว พุทฺโธ ธรติ, ตาว อวิชฺชหิตเมว กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ปรินิพฺพุเต สตฺถริ นิฏฺิเต สตฺตโยชนิเก สุวณฺณเจติเย ภิกฺขุสํฆํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต กึ ทิพฺพจกฺขุสฺส ปริกมฺมนฺ"ติ ปุจฺฉิ. ทีปํ ทาตุํ วฏฺฏติ อุปาสกาติ. สาธุ ภนฺเต กริสฺสามีติ สหสฺสทีปานํเยว ตาว ทีปรุกฺขานํ สหสฺสํ กาเรสิ, ตทนนฺตรํ ตโต ปริตฺตตเร, ตทนนฺตรํ ตโต ปริตฺตตเรติ อเนกสหสฺเส ทีปรุกฺเข กาเรสิ. เสสทีปา ปน อปริมาณา อเหสุํ. @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ยถานุสนฺธึ คเหตฺวา, ฉ.ม. ยถานุสนฺธิกํ ๒ ฉ.ม. อคฺคฏฺาเน @๓ ฉ.ม.,อิ. อชฺชตนาย สฺวาตนาย ๔ ฉ.ม.,อิ. อนาคตํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๗.
เอวํ ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ปรินิพฺพุเต สตฺถริ นิฏฺิเต โยชนิเก เจติเย พหู กํสปาติโย การาเปตฺวา สปฺปิมณฺฑสฺส ปูเรตฺวา มชฺเฌ เอเกกงฺคุลนฺตริกํ เปตฺวา วฏฺฏิโย ปาเปตฺวา ๑- อุชฺชาเลตฺวา มุขวฏฺฏิโย มุขวฏฺฏีสุ ผุสาเปนฺโต ๒- เจติยํ ปริกฺขิปาเปตฺวา อตฺตโน สพฺพมหนฺตํ กํสปาตึ กาเรตฺวา สปฺปิมณฺฑสฺส ปูเรตฺวา ตสฺสา มุขวฏฺฏิยํ สมนฺตโต วฏฺฏิสหสฺสํ ชาลาเปตฺวา มชฺฌฏฺาเน ถูปิกปิโลติกาย เวเตฺวา ชาลาเปตฺวา กํสปาตึ สีเสนาทาย ๓- สพฺพรตฺตึ โยชนิกํ เจติยํ อนุปริยายิ. เอวนฺเตนาปิ อตฺตภาเวน ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต. ปุน อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ตสฺมึเยว นคเร ทุคฺคตกุลสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา ติณหารโก ๔- สุมนเสฏฺึ นาม นิสฺสาย วสิ. อนฺนภาโรติสฺส นามํ อโหสิ. โส ปน สุมนเสฏฺี เทวสิกํ กปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ เคหทฺวาเร มหาทานํ เทติ. อเถกทิวสํ อุปริฏฺโ นาม ปจฺเจกพุทฺโธ คนฺธมาทนปพฺพเต นิโรธสมาปตฺตึ สมาปนฺโน, ตโต วุฏฺาย "อชฺช กสฺส อนุคฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วีมํสิ. ปจฺเจกพุทฺธา จ นาม ทุคฺคตานุกมฺปกา โหนฺติ, โส "อชฺช มยา อนฺนภารสฺส อนุคฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา อิทานิ อนฺนภาโร อฏฺฏวิโต ๕- อตฺตโน เคหํ อาคมิสฺสตี"ติ ตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย คนฺธมาทนปพฺพตโต ๖- เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา คามทฺวาเรเยว อนฺนภารสฺส สมฺมุเข ปจฺจุฏฺาสิ. อนฺนภาโร ปจฺเจกพุทฺธํ ตุจฺฉปตฺตหตฺถํ ทิสฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา "อปิ ภนฺเต ภิกฺขํ ลภิตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. ลภิสฺสาม มหาปุญฺาติ. "ภนฺเต โถกํ อิเธว โหถา"ติ เวเคน คนฺตฺวา อตฺตโน เคเห มาตุคามํ ปุจฺฉิ "ภทฺเท มยฺหํ ปิตภาคภตฺตํ อตฺถิ, นตฺถี"ติ. อตฺถิ สามีติ. โส ตโตว คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. เอเกกํ คุฬปิณฺฑํ เปตฺวา ๒ สี. สํสาเปนฺโต, ฉ.ม.,อิ. มุขวฏฺฏิยา @มุขวฏฺฏึ ผุสาเปนฺโต ๓ สี. สีเส เปตฺวา ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ @๕ สี. อฏวิโต ๖ ฉ.ม....ปพฺพตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๘.
หตฺถโต ปตฺตํ อาทาย อาคนฺตฺวา "ภทฺเท มยํ ปุริมตฺตภาเว กลฺยาณกมฺมสฺส อกตตฺตา ภตึ ปจฺจาสึสมานา วิหราม, ๑- อมฺหากํ ทาตุกมฺยตาย สติ เทยฺยธมฺโม น โหติ, เทยฺยธมฺเม สติ ปฏิคฺคาหกํ น ลภาม, อชฺช เม อุปริฏฺปจฺเจกพุทฺโธว ทิฏฺโ, ภาคภตฺตญฺจ อตฺถิ, มยฺหํ ภาคภตฺตํ อิมสฺมึ ปตฺเต ปกฺขิปาหี"ติ. พฺยตฺตา อิตฺถี "ยโต มยฺหํ สามิโก ภาคภตฺตํ เทติ, มยาปิ อิมสฺมึ ทาเน ภาคินิยา ภวิตพฺพนฺ"ติ อตฺตโน ภาคภตฺตมฺปิ อุปริฏฺปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ปติฏฺเปตฺวา อทาสิ. อนฺนภาโร ภตฺตปตฺตํ อาหริตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ เปตฺวา "ภนฺเต เอวรูปา ทุชฺชีวิตา ๒- มุจฺจามา"ติ อาห. เอวํ โหตุ มหาปุญฺาติ. โส อตฺตโน อุตฺตรสาฏกํ เอกสฺมึ ปเทเส อตฺถริตฺวา "ภนฺเต อิธ นิสีทิตฺวา ปริภุญฺชถา"ติ อาห. ปจฺเจกพุทฺโธ ตตฺถ นิสีทิตฺวา นววิธํ ปาฏิกุลฺลํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชิ. ปริภุตฺตกาเล อนฺนภาโร ปตฺตโธวนอุทกํ อทาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ นิฏฺิตภตฺตกิจฺโจ:- "อิจฺฉิตํ ปฏฺิตํ ตุยฺหํ ๓- ขิปฺปเมว ๔- สมิชฺฌตุ สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา จนฺโท ปนฺนรโส ๕- ยถา. อิจฺฉิตํ ปฏฺิตํ ตุยฺหํ ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา มณิ โชติรโส ยถา"ติ ๖- อนุโมทนํ กตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สุมนเสฏฺิสฺส ฉตฺเต อธิวฏฺา เทวตา "อโห ทานํ ปรมทานํ อุปริฏฺเ สุปติฏฺิตนฺ"ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺวา สาธุการํ อทาสิ. สุมนเสฏฺี "กึ ตฺวํ มํ เอตฺตกํ กาลํ ทานํ ททมานํ น ปสฺสสี"ติ อาห. นาหํ ตว ทาเน สาธุการํ เทมิ, อนฺนภาเรน อุปริฏฺปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนปิณฺฑปาเต ปสีทิตฺวา สาธุการํ เทมีติ. @เชิงอรรถ: ๑ สี. โภชนํ ปจฺจาสึสมานา วิจราม ๒ สี.,อิ. ทุชฺชีวิกา ๓ สี. ตุมฺหํ @๔ ฉ.ม.,อิ. สพฺพเมว ๕ สี. ปณฺณรสี ๖ ฉ.ม. ทุติยคาถา น ทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๙.
สุมนเสฏฺี จินฺเตสิ "อจฺฉริยํ วติทํ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ ทานํ เทนฺโต เทวตา ๑- สาธุการํ ทาเปตุํ นาสกฺขึ, อยํ อนฺนภาโร มํ นิสฺสาย วสนฺโต อนุรูปสฺส ๒- ปฏิคฺคาหกปุคฺคลสฺส ลทฺธตฺตา เอกปิณฺฑปาตทาเนเนว สาธุการํ ทาเปสิ, เอตสฺส อนุจฺฉวิกํ ทตฺวา เอตํ ปิณฺฑปาตํ มม สนฺตกํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ อนฺนภารํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อชฺช ตยา กสฺสจิ กิญฺจิ ทานํ ทินฺนํ อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. ๓- อาม อยฺย, อุปริฏฺปจฺเจกพุทฺธสฺส เม อตฺตโน ภาคภตฺตํ ทินฺนนฺติ. หนฺท โภ กหาปณํ คณฺหิตฺวา เอตํ ปิณฺฑปาตํ มยฺหํ เทหีติ. น เทมิ อยฺยาติ. โส ยาว สหสฺสํ วฑฺเฒสิ, อนฺนภาโร "สหสฺเสนปิ น เทมี"ติ อาห. โหตุ โภ, ยทิ ปิณฺฑปาตํ น เทสิ, สหสฺสํ คณฺหิตฺวา ปตฺตึ เม เทหีติ. "เอตมฺปิ ทาตุํ ยุตฺตํ วา น ยุตฺตํ วาติ น ชานามิ, อยฺยมฺปน อุปริฏฺปจฺเจกพุทฺธํ ปุจฺฉิตฺวา สเจ ทาตุํ ยุตฺตํ ภวิสฺสติ, ทสฺสามิ โน เจ น ทสฺสามีติ. โส คนฺตฺวา ๔- ปจฺเจกพุทฺธํ สมฺปาปุณิตฺวา "ภนฺเต สุมนเสฏฺี มยฺหํ สหสฺสํ ทตฺวา ตุมฺหากํ ทินฺนปิณฺฑปาเต ปตฺตึ ยาจติ, ทมฺมิ, น ทมฺมี"ติ. อุปมนฺเต ปณฺฑิต กริสฺสามิ, เสยฺยถาปิ กุลสติเก คาเม เอกสฺมึเยว ฆเร ทีปํ ชาเลยฺย, เสสา อตฺตโน เตเลน วฏฺฏึ เตเมตฺวา ชาลาเปตฺวา คเณฺหยฺยุํ, ปุริมทีปสฺส ปภา อตฺถิ นตฺถีติ. อติเรกตรา ภนฺเต ปภา โหตีติ. เอวเมว ปณฺฑิต อุลฺลุงฺกยาคุ วา โหตุ กฏจฺฉุภิกฺขา วา, อตฺตโน ปิณฺฑปาเต ปเรสํ ปตฺตึ เทนฺตสฺส สหสฺสํ วา สตสหสฺสํ วา, ยตฺตกานํ เทติ, ตตฺตกานํ ปุญฺ วฑฺฒติ. ๕- ตฺวํ เทนฺโต เอกเมว ปิณฺฑปาตํ อทาสิ, สุมนเสฏฺิสฺส ปน ปตฺติยา ทินฺนาย เทฺว ปิณฺฑปาตา โหนฺติ เอโก ตว, เอโก ตสฺสาติ. โส ปจฺเจกพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา สุมนเสฏฺิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ปิณฺฑปาเต ปตฺตึ คณฺห สามี"ติ อาห. หนฺท กหาปณสหสฺสํ คณฺหาติ. นาหํ ปิณฺฑปาตํ วิกฺกิณามิ, สทฺธาย ปน ตุมฺหากํ ปตฺตึ เทมีติ. ตาต ตฺวํ มยฺหํ สทฺธาย ปตฺตึ @เชิงอรรถ: ๑ สี. เทวตาหิ, ฉ.ม. เทวตํ ๒ สี. สาธุรูปสฺส ๓ ฉ.ม.,อิ. ทินฺนนฺติ ปุจฺฉิ @๔ ฉ.ม. ภวิสฺสติ ทสฺสามีติ คนฺตฺวา ๕ สี. ยตฺตกํ เทติ, ตตฺตกํ วฑฺฒติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๐.
เทสิ, อหมฺปน ตุยฺหํ คุณํ ปูเชนฺโต อิมํ สหสฺสํ เทมิ, คณฺห ตาตาติ. โส "เอวํ โหตู"ติ สหสฺสํ คณฺหิ. ตาต ตุยฺหํ สหสฺสํ ลทฺธกาลโต ปฏฺาย สหตฺถา กมฺมกรณกิจฺจํ นตฺถิ, วีถิยํ ฆรํ มาเปตฺวา วส. สเจ เยน ตุยฺหํ อตฺโถ, ตํ ๑- อหนฺเต ทมฺมิ อาหราเปตฺวา คณฺหาติ. นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺิตปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนปิณฺฑปาโต นาม ตํ ทิวสเมว วิปากํ เทติ. ตสฺมา สุมนเสฏฺี อญฺทิวเส อนฺนภารํ คเหตฺวา ราชกุลํ อคจฺฉนฺโตปิ ตํทิวสํ คเหตฺวาว คโต. อนฺนภารสฺส ปุญฺ อาคมฺม ราชา เสฏฺึ อโนโลเกตฺวา อนฺนภารเมว โอโลเกสิ. กึ เทว อิมํ ปุริสํ อติวิย โอโลเกสีติ. อญฺ ทิวสํ อทิฏฺปุพฺพตฺตา โอโลเกมีติ. โอโลเกตพฺพยุตฺตโก เอส เทวาติ. โก ปนสฺส โอโลเกตพฺพยุตฺตโก คุโณติ. อชฺช อตฺตโน ภาคภตฺตํ สยํ อภุญฺชิตฺวา อุปริฏฺปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนตฺตา มม หตฺถโต สหสฺสํ ลภิ เทวาติ. โก นาม เอโสติ. อนฺนภาโร นาม เทวาติ. "ตว หตฺถโต ลทฺธตฺตา มมาปิ หตฺถโต ลทฺธุํ อรหติ, อหมฺปิสฺส ปูชํ กริสฺสามี"ติ วตฺวา สหสฺสํ อทาสิ. เอตสฺส วสนเคหํ ชานาถ ภเณติ. สาธุ เทวาติ. เต เอตํ เคหฏฺานํ โสเธตฺวา ๒- กุทฺทาเลน อาหตาหตฏฺาเน ปิงฺคลนิธิกุมฺภิโย ๓- คีวาย คีวํ อาหจฺจ ิตา ทิสฺวา รญฺโ อาโรจยึสุ. ราชา "เตนหิ คนฺตฺวา ขนถา"ติ อาห. เตสํ ขนนฺตานํ ขนนฺตานํ เหฏฺา คจฺฉนฺติ. ปุน คนฺตฺวา รญฺโ อาโรจยึสุ. ราชา "อนฺนภารสฺส วจเนน ขนถา"ติ อาห. เต คนฺตฺวา อนฺนภารสฺส วจเนน ๔- ขนึสุ. กุทฺทาเลน อาหตาหตฏฺาเน อหิจฺฉตฺตกมกุลานิ วิย กุมฺภิโย อุฏฺหึสุ. เต ธนํ อาหริตฺวา รญฺโ สนฺติเก ราสึ อกํสุ. ราชา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา "อิมสฺมึ นคเร กสฺส ๕- เอตฺตกํ ธนํ อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. นตฺถิ กสฺสจิ เทวาติ. เตนหิ อยํ อนฺนภาโร อิมสฺมึ นคเร ธนเสฏฺี นาม โหตูติ. ตํทิวสเมว เสฏฺิจฺฉตฺตํ ลภิ. @เชิงอรรถ: ๑ สี. ตํ มํ ๒ ฉ.ม. โสเธนฺตา ๓ ฉ.ม. นิธิกุมฺภิโย ๔ ฉ.ม. อนฺนภารสฺเสว @วจนนฺติ ๕ ฉ.ม. อญฺสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๑.
โส ตโต ปฏฺาย ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺโต. ทีฆรตฺตํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ สตฺถุ อุปฺปชฺชนกาเล กปิลวตฺถุนคเร อมิโตทนสฺส ๑- สกฺกสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. นามคหณทิวเสปิสฺส มนุสฺสา อนุรุทฺโธติ นามํ อกํสุ. มหานามสกฺกสฺส กนิฏฺภาตา สตฺถุ จุลฺลปิตุปุตฺโต ปรมสุขุมาโล มหาปุญฺโ อโหสิ. สุวณฺณปาติยํเยวสฺส ภตฺตํ อุปฺปชฺชิ. อถสฺส มาตา เอกทิวสํ "มม ปุตฺตํ นตฺถีติ ปทํ ชานาเปสฺสามี"ติ เอกํ สุวณฺณปาตึ อญฺาย สุวณฺณปาติยา ๒- ปิทหิตฺวา ตุจฺฉกํเยว เปเสสิ, อนฺตรามคฺเค เทวตา ทิพฺพปูเวหิ ปูเรสุํ. เอวํ มหาปุญฺโ อโหสิ. ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเกสุ ตีสุ ปาสาเทสุ อลงฺกตนาฏกิตฺถีหิ ปริวุโต เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุภวิ. อมฺหากํปิ โพธิสตฺโต ตสฺมึ สมเย ตุสิตปุรา จวิตฺวา สุทฺโธทนมหาราชสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อนุกฺกเมน วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกูนตึส วสฺสานิ อคารมชฺเฌ วสิตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา อนุกฺกเมน ปฏิวิทฺธสพฺพญฺุตาโณ โพธิมณฺเฑ สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา อิสิปตเน มิคทาเย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ ปวตฺเตตฺวา โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต ราชคหํ อาคมฺม "ปุตฺโต เม ราชคหํ อาคโต"ติ สุตฺวา "คจฺฉถ ภเณ ๓- เม ปุตฺตํ อาเนถา"ติ ปิตรา ปหิเต สหสฺสสหสฺสปริวาเร ทส อมจฺเจ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพาเชตฺวา กาฬุทายิตฺเถเรน จาริกคมนํ อายาจิโต ราชคหโต วีสติสหสฺสภิกฺขุปริวาโร นิกฺขมิตฺวา กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา าติสมาคเม อเนเกหิ อิทฺธิปาฏิหาริเยหิ สปฺปาฏิหาริยํ วิจิตฺตธมฺมเทสนํ กตฺวา มหาชนํ อมตปานํ ปาเยตฺวา ทุติยทิวเส ปตฺตจีวรมาทาย นครทฺวาเร ตฺวา "กึ นุ โข กุลนครํ อาคมนํ ๔- สพฺพญฺุพุทฺธานํ อาจิณฺณนฺ"ติ อาวชฺชมาโน "สปทานํ ปิณฺฑาย จรณํ อาจิณฺณนฺ"ติ ตฺวา สปทานํ ปิณฺฑาย จรนฺโต "ปุตฺโต เม ๕- ปิณฺฑาย จรตี"ติ สุตฺวา อาคตสฺส รญฺโ ธมฺมํ กเถตฺวา เตน สกนิเวสนํ @เชิงอรรถ: ๑ สี. อมิตฺโตทนสฺส ๒ สี. สุวณฺณถาลํ อญฺเน สุวณฺณถาเลน ๓ ก. คจฺฉ @๔ ฉ.ม. อาคตานํ ๕ สี. เต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๒.
ปเวเสตฺวา กตสกฺการสมฺมาโน ตตฺถ กตฺตพฺพํ าติชนานุคฺคหํ กตฺวา ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชตฺวา น จิรสฺเสว กปิลวตฺถุปุรโต มลฺลรฏฺเ จาริกญฺจรมาโน อนุปิยอมฺพวนํ อคมาสิ. ตสฺมึ สมเย สุทฺโธทนมหาราชา สกฺยกุลานิ ๑- สนฺนิปาเตตฺวา อาห "สเจ มม ปุตฺโต อคารํ อชฺฌาวสิสฺส, ราชา อภวิสฺส จกฺกวตฺติ สตฺตรตนสมนฺนาคโต. นตฺตาปิ เม ราหุลกุมาโร ขตฺติยคเณน สทฺธึ ตํ ปริวาเรตฺวา อจริสฺส, ตุเมฺหปิ จ เอตมตฺถํ ชานาถ. อิทานิ ปน เม ปุตฺโต พุทฺโธ ชาโต, ขตฺติยาวสฺส ปริวารา โหนฺตุ. ตุเมฺห เอเกกกุลโต เอเกกํ ทารกํ เทถา"ติ. เอวํ วุตฺเต เอกปฺปหาเรเนว สหสฺสขตฺติยกุมารา ปพฺพชึสุ. ตสฺมึ สมเย มหานาโม กุฏุมฺพิกสฺส สามิโก โหติ. โส อนุรุทฺธํ สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ "เอตรหิ ตาต อนุรุทฺธ อภิญฺาตา อภิญฺาตา สกฺยกุมารา ภควนฺตํ ปพฺพชิตํ อนุปพฺพชนฺติ, อมฺหากญฺจ กุลา ๒- นตฺถิ โกจิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. เตนหิ ตฺวํ วา ปพฺพช, อหํ วา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา ฆราวาเส รุจึ อกตฺวา อตฺตสตฺตโม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. ตสฺส ปพฺพชฺชานุกฺกโม สํฆเภทกฺขนฺธเก ๓- อาคโตว. เอวํ อนุปิยอมฺพวนํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ, เตสุ ๔- ตสฺมึเยว อนฺโตวสฺเส ภทฺทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปาปุณิ, อนุรุทฺธตฺเถโร ทิพฺพจกฺขุํ นิพฺพตฺเตสิ, เทวทตฺโต อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสิ, อานนฺทตฺเถโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาสิ, ภคุตฺเถโร จ กิมฺพิลตฺเถโร ๕- จ ปจฺฉา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เตสมฺปน สพฺเพสํปิ เถรานํ อตฺตโน อตฺตโน อาคตฏฺาเน ปุพฺพปฏฺนาภินีหาโร อาคมิสฺสติ. ๖- อยํ ปน อนุรุทฺธตฺเถโร ธมฺมเสนาปติสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา เจติยรฏฺเ ปาจีนวํสมิคทายํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต สตฺต มหาปุริสวิตกฺเก วิตกฺเกสิ, อฏฺเม กิลมติ. สตฺถา "อนุรุทฺโธ อฏฺเม มหาปุริสวิตกฺเก กิลมตี"ติ ตฺวา "ตสฺส สงฺกปฺปํ ปูเรสฺสามี"ติ ตตฺถ คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ สี. สากิยานํ คณํ, ฉ.ม. สากิยชนํ ๒ ฉ.ม.,อิ. อมฺหากํ กุเล @๓ วิ.จุ. ๗/๓๓๐/๑๑๒ ๔ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิเตสุ ปน เตสุ ๕ ฉ.ม. กิมิลตฺเถโร @๖ สี.,อิ. อาวิภวิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๓.
ปญฺตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อฏฺมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ปูเรตฺวา จตุปจฺจยสนฺโตส- ภาวนารามปฏิมณฺฑิตํ มหาอริยวํสปฏิปทํ ๑- กเถตฺวา อากาเสน ๒- อุปฺปติตฺวา เภสกฬาวนเมว คโต. เถโร ตถาคเต คตมตฺเตเยว เตวิชฺโช มหาขีณาสโว หุตฺวา "สตฺถา มยฺหํ มนํ ชานิตฺวา อาคนฺตฺวา อฏฺมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ปูเรตฺวา อทาสิ, โส จ เม มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต"ติ พุทฺธานํ มธุรธมฺมเทสนํ ๓- อตฺตโน จ ปฏิวิทฺธธมฺมํ อารพฺภ อิมา อุทานคาถา อภาสิ ๔- :- "มม สงฺกปฺปมญฺาย สตฺถา โลเก อนุตฺตโร มโนมเยน กาเยน อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ. ยถา ๕- เม อหุ สงฺกปฺโป ตโต อุตฺตริ เทสยิ นิปฺปปญฺจรโต พุทฺโธ นิปฺปปญฺจมเทสยิ. ตสฺสาหํ ธมฺมมญฺาย วิหาสึ สาสเน รโต ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. ๖- อถ นํ อปรภาเค สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร วิหรนฺโต "มม สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อนุรุทฺโธ อคฺโค"ติ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. ภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ [๑๙๓] ฉฏฺเ อุจฺจากุลิกานนฺติ อุจฺเจ กุเล ชาตานํ. ภทฺทิโยติ อนุรุทฺธตฺเถเรน สทฺธึ นิกฺขนฺโต สกฺยราชา. กาฬิโคธาย ปุตฺโตติ กาฬวณฺณา สา เทวี, โคธาติ ปนสฺสา นามํ. ตสฺมา กาฬิโคธาติ วุจฺจติ, ตสฺสา ปุตฺโตติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ๑ องฺ.อฏฺก. ๒๓/๒๑๐(๓๐)/๒๓๒ อนุรุทฺธมหาวิตกฺกสุตฺต (สฺยา) ๒ ฉ.ม.,อิ. อากาเส @๓ ฉ.ม.,อิ. ธมฺมเทสนํ ๔ สี.,อิ. อุทานคาถา อาห ๕ ฉ.ม. ยทา, @องฺ.อฏฺก. ๒๓/๑๒๐/๒๓๙ (สฺยา), ขุ.เถร. ๒๖/๙๐๒/๓๘๗ ยทา @๖ ขุ.เถร. ๒๖/๙๐๑-๓/๓๘๙ อนุรุทฺธตฺเถรคาถา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๔.
กสฺมา ปนายํ อุจฺจากุลิกานํ อคฺโคติ วุตฺโต, กึ ตโต อุจฺจากุลิกตรา นตฺถีติ? อาม นตฺถิ. ตสฺส หิ มาตา สากิยานีนํ อนฺตเร วเยน สพฺพเชฏฺิกา, โส เอวํ วา ๑- สากิยกุเล สมฺปตฺตํ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิโต. ตสฺมา อุจฺจากุลิกานํ อคฺโคติ วุตฺโต. อปิจ ปุพฺเพ ปฏฺนานุภาเวน เอส อนุปฏิปาฏิยา ปญฺจชาติสตานิ ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา รชฺชํ กาเรสิเยว. โส อิมินาปิ การเณน อุจฺจากุลิกานํ อคฺโคติ วุตฺโต. ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยมฺปิ หิ อตีเต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยเนว ธมฺมสฺสวนตฺถาย คโต. ตํทิวสํ สตฺถารา ๒- เอกํ ภิกฺขุํ อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน ปิตํ ๓- ทิสฺวา "มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺเคน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ ตถาคตํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตทิวสานิ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส ทานสฺส ผเลน อญฺ สมฺปตฺตึ น อากงฺขามิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺยิตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "สมิชฺฌิสฺสติ เต อิทํ กมฺมํ, อิโต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา วิหารํ อคมาสิ. โสปิ ตํ พฺยากรณํ สุตฺวา ๔- อุจฺจากุลิกานํ สํวตฺตนิกกมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมาสนานิ กาเรตฺวา เตสุ ปจฺจตฺถรณานิ สนฺถราเปตฺวา ธมฺมวีชนิโย ธมฺมกถิกวตฺตํ อุโปสถาคาเร ปทีปเตลทานนฺติ เอวํ ยาวชีวํ พหุวิธํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตตฺถ กาลํ กตฺวา ๕- เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต กสฺสปทสพลสฺส จ อมฺหากญฺจ ภควโต อนฺตเร พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกสฺส ฆเร นิพฺพตฺโต. @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. โสเยว จ ๒ ฉ.ม. สตฺถารํ ๓ ฉ.ม. เปนฺตํ ๔ ฉ.ม.,อิ. ลภิตฺวา @๕ ฉ.ม.,อิ. กาลกโต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๕.
เตน จ สมเยน สมฺพหุลา ปจฺเจกพุทฺธา คนฺธมาทนปพฺพตา อาคมฺม พาราณสิยํ คงฺคาย นทีตีเร ๑- ผาสุกฏฺาเน นิสีทิตฺวา ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชนฺติ, โส กุฏุมฺพิโก เตสํ นิพทฺธเมว ตสฺมึ าเน ตํ ๒- ภตฺตวิสฺสคฺคกรณํ ตฺวา อฏฺ ปาสาณผลกานิ อตฺถริตฺวา ยาวชีวํ ปจฺเจกพุทฺเธ อุปฏฺหิ. อเถกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติ. นามคหณทิวเส จสฺส ภทฺทิยกุมาโรติ นามํ อกํสุ. โส ปุญฺ ๓- อาคมฺม เหฏฺา อนุรุทฺธสุตฺเต วุตฺตนเยเนว ฉนฺนํ ขตฺติยานํ อพฺภนฺตโร หุตฺวา สตฺถริ อนุปิยอมฺพวเน วิหรนฺเต สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวนมหาวิหาเร วิหรนฺโต "มม สาสเน อุจฺจากุลิกานํ กาฬิโคธาย ปุตฺโต ภทฺทิยตฺเถโร อคฺโค"ติ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ [๑๙๔] สตฺตเม มญฺชุสฺสรานนฺติ มธุรสรานํ. ลกุณฺฏกภทฺทิโยติ อุพฺเพเธน รสฺโส, นาเมน ภทฺทิโย. ตสฺสาปิ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยเนว ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คโต. ตสฺมึ สมเย สตฺถารา ๔- เอกํ มญฺชุสฺสรํ ภิกฺขุํ เอตทคฺเค ปิตํ ๕- ทิสฺวา "อโห วตาหมฺปิ อนาคเต อยํ ภิกฺขุ วิย เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตทิวสานิ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส ทานสฺส ผเลน อญฺ สมฺปตฺตึ น อากงฺขามิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺยิตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา ๖- สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "สมิชฺฌิสฺสติ เต อิทํ กมฺมํ, @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ตีเร ๒ ฉ.ม.,อิ. ตนฺติ ปาโ น ทิสฺสติ ๓ ฉ.ม.,อิ. วยํ @๔ ฉ.ม.,อิ. สตฺถารํ ๕ ฉ.ม.,อิ. เปนฺตํ ๖ ฉ.ม.,อิ. โอโลเกนฺโต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๖.
อิโต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา วิหารํ อคมาสิ. โสปิ ตํ พฺยากรณํ ลภิตฺวา ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตตฺถ ๑- กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล จิตฺตปตฺตโกกิโล นาม หุตฺวา เขเม มิคทาเย วสนฺโต เอกทิวสํ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา มธุรํ อมฺพผลํ ตุณฺเฑน คเหตฺวา อาคจฺฉนฺโต ภิกฺขุสํฆปริวุตํ สตฺถารํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ๒- จินฺเตสิ "อหํ อญฺเสุ ทิวเสสุ ริตฺตโก ตถาคตํ ปสฺสามิ, อชฺช ปน เม อิมํ อมฺพปกฺกํ ปุตฺตกานํ อตฺถาย อาภตํ. เตสํ อญฺมฺปิ อาหริตฺวา ทสฺสามิ, อิมมฺปน ทสพลสฺส ทาตุํ วฏฺฏตี"ติ โอตริตฺวา อากาเส จรติ. สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ตฺวา อโสกตฺเถรํ นาม อุปฏฺากํ โอโลเกติ, ๓- โส ปตฺตํ นีหริตฺวา สตฺถุ หตฺเถ เปสิ. โส โกกิโล ทสพลสฺส ปตฺเต อมฺพปกฺกํ ปติฏฺาเปสิ. สตฺถา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา ตํ ปริภุญฺชิ. โกกิโล ปสนฺนจิตฺโต ปุนปฺปุนํ ทสพลสฺส คุเณ อาวชฺเชตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน กุลาวกํ คนฺตฺวา สตฺตาหํ ปีติสุเขน วีตินาเมสิ. เอตฺตกํ ตสฺมึ อตฺตภาเว กลฺยาณกมฺมํ กตํ ๔- อิมินา กมฺเมน ๕- สโร มธุโร อโหสิ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปน เจติเย อารทฺเธ "กึ ปมาณํ กโรม, สตฺตโยชนปฺปมาณํ. อติมหนฺตํ เอวํ, ๖- ฉโยชนํ กโรม. อิทมฺปิ อติมหนฺตํ, ปญฺจโยชนํ กโรม, จตุโยชนํ กโรม, ติโยชนํ, ทฺวิโยชนนฺ"ติ วุตฺเต อยํ ตทา เชฏฺวฑฺฒกี หุตฺวา "เอถ โภ อนาคเต สุขปฏิชคฺคิยํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺวา รชฺชุํ อาทาย ปริกฺขิปนฺโต คาวุตมตฺถเก ตฺวา "เอเกกํ มุขํ คาวุตํ คาวุตํ โหตุ ๗- เจติยํ โยชนาวฏฺฏํ โยชนุพฺเพธํ ภวิสฺสตี"ติ อาห. เต ตสฺส วจเนน ๘- อฏฺสุ อิติ อปฺปมาณสฺส พุทฺธสฺส ปมาณํ อกาสีติ. เตน กมฺเมน นิพฺพตฺตฏฺาเน ๙- อญฺเหิ หีนปฺปมาโณ ๑๐- อโหสิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตโต ๒ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ๓ ฉ.ม.,อิ. โอโลเกสิ @๔ ฉ.ม.,อิ. กตนฺติ ปาโ น ทิสฺสติ ๕ สี.,อิ. อิมินา ปุญฺกมฺเมน, @ฉ.ม. อิมินาสฺส กมฺเมน ๖ ฉ.ม.,อิ. เอตํ ๗ ฉ.ม. โหติ, อิ. โหตูติ @๘ ฉ.ม.,อิ. วจเน ๙ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน ๑๐ ฉ.ม.,อิ. หีนตรปฺปมาโณ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๗.
โส อมฺหากํ สตฺถุ กาเล สาวตฺถิยํ มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติ. "ภทฺทิโย"ติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต สตฺถริ เชตวเน มหาวิหาเร ปฏิวสนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรวตฺถุ [๑๙๕] อฏฺเม สีหนาทิกานนฺติ สีหนาทํ นทนฺตานํ. ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโค ๑- โส กิร อรหตฺตปฺปตฺตทิวเส อปาปุรณํ ๒- อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. พุทฺธานํ ปุรโต ตฺวา "อิมสฺมึ ภนฺเต สาสเน กตฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ มตฺถกํ ปตฺตนฺ"ติ สีหนาทํ นทติ. ๓- ตสฺมา สีหนาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโต. ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปพฺพตปาเท สีหโยนิยํ นิพฺพตฺโต. สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส เหตุสมฺปตฺตึ ทิสฺวา หํสวติยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สีเห โคจราย ปกฺกนฺเต ตสฺส นิวาสนคุหํ ๔- ปวิสิตฺวา อากาเสน ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. สีโห โคจรํ ลภิตฺวา นิวตฺโต คุหาทฺวาเร ิโต อนฺโตคุหายํ ทสพลํ นิสินฺนํ ทิสฺวา "มม วสนฏฺานํ อาคนฺตฺวา อญฺโ สตฺโต นิสีทิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส, โย อนฺโตคุหายํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน. สรีรปฺปภาปิสฺส สมนฺตา ปตฺถริตฺวา ๕- คตา, มยา เอวรูปํ อจฺฉริยํ อทิฏฺปุพฺพํ. อยํ ปุริโส อิมสฺมึ โลเก ปูชนียานํ อคฺโค ภวิสฺสตีติ, ๖- มยาปิสฺส ยถาสตฺติ ยถาพลํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปิณฺโฑลภารทฺวาโชติ, อิ. ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโคติ @๒ ฉ.ม.,อิ. อวาปุรณํ. เอวมุปริปิ ๓ ฉ.ม.,อิ. นทิ ๔ ฉ.ม. วสนคุหํ, @อิ. นิวาสคุหํ ๕ ฉ.ม. ผริตฺวา ๖ ฉ.ม.,อิ. ภวิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.
สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ชลชถลชานิ นานากุสุมานิ อาหริตฺวา ภูมิโต ยาว นิสินฺนปลฺลงฺกฏฺานา ปุปฺผาสนํ ปตฺถริตฺวา สพฺพรตฺตึ สมฺมุขฏฺาเน ตถาคตํ นมสฺสมาโน อฏฺาสิ. ปุนทิวเส ปุราณปุปฺผานิ อปเนตฺวา นวปุปฺเผหิ อาสนํ ปตฺถริ. ๑- เอเตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ ปุปฺผาสนํ ปญฺาเปตฺวา พลวปีติโสมนสฺสํ นิพฺพตฺเตตฺวา คุหาทฺวาเร อารกฺขํ คณฺหาติ. สตฺตเม ทิวเส สตฺถา นิโรธโต วุฏฺาย คุหาทฺวาเร อฏฺาสิ. สีโหปิ มิคราชา ตถาคตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ าเนสุ วนฺทิตฺวา อปกฺกมิตฺวา ๒- อฏฺาสิ. สตฺถา "วฏฺฏิสฺสติ เอตฺตโก อุปนิสฺสโย เอตสฺสา"ติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา วิหารเมว คโต. โสปิ สีโห พุทฺธวิปฺปโยเคน ๓- ทุกฺขิโต กาลํ กตฺวา หํสวตีนคเร มหาสาลกุเล ๔- ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา วยปฺปตฺโต เอกทิวสํ นครวาสีหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สีหนาทิกานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ตํ านนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺถารา สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตตฺถ กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. นาเมน ภารทฺวาโช นาม อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปญฺจมาณวกสตานํ มนฺเต วาเจนฺโต วิจรติ. โส อตฺตโน เชฏฺกภาเวน นิมนฺตนฏฺาเนสุ สพฺเพสํ ภิกฺขํ สยเมว สมฺปฏิจฺฉิ. เอโส กิร อีสกํ โลลธาตุโก อโหสิ. โส เตหิ มาณเวหิ สทฺธึ "กุหึ กุหึ ยาคุภตฺตขชฺชกานิ ๕- ปริเยสมาโน จรติ. โส คตคตฏฺาเน ปิณฺฑเมว ปฏิมาเนนฺโต จรตีติ ปิณฺโฑลภารทฺวาโชเตฺวว นามํ ปญฺายติ. ๖- โส เอกทิวสํ สตฺถริ ราชคหมนุปฺปตฺเต ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อรหตฺตํ ปตฺตเวลายเมว @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สนฺถริ ๒ ฉ.ม.,อิ. ปฏิกฺกมิตฺวา ๓ ฉ.ม.,อิ. พุทฺธวิโยเคน @๔ สี.,อิ. มหาโภคกุเล ๕ สี.,อิ. กหํ ภตฺตนฺติ...., ฉ.ม. กุหึ ยาคุ กุหึ @ภตฺตนฺติ ยาคุภตฺตขชฺชกาเนว ๖ ฉ.ม.,อิ. ปญฺายิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.
อปาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. โส เอกทิวสํ ราชคหเสฏฺินา ๑- เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา อากาเส ลคฺคิตํ ชยกุสุมวณฺณํ ๒- จนฺทนสารปตฺตํ อิทฺธิยา อาทาย สาธุการํ ททนฺเตน มหาชเนน ปริวุโต วิหารํ คนฺตฺวา ๓- ตถาคตสฺส หตฺเถ เปสิ. สตฺถา ชานนฺโตว ปฏิปุจฺฉิ "กุโต เต ภารทฺวาช อยํ ปตฺโต ลทฺโธ"ติ. โส ลทฺธการณํ กเถสิ. สตฺถา "ตฺวํ เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ ๔- มหาชนสฺส ทสฺเสสิ, อกตฺตพฺพํ ตยา กตนฺ"ติ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา "น ภิกฺขเว คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ, โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา"ติ ๕- สิกฺขาปทํ ปญฺาเปสิ. อถ ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "สีหนาทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺตทิวเส ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ `ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู'ติ กเถสิ. พุทฺธานมฺปิ สมฺมุเข อตฺตโน อรหตฺตปฺปตฺตึ กเถสิ, อญฺเ สาวกา ตุณฺหี อเหสุํ. อตฺตโน สีหนาทิกภาเวเนว มหาชนสฺส ปสาทํ ชเนตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา จนฺทนสารปตฺตญฺจ คณฺหี"ติ. เต ภิกฺขู อิเม ตโยปิ คุเณ เอกโต กตฺวา สตฺถุ กถยึสุ. พุทฺธา จ นาม ครหิตพฺพยุตฺตเก ๖- ครหนฺติ, ปสํสิตพฺพยุตฺตเก ปสํสนฺติ ๗- อิมสฺมึ าเน เถรสฺส ปสํสิตพฺพยุตฺตกเมว อคฺคํ ๘- คเหตฺวา "ติณฺณํ โข ปน ภิกฺขเว อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี'ติ. กตเมสํ ติณฺณํ, สตินฺทฺริยสฺส สมาธินฺทฺริยสฺส ปญฺินฺทฺริยสฺส. อิเมสํ โข ภิกฺขเว ติณฺณํ อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี"ติ ๙- เถรํ ปสํสิตฺวา สีหนาทิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. @เชิงอรรถ: ๑ ม. ราชคหเสฏฺิโน ๒ ฉ.ม.,อิ. ชยสุมนวณฺณํ ๓ ฉ.ม.,อิ. อาคนฺตฺวา @๔ สี.,อิ. อุตฺตมสารธมฺมํ ๕ วิ.จุ. ๗/๒๕๒/๑๑ ขุทฺทกวตฺถุขนฺธก @๖ ฉ.ม.,อิ....ยุตฺตกํ. เอวมุปริปิ ๗ ฉ.ม.,อิ. ปสํสนฺตีติ ๘ สี.,อิ.,ฉ.ม. องฺคํ @๙ สํ.ม. ๑๙/๕๑๙/๑๙๗ ปิณฺโฑลภารทฺวาชสุตฺต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.
มนฺตานิปุตฺต ๑- ปุณฺณตฺเถรวตฺถุ [๑๙๖] นวเม ปุณฺโณ มนฺตานิปุตฺโตติ นาเมน ปุณฺโณ, มนฺตานิ- พฺราหฺมณิยา ปน โส ปุตฺโต. ๒- ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว หํสวตีนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคตโมติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สพฺพสิปฺเปสุ โกวิโท หุตฺวา ปญฺจมาณวกสตปริวาโร วิจรนฺโต ตโยปิ เวเท โอโลเกตฺวา โมกฺขธมฺมํ อทิสฺวา ๓- "อิทํ เวทตฺตยํ นาม กทฺทลิกฺขนฺโธ วิย พหิมฏฺ อนฺโตนิสฺสารํ, อิมํ คเหตฺวา วิจรณํ ถุสโภชนสทิสํ ๔- โหติ, กึ เม อิมินา สิปฺเปนา"ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมวิหาเร นิพฺพตฺเตตฺวา "อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลกุปโค ๕- ภวิสฺสามี"ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส ปริวารานิ อฏฺารส ชฏิลสหสฺสานิ อเหสุํ. โส ปญฺจ อภิญฺา อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เต ตสฺส โอวาเท ตฺวา สพฺเพปิ ปญฺจ อภิญฺา อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. อทฺธาเน อติกฺกนฺเต ตสฺส โคตมตาปสสฺส มหลฺลกกาเล ปทุมุตฺตรทสพโล ปมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหาสิ. โส เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต โคตมตาปสสฺส ปริสาย อรหตฺตุปนิสฺสยํ โคตมตาปสสฺส จ "อหํ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส ๖- สาสเน ธมฺมกถิกภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนภาวญฺจ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรํ สยเมว คเหตฺวา อญฺาตกเวเสน โคตมตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ วนมูลผลาผลตฺถาย คเตสุ คนฺตฺวา โคตมสฺส ปณฺณสาลาทฺวาเร อฏฺาสิ. โคตโม พุทฺธานํ อุปฺปนฺนภาวํ อชานนฺโตปิ ทูรโตว ทสพลํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มนฺตาณิปุตฺต... ๒ ฉ.ม.,อิ. ปุตฺโตติ มนฺตาณิปุตฺโต @๓ สี.,อิ. คเวสนฺโต ๔ ฉ.,อิ. ถุสโกฏฺฏนสทิสํ, ม. ถุสโกฏฺสทิสํ @๕ สี.,อิ. พฺรหฺมโลกํ กมฺเปนฺโต คมิสฺสามีติ, ฉ.ม. พฺรหฺมโลกูปปนฺโน @๖ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมานกพุทฺธสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.
ทิสฺวา "อยํ ปุริโส โลกคฺโค ๑- มุตฺโต หุตฺวา ปญฺายติ, ยถา อสฺส สรีรนิปฺผตฺติ เยหิ จกฺกลกฺขเณหิ ๒- สมนฺนาคโต อคารมชฺเฌ วา ติฏฺนฺโต จกฺกวตฺติราชา โหติ, ปพฺพชนฺโต วา วิวฏฺฏจฺฉโท สพฺพญฺุพุทฺโธ โหตี"ติ ตฺวา ปมทสฺสเนเนว ทสพลํ อภิวาเทตฺวา "อิโต เอถ ภควา"ติ พุทฺธาสนํ ปญฺาเปตฺวา อทาสิ. ตถาคโต โคตมสฺส ธมฺมํ เทสยมาโน นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย เต ชฏิลา "ปณีตปณีตํ วนมูลผลาผลํ อาจริยสฺส ทตฺวา เสสกํ ปริภุญฺชิสฺสามา"ติ อาคจฺฉนฺตา ทสพลํ อุจฺจาสเน, อาจริยํ ปน นีจาสเน นิสินฺนํ ทิสฺวา "ปสฺสถ, มยํ `อิมสฺมึ โลเก อมฺหากํ อาจริเยน อุตฺตริตโร นตฺถี'ติ วิจราม, อิทานิ ปน โน อาจริยํ นีจาสเน นิสีทาเปตฺวา อุจฺจาสเน นิสินฺนโก เอโกว ปญฺายติ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส ภวิสฺสตี"ติ ปิฏกานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺติ. โคตมตาปโส "อิเม มํ ทสพลสฺส สนฺติเก วนฺเทยฺยุนฺ"ติ ภีโต ทูรโต อาห "ตาตา มา มํ วนฺทิตฺถ, สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคโล สพฺเพสํ วนฺทนารโห ปุริโส อิธ นิสินฺโน, เอตํ วนฺทถา"ติ. ตาปสา "น อชานิตฺวา อาจริโย กเถสี"ติ ๓- สพฺเพว ตถาคตสฺส ปาเท วนฺทึสุ. "ตาตา อมฺหากํ อญฺ ทสพลสฺส ทาตพฺพยุตฺตํ โภชนํ นตฺถิ, อิมํ วนมูลผลาผลํ ทสฺสามา"ติ ปณีตปณีตํ พุทฺธานํ ปตฺเต ปติฏฺาเปสิ. สตฺถา วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิ. ตทนนฺตรํ ตาปโสปิ สทฺธึ อนฺเตวาสิเกหิ ปริภุญฺชิ, สตฺถา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. ตสฺมึ ขเณ อคฺคสาวโก มหาวิมลตฺเถโร ๔- "กหํ นุ โข สตฺถา คโต"ติ อาวชฺเชนฺโต "สตฺถา อมฺหากํ อาคมนํ ปจฺจาสึสตี"ติ ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นมสฺสมาโน อฏฺาสิ. ตาปโส ๕- อนฺเตวาสิเก อาห "ตาตา อมฺหากํ อญฺโ สกฺกาโร นตฺถิ, ภิกฺขุสํโฆ ทุกฺเขน ๖- ิโต. พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ปุปฺผาสนํ ปญฺาเปสฺสาม, @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โลกโต ๒ ฉ.ม.,อิ. เยหิ จ ลกฺขเณหิ ๓ ฉ.,อิ. กเถสฺสติ @๔ สี.,อิ. มหาเทวตฺเถโร, ม. มหาเทวิลตฺเถโร, ฉ. มหาเทวลตฺเถโร ๕ ฉ.ม.,อิ. โคตโม @๖ สี.,อิ. ทุกฺขํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.
ชลชถลชปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. เต ตาวเทว ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อิทฺธิยา อาหริตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว อาสนานิ ปญฺาปยึสุ. นิโรธสมาปตฺติสมาปชฺชนมฺปิ ฉตฺตธารณมฺปิ สพฺพํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สตฺถา สตฺตเม ทิวเส นิโรธโต วุฏฺาย ปริวาเรตฺวา ิเต ตาปเส ทิสฺวา ธมฺมกถิกภาเว เอตทคฺคปฺปตฺตํ สาวกํ อามนฺเตสิ "อิมินา ภิกฺขุ อิสิคเณน มหาสกฺกาโร ๑- กโต, เอเตสํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. โส สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ สมฺมสิตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. ตสฺส เทสนาปริโยสาเน สตฺถา สยํ พฺรหฺมโฆสํ นิจฺฉาเรตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน เปตฺวา โคตมตาปสํ เสสา อฏฺารส สหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. โคตโม ปน เตนตฺตภาเวน ปฏิเวธํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อาห "ภควา เยน ภิกฺขุนา ปมํ ธมฺโม เทสิโต, โก นามายํ ตุมฺหากํ สาสเน"ติ. อยํ โคตม มยฺหํ สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโคติ. "อหมฺปิ ภนฺเต อิมสฺส สตฺตทิวสานิ กตสฺส อธิการสฺส ผเลน อยํ ภิกฺขุ วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา อนนฺตราเยนสฺส ปฏฺนาย สมิชฺฌนภาวํ ตฺวา "อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา เต อรหตฺตํ ปตฺเต ตาปเส "เอถ ภิกฺขโว"ติ อาห. สพฺเพ อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรสทิสา ๒- อเหสุํ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆมาทาย วิหารํ คโต. โคตโมปิ ยาวชีวํ ตถาคตํ ปริจริตฺวา ยถาพลํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล กปิลวตฺถุนครสฺส @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. พุทฺธสกฺกาโร ๒ ฉ.ม. วสฺสสฏฺิกตฺเถรสทิสา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.
อวิทูเร โทณวตฺถุพฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส ปุณฺณมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส ๑- สตฺถริ อภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน อาคนฺตฺวา ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺเต อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถโร กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ๒- อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณมาณวํ ปพฺพาเชตฺวา ปุนทิวเส ทสพลสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย ฉทฺทนฺตทหํ คโต. ปุณฺโณปิ มนฺตานิปุตฺโต มาตุเลน อญฺาโกณฺฑญฺตฺเถเรน สทฺธึ ทสพลสฺส สนฺติกํ อคนฺตฺวา "มยฺหํ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ กปิลวตฺถุสฺมึเยว โอหีโน โยนิโส มนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตกุลปุตฺตาปิ ปญฺจสตา อเหสุํ. เถโร สยํ ทสกถาวตฺถุํ ลภิตฺวา ๓- เตปิ ทสหิ กถาวตฺถูหิ โอวทติ. เต ตสฺส โอวาเท ตฺวา สพฺเพว อรหตฺตํ ปตฺตา. เต อตฺตโน ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ ตฺวา อุปชฺฌายํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ "ภนฺเต อมฺหากํ กิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, ทสนฺนญฺจ มหากถาวตฺถูนํ ลาภิโน, สมโย โน ทสพลํ ปสฺสิตุนฺ"ติ. เถโร เตสํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "มม ทสกถาวตฺถุลาภิตํ สตฺถา ชานาติ, อหํ ธมฺมํ เทเสนฺโต ทส กถาวตฺถูนิ อมุญฺจนฺโตว ๔- เทเสมิ. มยิ คจฺฉนฺเต สพฺเพปิ เต ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา คจฺฉิสฺสนฺติ, เอวํ คณสงฺคณิกาย คนฺตฺวา ปน น ยุตฺตํ มยฺหํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ, อิเม ตาว คนฺตฺวา ปสฺสนฺตู"ติ เต ภิกฺขู อาห "อาวุโส ตุเมฺห ปุรโต คนฺตฺวา ตถาคตํ ปสฺสถ, มม วจเนน จสฺส ปาเท วนฺทถ, อหํปิ ตุมฺหากํ คตมคฺเคน คมิสฺสามี"ติ. เต เถรา สพฺเพปิ ทสพลสฺส ชาติภูมิรฏฺวาสิโน สพฺเพ ขีณาสวา สพฺเพ ทสกถาวตฺถุลาภิโน อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โอวาทํ อภินนฺทิตฺวา ๕- เถรํ วนฺทิตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺตา สฏฺิโยชนมคฺคํ อติกฺกมฺม ราชคเห เวฬุวนมหาวิหารํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โสติ ปาโ น ทิสฺสติ ๒ ฉ. คนฺตฺวา ๓ สี.,อิ.,ฉ.ม. ทสกถาวตฺถุลาภิตาย @๔ สี. อมุญฺจิตฺวาว ๕ สี. อมทฺทิตฺวา, ฉ.ม. อภินฺทิตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.
คนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุนฺติ ภควา เตหิ สทฺธึ "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียนฺ"ติอาทินา นเยน มธุรปฏิสณฺารํ กตฺวา "กุโต จ ตุเมฺห ภิกฺขเว อาคจฺฉถา"ติ ปุจฺฉิ. เตหิ "ชาติภูมิโต"ติ วุตฺเต "โก นุ โข ภิกฺขเว ชาติภูมิกานํ ภิกฺขูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ๑- เอวํ สมฺภาวิโต อตฺตนา จ อปฺปิจฺโฉ อปฺปิจฺฉกถญฺจ ภิกฺขูนํ กตฺตา"ติ ทสกถาวตฺถุลาภึ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ. เตปิ "ปุณฺโณ นาม ภนฺเต อายสฺมา มนฺตานิปุตฺโต"ติ อาโรจยึสุ. ตํ กถํ สุตฺวา อายสฺมา สาริปุตฺโต เถรสฺส ทสฺสนกาโม อโหสิ. อถ สตฺถา ราชคหโต สาวตฺถึ อคมาสิ. ปุณฺณตฺเถโร ทสพลสฺส ตตฺถ อาคตภาวํ สุตฺวา "สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํเยว ตถาคตํ สมฺปาปุณิ. สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. เถโร ธมฺมํ สุตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา ปฏิสลฺลานตฺถาย อนฺธวนํ คนฺตฺวา อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตสฺสาคมนํ ๒- สุตฺวา ทิสานุโลกิโต ๓- คนฺตฺวา โอกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา ตํ รุกฺขมูลํ อุปสงฺกมิตฺวา เถเรน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา สตฺตวิสุทฺธิกฺกมํ ๔- ปุจฺฉิ. เถโรปิสฺส ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ พฺยากาสิ. เต อญฺมญฺสฺส สุภาสิตํ สมนุโมทึสุ. อถ สตฺถา อปรภาเค ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. มหากจฺจายนตฺเถรวตฺถุ [๑๙๗] ทสเม สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺสาติ สงฺขิตฺเตน กถิตธมฺมสฺส. วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานนฺติ ตํ เทสนํ วิตฺถาเรตฺวา อตฺถํ วิภชมานานํ. อญฺเ กิร ตถาคตสฺส สงฺเขปวจนํ อตฺถวเสน วา ปูเรตุํ น สกฺโกนฺติ พฺยญฺชนวเสน วา, อยํ ปน เถโร อุภยวเสนปิ สกฺโกติ. ตสฺมา อคฺโคติ วุตฺโต. ปุพฺพปฏฺนาปิ จสฺส เอวรูปาว. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ. สพฺรหฺมจารีหิ, อิ. สพฺรหฺมจารี ๒ ฉ.ม.,อิ. ตสฺส คมนํ @๓ สี.,ฉ.ม. สีสานุโลกิโก, รถวินีตสุตฺเต ปน สีสานุโลกีติ ปาโ ทิสฺสติ @๔ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ รถวินีตสุตฺต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.
อยมฺปนสฺส ปญฺหากมฺเม อนุปุพฺพิกถา:- โส กิร ปทุมุตฺตรสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกทิวสํ วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา อตฺตโน ๑- สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ เอกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา "มหนฺโต วตายํ ภิกฺขุ, ยํ สตฺถา เอวํ วณฺเณติ, มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส สกฺการสฺส ผเลน น อญฺ สมฺปตฺตึ ปฏฺเมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ตุเมฺหหิ านนฺตเร ปิตภิกฺขุ วิย อหมฺปิ ตํ านนฺตรํ ลเภยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา สตฺถุ ๒- ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกนฺโต "สมิชฺฌิสฺสติ อิมสฺส กุลปุตฺตสฺส ปฏฺนา"ติ ทิสฺวา "อมฺโภ กุลปุตฺต อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ เอตสฺส สาสเน สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุลฆเร ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺถริ ปรินิพฺพุเต สุวณฺณเจติยกรณฏฺานํ คนฺตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณิฏฺกาย ปูชํ กตฺวา "ภควา มยฺหํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน สรีรํ สุวณฺณวณฺณํ โหตู"ติ ปฏฺนํ อกาสิ. ตโต ยาวชีวํ กุสลกมฺมํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ ทสพลสฺส อุปฺปตฺติกาเล อุชฺเชนินคเร ปุโรหิตสฺส เคเห นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส "มยฺหํ ปุตฺโต สุวณฺณวณฺณสรีโร อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคโต"ติ กาญฺจนมาณโวเตฺววสฺส นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปิตุ อจฺจเยน ปุโรหิตฏฺานํ ลภิ. โส โคตฺตวเสน กจฺจายโน นาม ชาโต. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สตฺถารํ อตฺตนา ๒ ฉ.ม.,อิ. สตฺถูติ ปาโ นทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.
จณฺฑปชฺโชตราชา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา อาห "พุทฺโธ โลเก นิพฺพตฺโต, ตํ อาเนตุํ สมตฺถา คนฺตฺวา อาเนถ ตาตา"ติ. เทว อญฺโ จ ๑- ทสพลํ อาเนตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อาจริโย กจฺจายนพฺราหฺมโณว สมตฺโถ, ตํ ปหิณถาติ. ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต ทสพลสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ อาห. คนฺตฺวา ปพฺพชิตุํ ลภนฺโต คมิสฺสามิ มหาราชาติ. ยงฺกิญฺจิ กตฺวา ตถาคตํ อาเนหิ ตาตาติ. โส "พุทฺธานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺส มหาปริสาย กมฺมํ นตฺถี"ติ อตฺตฏฺโม อคมาสิ. อถสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน สทฺธึ สตฺตหิ ชเนหิ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. ตํขณญฺเว สพฺเพว อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย ชาตา. เถโร อตฺตโน กิจฺเจ มตฺถกํ ปตฺเต ตุณฺหีภาเวน อนิสีทิตฺวา กาฬุทายิตฺเถโร วิย สตฺถุ อุชฺเชนิคมนตฺถาย คมนวณฺณํ ๒- กเถสิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "กจฺจายโน อตฺตโน ชาติภูมิยํ มม คมนํ ๓- ปจฺจาสึสตี"ติ อญฺาสิ. พุทฺธา จ นาม เอกํ การณํ ปฏิจฺจ คนฺตุํ อยุตฺตฏฺานํ น คจฺฉนฺติ. ตสฺมา เถรํ อาห "ตฺวํเยว ภิกฺขุ คจฺฉ, ตยิ คเตปิ ราชา ปสีทิสฺสตี"ติ. เถโร "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ตถาคตํ วนฺทิตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคเตเหว สตฺตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อุชฺเชนึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เตสํ จ นาลิ ๔- นาม นิคโม, ตตฺถ ปิณฺฑาย จริ. ตสฺมิมฺปิ ๕- นิคเม เทฺว เสฏฺิธีตโร. ตาสุ เอกา ปริชิณฺณกุเล นิพฺพตฺตา ทุคฺคตา มาตาปิตูนํ อจฺจเยน ธาตึ นิสฺสาย ชีวติ. อตฺตภาโว ปนสฺสา สมิทฺโธ, เกสา อญฺาหิ อติวิย ทีฆา. ตสฺมึเยว นิคเม อญฺา อิสฺสรเสฏฺิกุลสฺส ธีตา นิกฺเกสิกา, สา ตโต ปุพฺเพ ตสฺสา สมีปํ เปเสตฺวา "สตํ วา สหสฺสํ วา ทสฺสามี"ติ วตฺวาปิ เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขิ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๒ ม. มคฺคสฺส วณฺณํ ๓ สี.,อิ. ชาติภูมิคมนํ @๔ สี.,ฉ.ม. เตลปนาฬิ ๕ ฉ.ม.,อิ. ตสฺมึ จ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.
ตสฺมึ ปน ทิวเส สา เสฏฺิธีตา มหากจฺจายนตฺเถรํ สตฺตหิ ภิกฺขูหิ ปริวุตํ ตุจฺฉปตฺตํ คจฺฉนฺตํ ๑- ทิสฺวา "อยํ สุวณฺณวณฺโณ เอโก พฺราหฺมณพนฺธุภิกฺขุ ยถาโธเตเนว ปตฺเตน คจฺฉติ, ๒- มยฺหญฺจ อญฺ ธนํ นตฺถิ. อสุกเสฏฺิธีตา ปน อิเมสํ เกสานํ อตฺถาย เปเสสิ. อิทานิ อิโต ลทฺธอุปฺปาเทน สกฺกา เถรสฺส เทยฺยธมฺมํ ทาตุนฺ"ติ ธาตึ เปเสตฺวา เถเร นิมนฺเตตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปสิ. เถรานํ นิสินฺนกาเล คพฺภํ ปวิสิตฺวา ธาติยา อตฺตโน เกเส กปฺปาเปตฺวา "อมฺม อิเม เกเส อสุกาย นาม เสฏฺิธีตาย ทตฺวา ยํ สา เทติ, ตํ อาหร, อยฺยานํ ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา"ติ. ธาตี ปิฏฺิหตฺเถน อสฺสูนิ ปุญฺฉิตฺวา เอเกน หตฺเถน หทยมํสํ สนฺธาเรตฺวา เถรานํ สนฺติเก ปฏิจฺฉาเทตฺวา เต เกเส อาทาย ตสฺสา เสฏฺิธีตาย สนฺติกํ คตา. ปณีตํ ๓- นาม สารวนฺตํปิ สยํ อุปนีตํ คารวํ น ชเนติ, ตสฺมา เสฏฺิธีตา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ พหุนาปิ ธเนน อิเม เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, อิทานิ ปน ฉินฺนกาลโต ปฏฺาย น ยถามูลเมว ลจฺฉิสฺสตี"ติ ธาตึ อาห "อหํ ปุพฺเพ ตว สามินิยา ๔- พหุนาปิ ธเนน เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, ยตฺถ กตฺถจิ นีตา ปน น ชีวเกสา ๕- นาม อฏฺ กหาปเณ อคฺฆนฺตี"ติ อฏฺเว กหาปเณ อทาสิ. ธาตี กหาปเณ อาหริตฺวา เสฏฺิธีตาย อทาสิ. เสฏฺิธีตา เอเกกํ ปิณฺฑปาตํ เอเกกํ กหาปณิกํ กตฺวา เถรานํ ทาเปสิ. เถโร อาวชฺชิตฺวา เสฏฺิธีตาย อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "กหํ เสฏฺิธีตา"ติ ปุจฺฉิ. คพฺเภ อยฺยาติ. ปกฺโกสถ นนฺติ. สา เถเรสุ คารเวน เอกวจเนน อาคนฺตฺวา เถเร วนฺทิตฺวา พลวสทฺธํ อุปฺปาเทสิ. สุเขตฺเต ปติฏฺิตปิณฺฑปาโต ทิฏฺเว ธมฺเม วิปากํ เทตีติ สห เถรานํ วนฺทเนน เกสา ปกติภาเวเยว อฏฺสุ. เถราปิ ตํ ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา ปสฺสนฺติยาเยว เสฏฺิธีตาย เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน โอตรึสุ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาคจฺฉนฺตํ ๒ ฉ.ม. อาคจฺฉติ ๓ ฉ.ม. ปณิยํ ๔ ฉ.ม. สามินึ @๕ สี. นีตา ปน ชีวเกสา, ฉ.ม. วินิปาตา ปน นิชฺชีวเกสา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.
อุยฺยานปาโล ตํ เถรํ ๑- ทิสฺวา รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว เม อยฺโย ปุโรหิตกจฺจายโน ปพฺพชิตฺวา อุยฺยานํ อาคโต"ติ อาห. ราชา จณฺฑปชฺโชโต ๒- อุยฺยานํ คนฺตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ เถรํ ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "กหํ ภนฺเต ภควา"ติ ปุจฺฉิ. สยํ สตฺถา อนาคนฺตฺวา มํ เปเสสิ มหาราชาติ. กหํ ภนฺเต อชฺช ภิกฺขํ อลตฺถาติ. เถโร รญฺโ ปุจฺฉาสภาเคน สพฺพํ เสฏฺิธีตาย กตํ ทุกฺกรํ อาโรเจสิ. ราชา เถรสฺส วสนฏฺานํ ปฏิยาเทตฺวา เถรํ นิมนฺเตตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา เสฏฺิธีตรํ อาหราเปตฺวา ๓- อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. อิมิสฺสา อิตฺถิยา ทิฏฺธมฺมิโก จ ยสปฏิลาโภ อโหสิ. ตโต ปฏฺาย ราชา เถรสฺส มหาสกฺการํ กโรติ. เถรสฺส ธมฺมกถาย ปสีทิตฺวา มหาชโน เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. ตโต ปฏฺาย สกลนครํ เอกกาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตํ ๔- อโหสิ. สาปิ เทวี คพฺภํ ลภิตฺวา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคปาลกุมาโรติ ปิตามหเสฏฺิโน ๕- นามํ อกํสุ. สา ปุตฺตสฺส นามวเสน โคปาลมาตา นาม เทวี ชาตา. สา เทวี เถเร อติวิย ปสีทิตฺวา ราชานํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน เถรสฺส วิหารํ กาเรสิ. เถโร อุชฺเชนินครํ ปสาเทตฺวา ปุน สตฺถุ สนฺติกํ คโต. อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน วิหรนฺโต มธุปิณฺฑิกสุตฺตนฺตํ ๖- กจฺจายนเปยฺยาลํ ๗- ปารายนสุตฺตนฺติ อิเม ตโย สุตฺตนฺเต อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ. ปมวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: ๑ สี. เถเร ๒ สี. ฉนฺทชาโต ๓ ฉ.ม. อาณาเปตฺวา ๔ สี.....ปริวาตํ @๕ ฉ.ม. มาตามหเสฏฺิโน ๖ ฉ.ม. มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ, @ม.มู. ๑๒/๑๙๙/๑๖๘ ๗ ปาลิ. มหากจฺจายนภทฺเทกรตฺตสุตฺต, ม.อุ. ๑๔/๒๗๙/๒๔๘อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๑๒๒-๑๘๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=2868&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=2868&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=146 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=628 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=618 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=618 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]