อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

หน้าที่ ๖๒.
กถํ อาเสวติ? อาวชฺเชนฺโต อาเสวติ, ชานนฺโต อาเสวติ, ปสฺสนฺโต อาเสวติ,
ปจฺจเวกฺขนฺโต อาเสวติ จิตฺตํ อธิฏฺหนฺโต ๑- อาเสวติ, สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต
อาเสวติ, วิริยํ ปคฺคณฺหนฺโต อาเสวติ, สตึ อุปฏฺาเปนฺโต อาเสวติ, จิตฺตํ
สมาทหนฺโต อาเสวติ, ปญฺาย ปชานนฺโต อาเสวติ, อภิญฺเยฺยํ อภิชานนฺโต อาเสวติ,
ปริญฺเยฺยํ ปริชานนฺโต อาเสวติ, ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต อาเสวติ, ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต
อาเสวติ, สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต อาเสวตีติ. ๒- อิธ ปน เมตฺตาปุพฺพภาเค ๓-
หิตผรณปวตฺตมตฺเตเนว อาเสวตีติ เวทิตพฺพํ. ๔-
      อริตฺตชฺฌาโนติ อตุจฺฉชฺฌาโน อปริจฺจตฺตชฺฌาโน วา. วิหรตีติ อิริยติ
วตฺตติ ๕- ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ จรติ วิหรติ. เตน วุจฺจติ วิหรตีติ. อิมินา
ปเทน เมตฺตํ อาเสวนฺตสฺส ภิกฺขุโน อิริยาปถวิหาโร กถิโต. สตฺถุสาสนกโรติ
สตฺถุอนุสาสนิกโร. โอวาทปฏิกโรติ โอวาทการโก. เอตฺถ จ สกึ วจนํ โอวาโท,
ปุนปฺปุนํ วจนํ อนุสาสนี. สมฺมุขา วจนมฺปิ โอวาโท, เปเสตฺวา ปรมฺมุขา วจนํ
อนุสาสนี. โอติณฺเณ วตฺถุสฺมึ วจนํ โอวาโท, โอติณฺเณ อโนติณฺเณ วตฺถุสฺมึ วา ปน
วจนํ ๖- อนุสาสนี. เอวํ วิเสโส เวทิตพฺโพ. ปรมตฺถโต ปน โอวาโทติ วา อนุสาสนีติ
วา เอส ๗- เอเก เอกตฺเถ สเม สภาเค ตชฺชาเต ตญฺเวาติ. เอตฺถ จ
"อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เมตฺตจิตฺตํ อาเสวตี"ติ อิทเมว สตฺถุ
สาสนญฺเจว โอวาโท จ, ตสฺส กรณโต เอส สาสนกโร โอวาทปฏิกโรติ เวทิตพฺโพ.
      อโมฆนฺติ อตุจฺฉํ. รฏฺปิณฺฑนฺติ าติปริวฏฺฏํ ปหาย รฏฺ นิสฺสาย
ปพฺพชิเตน ปเรสํ เคหโต ปฏิลทฺธตฺตา ปิณฺฑปาโตว รฏฺปิณฺโฑ นาม วุจฺจติ.
ปริภุญฺชตีติ จตฺตาโร ปริโภคา เถยฺยปริโภโค อิณปริโภโค ทายชฺชปริโภโค
สามิปริโภโคติ. ตตฺถ ทุสฺสีลสฺส ปริโภโค เถยฺยปริโภโค นาม. สีลวโต
อปจฺจเวกฺขิตปริโภโค อิณปริโภโค นาม. สตฺตนฺนํ เสขานํ ปริโภโค ทายชฺชปริโภโค
นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ปจฺจุปฏฺเปนฺโต  ๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๕๓๕/๔๓๔ ยุคนทฺธกถา  ๓ ฉ.ม.,อิ.....ภาเคน
@๔ ฉ.ม. เวทิตพฺโพ  ๕ ฉ.ม.,อิ. ปวตฺตติ  ๖ ฉ.ม.,อิ. โอติณฺเณ วา อโนติณฺเณ วา
@วตฺถุสฺมึ ตนฺติปนวเสน วจนํ  ๗ ฉ.ม. เอเส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๓.
ขีณาสวสฺส ปริโภโค สามิปริโภโค นาม. ตตฺถ อิมสฺส ภิกฺขุโน อยํ
รฏฺปิณฺฑปริโภโค ทฺวีหิ การเณหิ อโมโฆ โหติ. อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เมตฺตจิตฺตํ
อาเสวนฺโต ภิกฺขุ รฏฺปิณฺฑสฺส สามิโก หุตฺวา ปริภุญฺชตีติปิสฺส ๑- อโมโฆ
รฏฺปิณฺฑปริโภโค. อจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ เมตฺตจิตฺตํ อาเสวนฺตสฺส ภิกฺขุโน
ทินฺนทานํ มหิทฺธิยํ ๒- โหติ มหปฺผลํ มหานิสํสํ มหาชุติกํ มหาวิปฺผารนฺติปิสฺส
อโมโฆ รฏฺปิณฺฑปริโภโค. โก ปน วาโท เย นํ พหุลีกโรนฺตีติ เย ปน อิมํ
เมตฺตจิตฺตํ พหุลํ อาเสวนฺติ ภาเวนฺติ ปุนปฺปุนํ กโรนฺติ, เต อโมฆํ รฏฺปิณฺฑํ
ปริภุญฺชนฺตีติ เอตฺถ วตฺตพฺพเมว. ๓- เอวรูปา หิ ภิกฺขู รฏฺปิณฺฑสฺส สามิโน
อนณา ทายาทา หุตฺวา ปริภุญฺชนฺตีติ.
      [๕๔-๕๕] จตุตฺเถ ภาเวตีติ อุปฺปาเทติ วฑฺเฒติ. ปญฺจเม มนสิกโรตีติ
มนสฺมึ กโรติ. เสสํ อิเมสุ ทฺวีสุปิ ตติเย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. โย หิ
อาเสวติ, อยเมว ภาเวติ, อยํ มนสิกโรติ. เยน จิตฺเตน อาเสวติ, เตเนว
ภาเวติ, เตน มนสิกโรติ. สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน ยาย ธมฺมธาตุยา สุปฏิวิทฺธตฺตา
เทสนาวิลาสสมฺปนฺโน ๔- นาม โหติ, ตสฺสา สุปฏิวิทฺธตฺตา อตฺตโน เทสนาวิลาสํ
ธมฺมิสฺสริยตํ ปฏิสมฺภิทาปเภทกุสลตํ อปฺปฏิหตสพฺพญฺุตาณตญฺจ นิสฺสาย เอกกฺขเณ
อุปฺปนฺนํ เอกจิตฺตเมว ตีหิ โกฏฺาเสหิ วิภชิตฺวา ทสฺเสตีติ. ๕-
     [๕๖] ฉฏฺเ เย เกจีติ อนิยามิตวจนํ. อกุสลาติ เอเตสํ นิยามิตวจนํ. เอตฺตาวตา
สพฺพากุสลา อเสสโต ปริยาทินฺนา โหนฺติ. อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกาติ อกุสลานเมเวตํ
นามํ. อกุสลาเยว หิ เอกจฺเจ อกุสลา ๖- สหชาตวเสน, เอกจฺเจ อุปนิสฺสยวเสน
ภชนฺติ เจว, เตสญฺจ ปกฺขา ภวนฺตีติ "อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา"ติ วุจฺจนฺติ.
สพฺเพ เต มโนปุพฺพงฺคมาติ มโน ปุพฺพํ ปมตรํ คจฺฉติ เอเตสนฺติ มโนปุพฺพงฺคมา.
เอเต หิ กิญฺจาปิ มเนน สทฺธึ เอกุปฺปาทเอกวตฺถุกเอกนิโรธเอการมฺมณา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สามิโก หุตฺวา อนโณ หุตฺวา ทายาโท หุตฺวา ปริภุญฺชตีติปิสฺส
@๒ ฉ.ม. มหทฺธิยํ  ๓ ฉ.,อิ. วตฺตพฺพเมว กึ, ม. วตฺตพฺพเมว นตฺถิ
@๔ ฉ.ม. เทสนาวิลาสปฺปตฺโต, อิ. เทสนวิลาสปฺปตฺตา  ๕ ฉ.ม.,อิ. ทสฺเสสีติ
@๖ ฉ.ม.,อิ. อกุสลํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๔.
โหนฺติ, ยสฺมา ปน เตสํ มโน อุปฺปาทโก การโก ชนโก สมุฏฺาปโก นิพฺพตฺตโก,
ตสฺมา มโนปุพฺพงฺคมา นาม โหนฺติ.
      ปมํ อุปฺปชฺชตีติ ยถา นาม "ราชา นิกฺขนฺโต"ติ วุตฺเต "ราชาเยว
นิกฺขนฺโต, เสสา ราชเสนา ๑- นิกฺขนฺตา อนิกฺขนฺตา"ติ ปุจฺฉิตพฺพการณํ นตฺถิ,
สพฺพา นิกฺขนฺตาเตฺวว ๒- ปญฺายนฺติ, เอวเมว มโน อุปฺปนฺโนติ วุตฺตกาลโต ๓-
ปฏฺาย อวเสสา สหชาตสํสฏฺสมฺปยุตฺตา อุปฺปนฺนา น อุปฺปนฺนาติ ปุจฺฉิตพฺพการณํ
นตฺถิ, สพฺเพ เต อุปฺปนฺนาเตฺวว ปญฺายนฺติ. เอตมตฺถวสมฺปฏิจฺจ ๔- เตหิ
สํสฏฺสมฺปยุตฺโต เอกุปฺปาเทกนิโรโธปิ สมาโน มโน เตสํ ธมฺมานํ ปมํ อุปฺปชฺชตีติ
วุตฺโต. อนฺวเทวาติ อนุเทว, สเหว เอกโตเยวาติ อตฺโถ. พฺยญฺชนจฺฉายํ ปน คเหตฺวา
ปมํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ปจฺฉา เจตสิกาติ น คเหตพฺพํ. อตฺโถ หิ ปฏิสรณํ, น
พฺยญฺชนํ. "มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา, มโนเสฏฺา มโนมยา"ติ คาถายปิ เอเสว นโย.
      [๕๗] สตฺตเม กุสลาติ จตุภูมิกาปิ กุสลา ธมฺมา กถิตา. เสสํ ฉฏฺเ
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
      [๕๘] อฏฺเม ยถยิทํ ภิกฺขเว ปมาโทติ เอตฺถ ภิกฺขเวติ อาลปนํ, ยถา
อยํ ปมาโทติ อตฺโถ. ปมาโทติ ปมชฺชนากาโร. วุตฺตเญฺหตํ:-
             "ตตฺถ กตโม ปมาโท? กายทุจฺจริเต วา วจีทุจฺจริเต วา
      มโนทุจฺจริเต วา ปญฺจสุ วา กามคุเณสุ จิตฺตสฺส โวสฺสคฺโค
      โวสฺสคฺคานุปฺปทานํ กุสลานํ วา ธมฺมานํ ภาวนาย อสกฺกจฺจกิริยตา
      อสาตจฺจกิริยตา อนฏฺิตกิริยตา โอลีนวุตฺติตา นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา
      นิกฺขิตฺตธุรตาอนาเสวนา อภาวนา อพหุลีกมฺมํ อนธิฏฺานํ อนนุโยโค ปมาโท, ๕-
      โย เอวรูโป ปมาโท ปมชฺชนา ปมชฺชิตตฺตํ, อยํ วุจฺจติ ปมาโท"ติ. ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ราชปริสา  ๒ ฉ.ม.,อิ. นิกฺขนฺตาเตว  ๓ ม. ตสฺส อุปฺปาทกาลโต  ๔ ม. เอตมตฺถํ
@สมฺปฏิจฺฉ  ๕ ฉ.ม.,อิ. นิกฺขิตฺตธุรตา อนธิฏฺานํ อนนุโยโค อนาเสวนา อภาวนา
@อพหุลีกมฺมํ  ๖ อภิ.วิ. ๓๕/๘๔๖/๔๒๗ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๕.
      อุปฺปนฺนา จ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติ อิทํ ฌานวิปสฺสนานํ วเสน วุตฺตํ.
มคฺคผลานํ ปน สกึ อุปฺปนฺนานํ ปุน ปริหานํ นาม นตฺถิ.
      [๕๙] นวเม อปฺปมาโท ปมาทปฏิปกฺขวเสน วิตฺถารโต เวทิตพฺโพ.
      [๖๐] ทสเม โกสชฺชนฺติ กุสีตภาโว. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ.
                    อจฺฉราสงฺฆาตวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
                           ฉฏฺโ วคฺโค.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๖๒-๖๕.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=1471&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=1471&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=52
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=210
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=221
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=221
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20