ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

หน้าที่ ๑๒๒.

อิทานิ มหาชเนน โอโลกิเตนา"ติ อปฺโปสฺสุกฺโก หุตฺวา รชฺชสิรึเยว นานุโภติ, กาเลน ปน กาลํ วินิจฺฉยฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา นิคฺคเหตพฺเพว นิคฺคณฺหาติ, ปคฺคเหตพฺเพ ปคฺคณฺหาติ, ฐานนฺตเรสุ ฐเปตพฺพยุตฺตเก ฐานนฺตเรว ฐเปสิ, ๑- เอวเมว มหาโพธิมณฺเฑ อธิคตสฺส สพฺพญฺญุตญาณสฺสานุภาเวน อนุปฺปตฺตธมฺมรชฺโช ธมฺมราชาปิ "กึ เม อิทานิ โลเกน โอโลกิเตน, อนุตฺตรํ ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวิสฺสามี"ติ อปฺโปสฺสุกฺกํ ๒- อนาปชฺชิตฺวา จตุปริสมชฺเฌ ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ พฺรหฺมสฺสรํ นิจฺฉาเรตฺวา ธมฺมํ เทสยมาโน นิคฺคเหตพฺพยุตฺเต กณฺหธมฺเม ปุคฺคเล สิเนรุปปาเต ๓- ปกฺขิปนฺโต วิย อปายภยสนฺตชฺชิเตน นิคฺคเหตฺวา ปคฺคเหตพฺพยุตฺตเก กลฺยาณธมฺเม ปุคฺคเล อุกฺขิปิตฺวา ภวคฺเค นิสีทาเปนฺโต วิย ปคฺคณฺหิตฺวา ฐานนฺตเรสุ ฐเปตพฺพยุตฺตเก อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถราทโย สาวเก ยาถาวสรสคุณวเสเนว ฐานนฺตเรสุ ฐเปนฺโต เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ รตฺตญฺญูนํ, ยทิทํ อญฺญาโกณฺฑญฺโญ ๔- ติอาทิมาห. อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถรวตฺถุ ตตฺถ เอตทคฺคนฺติ ปทํ วุตฺตตฺถเมว. รตฺตญฺญูนนฺติ รตฺติโย ชานนฺตานํ. ฐเปตฺวา หิ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อญฺโญ สาวโก อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถรโต ปฐมตรํ ปพฺพชิโต นาม นตฺถีติ. ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย เถโร จิรกาลํ รตฺติโย ชานาตีติ รตฺตญฺญู. สพฺพปฐมํ ธมฺมสฺส ปฏิวิทฺธตฺตา ยทา เตน ธมฺโม ปฏิวิทฺโธ, จิรกาลโต ปฏฺฐาย ตํ รตฺตึ ชานาตีติปิ รตฺตญฺญู. อปิจ ขีณาสวานํ รตฺตินฺทิวปริจฺเฉโท ปากโฏว โหตีติ, อยญฺจ ปฐมขีณาสโว เอวมฺปิ รตฺตญฺญูนํ สาวกานํ อยเมว อคฺโค ปุริมโกฏิภูโต เสฏฺโฐ. เตน วุตฺตํ "รตฺตญฺญูนํ ยทิทํ อญฺญาโกณฺฑญฺโญ"ติ. เอตฺถ จ ยทิทนฺติ นิปาโต, ตํ ๕- เถรํ อเปกฺขิตฺวา ๖- โย เอโสติ, อคฺคสทฺทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ฐานนฺตเรสุ ฐเปติ ฉ.ม.,อิ. อปฺโปสฺสุกฺกตํ ฉ.ม.,อิ. สิเนรุปาเท @ ฉ.ม. อญฺญาสิโกณฺฑญฺโญ. เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. ตสฺส ฉ.ม.,อิ. อเวกฺขิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๓.

อเปกฺขิตฺวา ยํ เอตนฺติ อตฺโถ. อญฺญาโกณฺฑญฺโญติ อญฺญาตโกณฺฑญฺโญ, ปฏิวิทฺธโกณฺฑญฺโญ. เตเนวาห "อญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญ, อญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญติ. อิติ หิทํ อายสฺมโต โกณฺฑญฺญสฺส อญฺญาโกณฺฑญฺโญเตฺวว นามํ อโหสี"ติ. ๑- อยมฺปน เถโร กตรพุทฺธกาเล ปุพฺพปฏฺฐนํ อภินีหารํ อกาสิ, กทา ปพฺพชิโต, กทา เตน ปฐมํ ธมฺโม อธิคโต, กทา ฐานนฺตเร ฐปิโตติ อิมินา นเยน สพฺเพสุปิ เอตทคฺเคสุ ปญฺหากมฺมํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ อิมสฺส ตาว เถรสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อิโต กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม พุทฺโธ โลเก อุทปาทิ, ตสฺส ปฏิวิทฺธสพฺพญฺญุตญาณสฺส มหาโพธิปลฺลงฺกโต อุฏฺฐหนฺตสฺส มหาปฐวิยํ ฐเปตุํ ปาเท อุกฺขิตฺตมตฺเต ปาทํ สมฺปฏิจฺฉนตฺถํ ปทุมปุปฺผํ อุคฺคจฺฉิ, ตสฺส ธุรปตฺตานิ นวุติหตฺถานิ โหนฺติ, เกสรํ ตึสหตฺถํ, กณฺณิกา ทฺวาทสหตฺถา, ปาทปติฏฺฐิตฏฺฐานํ เอกาทสหตฺถํ. ตสฺส ปน ภควโต สรีรํ อฏฺฐปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ. ตสฺส ปทุมกณฺณิกาย ทกฺขิณปาเท ปติฏฺฐหนฺเต มหาตุมฺพมตฺตา เรณุ อุคฺคนฺตฺวา สรีรํ โอกิรมานา โอตริ, วามปาทสฺส ฐปนกาเลปิ ตถารูปํเยว ปทุมํ อุคฺคนฺตฺวา ปาทํ สมฺปฏิจฺฉิ. ตโตปิ อุคฺคนฺตฺวา ตสฺส ภควโต วุตฺตปฺปมาณาว เรณุ สรีรํ โอกิริ. ตํ ปน เรณุํ อภิภวมานา ตสฺส ภควโต สรีรปฺปภา นิกฺขมิตฺวา ยนฺตนาฬิกาย วิสฺสฏฺฐสุวณฺณรสธารา วิย สมนฺตา ทฺวาทสโยชนํ ฐานํ เอโกภาสํ อกาสิ. ตติยปาทุทฺธรณกาเล ปฐมุคฺคตปทุมํ อนฺตรธายิ, ปาทสมฺปฏิจฺฉนตฺถํ อญฺญํ นวํ ปทุมํ อุคฺคจฺฉิ. อิมินา นิยาเมน ยตฺถ ยตฺถ คนฺตุกาโม โหติ, ปเท ปเท ๒- มหาปทุมํ อุคฺคจฺฉติ. เตเนวสฺส "ปทุมุตฺตรสมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ นามํ อโหสิ. @เชิงอรรถ: วิ.มหา. ๔/๑๗/๑๖, สํ.ม. ๑๙/๑๐๘๑/๓๗๐ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺต ฉ.ม. ตตฺถ @ตตฺถปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๔.

เอวํ โส ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร มหาชนํ สงฺคหตฺถาย คามนิคมราชธานีสุ ภิกฺขาย จรนฺโต หํสวตีนครํ สมฺปาปุณิ. ตสฺส อาคตภาวํ สุตฺวา ปิตา มหาราชา ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ. สตฺถา ตสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ. เทสนาปริโยสาเน เกจิ โสตาปนฺนา เกจิ สกทาคามิโน เกจิ อนาคามิโน เกจิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ราชา สฺวาตนาย ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส กาลํ อาโรจาเปตฺวา ภิกฺขุสตสหสฺสปริวารสฺส ภควโต สกนิเวสเน มหาทานํ อทาสิ. สตฺถา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา วิหารเมว คโต. เตเนว นิยาเมน ปุนทิวเส นาครา, ปุนทิวเส ราชาติ ทีฆมทฺธานํ ทานํ อทํสุ. ตสฺมึ กาเล อยํ เถโร หํสวตีนคเร คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺโต. เอกทิวสํ พุทฺธานํ ธมฺมเทสนากาเล หํสวตีนครวาสิโน คนฺธมาลาทิหตฺเถ เยน พุทฺโธ, เยน ธมฺโม, เยน สํโฆ, ตนฺนินฺเน ตปฺโปเณ ตปฺปพฺภาเร คจฺฉนฺเต ทิสฺวา เตเนว ๑- มหาชเนน สทฺธึ ธมฺมเทสนฏฺฐานํ อคมาสิ. ตสฺมิญฺจ สมเย ปทุมุตฺตโร ภควา อตฺตโน สาสเน ปฐมปฏิวิทฺธธมฺมํ เอกํ ภิกฺขุํ เอตทคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. โส กุลปุตฺโต ตํ การณํ สุตฺวา "มหา วตายํ ภิกฺขุ, ฐเปตฺวา กิร พุทฺธํ อญฺโญ อิมินา ปฐมตรํ ปฏิวิทฺธธมฺโม นาม นตฺถิ. อหํปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปฐมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌนสมตฺโถ ภเวยฺยนฺ"ติ จินฺเตตฺวา เทสนาปริโยสาเน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา "เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถา"ติ นิมนฺเตสิ. สตฺถา อธิวาเสสิ. โส ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา สกนิเวสนํ คนฺตฺวา สพฺพรตฺตึ พุทฺธานํ นิสชฺชนฏฺฐานํ คนฺธมาลาทามาทีหิ ๒- อลงฺกริตฺวา ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สกนิเวสเน ภิกฺขุสตสหสฺสปริวารสฺส ภควโต วิจิตฺตยาคุขชฺชกปริวารํ นานารสสูปพฺยญฺชนคนฺธสาลิโภชนํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ติจีวรสฺส ปโหนเก วตฺถยุเค ๓- ตถาคตสฺส ปาทมูเล ฐเปตฺวา จินฺเตสิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เตน ฉ.ม. คนฺธทามมาลาทามาทีหิ ฉ.ม.,อิ. วงฺคปฏฺเฏ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๕.

"นาหํ ปริตฺตกสฺส ฐานสฺส อตฺถาย จรามิ, มหนฺตํ ฐานํ ปฏฺเฐนฺโต จรามิ, น โข สกฺกา เอกทิวสเมว ทานํ ทตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปฏฺเฐตุนฺ"ติ "อนุปฏิปาฏิยา สตฺตทิวสานิ ทานํ ทตฺวา ปฏฺเฐสฺสามี"ติ. โส เตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ มหาทานํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ทุสฺสโกฏฺฐาคารํ วิวราเปตฺวา อุตฺตมํ สุขุมวตฺถํ พุทฺธานํ ปาทมูเล ฐเปตฺวา ภิกฺขุสตสหสฺสํ ติจีวเรน อจฺฉาเทตฺวา ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต โย ตุเมฺหหิ อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ภิกฺขุ เอตทคฺเค ฐปิโต, อหํปิ โส ภิกฺขุ วิย อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปฐมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺโถ ภเวยฺยนฺ"ติ วตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล สีสํ กตฺวา นิปชฺชิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "อิมินา กุลปุตฺเตน มหาอธิกาโร กโต, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข เอตสฺส อยํ ปตฺถนา โน"ติ อนาคตํสญาณํ เปเสตฺวา อาวชฺเชนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ๑- ปสฺสิ. พุทฺธานํ หิ อตีตํ วา อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา อารพฺภ อาวชฺเชนฺตานํ อาวรณํ นาม นตฺถิ, อเนกกปฺปโกฏิสตสหสฺสนฺตรมฺปิ ๒- อตีตํ วา อนาคตํ วา จกฺกวาฬสตสหสฺสนฺตรมฺปิ ๓- ปจฺจุปฺปนฺนํ วา อาวชฺชนปฏิพทฺธเมว มนสิการปฏิพทฺธเมว โหติ. เอวํ อปฺปฏิวตฺติเยน ๔- ญาเณน โส ภควา อิทํ อทฺทส "อนาคเต สตสหสฺสกปฺปปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตทา อิมสฺส ปฏฺฐนา สมิชฺฌิสฺสตี"ติ. อถ นํ เอวมาห "อมฺโภ กุลปุตฺต อนาคเต สตสหสฺสกปฺปปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส ปฐมเมว ธมฺมเทสนาย ติปริวฏฺฏธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตปริโยสาเน อฏฺฐารสหิ พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ สหสฺสนยสมฺปนฺเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิสฺสสี"ติ. อิติ สตฺถา ตํ กุลปุตฺตํ พฺยากริตฺวา จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ เทเสตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. ตสฺส ปรินิพฺพุตสฺส สรีรํ สุวณฺณกฺขนฺโธ วิย เอกฆนํ อโหสิ, สรีรเจติยมฺปนสฺส อุพฺเพเธน สตฺตโยชนิกํ อกํสุ. อิฏฺฐกา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมิชฺฌิสฺสตีติ, อิ. สมิชฺฌนกภาวํ สี.,อิ....สตสหสฺสนฺตริตมฺปิ @ สี.,อิ.....สหสฺสพฺภนฺตริตมฺปิ, ฉ.ม....สหสฺสนฺตรมฺปิ ม. อปฺปฏิหตวตฺติเยน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๖.

สุวณฺณมยา อเหสุํ, หริตาลมโนสิลาย มตฺติกากิจฺจํ, เตเลน อุทกกิจฺจํ สาธยึสุ. พุทฺธานํ ธรมานกาเล สรีรปฺปภา ทฺวาทสโยชนิกํ ผริ, ปรินิพฺพุตานํ ปเนสา รสฺมิ นิกฺขมิตฺวา สมนฺตา โยชนสตํ อวตฺถริ. อยํ เสฏฺฐี พุทฺธานํ สรีรเจติยํ ปริวาเรตฺวา สหสฺสรตนคฺฆนิยานิ ๑- กาเรสิ. เจติยปติฏฺฐานทิวเส ๒- อนฺโตเจติเย รตนฆรํ กาเรสิ. โส วสฺสสตสหสฺสํ มหนฺตํ ทานมยํ กลฺยาณธมฺมํ ๓- กตฺวา ตโต จุโต เทวปุเร นิพฺพตฺติ. ตสฺส เทเวสุ เจว มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺตสฺเสว นวุติ ๔- กปฺปสหสฺสานิ นว กปฺปสหสฺสานิ นว กปฺปสตานิ นว จ กปฺปา สมติกฺกนฺตา. เอตฺตกสฺส กาลสฺส อจฺจเยน อิโต เอกนวุติกปฺปมตฺถเก อยํ กุลปุตฺโต พนฺธุมตีนครสฺส ทฺวารสมีเป รามคาเม ๕- กุฏุมฺพิกเคเห นิพฺพตฺโต มหากาโล นาม ๖- อโหสิ, กนิฏฺฐภาติโก ปนสฺส จูฬกาโล นาม. ตสฺมึ สมเย วิปสฺสี โพธิสตฺโต ตุสิตปุรา จวิตฺวา พนฺธุมตีนคเร พนฺธุมสฺส รญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต. อนุกฺกเมน สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ธมฺมเทสนตฺถาย มหาพฺรหฺมุนา อายาจิโต "กตรสฺส นุ โข ปฐมํ ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน กนิฏฺฐํ ขณฺฑํ นาม ราชกุมารํ ติสฺสญฺจ ปุโรหิตปุตฺตํ "ปฐมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถา"ติ ทิสฺวา "เตสญฺจ ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, ปิตุ จ สงฺคหํ กริสฺสามี"ติ โพธิมณฺฑโต อากาเสเนว อาคนฺตฺวา เขเม มิคทาเย โอติณฺโณ เตปิ ปกฺโกสาเปตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน เต เทฺวปิ ชนา จตุราสีติยา ปาณสหสฺเสหิ สทฺธึ อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ. อถาปเรปิ โพธิสตฺตกาเล อนุปพฺพชิตา จตุราสีติสหสฺสกุลปุตฺตา ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ. สตฺถา นํ ตตฺเถว ขณฺฑตฺเถรํ อคฺคสาวกฏฺฐาเน, ติสฺสตฺเถรํ ทุติยสาวกฏฺฐาเน ฐเปสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สหสฺสรตนคฺฆิยานิ ฉ.ม. เจติยปติฏฺฐาปนทิวเส ฉ.ม.,อิ. ทานาทิมยํ @กลฺยาณกมฺมํ ฉ.ม.,อิ. นวนวุติ ฉ.ม. คาเม สี. มหากาโฬติ นามํ, @ฉ.ม.,อิ. ตสฺส มหากาโลติ นามํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๗.

ราชาปิ ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา "ปุตฺตํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ตีสุ สรเณสุ ปติฏฺฐาย สตฺถารํ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. โส ปาสาทวรคโต นิสีทิตฺวา จินฺเตสิ "มยฺหํ เชฏฺฐปุตฺโต นิกฺขมิตฺวา พุทฺโธ ชาโต, ทุติยปุตฺโต เม อคฺคสาวโก ชาโต, ปุโรหิตปุตฺโต ทุติยสาวโก. อิเม จ อวเสสา ภิกฺขู คิหิกาเลปิ มยฺหํ ปุตฺตเมว ปริวาเรตฺวา วิจรึสุ, อิเม ปุพฺเพปิ อิทานิปิ มยฺหเมว ภาโร, ๑- อหเมว เต จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิสฺสามิ, อญฺเญสํ โอกาสํ น ทสฺสามี"ติ วิหารทฺวารโกฏฺฐกโต ปฏฺฐาย ยาว ราชเคหทฺวารา อุภโต ๒- ปสฺเสสุ ขทิรปาการํ กาเรตฺวา วตฺเถหิ ปฏิจฺฉาทาเปตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกวิจิตฺตํ สโมลมฺพิตํ ตาลกฺขนฺธมตฺตมฺปิ วิวิธปุปฺผทามวิตานํ กาเรตฺวา เหฏฺฐาภูมึ วิจิตฺตตฺถรเณหิ สนฺถราเปตฺวา อนฺโต อุโภสุ ปสฺเสสุ มาลาคนฺธคจฺฉเก ๓- ปุณฺณฆเฏ ๔- สกลมคฺควาสตฺถาย จ คนฺธนฺตเรสุ ปุปฺผานิ ปุปฺผนฺตเรสุ ๕- คนฺธานิ จ ฐเปตฺวา ๖- ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ. ภควา ภิกฺขุสํฆปริวุโต อนฺโตสาณิยาว ราชเคหํ คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ ปจฺจาคจฺฉติ. อญฺโญ โกจิ ทฏฺฐุมฺปิ น ลภติ, กุโต ปน ภิกฺขํ วา ทาตุํ ปูชํ วา กาตุํ. นาครา จินฺเตสุํ "อชฺช สตฺถุ โลเก อุปฺปนฺนสฺส สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต สํวจฺฉรานิ, มยญฺจ ทฏฺฐุมฺปิ น ลภาม, ปเคว ภิกฺขํ วา ทาตุํ ปูชํ วา กาตุํ ธมฺมํ วา โสตุํ. ราชา `มยฺหํเอว พุทฺโธ, มยฺหํ ธมฺโม, มยฺหํ สํโฆ'ติ มมายิตฺวา สยเมว อุปฏฺฐหติ. สตฺถาว ๗- อุปฺปชฺชมาโน สเทวกสฺส โลกสฺส อตฺถาย อุปฺปนฺโน, น หิ รญฺโญเยว อตฺถาย อุปฺปนฺโน. น หิ รญฺโญว นิรโย ๘- อุโณฺห, อญฺเญสํ นีลุปฺปลสทิโส. ตสฺมา ราชานํ เอวํ วทาม `สเจ โน สตฺถารํ เทติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ เทติ, รญฺญา สทฺธึ ยุชฺฌิตฺวา สํฆํ คเหตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ภารา ฉ.ม. อุโภสุ ฉ.ม. มาลาคจฺฉเกสุ ม. มาลาคจฺฉเก สุวณฺณฆเฏ @ สี. คนฺธนฺตเร ปุปฺผานิ ปุปฺผนฺตเร ฉ.ม. คนฺเธ จ ฐปาเปตฺวา ฉ.ม. สตฺถา จ @ สี. นรโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๘.

กโรม. น สกฺกา โข ปน สุทฺธนาคเรเหว เอวํ กาตุํ, เอกํ เชฏฺฐกปุริสํปิ คณฺหามา"ติ เสนาปตึ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "สามิ กึ อมฺหากํ ปกฺโข โหหิสิ, อุทาหุ รญฺโญ"ติ อาหํสุ. โส อาห "ตุมฺหากํ ปกฺโข โหมิ, อปิจ โข ปน ปฐมทิวโส มยฺหํ ทาตพฺโพ"ติ. เต สมฺปฏิจฺฉึสุ. โส ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา "นาครา เทว ตุมฺหากํ กุปิตา"ติ อาห. กิมตฺถํ ตาตาติ? สตฺถารํ กิร ตุเมฺหว อุปฏฺฐหถ, อเมฺห น ลภามาติ. สเจ อญฺเญ ปฏิลภนฺติ, ๑- น กุปฺปนฺติ. อลภนฺตา ตุเมฺหหิ สทฺธึ ยุชฺฌิตุกามา เทวาติ. ยุชฺฌามิ ตาต, น ภิกฺขุสํฆํ เทมีติ. เทว ตุมฺหากํ ทาสา ตุเมฺหหิ สทฺธึ ยุชฺฌามาติ วทนฺติ, ตุเมฺห กํ คณฺหิตฺวา ยุชฺฌิสฺสถาติ. นนุ ตฺวํ เสนาปตีติ. นาคเรหิ วินา น สมตฺโถ อหํ เทวาติ. ตโต ราชา "พลวนฺโต นาครา, เสนาปติปิ เตสญฺเญว ปกฺโข"ติ ญตฺวา "อญฺญานิ สตฺตมาสาธิกานิ สตฺต สํวจฺฉรานิ มยฺหํ ภิกฺขุสํฆํ ททนฺตู"ติ อาห. นาครา น สมฺปฏิจฺฉึสุ. ราชา "ฉ วสฺสานิ ปญฺจ วสฺสานี"ติ เอวํ หาเปตฺวา อญฺเญ สตฺต ทิวเส ยาจิ. นาครา "อติกกฺขฬํ ทานิ รญฺญา สทฺธึ กาตุํ น วฏฺฏตี"ติ อนุชานึสุ. ราชา สตฺตมาสาธิกานํ สตฺตนฺนํ สํวจฺฉรานํ สชฺชิตํ ทานมุขํ สตฺตนฺนเมว ทิวสานํ สชฺเชตฺวา ฉ ทิวเส เกสญฺจิ อปสฺสนฺตานํเยว ทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส นาคเร ปกฺโกสาเปตฺวา "สกฺขิสฺสถ ตาตา เอวรูปํ ทานํ ทาตุนฺ"ติ อาห. เตปิ "นนุ อเมฺหเยว นิสฺสาเยตํ เทวสฺส อุปฺปนฺนนฺ"ติ วตฺวา "สกฺขิสฺสามา"ติ อาหํสุ. ราชา ปิฏฺฐหตฺเถน อสฺสูนิ ปุญฺฉมาโน ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสํ อญฺญสฺส ภารํ กตฺวา ยาวชีวํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิสฺสามีติ จินฺเตสึ, นาครานํ ทานิ เม อนุญฺญาตํ, นาครา หิ `มยํ ทานํ ทาตุํ น ลภามา'ติ ภควา กุปฺปนฺติ. เสฺว ปฏฺฐาย เตสํ อนุคฺคหํ กโรถา"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สเจ อิทานิปิ ลภนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.

อถ ทุติยทิวเส เสนาปติ มหาทานํ อทาสิ. ตโต นาครา รญฺญา กตสกฺการโต อุตฺตริตรํ สกฺการสมฺมานํ กตฺวา ทานํ อทํสุ. เอเตเนว นิยาเมน สกลนครสฺส ปฏิปาฏิยา คตาย ทฺวารคามวาสิโน สกฺการสมฺมานํ สชฺชยึสุ. มหากาลกุฏุมฺพิโก จูฬกาลํ อาห "ทสพลสฺส สกฺการสมฺมานํ เสฺวว อมฺหากํ ปาปุณาติ, กึ สกฺการํ กริสฺสามา"ติ. ตฺวเมว ภาติก ชานาหีติ. สเจ มยฺหํ รุจิยา กโรสิ, อมฺหากํ โสฬสกรีสมตฺเตสุ เขตฺเตสุ คหิตคหิตคพฺภา สาลิโย อตฺถิ. สาลิคพฺภํ ผาเลตฺวา อาทาย พุทฺธานํ อนุจฺฉวิกํ ปจาเปสฺสามีติ. ๑- เอวํ กริยมาเน กสฺสจิ อุปกาโร น โหติ, ตสฺมา เนตํ มยฺหํ รุจฺจตีติ. สเจ ตฺวํ เอวํ วเทสิ, ๒- อหํ มยฺหํ สนฺตกํ มมายิตุํ ลภามีติ โสฬสกรีสมตฺตํ เขตฺตํ มชฺเฌ ภินฺทิตฺวา อฏฺฐกรีสฏฺฐาเน สีมํ ฐเปตฺวา สาลิคพฺภํ ผาเลตฺวา อาทาย อสมฺภินฺนขีเรน ปจาเปตฺวา จตุมธุรํ ปกฺขิปิตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส อทาสิ. ตมฺปิ โข สาลิคพฺภํ ๓- ผาเลตฺวา คหิตคหิตฏฺฐานํ ปุน ปูรติ. ปุถุกกาเล ปุถุกคฺคํ นาม อทาสิ, คามวาสีหิ สทฺธึ อคฺคสสฺสํ นาม อทาสิ, ลายเน ลายนคฺคํ, ๔- เวณิกรเณ เวณิคฺคํ, กลาปาทีสุ กลาปคฺคํ ขลคฺคํ ภณฺฑคฺคํ โกฏฺฐคฺคนฺติ. เอวํ โส เอกสสฺเสว นววาเร อคฺคทานํ อทาสิ. ตมฺปิ สสฺสํ อติเรกํ อุฏฺฐานสมฺปนฺนํ อโหสิ. ยาว พุทฺโธ ธรติ, ๕- ยาว จ สํโฆ ๖- ธรติ, เอเตเนว นิยาเมน กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติ ๗- เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต เอกนวุติกปฺเป สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อมฺหากํ สตฺถุ โลเก อุปฺปนฺนกาเล กปิลวตฺถุนครสฺส อวิทูเร โทณวตฺถุพฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส โกณฺฑญฺญมาณโวติ นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ลกฺขณมนฺตานํ ปารํ อคมาสิ. เตน สมเยน อมฺหากํ โพธิสตฺโต ตุสิตปุรา จวิตฺวา กปิลวตฺถุปุเร นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส อฏฺฐุตฺตรพฺราหฺมณสตํ อหตวตฺเถหิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปจาเปมาติ ฉ.ม. น กโรสิ ฉ.ม. กุฏุมฺพิกสฺส โข คพฺภํ @ อิ. ทายเน ทายคฺคํ อิ. พุทฺธา ธรนฺติ สี.,อิ. สยํ @ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺติตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.

อจฺฉาเทตฺวา อปฺโปทกมธุปายาสํ ปาเยตฺวา เตสํ อนฺตเร อฏฺฐ ชเน อุจฺจินิตฺวา มหาตเล นิสีทาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตํ โพธิสตฺตํ ทุกูลจุมฺพฏเก นิปชฺชาเปตฺวา ลกฺขณปฏิคฺคหณตฺถํ เตสํ สนฺติกํ อานยึสุ. ธุราสเน นิสินฺนพฺราหฺมโณ มหาปุริสสฺส สรีรสมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา เทฺว องฺคุลิโย อุกฺขิปิ. เอวํ ปฏิปาฏิยา สตฺตชนา อุกฺขิปึสุ. เตสํ ปน สพฺพนวโก โกณฺฑญฺญมาณโว, โส โพธิสตฺตสฺส ลกฺขณวรนิปฺผตฺตึ โอโลเกตฺวา "อคารมชฺเฌ ฐานการณํ นตฺถิ, เอกนฺเตเนส วิวฏฺฏจฺฉโท พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ เอกเมว องฺคุลึ อุกฺขิปิ. อิตเร ปน สตฺตชนา "สเจ อคารํ อชฺฌาวสติ, ๑- ราชา ภวิสฺสติ จกฺกวตฺติ. สเจ ปพฺพชิสฺสติ, พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ เทฺว คติโย ทิสฺวา เทฺว องฺคุลิโย อุกฺขิปึสุ. อยมฺปน โกณฺฑญฺโญ กตาธิกาโร ปจฺฉิมภวิกสตฺโต ปญฺญาย อิตเร สตฺตชเน อภิภวิตฺวา "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคตสฺส อคารมชฺเฌ ฐานํ ๒- นาม นตฺถิ, นิสฺสํสยํ พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ เอกเมว คตึ อทฺทส, ตสฺมา เอกํ องฺคุลึ อุกฺขิปิ. อถ เต พฺราหฺมณา อตฺตโน ฆรานิ คนฺตฺวา ปุตฺเต อามนฺตยึสุ "ตาตา อเมฺห มหลฺลกา, สุทฺโธทนมหาราชสฺส ปุตฺตํ สพฺพญฺญุตํ ปตฺตํ มยํ สมฺภาเวยฺยาม วา โน วา. ตุเมฺห ตสฺมึ กุมาเร สพฺพญฺญุตํ ปตฺเต ตสฺส สาสเน ปพฺพเชยฺยาถา"ติ. สุทฺโธทนมหาราชาปิ โพธิสตฺตสฺส ธาติโย อาทึ กตฺวา ปริหารํ อุปฏฺฐเปนฺโต โพธิสตฺตํ วุฑฺฒึ อาปาเทสิ. มหาสตฺโตปิ วุฑฺฒิปฺปตฺโต เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ปริปกฺเก ญาเณ กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ทิสฺวา ราหุลกุมารสฺส ชาตทิวเส ฉนฺนสหาโย กณฺฐกํ อารุยฺห เทวตาหิ วิวเฏน ทฺวาเรน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา เตเนว รตฺติภาเคน ตีณิ รชฺชานิ อติกฺกมิตฺวา อโนมานทีตีเร ปพฺพชิตฺวา ฆฏีการมหาพฺรหฺมุนา อาภเต อรหทฺธเช คหิตมตฺเตเยว วสฺสสติกตฺเถโร วิย ปาสาทิเกน อิริยาปเถน ราชคหํ ปตฺวา ตตฺถ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปณฺฑวปพฺพตจฺฉายาย ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา รญฺญา มาคเธน รชฺชสิริยา @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อชฺฌาวสิสฺสติ ฉ.ม. ฐานการณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.

นิมนฺติยมาโนปิ ตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อนุกฺกเมน อุรุเวลํ คนฺตฺวา "รมณีโย วตายํ ภูมิภาโค, อลํ วติทํ กุลปุตฺตสฺส ปธานตฺถิกสฺส ปธานายา"ติ ปธานาภิมุขํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตตฺถ วาสํ อุปคโต. เตน สมเยน อิตเร สตฺตพฺราหฺมณา ยถากมฺมํ คตา, สพฺพทหโร ปน ลกฺขณปฏิคฺคาหโก โกณฺฑญฺญมาณโว อโรโค. โส "มหาปุริโส ปพฺพชิโต"ติ สุตฺวา เตสํ พฺราหฺมณานํ ปุตฺเต อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห "สิทฺธตฺถกุมาโร กิร ปพฺพชิโต. โส หิ นิสฺสํสยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ. สเจ ตุมฺหากํ ปิตโร อโรคา อสฺสุ, อชฺช นิกฺขมิตฺวา ปพฺพเชยฺยุํ. สเจ ตุเมฺหปิ อิจฺฉถ, เอถ มยํ ตํ มหาปุริสํ อนุปพฺพชิสฺสามา"ติ. เต สพฺเพ เอกจฺฉนฺทาว ภวิตุํ นาสกฺขึสุ. ตโย ชนา น ปพฺพชึสุ, โกณฺฑญฺญพฺราหฺมณํ เชฏฺฐกํ กตฺวา อิตเร จตฺตาโร ปพฺพชึสุ. อิเม ปญฺจ ปพฺพชิตา คามนิคมราชธานีสุ ภิกฺขาย จรนฺตา โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ. เต ฉพฺพสฺสานิ โพธิสตฺเต มหาปธานํ ปทหนฺเต "อิทานิ พุทฺโธ ภวิสฺสติ อิทานิ พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ มหาสตฺตํ อุปฏฺฐหมานา สนฺติกาวจราวสฺส อเหสุํ. ยทา ปน โพธิสตฺโต เอกติลตณฺฑุลาทีหิ วีตินาเมนฺโตปิ ทุกฺกรการิกาย อริยธมฺมปฏิเวธสฺส อภาวํ ญตฺวา โอฬาริกํ อาหารํ อาหริ, ตทา เต ปกฺกมิตฺวา อิสิปตนํ อคมํสุ. อถ โพธิสตฺโต โอฬาริกาหารปริโภเคน ฉวิมํสโลหิตปาริปูรึ กตฺวา วิสาขปุณฺณมีทิวเส สุชาตาย ทินฺนํ วรโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สุวณฺณปาตึ นทิยา ปฏิโสตํ ขิปิตฺวา "อชฺช พุทฺโธ ภวิสฺสามิ อชฺช พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ กตสนฺนิฏฺฐาโน สายณฺหสมเย กาเลน ๑- นาคราเชน อเนเกหิ ถุติสเตหิ อภิตฺถวิยมาโน มหาโพธิมณฺฑํ อารุยฺห อจลฏฺฐาเน ปาจีนโลกธาตุภิมุโข ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วิริยํ อธิฏฺฐาย สุริเย ธรมาเนเยว มารพลํ วิธมิตฺวา ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยามสมนนฺตเร ๒- ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ญาณํ โอตาเรตฺวา อนุโลมปฏิโลมํ ปจฺจยาการํ ๓- สมฺมสนฺโต สพฺพพุทฺเธหิ @เชิงอรรถ: สี. กาเฬน ฉ.ม.,อิ. ปจฺจูสกาลสมนนฺตเร สี. ปจฺจยวฏฺฏํ, @ฉ.ม. ปจฺจยาการวฏฺฏํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

ปฏิวิทฺธํ อสาธารณํ สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิพุชฺฌิตฺวา นิพฺพานารมฺมณาย ผลสมาปตฺติยา ตตฺเถว สตฺตาหํ วีตินาเมสิ. เอเตเนว อุปาเยน สตฺตสตฺตาเห ๑- โพธิมณฺเฑ วิหริตฺวา ราชายตนมูเล มธุปิณฺฑิกโภชนํ ปริภุญฺชิตฺวา ปุน อชปาลนิโคฺรธมูเล อาคนฺตฺวา ตตฺถ นิสินฺโน ธมฺมคมฺภีรตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อปฺโปสฺสุกฺกตาย จิตฺเต นมนฺเต ๒- มหาพฺรหฺมุนา ยาจิโต พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต ติกฺขินฺทฺริยมุทินฺทฺริยาทิเภเท ๓- สตฺเต ทิสฺวา มหาพฺรหฺมุโน ธมฺมเทสนาย ปฏิญฺญํ ทตฺวา "กสฺส นุ โข อหํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสสฺสามี"ติ อาฬารุทฺทกานํ กาลกตภาวํ ญตฺวา ปุน จินฺเตนฺโต "พหุปการา โข ปน เม ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู เย มํ ปธานปหิตตฺตํ อุปฏฺฐหึสุ. ยนฺนูนาหํ ปญฺจวคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. อิทํ ปน สพฺพเมว พุทฺธานํ ปริวิตกฺกมตฺตเมว, ๔- ฐเปตฺวา ปน โกณฺฑญฺญพฺราหฺมณํ อญฺโญ โกจิ ปฐมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. โส หิ เอตทตฺถเมว กปฺปสตสหสฺสํ อธิการกมฺมํ อกาสิ, พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส นว วาเร อคฺคสสฺสทานํ อทาสิ. อถ สตฺถา ปตฺตจีวรมาทาย อนุปุพฺเพน อิสิปตนํ คนฺตฺวา เยน ปญฺจวคฺคิยา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ. เต ตถาคตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาว อตฺตโน กติกาย สณฺฐาตุํ นาสกฺขึสุ. เอโก ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิ, เอโก อาสนํ ปญฺญาเปสิ, เอโก ปาโททกํ ปจฺจุปฏฺฐเปสิ, เอโก ปาเท โธวิ, เอโกว ตาลปตฺตํ ๕- คเหตฺวา วีชมาโน ฐิโต. เอวํ เตสุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา สนฺติเก นิสินฺเนสุ โกณฺฑญฺญตฺเถรํ กายสกฺขึ กตฺวา สตฺถา อนุตฺตรํ เตปริวฏฺฏํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตํ อารภิ. มนุสฺสปริสา ปญฺจชนาว อเหสุํ, เทวปริสา อปริจฺฉินฺนา. เทสนาปริโยสาเน โกณฺฑญฺญตฺเถโร อฏฺฐารสหิ มหาพฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต. อถ สตฺถา "มยา ทุกฺกรตาภตํ ๖- ธมฺมํ ปฐมเมว อญฺญาสีติ อญฺญาโกณฺฑญฺโญ นาม อยนฺ"ติ เถรํ อาลปนฺโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สตฺตสตฺตาหํ ม. นมิเต ฉ.ม.,อิ. ติกฺขินฺทฺริยาทิเภเท @ สี.,อิ. ปริวิตกฺกิตมตฺตเมว ฉ.ม. ตาลวณฺฏํ สี.,ฉ.ม. ทุกฺกรสตาภตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

"อญฺญาสิ วต โภ โกณฺฑญฺโญ"ติ อาห. ตสฺส ตเทว นามํ ชาตํ. เตน วุตฺตํ "อิติ หิทํ อายสฺมโต โกณฺฑญฺญสฺส อญฺญาโกณฺฑญฺโญเตฺวว นามํ อโหสี"ติ. อิติ เถโร อาสาฬฺหปุณฺณมายํ ๑- โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต, ปาฏิปททิวเส ภทฺทิยตฺเถโร, ทุติยปกฺขทิวเส วปฺปตฺเถโร, ตติยปกฺขทิวเส มหานามตฺเถโร, ปกฺขสฺส จตุตฺถิยํ อสฺสชิตฺเถโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต. ปญฺจมิยา ปน ปกฺขสฺส อนตฺตลกฺขณสุตฺตปริโยสาเน ๒- สพฺเพปิ อรหตฺเต ปติฏฺฐิตา. เตน โข ปน สมเยน ฉ โลเก อรหนฺโต โหนฺติ. ตโต ปฏฺฐาย สตฺถา ยสทารกปฺปมุเข ปญฺจปญฺญาส ปุริเส, กปฺปาสิกวนสณฺเฑ ตึสมตฺเต ภทฺทวคฺคิเย คยาสีเส ปิฏฺฐิปาสาเณ สหสฺสมตฺเต ปุราณชฏิเลติ เอวํ มหาชนํ อริยภูมึ โอตาเรตฺวา พิมฺพิสารปฺปมุขานิ เอกาทสนหุตานิ โสตาปตฺติผเล, เอกนหุตํ สรณตฺตเย ปติฏฺฐาเปตฺวา ชมฺพูทีปตเล สาสนํ ปุปฺผิตผลิตํ กตฺวา สกลชมฺพูทีปมณฺฑลํ กาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตํ ๓- กโรนฺโต เอกสฺมึ สมเย เชตวนมหาวิหารํ ปตฺวา ตตฺถ วสนฺโต ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสนคโต ธมฺมํ เทเสนฺโต "ปฐมํ ธมฺมปฏิวิทฺธภิกฺขูนํ อนฺตเร มม ปุตฺโต โกณฺฑญฺโญ อคฺโค"ติ ทสฺเสตุํ เอตทคฺคฏฺฐาเนว ๔- ฐเปสิ. เถโรปิ เทฺว อคฺคสาวเก อตฺตโน นิปจฺจการํ กโรนฺเต ทิสฺวา พุทฺธานํ สนฺติกา อปกฺกมิตุกาโม หุตฺวา "ปุณฺณมาณโว ปพฺพชิตฺวา สาสเน อคฺคธมฺมกถิโก ภวิสฺสตี"ติ ทิสฺวา โฑณวตฺถุพฺราหฺมณคามํ คนฺตฺวา อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณมาณวํ ปพฺพาเชตฺวา "อยํ พุทฺธานํ สนฺติเก วสิสฺสตี"ติ ตสฺส พุทฺธานํ สนฺติเก วาสิภาวํ กตฺวา สยํ ทสพลํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภควา มยฺหํ คามนฺตเสนาสนํ อสปฺปายํ, อากิณฺโณ วิหริตุํ น สกฺโกมิ, ฉทฺทนฺตทหํ คนฺตฺวา วสิสฺสามี"ติ ภควนฺตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาสาฬฺหิปุณฺณมายํ ฉ.ม. อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺตเทสนาปริโยสาเน @ สี.,อิ. อิสิวาตปริวาตํ ฉ.ม.,อิ. ว-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

อนุชานาเปตฺวา อุฏฺฐายาสนา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ฉทฺทนฺตทหํ คนฺตฺวา ฉทฺทนฺตหตฺถิกุลํ นิสฺสาย ทฺวาทส วสฺสานิ วีตินาเมตฺวา ตตฺเถว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. สาริปุตฺต-โมคฺคลฺลานตฺเถรวตฺถุ [๑๘๙-๑๙๐] ทุติยตติเยสุ มหาปญฺญานนฺติ มหติยา ปญฺญาย สมนฺนาคตานํ. อิทฺธิมนฺตานนฺติ อิทฺธิยา สมฺปนฺนานํ. สาริปุตฺโต โมคฺคลฺลาโนติ เตสํ เถรานํ นามํ. อิเมสํปิ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อิโต สตสหสฺสกปฺปาธิเก อสงฺเขฺยยฺย- กปฺปมตฺถเก สาริปุตฺโต พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, นาเมน สรทมาณโว นาม อโหสิ. มหาโมคฺคลฺลาโน คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, นาเมน สิริวฑฺฒกุฏุมฺพิโก ๑- นาม อโหสิ. เต อุโภปิ ชนา สหปํสุกีฬิกา ๒- สหายกา อเหสุํ. สรทมาณโว ปิตุอจฺจเยน กุลสนฺตกํ มหาธนํ ปฏิลภิตฺวา ๓- เอกทิวสํ รโหคโต จินฺเตสิ "อหํ อิธ โลกตฺตภาวเมว ชานามิ, น ปรโลกตฺตภาวํ, ชาตสตฺตานญฺจ มรณํ นาม ธุวํ, มยา เอกํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา โมกฺขธมฺมคเวสนํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส สหายกํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "สมฺม สิริวฑฺฒ อหํ ปพฺพชิตฺวา โมกฺขธมฺมํ คเวสิสฺสามิ, ตฺวํ มยา สทฺธึ ปพฺพชิตุํ สกฺขิสฺสสี"ติ. น สกฺขิสฺสามิ สมฺม, ตฺวํเยว ปพฺพชาหีติ. โส จินฺเตสิ "ปรโลกํ คจฺฉนฺโต สหาเย วา ญาติมิตฺเต วา คเหตฺวา คโต ๔- นาม นตฺถิ, อตฺตนา กตํ อตฺตโนว โหตี"ติ. ตโต รตนโกฏฺฐาคารํ วิวราเปตฺวา กปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ มหาทานํ ทตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส เอโก เทฺว ตโยติ เอวํ อนุปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ๕- จตุสตฺตติสหสฺสมตฺตา ชฏิลา อเหสุํ. โส ปญฺจาภิญฺญา อฏฺฐ จ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ ชฏิลานํ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เตปิ สพฺเพ ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สิริวฑฺฒนกุฏุมฺพิโย. เอวมุปริปิ ฉ.ม. สหปํสุกีฬิตาว @ ฉ.ม.,อิ. ปฏิปชฺชิตฺวา ฉ.ม. คจฺฉนฺตา....คตา ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

เตน สมเยน อโนมทสฺสี นาม พุทฺโธ โลเก อุทปาทิ. นครํ จนฺทวตี นาม อโหสิ, ปิตา ยสวนฺโต นาม ขตฺติโย, มาตา ยโสธรา นาม เทวี, โพธิ อชฺชุนรุกฺโข, นิสภตฺเถโร จ อโนมตฺเถโร จ ๑- เทฺว อคฺคสาวกา, วรุณตฺเถโร นาม อุปฏฺฐาโก, สุนฺทรา จ สุมนา จาติ เทฺว อคฺคสาวิกา, อายุ วสฺสสตสหสฺสํ อโหสิ, สรีรํ อฏฺฐปญฺญาสหตฺถุพฺเพธํ, สรีรปฺปภา ทฺวาทสโยชนํ ผริ, ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร อโหสิ. อเถกทิวสํ ปจฺจูสกาเล มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต สรทตาปสํ ทิสฺวา "อชฺช มยฺหํ สรทตาปสสฺส สนฺติกํ คตปจฺจเยน ธมฺมเทสนา จ มหตี ภวิสฺสติ, โส จ อคฺคสาวกฏฺฐานํ ปฏฺเฐสฺสติ, ตสฺส สหายโก สิริวฑฺฒกุฏุมฺพิโก ทุติยสาวกฏฺฐานํ, เทสนาปริโยสาเน จสฺส ปริวารา จตุสตฺตติสหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺติ, มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏติ"ติ อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย อญฺญํ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สีโห วิย เอกจโร หุตฺวา สรทตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ ผลาผลตฺถาย คเตสุ "พุทฺธภาวํ เม ชานาตู"ติ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว สรทตาปสสฺส อากาสโต โอตริตฺวา ปฐวิยํ ปติฏฺฐาสิ. สรทตาปโส พุทฺธานุภาวญฺเจว สรีรสมฺปตฺตึ ๒- จสฺส ทิสฺวา ลกฺขณมนฺเต สมฺมสิตฺวา "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต นาม อคารมชฺเฌ วสนฺโต ราชาว โหติ จกฺกวตฺติ, ปพฺพชนฺโต โลเก วิวฏฺฏจฺฉโท สพฺพญฺญู พุทฺโธติ, ๓- อยํ มหาปุริโส นิสฺสํสเยน พุทฺโธ"ติ ชานิตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน. สรทตาปโสปิ อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย จตุสตฺตติสหสฺสชฏิลา ปณีตปณีตานิ โอชวนฺตานิ ผลาผลานิ คเหตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ สมฺปตฺตา พุทฺธานญฺเจว อาจริยสฺส จ สนฺนิสินฺนาสนํ ๔- โอโลเกตฺวา อาหํสุ "อาจริย มยํ `อิมสฺมึ โลเก ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร นตฺถี'ติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. จาติ สี. สรีรนิปฺผตฺตึ ฉ.ม.,อิ. พุทฺโธ โหติ @ ฉ.ม.,อิ. นิสินฺนาสนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

วิจราม, อยมฺปน ปุริโส ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร ปญฺญายตี"ติ. ๑- ตาตา กึ วเทถ, สาสเปน สทฺธึ สฏฺฐิโยชนสตสหสฺสุพฺเพฺธํ สิเนรุํ สมํ กาตุํ อิจฺฉถ, สพฺพญฺญุพุทฺเธน สทฺธึ มยฺหํ อุปมํ มา กริตฺถ ปุตฺตกาติ. อถ เต ตาปสา "สเจ อยํ อิตรสตฺโต อภวิสฺส, น อมฺหากํ อาจริโย เอวรูปํ อุปมํ อาหเรยฺย, ยาว มหา วตายํ ปุริโส"ติ สพฺเพว ปาเทสุ ปติตฺวา สิรสา วนฺทึสุ. อถ เน อาจริโย อาห "ตาตา อมฺหากํ พุทฺธานํ อนุจฺฉวิโก เทยฺยธมฺโม นตฺถิ, สตฺถา ภิกฺขาจารเวลาย อิธาคโต, มยํ ยถาพลํ เทยฺยธมฺมํ ทสฺสาม, ตุเมฺห มยฺหํ ยํ ยํ ปณีตํ ผลาผลํ ตํ ตํ อาหรถา"ติ อาหราเปตฺวา หตฺเถ โธวิตฺวา สยํ ตถาคตสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐเปสิ. สตฺถารา ผลาผเล ปฏิคฺคหิตมตฺเต เทวตา ทิพฺโพชํ ปกฺขิปึสุ. ตาปโส อุทกมฺปิ สยเมว ปริสฺสาเวตฺวา อทาสิ. ตโต ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา นิสินฺเน สตฺถริ สพฺเพ อนฺเตวาสิเก ปกฺโกสาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก สาราณียํ กถํ กเถนฺโต นิสีทิ. สตฺถา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. เต สตฺถุ จิตฺตํ ญตฺวา สตสหสฺสขีณาสวปริวารา อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. ตโต สรทตาปโส อนฺเตวาสิเก อามนฺเตสิ "ตาตา พุทฺธานํ นิสินฺนาสนมฺปิ นีจํ, สมณสตสหสฺสานมฺปิ อาสนํ นตฺถิ, ตุเมฺหหิ อชฺช อุฬารํ พุทฺธสกฺการํ กาตุํ วฏฺฏติ, ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. กถิตกาโล ๒- ปปญฺโจ วิย โหติ, อิทฺธิมนฺตานมฺปน วิสโย อจินฺเตยฺโยติ มุหุตฺตมตฺเตเนว เต ตาปสา วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหริตฺวา พุทฺธานํ โยชนปฺปมาณํ ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปสุํ, อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ ติคาวุตํ, เสสภิกฺขูนํ อฑฺฒโยชนิกาทิเภทํ, สํฆนวกสฺส อุสภมตฺตํ อโหสิ. เอวํ ปญฺญตฺเตสุ อาสเนสุ สรทตาปโส ตถาคตสฺส ปุรโต อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ฐิโต "ภนฺเต มยฺหํ ทีฆรตฺตํ หิตสุขตฺถาย อิมํ ปุปฺผาสนํ อภิรุหถา"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. มญฺเญติ ฉ.ม. กถนกาโล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

นานาปุปฺผญฺจ คนฺธญฺจ สมฺปาเทตฺวาน เอกโต ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อิทํ วจนมพฺรวึ. อิทํ เต อาสนํ วีร ปญฺญตฺตํ ตวนุจฺฉวึ มม จิตฺตํ ปสาเทนฺโต นิสีท ปุปฺผมาสเน. สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ นิสีทิ ปุปฺผมาสเน มม จิตฺตํ ปสาเทตฺวา หาสยิตฺวา สเทวเกติ. เอวํ นิสินฺเน สตฺถริ เทฺว อคฺคสาวกา เสสภิกฺขู จ อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสเนสุ นิสีทึสุ. สรทตาปโส มหนฺตํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวา ตถาคตสฺส มตฺถเก ธารยนฺโต อฏฺฐาสิ. สตฺถา "ชฏิลานํ อยํ สกฺกาโร มหปฺผโล โหตู"ติ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. สตฺถุ สมาปนฺนภาวํ ญตฺวา เทฺว อคฺคสาวกาปิ เสสภิกฺขูปิ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึสุ. ตถาคเต สตฺตานํ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺเน อนฺเตวาสิกา ภิกฺขาจารกาเล สมฺปตฺเต วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิตฺวา เสสกาเล พุทฺธานํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห ติฏฺฐนฺติ. สรทตาปโส ปน ภิกฺขาจารํปิ อคนฺตฺวา ปุปฺผจฺฉตฺตคหิตนิยาเมเนว สตฺตาหํ ปีติสุเขเนว วีตินาเมสิ. สตฺถา นิโรธโต วุฏฺฐาย ทกฺขิณปสฺเส นิสินฺนํ อคฺคสาวกํ นิสภตฺเถรํ อามนฺเตสิ "นิสภ สกฺการการกานํ ตาปสานํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. เถโร จกฺกวตฺติรญฺโญ สนฺติกา ปฏิลทฺธมหาลาโภ มหาโยโธ วิย ตุฏฺฐมานโส สาวกปารมิญาเณ ฐตฺวา ปุปฺผาสนานุโมทนํ อารภิ. ตสฺส เทสนาวสาเน ทุติยสาวกํ อามนฺเตสิ "ตฺวมฺปิ ภิกฺขุ ธมฺมํ เทเสหี"ติ. อโนมตฺเถโรปิ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สมฺมสิตฺวา ธมฺมํ กเถสิ. ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํ เทสนาย เอกสฺสาปิ อภิสมโย นาโหสิ. อถ สตฺถา อปริมาเณ พุทฺธวิสเย ฐตฺวา ธมฺมเทสนํ อารภิ. เทสนาปริโยสาเน ฐเปตฺวา สรทตาปสํ สพฺเพปิ จตุสตฺตติสหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.

สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. เตสํ ตาวเทว เกสมสฺสุํ อนฺตรธายิ, อฏฺฐ ปริกฺขารา กาเย ปฏิมุกฺกาว อเหสุํ. สรทตาปโส กสฺมา อรหตฺตํ น ปตฺโตติ? วิกฺขิตฺตจิตฺตตฺตา. ตสฺส กิร พุทฺธานํ ทุติยาสเน นิสีทิตฺวา สาวกปารมิญาเณ ฐตฺวา ธมฺมํ เทสยโต อคฺคสาวกสฺส เทสนํ โสตุํ อารทฺธกาลโต ปฏฺฐาย "อโห วตาหํปิ อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อิมินา สาวเกน ลทฺธธุรํ ลเภยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุทปาทิ. โส เตน ปริวิตกฺเกน มคฺคผลปฏิเวธํ กาตุํ นาสกฺขิ. ตถาคตมฺปน วนฺทิตฺวา สมฺมุเข ฐตฺวา อาห "ภนฺเต ตุมฺหากํ อนฺตราสเน นิสินฺโน ภิกฺขุ ตุมฺหากํ สาสเน โก นาม โหตี"ติ. มยา ปวตฺติตธมฺมจกฺกํ อนุปวตฺเตตา สาวกปารมิญาณสฺส โกฏิปฺปตฺโต โสฬสปเญฺห ๑- ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิโต มยฺหํ สาสเน อคฺคสาวโก นิสภตฺเถโร นาม เอโสติ. "ภนฺเต ยฺวายํ มยา สตฺตาหํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ธาเรนฺเตน สกฺกาโร กโต, อหํ อิมสฺส ผเลน อญฺญํ สกฺกตฺตํ วา พฺรหฺมตฺตํ วา น ปฏฺเฐมิ, อนาคเต ปน อยํ นิสภตฺเถโร วิย เอกสฺส พุทฺธสฺส อคฺคสาวโก ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. สตฺถา "สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข อิมสฺส ตาปสสฺส ปฏฺฐนา"ติ อนาคตํสญาณํ เปเสตฺวา โอโลเกนฺโต กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อติกฺกมิตฺวา สมิชฺฌนภาวํ อทฺทส. ทิสฺวา จ สรทตาปสํ อาห "น เต อยํ ปฏฺฐนา โมฆา ภวิสฺสติ, อนาคเต ปน กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อติกฺกมิตฺวา โคตโม นาม พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสติ. ตสฺส มาตา มหามายา นาม เทวี ภวิสฺสติ, ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา นาม, ปุตฺโต ราหุโล นาม, อุปฏฺฐาโก อานนฺโท นาม, ทุติยสาวโก โมคฺคลฺลาโน นาม, ตฺวมฺปน ตสฺส อคฺคสาวโก ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺโต นาม ภวิสฺสสี"ติ. เอวํ ตาปสํ พฺยากริตฺวา ธมฺมกถํ กเถตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวาโร อากาสํ ปกฺขนฺทิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. โสฬส ปญฺญา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

สรทตาปโสปิ อนฺเตวาสิกตฺเถรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา สหายกสฺส สิริวฑฺฒ- กุฏุมฺพิกสฺส สาสนํ เปเสสิ "ภนฺเต มม สหายกสฺส วเทถ `สหายเกน เต สรทตาปเสน อโนมทสฺสิสฺส พุทฺธสฺส ปาทมูเล อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส โคตมสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อคฺคสาวกฏฺฐานํ ปฏฺฐิตํ, ตฺวญฺจ ทุติยสาวกฏฺฐานํ ปฏฺเฐหี"ติ. เอวญฺจ ปน วตฺวา เถเรหิ ปุเรตรเมว เอกมุหุตฺเตน ๑- คนฺตฺวา สิริวฑฺฒสฺส นิเวสนทฺวาเร อฏฺฐาสิ. สิริวฑฺโฒ "จิรสฺสํ วต เม อยฺโย อาคโต"ติ อาสเน นิสีทาเปตฺวา อตฺตนา นีจตเร อาสเน ๒- นิสินฺโน "อนฺเตวาสิกปริสา ปน เต ภนฺเต น ปญฺญายตี"ติ ปุจฺฉิ. อาม สมฺม อมฺหากํ อสฺสเม อโนมทสฺสี พุทฺโธ อาคโต, มยํ ตสฺส อตฺตโน พเลน สกฺการํ อกริมฺหา. สตฺถา สพฺเพสํ ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน ฐเปตฺวา มํ เสสา อรหตฺตํ ปตฺวา ปพฺพชึสูติ. ตุเมฺห กสฺมา น ปพฺพชิตฺถาติ. อหํ สตฺถุ อคฺคสาวกํ นิสภตฺเถรํ ทิสฺวา อนาคเต อุปฺปชฺชนกสฺส โคตมสฺส นาม พุทฺธสฺส สาสเน อคฺคสาวกฏฺฐานํ ปฏฺเฐสึ, ตฺวมฺปิ ตสฺส สาสเน ทุติยสาวกฏฺฐานํ ปฏฺเฐหีติ. มยฺหํ พุทฺเธหิ สทฺธึ ปริจโย นตฺถิ ภนฺเตติ. พุทฺเธหิ สทฺธึ กถนํ มยฺหํ ภาโร โหตุ, ตฺวํ มหนฺตํ อธิการํ สชฺเชหีติ. สิริวฑฺโฒ ตสฺส วจนํ สุตฺวา อตฺตโน นิเวสเน ฐาเน ราชทณฺเฑน ๓- อฏฺฐกรีสมตฺตํ ฐานํ สมตลํ กาเรตฺวา วาลุกํ โอกิราเปตฺวา ลาชปญฺจมานิ ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา นีลุปฺปลจฺฉทนํ มณฺฑปํ กาเรตฺวา พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา เสสภิกฺขูนมฺปิ อาสนานิ ปฏิยาเทตฺวา มหนฺตํ สกฺการสมฺมานํ สชฺเชตฺวา พุทฺธานํ นิมนฺตนตฺถาย สรทตาปสสฺส สญฺญํ อทาสิ. ตาปโส ตสฺส วจนํ สุตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ คเหตฺวา ตสฺส นิเวสนํ อคมาสิ. สิริวฑฺโฒ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ตถาคตสฺส หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา มณฺฑปํ ปเวเสตฺวา ปญฺญตฺตาสเน ๔- นิสินฺนสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอกปสฺเสน ฉ.ม.,อิ. นีจาสเน ฉ.ม. นิเวสนทฺวาเร ราชมาเนน @ ฉ.ม. ปญฺญตฺตาสเนสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา ปณีตโภชเนน ปริวิสิตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ มหารเหหิ วตฺเถหิ อจฺฉาเทตฺวา "ภนฺเต นายํ อารมฺโภ อปฺปมตฺต- กฏฺฐานตฺถาย, อิมินาว นิยาเมน สตฺตาหํ อนุกมฺปํ กโรหี"ติ อาห. สตฺถา อธิวาเสสิ. โส เตเนว นิยาเมน สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ฐิโต อาห "ภนฺเต มม สหาโย สรทตาปโส ยสฺส สตฺถุโน อคฺคสาวโก โหมีติ ปฏฺเฐสิ, อหํ ตสฺเสว ทุติยสาวโก ภวามี"ติ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา ตสฺส ปฏฺฐนาย สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากาสิ "ตฺวํ อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อติกฺกมิตฺวา โคตมพุทฺธสฺส ทุติยสาวโก ภวิสฺสสี"ติ. พุทฺธานํ พฺยากรณํ สุตฺวา สิริวฑฺโฒ หฏฺฐปหฏฺโฐ อโหสิ. สตฺถาปิ ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา สปริวาโร วิหารเมว คโต. สิริวฑฺโฒ ตโต ปฏฺฐาย ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ทุติยจิตฺตวาเร ๑- กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺโต. สรทตาปโส จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. ตโต ปฏฺฐาย อิเมสํ อุภินฺนํปิ อนฺตรากมฺมํ น กถิตํ. อมฺหากํ ปน พุทฺธสฺส นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว สรทตาปโส ราชคหนครสฺส อวิทูเร อุปติสฺสคาเม สาริพฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตํทิวสเมว จสฺส สหาโยปิ ราชคหสฺเสว อวิทูเร โกลิตคาเม โมคฺคลฺลิพฺราหฺมณิยา ๒- กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตานิ กิร เทฺวปิ กุลานิ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา อาพทฺธปฏิพทฺธสหายกาเนว. เตสํ ทฺวินฺนํปิ เอกทิวสเมว คพฺภปริหารํ อทํสุ. ทสมาสจฺจเยน ชาตานํปิ เตสํ ฉสฏฺฐี ธาติโย อุปนยึสุ. ๓- นามคหณทิวเส สาริพฺราหฺมณิยา ปุตฺตสฺส อุปติสฺสคาเม เชฏฺฐกุลสฺส ปุตฺตตฺตา อุปติสฺโสติ นามํ อกํสุ, อิตรสฺส โกลิตคาเม เชฏฺฐกุลสฺส ปุตฺตตฺตา โกลิโตติ นามํ อกํสุ. เต อุโภปิ วุฑฺฒิมนฺวาย สพฺพสิปฺปานํ ปารํ อคมํสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทุติยตฺตวาเร สี. โมคฺคลฺลานพฺราหฺมณิยา ฉ.ม. อุปฏฺฐหึสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

อุปติสฺสมาณวสฺส กีฬนตฺถาย นทึ วา อุยฺยานํ วา ปพฺพตํ วา คมนกาเล ปญฺจ สุวณฺณสิวิกาสตานิ ปริวารานิ โหนฺติ, โกลิตมาณวสฺส ปญฺจ อาชญฺญรถสตานิ. เทฺวปิ ชนา ปญฺจปญฺจมาณวกสตปริวารา โหนฺติ. ราชคเห จ อนุสํวจฺฉรํ คิรคฺคสมชฺชํ นาม โหติ, เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ เอกฏฺฐาเนเยว มญฺเจ พนฺธนฺติ. เทฺวปิ ชนา เอกโตว นิสีทิตฺวา สมชฺชํ ปสฺสนฺตา หสิตพฺพฏฺฐาเน หสนฺติ, สํเวคฏฺฐาเน สํเวชนฺติ, ทายํ ทาตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน ทายํ เทนฺติ. เตสํ อิมินาว นิยาเมน เอกทิวสํ สมชฺชํ ปสฺสนฺตานํ ปริปากคตตฺตา ญาณสฺส ปุริมทิวเส ๑- วิย หสิตพฺพฏฺฐาเน หาโส วา สํเวคฏฺฐาเน สํเวชนํ วา ทายํ ทาตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน ทายํ วา นาโหสิ. เทฺวปิ ปน ชนา เอวํ จินฺตยึสุ "กึ เอตฺถ โอโลเกตพฺพํ อตฺถิ, สพฺเพปิเม อปฺปตฺเต วสฺสสเต อปณฺณตฺติกภาวํ คมิสฺสนฺติ. อเมฺหหิ ปน เอกํ โมกฺขธมฺมํ คเวสิตุํ วฏฺฏตี"ติ อารมมณํ คเหตฺวา นิสีทึสุ. ตโต โกลิโต อุปติสฺสํ อาห "สมฺม อุปติสฺส น ตฺวํ อญฺเญสุ ทิวเสสุ วิย หฏฺฐปหฏฺโฐ, อนตฺตมนธาตุโก อโหสิ, ๒- กึ เต สลฺลกฺขิตนฺ"ติ. สมฺม โกลิต `เอเตสํ โอโลกเน สาโร นตฺถิ, นิรตฺถเมตํ, อตฺตโน โมกฺขธมฺมํ คเวสิตุํ วฏฺฏตี'ติ อิมํ จินฺตยนฺโต นิสินฺโนมฺหิ, ตฺวํ ปน กสฺมา อนตฺตมโน อโหสีติ. ๓- โสปิ ตเถว อาห. อถสฺส อตฺตนา สทฺธึ เอกชฺฌาสยตํ ญตฺวา อุปติสฺโส ตํ เอวมาห "อมฺหากํ อุภินฺนํปิ จินฺติตํ สุจินฺติตํ, โมกฺขธมฺมํ คเวสนฺเตหิ เอกํ ปพฺพชฺชํ ๔- ลทฺธุํ วฏฺฏติ, กสฺส สนฺติเก ปพฺพชามา"ติ. เตน โข ปน สมเยน สญฺชโย ๕- ปริพฺพาชโก ราชคเห ปฏิวสติ มหติยา ปริพฺพาชกปริสาย สทฺธึ. เต "ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามา"ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ สญฺชยสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสํ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สญฺชโย อติเรกลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต อโหสิ. เต กติปาเหเนว สพฺพํ สญฺชยสฺส สมยํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปุริมทิวเสสุ ฉ.ม.....ธาตุโกสิ ฉ.ม. อนตฺตมโนสีติ @ ฉ.ม. ปน เอกา ปพฺพชฺชา ฉ.ม. สญฺจโย. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

ปริมทฺทิตฺวา ๑- "อาจริย ตุมฺหากํ ชานนสมโย เอตฺตโกว, อุทาหุ อุตฺตริมฺปิ อตฺถี"ติ ปุจฺฉึสุ. สญฺชโย "เอตฺตโกว, สพฺพํ ตุเมฺหหิ ญาตนฺ"ติ อาห. เต ตสฺส กถํ สุตฺวา จินฺตยึสุ "เอวํ สติ อิมสฺส สนฺติเก พฺรหฺมจริยสฺส วาโส นิรตฺถโก, มยํ โมกฺขธมฺมํ คเวสิตุํ นิกฺขนฺตา, โส อิมสฺส สนฺติเก อุปฺปาเทตุํ น สกฺกา. มหา โข ปน ชมฺพูทีโป, คามนิคมราชธานิโย จรนฺตา มยํ อวสฺสํ โมกฺขธมฺมเทสกํ เอกํ อาจริยํ ลภิสฺสามา"ติ. เต ตโต ปฏฺฐาย ยตฺถ ยตฺถ ปณฺฑิตา สมณพฺราหฺมณา อตฺถีติ สุณนฺติ, ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ปญฺหสฺส สากจฺฉํ กโรนฺติ. เตหิ ปุฏฺฐํ ปญฺหํ อญฺเญ กเถตุํ สมตฺถา นตฺถิ, เต ปน เตสํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติ. เอวํ สกลชมฺพูทีปํ ปริคฺคณฺหิตฺวา นิวตฺติตฺวา สกฏฺฐานเมว อาคนฺตฺวา "สมฺม โกลิต โย ปฐมํ อมตํ อธิคจฺฉติ, โส อาโรเจตู"ติ กติกํ อกํสุ. เตน สมเยน อมฺหากํ สตฺถา ปฐมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ สมฺปตฺโต โหติ. อถ "เอกสฏฺฐี อรหนฺตา โลเก อุปฺปนฺนา โหนฺตี"ติ วุตฺตกาเล "จรถ ภิกฺขเว จาริกํ พหุชนหิตายา"ติ รตนตฺตยคุณปกาสนตฺถํ อุยฺโยชิตานํ ภิกฺขูนํ อนฺตเร ปญฺจวคฺคิยพฺภนฺตเร อสฺสชิตฺเถโร ปฏินิวตฺติตฺวา ราชคหเมว อาคโต. ปุนทิวเส ปาโตว ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. ตสฺมึ สมเย อุปติสฺสปริพฺพาชโก ปาโตว ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปริพฺพาชการามํ คจฺฉนฺโต เถรํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มยา เอวรูโป ปพฺพชิโต นาม น ทิฏฺฐปุพฺโพเยว. เย วต โลเก อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา, อยํ เตสํ ภิกฺขูนํ อญฺญตโร, ยนฺนูนาหํ อิมํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยํ `กํสิ ตฺวํ อาวุโส อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โก วา เต สตฺถา, กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสี"ติ. อถสฺส เอตทโหสิ "อกาโล โข อิมํ ภิกฺขุํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ, อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ ปิณฺฑาย จรติ, ยนฺนูนาหํ อิมํ ภิกฺขุํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺเธยฺยํ อตฺถิเกหิ อุปญาตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปริคฺคณฺหิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

มคฺคนฺ"ติ. โส เถรํ ลทฺธปิณฺฑปาตํ อญฺญตรํ โอกาสํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา นิสีทิตุกามตญฺจสฺส ญตฺวา อตฺตโน ปริพฺพาชกปีฐกํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. ภตฺตกิจฺจปริโยสาเนปิสฺส อตฺตโน กุณฺฑิกาย อุทกํ อทาสิ. เอวํ อาจริยวตฺตํ กตฺวา กตภตฺตกิจฺเจน เถเรน สทฺธึ มธุรปฏิสณฺฐารํ กตฺวา "วิปฺปสนฺนานิ โข เต อาวุโส อินฺทฺริยานิ, ปริสุทฺโธ ฉวิวณฺโณ ปริโยทาโต, กํสิ ตฺวํ อาวุโส อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โก วา เต สตฺถา, กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสี"ติ ปุจฺฉิ. เถโร "อตฺถาวุโส มหาสมโณ สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต, ตาหํ ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต, โส จ เม ภควา สตฺถา, ตสฺส จาหํ ภควโต ธมฺมํ โรเจมี"ติ อาห. อถ นํ "กึวาที ปนายสฺมโต สตฺถา กิมกฺขายี"ติ ปุจฺฉิ. เถโร จินฺเตสิ "อิเม ปริพฺพาชกา นาม สาสนสฺส ปฏิปกฺขภูตา, อิมสฺส สาสเน ๑- คมฺภีรตํ ทสฺเสสฺสามี"ติ. อตฺตโน นวกภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห "อหํ โข อาวุโส นโว อจิรปพฺพชิโต, อธุนาคโต อิมํ ธมฺมวินยํ, น ตาวาหํ สกฺโกมิ วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสตุนฺ"ติ. ปริพฺพาชโก "อหํ อุปติสฺโส นาม, ตฺวํ ยถาสตฺติยา อปฺปํ วา พหุํ วา วท, เอตํ นยสเตน นยสหสฺเสน ปฏิวิชฺฌิตุํ มยฺหํ ภาโร"ติ จินฺเตตฺวา อาห:- "อปฺปํ วา พหุํ วา ภาสสฺสุ อตฺถํเยว เม พฺรูหิ อตฺเถเนว เม อตฺโถ กึ กาหสิ พฺยญฺชนํ พหุนฺ"ติ. ๒- เอวํ วุตฺเต เถโร "เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา"ติ ๓- คาถํ อาห. ปริพฺพาชโก ปฐมปททฺวยเมว สุตฺวา สหสฺสนยสมฺปนฺเน โสตาปตฺติมคฺเค ปติฏฺฐหิ, อิตรํ ปททฺวยํ โสตาปนฺนกาเล นิฏฺฐาเปสิ. ๔- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิมสฺส สาสนสฺส วิ.มหา. ๔/๖๐/๕๒ มหาขนฺธก @ วิ.มหา. ๔/๖๐/๕๒, ขุ.อป. ๓๒/๒๘๖/๓๖ สารีปุตฺตตฺเถราปทาน ฉ.ม. นิฏฺฐาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

โส โสตาปนฺโน หุตฺวา อุปริวิเสเส อปฺปวตฺตนฺเต "ภวิสฺสติ เอตฺถ การณนฺ"ติ สลฺลกฺเขตฺวา เถรํ อาห "ภนฺเต มา อุปริ ธมฺมเทสนํ วฑฺฒยิตฺถ, เอตฺตกเมว โหตุ, กหํ อมฺหากํ สตฺถา วสตี"ติ. เวฬุวเน ปริพฺพาชกาติ. ภนฺเต ตุเมฺห ปุรโต ยาถ, มยฺหํ เอโก สหายโก อตฺถิ. อเมฺหหิ จ อญฺญมญฺญํ กติกา กตา "โย ปฐมํ อมตํ อธิคจฺฉติ, โส อาโรเจตู"ติ. อหนฺตํ ปฏิญฺญํ โมเจตฺวา สหายกํ คเหตฺวา ตุมฺหากํ คตมคฺเคเนว สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามีติ ปญฺจปติฏฺฐิเตน เถรสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เถรํ อุยฺโยเชตฺวา ปริพฺพาชการามาภิมุโข อคมาสิ. โกลิตปริพฺพาชโก ตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "อชฺช มยฺหํ สหายกสฺส มุขวณฺโณ น อญฺเญสุ ทิวเสสุ วิย, อทฺธา เตน อมตํ อธิคตํ ภวิสฺสตี"ติ อมตาธิคมํ ปุจฺฉิ. โสปิสฺส "อาม อาวุโส อมตํ อธิคตนฺ"ติ ปฏิชานิตฺวา ตเมว คาถํ อภาสิ. คาถาปริโยสาเน โกลิโต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิตฺวา อาห "กหํ กิร สมฺม สตฺถา วสตี"ติ. `เวฬุวเน กิร สมฺม วสตี'ติ เอวํ โน อาจริเยน อสฺสชิตฺเถเรน กถิตนฺติ. เตนหิ สมฺม อายาม, สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ. สาริปุตฺตตฺเถโร จ นาเมสา สทาปิ อาจริยปูชโก, ตสฺมา สหายํ โกลิตมาณวํ เอวมาห "สมฺม อเมฺหหิ อธิคตํ อมตํ อมฺหากํ อาจริยสฺส สญฺชยปริพฺพาชกสฺสปิ กเถสฺสาม. พุชฺฌมาโน ปฏิวิชฺฌิสฺสติ, อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต อมฺหากํ สทฺทหิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสติ, พุทฺธานํ เทสนํ สุตฺวา มคฺคผลปฏิเวธํ กริสฺสตี"ติ. ตโต เทฺวปิ ชนา สญฺชยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "อาจริย ตฺวํ กึ กโรสิ, พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน, สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฏิปนฺโน สํโฆ, อายาม ทสพลํ ปสฺสิสฺสามา"ติ. โส "กึ วเทถ ตาตา"ติ เตปิ วาเรตฺวา ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺติเมว เตสํ ทีเปติ. เต "อมฺหากํ เอวรูโป อนฺเตวาสิกวาโส นิจฺจเมว โหตุ, ตุมฺหากํ ปน คมนํ วา อคมนํ วา ชานาถา"ติ อาหํสุ. สญฺชโย "อิเม เอตฺตกํ ชานนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

มม วจนํ น กริสฺสนฺตี"ติ ญตฺวา "คจฺฉถ ตุเมฺห ตาตา, อหํ มหลฺลกกาเล อนฺเตวาสิกวาสํ วสิตุํ น สกฺโกมี"ติ อาห. เต อเนเกหิปิ การเณหิ ตํ โพเธตุํ อสกฺโกนฺตา อตฺตโน โอวาเท วตฺตมานํ ชนํ อาทาย เวฬุวนํ อคมํสุ. อถ เตสํ ปญฺจสุ อนฺเตวาสิกสเตสุ อฑฺฒเตยฺยสตา นิวตฺตึสุ, อฑฺฒเตยฺยสตา เตหิ สทฺธึ อคมํสุ. สตฺถา จตุปริสมชฺเฌ ธมฺมํ เทเสนฺโต เต ทูรโตว ทิสฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ "เอเต เทฺว ภิกฺขเว สหายา อาคจฺฉนฺติ โกลิโต จ อุปติสฺโส จ, เอตเมว สาวกยุคํ ภวิสฺสติ อคฺคํ ภทฺทยุคนฺ"ติ. อถ เนสํ ปริสาย จริยวเสน ธมฺมเทสนํ วฑฺเฒสิ. ฐเปตฺวา เทฺว อคฺคสาวเก สพฺเพปิ เต อฑฺฒเตยฺยสตา ปริพฺพาชกา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. สพฺเพสํ เกสมสฺสุ อนฺตรธายิ, อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ กายปฏิพทฺธํ อโหสิ. ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํปิ อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ อาคตํ, อุปริมคฺคตฺตยกิจฺจํ ปน น นิฏฺฐาติ. กสฺมา? สาวกปารมิญาณสฺส มหนฺตตาย. อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ปพฺพชิตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส มคธรฏฺเฐ กลฺลวาลคามกํ ๑- อุปนิสฺสาย สมณธมฺมํ กโรนฺโต ถีนมิทฺเธ โอกฺกมนฺเต ๒- สตฺถารา สํเวชิโต ถีนมิทฺธํ วิโนเทตฺวา ตถาคเตน ทินฺนํ ธาตุกมฺมฏฺฐานํ สุณนฺโตว อุปริมคฺคตฺตยกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา สาวกปารมิญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ปพฺพชิตทิวสโต อฑฺฒมาสํ ๓- อติกฺกมิตฺวา สตฺถารา สทฺธึ ตเมว ราชคหํ อุปนิสฺสาย สูกรขาตเลเณ ๔- วิหรนฺโต อตฺตโน ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆนขปริพฺพาชกสฺส เวทนาปริคฺคหสุตฺตนฺเต ๕- เทสิยมาเน สุตฺตานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา ปรสฺส วฑฺฒิตภตฺตํ ภุญฺชนฺโต วิย สาวกปารมิญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต. ภาคิเนยฺโย ปนสฺส เทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต. อิติ ทฺวินฺนํปิ มหาสาวกานํ ตถาคเต ราชคเห วิหรนฺเตเยว @เชิงอรรถ: ม. กลณฺฑุวาลคามนฺตํ, อิ. กลฺลวาฬปุตฺตคาเม, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๕๘/๘๗ (สฺยา) @ ฉ.ม. โอกฺกนฺเต ฉ.ม.,อิ. อทฺธมาสํ ฉ.ม.,อิ. สูกรขตเลเณ @ ม.ม. ๑๓/๒๐๕/๑๘๑-๒ ทีฆนขสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

สาวกปารมิญาณกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ. อปรภาเค ปน สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต "มหาปญฺญานํ ยทิทํ สาริปุตฺโต, อิทฺธิมนฺตานํ ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน"ติ เทฺวปิ มหาสาวเก ฐานนฺตเร ฐเปสีติ. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ [๑๙๑] จตุตฺเถ ธุตวาทานนฺติ เอตฺถ ธุโต เวทิตพฺโพ, ธุตวาโท เวทิตพฺโพ, ธุตธมฺมา เวทิตพฺพา, ธุตงฺคานิ เวทิตพฺพานิ. ตตฺถ ธุโตติ ธุตกิเลโส วา ปุคฺคโล กิเลเส ธุนนฺโต วา ๑- ธมฺโม. ธุตวาโทติ เอตฺถ ปน อตฺถิ ธุโต น ธุตวาโท, อตฺถิ น ธุโต ธุตวาโท, อตฺถิ เนว ธุโต น ธุตวาโท, อตฺถิ ธุโต เจว ธุตวาโท จ. ตตฺถ โย ธุตงฺเคน อตฺตโน กิเลเส ธุนิ, ปรมฺปน ธุตงฺเคน น โอวทติ นานุสาสติ พกฺกุลตฺเถโร ๒- วิย, อยํ ธุโต น ธุตวาโท. ยถาห "ตยิทํ ๓- อายสฺมา พกฺกุโล ธุโต น ธุตวาโท"ติ. โย ปน ธุตงฺเคน อตฺตโน กิเลเส น ธุนิ, เกวลํ อญฺเญ ธุตงฺเคน โอวทติ อนุสาสติ อุปนนฺทตฺเถโร วิย, อยมฺปน น ธุโต ธุตวาโท. ยถาห "ตยิทํ อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต น ธุโต ธุตวาโท"ติ. ๔- โย ปน ธุตงฺเคน อตฺตโน กิเลเส น ธุนิ, อญฺเญ ธุตงฺเคน น โอวทติ นานุสาสติ โลลุทายิตฺเถโร วิย, ๔- อยมฺปน เนว ธุโต น ธุตวาโท. ยถาห "ตยิทํ อายสฺมา มหาโลลุทายี ๕- เนว ธุโต น ธุตวาโท"ติ. โย ปน อุภยสมฺปนฺโน อายสฺมา มหากสฺสปตฺเถโร วิย, อยํ ธุโต เจว ธุตวาโท จ. ยถาห "ตยิทํ อายสฺมา มหากสฺสโป ธุโต เจว ธุตวาโท จา"ติ. ธุตธมฺมา เวทิตพฺพาติ อปฺปิจฺฉตา สนฺตุฏฺฐิตา สลฺเลขตา ปวิเวกตา อิทมตฺถิตาติ อิเม ธุตงฺเค เจตนาย ปริวารา ปญฺจธมฺมา "อปฺปิจฺฉํเยว @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. กิเลสธุนโน ฉ.ม. พากุลตฺเถโร. เอวมุปริปิ ม. ยทิทํ @๔-๔ ฉ.ม. โย ปน อุภยวิปนฺโน ลาฬุทายี วิย ฉ.ม. ลาฬุทายี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

นิสฺสายา"ติอาทิวจนโต ๑- ธุตธมฺมา นาม. ตตฺถ อปฺปิจฺฉตา จ สนฺตุฏฺฐิตา จ อโลโภ, สลฺเลขตา จ ปวิเวกตา จ ทฺวีสุ ธมฺเมสุ อนุปตนฺติ อโลเภ เจว อโมเห จ, อิทมตฺถิตา ญาณเมว. ตตฺถ อโลเภน ปฏิกฺเขปวตฺถูสุ โลภํ, อโมเหน เตเสฺวว อาทีนวปฏิจฺฉาทกโมหํ ธุนาติ. อโลเภน จ อนุญฺญาตํ ๒- ปฏิเสวนมุเขน ปวตฺตํ กามสุขลฺลิกานุโยคํ, อโมเหน ธุตงฺเคสุ อติสลฺเลขมุเขน ปวตฺตํ อตฺตกิลมถานุโยคํ ธุนาติ. ตสฺมา อิเม ธมฺมา ธุตธมฺมาติ เวทิตพฺพา. ธุตงฺคานิ เวทิตพฺพานีติ เตรส ธุตงฺคานิ เวทิตพฺพานิ ปํสุกูลิกงฺคํ ฯเปฯ เนสชฺชิกงฺคนฺติ. ธุตวาทานํ ยทิทํ มหากสฺสโปติ ยตฺตกา ธุตงฺควาทํ วทนฺติ, เตสํปิ ๓- อนฺตเร อยํ มหากสฺสปตฺเถโร อคฺโคติ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. มหากสฺสโปติ อุรุเวลกสฺสโป นทีกสฺสโป คยากสฺสโป กุมารกสฺสโปติ อิเม ขุทฺทานุขุทฺทเก เถเร อุปาทาย อยํ มหา, อายสฺมา ๔- มหากสฺสโปติ วุตฺโต. อิมสฺสาปิ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อตีเต กิร กปฺปสตหสฺสมตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิ, ตสฺมึ หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เวเทโห นาม กุฏุมฺพิโก อสีติโกฏิธนวิภโว ปาโตว สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ ๕- อธิฏฺฐาย คนฺธปุปฺผาทีนิ คเหตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา มหานิสภตฺเถรํ นาม ตติยสาวกํ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ธุตวาทานํ, ยทิทํ นิสโภ"ติ เอตทคฺเค ฐเปสิ. อุปาสโก ตํ สุตฺวา ปสนฺโน ธมฺมกถาวสาเน มหาชเน อุฏฺฐาย คเต สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เสฺวว มยฺหํ ภิกฺขํ อธิวาเสถา"ติ อาห. มหา โข อุปาสก ภิกฺขุสํโฆติ. กิตฺตโก ภควาติ. อฏฺฐสฏฺฐิภิกฺขุสตสหสฺสนฺติ. ภนฺเต @เชิงอรรถ: วิ.ป. ๘/๓๒๕/๒๘๑ ปญฺจกวาร, องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๑๘๑/๒๔๕ (อปฺปิจฺฉตํ...) อรญฺญวคฺค @(สฺยา) ฉ.ม. อนุญฺญาตานํ ฉ.ม.,อิ. เตสํ สพฺเพสมฺปิ ฉ.ม.,อิ. ตสฺมา @ ม. อุโปสถํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

เอกํ สามเณรมฺปิ วิหาเร อเสเสตฺวา ภิกฺขํ อธิวาเสถาติ. สตฺถา อธิวาเสสิ ตุณฺหีภาเวน. อุปาสโก สตฺถุ อธิวาสนํ วิทิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา มหาทานํ สชฺเชตฺวา ปุนทิวเส สตฺถุ กาลํ อาโรจาเปสิ. สตฺถา ปตฺตจีวรมาทาย ภิกฺขุสํฆปริวุโต อุปาสกสฺส ฆรํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสินฺโน ทกฺขิโณทกาวสาเน ยาคุอาทีนิ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ภตฺตวิสฺสคฺคํ อกาสิ. อุปาสโกปิ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ อนฺตเร มหานิสภตฺเถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต ตเมว วีถึ ปฏิปชฺชิ. อุปาสโก ทิสฺวา อุฏฺฐาย คนฺตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา "ปตฺตํ ภนฺเต เทถา"ติ อาห. เถโร ปตฺตํ อทาสิ. ภนฺเต อิเธว ปวิสถ, สตฺถาปิ เคเห นิสินฺโนติ. น วฏฺฏติ ๑- อุปาสกาติ. อุปาสโก เถรสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาตสฺส ปูเรตฺวา นีหริตฺวา อทาสิ. ตโต ๒- เถรํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา ๓- สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต มหานิสภตฺเถโร `สตฺถา เคเห นิสินฺโน'ติ วุตฺโตปิ ๔- ปวิสิตุํ น อิจฺฉิ, อตฺถิ นุ โข เอตสฺส ตุมฺหากํ คุเณหิ อติเรโก คุโณ"ติ. พุทฺธานํ จ วณฺณมจฺฉรํ นาม นตฺถิ. อถ สตฺถา เอวมาห "อุปาสก มยํ ภิกฺขํ อาคมยมานา เคเห นิสีทาม, น โส ภิกฺขุ เอวํ เคเห นิสีทิตฺวา ภิกฺขํ อุทิกฺขติ. มยํ คามนฺตเสนาสเน วสาม, โส อรญฺญสฺมึเยว วสติ. มยํ ฉนฺเน วสาม, โส อพฺโภกาสมฺหิเยว วสติ. อิติ ตสฺส อยญฺจ อยญฺจ คุโณ"ติ มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโน วิย กเถสิ. อุปาสโก ปกติยาปิ ชลมานทีโป เตเลน อาสิตฺโต ๕- วิย สุฏฺฐุตรํ ปสนฺโน หุตฺวา จินฺเตสิ "กึ มยฺหํ อญฺญาย สมฺปตฺติยา, อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก ธุตวาทานํ อคฺคภาวตฺถาย ปฏฺฐนํ กริสฺสามี"ติ. โสปิ ปุน สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา เตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ มหาทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ๖- ติจีวรานิ ทตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา เอวมาห "ยํ เม ภนฺเต สตฺตทิวสานิ มหาทานํ เทนฺตสฺส เมตฺตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. วฏฺฏิสฺสติ ม. ตํ ฉ.ม.,อิ. นิวตฺโต ฉ.ม. วุตฺเตปิ @ สี.,อิ. ชลมานทีเป เตเล อาสิตฺเต วิย ฉ.ม.,อิ. มหาภิกฺขุสํฆสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.

กายกมฺมํ เมตฺตํ วจีกมฺมํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ, อิมินาหํ น อญฺญํ เทวสมฺปตฺตึ วา สกฺกมารพฺรหฺมสมฺปตฺตึ วา ปฏฺเฐมิ, อิทมฺปน เม กมฺมํ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก เอตสฺส มหานิสภตฺเถเรน ปตฺตํ ฐานนฺตรํ ปาปุณนตฺถาย เตรสธุตงฺคธรานํ อคฺคภาวสฺส ปจฺจโย ๑- โหตู"ติ. สตฺถา "มหนฺตญฺจ ฐานนฺตรํ ๒- อิมินา ปฏฺฐิตํ, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข, โน"ติ โอโลเกนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา อาห "ตยา มหคฺคฏฺฐานํ ๓- ปฏฺฐิตํ, อนาคเต สตสหสฺสกปฺปาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส ตฺวํ ตติยสาวโก มหากสฺสปตฺเถโร นาม ภวิสฺสสี"ติ. ตํ สุตฺวา อุปาสโก "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ปุนทิวเส ปตฺตพฺพํ วิย ตํ สมฺปตฺตึ อมญฺญิตฺถ. โส ยาวตายุกํ ฐตฺวา นานปฺปการํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา นานปฺปการํ กุสลกมฺมํ ๔- กตฺวา ตตฺถ กาลํ กตฺวา ๕- สคฺเค นิพฺพตฺโต. ๖- ตโต ปฏฺฐาย เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต อิโต เอกูนนวุติกปฺเป ๗- วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺเธ พนฺธุมตีนครํ นิสฺสาย เขเม มิคทาเย วิหรนฺเต เทวโลกา จวิตฺวา อญฺญตรสฺมึ ปริชิณฺเณ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺมิญฺจ กาเล วิปสฺสี ภควา สตฺตเม สตฺตเม สํวจฺฉเร ธมฺมํ กเถติ, มหนฺตํ โกลาหลํ อโหสิ. สกลชมฺพูทีเป เทวตา "สตฺถา ธมฺมํ กเถสฺสตี"ติ ตํ อาโรเจนฺติ. พฺราหฺมโณ ตํ สาสนํ อสฺโสสิ. ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นิวาสนสาฏโก เอโกว โหติ, ตถา พฺราหฺมณิยา. ปารุปนมฺปน ทฺวินฺนมฺปิ เอกเมว. สกลนคเร เอกสาฏกพฺราหฺมโณติ ปญฺญายติ. พฺราหฺมณานํ เกนจิเทว กิจฺเจน สนฺนิปาเต สติ พฺราหฺมณึ เคเห ฐเปตฺวา สยํ คจฺฉติ. พฺราหฺมณีนํ สนฺนิปาเต สติ สยํ เคเห ติฏฺฐติ, พฺราหฺมณี ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา คจฺฉติ. ตสฺมิมฺปน ทิวเส พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณึ อาห "โภติ กึ รตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ สุณิสฺสสิ, ทิวา"ติ. "มยํ มาตุคามา ๘- นาม รตฺตึ โสตุํ น สกฺโกม, ทิวา โสสฺสามา"ติ ๙- พฺราหฺมณํ เคเห ฐเปตฺวา ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สจฺจกาโร, อิ. โอกาโร ฉ.ม.,อิ. ฐานํ ฉ.ม.,อิ. มนาปํ เต ฐานํ @ ฉ.ม.,อิ. กลฺยาณกมฺมํ ฉ.ม.,อิ. กโต ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺติ @ ฉ.ม. เอกนวุติกปฺเป ฉ.ม.,อิ. มาตุคามชาติกา ฉ.ม.,อิ. โสสฺสามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.

อุปาสิกาหิ สทฺธึ ทิวา คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ธมฺมํ สุตฺวา อุปาสิกาหิเยว สทฺธึ อคมาสิ. อถ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณึ เคเห ฐเปตฺวา ตํ วตฺถํ ปารุปิตฺวา วิหารํ คโต. ตสฺมึ จ สมเย สตฺถา ปริสมชฺเฌ อลงฺกตธมฺมาสเน นิสินฺโน จิตฺตวีชนึ อาทาย อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย สิเนรุมตฺถกํ ๑- กตฺวา สาครํ นิมฺมเถนฺโต วิย ธมฺมกถํ กเถสิ. พฺราหฺมณสฺส ปริสนฺเต นิสินฺนสฺส ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ปฐมยามสฺมึเยว สกลสรีรํ ปูรยมานา ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ปารุตวตฺถํ สํหริตฺวา ๒- "ทสพลสฺส ทสฺสามี"ติ จินฺเตสิ. อถสฺส อาทีนวสหสฺสํ ทสฺสยมานํ มจฺเฉรํ อุปฺปชฺชติ. ๓- โส "พฺราหฺมณิยา จ มยฺหญฺจ เอกเมว วตฺถํ, อญฺญํ กิญฺจิ ปารุปนํ นตฺถิ, อปารุปิตฺวา จ นาม พหิ จริตุํ น สกฺกา"ติ สพฺพตฺถาปิ อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส นิกฺขนฺเต ปฐมยาเม มชฺฌิมยาเมปิ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส ตเถว จินฺเตตฺวา ตเถว อทาตุกาโม อโหสิ. อถสฺส มชฺฌิมยาเม นิกฺขนฺเต ปจฺฉิมยาเมปิ ตเถว ปีติ อุปฺปชฺชิ. โส "ยํ วา โหตุ ตํ วา โหตุ ๔- ปจฺฉาปิ ชานิสฺสามี"ติ วตฺถํ สํหริตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล ฐเปสิ. ตโต วามหตฺถํ อาภุชิตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน ติกฺขตฺตุํ อปฺโปเฐตฺวา "ชิตํ เม, ชิตํ เม"ติ ตโย วาเร นทิ. ตสฺมึ จ สมเย พนฺธุมราชา ธมฺมาสนสฺส ปจฺฉโต อนฺโตสาณิยํ นิสินฺโนว ธมฺมํ สุณาติ. รญฺโญ จ นาม "ชิตํ เม, ชิตํ เม"ติ สทฺโท อมนาโป โหติ. โส ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ เอตํ ปุจฺฉาหิ กึ วเทสี"ติ. โส เตน คนฺตฺวา ปุจฺฉิโต อาห "อวเสสา หตฺถิยานาทีนิ อารุยฺห อสิจมฺมาทีนิ คเหตฺวา ปรเสนํ ชินนฺติ, น ตํ ชิตํ อจฺฉริยํ, อหมฺปน ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตสฺส กุฏโคณสฺส ๕- มุคฺคเรน สีสํ ภินฺทิตฺวา ตํ ปลาเปนฺโต วิย มจฺเฉรจิตฺตํ มทฺทิตฺวา ปารุตวตฺถํ ทสพลสฺส อทาสึ, ตํ เม มจฺฉริยํ ชิตนฺ"ติ อาห. โส ปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ ปวุตฺตึ รญฺโญ อาโรเจสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สิเนรุํ มตฺถํ ฉ.ม. สํฆริตฺวา. เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. อุปฺปชฺชิ @ สี.,อิ. โส ตรณํ วา โหตุ มรณํ วา ฉ.ม. ทุฏฺฐโคณสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๑.

ราชา อาห "อเมฺห ภเณ ทสพลสฺส อนุรูปํ น ชานิมฺห, พฺราหฺมโณ ชานาตี"ติ ๑- วตฺถยุคํ เปเสสิ. ตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "อยํ มยฺหํ ตุณฺหีนิสินฺนสฺส ปฐมํ กิญฺจิ อทตฺวา สตฺถุ คุเณ กเถนฺตสฺส อทาสิ, สตฺถุ คุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺเนน มยฺหํ โก อตฺโถ"ติ ตํปิ วตฺถยุคํ ทสพลสฺเสว อทาสิ. ราชาปิ "กึ พฺราหฺมเณน กตนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "ตมฺปิ เตน วตฺถยุคํ ตถาคตสฺเสว ทินฺนนฺ"ติ สุตฺวา อญฺญานิปิ เทฺว ยุคานิ เปเสสิ, โส ตานิปิ อทาสิ. ราชา อญฺญานิปิ จตฺตารีติ เอวํ ยาว ทฺวตฺตึส ยุคานิ เปเสสิ. อถ พฺราหฺมโณ "อิทํ วฑฺเฒตฺวา คหณํ วิย โหตี"ติ อตฺตโน อตฺถาย เอกํ, พฺราหฺมณิยา เอกนฺติ เทฺว วตฺถยุคานิ คเหตฺวา ตึส ยุคานิ ตถาคตสฺเสว อทาสิ. ตโต ปฏฺฐาย จสฺส สตฺถุ วิสฺสาสิโก ชาโต. อถ นํ ราชา เอกทิวสํ สีตสมเย สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สหสฺสคฺฆนิกํ ๒- อตฺตโน ปารุปนํ รตฺตกมฺพลํ ทตฺวา อาห "อิโต ปฏฺฐาย อิมํ ปารุปิตฺวา ธมฺมํ สุณาหี"ติ. โส "กึ เม อิมินา กมฺพเลน อิมสฺมึ ปูติกาเย อุปนีเตนา"ติ จินฺเตตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ ตถาคตสฺส มญฺจสฺส อุปริ วิตานํ กตฺวา อคมาสิ. อเถกทิวสํ ราชา ปาโตว วิหารํ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ สตฺถุ สนฺติเก นิสีทิ. ตสฺมึ จ สมเย ฉพฺพณฺณา พุทฺธรํสิโย กมฺพเล ปฏิหญฺญนฺติ, กมฺพโล อติวิโรจติ. ราชา โอโลเกนฺโต สญฺชานิตฺวา อาห "ภนฺเต อมฺหากํ เอส กมฺพโล, อเมฺหหิ เอกสาฏกสฺส พฺราหฺมณสฺส ทินฺโน"ติ. ตุเมฺหหิ มหาราช พฺราหฺมโณ ปูชิโต, พฺราหฺมเณน อหํ ปูชิโตติ. ๓- ราชา "พฺราหฺมโณ ยุตฺตํ อญฺญาสิ, น มยนฺ"ติ ปสีทิตฺวา ยํ มนุสฺสานํ อุปการภูตํ, ตํ สพฺพํ อฏฺฐฏฺฐกํ กตฺวา สพฺพฏฺฐกํ นาม ทานํ ทตฺวา ปุโรหิตฏฺฐาเน ฐเปสิ. โสปิ "อฏฺฐฏฺฐกํ นาม จตุสฏฺฐี โหตี"ติ จตุสฏฺฐี สลากภตฺตานิ ๔- อุปนิพนฺธิตฺวา ๕- ยาวชีวํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา ตโต จุโต สคฺเค นิพฺพตฺติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ชานีติ ฉ.ม.,อิ. สุณนฺตํ ทิสฺวา สหสฺสคฺฆนกํ ฉ.ม.,อิ. มยํ ปูชิตาติ @ ฉ.ม. สลากาภตฺตานิ ฉ.ม.,อิ. อุปนิพนฺธาเปตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๒.

ปุน ตโต จุโต อิมสฺมึ กปฺเป โกนาคมนสฺส ๑- จ ภควโต กสฺสปทสพลสฺส จาติ ทฺวินฺนํ พุทฺธานํ อนฺตเร พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกฆเร นิพฺพตฺโต. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ฆราวาสํ วสนฺโต เอกทิวสํ อรญฺเญ ชงฺฆวิหารํ วิจรติ. ๒- ตสฺมึ จ สมเย ปจฺเจกพุทฺโธ นทีตีเร จีวรกมฺมํ กโรนฺโต อนุวาเต อปฺปโหนฺเต สํหริตฺวา ฐเปตุํ อารทฺโธ. โส ทิสฺวา "กสฺมา ภนฺเต สํหริตฺวา ฐเปถา"ติ อาห. อนุวาโต นปฺปโหตีติ. "อิมินา ภนฺเต กโรถา"ติ. โส สาฏกํ ทตฺวา "นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม กาจิ ๓- ปริหานิ มา โหตู"ติ ปฏฺฐนํ ฐเปสิ. ๔- อถ ฆเรปิสฺส ภคินิยา สทฺธึ ภริยาย กลหํ กโรนฺติยา ปจฺเจกพุทฺโธ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อถสฺส ภคินี ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา ตสฺส ภริยํ สนฺธาย เอวมาห "เอวรูปํ พาลํ โยชนสเตน ปริวชฺเชยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ ฐเปสิ. สา เคหงฺคเณ ๕- ฐิตา สุตฺวา "อิมาย ทินฺนํ ภตฺตํ เอส มา ภุญฺชตู"ติ ปตฺตํ คเหตฺวา ปิณฺฑปาตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. อิตรา ทิสฺวา "พาเล มํ ตาว อกฺโกส วา ปริภาส ๖- วา, เอวรูปสฺส ปน เทฺว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปูริตปารมิสฺส ปตฺตโต ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลํ ทาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ อาห. อถสฺส ภริยาย ปฏิสงฺขานํ อุปฺปชฺชิ. สา "ติฏฺฐถ ภนฺเต"ติ กลลํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตํ โธวิตฺวา คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา จตุมธุรสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ ๗- อุปริ อาสิตฺเตน ปทุมคพฺภวณฺเณน สปฺปินา วิชฺโชตมานํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา อทาสิ "ยถา อยํ ปิณฺฑปาโต โอภาสชาโต, เอวํ โอภาสชาตํ เม สรีรํ โหตู"ติ ปฏฺฐนํ ฐเปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ อนุโมทิตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺโต. ๘- เตปิ เทฺว ชายปติกา ยาวตายุกํ ฐตฺวา ๙- สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ปุน ตโต จวิตฺวา อุปาสโก กสฺสปทสพลสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กาเล พาราณสิยํ อสีติโกฏิวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิตราปิ ตาทิสสฺเสว เสฏฺฐิโน ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. โกณาคมนสฺส ฉ.ม.,อิ. จรติ ฉ.ม.,อิ. เกนจิ @ ฉ.ม. ปฏฺฐเปสิ. เอวมุปริปิ ฉ.ม. เคหทฺวาเร ฉ.ม.,อิ. ปหร ฉ.ม.,อิ. อยํ @ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม.,อิ. ปกฺขนฺทิ ฉ.ม.,อิ. กุสลํ กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๓.

ตสฺส วุฑฺฒิปฺปตฺตสฺส ตเมว เสฏฺฐิธีตรํ อานยึสุ. ตสฺสา ปุพฺเพ อนิฏฺฐวิปากสฺส ตสฺส กมฺมสฺส อานุภาเวน ปติกุลํ ปวิฏฺฐมตฺตาย อุมฺมารพฺภนฺตเร สกลสรีรํ อุคฺฆาฏิตวจฺจกุฏิ วิย ทุคฺคนฺธํ ชาตํ. เสฏฺฐิกุมาโร "กสฺสายํ คนฺโธ"ติ ปุจฺฉิตฺวา "เสฏฺฐิกญฺญายา"ติ สุตฺวา "นีหรถ นีหรถา"ติ อาคตนิยาเมเนว ๑- กุลฆรํ เปเสสิ. สา เอเตเนว นีหาเรน สตฺตสุ ฐาเนสุ ปฏินิวตฺติตา. เตน จ สมเยน กสฺสปทสพโล ปรินิพฺพายิ. ตสฺส ฆนโกฏฺฏิมาหิ สตสหสฺสคฺฆนิกาหิ รตฺตสุวณฺณอิฏฺฐกาหิ โยชนุพฺเพธํ เจติยํ อารภึสุ. ตสฺมึ เจติเย กริยมาเน สา เสฏฺฐิธีตา จินฺเตสิ "อหํ สตฺตสุ ฐาเนสุ ปฏินิวตฺติตา, กึ เม ชีวิเตนา"ติ อตฺตโน สรีราภรณภณฺฑิกํ ๒- ภญฺชาเปตฺวา สุวณฺณอิฏฺฐกํ กาเรสิ รตนายตํ วิทิฏฺฐิวิตฺถีนํ ๓- จตุรงฺคุลุพฺเพธํ. ตโต หริตาลมโนสิลาปิณฺฑํ คเหตฺวา อฏฺฐ อุปฺปลหตฺถเก อาทาย เจติยกรณฏฺฐานํ คตา. ตสฺมึ จ ขเณ เอกา อิฏฺฐกา สนฺธึ ๔- ปริกฺขิปิตฺวา อาคจฺฉมานา ฆฏนิฏฺฐกาย อูนา โหติ. เสฏฺฐิธีตา วฑฺฒกึ อาห "อิมํ อิฏฺฐกํ เอตฺถ ฐเปถา"ติ. อมฺม ภทฺทเก กาเล อาคตาสิ, สยเมว ฐเปหีติ. สา อารุยฺห เตเลน หริตาลมโนสิลํ โยเชตฺวา เตน พนฺเธน อิฏฺฐกํ ปติฏฺฐเปตฺวา อุปริ อฏฺฐหิ อุปฺปลหตฺถเกหิ ปูชํ กตฺวา วนฺทิตฺวา "นิพฺพตฺตฏฺฐาเน มม ๕- กายโต จนฺทนคนฺโธ วายตุ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา เจติยํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา อคมาสิ. อถ ตสฺมึเยว ขเณ ยสฺส เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ปฐมํ เคหํ นีตา, ตสฺส ตํ อารพฺภ สติ อุทปาทิ. นคเรปิ นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ โหติ. โส อุปฏฺฐาเก อาห "ตทา อิธ อานีตา เสฏฺฐิธีตา อตฺถิ, กหํ สา"ติ. กุลเคเห สามีติ. อาเนถ นํ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามาติ. เต คนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา ฐิตา "กึ ตาตา อาคตตฺถา"ติ ตาย @เชิงอรรถ: สี. อาคตยาเนเนว, ฉ.ม. อาภตนิยาเมเนว สี.,อิ. อาภรณภณฺฑํ @ สี.,อิ. วิทตฺถิวิตฺถณฺณํ, ฉ.ม. วิทตฺถิวิตฺถินฺนํ ฉ.ม.,อิ. อิฏฺฐกาปนฺติ @ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน เม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๔.

ปุฏฺฐา ตํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขึสุ. ตาตา มยา อาภรเณน ๑- เจติยํ ปูชิตํ, อาภรณํ เม นตฺถีติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺฐิปุตฺตสฺส อาโรเจสุํ. อาเนถ นํ, ปิลนฺธนํ ๒- ลภิสฺสตีติ. ๓- เต อานยึสุ. ตสฺสา สห ฆรปฺปเวสเนน สกลเคหํ จนฺทนคนฺธญฺเจว นีลุปฺปลคนฺธญฺจ วายิ. เสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ปุจฺฉิ "ปฐมํ ตาว ๔- สรีรโต ทุคฺคนฺโธ วายิ, อิทานิ ปน เต สรีรโต จนฺทนคนฺโธ, มุขโต อุปฺปลคนฺโธ วายติ, กึ เอตนฺ"ติ. สา อาทิโต ปฏฺฐาย อตฺตนา กตกมฺมํ อาโรเจสิ. เสฏฺฐิปุตฺโต "นิยฺยานิกํ วต พุทฺธานํ สาสนนฺ"ติ ปสีทิตฺวา โยชนิกํ สุวณฺณเจติยํ กมฺพลกญฺจุเกน ปริกฺขิปิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ รถจกฺกปฺปมาเณหิ สุวณฺณปทุเมหิ อลงฺกริ. เตสํ ทฺวาทสหตฺถา โอลมฺพกา โหนฺติ. โส ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุโต พาราณสิโต โยชนมตฺเต ฐาเน อญฺญตรสฺมึ อมจฺจกุเล นิพฺพตฺติ. เสฏฺฐิกญฺญาปิ เทวโลกโต จวิตฺวา ราชกุเล เชฏฺฐธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตสุ วยปฺปตฺเตสุ กุมารสฺส วสนคาเม นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ. โส มาตรํ อาห "สาฏกํ เม อมฺม เทหิ, นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามี"ติ. สา โธตวตฺถํ นีหริตฺวา อทาสิ. อมฺม ถูลํ อิทนฺติ ปฏิกฺขิปิ. ๕- อญฺญํ นีหริตฺวา อทาสิ, ตํปิ ปฏิกฺขิปิ. อญฺญํ นีหริตฺวา อทาสิ, ตมฺปิ ปฏิกฺขิปิ. อถ นํ มาตา อาห "ตาต อีทิเส ๖- เคเห มยํ ชาตา, นตฺถิ โน อิโต สุขุมตรสฺส ปฏิลาภาย ปุญฺญนฺ"ติ. เตนหิ ลภนฏฺฐานํ คจฺฉามิ อมฺมาติ. ปุตฺต อหํ อชฺเชว ตุยฺหํ พาราณสินคเร รชฺชปฏิลาภํ อิจฺฉามีติ. โส มาตรํ วนฺทิตฺวา อาห "คจฺฉามิ อมฺมา"ติ. คจฺฉ ตาตาติ. เอวํ กิรสฺสา จิตฺตํ อโหสิ "กหํ คมิสฺสติ, อิธ วา เอตฺถ วา เคเห นิสีทิสฺสตี"ติ. โส ปน ปุญฺญนิยาเมน นิกฺขมิตฺวา พาราณสึ คนฺตฺวา อุยฺยาเน มงฺคลสิลาปตฺเต สีสํ ๗- ปารุปิตฺวา นิปชฺชิ. ตสฺส จ พาราณสิรญฺโญ กาลกตสฺส สตฺตโม ทิวโส โหติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อาภรณภณฺเฑน ฉ.ม. ปิฬนฺธนํ ฉ.ม.,อิ. ลภิสฺสามาติ ฉ.ม. ตว @ ฉ.ม.,อิ. ถูลํ อิทํ, อญฺญํ เทหีติ ฉ.ม.,อิ. ยาทิเส ฉ.ม.,อิ. สสีสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๕.

อมจฺจา รญฺโญ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ราชงฺคเณ นิสีทิตฺวา มนฺตยึสุ "รญฺโญ เอกา ธีตาว อตฺถิ, ปุตฺโต นตฺถิ, อราชิกํ รชฺชํ น วฏฺฏติ, ๑- โก ราชา โหตี"ติ มนฺเตตฺวา "ตฺวํ โหหี"ติ อาหํสุ. ปุโรหิโต อาห "พหุํ โอโลเกตุํ น วฏฺฏติ, หนฺท มยํ เทวตานํ อาราเธตฺวา ๒- ผุสฺสรถํ วิสฺสชฺเชสฺสามา"ติ. เต กุมุทวณฺเณ จตฺตาโร สินฺธเว โยเชตฺวา ปญฺจวิธํ ราชกกุธภณฺฑํ เสตจฺฉตฺตญฺจ รถสฺมึเยว ฐเปตฺวา ตํ ๓- วิสฺสชฺเชตฺวา ปจฺฉโต ตุริยานิ ปคฺคณฺหาเปสุํ. รโถ ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานาภิมุโข อโหสิ. "ปริจเยน อุยฺยานาภิมุโข คจฺฉติ, นิวตฺเตมา"ติ เกจิ อาหํสุ. ปุโรหิโต "มา นิวตฺตยิตฺถา"ติ อาห. รโถ กุมารปทกฺขิณํ กตฺวา อารูหนสชฺโช หุตฺวา อฏฺฐาสิ. ปุโรหิโต ปารุปนกณฺณํ อปเนตฺวา ปาทตลานิ โอโลเกนฺโต "ติฏฺฐตุ อยํ ทีโป, ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ ทีเปสุ เอโส รชฺชํ ๔- กาเรตุํ ยุตฺโต"ติ วตฺวา "ปุนปิ ตุริยานิ ปคฺคณฺหถ, ปุนปิ ตุริยานิ ปคฺคณฺหถา"ติ ติกฺขตฺตุํ ตุริยานิ ปคฺคณฺหาเปสิ. อถ กุมาโร มุขํ วิวริตฺวา โอโลเกนฺโต "เกน กมฺเมน อาคตตฺถ ตาตา"ติ อาห. เทว ตุมฺหากํ รชฺชํ ปาปุณาตีติ. ราชา ตุยฺหํ กหนฺติ. ทิวงฺคโต ๕- สามีติ. กติ ทิวสา อติกฺกนฺตาติ. อชฺช สตฺตโม ทิวโสติ. ปุตฺโต วา ธีตา วา นตฺถีติ. ธีตา อตฺถิ เทว, ปุตฺโต นตฺถีติ. กริสฺสามิ รชฺชนฺติ. เต ตาวเทว อภิเสกมณฺฑปํ กตฺวา ๖- ราชธีตรํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา อุยฺยานํ อาเนตฺวา กุมารสฺส อภิเสกํ อกํสุ. อถสฺส กตาภิเสกสฺส สตสหสฺสคฺฆนิกํ ๗- วตฺถํ อุปหรึสุ. โส "กิมิทํ ตาตา"ติ อาห. นิวาสนวตฺถํ เทวาติ. นนุ ตาตา ถูลํ, อญฺญํ สุขุมตรํ นตฺถีติ. มนุสฺสานํ ปริโภควตฺเถสุ อิโต สุขุมตรํ นตฺถิ เทวาติ. ตุมฺหากํ ราชา เอวรูปํ นิวาเสสีติ. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. โหตูติ ฉ.ม.,อิ. หนฺท มยํ เทวตานํ อาราเธตฺวาติ อิเม ปาฐา น @ทิสฺสนฺติ ฉ.ม.,อิ. รถํ สี.,อิ. เอกรชฺชํ ฉ.ม.,อิ. เทวตฺตํ คโต @ ฉ.ม. กาเรตฺวา ฉ.ม. สหสฺสคฺฆนกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๖.

อาม เทวาติ. น มญฺเญ ปุญฺญวา วต ตุมฺหากํ ราชาติ, ๑- สุวณฺณภิงฺคารํ ๒- อาหรถ, ลภิสฺสามิ ๓- วตฺถนฺติ. เต สุวณฺณภิงฺคารํ อาหรึสุ. โส อุฏฺฐาย หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา หตฺเถน อุทกํ อาทาย ปุรตฺถิมทิสายํ อพฺภุกฺกิริ, ตาวเทว ฆนปฐวึ ภินฺทิตฺวา อฏฺฐ กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ. ปุน อุทกํ คเหตฺวา ทกฺขิณํ ปจฺฉิมํ อุตฺตรนฺติ เอวํ ตโยปิ ทิสาโย ๔- อพฺภุกฺกิริ, จตูสุ ทิสาสุ อฏฺฐฏฺฐกํ ๕- กตฺวา ทฺวตฺตึส กปฺปรุกฺขา อุฏฺฐหึสุ. โส เอกํ ทิพฺพทุสฺสํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา "นนฺทรญฺโญ วิชิเต สุตฺตกนฺติกา อิตฺถิโย มา สุตฺตํ กนฺตึสูติ เอวํ เภรึ จาราเปถา"ติ วตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺโต หตฺถิกฺขนฺธวรคโต นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ. เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต เอกทิวสํ เทวี รญฺโญ สมฺปตฺตึ ๖- ทิสฺวา "อโห วต ตปสฺสี"ติ ๗- การุญฺญาการํ ทสฺเสสิ. "กิมิทํ เทวี"ติ จ ปุฏฺฐา "อติมหตี เต เทว สมฺปตฺติ, อตีเต พุทฺธานํ สทฺทหิตฺวา กลฺยาณํ กริตฺถ, อิทานิ อนาคตสฺส ปจฺจยํ กุสลํ น กโรถา"ติ อาห. กสฺส ทสฺสามิ, สีลวนฺโต นตฺถีติ. "อสุญฺโญ เทว ชมฺพูทีโป อรหนฺเตหิ, ตุเมฺห ทานเมว สชฺเชถ, อหํ อรหนฺเต ยาจามี"ติ ๘- อาห. ราชา ปุนทิวเส ปาจีนทฺวาเร ทานํ สชฺชาเปสิ. เทวี ปาโตว อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย อุปริปาสาเท ปุรตฺถาภิมุขา อุเรน นิปชฺชิตฺวา "สเจ เอติสฺสา ทิสายํ อรหนฺโต อตฺถิ, เสฺว อาคนฺตฺวา อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหนฺตู"ติ อาห. ตสฺสํ ทิสายํ อรหนฺโต นาเหสุํ, ตํ สกฺการํ กปณยาจกานํ อทํสุ. ปุนทิวเส ทกฺขิณทฺวาเร ทานํ สชฺเชตฺวา ตเถว อกาสิ, ปุนทิวเส ปจฺฉิมทฺวาเร. อุตฺตรทฺวาเร ปน สชฺชิตทิวเส เทวิยา ตเถว นิมนฺติเต หิมวนฺเต วสนฺตานํ ปทุมวติยา ปุตฺตานํ ปญฺจสตานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ เชฏฺฐโก มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ภาติเก อามนฺเตสิ "มาริสา นนฺทราชา ตุเมฺห นิมนฺเตติ, อธิวาเสถ ตสฺสา"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ราชา สี.,อิ. สุวณฺณภิงฺการํ ฉ.ม.,อิ. ลภิสฺสาม @ ฉ.ม.,อิ. จตสฺโสปิ ทิสา ฉ.ม. สพฺพทิสาสุ อฏฺฐฏฺฐ ฉ.ม.,อิ. มหาสมฺปตฺตึ @ ฉ.ม.,อิ. อโห ตปสฺสีติ ฉ.ม.,อิ. ลจฺฉามิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๗.

เต อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา อากาเสน อาคนฺตฺวา อุตฺตรทฺวาเร โอตรึสุ. มนุสฺสา อาคนฺตฺวา "ปญฺจสตา เทว ปจฺเจกพุทฺธา อาคตา"ติ รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา เทวิยา สทฺธึ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ ปาสาทํ อาโรเปตฺวา ตตฺร เตสํ ทานํ ทตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ราชา สํฆตฺเถรสฺส, เทวี สํฆนวกสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "อยฺยา ปจฺจเยหิ น กิลมิสฺสถ, ๑- มยํ ปุญฺเญน น หายิสฺสาม, อมฺหากํ ยาวชีวํ อิธ นิวาสาย ปฏิญฺญํ เทถา"ติ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา อุยฺยาเน ปญฺจ ปณฺณสาลาสตานิ ปญฺจ จงฺกมนสตานีติ ๒- สพฺพากาเรน เตสํ ๓- นิวาสนฏฺฐานํ สมฺปาเทตฺวา ตตฺเถว ๔- วสาเปสุํ. เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต รญฺโญ ปจฺจนฺโต กุปฺปิ. ๕- โส "อหํ ปจฺจนฺตํ วูปสเมตุํ คจฺฉามิ, ตฺวํ ปจฺเจกพุทฺเธสุ มา ปมชฺชี"ติ เทวึ โอวทิตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา ๖- คโต. ตสฺมึ อนาคเตเยว ปจฺเจกพุทฺธานํ อายุสงฺขารา ขีณา. มหาปทุมปจฺเจกพุทฺโธ ติยามรตฺตึ ฌานกีฬํ กีฬิตฺวา อรุณุคฺคมเน อาลมฺพนผลกํ อาลมฺพิตฺวา ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ, เอเตนุปาเยน เสสาปิ สพฺเพว ปรินิพฺพุตา. ปุนทิวเส เทวี ปจฺเจกพุทฺธานํ นิสีทนฏฺฐานํ หริตุปลิตฺตํ การาเปตฺวา ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา ธูมํ ทตฺวา เตสํ อาคมนํ โอโลเกนฺตี นิสินฺนา อาคมนํ อปสฺสนฺตี ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ ตาต ชานาหิ, กึ อยฺยานํ กิญฺจิ อผาสุกนฺ"ติ. โส คนฺตฺวา มหาปทุมสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ วิวริตฺวา ตตฺถ อปสฺสนฺโต จงฺกมนํ คนฺตฺวา อาลมฺพนผลกํ นิสฺสาย ฐิตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา "กาโล ภนฺเต"ติ อาห. ปรินิพฺพุตสฺส สรีรํ กึ กเถสฺสติ, โส "นิทฺทายติ มญฺเญ"ติ คนฺตฺวา ปิฏฺฐิปาเท หตฺเถน ปรามสิ ปาทานํ สีตลตาย เจว ถทฺธตาย จ ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ทุติยสฺส สนฺติกํ อคมาสิ, เอวํ ตติยสฺสาติ สพฺเพสํ ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา ราชกุลํ คโต "กหํ ตาต ปจฺเจกพุทฺธา"ติ ปุฏฺโฐ "ปรินิพฺพุตา เทวี"ติ อาห. เทวี กนฺทนฺตี โรทนฺตี @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. กิลมิสฺสนฺติ ฉ.ม.,อิ. จงฺกมสตานีติ ฉ.ม.,อิ. เตสนฺติ ปาโฐ น @ทิสฺสติ ฉ.ม.,อิ. ตตฺถ ฉ.ม. กุปิโต ฉ.ม.,อิ. นครา นิกฺขมิตฺวาติ อิเม @ปาฐา น ทิสฺสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๘.

นิกฺขมิตฺวา นาคเรหิ สทฺธึ ตตฺถ คนฺตฺวา สาธุกีฬิตํ ๑- กาเรตฺวา ปจฺเจกพุทฺธานํ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปสิ. ราชา ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา อาคโต ปจฺจุคฺคมนํ อาคจฺฉนฺตึ เทวึ ปุจฺฉิ "กึ ภทฺเท ปจฺเจกพุทฺเธสุ นปฺปมชฺชสิ, นิโรคา อยฺยา"ติ. ปรินิพฺพุตา เทวาติ. ราชา จินฺเตสิ "เอวรูปานํ ปณฺฑิตานํ มรณํ อุปฺปชฺชิ, ๒- อมฺหากํ กุโต โมกฺโข"ติ. โส นครํ อคนฺตฺวา ๓- อุยฺยานเมว ปวิสิตฺวา เชฏฺฐปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺส รชฺชํ ปฏิยาเทตฺวา โอวทิตฺวา สยํ ปรสมณกปพฺพชฺชํ ๔- ปพฺพชิ. เทวีปิ "อิมสฺมึ ปพฺพชิเต อหํ กึ กริสฺสามี"ติ ตตฺเถว อุยฺยาเน ปพฺพชิ. ๕- เต เทฺวปิ ฌานํ ภาเวตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตึสุ. เตสุ ตตฺเถว วสนฺเตสุ อมฺหากํ สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตปวร- ธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ ปาวิสิ. สตฺถริ ตตฺถ วสนฺเต อยํ ปิปฺผลิมาณโว ๖- มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถพฺราหฺมณคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต, อยํ ภทฺทากาปิลานี มทฺทรฏฺเฐ สาคลนคเร โกสิยโคตฺตพฺราหฺมณสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺตา. เตสํ อนุกฺกเมน วฑฺฒมานานํ ปิปฺผลิมาณวสฺส วีสติเม วสฺเส ภทฺทาย โสฬสเม วสฺเส สมฺปตฺเต มาตาปิตโร ปุตฺตํ โอโลเกตฺวา "ตาต ตฺวํ วยปฺปตฺโต, กุลวํโส นาม ปติฏฺฐาเปตพฺโพ"ติ อติวิย นิปฺปีฬยึสุ. มาณโว อาห "มยฺหํ โสตปเถ เอวรูปํ กถํ มา กเถถ, อหํ ยาว ตุเมฺห ชีวถ, ๗- ตาว ปฏิชคฺคิสฺสามิ, ตุมฺหากํ อจฺจเยน ๘- นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. เต กติปาหํ อติกฺกมิตฺวา ปุน กถยึสุ, โสปิ ตเถว ปฏิกฺขิปติ. ปุนปิ กถยึสุ, ปุนปิ ปฏิกฺขิปติ. ตโต ปฏฺฐาย มาตา นิรนฺตรํ กเถติเยว. มาณโว "มม มาตรํ สญฺญาเปสฺสามี"ติ รตฺตสุวณฺณนิกฺขสหสฺสํ ทตฺวา สุวณฺณกาเรหิ เอกํ อิตฺถีรูปํ การาเปตฺวา ตสฺส สมชฺชนฆฏฺฏนาทิกมฺมปริโยสาเน ๙- @เชิงอรรถ: สี. สาธุกีฬิกํ ฉ.ม. อุปฺปชฺชติ สี. อาคนฺตฺวา สี.,ฉ.ม. สมณกปพฺพชฺชํ @ ฉ.ม. ปพฺพชิตา ฉ.ม. ปิปฺปลิมาณโว ฉ.ม. ธรถ สี.,อิ. ปจฺฉโต @ สี.,ฉ.ม. มชฺชนฆฏฺฏนาทิกมฺมปริโยสาเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๙.

ตํ รตฺตวตฺถานิ ๑- นิวาสาเปตฺวา วณฺณสมฺปนฺเนหิ ปุปฺเผหิ เจว นานาอลงฺกาเรหิ จ อลงฺการาเปตฺวา มาตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "อมฺม เอวรูปํ อารมฺมณํ ลภนฺโต เคเห วสิสฺสามิ ๒- อลภนฺโต น วสิสฺสามี"ติ. ปณฺฑิตา พฺราหฺมณี จินฺเตสิ "มยฺหํ ปุตฺโต ปุญฺญวา ทินฺนทาโน กตาภินีหาโร ปุญฺญํ กโรนฺโต น เอกโกว อกาสิ, อทฺธา เอเตน สหกตปุญฺญา สุวณฺณรูปกปฏิภาคา ภวิสฺสตี"ติ อฏฺฐ พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา สพฺพกาเมหิ สนฺตปฺเปตฺวา สุวณฺณรูปกํ รเถ ๓- อาโรเปตฺวา "คจฺฉถ ตาตา, ยตฺถ อมฺหากํ ชาติโคตฺตโภเคหิ สมานกุเล เอวรูปํ ทาริกํ ปสฺสถ, อิทเมว สุวณฺณรูปกํ ปณฺณาการํ ๔- กตฺวา เทถา"ติ อุยฺโยเชสิ. เต "อมฺหากํ นาม เอตํ กมฺมนฺ"ติ นิกฺขมิตฺวา "กตฺถ คมิสฺสามา"ติ จินฺเตตฺวา "มทฺทรฏฺฐํ นาม อิตฺถากโร, มทฺทรฏฺฐํ คมิสฺสามา"ติ มทฺทรฏฺเฐ สาคลนครํ อคมํสุ. ตตฺถ สุวณฺณรูปกํ นฺหานติตฺเถ ฐเปตฺวา เอกมนฺตํ ๕- นิสีทึสุ. อถ ภทฺทาย ธาตี ภทฺทํ นหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา สิริคพฺเภ นิสีทาเปตฺวา นหายิตุํ คจฺฉนฺตี ตํ รูปกํ ทิสฺวา "อยฺยธีตา เม อิธาคตา"ติ สญฺญาย สนฺตชฺเชตฺวา "ทุพฺพินีเต กึ ตฺวํ อิธาคตา"ติ ตลสตฺติกํ อุคฺคิริตฺวา "คจฺฉ สีฆนฺ"ติ คณฺฑปสฺเส ปหริ. หตฺโถ ปาสาเณ ปฏิหโต วิย วิกมฺปิตฺถ. ๖- สา ปฏิกฺกมิตฺวา "เอวํ ถทฺธภาวํ ญตฺวา ปกฺกมิตฺวา สุวณฺณรูปกํ ทิสฺวา ๗- `อยฺยธีตา เม'ติ สญฺญํ อุปฺปาเทสึ, อยฺยธีตาย หิ เม นิวาสนปฏิคฺคาหิกายปิ ๘- อยุตฺตา"ติ อาห. อถ นํ เต มนุสฺสา ปริวาเรตฺวา "เอวรูปา เต สามิธีตา"ติ ปุจฺฉึสุ. กึ เอสา, อิมาย สตคุเณน สหสฺสคุเณน มยฺหํ อยฺยา ๙- อภิรูปตรา, ทฺวาทสหตฺเถ คพฺเภ นิสินฺนาย ปทีปกิจฺจํ นตฺถิ, สรีโรภาเสเนว ตมํ วิธมตีติ. "เตนหิ อาคจฺฉามา"ติ ปูชํ คเหตฺวา สุวณฺณรูปกํ รเถ อาโรเปตฺวา โกลิยโคตฺตสฺส ฆรทฺวาเร ฐตฺวา อาคมนํ นิเวทยึสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. รตฺตวตฺถํ สี. ฐสฺสามิ ฉ.ม.,อิ. รถํ สี. สจฺจการํ @ ฉ.ม. เอกมนฺเต ฉ.ม. กมฺปิตฺถ ฉ.ม. เอวํ ถทฺธํ นาม มหาคีวํ ทิสฺวา @ ม. นิวาสนปฏิคฺคาหิกาปิ ฉ.ม. อยฺยธีตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๐.

พฺราหฺมโณ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "กุโต อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. มคธรฏฺเฐ มหาติตฺถคาเม กปิลพฺราหฺมณสฺส ฆรโตติ. กึการณา อาคตาติ. อิมินา นาม การเณนาติ. "กลฺยาณํ ตาตา, สมานชาติโคตฺตวิภโว อมฺหากํ พฺราหฺมโณ, ทสฺสาม ๑- ทาริกนฺ"ติ ปณฺณาการํ คณฺหิ. เต กปิลพฺราหฺมณสฺส สาสนํ ปหิณึสุ "ลทฺธา ทาริกา, กตฺตพฺพํ กโรถา"ติ. ตํ สาสนํ สุตฺวา ปิปฺผลิมาณวสฺส อาโรจยึสุ "ลทฺธา กิร ทาริกา"ติ. มาณโว "อหํ น ลภิสฺสนฺตีติ จินฺเตสึ, อิเม ลทฺธาติ วทนฺติ, อนตฺถิโก หุตฺวา ปณฺณํ เปเสสฺสามี"ติ รโหคโต ปณฺณํ ลิขิ "ภทฺทา อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ฆราวาสํ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารินี อโหสี"ติ. ภทฺทาปิ "อสุกสฺส กิร มํ ทาตุกาโม"ติ สุตฺวา รโหคตา ปณฺณํ ลิขิ "อยฺยปุตฺโต อตฺตโน ชาติโคตฺตโภคานุรูปํ ฆราวาสํ ลภตุ, อหํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามิ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารี อโหสี"ติ. เทฺว ปณฺณานิ อนฺตรามคฺเค สมาคจฺฉึสุ. อิทํ กสฺส ปณฺณนฺติ. ปิปฺผลิมาณเวน ภทฺทาย ปหิตนฺติ. อิทํ กสฺสาติ. ภทฺทาย ปิปฺผลิมาณวสฺส ปหิตนฺติ จ วุตฺเต เทฺวปิ วาเจตฺวา "ปสฺสถ ทารกานํ กมฺมนฺ"ติ ผาเลตฺวา อรญฺเญ ฉฑฺเฑตฺวา สมานปณฺณํ ลิขิตฺวา อิโต จ เอตฺโต จ เอเตสํ ๒- เปเสสุํ. อิติ เตสํ อนิจฺฉมานานํเยว สมาคโม อโหสิ. ตํทิวสํเยว มาณโวปิ เอกํ ปุปฺผทามํ คเหตฺวา ฐเปสิ. ๓- ภทฺทาปิ กาปิลานี สยนมชฺเฌ ฐเปตฺวา ๔- ภุตฺตสายมาสา อุโภปิ "สยนํ อภิรุหิสฺสามา"ติ สมาคนฺตฺวา มาณโว ทกฺขิณปสฺเสน สยนํ อภิรุหิ. ภทฺทา วามปสฺเสน อภิรุหิตฺวา อาห "ยสฺส ปสฺเส ปุปฺผานิ มิลายนฺติ, ตสฺส ราคจิตฺตํ อุปฺปนฺนนฺติ ชานิสฺสาม, อิมํ ปุปฺผทามํ น อลฺลียิตพฺพนฺ"ติ. เต ปน อญฺญมญฺญํ สรีรสมฺผสฺสภเยน ติยามรตฺตึ นิทฺทํ อโนกฺกนฺตาว วีตินาเมนฺติ, ทิวา ปน หสนมตฺตํ ๕- นาโหสิ. เต โลกามิเสน อสํสฏฺฐา ยาว มาตาปิตโร ธรนฺติ, ตาว กุฏุมฺพํ อวิจาเรตฺวา เตสุ กาลกเตสุ วิจารยึสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทสฺสามิ ฉ.ม. เอเตสนฺติ ปาโฐ น ทิสฺสติ ม. คนฺถิตฺวา เปเสสิ @ สี.,อิ. ตานิ วาเมน มชฺเฌ ฐเปตฺวา, ฉ.ม. ตานิ สยนมชฺเฌ ฐเปสิ @ ฉ.ม. หาสมตฺตมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๑.

ปิปฺผลิมาณวสฺส ๑- สมฺปตฺติ สตฺตาสีติโกฏิธนํ, เอกทิวสํ สรีรํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา ฉฑฺเฑตพฺพํ สุวณฺณจุณฺณเมว มคธนาฬิยา ทฺวาทสนาฬิมตฺตํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ. ยนฺตพทฺธานิ สฏฺฐิมตฺตานิ ตฬากานิ ๒- กมฺมนฺโต ทฺวาทสโยชนิโก, อนุราธปุรปฺปมาโณ ทาสคาโม, ๓- จุทฺทส หตฺถานิกา, จุทฺทส อสฺสานิกา, จุทฺทส รถานิกา. โส เอกทิวสํ อลงฺกตอสฺสํ ๔- อารุยฺห มหาชนปริวุโต กมฺมนฺตํ คนฺตฺวา เขตฺตโกฏิยํ ฐิโต นงฺคเลหิ ภินฺนฏฺฐานโต กากาทโย สกุเณ คณฺฑุปฺปาทาทิเก ปาณเก อุทฺธริตฺวา ขาทนฺเต ทิสฺวา "ตาตา อิเม กึ ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. คณฺฑุปฺปาเท อยฺยาติ. เอเตหิ กตํ ปาปํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺยาติ. โส จินฺเตสิ "สเจ เอเตหิ กตํ ปาปํ มยฺหํ โหติ, กึ เม กริสฺสติ สตฺตาสีติโกฏิธนํ, กึ ทฺวาทสโยชนิโก กมฺมนฺโต, กึ สฏฺฐิยนฺตพทฺธานิ ตฬากานิ, กึ ทาสคามา, ๕- สพฺพเมตํ ภทฺทาย กาปิลานิยา นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสามี"ติ. ภทฺทาปิ กาปิลานี ตสฺมึ ขเณ อนฺตรวตฺถุสฺมึ ตโย ติลกุมฺเภ ปตฺถราเปตฺวา ธาตีหิ ปริวุตา นิสินฺนา กาเก ติลปาณเก ขาทมาเน ทิสฺวา "อมฺมา กึ อิเม ขาทนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. ปาณเก อยฺเยติ. อกุสลํ กสฺส โหตีติ. ตุมฺหากํ อยฺเยติ. สา จินฺเตสิ "มยฺหํ จตุหตฺถวตฺถํ นาฬิโกทนมตฺตญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ยทิ ปเนตํ เอตฺตเกน ชเนน กตํ อกุสลํ มยฺหํ โหติ, อทฺธา ภวสหสฺเสนปิ วฏฺฏโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺกา, อยฺยปุตฺเต อาคตมตฺเตเยว สพฺพํ ตสฺส นิยฺยาเทตฺวา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสามี"ติ. มาณโว อาคนฺตฺวา นฺหาตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทิ, อถ จกฺกวตฺติโน อนุจฺฉวิกํ โภชนํ สชฺชยึสุ. เทฺวปิ ภุญฺชิตฺวา ปริชเน นิกฺขนฺเต รโหคเต ผาสุกฏฺฐาเน นิสีทึสุ. ตโต มาณโว ภทฺทํ อาห "ภทฺเท อิมํ ฆรํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มหตี มาณวสฺส ฉ.ม. สฏฺฐิมหาตฬากานิ สี.,ฉ.ม. อนุราธปุรปฺปมาณา @จุทฺทส คามา สี.,อิ. อลงฺกตรถํ, อลงฺกตอสฺสํ ฉ.ม. กึ จุทฺทส คามา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๒.

อาคจฺฉนฺตี กิตฺตกํ ธนํ อาหรี"ติ. ปญฺจปณฺณาส สกฏสหสฺสานิ อยฺยาติ. เอตํ สพฺพํ, ยา จ อิมสฺมึ ฆเร สตฺตาสีติโกฏิโย ยนฺตพทฺธา สฏฺฐิตฬากาทิเภทา จ สมฺปตฺติ อตฺถิ, สพฺพํ ตุยฺหํเยว นิยฺยาเทมีติ. ตุเมฺห ปน กุหึ คจฺฉถ อยฺยาติ. อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ. อหํปิ ตุมฺหากํเยว อาคมนํ โอโลกยมานา นิสินฺนา, อหํปิ ปพฺพชิสฺสามีติ. เตสํ อาทิตฺตปณฺณกุฏิ วิย ตโย ภวา อุปฏฺฐหึสุ. เต อนฺตราปณโต กาสายานิ ๑- วตฺถานิ มตฺติกาปตฺเต จ อาหราเปตฺวา อญฺญมญฺญํ เกเส โอหาราเปตฺวา "เย โลเก อรหนฺโต, เต อุทฺทิสฺส อมฺหากํ ปพฺพชฺชา"ติ วตฺวา ถวิกาย ปตฺเต โอสาเรตฺวา ๒- อํเส ลคฺเคตฺวา ปาสาทโต โอตรึสุ. เคเห ทาเสสุ วา กมฺมกาเรสุ วา น โกจิ สญฺชานิ. อถ เน พฺราหฺมณคามโต นิกฺขมฺม ทาสคามทฺวาเรน คจฺฉนฺเต อากปฺปกุตฺตวเสน ทาสคามวาสิโน สญฺชานึสุ. เต โรทนฺตา ปาเทสุ นิปติตฺวา "กึ อเมฺห อนาเถ กโรถ อยฺยา"ติ อาหํสุ. "มยํ ภเณ อาทิตฺตปณฺณสาลา วิย ตโย ภวาติ ปพฺพชิมฺหา, สเจ ตุเมฺหสุ เอเกกํ ภุชิสฺสํ กโรม, วสฺสสตมฺปิ นปฺปโหติ. ตุเมฺห จ ๓- ตุมฺหากํ สีสํ โธวิตฺวา ภุชิสฺสา หุตฺวา ชีวถา"ติ วตฺวา เตสํ โรทนฺตานํเยว ปกฺกมึสุ. เถโร ปุรโต คจฺฉนฺโต นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺโต จินฺเตสิ "อยํ ภทฺทา กาปิลานี สกลชมฺพูทีปคฺฆนิกา อิตฺถี มยฺหํ ปจฺฉโต อาคจฺฉติ. ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชติ, ยํ โกจิเทว เอวํ จินฺเตยฺย `อิเม ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺติ, อนนุจฺฉวิกํ กโรนฺตี'ติ. โกจิ นาม ๔- อเมฺหสุ มนํ ปทูเสตฺวา อปายปูรโก ภเวยฺย. ๕- อิมํ ปหาย มยา คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. โส ปุรโต คจฺฉนฺโต เทฺวธาปถํ ทิสฺวา ตสฺส มตฺถเก อฏฺฐาสิ. ภทฺทาปิ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ อาห "ภทฺเท ตาทิสึ อิตฺถึ มม ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา `อิเม ปพฺพชิตฺวาปิ วินา ภวิตุํ น สกฺโกนฺตี'ติ จินฺเตตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กสาวรสปีตานิ ม. โอสาเปตฺวา ฉ.ม. ว ฉ.ม.,อิ. โกจิ วา ปน @ สี. อปายูปโค ภเวยฺย, ม. อปายมุจฺจโก น ภเวยฺย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.

อเมฺหสุ ปทุฏฺฐจิตฺโต มหาชโน อปายปูรโก ภเวยฺย. อิมสฺมึ เทฺวธาปเถ ฐตฺวา ๑- เอกํ คณฺห, อหํ เอเกน คมิสฺสามี"ติ. "อาม อยฺย ปพฺพชิตานํ มาตุคาโม นาม มลํ, `ปพฺพชิตฺวาปิ อิเม วินา น ภวนฺตี'ติ อมฺหากํ โทสํ ทสฺสนฺติ, ๒- ตุเมฺห เอกํ มคฺคํ คณฺหถ, อหํ เอกํ คณฺหิตฺวา วินา ภวิสฺสามา"ติ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห "สตสหสฺสกปฺปปฺปมาเณ อทฺธาเน กเต ๓- มิตฺตสนฺถโว อชฺช ภิชฺชตี"ติ วตฺวา "ตุเมฺห ทกฺขิณชาติกา นาม, ตุมฺหากํ ทกฺขิณมคฺโค วฏฺฏติ. มยํ มาตุคามา นาม วามชาติกา, อมฺหากํ วามมคฺโค วฏฺฏตี"ติ วนฺทิตฺวา มคฺคํ ปฏิปนฺนา. เตสํ เทฺวธาคตกาเล อยํ มหาปฐวี "อหํ จกฺกวาฬคิริสิเนรุปพฺพเต ธาเรตุํ สกฺโกมิ ๔- ตุมฺหากํ คุเณ ธาเรตุํ น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย วิรวมานา อกมฺปิ, อากาเส อสนิสทฺโท วิย. วฏฺฏติ, ๕- จกฺกวาฬปพฺพโต โอณมิ. ๖- สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ เวฬุวเน มหาวิหาเร คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโน ปฐวิกมฺปนสทฺทํ สุตฺวา "กสฺส นุ โข ปฐวี กมฺปตี"ติ อาวชฺเชนฺโต "ปิปฺผลิมาณโว จ ภทฺทา จ กาปิลานี มํ อุทฺทิสฺส อปฺปเมยฺยํ สมฺปตฺตึ ปหาย ปพฺพชิตฺวา ๗- เตสํ วิโยคฏฺฐาเน อุภินฺนมฺปิ คุณพเลน อยํ ปฐวิกมฺโป ชาโต, มยาปิ เอเตสํ สงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ญตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม สยเมว ปตฺตจีวรมาทาย อสีติมหาเถเรสุ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา ติคาวุตํ มคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ราชคหสฺส จ นาฬนฺทาย จ อนฺตเร พหุปุตฺตกนิโคฺรธมูเล ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. นิสีทนฺโต ปน อญฺญตรปํสุกูลิโก วิย อนิสีทิตฺวา พุทฺธเวสํ คเหตฺวา อสีติหตฺถา ฆนรํสิโย ๘- วิสฺสชฺเชนฺโต นิสีทิ. อิติ ตสฺมึ ขเณ ปณฺณจฺฉตฺตสกฏจกฺกกูฏาคาราทิปฺปมาณา พุทฺธรํสิโย ๙- อิโต จิโต จ วิปฺผนฺทนฺติโย วิธาวนฺติโย จนฺทสหสฺสสุริยสหสฺสอุคฺคมนกาโล ๑๐- วิย กุรุมานา ตํ วนนฺตรํ ๑๑- เอโกภาสํ อกํสุ. ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณสิริยา สมุชฺชลํ ตาราคณวิกสิตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ตฺวํ ม. ปสฺสนฺติ ฉ.ม.,อิ. กโต ฉ.ม.,อิ. สกฺโกนฺตีปิ @ ฉ.ม. ปวตฺติ สี.,อิ. อุนฺนมิ, ฉ.ม. อุนฺนทิ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิตา @ ฉ.ม.,อิ. ฆนพุทฺธรสฺมิโย ฉ.ม.,อิ. พุทฺธรสฺมิโย ๑๐ สี....อุคฺคมนกาเล @๑๑ ฉ.ม. วนนฺตํ. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๔.

วิย คคนตลํ, ๑- สุปุปฺผิตกมลกุวลยํ วิย สลิลํ วนนฺตรํ วิโรจิตฺถ. นิโคฺรธรุกฺขสฺส นาม ขนฺโธ เสโต โหติ, ปณฺณานิ นาม นีลานิ, ๒- ปกฺกานิ รตฺตานิ. ตสฺมิมฺปน ทิวเส เสตสาโข ๓- นิโคฺรโธ สุวณฺณวณฺโณว อโหสิ. มหากสฺสปตฺเถโร "อยํ มยฺหํ สตฺถา ภวิสฺสติ, อิมาหํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิโต"ติ ทิฏฺฐฏฺฐานโต ปฏฺฐาย โอณโต ๔- คนฺตฺวา ตีสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา "สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมิ, สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมี"ติ อาห. อถ นํ ภควา อโวจ "กสฺสป สเจ ตฺวํ อิมํ นิปจฺจการํ มหาปฐวิยา กเรยฺยาสิ, สาปิ ธาเรตุํ น สกฺกุเณยฺย. ตถาคตสฺส เอวํ คุณมหนฺตตาย ตยา ๕- กโต นิปจฺจกาโร มยฺหํ โลมมฺปิ จาเลตุํ น สกฺโกติ. นิสีท กสฺสป, ทายชฺชํ เต ทสฺสามี"ติ. อถสฺส ภควา ตีหิ โอวาเทหิ อุปสมฺปทํ อทาสิ. ทตฺวา พหุปุตฺตกนิโคฺรธมูลโต นิกฺขมิตฺวา เถรํ ปจฺฉาสมณํ กตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สตฺถุ สรีรํ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณวิจิตฺตํ, มหากสฺสปสฺส สตฺตมหาปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ. โส กาญฺจนมหานาวาย ปจฺฉาพนฺโธ วิย สตฺถุ ปทานุปทิกํ อนุคญฺฉิ. สตฺถา โถกํ มคฺคํ คนฺตฺวา มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสชฺชาการํ ทสฺเสติ, เถโร "นิสีทิตุกาโม สตฺถา"ติ ญตฺวา อตฺตโน ปารุตํ ปฏฺฏปิโลติกํ สํฆาฏึ จตุคฺคุณํ กตฺวา ปญฺญาเปสิ. สตฺถา ตตฺถ นิสีทิตฺวา หตฺเถน จีวรํ ปรามสนฺโต ๖- "มุทุกา โข ตฺยายํ กสฺสป ปฏฺฏปิโลติกาสงฺฆาฏี"ติ ๗- อาห. เถโร "สตฺถา เม สงฺฆาฏิยา มุทุกภาวํ กเถติ, ปารุปิตุกาโม ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา "ปารุปตุ ภนฺเต ภควา สงฺฆาฏินฺ"ติ อาห. ตฺวํ กึ ปารุปิสฺสสิ กสฺสปาติ. ตุมฺหากํ นิวาสนํ ลภนฺโต ปารุปิสฺสามีติ. ๘- "กิมฺปน ตฺวํ กสฺสป เอวํ อิมํ ปริโภคชิณฺณํ ปํสุกูลํ ธาเรตุํ สกฺขิสฺสสิ. มยา หิ อิมสฺส ปํสุกูลสฺส คหิตทิวเส อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปฐวี กมฺปิ, อิมํ พุทฺธานํ ปริโภคชิณฺณจีวรํ นาม ชิณฺณํ น สกฺกา ปริตฺตคุเณน ธาเรตุํ, ปฏิพเลน อิทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สมุชฺชลตาราคณํ ฉ.ม. ปตฺตานิ นาม นีลานิ, อิ. ปณฺณานิ นีลานิ @ ฉ.ม.,อิ. สตสาโข ฉ.ม.,อิ. โอณโตณโต สี.,อิ.,ฉ.ม. คุณมหนฺตตํ ชานตา ตยา @ สี. ปริมทฺทนฺโต, ฉ.ม. ปรามสิตฺวา สี. ปฏปิโลตินํ สงฺฆาฏีติ @ ฉ.ม.,อิ. ปารุปิสฺสามิ ภนฺเตติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๕.

ปฏิปตฺติ ปูรณสมตฺเถน ชาติปํสุกูลิเกน คเหตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺวา เถเรน สทฺธึ จีวรํ ปริวตฺเตติ. เอวมฺปน จีวรปริวตฺตํ กตฺวา เถเรน ปารุปิตจีวรํ ภควา ปารุปิ, สตฺถุ จีวรํ เถโร ปารุปิ. ตสฺมึ สมเย อเจตนาปิ อยํ มหาปฐวี "ทุกฺกรํ ภนฺเต กริ, ๑- อตฺตนา ปารุตจีวรํ สาวกสฺส ทินฺนปุพฺพํ นาม นตฺถิ, อหํ ตุมฺหากํ คุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกมี"ติ วทนฺตี วิย อุทกปริยนฺตํ กตฺวา กมฺปิ. เถโรปิ "ลทฺธํ ทานิ มยา พุทฺธานํ ปริโภคจีวรํ, กึ เม อิทานิ อุตฺตริ กตฺตพฺพํ อตฺถี"ติ อุณฺณตึ อกตฺวา พุทฺธานํ สนฺติเกเยว เตรสธุตงฺคคุเณ ๒- สมาทาย สตฺตทิวสมตฺตํ ปุถุชฺชโน หุตฺวา อฏฺฐเม อรุเณ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถาปิ "กสฺสโป ภิกฺขเว จนฺทูปโม กุลานิ อุปสงฺกมติ อปกสฺเสว กายํ อปกสฺส จิตฺตํ นิจฺจนวโก กุเลสุ อปฺปคพฺโภ"ติ ๓- เอวมาทีหิ สุตฺเตหิ เถรํ โถเมตฺวา อปรภาเค เอตเทว กสฺสปสํยุตฺตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา "มม สาสเน ธุตวาทานํ ภิกฺขูนํ มหากสฺสโป อคฺโค"ติ เถรํ ฐานนฺตเร ฐเปสีติ. อนุรุทฺธตฺเถรวตฺถุ [๑๙๒] ปญฺจเม ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺโธติ ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ อนุรุทฺธตฺเถโร ๔- อคฺโคติ วทติ. ตสฺส จิณฺณวสิตาย อคฺคภาโว เวทิตพฺโพ. เถโร กิร โภชนปปญฺจมตฺตํ ฐเปตฺวา เสสกาลํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุนา สตฺเต โอโลเกนฺโตว วิหรติ. อิติ อโหรตฺตํ จิณฺณวสิตาย เอส ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค นาม ชาโต. อปิจ กปฺปสตสหสฺสํ ปฏฺฐิตภาเวน เสสทิพฺพจกฺขุกานํ ๕- อคฺโคว ชาโต. ตตฺร จสฺส ปุพฺพกมฺเม ๖- อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ กุลปุตฺโต ปทุมุตฺตรสฺเสว ภควโต กาเล ปจฺฉาภตฺตํ ธมฺมสฺสวนตฺถํ วิหารํ คจฺฉนฺเตน มหาชเนน สทฺธึ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อกตฺถ ฉ.ม. เตรส ธุตคุเณ สํ.นิ. ๑๖/๑๔๖/๑๙๐ จนฺทูปมาสุตฺต @ ฉ.ม. ทิพฺพจกฺขุกภิกฺขูนํ อนุรุทฺธตฺเถโร ฉ.ม. เปสทิพฺพจกฺขุกานํ @ ฉ.ม.,อิ. ปญฺหกมฺเม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๖.

อคมาสิ. อยํ หิ ตทา อญฺญตโร อปากฏนาโม อิสฺสรกุฏุมฺพิโก อโหสิ. โส ทสพลํ วนฺทิตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมกถํ สุณาติ. สตฺถา เทสนํ ยถานุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ๑- เอกํ ทิพฺพจกฺขุกํ ภิกฺขุํ เอตทคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. ตโต กุฏุมฺพิกสฺส เอตทโหสิ "มหา วตายํ ภิกฺขุ, ยํ เอวํ สตฺถา สยํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคภาเว ๒- ฐเปสิ. อโห วตาหมฺปิ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ปริสนฺตเร คนฺตฺวา สฺวาตนาย ภควนฺตํ ภิกฺขุสตสหสฺเสน สทฺธึ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "มหนฺตํ มยา ฐานนฺตรํ ปฏฺฐิตนฺ"ติ เตเนว นิยาเมน อชฺช สฺวาตนาย ๓- นิมนฺเตตฺวา สตฺตทิวสานิ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา สปริวารสฺส ภควโต อุตฺตมวตฺถานิ ทตฺวา "ภควา นาหํ อิมํ สกฺการํ ทิพฺพสมฺปตฺติยา น มนุสฺสสมฺปตฺติยา วา อตฺถาย กโรมิ, ยํ ปน ตุเมฺห อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ภิกฺขุํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปยิตฺถ, อหมฺปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน โส ภิกฺขุ วิย ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคเต ๔- โอโลเกตฺวา ตสฺส ปฏฺฐนาย สมิชฺฌนภาวํ ญตฺวา เอวมาห "อมฺโภ ปุริส อนาคเต กปฺปสตสหสฺสปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส สาสเน ตฺวํ ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺโค อนุรุทฺโธ นาม ภวิสฺสสี"ติ. เอวญฺจ ปน วตฺวา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา วิหารเมว อคมาสิ. กุฏุมฺพิโกปิ ยาว พุทฺโธ ธรติ, ตาว อวิชฺชหิตเมว กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ปรินิพฺพุเต สตฺถริ นิฏฺฐิเต สตฺตโยชนิเก สุวณฺณเจติเย ภิกฺขุสํฆํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต กึ ทิพฺพจกฺขุสฺส ปริกมฺมนฺ"ติ ปุจฺฉิ. ทีปํ ทาตุํ วฏฺฏติ อุปาสกาติ. สาธุ ภนฺเต กริสฺสามีติ สหสฺสทีปานํเยว ตาว ทีปรุกฺขานํ สหสฺสํ กาเรสิ, ตทนนฺตรํ ตโต ปริตฺตตเร, ตทนนฺตรํ ตโต ปริตฺตตเรติ อเนกสหสฺเส ทีปรุกฺเข กาเรสิ. เสสทีปา ปน อปริมาณา อเหสุํ. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. ยถานุสนฺธึ คเหตฺวา, ฉ.ม. ยถานุสนฺธิกํ ฉ.ม. อคฺคฏฺฐาเน @ ฉ.ม.,อิ. อชฺชตนาย สฺวาตนาย ฉ.ม.,อิ. อนาคตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๗.

เอวํ ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ปรินิพฺพุเต สตฺถริ นิฏฺฐิเต โยชนิเก เจติเย พหู กํสปาติโย การาเปตฺวา สปฺปิมณฺฑสฺส ปูเรตฺวา มชฺเฌ เอเกกงฺคุลนฺตริกํ ฐเปตฺวา วฏฺฏิโย ฐปาเปตฺวา ๑- อุชฺชาเลตฺวา มุขวฏฺฏิโย มุขวฏฺฏีสุ ผุสาเปนฺโต ๒- เจติยํ ปริกฺขิปาเปตฺวา อตฺตโน สพฺพมหนฺตํ กํสปาตึ กาเรตฺวา สปฺปิมณฺฑสฺส ปูเรตฺวา ตสฺสา มุขวฏฺฏิยํ สมนฺตโต วฏฺฏิสหสฺสํ ชาลาเปตฺวา มชฺฌฏฺฐาเน ถูปิกปิโลติกาย เวเฐตฺวา ชาลาเปตฺวา กํสปาตึ สีเสนาทาย ๓- สพฺพรตฺตึ โยชนิกํ เจติยํ อนุปริยายิ. เอวนฺเตนาปิ อตฺตภาเวน ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต. ปุน อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ ตสฺมึเยว นคเร ทุคฺคตกุลสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา ติณหารโก ๔- สุมนเสฏฺฐึ นาม นิสฺสาย วสิ. อนฺนภาโรติสฺส นามํ อโหสิ. โส ปน สุมนเสฏฺฐี เทวสิกํ กปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ เคหทฺวาเร มหาทานํ เทติ. อเถกทิวสํ อุปริฏฺโฐ นาม ปจฺเจกพุทฺโธ คนฺธมาทนปพฺพเต นิโรธสมาปตฺตึ สมาปนฺโน, ตโต วุฏฺฐาย "อชฺช กสฺส อนุคฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วีมํสิ. ปจฺเจกพุทฺธา จ นาม ทุคฺคตานุกมฺปกา โหนฺติ, โส "อชฺช มยา อนฺนภารสฺส อนุคฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา อิทานิ อนฺนภาโร อฏฺฏวิโต ๕- อตฺตโน เคหํ อาคมิสฺสตี"ติ ญตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย คนฺธมาทนปพฺพตโต ๖- เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา คามทฺวาเรเยว อนฺนภารสฺส สมฺมุเข ปจฺจุฏฺฐาสิ. อนฺนภาโร ปจฺเจกพุทฺธํ ตุจฺฉปตฺตหตฺถํ ทิสฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา "อปิ ภนฺเต ภิกฺขํ ลภิตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. ลภิสฺสาม มหาปุญฺญาติ. "ภนฺเต โถกํ อิเธว โหถา"ติ เวเคน คนฺตฺวา อตฺตโน เคเห มาตุคามํ ปุจฺฉิ "ภทฺเท มยฺหํ ฐปิตภาคภตฺตํ อตฺถิ, นตฺถี"ติ. อตฺถิ สามีติ. โส ตโตว คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. เอเกกํ คุฬปิณฺฑํ ฐเปตฺวา สี. สํสาเปนฺโต, ฉ.ม.,อิ. มุขวฏฺฏิยา @มุขวฏฺฏึ ผุสาเปนฺโต สี. สีเส ฐเปตฺวา ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ สี. อฏวิโต ฉ.ม....ปพฺพตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๘.

หตฺถโต ปตฺตํ อาทาย อาคนฺตฺวา "ภทฺเท มยํ ปุริมตฺตภาเว กลฺยาณกมฺมสฺส อกตตฺตา ภตึ ปจฺจาสึสมานา วิหราม, ๑- อมฺหากํ ทาตุกมฺยตาย สติ เทยฺยธมฺโม น โหติ, เทยฺยธมฺเม สติ ปฏิคฺคาหกํ น ลภาม, อชฺช เม อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺโธว ทิฏฺโฐ, ภาคภตฺตญฺจ อตฺถิ, มยฺหํ ภาคภตฺตํ อิมสฺมึ ปตฺเต ปกฺขิปาหี"ติ. พฺยตฺตา อิตฺถี "ยโต มยฺหํ สามิโก ภาคภตฺตํ เทติ, มยาปิ อิมสฺมึ ทาเน ภาคินิยา ภวิตพฺพนฺ"ติ อตฺตโน ภาคภตฺตมฺปิ อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐเปตฺวา อทาสิ. อนฺนภาโร ภตฺตปตฺตํ อาหริตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา "ภนฺเต เอวรูปา ทุชฺชีวิตา ๒- มุจฺจามา"ติ อาห. เอวํ โหตุ มหาปุญฺญาติ. โส อตฺตโน อุตฺตรสาฏกํ เอกสฺมึ ปเทเส อตฺถริตฺวา "ภนฺเต อิธ นิสีทิตฺวา ปริภุญฺชถา"ติ อาห. ปจฺเจกพุทฺโธ ตตฺถ นิสีทิตฺวา นววิธํ ปาฏิกุลฺลํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริภุญฺชิ. ปริภุตฺตกาเล อนฺนภาโร ปตฺตโธวนอุทกํ อทาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ นิฏฺฐิตภตฺตกิจฺโจ:- "อิจฺฉิตํ ปฏฺฐิตํ ตุยฺหํ ๓- ขิปฺปเมว ๔- สมิชฺฌตุ สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา จนฺโท ปนฺนรโส ๕- ยถา. อิจฺฉิตํ ปฏฺฐิตํ ตุยฺหํ ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา มณิ โชติรโส ยถา"ติ ๖- อนุโมทนํ กตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สุมนเสฏฺฐิสฺส ฉตฺเต อธิวฏฺฐา เทวตา "อโห ทานํ ปรมทานํ อุปริฏฺเฐ สุปติฏฺฐิตนฺ"ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺวา สาธุการํ อทาสิ. สุมนเสฏฺฐี "กึ ตฺวํ มํ เอตฺตกํ กาลํ ทานํ ททมานํ น ปสฺสสี"ติ อาห. นาหํ ตว ทาเน สาธุการํ เทมิ, อนฺนภาเรน อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนปิณฺฑปาเต ปสีทิตฺวา สาธุการํ เทมีติ. @เชิงอรรถ: สี. โภชนํ ปจฺจาสึสมานา วิจราม สี.,อิ. ทุชฺชีวิกา สี. ตุมฺหํ @ ฉ.ม.,อิ. สพฺพเมว สี. ปณฺณรสี ฉ.ม. ทุติยคาถา น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๙.

สุมนเสฏฺฐี จินฺเตสิ "อจฺฉริยํ วติทํ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ ทานํ เทนฺโต เทวตา ๑- สาธุการํ ทาเปตุํ นาสกฺขึ, อยํ อนฺนภาโร มํ นิสฺสาย วสนฺโต อนุรูปสฺส ๒- ปฏิคฺคาหกปุคฺคลสฺส ลทฺธตฺตา เอกปิณฺฑปาตทาเนเนว สาธุการํ ทาเปสิ, เอตสฺส อนุจฺฉวิกํ ทตฺวา เอตํ ปิณฺฑปาตํ มม สนฺตกํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ อนฺนภารํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อชฺช ตยา กสฺสจิ กิญฺจิ ทานํ ทินฺนํ อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. ๓- อาม อยฺย, อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธสฺส เม อตฺตโน ภาคภตฺตํ ทินฺนนฺติ. หนฺท โภ กหาปณํ คณฺหิตฺวา เอตํ ปิณฺฑปาตํ มยฺหํ เทหีติ. น เทมิ อยฺยาติ. โส ยาว สหสฺสํ วฑฺเฒสิ, อนฺนภาโร "สหสฺเสนปิ น เทมี"ติ อาห. โหตุ โภ, ยทิ ปิณฺฑปาตํ น เทสิ, สหสฺสํ คณฺหิตฺวา ปตฺตึ เม เทหีติ. "เอตมฺปิ ทาตุํ ยุตฺตํ วา น ยุตฺตํ วาติ น ชานามิ, อยฺยมฺปน อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธํ ปุจฺฉิตฺวา สเจ ทาตุํ ยุตฺตํ ภวิสฺสติ, ทสฺสามิ โน เจ น ทสฺสามีติ. โส คนฺตฺวา ๔- ปจฺเจกพุทฺธํ สมฺปาปุณิตฺวา "ภนฺเต สุมนเสฏฺฐี มยฺหํ สหสฺสํ ทตฺวา ตุมฺหากํ ทินฺนปิณฺฑปาเต ปตฺตึ ยาจติ, ทมฺมิ, น ทมฺมี"ติ. อุปมนฺเต ปณฺฑิต กริสฺสามิ, เสยฺยถาปิ กุลสติเก คาเม เอกสฺมึเยว ฆเร ทีปํ ชาเลยฺย, เสสา อตฺตโน เตเลน วฏฺฏึ เตเมตฺวา ชาลาเปตฺวา คเณฺหยฺยุํ, ปุริมทีปสฺส ปภา อตฺถิ นตฺถีติ. อติเรกตรา ภนฺเต ปภา โหตีติ. เอวเมว ปณฺฑิต อุลฺลุงฺกยาคุ วา โหตุ กฏจฺฉุภิกฺขา วา, อตฺตโน ปิณฺฑปาเต ปเรสํ ปตฺตึ เทนฺตสฺส สหสฺสํ วา สตสหสฺสํ วา, ยตฺตกานํ เทติ, ตตฺตกานํ ปุญฺญํ วฑฺฒติ. ๕- ตฺวํ เทนฺโต เอกเมว ปิณฺฑปาตํ อทาสิ, สุมนเสฏฺฐิสฺส ปน ปตฺติยา ทินฺนาย เทฺว ปิณฺฑปาตา โหนฺติ เอโก ตว, เอโก ตสฺสาติ. โส ปจฺเจกพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา สุมนเสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ปิณฺฑปาเต ปตฺตึ คณฺห สามี"ติ อาห. หนฺท กหาปณสหสฺสํ คณฺหาติ. นาหํ ปิณฺฑปาตํ วิกฺกิณามิ, สทฺธาย ปน ตุมฺหากํ ปตฺตึ เทมีติ. ตาต ตฺวํ มยฺหํ สทฺธาย ปตฺตึ @เชิงอรรถ: สี. เทวตาหิ, ฉ.ม. เทวตํ สี. สาธุรูปสฺส ฉ.ม.,อิ. ทินฺนนฺติ ปุจฺฉิ @ ฉ.ม. ภวิสฺสติ ทสฺสามีติ คนฺตฺวา สี. ยตฺตกํ เทติ, ตตฺตกํ วฑฺฒติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๐.

เทสิ, อหมฺปน ตุยฺหํ คุณํ ปูเชนฺโต อิมํ สหสฺสํ เทมิ, คณฺห ตาตาติ. โส "เอวํ โหตู"ติ สหสฺสํ คณฺหิ. ตาต ตุยฺหํ สหสฺสํ ลทฺธกาลโต ปฏฺฐาย สหตฺถา กมฺมกรณกิจฺจํ นตฺถิ, วีถิยํ ฆรํ มาเปตฺวา วส. สเจ เยน ตุยฺหํ อตฺโถ, ตํ ๑- อหนฺเต ทมฺมิ อาหราเปตฺวา คณฺหาติ. นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐิตปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนปิณฺฑปาโต นาม ตํ ทิวสเมว วิปากํ เทติ. ตสฺมา สุมนเสฏฺฐี อญฺญทิวเส อนฺนภารํ คเหตฺวา ราชกุลํ อคจฺฉนฺโตปิ ตํทิวสํ คเหตฺวาว คโต. อนฺนภารสฺส ปุญฺญํ อาคมฺม ราชา เสฏฺฐึ อโนโลเกตฺวา อนฺนภารเมว โอโลเกสิ. กึ เทว อิมํ ปุริสํ อติวิย โอโลเกสีติ. อญฺญํ ทิวสํ อทิฏฺฐปุพฺพตฺตา โอโลเกมีติ. โอโลเกตพฺพยุตฺตโก เอส เทวาติ. โก ปนสฺส โอโลเกตพฺพยุตฺตโก คุโณติ. อชฺช อตฺตโน ภาคภตฺตํ สยํ อภุญฺชิตฺวา อุปริฏฺฐปจฺเจกพุทฺธสฺส ทินฺนตฺตา มม หตฺถโต สหสฺสํ ลภิ เทวาติ. โก นาม เอโสติ. อนฺนภาโร นาม เทวาติ. "ตว หตฺถโต ลทฺธตฺตา มมาปิ หตฺถโต ลทฺธุํ อรหติ, อหมฺปิสฺส ปูชํ กริสฺสามี"ติ วตฺวา สหสฺสํ อทาสิ. เอตสฺส วสนเคหํ ชานาถ ภเณติ. สาธุ เทวาติ. เต เอตํ เคหฏฺฐานํ โสเธตฺวา ๒- กุทฺทาเลน อาหตาหตฏฺฐาเน ปิงฺคลนิธิกุมฺภิโย ๓- คีวาย คีวํ อาหจฺจ ฐิตา ทิสฺวา รญฺโญ อาโรจยึสุ. ราชา "เตนหิ คนฺตฺวา ขนถา"ติ อาห. เตสํ ขนนฺตานํ ขนนฺตานํ เหฏฺฐา คจฺฉนฺติ. ปุน คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรจยึสุ. ราชา "อนฺนภารสฺส วจเนน ขนถา"ติ อาห. เต คนฺตฺวา อนฺนภารสฺส วจเนน ๔- ขนึสุ. กุทฺทาเลน อาหตาหตฏฺฐาเน อหิจฺฉตฺตกมกุลานิ วิย กุมฺภิโย อุฏฺฐหึสุ. เต ธนํ อาหริตฺวา รญฺโญ สนฺติเก ราสึ อกํสุ. ราชา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา "อิมสฺมึ นคเร กสฺส ๕- เอตฺตกํ ธนํ อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. นตฺถิ กสฺสจิ เทวาติ. เตนหิ อยํ อนฺนภาโร อิมสฺมึ นคเร ธนเสฏฺฐี นาม โหตูติ. ตํทิวสเมว เสฏฺฐิจฺฉตฺตํ ลภิ. @เชิงอรรถ: สี. ตํ มํ ฉ.ม. โสเธนฺตา ฉ.ม. นิธิกุมฺภิโย ฉ.ม. อนฺนภารสฺเสว @วจนนฺติ ฉ.ม. อญฺญสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๑.

โส ตโต ปฏฺฐาย ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺโต. ทีฆรตฺตํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ สตฺถุ อุปฺปชฺชนกาเล กปิลวตฺถุนคเร อมิโตทนสฺส ๑- สกฺกสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. นามคหณทิวเสปิสฺส มนุสฺสา อนุรุทฺโธติ นามํ อกํสุ. มหานามสกฺกสฺส กนิฏฺฐภาตา สตฺถุ จุลฺลปิตุปุตฺโต ปรมสุขุมาโล มหาปุญฺโญ อโหสิ. สุวณฺณปาติยํเยวสฺส ภตฺตํ อุปฺปชฺชิ. อถสฺส มาตา เอกทิวสํ "มม ปุตฺตํ นตฺถีติ ปทํ ชานาเปสฺสามี"ติ เอกํ สุวณฺณปาตึ อญฺญาย สุวณฺณปาติยา ๒- ปิทหิตฺวา ตุจฺฉกํเยว เปเสสิ, อนฺตรามคฺเค เทวตา ทิพฺพปูเวหิ ปูเรสุํ. เอวํ มหาปุญฺโญ อโหสิ. ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเกสุ ตีสุ ปาสาเทสุ อลงฺกตนาฏกิตฺถีหิ ปริวุโต เทโว วิย สมฺปตฺตึ อนุภวิ. อมฺหากํปิ โพธิสตฺโต ตสฺมึ สมเย ตุสิตปุรา จวิตฺวา สุทฺโธทนมหาราชสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อนุกฺกเมน วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกูนตึส วสฺสานิ อคารมชฺเฌ วสิตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา อนุกฺกเมน ปฏิวิทฺธสพฺพญฺญุตญาโณ โพธิมณฺเฑ สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา อิสิปตเน มิคทาเย ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ ปวตฺเตตฺวา โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต ราชคหํ อาคมฺม "ปุตฺโต เม ราชคหํ อาคโต"ติ สุตฺวา "คจฺฉถ ภเณ ๓- เม ปุตฺตํ อาเนถา"ติ ปิตรา ปหิเต สหสฺสสหสฺสปริวาเร ทส อมจฺเจ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพาเชตฺวา กาฬุทายิตฺเถเรน จาริกคมนํ อายาจิโต ราชคหโต วีสติสหสฺสภิกฺขุปริวาโร นิกฺขมิตฺวา กปิลวตฺถุปุรํ คนฺตฺวา ญาติสมาคเม อเนเกหิ อิทฺธิปาฏิหาริเยหิ สปฺปาฏิหาริยํ วิจิตฺตธมฺมเทสนํ กตฺวา มหาชนํ อมตปานํ ปาเยตฺวา ทุติยทิวเส ปตฺตจีวรมาทาย นครทฺวาเร ฐตฺวา "กึ นุ โข กุลนครํ อาคมนํ ๔- สพฺพญฺญุพุทฺธานํ อาจิณฺณนฺ"ติ อาวชฺชมาโน "สปทานํ ปิณฺฑาย จรณํ อาจิณฺณนฺ"ติ ญตฺวา สปทานํ ปิณฺฑาย จรนฺโต "ปุตฺโต เม ๕- ปิณฺฑาย จรตี"ติ สุตฺวา อาคตสฺส รญฺโญ ธมฺมํ กเถตฺวา เตน สกนิเวสนํ @เชิงอรรถ: สี. อมิตฺโตทนสฺส สี. สุวณฺณถาลํ อญฺเญน สุวณฺณถาเลน ก. คจฺฉ @ ฉ.ม. อาคตานํ สี. เต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๒.

ปเวเสตฺวา กตสกฺการสมฺมาโน ตตฺถ กตฺตพฺพํ ญาติชนานุคฺคหํ กตฺวา ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชตฺวา น จิรสฺเสว กปิลวตฺถุปุรโต มลฺลรฏฺเฐ จาริกญฺจรมาโน อนุปิยอมฺพวนํ อคมาสิ. ตสฺมึ สมเย สุทฺโธทนมหาราชา สกฺยกุลานิ ๑- สนฺนิปาเตตฺวา อาห "สเจ มม ปุตฺโต อคารํ อชฺฌาวสิสฺส, ราชา อภวิสฺส จกฺกวตฺติ สตฺตรตนสมนฺนาคโต. นตฺตาปิ เม ราหุลกุมาโร ขตฺติยคเณน สทฺธึ ตํ ปริวาเรตฺวา อจริสฺส, ตุเมฺหปิ จ เอตมตฺถํ ชานาถ. อิทานิ ปน เม ปุตฺโต พุทฺโธ ชาโต, ขตฺติยาวสฺส ปริวารา โหนฺตุ. ตุเมฺห เอเกกกุลโต เอเกกํ ทารกํ เทถา"ติ. เอวํ วุตฺเต เอกปฺปหาเรเนว สหสฺสขตฺติยกุมารา ปพฺพชึสุ. ตสฺมึ สมเย มหานาโม กุฏุมฺพิกสฺส สามิโก โหติ. โส อนุรุทฺธํ สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ "เอตรหิ ตาต อนุรุทฺธ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา สกฺยกุมารา ภควนฺตํ ปพฺพชิตํ อนุปพฺพชนฺติ, อมฺหากญฺจ กุลา ๒- นตฺถิ โกจิ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. เตนหิ ตฺวํ วา ปพฺพช, อหํ วา ปพฺพชิสฺสามี"ติ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา ฆราวาเส รุจึ อกตฺวา อตฺตสตฺตโม อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต. ตสฺส ปพฺพชฺชานุกฺกโม สํฆเภทกฺขนฺธเก ๓- อาคโตว. เอวํ อนุปิยอมฺพวนํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ, เตสุ ๔- ตสฺมึเยว อนฺโตวสฺเส ภทฺทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปาปุณิ, อนุรุทฺธตฺเถโร ทิพฺพจกฺขุํ นิพฺพตฺเตสิ, เทวทตฺโต อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสิ, อานนฺทตฺเถโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ, ภคุตฺเถโร จ กิมฺพิลตฺเถโร ๕- จ ปจฺฉา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เตสมฺปน สพฺเพสํปิ เถรานํ อตฺตโน อตฺตโน อาคตฏฺฐาเน ปุพฺพปฏฺฐนาภินีหาโร อาคมิสฺสติ. ๖- อยํ ปน อนุรุทฺธตฺเถโร ธมฺมเสนาปติสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา เจติยรฏฺเฐ ปาจีนวํสมิคทายํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต สตฺต มหาปุริสวิตกฺเก วิตกฺเกสิ, อฏฺฐเม กิลมติ. สตฺถา "อนุรุทฺโธ อฏฺฐเม มหาปุริสวิตกฺเก กิลมตี"ติ ญตฺวา "ตสฺส สงฺกปฺปํ ปูเรสฺสามี"ติ ตตฺถ คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: สี. สากิยานํ คณํ, ฉ.ม. สากิยชนํ ฉ.ม.,อิ. อมฺหากํ กุเล @ วิ.จุ. ๗/๓๓๐/๑๑๒ ฉ.ม.,อิ. ปพฺพชิเตสุ ปน เตสุ ฉ.ม. กิมิลตฺเถโร @ สี.,อิ. อาวิภวิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๓.

ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อฏฺฐมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ปูเรตฺวา จตุปจฺจยสนฺโตส- ภาวนารามปฏิมณฺฑิตํ มหาอริยวํสปฏิปทํ ๑- กเถตฺวา อากาเสน ๒- อุปฺปติตฺวา เภสกฬาวนเมว คโต. เถโร ตถาคเต คตมตฺเตเยว เตวิชฺโช มหาขีณาสโว หุตฺวา "สตฺถา มยฺหํ มนํ ชานิตฺวา อาคนฺตฺวา อฏฺฐมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ปูเรตฺวา อทาสิ, โส จ เม มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต"ติ พุทฺธานํ มธุรธมฺมเทสนํ ๓- อตฺตโน จ ปฏิวิทฺธธมฺมํ อารพฺภ อิมา อุทานคาถา อภาสิ ๔- :- "มม สงฺกปฺปมญฺญาย สตฺถา โลเก อนุตฺตโร มโนมเยน กาเยน อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ. ยถา ๕- เม อหุ สงฺกปฺโป ตโต อุตฺตริ เทสยิ นิปฺปปญฺจรโต พุทฺโธ นิปฺปปญฺจมเทสยิ. ตสฺสาหํ ธมฺมมญฺญาย วิหาสึ สาสเน รโต ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. ๖- อถ นํ อปรภาเค สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร วิหรนฺโต "มม สาสเน ทิพฺพจกฺขุกานํ อนุรุทฺโธ อคฺโค"ติ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. ภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ [๑๙๓] ฉฏฺเฐ อุจฺจากุลิกานนฺติ อุจฺเจ กุเล ชาตานํ. ภทฺทิโยติ อนุรุทฺธตฺเถเรน สทฺธึ นิกฺขนฺโต สกฺยราชา. กาฬิโคธาย ปุตฺโตติ กาฬวณฺณา สา เทวี, โคธาติ ปนสฺสา นามํ. ตสฺมา กาฬิโคธาติ วุจฺจติ, ตสฺสา ปุตฺโตติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๒๑๐(๓๐)/๒๓๒ อนุรุทฺธมหาวิตกฺกสุตฺต (สฺยา) ฉ.ม.,อิ. อากาเส @ ฉ.ม.,อิ. ธมฺมเทสนํ สี.,อิ. อุทานคาถา อาห ฉ.ม. ยทา, @องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๑๒๐/๒๓๙ (สฺยา), ขุ.เถร. ๒๖/๙๐๒/๓๘๗ ยทา @ ขุ.เถร. ๒๖/๙๐๑-๓/๓๘๙ อนุรุทฺธตฺเถรคาถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๔.

กสฺมา ปนายํ อุจฺจากุลิกานํ อคฺโคติ วุตฺโต, กึ ตโต อุจฺจากุลิกตรา นตฺถีติ? อาม นตฺถิ. ตสฺส หิ มาตา สากิยานีนํ อนฺตเร วเยน สพฺพเชฏฺฐิกา, โส เอวํ วา ๑- สากิยกุเล สมฺปตฺตํ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิโต. ตสฺมา อุจฺจากุลิกานํ อคฺโคติ วุตฺโต. อปิจ ปุพฺเพ ปฏฺฐนานุภาเวน เอส อนุปฏิปาฏิยา ปญฺจชาติสตานิ ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา รชฺชํ กาเรสิเยว. โส อิมินาปิ การเณน อุจฺจากุลิกานํ อคฺโคติ วุตฺโต. ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยมฺปิ หิ อตีเต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยเนว ธมฺมสฺสวนตฺถาย คโต. ตํทิวสํ สตฺถารา ๒- เอกํ ภิกฺขุํ อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิตํ ๓- ทิสฺวา "มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺเคน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ ตถาคตํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตทิวสานิ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส ทานสฺส ผเลน อญฺญํ สมฺปตฺตึ น อากงฺขามิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐยิตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกนฺโต สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "สมิชฺฌิสฺสติ เต อิทํ กมฺมํ, อิโต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา วิหารํ อคมาสิ. โสปิ ตํ พฺยากรณํ สุตฺวา ๔- อุจฺจากุลิกานํ สํวตฺตนิกกมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมาสนานิ กาเรตฺวา เตสุ ปจฺจตฺถรณานิ สนฺถราเปตฺวา ธมฺมวีชนิโย ธมฺมกถิกวตฺตํ อุโปสถาคาเร ปทีปเตลทานนฺติ เอวํ ยาวชีวํ พหุวิธํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตตฺถ กาลํ กตฺวา ๕- เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต กสฺสปทสพลสฺส จ อมฺหากญฺจ ภควโต อนฺตเร พาราณสิยํ กุฏุมฺพิกสฺส ฆเร นิพฺพตฺโต. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. โสเยว จ ฉ.ม. สตฺถารํ ฉ.ม. ฐเปนฺตํ ฉ.ม.,อิ. ลภิตฺวา @ ฉ.ม.,อิ. กาลกโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๕.

เตน จ สมเยน สมฺพหุลา ปจฺเจกพุทฺธา คนฺธมาทนปพฺพตา อาคมฺม พาราณสิยํ คงฺคาย นทีตีเร ๑- ผาสุกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชนฺติ, โส กุฏุมฺพิโก เตสํ นิพทฺธเมว ตสฺมึ ฐาเน ตํ ๒- ภตฺตวิสฺสคฺคกรณํ ญตฺวา อฏฺฐ ปาสาณผลกานิ อตฺถริตฺวา ยาวชีวํ ปจฺเจกพุทฺเธ อุปฏฺฐหิ. อเถกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติ. นามคหณทิวเส จสฺส ภทฺทิยกุมาโรติ นามํ อกํสุ. โส ปุญฺญํ ๓- อาคมฺม เหฏฺฐา อนุรุทฺธสุตฺเต วุตฺตนเยเนว ฉนฺนํ ขตฺติยานํ อพฺภนฺตโร หุตฺวา สตฺถริ อนุปิยอมฺพวเน วิหรนฺเต สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวนมหาวิหาเร วิหรนฺโต "มม สาสเน อุจฺจากุลิกานํ กาฬิโคธาย ปุตฺโต ภทฺทิยตฺเถโร อคฺโค"ติ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรวตฺถุ [๑๙๔] สตฺตเม มญฺชุสฺสรานนฺติ มธุรสรานํ. ลกุณฺฏกภทฺทิโยติ อุพฺเพเธน รสฺโส, นาเมน ภทฺทิโย. ตสฺสาปิ ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํปิ หิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร มหาโภคกุเล นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยเนว ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คโต. ตสฺมึ สมเย สตฺถารา ๔- เอกํ มญฺชุสฺสรํ ภิกฺขุํ เอตทคฺเค ฐปิตํ ๕- ทิสฺวา "อโห วตาหมฺปิ อนาคเต อยํ ภิกฺขุ วิย เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตทิวสานิ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส ทานสฺส ผเลน อญฺญํ สมฺปตฺตึ น อากงฺขามิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐยิตฺวา สตฺถุ ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา ๖- สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "สมิชฺฌิสฺสติ เต อิทํ กมฺมํ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ตีเร ฉ.ม.,อิ. ตนฺติ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม.,อิ. วยํ @ ฉ.ม.,อิ. สตฺถารํ ฉ.ม.,อิ. ฐเปนฺตํ ฉ.ม.,อิ. โอโลเกนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๖.

อิโต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา วิหารํ อคมาสิ. โสปิ ตํ พฺยากรณํ ลภิตฺวา ยาวชีวํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา ตตฺถ ๑- กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล จิตฺตปตฺตโกกิโล นาม หุตฺวา เขเม มิคทาเย วสนฺโต เอกทิวสํ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา มธุรํ อมฺพผลํ ตุณฺเฑน คเหตฺวา อาคจฺฉนฺโต ภิกฺขุสํฆปริวุตํ สตฺถารํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ๒- จินฺเตสิ "อหํ อญฺเญสุ ทิวเสสุ ริตฺตโก ตถาคตํ ปสฺสามิ, อชฺช ปน เม อิมํ อมฺพปกฺกํ ปุตฺตกานํ อตฺถาย อาภตํ. เตสํ อญฺญมฺปิ อาหริตฺวา ทสฺสามิ, อิมมฺปน ทสพลสฺส ทาตุํ วฏฺฏตี"ติ โอตริตฺวา อากาเส จรติ. สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา อโสกตฺเถรํ นาม อุปฏฺฐากํ โอโลเกติ, ๓- โส ปตฺตํ นีหริตฺวา สตฺถุ หตฺเถ ฐเปสิ. โส โกกิโล ทสพลสฺส ปตฺเต อมฺพปกฺกํ ปติฏฺฐาเปสิ. สตฺถา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา ตํ ปริภุญฺชิ. โกกิโล ปสนฺนจิตฺโต ปุนปฺปุนํ ทสพลสฺส คุเณ อาวชฺเชตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน กุลาวกํ คนฺตฺวา สตฺตาหํ ปีติสุเขน วีตินาเมสิ. เอตฺตกํ ตสฺมึ อตฺตภาเว กลฺยาณกมฺมํ กตํ ๔- อิมินา กมฺเมน ๕- สโร มธุโร อโหสิ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปน เจติเย อารทฺเธ "กึ ปมาณํ กโรม, สตฺตโยชนปฺปมาณํ. อติมหนฺตํ เอวํ, ๖- ฉโยชนํ กโรม. อิทมฺปิ อติมหนฺตํ, ปญฺจโยชนํ กโรม, จตุโยชนํ กโรม, ติโยชนํ, ทฺวิโยชนนฺ"ติ วุตฺเต อยํ ตทา เชฏฺฐวฑฺฒกี หุตฺวา "เอถ โภ อนาคเต สุขปฏิชคฺคิยํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺวา รชฺชุํ อาทาย ปริกฺขิปนฺโต คาวุตมตฺถเก ฐตฺวา "เอเกกํ มุขํ คาวุตํ คาวุตํ โหตุ ๗- เจติยํ โยชนาวฏฺฏํ โยชนุพฺเพธํ ภวิสฺสตี"ติ อาห. เต ตสฺส วจเนน ๘- อฏฺฐํสุ อิติ อปฺปมาณสฺส พุทฺธสฺส ปมาณํ อกาสีติ. เตน กมฺเมน นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ๙- อญฺเญหิ หีนปฺปมาโณ ๑๐- อโหสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตโต ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม.,อิ. โอโลเกสิ @ ฉ.ม.,อิ. กตนฺติ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี.,อิ. อิมินา ปุญฺญกมฺเมน, @ฉ.ม. อิมินาสฺส กมฺเมน ฉ.ม.,อิ. เอตํ ฉ.ม. โหติ, อิ. โหตูติ @ ฉ.ม.,อิ. วจเน ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ๑๐ ฉ.ม.,อิ. หีนตรปฺปมาโณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๗.

โส อมฺหากํ สตฺถุ กาเล สาวตฺถิยํ มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติ. "ภทฺทิโย"ติสฺส นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต สตฺถริ เชตวเน มหาวิหาเร ปฏิวสนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สตฺถา อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถรวตฺถุ [๑๙๕] อฏฺฐเม สีหนาทิกานนฺติ สีหนาทํ นทนฺตานํ. ยทิทํ ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโค ๑- โส กิร อรหตฺตปฺปตฺตทิวเส อปาปุรณํ ๒- อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. พุทฺธานํ ปุรโต ฐตฺวา "อิมสฺมึ ภนฺเต สาสเน กตฺตพฺพกิจฺจํ มยฺหํ มตฺถกํ ปตฺตนฺ"ติ สีหนาทํ นทติ. ๓- ตสฺมา สีหนาทิกานํ อคฺโค นาม ชาโต. ปญฺหากมฺเม ปนสฺส อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล ปพฺพตปาเท สีหโยนิยํ นิพฺพตฺโต. สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตสฺส เหตุสมฺปตฺตึ ทิสฺวา หํสวติยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ สีเห โคจราย ปกฺกนฺเต ตสฺส นิวาสนคุหํ ๔- ปวิสิตฺวา อากาเสน ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. สีโห โคจรํ ลภิตฺวา นิวตฺโต คุหาทฺวาเร ฐิโต อนฺโตคุหายํ ทสพลํ นิสินฺนํ ทิสฺวา "มม วสนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา อญฺโญ สตฺโต นิสีทิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส, โย อนฺโตคุหายํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน. สรีรปฺปภาปิสฺส สมนฺตา ปตฺถริตฺวา ๕- คตา, มยา เอวรูปํ อจฺฉริยํ อทิฏฺฐปุพฺพํ. อยํ ปุริโส อิมสฺมึ โลเก ปูชนียานํ อคฺโค ภวิสฺสตีติ, ๖- มยาปิสฺส ยถาสตฺติ ยถาพลํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปิณฺโฑลภารทฺวาโชติ, อิ. ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อคฺโคติ @ ฉ.ม.,อิ. อวาปุรณํ. เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. นทิ ฉ.ม. วสนคุหํ, @อิ. นิวาสคุหํ ฉ.ม. ผริตฺวา ฉ.ม.,อิ. ภวิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.

สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ชลชถลชานิ นานากุสุมานิ อาหริตฺวา ภูมิโต ยาว นิสินฺนปลฺลงฺกฏฺฐานา ปุปฺผาสนํ ปตฺถริตฺวา สพฺพรตฺตึ สมฺมุขฏฺฐาเน ตถาคตํ นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ปุนทิวเส ปุราณปุปฺผานิ อปเนตฺวา นวปุปฺเผหิ อาสนํ ปตฺถริ. ๑- เอเตเนว นิยาเมน สตฺตทิวสานิ ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปตฺวา พลวปีติโสมนสฺสํ นิพฺพตฺเตตฺวา คุหาทฺวาเร อารกฺขํ คณฺหาติ. สตฺตเม ทิวเส สตฺถา นิโรธโต วุฏฺฐาย คุหาทฺวาเร อฏฺฐาสิ. สีโหปิ มิคราชา ตถาคตํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา อปกฺกมิตฺวา ๒- อฏฺฐาสิ. สตฺถา "วฏฺฏิสฺสติ เอตฺตโก อุปนิสฺสโย เอตสฺสา"ติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา วิหารเมว คโต. โสปิ สีโห พุทฺธวิปฺปโยเคน ๓- ทุกฺขิโต กาลํ กตฺวา หํสวตีนคเร มหาสาลกุเล ๔- ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา วยปฺปตฺโต เอกทิวสํ นครวาสีหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สีหนาทิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺถารา สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตตฺถ กาลกโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. นาเมน ภารทฺวาโช นาม อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปญฺจมาณวกสตานํ มนฺเต วาเจนฺโต วิจรติ. โส อตฺตโน เชฏฺฐกภาเวน นิมนฺตนฏฺฐาเนสุ สพฺเพสํ ภิกฺขํ สยเมว สมฺปฏิจฺฉิ. เอโส กิร อีสกํ โลลธาตุโก อโหสิ. โส เตหิ มาณเวหิ สทฺธึ "กุหึ กุหึ ยาคุภตฺตขชฺชกานิ ๕- ปริเยสมาโน จรติ. โส คตคตฏฺฐาเน ปิณฺฑเมว ปฏิมาเนนฺโต จรตีติ ปิณฺโฑลภารทฺวาโชเตฺวว นามํ ปญฺญายติ. ๖- โส เอกทิวสํ สตฺถริ ราชคหมนุปฺปตฺเต ธมฺมกถํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. อรหตฺตํ ปตฺตเวลายเมว @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. สนฺถริ ฉ.ม.,อิ. ปฏิกฺกมิตฺวา ฉ.ม.,อิ. พุทฺธวิโยเคน @ สี.,อิ. มหาโภคกุเล สี.,อิ. กหํ ภตฺตนฺติ...., ฉ.ม. กุหึ ยาคุ กุหึ @ภตฺตนฺติ ยาคุภตฺตขชฺชกาเนว ฉ.ม.,อิ. ปญฺญายิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.

อปาปุรณํ อาทาย วิหาเรน วิหารํ ปริเวเณน ปริเวณํ คนฺตฺวา "ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู"ติ สีหนาทํ นทนฺโต วิจริ. โส เอกทิวสํ ราชคหเสฏฺฐินา ๑- เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา อากาเส ลคฺคิตํ ชยกุสุมวณฺณํ ๒- จนฺทนสารปตฺตํ อิทฺธิยา อาทาย สาธุการํ ททนฺเตน มหาชเนน ปริวุโต วิหารํ คนฺตฺวา ๓- ตถาคตสฺส หตฺเถ ฐเปสิ. สตฺถา ชานนฺโตว ปฏิปุจฺฉิ "กุโต เต ภารทฺวาช อยํ ปตฺโต ลทฺโธ"ติ. โส ลทฺธการณํ กเถสิ. สตฺถา "ตฺวํ เอวรูปํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ ๔- มหาชนสฺส ทสฺเสสิ, อกตฺตพฺพํ ตยา กตนฺ"ติ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา "น ภิกฺขเว คิหีนํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตพฺพํ, โย ทสฺเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา"ติ ๕- สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ. อถ ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "สีหนาทิยตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺตทิวเส ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ `ยสฺส มคฺเค วา ผเล วา กงฺขา อตฺถิ, โส มํ ปุจฺฉตู'ติ กเถสิ. พุทฺธานมฺปิ สมฺมุเข อตฺตโน อรหตฺตปฺปตฺตึ กเถสิ, อญฺเญ สาวกา ตุณฺหี อเหสุํ. อตฺตโน สีหนาทิกภาเวเนว มหาชนสฺส ปสาทํ ชเนตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา จนฺทนสารปตฺตญฺจ คณฺหี"ติ. เต ภิกฺขู อิเม ตโยปิ คุเณ เอกโต กตฺวา สตฺถุ กถยึสุ. พุทฺธา จ นาม ครหิตพฺพยุตฺตเก ๖- ครหนฺติ, ปสํสิตพฺพยุตฺตเก ปสํสนฺติ ๗- อิมสฺมึ ฐาเน เถรสฺส ปสํสิตพฺพยุตฺตกเมว อคฺคํ ๘- คเหตฺวา "ติณฺณํ โข ปน ภิกฺขเว อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี'ติ. กตเมสํ ติณฺณํ, สตินฺทฺริยสฺส สมาธินฺทฺริยสฺส ปญฺญินฺทฺริยสฺส. อิเมสํ โข ภิกฺขเว ติณฺณํ อินฺทฺริยานํ ภาวิตตฺตา พหุลีกตตฺตา ภารทฺวาโช ภิกฺขุ อญฺญํ พฺยากาสิ `ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี"ติ ๙- เถรํ ปสํสิตฺวา สีหนาทิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. @เชิงอรรถ: ม. ราชคหเสฏฺฐิโน ฉ.ม.,อิ. ชยสุมนวณฺณํ ฉ.ม.,อิ. อาคนฺตฺวา @ สี.,อิ. อุตฺตมสารธมฺมํ วิ.จุ. ๗/๒๕๒/๑๑ ขุทฺทกวตฺถุขนฺธก @ ฉ.ม.,อิ....ยุตฺตกํ. เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. ปสํสนฺตีติ สี.,อิ.,ฉ.ม. องฺคํ @ สํ.ม. ๑๙/๕๑๙/๑๙๗ ปิณฺโฑลภารทฺวาชสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.

มนฺตานิปุตฺต ๑- ปุณฺณตฺเถรวตฺถุ [๑๙๖] นวเม ปุณฺโณ มนฺตานิปุตฺโตติ นาเมน ปุณฺโณ, มนฺตานิ- พฺราหฺมณิยา ปน โส ปุตฺโต. ๒- ตสฺส ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรทสพลสฺส อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว หํสวตีนคเร พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคตโมติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา สพฺพสิปฺเปสุ โกวิโท หุตฺวา ปญฺจมาณวกสตปริวาโร วิจรนฺโต ตโยปิ เวเท โอโลเกตฺวา โมกฺขธมฺมํ อทิสฺวา ๓- "อิทํ เวทตฺตยํ นาม กทฺทลิกฺขนฺโธ วิย พหิมฏฺฐํ อนฺโตนิสฺสารํ, อิมํ คเหตฺวา วิจรณํ ถุสโภชนสทิสํ ๔- โหติ, กึ เม อิมินา สิปฺเปนา"ติ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมวิหาเร นิพฺพตฺเตตฺวา "อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลกุปโค ๕- ภวิสฺสามี"ติ ปญฺจหิ มาณวกสเตหิ สทฺธึ ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตสฺส ปริวารานิ อฏฺฐารส ชฏิลสหสฺสานิ อเหสุํ. โส ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เตสมฺปิ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ. เต ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สพฺเพปิ ปญฺจ อภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตสุํ. อทฺธาเน อติกฺกนฺเต ตสฺส โคตมตาปสสฺส มหลฺลกกาเล ปทุมุตฺตรทสพโล ปฐมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก ภิกฺขุสตสหสฺสปริวาโร หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหาสิ. โส เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต โคตมตาปสสฺส ปริสาย อรหตฺตุปนิสฺสยํ โคตมตาปสสฺส จ "อหํ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส ๖- สาสเน ธมฺมกถิกภิกฺขูนํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนภาวญฺจ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรํ สยเมว คเหตฺวา อญฺญาตกเวเสน โคตมตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ วนมูลผลาผลตฺถาย คเตสุ คนฺตฺวา โคตมสฺส ปณฺณสาลาทฺวาเร อฏฺฐาสิ. โคตโม พุทฺธานํ อุปฺปนฺนภาวํ อชานนฺโตปิ ทูรโตว ทสพลํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มนฺตาณิปุตฺต... ฉ.ม.,อิ. ปุตฺโตติ มนฺตาณิปุตฺโต @ สี.,อิ. คเวสนฺโต ฉ.,อิ. ถุสโกฏฺฏนสทิสํ, ม. ถุสโกฏฺฐสทิสํ @ สี.,อิ. พฺรหฺมโลกํ กมฺเปนฺโต คมิสฺสามีติ, ฉ.ม. พฺรหฺมโลกูปปนฺโน @ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมานกพุทฺธสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.

ทิสฺวา "อยํ ปุริโส โลกคฺโค ๑- มุตฺโต หุตฺวา ปญฺญายติ, ยถา อสฺส สรีรนิปฺผตฺติ เยหิ จกฺกลกฺขเณหิ ๒- สมนฺนาคโต อคารมชฺเฌ วา ติฏฺฐนฺโต จกฺกวตฺติราชา โหติ, ปพฺพชนฺโต วา วิวฏฺฏจฺฉโท สพฺพญฺญุพุทฺโธ โหตี"ติ ญตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว ทสพลํ อภิวาเทตฺวา "อิโต เอถ ภควา"ติ พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. ตถาคโต โคตมสฺส ธมฺมํ เทสยมาโน นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย เต ชฏิลา "ปณีตปณีตํ วนมูลผลาผลํ อาจริยสฺส ทตฺวา เสสกํ ปริภุญฺชิสฺสามา"ติ อาคจฺฉนฺตา ทสพลํ อุจฺจาสเน, อาจริยํ ปน นีจาสเน นิสินฺนํ ทิสฺวา "ปสฺสถ, มยํ `อิมสฺมึ โลเก อมฺหากํ อาจริเยน อุตฺตริตโร นตฺถี'ติ วิจราม, อิทานิ ปน โน อาจริยํ นีจาสเน นิสีทาเปตฺวา อุจฺจาสเน นิสินฺนโก เอโกว ปญฺญายติ, มหนฺโต วตายํ ปุริโส ภวิสฺสตี"ติ ปิฏกานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺติ. โคตมตาปโส "อิเม มํ ทสพลสฺส สนฺติเก วนฺเทยฺยุนฺ"ติ ภีโต ทูรโต อาห "ตาตา มา มํ วนฺทิตฺถ, สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคโล สพฺเพสํ วนฺทนารโห ปุริโส อิธ นิสินฺโน, เอตํ วนฺทถา"ติ. ตาปสา "น อชานิตฺวา อาจริโย กเถสี"ติ ๓- สพฺเพว ตถาคตสฺส ปาเท วนฺทึสุ. "ตาตา อมฺหากํ อญฺญํ ทสพลสฺส ทาตพฺพยุตฺตํ โภชนํ นตฺถิ, อิมํ วนมูลผลาผลํ ทสฺสามา"ติ ปณีตปณีตํ พุทฺธานํ ปตฺเต ปติฏฺฐาเปสิ. สตฺถา วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิ. ตทนนฺตรํ ตาปโสปิ สทฺธึ อนฺเตวาสิเกหิ ปริภุญฺชิ, สตฺถา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา "เทฺว อคฺคสาวกา ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตู"ติ จินฺเตสิ. ตสฺมึ ขเณ อคฺคสาวโก มหาวิมลตฺเถโร ๔- "กหํ นุ โข สตฺถา คโต"ติ อาวชฺเชนฺโต "สตฺถา อมฺหากํ อาคมนํ ปจฺจาสึสตี"ติ ภิกฺขุสตสหสฺสํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ตาปโส ๕- อนฺเตวาสิเก อาห "ตาตา อมฺหากํ อญฺโญ สกฺกาโร นตฺถิ, ภิกฺขุสํโฆ ทุกฺเขน ๖- ฐิโต. พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปสฺสาม, @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. โลกโต ฉ.ม.,อิ. เยหิ จ ลกฺขเณหิ ฉ.,อิ. กเถสฺสติ @ สี.,อิ. มหาเทวตฺเถโร, ม. มหาเทวิลตฺเถโร, ฉ. มหาเทวลตฺเถโร ฉ.ม.,อิ. โคตโม @ สี.,อิ. ทุกฺขํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.

ชลชถลชปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. เต ตาวเทว ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อิทฺธิยา อาหริตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว อาสนานิ ปญฺญาปยึสุ. นิโรธสมาปตฺติสมาปชฺชนมฺปิ ฉตฺตธารณมฺปิ สพฺพํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. สตฺถา สตฺตเม ทิวเส นิโรธโต วุฏฺฐาย ปริวาเรตฺวา ฐิเต ตาปเส ทิสฺวา ธมฺมกถิกภาเว เอตทคฺคปฺปตฺตํ สาวกํ อามนฺเตสิ "อิมินา ภิกฺขุ อิสิคเณน มหาสกฺกาโร ๑- กโต, เอเตสํ ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ. โส สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ สมฺมสิตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. ตสฺส เทสนาปริโยสาเน สตฺถา สยํ พฺรหฺมโฆสํ นิจฺฉาเรตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน ฐเปตฺวา โคตมตาปสํ เสสา อฏฺฐารส สหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. โคตโม ปน เตนตฺตภาเวน ปฏิเวธํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อาห "ภควา เยน ภิกฺขุนา ปฐมํ ธมฺโม เทสิโต, โก นามายํ ตุมฺหากํ สาสเน"ติ. อยํ โคตม มยฺหํ สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโคติ. "อหมฺปิ ภนฺเต อิมสฺส สตฺตทิวสานิ กตสฺส อธิการสฺส ผเลน อยํ ภิกฺขุ วิย อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกตฺวา อนนฺตราเยนสฺส ปฏฺฐนาย สมิชฺฌนภาวํ ญตฺวา "อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส สาสเน ธมฺมกถิกานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา เต อรหตฺตํ ปตฺเต ตาปเส "เอถ ภิกฺขโว"ติ อาห. สพฺเพ อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรสทิสา ๒- อเหสุํ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆมาทาย วิหารํ คโต. โคตโมปิ ยาวชีวํ ตถาคตํ ปริจริตฺวา ยถาพลํ กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล กปิลวตฺถุนครสฺส @เชิงอรรถ: สี.,อิ. พุทฺธสกฺกาโร ฉ.ม. วสฺสสฏฺฐิกตฺเถรสทิสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.

อวิทูเร โทณวตฺถุพฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส ปุณฺณมาณโวติสฺส นามํ อกํสุ. โส ๑- สตฺถริ อภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน อาคนฺตฺวา ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺเต อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถโร กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา ๒- อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณมาณวํ ปพฺพาเชตฺวา ปุนทิวเส ทสพลสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย ฉทฺทนฺตทหํ คโต. ปุณฺโณปิ มนฺตานิปุตฺโต มาตุเลน อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถเรน สทฺธึ ทสพลสฺส สนฺติกํ อคนฺตฺวา "มยฺหํ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ กปิลวตฺถุสฺมึเยว โอหีโน โยนิโส มนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตกุลปุตฺตาปิ ปญฺจสตา อเหสุํ. เถโร สยํ ทสกถาวตฺถุํ ลภิตฺวา ๓- เตปิ ทสหิ กถาวตฺถูหิ โอวทติ. เต ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สพฺเพว อรหตฺตํ ปตฺตา. เต อตฺตโน ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ ญตฺวา อุปชฺฌายํ อุปสงฺกมิตฺวา อาหํสุ "ภนฺเต อมฺหากํ กิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, ทสนฺนญฺจ มหากถาวตฺถูนํ ลาภิโน, สมโย โน ทสพลํ ปสฺสิตุนฺ"ติ. เถโร เตสํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "มม ทสกถาวตฺถุลาภิตํ สตฺถา ชานาติ, อหํ ธมฺมํ เทเสนฺโต ทส กถาวตฺถูนิ อมุญฺจนฺโตว ๔- เทเสมิ. มยิ คจฺฉนฺเต สพฺเพปิ เต ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา คจฺฉิสฺสนฺติ, เอวํ คณสงฺคณิกาย คนฺตฺวา ปน น ยุตฺตํ มยฺหํ ทสพลํ ปสฺสิตุํ, อิเม ตาว คนฺตฺวา ปสฺสนฺตู"ติ เต ภิกฺขู อาห "อาวุโส ตุเมฺห ปุรโต คนฺตฺวา ตถาคตํ ปสฺสถ, มม วจเนน จสฺส ปาเท วนฺทถ, อหํปิ ตุมฺหากํ คตมคฺเคน คมิสฺสามี"ติ. เต เถรา สพฺเพปิ ทสพลสฺส ชาติภูมิรฏฺฐวาสิโน สพฺเพ ขีณาสวา สพฺเพ ทสกถาวตฺถุลาภิโน อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โอวาทํ อภินนฺทิตฺวา ๕- เถรํ วนฺทิตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรนฺตา สฏฺฐิโยชนมคฺคํ อติกฺกมฺม ราชคเห เวฬุวนมหาวิหารํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โสติ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ. คนฺตฺวา สี.,อิ.,ฉ.ม. ทสกถาวตฺถุลาภิตาย @ สี. อมุญฺจิตฺวาว สี. อมทฺทิตฺวา, ฉ.ม. อภินฺทิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.

คนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทิตุนฺติ ภควา เตหิ สทฺธึ "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียนฺ"ติอาทินา นเยน มธุรปฏิสณฺฐารํ กตฺวา "กุโต จ ตุเมฺห ภิกฺขเว อาคจฺฉถา"ติ ปุจฺฉิ. เตหิ "ชาติภูมิโต"ติ วุตฺเต "โก นุ โข ภิกฺขเว ชาติภูมิกานํ ภิกฺขูนํ สพฺรหฺมจารีนํ ๑- เอวํ สมฺภาวิโต อตฺตนา จ อปฺปิจฺโฉ อปฺปิจฺฉกถญฺจ ภิกฺขูนํ กตฺตา"ติ ทสกถาวตฺถุลาภึ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ. เตปิ "ปุณฺโณ นาม ภนฺเต อายสฺมา มนฺตานิปุตฺโต"ติ อาโรจยึสุ. ตํ กถํ สุตฺวา อายสฺมา สาริปุตฺโต เถรสฺส ทสฺสนกาโม อโหสิ. อถ สตฺถา ราชคหโต สาวตฺถึ อคมาสิ. ปุณฺณตฺเถโร ทสพลสฺส ตตฺถ อาคตภาวํ สุตฺวา "สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํเยว ตถาคตํ สมฺปาปุณิ. สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. เถโร ธมฺมํ สุตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา ปฏิสลฺลานตฺถาย อนฺธวนํ คนฺตฺวา อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตสฺสาคมนํ ๒- สุตฺวา ทิสานุโลกิโต ๓- คนฺตฺวา โอกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา ตํ รุกฺขมูลํ อุปสงฺกมิตฺวา เถเรน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา สตฺตวิสุทฺธิกฺกมํ ๔- ปุจฺฉิ. เถโรปิสฺส ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ พฺยากาสิ. เต อญฺญมญฺญสฺส สุภาสิตํ สมนุโมทึสุ. อถ สตฺถา อปรภาเค ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. มหากจฺจายนตฺเถรวตฺถุ [๑๙๗] ทสเม สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺสาติ สงฺขิตฺเตน กถิตธมฺมสฺส. วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานนฺติ ตํ เทสนํ วิตฺถาเรตฺวา อตฺถํ วิภชมานานํ. อญฺเญ กิร ตถาคตสฺส สงฺเขปวจนํ อตฺถวเสน วา ปูเรตุํ น สกฺโกนฺติ พฺยญฺชนวเสน วา, อยํ ปน เถโร อุภยวเสนปิ สกฺโกติ. ตสฺมา อคฺโคติ วุตฺโต. ปุพฺพปฏฺฐนาปิ จสฺส เอวรูปาว. @เชิงอรรถ: ฉ. สพฺรหฺมจารีหิ, อิ. สพฺรหฺมจารี ฉ.ม.,อิ. ตสฺส คมนํ @ สี.,ฉ.ม. สีสานุโลกิโก, รถวินีตสุตฺเต ปน สีสานุโลกีติ ปาโฐ ทิสฺสติ @ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ รถวินีตสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.

อยมฺปนสฺส ปญฺหากมฺเม อนุปุพฺพิกถา:- โส กิร ปทุมุตฺตรสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิปฺปตฺโต เอกทิวสํ วุตฺตนเยเนว วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา อตฺตโน ๑- สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ เอกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา "มหนฺโต วตายํ ภิกฺขุ, ยํ สตฺถา เอวํ วณฺเณติ, มยาปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา วุตฺตนเยเนว สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา "ภนฺเต อหํ อิมสฺส สกฺการสฺส ผเลน น อญฺญํ สมฺปตฺตึ ปฏฺเฐมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อิโต สตฺตทิวสมตฺถเก ตุเมฺหหิ ฐานนฺตเร ฐปิตภิกฺขุ วิย อหมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ลเภยฺยนฺ"ติ ปฏฺฐนํ กตฺวา สตฺถุ ๒- ปาทมูเล นิปชฺชิ. สตฺถา อนาคตํ โอโลเกนฺโต "สมิชฺฌิสฺสติ อิมสฺส กุลปุตฺตสฺส ปฏฺฐนา"ติ ทิสฺวา "อมฺโภ กุลปุตฺต อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาวสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตฺวํ เอตสฺส สาสเน สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺโค ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ. โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสิยํ กุลฆเร ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺถริ ปรินิพฺพุเต สุวณฺณเจติยกรณฏฺฐานํ คนฺตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณิฏฺฐกาย ปูชํ กตฺวา "ภควา มยฺหํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สรีรํ สุวณฺณวณฺณํ โหตู"ติ ปฏฺฐนํ อกาสิ. ตโต ยาวชีวํ กุสลกมฺมํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อมฺหากํ ทสพลสฺส อุปฺปตฺติกาเล อุชฺเชนินคเร ปุโรหิตสฺส เคเห นิพฺพตฺติ. ตสฺส นามคหณทิวเส "มยฺหํ ปุตฺโต สุวณฺณวณฺณสรีโร อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคโต"ติ กาญฺจนมาณโวเตฺววสฺส นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ปิตุ อจฺจเยน ปุโรหิตฏฺฐานํ ลภิ. โส โคตฺตวเสน กจฺจายโน นาม ชาโต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สตฺถารํ อตฺตนา ฉ.ม.,อิ. สตฺถูติ ปาโฐ นทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.

จณฺฑปชฺโชตราชา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา อาห "พุทฺโธ โลเก นิพฺพตฺโต, ตํ อาเนตุํ สมตฺถา คนฺตฺวา อาเนถ ตาตา"ติ. เทว อญฺโญ จ ๑- ทสพลํ อาเนตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อาจริโย กจฺจายนพฺราหฺมโณว สมตฺโถ, ตํ ปหิณถาติ. ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต ทสพลสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหี"ติ อาห. คนฺตฺวา ปพฺพชิตุํ ลภนฺโต คมิสฺสามิ มหาราชาติ. ยงฺกิญฺจิ กตฺวา ตถาคตํ อาเนหิ ตาตาติ. โส "พุทฺธานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺส มหาปริสาย กมฺมํ นตฺถี"ติ อตฺตฏฺฐโม อคมาสิ. อถสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน สทฺธึ สตฺตหิ ชเนหิ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. ตํขณญฺเญว สพฺเพว อนฺตรหิตเกสมสฺสู อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย ชาตา. เถโร อตฺตโน กิจฺเจ มตฺถกํ ปตฺเต ตุณฺหีภาเวน อนิสีทิตฺวา กาฬุทายิตฺเถโร วิย สตฺถุ อุชฺเชนิคมนตฺถาย คมนวณฺณํ ๒- กเถสิ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "กจฺจายโน อตฺตโน ชาติภูมิยํ มม คมนํ ๓- ปจฺจาสึสตี"ติ อญฺญาสิ. พุทฺธา จ นาม เอกํ การณํ ปฏิจฺจ คนฺตุํ อยุตฺตฏฺฐานํ น คจฺฉนฺติ. ตสฺมา เถรํ อาห "ตฺวํเยว ภิกฺขุ คจฺฉ, ตยิ คเตปิ ราชา ปสีทิสฺสตี"ติ. เถโร "พุทฺธานํ เทฺว กถา นาม นตฺถี"ติ ตถาคตํ วนฺทิตฺวา อตฺตนา สทฺธึ อาคเตเหว สตฺตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ อุชฺเชนึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เตสํ จ นาลิ ๔- นาม นิคโม, ตตฺถ ปิณฺฑาย จริ. ตสฺมิมฺปิ ๕- นิคเม เทฺว เสฏฺฐิธีตโร. ตาสุ เอกา ปริชิณฺณกุเล นิพฺพตฺตา ทุคฺคตา มาตาปิตูนํ อจฺจเยน ธาตึ นิสฺสาย ชีวติ. อตฺตภาโว ปนสฺสา สมิทฺโธ, เกสา อญฺญาหิ อติวิย ทีฆา. ตสฺมึเยว นิคเม อญฺญา อิสฺสรเสฏฺฐิกุลสฺส ธีตา นิกฺเกสิกา, สา ตโต ปุพฺเพ ตสฺสา สมีปํ เปเสตฺวา "สตํ วา สหสฺสํ วา ทสฺสามี"ติ วตฺวาปิ เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ม. มคฺคสฺส วณฺณํ สี.,อิ. ชาติภูมิคมนํ @ สี.,ฉ.ม. เตลปนาฬิ ฉ.ม.,อิ. ตสฺมึ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.

ตสฺมึ ปน ทิวเส สา เสฏฺฐิธีตา มหากจฺจายนตฺเถรํ สตฺตหิ ภิกฺขูหิ ปริวุตํ ตุจฺฉปตฺตํ คจฺฉนฺตํ ๑- ทิสฺวา "อยํ สุวณฺณวณฺโณ เอโก พฺราหฺมณพนฺธุภิกฺขุ ยถาโธเตเนว ปตฺเตน คจฺฉติ, ๒- มยฺหญฺจ อญฺญํ ธนํ นตฺถิ. อสุกเสฏฺฐิธีตา ปน อิเมสํ เกสานํ อตฺถาย เปเสสิ. อิทานิ อิโต ลทฺธอุปฺปาเทน สกฺกา เถรสฺส เทยฺยธมฺมํ ทาตุนฺ"ติ ธาตึ เปเสตฺวา เถเร นิมนฺเตตฺวา อนฺโตเคเห นิสีทาเปสิ. เถรานํ นิสินฺนกาเล คพฺภํ ปวิสิตฺวา ธาติยา อตฺตโน เกเส กปฺปาเปตฺวา "อมฺม อิเม เกเส อสุกาย นาม เสฏฺฐิธีตาย ทตฺวา ยํ สา เทติ, ตํ อาหร, อยฺยานํ ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามา"ติ. ธาตี ปิฏฺฐิหตฺเถน อสฺสูนิ ปุญฺฉิตฺวา เอเกน หตฺเถน หทยมํสํ สนฺธาเรตฺวา เถรานํ สนฺติเก ปฏิจฺฉาเทตฺวา เต เกเส อาทาย ตสฺสา เสฏฺฐิธีตาย สนฺติกํ คตา. ปณีตํ ๓- นาม สารวนฺตํปิ สยํ อุปนีตํ คารวํ น ชเนติ, ตสฺมา เสฏฺฐิธีตา จินฺเตสิ "อหํ ปุพฺเพ พหุนาปิ ธเนน อิเม เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, อิทานิ ปน ฉินฺนกาลโต ปฏฺฐาย น ยถามูลเมว ลจฺฉิสฺสตี"ติ ธาตึ อาห "อหํ ปุพฺเพ ตว สามินิยา ๔- พหุนาปิ ธเนน เกเส อาหราเปตุํ นาสกฺขึ, ยตฺถ กตฺถจิ นีตา ปน น ชีวเกสา ๕- นาม อฏฺฐ กหาปเณ อคฺฆนฺตี"ติ อฏฺเฐว กหาปเณ อทาสิ. ธาตี กหาปเณ อาหริตฺวา เสฏฺฐิธีตาย อทาสิ. เสฏฺฐิธีตา เอเกกํ ปิณฺฑปาตํ เอเกกํ กหาปณิกํ กตฺวา เถรานํ ทาเปสิ. เถโร อาวชฺชิตฺวา เสฏฺฐิธีตาย อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "กหํ เสฏฺฐิธีตา"ติ ปุจฺฉิ. คพฺเภ อยฺยาติ. ปกฺโกสถ นนฺติ. สา เถเรสุ คารเวน เอกวจเนน อาคนฺตฺวา เถเร วนฺทิตฺวา พลวสทฺธํ อุปฺปาเทสิ. สุเขตฺเต ปติฏฺฐิตปิณฺฑปาโต ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ เทตีติ สห เถรานํ วนฺทเนน เกสา ปกติภาเวเยว อฏฺฐํสุ. เถราปิ ตํ ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา ปสฺสนฺติยาเยว เสฏฺฐิธีตาย เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน โอตรึสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาคจฺฉนฺตํ ฉ.ม. อาคจฺฉติ ฉ.ม. ปณิยํ ฉ.ม. สามินึ @ สี. นีตา ปน ชีวเกสา, ฉ.ม. วินิปาตา ปน นิชฺชีวเกสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.

อุยฺยานปาโล ตํ เถรํ ๑- ทิสฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว เม อยฺโย ปุโรหิตกจฺจายโน ปพฺพชิตฺวา อุยฺยานํ อาคโต"ติ อาห. ราชา จณฺฑปชฺโชโต ๒- อุยฺยานํ คนฺตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ เถรํ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน "กหํ ภนฺเต ภควา"ติ ปุจฺฉิ. สยํ สตฺถา อนาคนฺตฺวา มํ เปเสสิ มหาราชาติ. กหํ ภนฺเต อชฺช ภิกฺขํ อลตฺถาติ. เถโร รญฺโญ ปุจฺฉาสภาเคน สพฺพํ เสฏฺฐิธีตาย กตํ ทุกฺกรํ อาโรเจสิ. ราชา เถรสฺส วสนฏฺฐานํ ปฏิยาเทตฺวา เถรํ นิมนฺเตตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา เสฏฺฐิธีตรํ อาหราเปตฺวา ๓- อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ. อิมิสฺสา อิตฺถิยา ทิฏฺฐธมฺมิโก จ ยสปฏิลาโภ อโหสิ. ตโต ปฏฺฐาย ราชา เถรสฺส มหาสกฺการํ กโรติ. เถรสฺส ธมฺมกถาย ปสีทิตฺวา มหาชโน เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ. ตโต ปฏฺฐาย สกลนครํ เอกกาสาวปชฺโชตํ อิสิวาตปฏิวาตํ ๔- อโหสิ. สาปิ เทวี คพฺภํ ลภิตฺวา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ. ตสฺส นามคหณทิวเส โคปาลกุมาโรติ ปิตามหเสฏฺฐิโน ๕- นามํ อกํสุ. สา ปุตฺตสฺส นามวเสน โคปาลมาตา นาม เทวี ชาตา. สา เทวี เถเร อติวิย ปสีทิตฺวา ราชานํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา กาญฺจนวนุยฺยาเน เถรสฺส วิหารํ กาเรสิ. เถโร อุชฺเชนินครํ ปสาเทตฺวา ปุน สตฺถุ สนฺติกํ คโต. อถ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน วิหรนฺโต มธุปิณฺฑิกสุตฺตนฺตํ ๖- กจฺจายนเปยฺยาลํ ๗- ปารายนสุตฺตนฺติ อิเม ตโย สุตฺตนฺเต อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรํ สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ. ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: สี. เถเร สี. ฉนฺทชาโต ฉ.ม. อาณาเปตฺวา สี.....ปริวาตํ @ ฉ.ม. มาตามหเสฏฺฐิโน ฉ.ม. มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ, @ม.มู. ๑๒/๑๙๙/๑๖๘ ปาลิ. มหากจฺจายนภทฺเทกรตฺตสุตฺต, ม.อุ. ๑๔/๒๗๙/๒๔๘

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๑๒๒-๑๘๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=2868&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=2868&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=146              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=628              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=618              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=618              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]