บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๐

หน้าที่ ๑๙๒.

นิลีนมกฺขิกา วิย รูปาทีนิ อนติวตฺตมานา ตตฺถ ลคฺคิตา หุตฺวา อุปฺปนฺนา อุเปกฺขา ฉ เคหสิตา อุเปกฺขาติ เวทิตพฺพา. รูปํ สา นาติวตฺตตีติ ^๑- รูปํ สา น อติกฺกมติ, ^๒- น ตตฺถ นิพฺพิทาวเสน ติฏฺฐติ. อิมา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขาติ อิมา เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺฐาทิอารมฺมเณ อาปาถคเต อิฏฺเฐ อรชฺชนฺตสฺส อนิฏฺเฐ อทุสฺสนฺตสฺส อสมเปกฺขเน อสมฺมุยฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนวิปสฺสนาญาณสมฺปยุตฺตา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขาติ เวทิตพฺพา. [๓๐๙] ตตฺร อิทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถาติ เตสุ ฉตฺตึสสตฺตปเทสุ อฏฺฐารส นิสฺสาย อฏฺฐารส ปชหถาติ อตฺโถ. เตเนว "ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานี"ติอาทิมาห. นิสฺสาย อาคมฺมาติ ปวตฺตนวเสน นิสฺสาย เจว อาคมฺม จ. เอวเมเตตํ สมติกฺกโม โหตีติ เอวํ เนกฺขมฺมสิตานํ ปวตฺตเนน เคหสิตานิ อติกฺกนฺตานิ นาม โหนฺติ. เอวํ สริกฺขเกเนว สริกฺขกํ ชหาเปตฺวา อิทานิ พลวตา ทุพฺพลํ ชหาเปนฺโต "ปุน ตตฺร ภิกฺขเว ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานี"ติอาทิมาห. เอวํ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺเสหิ เนกฺขมฺมสิตโทมนสฺสานิ, เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขาหิ จ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสานิ ชหาเปนฺเตน พลวตา ทุพฺพลปฺปหานํ กถิตํ. เอตฺถ ปน ฐตฺวา อุเปกฺขากถา กเถตพฺพา:- อฏฺฐสุ หิ สมาปตฺตีสุ ปฐมาทีนิ จ ตีณิ ฌานานิ, สุทฺธสงฺขาเร จ ปาทเก กตฺวา วิปสฺสนํ อารทฺธานํ จตุนฺนํ ภิกฺขูนํ ปุพฺพภาควิปสฺสนา โสมนสฺสสหคตา วา โหติ อุเปกฺขาสหคตา วา, วุฏฺฐานคามินี ปน โสมนสฺสสหคตาว. จตุตฺถชฺฌานาทีนิ ปาทกานิ กตฺวา วิปสฺสนํ อารทฺธานํ ปญฺจนฺนํ ปุพฺพภาควิปสฺสนา ปุริมสทิสาว, วุฏฺฐานคามินี ปน อุเปกฺขาสหคตา โหติ. อิทํ สนฺธาย "ยา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา, ตา นิสฺสาย ตา อาคมฺม, ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ, ตานิ ปชหถา"ติ วุตฺตํ. น เกวลญฺจ เอวํปฏิปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อยํ วิปสฺสนาย @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อติวตฺตตีติ ^๒ ฉ.ม. อนติกฺกมติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๓.

เวทนาวเสน วิเสโสว ^๑- โหติ, อริยมคฺเคปิ ปน ฌานงฺคโพชฺฌงฺคมคฺคงฺคานมฺปิ วิเสโส โหติ. โก ปเนตํ วิเสสํ นิยเมติ? เกจิ ตาว เถรา วิปสฺสนาปาทกชฺฌานํ นิยเมตีติ วทนฺติ, เกจิ วิปสฺสนาย อารมฺมณภูตา ขนฺธา นิยเมนฺตีติ วทนฺติ, เกจิ ปุคฺคลชฺฌาสโย นิยเมตีติ วทนฺติ. เตสมฺปิ วาเท อยเมว ปุพฺพภาเค วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนา นิยเมตีติ เวทิตพฺพา. วินิจฺฉยกถา ปเนตฺถ วิสุทฺธิมคฺเค สงฺขารุเปกฺขานิทฺเทเส วุตฺตาว. [๓๑๐] นานตฺตาติ นานา พหู อเนกปฺปการา. นานตฺตสิตาติ นานารมฺมณนิสฺสิตา. เอกตฺตาติ เอกา. เอกตฺตสิตาติ เอการมฺมณนิสฺสิตา. กตมา ปนายํ อุเปกฺขาติ? เหฏฺฐา ตาว อญฺญาณุเปกฺขา วุตฺตา, อุปริ ฉฬงฺคุเปกฺขา วกฺขติ, อิธ สมถอุเปกฺขา, วิปสฺสนุเปกฺขาติ เทฺว อุเปกฺขา คหิตา. ตตฺถ ยสฺมา อญฺญาว รูเป อุเปกฺขา, อญฺญาว ^๒- สทฺทาทีสุ, น หิ ยา รูเป อุเปกฺขา, สา สทฺทาทีสุ โหติ. รูเป อุเปกฺขา จ รูปเมว อารมฺมณํ กโรติ, น สทฺทาทโย. ^๓- รูเป อุเปกฺขาภาวญฺจ อญฺญา สมถอุเปกฺขา ^๓- ปฐวีกสิณํ อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชติ, อญฺญา อาโปกสิณาทีนิ. ตสฺมา นานตฺตํ ^๔- นานตฺตสิตํ ^๕- วิภชนฺโต อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา รูเปสูติอาทิมาห. ยสฺมา ปน เทฺว ตีณิ วา อากาสานญฺจายตนานิ วา วิญฺญาณญฺจายตนาทีนิ วา นตฺถิ, ตสฺมา เอกตฺตํ เอกตฺตสิตํ วิภชนฺโต อตฺถิ ภิกฺขเว อุเปกฺขา อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตาติอาทิมาห. ตตฺถ อากาสานญฺจายตนุเปกฺขา สมฺปยุตฺตวเสน อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตา, อากาสนญฺจายตนกฺขนฺเธ วิปสฺสนฺตสฺส วิปสฺสนุเปกฺขา อารมฺมณวเสน อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตา. เสสาสุปิ เอเสว นโย. ตํ ปชหถาติ เอตฺถ อรูปาวจรสมาปตฺติอุเปกฺขาย รูปาวจรสมาปตฺติอุเปกฺขํ ปชหาเปติ, อรูปาวจรวิปสฺสนุเปกฺขาย รูปาวจรวิปสฺสนุเปกฺขํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เวทนาวิเสโส ^๒ ม. ยสฺมา อญฺญาณุเปกฺขา อญฺญา @^๓-๓ สี. รูเป อุเปขา เอวญฺจ อญฺญญฺจ, รูเป อุเปกฺขา เอว จ อญฺญา (?) @^๔ สี. นานตฺตา จ, ม. นานตฺตภาวํ ^๕ สี., ก. นานตฺตสิตญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๔.

อตมฺมยตนฺติ เอตฺถ ตมฺมยตา นาม ตณฺหา, ตสฺสา ปริยาทานโต วุฏฺฐานคามินี วิปสฺสนา อตมฺมยตาติ วุจฺจติ. ตํ ปชหถาติ อิธ วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนาย อรูปาวจรสมาปตฺติอุเปกฺขญฺจ วิปสฺสนุเปกฺขญฺจ ปชหาเปติ. [๓๑๑] ยทริโยติ เย สติปฏฺฐาเน อริโย สมฺมาสมฺพุทฺโธ เสวติ. ตตฺถ ตีสุ ฐาเนสุ สตึ ปฏฺฐเปนฺโต สติปฏฺฐาเน เสวตีติ เวทิตพฺโพ. น สุสฺสูสนฺตีติ สทฺทหิตฺวา โสตุํ น อิจฺฉนฺติ. น อญฺญาติ ชานนตฺถาย จิตฺตํ น อุปฏฺฐเปนฺติ. โวกฺกมฺมาติ อติกฺกมิตฺวา. สตฺถุ สาสนาติ สตฺถุโอวาทํ คเหตพฺพํ ปูเรตพฺพํ น มญฺญนฺตีติ อตฺโถ. น จ อตฺตมโนติ น สกมโน. เอตฺถ จ เคหสิตโทมนสฺสวเสน อปฺปตีโต โหตีติ น เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, อปฺปฏิปนฺนเกสุ ปน อตฺตมนตาการณสฺส ^๑- อภาเวเนตํ วุตฺตํ. อนวสฺสุโตติ ปฏิฆอวสฺสเวน อนวสฺสุโต. สโต สมฺปชาโนติ สติยา จ ญาเณน จ สมนฺนาคโต. อุเปกฺขโกติ ฉฬงฺคุเปกฺขาย อุเปกฺขโก. อตฺตมโนติ อิธาปิ เคหสิตโสมนสฺสวเสน อุปฺปิลาวิโนติ น เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ปฏิปนฺนเกสุ ปน อนตฺตมนตาการณสฺส ^๒- อภาเวเนตํ วุตฺตํ. อนวสฺสุโตติ ราคอวสฺสเวน อนวสฺสุโต. [๓๑๒] สาริโตติ ทมิโต. เอกํเยว ทิสํ ธาวตีติ อนิวตฺติตฺวา ธาวนฺโต เอกํเยว ทิสํ ธาวติ, นิวตฺเตตฺวา ปน อปรํ ธาวิตุํ สกฺโกติ. อฏฺฐ ทิสา วิธาวตีติ เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺโน กาเยน อนิวตฺติตฺวาว วิโมกฺขวเสน เอกปฺปหาเรเนว อฏฺฐ ทิสา วิธาวติ, ปุรตฺถาภิมุโข วา ทกฺขิณาทีสุ อญฺญตรทิสาภิมุโข วา นิสีทิตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย สมาปชฺชติเยวาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย สฬายตนวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อนตฺตมนตาการณสฺส ^๒ ม. อตฺตมนตาการณสฺส

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๙๒-๑๙๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=4874&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=4874&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=617 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=8028 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=7961 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=7961 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14