บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๑

หน้าที่ ๔๕.

ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานี"ติ, อยํ ญาตปริญฺญา. กตมา ตีรณปริญฺญา? เอวํ ญาตํ กตฺวา ปญฺจกฺขนฺเธ ตีเรติ อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโตติ ทฺวาจตฺตาฬีสาย อากาเรหิ, อยํ ตีรณปริญฺญา. กตมา ปหานปริญฺญา? เอวํ ตีรยิตฺวา อคฺคมคฺเคน ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ฉนฺทราคํ ปชหติ, อยํ ปหานปริญฺญา. อกฺขาตารํ น มญฺญตีติ เอวํ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปญฺจกฺขนฺเธ ปริชานิตฺวา ขีณาสโว ภิกฺขุ อกฺขาตารํ ปุคฺคลํ น มญฺญติ. อกฺขาตารนฺติ กมฺมวเสน การกํ เวทิตพฺพํ, อกฺขาตพฺพํ กเถตพฺพํ ปุคฺคลํ น มญฺญติ, น ปสฺสตีติ อตฺโถ. กินฺติ อกฺขาตพฺพํ? "ติสฺโส"ติ วา "ปุสฺโส"ติ วา เอวํ เยน เกนจิ นาเมน วา โคตฺเตน วา ปกาเสตพฺพํ. ตญฺหิ ตสฺส น โหตีติ ตํ ตสฺส ขีณาสวสฺส น โหติ. เยน นํ วชฺชาติ เยน นํ "ราเคน รตฺโต"ติ วา "โทเสน ทุฏฺโฐ"ติ วา "โมเหน มุโฬฺห"ติ วาติ โกจิ วเทยฺย, ตํ การณํ ตสฺส ขีณาสวสฺส นตฺถิ. สเจ วิชานาสิ วเทหีติ สเจ เอวรูปํ ขีณาสวํ ชานาสิ, "ชานามี"ติ วเทหิ. โน เจ ชานาสิ, อถ "น ชานามี"ติ วเทหิ. ยกฺขาติ เทวตํ อาลปนฺโต อาห. อิติ อิมาย กถาย สนฺทิฏฺฐิโก นววิโธ โลกุตฺตรธมฺโม กถิโต. สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต. โย มญฺญตีติ โย อตฺตานํ "อหํ สโม"ติ วา "วิเสสี"ติ วา "นิหีโน"ติ วา มญฺญติ. เอเตน "เสยฺโยหมสฺมี"ติอาทโย ตโย มานา คหิตาว. เตสุ คหิเตสุ นว มานา คหิตาว โหนฺติ. โส วิวเทถ เตนาติ โส ปุคฺคโล เตเนว มาเนน เยน เกนจิ ปุคฺคเลน สทฺธึ "เกน มํ ตฺวํ ปาปุณาสิ, กึ ชาติยา ปาปุณาสิ, อุทาหุ โคตฺเตน, กุลปเทเสน, วณฺณโปกฺขรตาย, พาหุสจฺเจน, ธุตคุเณนา"ติ เอวํ วิวเทยฺย. อิติ อิมายปิ อุปฑฺฒคาถาย กาลิกา กามา กถิตา. ตีสุ วิธาสูติ ตีสุ มาเนสุ. "เอกวิเธน รูปสงฺคโห"ติอาทีสุ ^๑- หิ โกฏฺฐาโส "วิธา"ติ ^๒- วุตฺโต. "กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปญฺญวนฺตํ วทนฺตี"ติอาทีสุ ^๓- อากาโร. ^๔- "ติสฺโส อิมา ภิกฺขเว วิธา, กตมา ติสฺโส? เสยฺโยหมสฺมีติ วิธา, @เชิงอรรถ: ^๑ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๕๘๔/๑๖๘ รูปกณฺฑ ^๒ ฉ.ม. วิโธ ^๓ สํ. สคา. ๑๕/๙๕/๖๑ นนฺทนสุตฺต @^๔ ม. สภาโว, อฏฺฐสาสินี หน้า ๔๔๘ รูปวิภตฺติเอกกนิทฺเทสวณฺณนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.

สทิโสหมสฺมีติ วิธา, หีโนหมสฺมีติ วิธา"ติอาทีสุ ^๑- มาโน "วิธา"ติ วุตฺโต, อิธาปิ มาโนว. เตน วุตฺตํ "ตีสุ วิธาสูติ ตีสุ มาเนสู"ติ. อวิกมฺปมาโนติ โส ปุคฺคโล เอเตสุ สงฺเขปโต ตีสุ, วิตฺถารโต นวสุ มาเนสุ น กมฺปติ น จลติ. สโม วิเสสีติ น ตสฺส โหตีติ ตสฺส ปหีนมานสฺส ขีณาสวสฺส "อหํ สทิโส"ติ วา "เสยฺโย"ติ วา "หีโน"ติ วา น โหตีติ ทสฺเสติ. ปจฺฉิมปทํ วุตฺตนยเมว. อิติ อิมายปิ อุปฑฺฒคาถาย นววิโธ สนฺทิฏฺฐิโก โลกุตฺตรธมฺโม กถิโต. ปหาสิ สงฺขนฺติ "ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรตี"ติอาทีสุ ^๒- ปญฺญา "สงฺขา"ติ อาคตา. "อตฺถิ เต โกจิ คณโก วา มุทฺทิโก วา สงฺขายิโก วา, โย ปโหติ คงฺคาย วาลิกํ คเณตุนฺ"ติ ^๓- เอตฺถ คณนา. "สญฺญานิทานา หิ ปปญฺจสงฺขา"ติอาทีสุ ^๔- โกฏฺฐาโส. "ยา เตสํ เตสํ ธมฺมานํ สงฺขา สมญฺญา"ติ ^๕- เอตฺถ ปณฺณตฺติ "สงฺขา"ติ อาคตา. อิธาปิ อยเมว อธิปฺเปตา. ปหาสิ สงฺขนฺติ ปทสฺส หิ อยมตฺโถ ^๖- :- รตฺโต ทุฏฺโฐ มุโฬฺหติ อิมํ ปณฺณตฺตึ ขีณาสโว ปหาสิ ชหิ ปชหีติ. น วิมานมชฺฌคาติ นวเภทํ ติวิธมานํ น อุปคโต. นิวาสนฏฺเฐน วา มาตุกุจฺฉิ "วิมานนฺ"ติ วุจฺจติ, ตํ อายตึ ปฏิสนฺธิวเสน น อุปคจฺฉีติปิ อตฺโถ. อนาคตตฺเถ อตีตวจนํ. อจฺเฉชฺชีติ ฉินฺทิ. ฉินฺนคนฺถนฺติ จตฺตาโร คนฺเถ ฉินฺทิตฺวา ฐิตํ. อนิฆนฺติ นิทฺทุกฺขํ. นิราสนฺติ นิตฺตณฺหํ. ปริเยสมานาติ โอโลกยมานา. นาชฺฌคมุนฺติ น อธิคจฺฉนฺติ น วินฺทนฺติ น ปสฺสนฺติ. วตฺตมานตฺเถ อตีตวจนํ. อิธ วา หุรํ วาติ อิธ โลเก วา ปรโลเก วา. สพฺพนิเวสเนสูติ ตโย ภวา, จตสฺโส โยนิโย, ปญฺจ คติโย, สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโย, นว สตฺตาวาสา, อิติ อิเมสุ สพฺเพสุปิ สตฺตนิเวสเนสุ เอวรูปํ ขีณาสวํ กายสฺส เภทา อุปปชฺชมานํ วา อุปปนฺนํ วา ^๗- น ปสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อิมาย คาถาย สนฺทิฏฺฐิกํ โลกุตฺตรธมฺมเมว กเถสิ. @เชิงอรรถ: ^๑ สํ. มหา. ๑๙/๑๖๒/๕๒ วิธาสุตฺต ^๒ สํ. สฬา. ๑๘/๑๘๕/๑๓๑ โลกกามคุณวคฺค,- @ ๓๑๘/๒๒๑ อาสีวิสวคฺค (สฺยา) ^๓ สํ. สฬา. ๑๘/๗๕๖/๔๕๗ อพฺยากตสํยุตฺต @^๔ ขุ. สุตฺต ๒๕/๘๘๑/๕๐๖ กลหวิวาทสุตฺค ^๕ อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๑๓๑๓/๒๙๗ นิกฺเขปกณฺฑ @^๖ ฉ.ม. อยเมวตฺโถ ^๗ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมานํ วา อุปฺปนฺนํ วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.

อิมญฺจ คาถํ สุตฺวา สาปิ เทวตา อตฺถํ สลฺลกฺเขสิ, เตเนว การเณน อิมสฺส ขฺวาหํ ภนฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ ปาปํ น กยิราติ คาถาย ทสกุสลกมฺมปถวเสนปิ กเถตุํ วฏฺฏติ อฏฺฐงฺคิกมคฺควเสนปิ. ทสกุสลกมฺมปถวเสน ตาว วจสาติ จตุพฺพิธํ วจีสุจริตํ คหิตํ. มนสาติ ติวิธํ มโนสุจริตํ คหิตํ. กาเยน วา กิญฺจน สพฺพโลเกติ ติวิธํ กายสุจริตํ คหิตํ. อิเม ตาว ทสกุสลกมฺมปถธมฺมา โหนฺติ. กาเม ปหายาติ อิมินา ปน กามสุขลฺลิกานุโยโค ปฏิกฺขิตฺโต. สติมา สมฺปชาโนติ อิมินา ทสกุสลกมฺมปถการกํ ^๑- สติสมฺปชญฺญํ คหิตํ. ทุกฺขํ น เสเวถ อนตฺถสญฺหิตนฺติ อิมินา อตฺตกิลมถานุโยโค ปฏิสิทฺโธ. อิติ เทวตา "อุโภ อนฺเต วชฺเชตฺวา การเกหิ ^๒- สติสมฺปชญฺเญหิ สทฺธึ ทสกุสลกมฺมปถธมฺเม ตุเมฺหหิ กถิเต อาชานามิ ภควา"ติ วทติ. อฏฺฐงฺคิกมคฺควเสน ปน อยํ นโย:- ตสฺมึ กิร ฐาเน มหตีธมฺมเทสนา อโหสิ. เทสนาปริโยสาเน สา เทวตา ยถาฏฺฐาเน ฐิตาว เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย อตฺตนา อธิคตํ อฏฺฐงฺคิกมคฺคํ ทสฺเสนฺตี เอวมาห. ตตฺถ วจสาติ สมฺมาวาจา คหิตา, มโน ปน องฺคํ น โหตีติ มนสาติ มคฺคสมฺปยุตฺตกจิตฺตํ ^๓- คหิตํ. กาเยน วา กิญฺจน สพฺพโลเกติ สมฺมากมฺมนโต คหิโต, อาชีโว ปน วาจากมฺมนฺตปกฺขิกตฺตา คหิโตว โหติ. สติมาติ อิมินา วายามสติสมาธโย คหิตา. สมฺปชาโนติ ปเทน สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป. กาเม ปหาย ทุกฺขํ น เสเวถาติ ปททฺวเยน อนฺตทฺวยวชฺชนํ. ^๔- อิติ อิเม เทฺว อนฺเต อนุปคมฺม มชฺฌิมํ ปฏิปทํ ตุเมฺหหิ กถิตํ อาชานามิ ภควาติ วตฺวา ตถาคตํ คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ. สมิทฺธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นนฺทนวคฺโค ทุติโย. ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม....การณํ ^๒ ฉ.ม. วิวชฺเชตฺวา การเณหิ @^๓ สี. มคฺคสมฺปยุตฺตํ..., ฉ.ม. มคฺคสมฺปยุตฺตกํ จิตฺตํ ^๔ สี. อนฺตทฺวยวชฺชํ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๔๕-๔๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=1179&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=1179&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=44 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=248 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=209 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=209 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_15