อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

หน้าที่ ๓๑๕.
ภควา "กถํสุ ลภเต ปญฺนฺ"ติ ปุฏฺโ อิมานิ จตฺตาริ การณานิ ทสฺเสนฺโต
อิมํ คาถมาห:- ๑- สทฺทหาโน ฯเปฯ วิจกฺขโณติ. ๑-
     อิทานิ ตโต ปเร ตโย ปเญฺห วิสฺสชฺเชนฺโต ปฏิรูปการีติ อิมํ คาถมาห.
ตตฺถ เทสกาลาทีนิ อหาเปตฺวา โลกิยสฺส โลกุตฺตรสฺส วา ธนสฺส ปฏิรูปํ
อธิคมุปายํ กโรตีติ ปฏิรูปการี. ธุรวาติ เจตสิกวิริยวเสน อนิกฺขิตฺตธุโร.
อุฏฺาตาติ "โย จ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ, ติณา ภิยฺโย น มญฺตี"ติอาทินา ๒- นเยน
กายิกวิริยวเสน อุฏฺานสมฺปนฺโน อสิถิลปรกฺกโม. วินฺทเต ธนนฺติ เอกมูสิกาย
นจิรสฺเสว จตุสตสหสฺสสงฺขํ จูฬกนฺเตวาสี วิย โลกิยธนญฺจ มหลฺลกมหาติสฺสตฺเถโร ๓-
วิย โลกุตฺตรธนญฺจ ลภติ. โส "ตีหิเยว อิริยาปเถหิ วิหริสฺสามี"ติ วตฺตํ กตฺวา
ถีนมิทฺธาคมเวลาย ปลาลจุมฺพฏกํ เตเมตฺวา สีเส กตฺวา คลปฺปมาณํ อุทกํ
ปวิสิตฺวา ถีนมิทฺธํ ปฏิพาหนฺโต ทสหิ วสฺเสหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สจฺเจนาติ
วจีสจฺเจนาปิ "สจฺจวาที ภูตวาที"ติ, ปรมตฺถสจฺเจนาปิ "พุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺโธ
อริยสาวโก"ติ เอวํ กิตฺตึ ปปฺโปติ. ททนฺติ ยงฺกิญฺจิ อิจฺฉิตปตฺถิตํ ททนฺโต
มตฺตานิ คนฺถติ, สมฺปาเทติ กโรตีติ อตฺโถ. ทุทฺททํ วา ททํ ตํ คนฺถติ.
ทานมุเขน วา จตฺตาริปิ สงฺคหวตฺถูนิ คหิตานีติ เวทิตพฺพานิ, เตหิ มิตฺตานิ
กโรตีติ วุตฺตํ โหติ.
     เอวํ คหฏฺปพฺพชิตานํ สาธารเณน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเกน นเยน
จตฺตาโร ปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ "กถํ เปจฺจ น โสจตี"ติ อิมํ ปญฺจมํ
ปญฺหํ คหฏฺวเสน วิสฺสชฺเชนฺโต ยสฺเสเตติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส
"สทฺทหาโน อรหตนฺ"ติ เอตฺถ วุตฺตาย สพฺพกลฺยาณธมฺมุปฺปาทิกาย สทฺธาย
สมนฺนาคตตฺตา สทฺธสฺส, ฆรเมสิโนติ เอตฺถ ๔- ฆราวาสํ ปญฺจ วา กามคุเณ
เอสนฺตสฺส คเวสนฺตสฺส กามโภคิโน คหฏฺสฺส "สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปตี"ติ เอตฺถ
วุตฺตปฺปการํ สจฺจํ, "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺนฺ"ติ เอตฺถ สุสฺสูสปญฺานาเมน วุตฺโตว
ธมฺโม, "ธุรวา อุฏฺาตา"ติ เอตฺถ ธุรนาเมน อุฏฺานนาเมน จ วุตฺตา ธิติ,
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม., อิ. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ  ๒ ขุ. เถร. ๒๖/๒๓๒/๓๐๘
@มาตงฺคปุตฺตตฺเถรคาถา  ๓ ม. มลฺลกมหาติสฺสตฺเถโร  ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๖.
"ททํ มิตฺตานิ คนฺถตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปกาโร จาโค จาติ เอเต จตุโร ธมฺมา
สนฺติ, ส เว เปจฺจ น โสจตีติ อิธโลกา ปรโลกํ คนฺตฺวา ส เว เปจฺจ
น โสจตีติ.
     เอวํ ภควา ปญฺจมํปิ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตํ ยกฺขํ โจเทนฺโต อิงฺฆ
อญฺเปีติอาทิมาห. ตตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต. อญฺเปีติ อญฺเปิ
ธมฺเม ปุถู สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉสฺสุ. อญฺเปิ วา ปูรณาทโย สพฺพญฺุปฏิญฺเ
ปุถู สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉสฺสุ, ยทิ อเมฺหหิ "สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปตี"ติ เอตฺถ
วุตฺตปฺปการา สจฺจา ภิยฺโย กิตฺติปฺปตฺติการณํ วา, "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺนฺติ
เอตฺถ สุสฺสูสาติ ปญฺาปเทเสน วุตฺตา ทมฺมา ภิยฺโย โลกิยโลกุตฺตรปญฺาปฏิลาภการณํ
วา, "ททํ มิตฺตานิ คนฺถตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการา จาคา ภิยฺโย
มิตฺตคนฺถนการณํ วา, "ธุรวา อุฏฺาตา"ติ เอตฺถ ตํ ตํ อตฺถวสํ ปฏิจฺจ
ธุรนาเมน อุฏฺานนาเมน จ วุตฺตาย มหาภารหรณฏฺเน ๑- อุสฺโสฬฺหิภาวปฺปตฺตาย
วิริยสงฺขาตาย ขนฺตฺยา ภิยฺโย โลกิยโลกุตฺตรธนวินฺทนการณํ วา, "สจฺจํ ธมฺโม
ธิติ จาโค"ติ เอวํ วุตฺเตหิ อิเมเหว จตูหิ ธมฺเมหิ ภิยฺโย อสฺมา โลกา ปรโลกํ
คนฺตฺวา ๒- เปจฺจ อโสจนการณํ วา อิธ วิชฺชตีติ อยเมตฺถ สทฺธึ สงฺเขปโยชนาย
อตฺถวณฺณนา. วิตฺถารโต ปน เอกเมกํ ปทํ อตฺถุทฺธารปทุทฺธารปทวณฺณนานเยหิ
วิภชิตฺวา เวทิตพฺพา.
     เอวํ วุตฺเต ยกฺโข เยน สํสเยน อญฺเ ปุจฺเฉยฺย, ตสฺส ปหีนตฺตา
กถํ นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณติ วตฺวา เยปิสฺส อปุจฺฉนการณํ น
ชานนฺติ, เตปิ ชานาเปนฺโต โยหํ ๓- อชฺช ปชานามิ, โย อตฺโถ สมฺปรายิโกติ
อาห. ตตฺถ อชฺชาติ อชฺชาทิกํ ๔- กตฺวาติ อธิปฺปาโย. ปชานามีติ ยถาวุตฺเตน
ปกาเรน ชานามิ. โย อตฺโถติ เอตฺตาวตา "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺนฺ"ติอาทินา
นเยน วุตฺตํ ทิฏฺธมฺมิกํ ทสฺเสติ. สมฺปรายิโกติ อิมินา "ยสฺเสเต จตุโร
ธมฺมา"ติ วุตฺตํ เปจฺจ โสกาภาวกรํ ๕- สมฺปรายิกํ. อตฺโถติ จ การณสฺเสตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. มหาภารสหนตฺเถน     ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ     ๓ สี. โสหํ
@๔ ฉ.ม., อิ. อชฺชาทึ             ๕ ฉ.ม. โสกาภาวการณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๗.
อธิวจนํ. อยญฺหิ อตฺถสทฺโท "สาตฺถํ สพฺยญฺชนนฺ"ติ ๑- เอวมาทีสุ ปาตฺเถ ๒-
วตฺตติ. "อตฺโถ เม คหปติ หิรญฺสุวณฺเณนา"ติอาทีสุ ๓- วิกฺขเณ. ๔- "โหติ สีลวตํ
อตฺโถ"ติอาทีสุ ๕- วุฑฺฒิมฺหิ. "พหุชโน ภชเต อตฺถเหตู"ติอาทีสุ ธเน.
"อุภินฺนมตฺถํ จรตี"ติอาทิสุ ๖- หิเต. "อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตนฺ"ติอาทีสุ ๗- การเณ.
อิธ ปน การเณ. ตสฺมา ยํ ปญฺาทิลาภาทีนํ ๘- การณํ ทิฏฺธมฺมิกํ, ยญฺจ เปจฺจ
โสกาภาวสฺส การณํ สมฺปรายิกํ, ตํ โยหํ อชฺช ภควตา วุตฺตนเยน สามํเยว
ปชานามิ, โส กถํ ๙- นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ ปุถู สมณพฺราหฺมเณติ เอวเมตฺถ
สงฺเขปโต อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     เอวํ ยกฺโข "ปชานามิ โย อตฺโถ สมฺปรายิโก"ติ วตฺวา ตสฺส าณสฺส
ภควํมูลกตฺตํ ทสฺเสนฺโต อตฺถาย วต เม พุทฺโธติ อาห. ตตฺถ อตฺถายาติ
หิตาย วุฑฺฒิยา วา. ๑๐- ยตฺถ ทินฺนํ มทปฺผลนฺติ "ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา"ติ
เอตฺถ วุตฺตจาเคน ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ, ตํ อคฺคทกฺขิเณยฺยํ พุทฺธํ ปชานามีติ
อตฺโถ. เกจิ ปน "สํฆํ สนฺธาย เอวมาหา"ติ ภณนฺติ.
     เอวํ อิมาย คาถาย อตฺตโน หิตาธิคมํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สหิตปฏิปตฺตึ
ทีเปนฺโต โส อหํ วิจริสฺสามี"ติอาทิมาห. ตตฺถ คามา คามนฺติ เทวคามา
เทวคามํ. ปุรา ปุรนฺติ เทวนครโต เทวนครํ. นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส
จ สุธมฺมตนฺติ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต ภควา, สฺวากฺขาโต วต ภควตา ธมฺโม"ติอาทินา
นเยน พุทฺธสุโพธิตญฺจ, ธมฺมสุธมฺมตญฺจ, จสทฺเทน "สุปฏิปนฺโน วต
ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทินา สํฆสุปฺปฏิปตฺติญฺจ ๑๑- อภิตฺถวิตฺวา นมสฺสมาโน
ธมฺมโฆสโก หุตฺวา วิจริสฺสามีติ วุตฺตํ โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ วินย. มหาวิ. ๑/๑/๑ เวรญฺชกณฺฑ, ที.สีล. ๙/๒๕๕/๓๗ อมฺพฏฺสุตฺต  ๒ สี. ปทตฺเถ
@๓ ที. มหา. ๑๐/๒๕๐/๑๕๓ คหปติรตน, ม. อุปริ. ๑๔/๒๕๘/๒๒๗ พาลปณฺฑิตสุตฺต
@๔ อิ. อาจิกฺขเณ  ๕ ขุ. ชา. เอกก. ๒๗/๑๑/๔ ลกฺขณชาตก (สฺยา)
@๖ ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๑๐๓๓/๒๒๑ กปิชาตก, สํ. สคา. ๑๕/๒๕๐/๒๖๗ เวปจิตฺติสุตฺต,
@ขุ.เถร. ๒๖/๔๔๓/๓๓๗ พฺรหฺมทตฺตตฺเถรคาถา  ๗ ขุ. ชา. เอกก. ๒๗/๙๒/๓๐
@มทาสารชาตก (สฺยา)  ๘ ม. ปญฺาย ลาภาทีนํ, อิ. ปญฺาทิลาภการณํ
@๙ อิ. โส อหํ กถํ  ๑๐ สี. สํฆสุปฺปนฺนตญฺจ  ๑๑ ฉ.ม., อิ. จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๘.
     เอวมิมาย คาถาย ปริโยสานํ จ รตฺติวิภาวนํ จ สาธุการสทฺทุฏฺานญฺจ
อาฬวกกุมารสฺส ยกฺขภวนํ อานยนญฺจ เอกกฺขเณเยว อโหสิ. ราชปุริสา
สาธุการสทฺทํ สุตฺวา "เอวรูโป สาธุการสทฺโท เปตฺวา พุทฺเธ น อญฺเสํ
อพฺภุคฺคจฺฉติ, อาคโต นุ โข ภควา"ติ อาวชฺเชนฺตา ภควโต สรีรปฺปภํ ทิสฺวา
ปุพฺเพ วิย พหิ อตฺวา นิพฺพิสงฺกา ๑- อนฺโตเยว ปวิสิตฺวา อทฺทสํสุ ภควนฺตํ
ยกฺขสฺส ภวเน นิสินฺนํ, ยกฺขํ จ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ิตํ. ทิสฺวาน ยกฺขํ อาหํสุ
"อยํ เต มหายกฺข ราชกุมาโร พลิกมฺมาย อานีโต, หนฺท นํ ขาท วา
ภุญฺช วา, ยถาปจฺจยํ วา กโรหี"ติ. โส โสตาปนฺนตาย ๒- ลชฺชิโต วิเสเสน จ
ภควโต ปุรโต เอวํ วุจฺจมาโน อถ ตํ กุมารํ อุโภหิ หตฺเถหิ ปฏิคฺคเหตฺวา
ภควโต อุปนาเมสิ "อยํ ภนฺเต กุมาโร มยฺหํ เปสิโต, อิมาหํ ภควโต ทมฺมิ,
หิตานุกมฺปกา พุทฺธา, ปฏิคฺคณฺหาตุ ภนฺเต ภควา อิมํ ทารกํ อิมสฺส หิตตฺถาย
สุขตฺถายา"ติ. อิมญฺจ คาถมาห:-
               "อิมํ กุมารํ สตปุญฺลกฺขณํ
                สพฺพงฺคุเปตํ ปริปุณฺณพฺยญฺชนํ
                อุทคฺคจิตฺโต สุมโน ททามิ เต
                ปฏิคฺคห โลกหิตาย จกฺขุมา"ติ.
     ปฏิคฺคเหสิ ภควา กุมารํ. ปฏิคฺคณฺหนฺโต จ ยกฺขสฺส จ กุมารสฺส จ
มงฺคลกรณตฺถํ ปาทูนคาถํ อภาสิ. ตํ ยกฺโข กุมารํ สรณํ คเมนฺโน ติกฺขตฺตุํ
จตุตฺถปาเทน ปูเรสิ. เสยฺยถีทํ:-
               "ทีฆายุโก โหตุ อยํ กุมาโร
                ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ
                อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺถ
                อยํ กุมาโร สรณมุเปติ พุทฺธํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.นิราสงฺกา     ๒ ฉ.ม., อิ. โสตาปนฺนตฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๙.
                 ทีฆายุโก โหตุ อยํ กุมาโร
                 ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ
                 อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺถ
                 อยํ กุมาโร สรณมุเปติ ธมฺมํ.
                 ทีฆายุโก โหติ อยํ กุมาโร
                 ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ
                 อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺถ
                 อยํ กุมาโร สรณมุเปติ สํฆนฺ"ติ.
     อถ ภควา กุมารํ ราชปุริสานํ อทาสิ "อิมํ วฑฺเฒตฺวา ปุน มเมว
เทถา"ติ. เอวํ โส กุมาโร ราชปุริสานํ หตฺถโต ยกฺขสฺส หตฺถํ, ยกฺขสฺส
หตฺถโต ภควโต หตฺถํ, ภควโต หตฺถโต ปุน ราชปุริสานํ หตฺถํ คตตฺตา
นามโต "หตฺถโก อาฬวโก"ติ ชาโต. ตํ อาทาย ปฏินิวตฺเต ราชปุริเส
ทิสฺวา กสฺสกวนกมฺมิกาทโย "กึ ยกฺโข กุมารํ อติทหรตฺตา น อิจฺฉี"ติ ภีตา
ปุจฺฉึสุ. ราชปุริสา "มา ภายถ, เขมํ กตญฺจ ๑- ภควตา"ติ สพฺพมาโรเจสุํ. ตโต
"สาธุ สาธู"ติ สกลํ อาฬวินครํ เอกโกลาหเลน ยกฺขาภิมุขํ อโหสิ. ยกฺโขปิ
ภควโต ภิกฺขาจารกาเล อนุปฺปตฺเต ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อุปฑฺฒมคฺคํ อาคนฺตฺวา ๒-
นิวตฺติ.
     อถ ภควา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ นครทฺวาเร
อญฺตรสฺมึ วิวิตฺเต รุกฺขมูเล ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน ๓- นิสีทิ. ตโต มหาชนกาเยน
สทฺธึ ราชา จ นาครา จ เอกโต สมฺปิณฺฑิตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมฺม วนฺทิตฺวา
ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา "กถํ ภนฺเต เอวํ ทารุณํ ยกฺขํ ทมยิตฺถา"ติ ปุจฺฉึสุ.
เตสํ ภควา ยุทฺธมาทึ กตฺวา "เอวํ นววิธํ วสฺสํ วสฺสิตฺวา ๔- เอวํ วิภึสนกํ
อกาสิ, เอวํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺสาหํ เอวํ วิสฺสชฺเชสินฺ"ติ ตเมวาฬวกสุตฺตํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปตํ              ๒ ฉ.ม. อนุคนฺตฺวา, อิ. คนฺตฺวา
@๓ ฉ.ม. ปญฺตฺตวร..., อิ. ปญฺตฺตพุทฺธาสเน    ๔ ฉ.ม. วสฺเสตฺวา, อิ. วสฺสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒๐.
กถาปริโยสาเน ๑- จตุราสีติปาณสหสฺสานิ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ. ๒- ตโต ราชา เจว
นาครา จ เวสฺสวณฺณมหาราชสฺส ภวนสมีเป ยกฺขสฺส ภวนํ กตฺวา ปุปฺผคนฺธาทิสกฺการุเปตํ
นิจฺจพลึ ปวตฺเตสุํ. ตญฺจ กุมารํ วิญฺุตํ ปตฺตํ "ตฺวํ ภควนฺตํ
นิสฺสาย ชีวตํ ลภิ, คจฺฉ ภควนฺตํเยว ปยิรุปาสสฺสุ ภิกฺขุสํฆญฺจา"ติ วิสฺสชฺเชสุํ.
โส ภควนฺตญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจ ปยิรุปาสมาโน นจิรสฺเสว อนาคามิผเล ปติฏฺาย
สพฺพํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร อโหสิ. ภควา จ นํ
เอตทคฺเค นิทฺทิสิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ อุปาสกานํ จตูหิ
สงฺคหวตฺถูหิ ๓- ปริสํ สงฺคณฺหนฺตานํ ยทิทํ หตฺถโก อาฬวโก"ติ. ๔- ทฺวาทสม.
                     อิติ ยกฺขสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. สุตฺตปริโยสาเน   ๒ ฉ.ม., อิ. อโหสิ   ๓ ก. วตฺถูหิ
@๔ องฺ. เอกก. ๒๐/๒๕๑/๒๗ เอตทคฺค...ฉฏฺวคฺค

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๓๑๕-๓๒๐.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=8141&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=8141&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=838
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=6878
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=6146
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=6146
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15