อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

หน้าที่ ๒๑๙.
พุทฺธานํ พฺรหฺมจริยสฺส น จิรฏฺิติการณํ สุตฺวา อิตเรสํ ติณฺณํ
พฺรหฺมจริยสฺส จิรฏฺิติการณํ โสตุกาโม ปุน ภควนฺตํ โก ปน
ภนฺเต เหตูติอาทินา นเยน ปุจฺฉิ ฯ ภควาปิสฺส พฺยากาสิ ฯ ตํ
สพฺพํ วุตฺตปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺพํ ฯ จิรฏฺิติกภาเวปิ เจตฺถ เตสํ
พุทฺธานํ อายุปริมาณโตปิ ปุริสยุคโตปิ อุภยถา จิรฏฺิติกตา
เวทิตพฺพา ฯ กกุสนฺธสฺส หิ ภควโต จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสานิ อายุ
โกนาคมนสฺส ภควโต ตึสวสฺสสหสฺสานิ กสฺสปสฺส ภควโต
วีสติวสฺสสหสฺสานิ สมฺมุขสาวกานมฺปิ เตสํ ตตฺตกเมว ฯ พหูนิ จ
เนสํ สาวกยุคานิ ปรมฺปราย พฺรหฺมจริยํ ปวตฺเตสุํ ฯ เอวํ
เตสํ อายุปริมาณโตปิ สาวกยุคโตปิ อุภยถา พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺิติกํ
อโหสิ ฯ อมฺหากํ ปน ภควโต กสฺสปสฺส ภควโต อุปฑฺฒายุปฺปมาเณ
ทสวสฺสสหสฺสายุกกาเล อุปฺปชฺชิตพฺพํ สิยา ตํ อสมฺภุณนฺเตน
ปญฺจวสฺสสหสฺสายุกกาเล เอกวสฺสสหสฺสายุกกาเล ปญฺจวสฺสสตายุกกาเลปิ
วา อุปฺปชฺชิตพฺพํ สิยา ยสฺมา ปนสฺส พุทฺธตฺตการเก
ธมฺเม เอสนฺตสฺส ปริเยสนฺตสฺส าณํ ปริปาเจนฺตสฺส คพฺภํ
คณฺหาเปนฺตสฺส วสฺสสตายุกกาเล าณํ ปริปากมคมาสิ ตสฺมา
อติปริตฺตายุกกาเล อุปฺปนฺโน เตนสฺส สาวกปรมฺปราวเสน จิรฏฺิติกมฺปิ
พฺรหฺมจริยํ อายุปริมาณวเสน วสฺสคณนาย อจิรฏฺิติกเมวาติ วตฺตํ
วฏฺฏติ ฯ
     {๒๑} อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโตติ โก อนุสนฺธิ ฯ เอวํ ติณฺณํ
พุทฺธานํ พฺรหฺมจริยสฺส จิรฏฺิติการณํ สุตฺวา สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติเยว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๐.
จิรฏฺิติกภาวเหตูติ นิฏฺ คนฺตฺวา ภควโตปิ พฺรหฺมจริยสฺส
จิรฏฺิติกภาวํ อิจฺฉนฺโต อายสฺมา สารีปุตฺโต ภควนฺตํ สิกฺขาปทปฺปญฺตฺตึ
ยาจิ ฯ ตสฺสา ยาจนวิธิทสฺสนตฺถเมตํ วุตฺตํ อถโข อายสฺมา
สารีปุตฺโต อุฏฺายาสนา ฯเปฯ จิรฏฺิติกนฺติ ฯ ตตฺถ อทฺธนิยนฺติ
อทฺธานกฺขมํ ฯ ทีฆกาลิกนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมว ฯ
อถสฺส ภควา น ตาวายํ สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติกาโลติ ปกาเสนฺโต
อาคเมหิ ตฺวํ สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อาคเมหิ ตฺวนฺติ
ติฏฺ ตาว ตฺวํ ฯ อธิวาเสหิ ตาว ตฺวนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ อาทรวเสน
เจตํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺตํ ฯ เอเตน ภควา สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติยา
สาวกานํ วิสยภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา พุทฺธวิสโย สิกฺขาปทปฺปญฺตฺตีติ
อาวิกโรนฺโต ตถาคโตวาติอาทิมาห ฯ เอตฺถ จ ตตฺถาติ
สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติยาจนาเปกฺขํ ภุมฺมวจนํ ฯ ตตฺรายํ โยชนา ยํ
วุตฺตํ ตยา สิกฺขาปทํ ปญฺาเปยฺยาติ ตตฺถ ตสฺสา
สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติยา ตถาคโตเยว กาลํ ชานิสฺสตีติ ฯ เอวํ วตฺวา อกาลํ
ตาว ทสฺเสตุํ น ตาว สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อาสวา
ติฏฺนฺติ เอเตสูติ อาสเวหิ าตพฺพา น โวกฺกมิตพฺพาติ วา
อาสวฏฺานิยา ฯ เยสุ ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกา ทุกฺขาสวา จ กิเลสาสวา จ
ปรูปวาทวิปฺปฏิสารวธพนฺธนาทโย เจว อปายทุกฺขวิเสสภูตา จ อาสวา
ติฏฺนฺติเยว ยสฺมา เนสํ เต การณํ โหนฺตีติ อตฺโถ ฯ
เต อาสวฏฺานิยา วีติกฺกมธมฺมา ยาว น สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ น
ตาว สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺาเปตีติ อยเมตฺถ โยชนา ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๑.
ยทิ หิ ปญฺาเปยฺย ปรูปวาทา ปรูปารมฺภา ครหโทสา น
ปริมุจฺเจยฺย ฯ กถํ ฯ ปญฺาเปนฺเตน หิ โย ปน ภิกฺขุ เมถุนํ
ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺยาติอาทิ สพฺพํ ปญฺาเปตพฺพํ ภเวยฺย ฯ อทิสฺวา
จ วีติกฺกมโทสํ อิมํ ปญฺตฺตึ ตฺวา ปเร เอวํ อุปวาทญฺจ
อุปารมฺภญฺจ ครหญฺจ ปวตฺเตยฺยุํ กถํ หิ นาม สมโณ โคตโม
ภิกฺขุสงฺโฆ เม อนฺวายิโก วจนกโรติ เอตฺตาวตา สิกฺขาปเทหิ
ปลิเวเสฺสติ ปาราชิกํ ปญฺาเปสฺสติ นนุ อิเม กุลปุตฺตา
มหนฺตญฺจ โภคกฺขนฺธํ มหนฺตญฺจ าติปริวฏฺฏํ หตฺถคตานิ จ
รชฺชานิปิ ปหาย ปพฺพชิตา ฆาสจฺฉาทนปรมตาย สนฺตุฏฺา
สิกฺขาย ติพฺพคารวา กาเย จ ชีวิเต จ นิรเปกฺขา วิหรนฺติ
เตสุ นาม โก โลกามิสภูตํ เมถุนํ วา ปฏิเสวิสฺสติ ปรภณฺฑํ วา
หริสฺสติ ปรสฺส วา อิฏฺ กนฺตํ อติมธุรํ ชีวิตํ อุปจฺฉินฺทิสฺสติ
อภูตคุณกถาย วา ชีวิตํ กปฺเปสฺสติ นนุ ปาราชิเก อปฺปญฺตฺเตปิ
ปพฺพชฺชาสงฺเขเปเนเวตํ ปากฏํ กตนฺติ ฯ ตถาคตสฺสปิ ถามญฺจ
พลญฺจ สตฺตา น ชาเนยฺยุํ ปญฺตฺตมฺปิ สิกฺขาปทํ กุปฺเปยฺย
น ยถาาเน ติฏฺเยฺย ฯ เสยฺยถาปิ นาม อกุสโล เวชฺโช กญฺจิ
อนุปฺปนฺนคณฺฑํ ปุริสํ ปกฺโกสิตฺวา เอหมฺโภ ปุริส อิมสฺมึ เต
สรีรปฺปเทเส มหาคณฺโฑ อุปฺปชฺชิตฺวา อนยพฺยสนํ ปาเปสฺสติ
ปฏิกจฺเจว นํ ติกิจฺฉาเปหีติ วตฺวา สาธาจริย ตฺวํเยว นํ
ติกิจฺฉสฺสูติ วุตฺโต ตสฺส อโรคํ สรีรปฺปเทสํ ผาเลตฺวา โลหิตํ
นีหริตฺวา อาเลปนพนฺธนโธวนาทีหิ ตํ ปเทสํ สญฺฉวึ กตฺวา ตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๒.
ปุริสํ วเทยฺย มหาโรโค เต มยา ติกิจฺฉิโต เทหิ เม
เทยฺยธมฺมนฺติ ฯ โส ตํ กิมยํ พาลเวชฺโช วทติ กตโร กิร เม
อิมินา โรโค ติกิจฺฉิโต นนุ เม อยํ ทุกฺขญฺจ ชเนสิ โลหิตกฺขยญฺจ
มํ ปาเปสีติ เอวํ อุปวเทยฺย เจว อุปารมฺเภยฺย จ ครเหยฺย จ
น จาสฺส คุณํ ชาเนยฺย เอวเมว ยทิ อนุปฺปนฺเน วีติกฺกมโทเส
สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺาเปยฺย ปรูปวาทาทีหิ จ น
ปริมุจฺเจยฺย น จาสฺส ถามํ วา พลํ วา สตฺตา ชาเนยฺยุํ
ปญฺตฺตมฺปิ สิกฺขาปทํ กุปฺเปยฺย น ยถาาเน ติฏฺเยฺย ฯ
ตสฺมา วุตฺตํ น ตาว สารีปุตฺต สตฺถา สาวกานํ ฯเปฯ
ปาตุภวนฺตีติ ฯ เอวํ อกาลํ ทสฺเสตฺวา ปุน กาลํ ทสฺเสตุํ ยโต
จ โข สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ยโตติ ยทา ฯ ยสฺมึ กาเลติ
วุตฺตํ โหติ ฯ เสสํ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ ฯ อยํ วา เอตฺถ
สงฺเขปตฺโถ ฯ ยสฺมึ นาม กาเล อาสวฏฺานิยา ธมฺมาติ สงฺขํ
คตา วีติกฺกมโทสา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ ตทา สตฺถา สาวกานํ
สิกฺขาปทํ ปญฺาเปติ อุทฺทิสติ ปาฏิโมกฺขํ กสฺมา เตสํเยว
อาสวฏฺานิยา ธมฺมาติ สงฺขํ คตานํ วีติกฺกมโทสานํ ปฏิฆาตาย ฯ
เอวํ ปญฺาเปนฺโต ยถา นาม กุสโล เวชฺโช อุปฺปนฺนํ คณฺฑํ
ผาลนาเลปนพนฺธนโธวนาทีหิ ติกิจฺฉนฺโต โรเปตฺวา สญฺฉวึ กตฺวา
น เตฺวว อุปวาทาทิรโห โหติ สเก จ อาจริยเก วิทิตานุภาโว
หุตฺวา สกฺการํ ปาปุณาติ เอวํ น จ อุปวาทาทิรโห โหติ
สเก จ สพฺพญฺุวิสเย วิทิตานุภาโว หุตฺวา สกฺการํ ปาปุณาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๓.
ตญฺจสฺส สิกฺขาปทํ อกุปฺปํ โหติ ยถาาเน ติฏฺตีติ ฯ เอวํ
อาสวฏฺานิยานํ ธมฺมานํ อนุปฺปตฺตึ สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติยา อกาลํ
อุปฺปตฺติญฺจ กาลนฺติ วตฺวา อิทานิ เตสํ ธมฺมานํ อนุปฺปตฺติกาลญฺจ
ทสฺเสตุํ น ตาว สารีปุตฺต อิเธกจฺเจติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
อุตฺตานตฺถานิ ปทานิ ปาลิวเสเนว เวทิตพฺพานิ ฯ อยํ ปน
อนุตฺตานปทวณฺณนา ฯ รตฺติโย ชานนฺตีติ รตฺตญฺู ฯ อตฺตโน
ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย ปหุตา รตฺติโย ชานนฺติ จิรปพฺพชิตาติ
วุตฺตํ โหติ ฯ รตฺตญฺูภิ มหตฺตํ รตฺตญฺุมหตฺตํ ฯ จิรปพฺพชิเตหิ
มหนฺตภาวนฺติ อตฺโถ ฯ ตตฺร รตฺตญฺุมหตฺตํ ปตฺเต สงฺเฆ อุปเสนํ
วงฺคนฺตปุตฺตํ อารพฺภ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ โส
หายสฺมา อูนทสวสฺเส ภิกฺขู อุปสมฺปาเทนฺเต ทิสฺวา เอกวสฺโส
สทฺธิวิหาริยํ อุปสมฺปาเทสิ ฯ อถโข ภควา สิกฺขาปทํ ปญฺาเปสิ
น ภิกฺขเว อูนทสวสฺเสน อุปสมฺปาเทตพฺโพ โย อุปสมฺปาเทยฺย
อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ ๑- ฯ เอวํ ปญฺตฺเต สิกฺขาปเท ปุน ภิกฺขู
ทสวสฺสมฺหา ทสวสฺสมฺหาติ พาลา อพฺยตฺตา อุปสมฺปาเทนฺติ ฯ อถ
ภควา อปรมฺปิ สิกฺขาปทํ ปญฺาเปสิ น ภิกฺขเว พาเลน อพฺยตฺเตน
ทสวสฺเสน อุปสมฺปาเทตพฺโพ โย อุปสมฺปาเทยฺย อาปตฺติ
ทุกฺกฏสฺส อนุชานามิ ภิกฺขเว พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน ทสวสฺเสน
วา อติเรกทสวสฺเสน วา อุปสมฺปาเทตุนฺติ ๒- ฯ รตฺตญฺุมหตฺตํ
ปตฺตกาเล เทฺว สิกฺขาปทานิ ปญฺตฺตานิ ฯ เวปุลฺลมหตฺตนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. มหาวคฺค. ๔/๑๐๙.   ๒. วิ. มหาวคฺค. ๔/๑๑๐.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๔.
วิปุลภาเวน มหตฺตํ ฯ สงฺโฆ หิ ยาว น เถรนวมชฺฌิมานํ วเสน
เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺโต โหติ ตาว เสนาสนานิ ปโหนฺติ สาสเน
เอกจฺเจ อาสวฏฺานิยา ธมฺมา น อุปฺปชฺชนฺติ เวปุลฺลมหตฺตํ
ปตฺเต ปน เต อุปฺปชฺชนฺติ ฯ อถ สตฺถา สิกฺขาปทํ ปญฺาเปติ ฯ
ตตฺถ เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺเต สงฺเฆ ปญฺตฺตสิกฺขาปทานิ โย ปน ภิกฺขุ
อนุปสมฺปนฺเนน อุตฺตริทฺวิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย ปาจิตฺติยํ
ยา ปน ภิกฺขุนี อนุวสฺสํ วุฏฺาเปยฺย ปาจิตฺติยํ ยา ปน ภิกฺขุนี
เอกํ วสฺสํ เทฺว วุฏฺาเปยฺย ปาจิตฺติยนฺติ อิมินา นเยน เวทิตพฺพานิ ฯ
ลาภคฺคมหตฺตนฺติ ลาภสฺส อคฺคมหตฺตํ ฯ โย ลาภสฺส อคฺโค
อุตฺตโม มหนฺตภาโว ตํ ปตฺโต โหตีติ อตฺโถ ฯ ลาเภน วา
อคฺคมหตฺตมฺปิ ลาเภน เสฏฺตฺตญฺจ มหนฺตตฺตญฺจ ปตฺโตติ อตฺโถ ฯ
สงฺโฆ หิ ยาว น ลาภคฺคมหตฺตํ ปตฺโต โหติ ตาว น ลาภํ
ปฏิจฺจ อาสวฏฺานิยา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ ปตฺเต ปน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ
อถ สตฺถา สิกฺขาปทํ ปญฺาเปติ โย ปน ภิกฺขุ อเจลกสฺส วา
ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ
วา ทเทยฺย ปาจิตฺติยนฺติ ฯ อิทํ หิ ลาภคฺคมหตฺตํ ปตฺเต สงฺเฆ
สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ ฯ พาหุสจฺจมหตฺตนฺติ พาหุสจฺจสฺส
มหนฺตภาวํ ฯ สงฺโฆ หิ ยาว น พาหุสจฺจมหตฺตํ ปตฺโต โหติ ตาว
น อาสวฏฺานิยา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ ฯ พาหุสจฺจมหตฺตํ ปตฺเต
ปน ยสฺมา เอกมฺปิ นิกายํ เทฺวปิ ฯเปฯ ปญฺจปิ นิกาเย
อุคฺคเหตฺวา อโยนิโส อุมฺมุชฺชมานา ปุคฺคลา รเสน รสํ สํสนฺเทตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๕.
อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ ทีเปนฺติ ฯ อถ สตฺถา โย ปน
ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ
ฯเปฯ สมณุทฺเทโสปิ เจ เอวํ วเทยฺยาติอาทินา นเยน สิกฺขาปทํ
ปญฺาเปตีติ ฯ เอวํ ภควา อาสวฏฺานิยานํ ธมฺมานํ
อนุปฺปตฺติกาลญฺจ อุปฺปตฺติกาลญฺจ ทสฺเสตฺวา ตสฺมึ สมเย สพฺพโสปิ เตสํ
อภาวํ ทสฺเสนฺโต นิรพฺพุโท หิ สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
นิรพฺพุโทติ อพฺพุทวิรหิโต ฯ อพฺพุทาติ วุจฺจนฺติ โจรา ฯ นิจฺโจโรติ
อตฺโถ ฯ โจโรติ จ อิมสฺมึ อตฺเถ ทุสฺสีลา อธิปฺเปตา ฯ เต
หิ อสฺสมณา หุตฺวา สมณปฏิญฺตาย ปเรสํ ปจฺจเย โจเรนฺติ
ตสฺมา นิรพฺพุโท นิจฺโจโร นิทฺทุสฺสีโลติ วุตฺตํ โหติ ฯ นิราทีนโวติ
นิรุปทฺทโว นิรุปสคฺโค ฯ ทุสฺสีลาทีนววิรหิโตเยวาติ วุตฺตํ โหติ ฯ
อปคตกาฬโกติ กาฬกา วุจฺจนฺติ ทุสฺสีลาเยว ฯ เต หิ สุวณฺณวณฺณาปิ
สมานา กาฬกธมฺมสมาโยคา กาฬกาเตฺวว เวทิตพฺพา ฯ
เตสํ อภาวา อปคตกาฬโก ฯ อปหตกาฬโกติปิ ปาโ ฯ สุทฺโธติ
อปคตกาฬกตฺตาเยว สุทฺโธ ฯ ปริโยทาโตติ ปภสฺสโร ฯ สาเร
ปติฏฺิโตติ สาโรติ วุจฺจนฺติ สีลสมาธิปญฺาวิมุตฺติวิมุตฺติาณทสฺสนคุณา ฯ
ตสฺมึ สาเร ปติฏฺิตตฺตา สาเร ปติฏฺิโต ฯ เอวํ
สาเร ปติฏฺิตภาวํ วตฺวา ปุน โส จสฺส สาเร ปติฏฺิตภาโว เอวํ
เวทิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต อิเมสํ หิ สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺรายํ
สงฺเขปวณฺณนา ยานีมานิ เวรญฺชายํ วสฺสาวาสํ อุปคตานิ ปญฺจ
ภิกฺขุสตานิ อิเมสํ โย คุณวเสน ปจฺฉิมโก สพฺพปริตฺตคุโณ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๖.
ภิกฺขุ โส โสตาปนฺโนติ ฯ โสตาปนฺโนติ โสตํ อาปนฺโน ฯ
โสโตติ จ มคฺคสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ โสตาปนฺโนติ เตน สมนฺนาคตสฺส
ปุคฺคลสฺส ฯ ยถาห ฯ โสโต โสโตติ หีทํ สารีปุตฺต วุจฺจติ
กตโม นุโข สารีปุตฺต โสโตติ ฯ อยเมว หิ ภนฺเต อริโย
อฏฺงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธีติ ฯ
โสตาปนฺโน โสตาปนฺโนติ หีทํ สารีปุตฺต วุจฺจติ กตโม นุโข
สารีปุตฺต โสตาปนฺโนติ ฯ โย หิ ภนฺเต อิมินา อริเยน อฏฺงฺคิเกน
มคฺเคน สมนฺนาคโต อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน โสยมายสฺมา
เอวนฺนาโม เอวํโคตฺโตติ ฯ อิธ ปน มคฺเคน ผลสฺส นามํ ทินฺนํ
ตสฺมา ผลฏฺโ โสตาปนฺโนติ เวทิตพฺโพ ฯ อวินิปาตธมฺโมติ
วินิปาเตตีติ วินิปาโต ฯ นาสฺส วินิปาโต ธมฺโมติ อวินิปาตธมฺโม ฯ
น อตฺตานํ อปาเยสุ วินิปาตนสภาโวติ วุตฺตํ โหติ ฯ กสฺมา ฯ
เย ธมฺมา อปายคมนิยา เตสํ ปริกฺขยา ฯ วินิปาตนํ วา วินิปาโต ฯ
นาสฺส วินิปาโต ธมฺโมติ อวินิปาตธมฺโม ฯ อปาเยสุ
วินิปาตนสภาโว อสฺส นตฺถีติ วุตฺตํ โหติ ฯ สมฺมตฺตนิยาเมน มคฺเคน
นิยตตฺตา นิยโต ฯ สมฺโพธิ ปรํ อยนํ ปรา คติ อสฺสาติ
สมฺโพธิปรายโน ฯ อุปริมคฺคตฺตยํ อวสฺสํ สมฺปาปโกติ อตฺโถ ฯ
กสฺมา ฯ ปฏิลทฺธปมมคฺคตฺตาติ ฯ
     {๒๒} เอวํ ธมฺมเสนาปตึ สญฺาเปตฺวา เวรญฺชายํ ตํ วสฺสาวาสํ
วีตินาเมตฺวา วุฏฺวสฺโส มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา อถโข ภควา
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ฯ อามนฺเตสีติ อาลปิ อภาสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๗.
สมฺโพเธสิ ฯ กินฺติ ฯ อาจิณฺณํ โข ปเนตนฺติเอวมาทึ ฯ
อาจิณฺณนฺติ จริตํ วตฺตมนุธมฺมตา ฯ
     ตํ โข ปเนตํ อาจิณฺณํ ทุวิธํ โหติ พุทฺธาจิณฺณํ
สาวกาจิณฺณนฺติ ฯ กตมํ พุทฺธาจิณฺณํ ฯ อิทนฺตาว เอกํ เยหิ นิมนฺติตา
วสฺสํ วสนฺติ น เต อนปโลเกตฺวา อนาปุจฺฉิตฺวา ชนปทจาริกํ
ปกฺกมนฺติ ฯ สาวกา ปน อปโลเกตฺวา วา อนปโลเกตฺวา วา
ยถาสุขํ ปกฺกมนฺติ ฯ อปรมฺปิ พุทฺธาจิณฺณํ วุฏฺวสฺสา ปวาเรตฺวา
ชนสงฺคหตฺถาย ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติเยว ฯ ชนปทจาริกํ จรนฺตา
จ มหามณฺฑลํ มชฺฌิมมณฺฑลํ อนฺติมมณฺฑลนฺติ อิเมสํ ติณฺณํ
มณฺฑลานํ อญฺตรสฺมึ มณฺฑเล จรนฺติ ฯ ตตฺถ มหามณฺฑลํ
นวโยชนสติกํ ฯ มชฺฌิมมณฺฑลํ ฉโยชนสติกํ ฯ อนฺติมมณฺฑลํ
ติโยชนสติกํ ฯ ยทา มหามณฺฑเล จาริกํ จริตุกามา โหนฺติ
มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา ปาฏิปททิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวารา
นิกฺขมิตฺวา คามนิคมาทีสุ มหาชนํ อามิสปฏิคฺคเหน อนุคฺคหนฺตา
ธมฺมทาเนน จสฺส วิวฏฺฏูปนิสฺสิตํ กุสลํ วฑฺเฒนฺตา นวหิ มาเสหิ
ชนปทจาริกํ ปริโยสาเปนฺติ ฯ สเจ ปน อนฺโตวสฺเส ภิกฺขูนํ
สมถวิปสฺสนา ตรุณา โหนฺติ มหาปวารณาย อปฺปวาเรตฺวา
ปวารณาสงฺคหํ ทตฺวา กตฺติกปุณฺณมาย ปวาเรตฺวา มิคสิรสฺส
ปมทิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวารา นิกฺขมิตฺวา วุตฺตนเยเนว
มชฺฌิมมณฺฑเล อฏฺหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปนฺติ ฯ สเจ ปน
เนสํ วุฏฺวสฺสานํ อปริปกฺกินฺทฺริยา เวเนยฺยสตฺตา โหนฺติ ฯ เตสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๘.
อินฺทฺริยปริปากํ อาคเมนฺตา มิคสิรมาสมฺปิ ตตฺเถว วสิตฺวา
ปุสฺสมาสสฺส ปมทิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวารา นิกฺขมิตฺวา วุตฺตนเยเนว
อนฺติมมณฺฑเล สตฺตหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปนฺติ ฯ เตสุ จ
มณฺฑเลสุ ยตฺถ กตฺถจิ จรนฺตาปิ เต เต สตฺเต กิเลเสหิ วิโยเชนฺตา
โสตาปตฺติผลาทีหิ สํโยเชนฺตา เวเนยฺยวเสเนว นานาวณฺณานิ ปุปฺผานิ
โอจินนฺตา วิย วิจรนฺติ ฯ อปรมฺปิ พุทฺธานํ อาจิณฺณํ เทวสิกํ
ปจฺจูสสมเย สนฺตํ สุขํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนํ
ผลสมาปตฺติยา วุฏฺหิตฺวา มหากรุณาสมาปตฺติยา สมาปชฺชนํ
ตโต ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ โพธเนยฺยสตฺตสโมโลกนํ ฯ อปรมฺปิ
พุทฺธานํ อาจิณฺณํ อาคนฺตุเกหิ สทฺธึ ปมตรํ ปฏิสนฺถารกรณํ
อตฺถุปฺปตฺติวเสน ธมฺมเทสนา โอติณฺเณ โทเส
สิกฺขาปทปฺปญฺาปนนฺติ ฯ อิทํ พุทฺธาจิณฺณํ ฯ กตมํ สาวกาจิณฺณํ ฯ
พุทฺธสฺส ภควโต กาเล ทฺวิกฺขตฺตุํ สนฺนิปาโต ปุเร วสฺสูปนายิกาย
จ กมฺมฏฺานคหณตฺถํ วุฏฺวสฺสานญฺจ อธิคตคุณาโรจนตฺถํ
อุปริกมฺมฏฺานคหณตฺถญฺจ ฯ อิทํ สาวกาจิณฺณํ ฯ อิธ ปน พุทฺธาจิณฺณํ
ทสฺเสนฺโต อาห อาจิณฺณํ โข ปเนตํ อานนฺท ตถาคตานนฺติ ฯ
อายามาติ อาคจฺฉยาม ฯ อปโลเกสฺสามาติ จาริกญฺจรณตฺถาย
อาปุจฺฉิสฺสาม ฯ เอวนฺติ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ นิปาโต ฯ ภนฺเตติ
คารวาธิวจนเมตํ ฯ สตฺถุโน ปฏิวจนทานนฺติปิ วฏฺฏติ ฯ ภควโต
ปจฺจสฺโสสีติ ภควโต วจนํ ปฏิอสฺโสสิ อภิมุโข หุตฺวา สุณิ
สมฺปฏิจฺฉิ ฯ เอวนฺติ อิมินา วจเนน ปฏิคฺคเหสีติ วุตฺตํ โหติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๙.
อถโข ภควา นิวาเสตฺวาติ อิธ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ วา
สายณฺหสมยนฺติ วา น วุตฺตํ ฯ เอวํ สนฺเตปิ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ
มชฺฌนฺติกํ วีตินาเมตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ปจฺฉาสมณํ กตวา
นครทฺวารโต ปฏฺาย นครวีถิโย สุวณฺณรสปิญฺชราหิ พุทฺธรํสีหิ
สมุชฺโชตยมาโน เยน เวรญฺชสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ
เตนูปสงฺกมิ ฯ ฆรทฺวาเร ิตมตฺตเมว จสฺส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปริชโน
อาโรเจสิ ฯ พฺราหฺมโณ สตึ ปฏิลภิตฺวา สํเวคชาโต สหสา วุฏฺาย
มหารหํ อาสนํ ปญฺาเปตฺวา ภควนฺตํ ปจฺจุคฺคมฺม อิโต ภควา
อุปสงฺกมตูติ อาห ฯ ภควา อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺตฺเต อาสเน
นิสีทิ ฯ อถโข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปนิสีทิตุกาโม
อตฺตนา ิตปฺปเทสโต เยน ภควา เตนูปสงฺกมิ ฯ อิโต ปรํ
อุตฺตานตฺถเมว ฯ ยํ ปน พฺราหฺมโณ อาห อปิจ โย เทยฺยธมฺโม
โส น ทินฺโนติ ตตฺรายมธิปฺปาโย มยา นิมนฺติตานํ วสฺสํ
วุฏฺานํ ตุมฺหากํ เตมาสํ ทิวเส ทิวเส ปาโต ยาคุขชฺชกํ มชฺฌนฺติเก
ขาทนียํ โภชนียํ สายณฺหกาเล อเนกวิธปานวิกติคนฺธปุปฺผาทีหิ
ปูชาสกฺกาโรติ เอวมาทิโก โย เทยฺยธมฺโม ทาตพฺโพ อสฺส โส น
ทินฺโนติ ฯ ตญฺจ โข โน อสนฺตนฺติ เอตฺถ ปน ลิงฺควิปลฺลาโส
เวทิตพฺโพ ฯ โส จ โข เทยฺยธมฺโม อมฺหากํ โน อสนฺโตติ อยํ
เหตฺถ อตฺโถ ฯ อถวา ยํยํ มยํ ตุมฺหากํ ทเทยฺยาม ตญฺจ
โข โน อสนฺตนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ โนปิ
อทาตุกมฺยตาติ อทาตุกามตาปิ โน นตฺถิ ยถา ปหุตวิตฺตูปกรณานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๐.
มจฺฉรีนํ ฯ ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา พหุกิจฺจา ฆราวาสาติ ฯ ตฺตรายํ
โยชนา ฯ ยสฺมา พหุกิจฺจา ฆราวาสา ตสฺมา เอตฺถ สนฺเตปิ
เทยฺยธมฺเม ทาตุกมฺยตาย จ ตํ กุโต ลพฺภา กุโต ตํ สกฺกา
ลทฺธุํ ยํ มยํ ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺมํ ทเทยฺยามาติ ฆราวาสํ ครหนฺโต
อาห ฯ โส กิร มาเรน อาวฏฺฏิตภาวํ น ชานาติ
ฆราวาสปลิโพเธน เม สติสมฺโมโส ชาโตติ มญฺิ ฯ ตสฺมา เอวมาห ฯ
อปิจ ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อิมสฺมึ เตมาสพฺภนฺตเร ยมหํ ตุมฺหากํ
ทเทยฺยํ ตํ กุโต ลพฺภา พหุกิจฺจา หิ ฆราวาสาติ เอวเมตฺถ
โยชนา เวทิตพฺพา ฯ อถ พฺราหฺมโณ ยนฺนูนาหํ ยํ เม ตีหิ
มาเสหิ ทาตพฺพํ สิยา ตํ สพฺพํ เอกทิวเสเนว ทเทยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา
อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโมติอาทิมาห ฯ ตตฺถ สฺวาตนายาติ
ยํ เม ตุมฺเหสุ สกฺกาเร กเต เสฺว ภวิสฺสติ ปุญฺญฺเจว ปีติปามุชฺชญฺจ
ตทตฺถาย ฯ อถ ตถาคโต สเจ อหํ นาธิวาเสยฺยํ อยํ เตมาสํ
กิญฺจิ อลทฺธา กุปิโต มญฺเ เตน เม ยาจิยมาโน เอกภตฺตมฺปิ
น ปฏิคฺคณฺหาติ นตฺถิ อิมสฺมึ อธิวาสนกฺขนฺติ อสพฺพญฺู
อยนฺติ เอวํ พฺราหฺมโณ จ เวรญฺชาวาสิโน จ ครหิตฺวา พหุํ
อปุญฺ ปสเวยฺยุํ ตํ เตสํ มา อโหสีติ เตสํ อนุกมฺปาย
อธิวาเสสิ ภควา ๑- ตุณฺหีภาเวน ฯ อธิวาเสตฺวา จ อถโข ภควา
เวรญฺชํ พฺราหฺมณํ อลํ ฆราวาสปลิโพธจินฺตายาติ สญฺาเปตฺวา
ตํ ขณานุรูปาย ธมฺมิยา กถาย ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ
@เชิงอรรถ: ๑. ตถาคโตติ ปทํ ภควาติ ปทสฺส วิเสสนนฺติ โยชนา ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๑.
สนฺทสฺเสตฺวา กุสเล ธมฺเม สมาทเปตฺวา คณฺหาเปตฺวา ตตฺถ จ
นํ สมุตฺเตเชตฺวา สอุสฺสาหํ กตฺวา ตาย สอุสฺสาหตาย อญฺเหิ จ
วิชฺชมานคุเณหิ สมฺปหํเสตฺวา ธมฺมรตนวสฺสํ วสฺสิตฺวา อุฏฺายาสนา
ปกฺกามิ ฯ ปกฺกนฺเต จ ปน ภควติ เวรญฺโช พฺราหฺมโณ
ปุตฺตทารํ อามนฺเตสิ มยํ ภเณ ภควนฺตํ เตมาสํ นิมนฺเตตฺวา
เอกทิวสํ เอกภตฺตมฺปิ นาทมฺหา หนฺท ทานิ ตถา ทานํ ปฏิยาเทถ
ยถา เตมาสิโกปิ เทยฺยธมฺโม เสฺว เอกทิวเสเนว ทาตุํ สกฺกา
โหตีติ ฯ ตโต ปณีตทานํ ปฏิยาทาเปตฺวา ยํ ทิวสํ ภควา
นิมนฺติโต ตสฺสา ๑- รตฺติยา อจฺจเยน อาสนฏฺานํ อลงฺการาเปตฺวา
มหารหานิ อาสนานิ ปญฺาเปตฺวา คนฺธธูปวาสกุสุมวิจิตฺรํ มหาปูชํ
สชฺชิตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ ฯ เตน วุตฺตํ อถโข
เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ฯเปฯ นิฏฺิตํ
ภตฺตนฺติ ฯ {๒๓} ภควา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตตฺถ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ
อถโข ภควา ฯเปฯ นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺฆนฺติ ฯ อถโข
เวรญฺโช พฺราหฺมโณ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆนฺติ พุทฺธปฺปมุขนฺติ
พุทฺธปริณายกํ ฯ พุทฺธํ สงฺฆตฺเถรํ กตฺวา นิสินฺนนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ
ปณีเตนาติ อุตฺตเมน ฯ สหตฺถาติ สหตฺเถน ฯ สนฺตปฺเปตฺวาติ
สุฏฺุ ตปฺเปตฺวา ปริปุณฺณํ สุหิตํ ยาวทตฺถํ กตฺวา ฯ สมฺปวาเรตฺวาติ
สุฏฺุ ปวาเรตฺวา อลํ อลนฺติ หตฺถสญฺาย จ มุขสญฺาย จ
วจีเภเทน จ ปฏิกฺขิปาเปตฺวา ฯ ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตวนฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ตสฺส อิติ ภเวยฺย ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๒.
โอนีตปตฺตปาณินฺติ ปตฺตโต โอนีตปาณึ อปนีตหตฺถนฺติ วุตฺตํ
โหติ ฯ ติจีวเรน อจฺฉาเทสีติ ติจีวรํ ภควโต อทาสิ ฯ อิทํ
ปน โวหารวจนมตฺตํ โหติ ติจีวเรน อจฺฉาเทสีติ ฯ ตสฺมึ จ
ติจีวเร เอกเมโก สาฏโก สหสฺสํ อคฺฆติ ฯ อิติ พฺราหฺมโณ
ภควโต ติสหสฺสคฺฆนกํ ติจีวรมทาสิ อุตฺตมํ กาสิยวตฺถสทิสํ ฯ
เอกเมกญฺจ ภิกฺขุํ เอกเมเกน ทุสฺสยุเคนาติ เอกเมเกน ทุสฺสยุคเลน ฯ
ตตฺร เอกสาฏโก ปญฺจ สตานิ อคฺฆติ ฯ เอวํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ
ปญฺจสตสหสฺสคฺฆนกานิ ทุสฺสานิ อทาสิ ฯ พฺราหฺมโณ เอตฺตกมฺปิ
ทตฺวา อตุฏฺโ ปุน สตฺตฏฺสหสฺสคฺฆนเก อเนเก รตฺตกมฺพเล จ
ปตฺตุณฺณปฏปเฏ ๑- จ ผาเลตฺวา ผาเลตฺวา อาโยคอํสวทฺธกกายพนฺธน-
ปริสฺสาวนาทีนํ อตฺถาย อทาสิ ฯ สตปากสหสฺสปากานจ เภสชฺชเตลานํ
ตุมฺพานิ ปูเรตฺวา เอกเมกสฺส ภิกฺขุโน อพฺภญฺชนตฺถาย สหสฺสคฺฆนกํ
เตลมทาสิ ฯ กึ พหุนา จตุปฺปจฺจเยสุ ฯ น โกจิ ปริกฺขาโร
สมณปริโภโค อทินฺโน นาม อโหสิ ฯ ปาลิยํ ปน จีวรมตฺตเมว
วุตฺตํ ฯ เอวํ มหายาคํ ยชิตฺวา สปุตฺตทารํ วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ
อถโข ภควา เวรญฺชํ พฺราหฺมณํ เตมาสํ มาราวฏฺฏเนน
ธมฺมสฺสวนามตรสปริโภคปริหีนํ เอกทิวเสเนว ธมฺมามตวสฺสํ วสฺสิตฺวา
ปริปุณฺณสงฺกปฺปํ กุรุมาโน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา ฯเปฯ
อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ ฯ พฺราหฺมโณปิ สปุตฺตทาโร ภควนฺตญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ วนฺทิตฺวา ปุนปิ ภนฺเต อมฺหากํ อนุคฺคหํ กเรยฺยาถาติ
@เชิงอรรถ: ๑. ปตฺตุณฺณปฏฺฏปเฏ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๓.
เอวมาทีนิ วทนฺโต อนุวชิตฺวา อสฺสูนิ ปวตฺตยมาโน นิวตฺติ ฯ
อถโข ภควา เวรญฺชายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวาติ ยถาอชฺฌาสยํ
ยถารุจิตํ วาสํ วสิตฺวา เวรญฺชาย นิกฺขมิตฺวา มหามณฺฑลจาริก-
จรณกาเล คนฺตพฺพํ พุทฺธวีถึ ปหาย ทุพฺภิกฺขโทเสน กิลนฺตํ
ภิกฺขุสงฺฆํ อุชุนา มคฺเคน คเหตฺวา คนฺตุกาโม โสเรยฺยาทีนิ อนุปคมฺม
ปยาคปติฏฺานํ คนฺตฺวา ตตฺถ คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยน พาราณสี
ตทวสริ ฯ เตน อวสรีติ ตทวสริ ฯ ตตฺราปิ ยถาอชฺฌาสยํ วิหริตฺวา
เวสาลึ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ อนุปคมฺม โสเรยฺยํ ฯเปฯ
เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺติ ฯ
     สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา
นิฏฺิตา ฯ
        ตตฺรีทํ สมนฺตปาสาทิกาย สมนฺตปาสาทิกตฺตสฺมึ
        อาจริยปรมฺปรโต นิทานวตฺถุปฺปเภททีปนโต
        ปรสมยวิวชฺชนโต สกสมยวิสุทฺธิโต เจว
        พฺยญฺชนปริโสธนโต ปทตฺถโต ปาลิโยชนากฺกมโต
        สิกฺขาปทวินิจฺฉยโต วิภงฺคนยเภททสฺสนโต
        สมฺปสฺสตํ น ทิสฺสติ กิญฺจิ อปาสาทิกํ ยโต เอตฺถ
        วิญฺูนมยํ ตสฺมา สมนฺตปาสาทิกาเตฺวว
        สํวณฺณนา ปวตฺตา วินยสฺส เวเนยฺยทมนกุสเลน
        วุตฺตสฺส โลกนาเถน โลกมนุกมฺปมาเนนาติ ฯ
                    ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๒๑๙-๒๓๓.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=1&A=4598&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=4598&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1