ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย วินย.อ. (สมนฺต.๑)

หน้าที่ ๑๖๒.

อธิปฺเปตํ ฯ วิภงฺเค ปน อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตนฺติ ๑- เอตฺตกเมว วุตฺตํ ฯ ยสฺมา ปน นิยกชฺฌตฺตํ อธิปฺเปตํ ตสฺมา อตฺตนิ ชาตํ อตฺตโน สนฺตาเน นิพฺพตฺตนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถ ฯ สมฺปสาทนนฺติ สมฺปสาทนํ วุจฺจติ สทฺธา สมฺปสาทนโยคโต ฌานมฺปิ สมฺปสาทนํ นีลวณฺณโยคโต นีลํ วตฺถํ วิย ฯ ยสฺมา วา ตํ ฌานํ สมฺปสาทนสมนฺนาคตตฺตา วิตกฺกวิจารกฺโขภวูปสมเนน เจโต สมฺปสาทยติ ตสฺมาปิ สมฺปสาทนนฺติ วุตฺตํ ฯ อิมสฺมิญฺจ อตฺถวิกปฺเป สมฺปสาทนํ เจตโสติ เอวํ ปทสมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ฯ ปุริมสฺมึ ปน อตฺถวิกปฺเป เจตโสติ เอตํ เอโกทิภาเวน สทฺธึ โยเชตพฺพํ ฯ ตตฺรายํ อตฺถโยชนา ฯ เอโก อุเทตีติ เอโกทิ วิตกฺกวิจาเรหิ อนชฺฌารูฬฺหตฺตา อคฺโค เสฏฺโฐ หุตฺวา อุเทตีติ อตฺโถ ฯ เสฏฺโฐปิ หิ โลเก เอโกติ วุจฺจติ ฯ วิตกฺกวิจารวิรหิโต วา เอโก อสหาโย หุตฺวา อิติปิ วฏฺฏติ ฯ อถวา สมฺปยุตฺตธมฺเม อุทยตีติ อุทิ อุฏฺฐาเปตีติ อตฺโถ ฯ เสฏฺฐฏฺเฐน เอโก จ โส อุทิ จาติ เอโกทิ ฯ สมาธิสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ อิติ อิมํ เอโกทึ ภาเวติ วฑฺฒยตีติ อิทํ ทุติยชฺฌานํ เอโกทิภาวํ ฯ โส ปนายํ เอโกทิ ยสฺมา เจตโส น สตฺตสฺส น ชีวสฺส ตสฺมา เอตํ เจตโส เอโกทิภาวนฺติ วุตฺตํ ฯ นนุ จายํ สทฺธา ปฐมชฺฌาเนปิ อตฺถิ อยญฺจ เอโกทินามโก สมาธิ อถ กสฺมา อิทเมว สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวญฺจาติ วุตฺตํ ฯ วุจฺจเต ฯ อทุํ หิ ปฐมชฺฌานํ วิตกฺกวิจารกฺโขเภน @เชิงอรรถ: ๑. อภิ. วิ. ๓๕/๓๔๘.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.

วีจิตรงฺคสมากุลมิว ชลํ น สุปฺปสนฺนํ โหติ ตสฺมา สติยาปิ สทฺธาย สมฺปสาทนนฺติ น วุตฺตํ ฯ น สุปฺปสนฺนตฺตาเยว เจตฺถ สมาธิปิ น สุฏฺฐุ ปากโฏ ตสฺมา เอโกทิภาวนฺติปิ น วุตฺตํ ฯ อิมสฺมึ ปน ฌาเน วิตกฺกวิจารปลิโพธาภาเวน ลทฺโธกาสา พลวตี สทฺธา พลวสทฺธาสหายปฏิลาเภเนว สมาธิปิ ปากโฏ ตสฺมา อิทเมว เอวํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ วิภงฺเค ปน สมฺปสาทนนฺติ ยา สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท ฯ เจตโส เอโกทิภาวนฺติ ยา จิตฺตสฺส ฐิติ ฯเปฯ สมาธีติ ๑- เอตฺตกเมว วุตฺตํ ฯ เอวํ วุตฺเตน ปเนเตน สทฺธึ อยํ อตฺถวณฺณนา ยถา น วิรุชฺฌติ อญฺญทตฺถุํ สํสนฺทติ เจว สเมติ จ เอวํ เวทิตพฺพา ฯ อวิตกฺกํ อวิจารนฺติ ภาวนาย ปหีนตฺตา เอตสฺมึ เอตสฺส วา วิตกฺโก นตฺถีติ อวิตกฺกํ ฯ อิมินาว นเยน อวิจารํ ฯ วิภงฺเคปิ วุตฺตํ อิติ อยญฺจ วิตกฺโก อยญฺจ วิจาโร สนฺตา โหนฺติ สมิตา วูปสนฺตา อตฺถงฺคตา อพฺภตฺถงฺคตา อปฺปิตา พฺยปฺปิตา โสสิตา วิโสสิตา พฺยนฺตีกตา เตน วุจฺจติ อวิตกฺกํ อวิจารนฺติ ฯ เอตฺถาห นนุ จ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมาติ อิมินาปิ อยํ อตฺโถ สิทฺโธ อถ กสฺมา ปุน วุตฺตํ อวิตกฺกํ อวิจารนฺติ ฯ วุจฺจเต ฯ เอวเมว สิทฺโธวายมตฺโถ น ปเนตํ ตทตฺถทีปกํ ฯ นนุ อโวจุมฺห โอฬาริกสฺส ปน โอฬาริกสฺส องฺคสฺส สมติกฺกมา ปฐมชฺฌานโต ปเรสํ ทุติยชฺฌานาทีนํ สมาธิคโม โหตีติ ทีปนตฺถํ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมาติ เอวํ วุตฺตนฺติ ฯ อปิจ @เชิงอรรถ: ๑. อภิ. วิ. ๓๕/๓๔๘.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๔.

วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อิทํ สมฺปสาทนํ น กิเลสกาลุสฺสิยสฺส วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา จ เอโกทิภาวํ น อุปจารชฺฌานมิว นีวรณปฺปหานา ปฐมชฺฌานมิว จ องฺคปาตุภาวาติ เอวํ สมฺปสาทนเอโกทิภาวานํ เหตุปริทีปกมิทํ วจนํ ฯ ตถา วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อิทํ อวิตกฺกํ อวิจารํ น ตติยจตุตฺถชฺฌานานิ วิย จกฺขุวิญฺญาณาทีนิ วิย จ อภาวาติ เอวํ อวิตกฺกอวิจารภาวสฺส เหตุปริทีปกญฺจ น วิตกฺกวิจาราภาวมตฺตปริทีปกํ ฯ วิตกฺกวิจาราภาวมตฺตปริทีปกเมว ปน อวิตกฺกํ อวิจารนฺติ อิทํ วจนํ ตสฺมา ปุริมํ วตฺวาปิ วตฺตพฺพเมวาติ ฯ สมาธิชนฺติ ปฐมชฺฌานสมาธิโต วา สมฺปยุตฺตสมาธิโต วา ชาตนฺติ อตฺโถ ฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ ปฐมมฺปิ สมฺปยุตฺตสมาธิโต ชาตํ อถโข อยเมว สมาธีติ วตฺตพฺพตํ อรหติ วิตกฺกวิจารกฺโขภวิรเหน อติวิย อจลตฺตา สุปฺปสนฺนตฺตา จ ตสฺมา อิมสฺส วณฺณภณนตฺถํ อิทเมว สมาธิชนฺติ วุตฺตํ ฯ ปีติสุขนฺติ อิทํ วุตฺตนยเมว ฯ ทุติยนฺติ คณนานุปุพฺพโต ทุติยํ ฯ อิทํ ทุติยํ สมาปชฺชตีติปิ ทุติยํ ฯ ฌานนฺติ เอตฺถ ปน ยถา ปฐมชฺฌานํ วิตกฺกาทีหิ ปญฺจงฺคิกํ โหติ เอวมิทํ สมฺปสาทาทีหิ จตุรงฺคิกนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ยถาห ฯ ฌานนฺติ สมฺปสาโท ปีติ สุขํ จิตฺตสฺส เอกคฺคตาติ ๑- ฯ ปริยาโยเยว เจโส ฯ สมฺปสาทนํ ปน ฐเปตฺวา นิปฺปริยาเยน ติวงฺคิกเมเวตํ โหติ ฯ ยถาห ฯ กตมํ ตสฺมึ สมเย ติวงฺคิกํ ฌานํ โหติ ปีติ สุขํ จิตฺตสฺส เอกคฺคตาติ ๒-@เชิงอรรถ: ๑. อภิ. วิ. ๓๕/๓๔๙. ๒. อภิ. วิ. ๓๕/๓๕๕.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๕.

เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ ทุติยชฺฌานกถา นิฏฺฐิตา ฯ ปีติยา จ วิราคาติ เอตฺถ วุตฺตตฺถาเยว ปีติ ฯ วิราโคติ ตสฺสา ชิคุจฺฉนํ วา สมติกฺกโม วา ฯ อุภินฺนมนฺตรา จสทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถ ฯ โส วูปสมํ วา สมฺปิณฺเฑติ วิตกฺกวิจารวูปสมํ วา ฯ ตตฺถ ยทา วูปสมเมว สมฺปิณฺเฑติ ตทา ปีติยา วิราคา จ กิญฺจิ ภิยฺโย วูปสมา จาติ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา ฯ อิมิสฺสา จ โยชนาย วิราโค ชิคุจฺฉนตฺโถ โหติ ตสฺมา ปีติยา ชิคุจฺฉนา จ วูปสมา จาติ อยมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ ยทา ปน วิตกฺกวิจารวูปสมํ สมฺปิณฺเฑติ ตทา ปีติยา จ วิราคา กิญฺจิ ภิยฺโย วิตกฺกวิจารานญฺจ วูปสมาติ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา ฯ อิมิสฺสา จ โยชนาย วิราโค สมติกฺกมนตฺโถ โหติ ตสฺมา ปีติยา จ สมติกฺกมา วิตกฺกวิจารานญฺจ วูปสมาติ อยมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ กามญฺเจเต วิตกฺกวิจารา ทุติยชฺฌาเนเยว วูปสนฺตา อิมสฺส ปน ฌานสฺส มคฺคปริทีปนตฺถํ วณฺณภณนตฺถญฺเจตํ วุตฺตํ ฯ วิตกฺกวิจารานญฺจ วูปสมาติ หิ วุตฺเต อิทํ ปญฺญายติ นูน วิตกฺกวิจารานํ วูปสโม มคฺโค อิมสฺส ฌานสฺสาติ ฯ ยถา จ ตติเย อริยมคฺเค อปฺปหีนานมฺปิ สกฺกายทิฏฺฐาทีนํ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ ปหานาติ เอวํ ปหานํ วุจฺจมานํ วณฺณภณนํ โหติ ตทธิคมาย อุสฺสุกฺกานํ อุสฺสาหชนนตฺถํ เอวเมว อิธ อวูปสนฺตานมฺปิ วิตกฺกวิจารานํ วปสโม วุจฺจมาโน วณฺณภณนํ โหติ ฯ เตนายมตฺโถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๖.

วุตฺโต ปีติยา จ สมติกฺกมา วิตกฺกวิจารานญฺจ วูปสมาติ ฯ อุเปกฺขโก จ วิหาสินฺติ เอตฺถ อุปปตฺติโต อิกฺขตีติ อุเปกฺขา สมํ ปสฺสติ อปกฺขปติตาว หุตฺวา ปสฺสตีติ อตฺโถ ฯ ตาย วิสทาย วิปุลาย ถามคตาย สมนฺนาคตตฺตา ตติยชฺฌานสมงฺคี อุเปกฺขโกติ วุจฺจติ ฯ อุเปกฺขา ปน ทสวิธา โหติ ฉฬงฺคูเปกฺขา พฺรหฺมวิหารูเปกฺขา โพชฺฌงฺคูเปกฺขา วิริยูเปกฺขา สงฺขารูเปกฺขา เวทนูเปกฺขา วิปสฺสนูเปกฺขา ตตฺรมชฺฌตฺตูเปกฺขา ฌานูเปกฺขา ปาริสุทฺธิอุเปกฺขาติ ฯ เอวมยํ ทสวิธาปิ ตตฺถ ตตฺถ อาคตนยโต ภูมิปุคฺคล- จิตฺตารมฺมณกฺขนฺธสงฺคหเอกกฺขณกุสลตฺติกสงฺเขปวเสน จ ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมฏฺฐกถาย ภยเภรวสุตฺตวณฺณนาย อตฺถสาลินิยา วา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถาย วุตฺตนเยน เวทิตพฺพา ฯ อิธ ปน วุจฺจมานา วินยนิทานํ อติภาริยํ กโรตีติ น วุตฺตา ฯ ลกฺขณาทิโต ปน อิธ อธิปฺเปตูเปกฺขา มชฺฌตฺตลกฺขณา อนาโภครสา อพฺยาปารปจฺจุปฏฺฐานา ปีติวิราคปทฏฺฐานาติ ฯ เอตฺถาห นนุ จายํ อตฺถโต ตตฺรมชฺฌตฺตูเปกฺขาว โหติ สา จ ปฐมทุติยชฺฌาเนสุปิ อตฺถิ ตสฺมา ตตฺราปิ อุเปกฺขโก จ วิหาสินฺติ เอวมยํ วตฺตพฺพา สิยา สา กสฺมา น วุตฺตาติ ฯ อปริพฺยตฺตกิจฺจโต ฯ อปริพฺยตฺตํ หิ ตสฺสา ตตฺถ กิจฺจํ วิตกฺกาทีหิ อภิภูตตฺตา ฯ อิธ ปนายํ วิตกฺกวิจารปีตีหิ อนภิภูตตฺตา อุกฺขิตฺตสิรา วิย หุตฺวา ปริพฺยตฺตกิจฺจา ชาตา ตสฺมา วุตฺตาติ ฯ นิฏฺฐิตา อุเปกฺขโก จ วิหาสินฺติ เอตสฺส สพฺพโส อตฺตวณฺณนา ฯ อิทานิ สโต จ สมฺปชาโนติ เอตฺถ สรตีติ สโต ฯ สมฺปชานาตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๗.

สมฺปชาโน ฯ ปุคฺคเลน สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ สรณลกฺขณา สติ อปฺปมุสนรสา อารกฺขปจฺจุปฏฺฐานา ฯ อสมฺโมหลกฺขณํ สมฺปชญฺญํ ตีรณรสํ ปวิจยปจฺจุปฏฺฐานํ ฯ วิตฺถารโต ปเนตํ มชฺฌิมฏฺฐกถายํ สติปฏฺฐานวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ อิทํ สติสมฺปชญฺญํ ปุริมชฺฌาเนสุปิ อตฺถิ ฯ มุฏฺฐสฺสติสฺส หิ อสมฺปชานสฺส อุปจารมตฺตํปิ น สมฺปชฺชติ ปเคว อปฺปนา ฯ โอฬาริกตฺตา ปน เตสํ ฌานานํ ภูมิยํ วิย ปุริสสฺส จิตฺตสฺส คติ สุขา โหติ อพฺยตฺตํ ตตฺถ สติสมฺปชญฺญกิจฺจํ ฯ โอฬาริกงฺคปฺปหาเนน ปน สุขุมตฺตา อิมสฺส ฌานสฺส ปุริสสฺส ขุรธารายํ วิย สติสมฺปชญฺญกิจฺจปริคฺคหิตาเยว จิตฺตสฺส คติ อิจฺฉิตพฺพาติ อิเธว วุตฺตํ ฯ กิญฺจิ ภิยฺโย ยถาปิ เธนุปโก วจฺโฉ เธนุโต อปนีโต อรกฺขิยมาโน ปุนเรว เธนุํ อุปคจฺฉติ เอวมิทํ ตติยชฺฌานสุขํ ปีติโต อปนีตํ สติสมฺปชญฺญารกฺเขน อรกฺขิยมานํ ปุนเรว ปีตึ อุปคจฺเฉยฺย ปีติสมฺปยุตฺตเมว สิยา ฯ สุเข จาปิ สตฺตา สารชฺชนฺติ อิทญฺจ อติมธุรํ สุขํ ตโต ปรํ สุขาภาวา สติสมฺปชญฺญานุภาเวน ปเนตฺถ สุเข อสารชฺชนา โหติ โน อญฺญถาติ อิมมฺปิ อตฺถวิเสสํ ทสฺเสตุํ อิทํ อิเธว วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ อิทานิ สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทสินฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ตติยชฺฌานสมงฺคิโน สุขปฏิสํเวทนาโภโค นตฺถิ เอวํ สนฺเตปิ ยสฺมา ตสฺส นามกาเยน สมฺปยุตฺตํ สุขํ ยํ วา ตํ นามกายสมฺปยุตฺตํ สุขํ ตํสมุฏฺฐาเนนสฺส ยสฺมา อติปณีเตน รูเปน รูปกาโย ผุฏฺโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๘.

ยสฺส ผุฏฺฐตฺตา ฌานา วุฏฺฐิโตปิ สุขํ ปฏิสํเวเทยฺย ตสฺมา เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทสินฺติ อาห ฯ อิทานิ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ เอตฺถ ยํฌานเหตุ ยํฌานการณา ตํตติยชฺฌานสมงฺคิปุคฺคลํ พุทฺธาทโย อริยา อาจิกฺขนฺติ เทเสนฺติ ปญฺญาเปนฺติ ปฏฺฐเปนฺติ วิวรนฺติ วิภชนฺติ อุตฺตานีกโรนฺติ ปกาเสนฺติ ปสํสนฺตีติ อธิปฺปาโย ฯ กินฺติ ฯ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ฯ ตํ ตติยชฺฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสินฺติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา ฯ กสฺมา ปน ตํ เต เอวํ ปสํสนฺตีติ ฯ ปสํสารหโต ฯ อยํ หิ ยสฺมา อติมธุรสุเข สุขปารมิปฺปตฺเตปิ ตติยชฺฌาเน อุเปกฺขโก น ตตฺถ สุขาภิสงฺเคน อากฑฺฒิยติ ยถา จ ปีติ น อุปฺปชฺชติ เอวํ อุปฏฺฐิตสฺสติตาย สติมา ยสฺมา จ อริยกนฺตํ อริยชนเสวิตเมว จ อสงฺกิลิฏฺฐํ สุขํ นามกาเยน ปฏิสํเวเทติ ตสฺมา ปสํสารโห ฯ อิติ ปสํสารหโต นํ อริยา เต เอวํ ปสํสารหเหตุภูเต คุเณ ปกาเสนฺตา อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ เอวํ ปสํสนฺตีติ เวทิตพฺพํ ฯ ตติยนฺติ คณนานุปุพฺพโต ตติยํ ฯ อิทํ ตติยํ สมาปชฺชตีติปิ ตติยํ ฯ ฌานนฺติ เอตฺถ ยถา ทุติยํ สมฺปสาทาทีหิ จตุรงฺคิกํ เอวมิทํ อุเปกฺขาทีหิ ปญฺจงฺคิกํ ฯ ยถาห ฯ ฌานนฺติ อุเปกฺขา สติ สมฺปชญฺญํ สุขํ จิตฺตสฺส เอกคฺคตาติ ฯ ปริยาโยเยว เจโส ฯ อุเปกฺขาสติสมฺปชญฺญานิ ปน ฐเปตฺวา นิปฺปริยาเยน ทุวงฺคิกเมเวตํ โหติ ฯ ยถาห ฯ กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ สุขํ จิตฺตสฺเสกคฺคตาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๙.

เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ ตติยชฺฌานกถา นิฏฺฐิตา ฯ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานาติ กายิกสุขสฺส จ กายิกทุกฺขสฺส จ ปหานา ฯ ปุพฺเพวาติ ตญฺจ โข ปุพฺเพว น จตุตฺถชฺฌานกฺขเณ ฯ โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาติ เจตสิกสุขสฺส เจตสิกทุกฺขสฺส จาติ อิเมสมฺปิ ทฺวินฺนํ ปุพฺเพว อตฺถงฺคมา ปหานา อิจฺเจว วุตฺตํ โหติ ฯ กทา ปน เนสํ ปหานํ โหตีติ ฯ จตุนฺนํ ฌานานํ อุปจารกฺขเณ ฯ โสมนสฺสํ หิ จตุตฺถสฺส ฌานสฺส อุปจารกฺขเณเยว ปหียติ ฯ ทุกฺขโทมนสฺสสุขานิ ปฐมทุติยตติยานํ อุปจารกฺขเณสุ ฯ เอวเมเตสํ ปหานกฺกเมน อวุตฺตานํ อินฺทฺริยวิภงฺเค ปน อินฺทฺริยานํ อุทฺเทสกฺกเมเนว อิธาปิ วุตฺตานํ สุขทุกฺขโสมนสฺสโทมนสฺสานํ ปหานํ เวทิตพฺพํ ฯ ยทิ ปเนตานิ ตสฺส ตสฺส ฌานสฺส อุปจารกฺขเณเยว ปหียนฺติ อถ กสฺมา กตฺถ จุปฺปนฺนํ ทุกฺขินฺทฺริยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอตฺถุปฺปนฺนํ ทุกฺขินฺทฺริยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ กตฺถ จุปฺปนฺนํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ สุขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอตฺถุปฺปนฺนํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌตีติ ๑- เอวํ ฌาเนเสฺวว นิโรโธ วุตฺโตติ ฯ อติสยนิโรธตฺตา ฯ อติสยนิโรโธ หิ เนสํ ปฐมชฺฌานาทีสุ @เชิงอรรถ: ๑. สํ. มหาวาร. ๑๙/๒๘๓.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๐.

นิโรโธ ฯ นิโรโธเยว ปน อุปจารกฺขเณ นาติสยนิโรโธติ ฯ ตถา หิ นานาวชฺชเน ปฐมชฺฌานูปจาเร นิรุทฺธสฺสาปิ ทุกฺขินฺทฺริยสฺส ฑํสมกสาทิสมฺผสฺเสน วา วิสมาสนูปตาเปน วา สิยา อุปฺปตฺติ น เตฺวว อนฺโตอปฺปนายํ ฯ อุปจาเร วา นิรุทฺธมฺเปตํ น สุฏฺฐุ นิรุทฺธํ โหติ ปฏิปกฺเขน อวิหตตฺตา ฯ อนฺโตอปฺปนายํ ปน ปีติผรเณน สพฺโพ กาโย สุโขกฺกนฺโต โหติ ฯ สุโขกฺกนฺตกายสฺส จ สุฏฺฐุ นิรุทฺธํ โหติ ทุกฺขินฺทฺริยํ ปฏิปกฺเขน วิหตตฺตา ฯ นานาวชฺชเนเอว จ ทุติยชฺฌานูปจาเร ปหีนสฺส โทมนสฺสินฺทฺริยสฺส ยสฺมา เอตํ วิตกฺกวิจารปจฺจเยปิ กายกิลมเถ จิตฺตูปฆาเต จ สติ อุปฺปชฺชติ วิตกฺกวิจาราภาเว จ เนว อุปฺปชฺชติ ยตฺถ ปน อุปฺปชฺชติ ตตฺถ วิตกฺกวิจารภาเว อปฺปหีนาเอว ทุติยชฺฌานูปจาเร วิตกฺกวิจาราติ ตตฺถสฺส สิยา อุปฺปตฺติ อปฺปหีนปจฺจยตฺตา น เตฺวว ทุติยชฺฌาเน ปหีนปจฺจยตฺตา ฯ ตถา ตติยชฺฌานูปจาเร ปหีนสฺสาปิ สุขินฺทฺริยสฺส ปีติสมุฏฺฐานปฺปณีตรูปผุฏฺฐกายสฺส สิยา อุปฺปตฺติ น เตฺวว ตติยชฺฌาเน ฯ ตติยชฺฌาเน หิ สุขสฺส ปจฺจยภูตา ปีติ สพฺพโส นิรุทฺธาติ ฯ ตถา จตุตฺถชฺฌานูปจาเร ปหีนสฺสาปิ โสมนสฺสินฺทฺริยสฺส ปีติอาสนฺนตฺตา อปฺปนาปตฺตาย อุเปกฺขาย อภาเวน สมฺมา อนติกฺกนฺตตฺตา จ สิยา อุปฺปตฺติ น เตฺวว จตุตฺถฌาเน ฯ ตสฺมา เอวญฺจ เอตฺถุปฺปนฺนํ ทุกฺขินฺทฺริยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌตีติ ตตฺถ ตตฺถ อปริเสสคฺคหณํ กตนฺติ ฯ เอตฺถาห อเถวํ ตสฺส ตสฺส ฌานสฺสูปจาเร ปหีนาปิ เอตา เวทนา อิธ กสฺมา สมาหรีติ ฯ สุขคฺคหณตฺถํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๑.

ยา หิ อยํ อทุกฺขมสุขนฺติ เอตฺถ อทุกฺขมสุขา เวทนา วุตฺตา สา สุขุมา อติทูวิญฺเญยฺยา น สกฺกา สุเขน คเหตุํ ตสฺมา ยถา นาม ทุฏฺฐสฺส ยถา วา ตถา วา อุปสงฺกมิตฺวา คเหตุํ อสกฺกุเณยฺยสฺส โคณสฺส คหณตฺถํ โคโป เอกสฺมึ วเช สพฺพา คาโว สมาหรติ อเถเกกํ นีหรนฺโต ปฏิปาฏิยา อาคตํ อยํ โส คณฺหาถ นนฺติ ตมฺปิ คาหยติ เอวเมว ภควา สุขคฺคหณตฺถํ สพฺพา เอตา สมาหริ ฯ เอวํ หิ สมาหฏา เอตา ทสฺเสตฺวา ยํ เนว สุขํ น ทุกฺขํ น โสมนสฺสํ น โทมนสฺสํ อยํ อทุกฺขมสุขา เวทนาติ สกฺกา โหติ เอสา คหยิตุํ อปิจ อทุกฺขมสุขาย เจโตวิมุตฺติยา ปจฺจยทสฺสนตฺถญฺจาปิ เอตา วุตฺตาติ เวทิตพฺพา ฯ สุขปฺปหานาทโย หิ ตสฺสา ปจฺจยา ฯ ยถาห ฯ จตฺตาโร โข อาวุโส ปจฺจยา อทุกฺขมสุขาย เจโตวิมุตฺติยา สมาปตฺติยา อิธาวุโส ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อิเม โข อาวุโส จตฺตาโร ปจฺจยา อทุกฺขมสุขาย เจโตวิมุตฺติยา สมาปตฺติยาติ ๑- ฯ ยถา วา อญฺญตฺถ ปหีนาปิ สกฺกายทิฏฺฐิอาทโย ตติยมคฺคสฺส วณฺณภณนตฺถํ ตตฺถ ปหีนาติ วุตฺตา เอวํ วณฺณภณนตฺถมฺเปตสฺส ฌานสฺเสตา อิธ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา ฯ ปจฺจยฆาเตน วา เอตฺถ ราคโทสานํ อติทูรภาวํ ทสฺเสตุมฺเปตา วุตฺตาติ เวทิตพฺพา ฯ เอตาสุ หิ สุขํ โสมนสฺสสฺส ปจฺจโย โสมนสฺสํ ราคสฺส ทุกฺขํ โทมนสฺสสฺส ปจฺจโย โทมนสฺสํ โทสสฺส @เชิงอรรถ: ๑. ม. ม. ๑๒/๕๕๓.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๒.

สุขาทิฆาเตน จ สปจฺจยา ราคโทสา หตาติ อติทูเร โหนฺตีติ ฯ อทุกฺขมสุขนฺติ ทุกฺขาภาเวน อทุกฺขํ สุขาภาเวน อสุขํ ฯ เอเตเนตฺถ ทุกฺขสุขปฏิปกฺขภูตํ ตติยเวทนํ ทีเปติ ฯ น ทุกฺขสุขาภาวมตฺตํ ฯ ตติยเวทนา นาม อทุกฺขาสุขา อุเปกฺขาติปิ วุจฺจติ ฯ สา อิฏฺฐานิฏฺฐวิปรีตานุภวนลกฺขณา มชฺฌตฺตรสา อวิภูตปจฺจุปฏฺฐานา สุขนิโรธปทฏฺฐานาติ เวทิตพฺพา ฯ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธินฺติ อุเปกฺขาย ชนิตสฺสติปาริสุทฺธึ ฯ อิมสฺมึ หิ ฌาเน สุปริสุทฺธา สติ ยา จ ตสฺสา สติยา ปาริสุทฺธิ สา อุเปกฺขาย กตา น อญฺเญน ตสฺมา เอตํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธีติ วุจฺจติ ฯ วิภงฺเคปิ วุตฺตํ อยํ สติ อิมาย อุเปกฺขาย วิวฏา โหติ ปริสุทฺธา ปริโยทาตา เตน วุจฺจติ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธีติ ๑- ฯ ยาย จ อุเปกฺขาย เอตฺถ สติยา ปาริสุทฺธิ โหติ สา อตฺถโต ตตฺรมชฺฌตฺตตาติ เวทิตพฺพา ฯ น เกวลํ เจตฺถ ตาย สติเยว ปริสุทฺธา อปิจ โข สพฺเพปิ สมฺปยุตฺตธมฺมา ฯ สติสีเสน ปน เทสนา วุตฺตา ฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ อยํ อุเปกฺขา เหฏฺฐาปิ ตีสุ ฌาเนสุ วิชฺชติ ยถา ปน ทิวา สุริยปฺปภาภิภวา โสมภาเวน จ อตฺตโน อุปการกตฺเตน วา สภาคาย รตฺติยา อลาภา ทิวา วิชฺชมานาปิ จนฺทเลขา อปริสุทฺธา โหติ อปริโยทาตา เอวมยมฺปิ ตตฺรมชฺฌตฺตูเปกฺขาจนฺทเลขา วิตกฺกาทิปจฺจนีกธมฺมเตชาภิภวา สภาคาย จ อุเปกฺขาเวทนารตฺติยา อลาภา วิชฺชมานาปิ ปฐมาทิชฺฌานเภเท อปริสุทฺธา โหติ ฯ ตสฺสา จ @เชิงอรรถ: ๑. อภิ. วิ. ๓๕/๓๕๒.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๓.

อปริสุทฺธาย ทิวา อปริสุทฺธจนฺทเลขาย ปภา วิย สหชาตาปิ สติอาทโย อปริสุทฺธาว โหนฺติ ฯ ตสฺมา เตสุ เอกมฺปิ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธีติ น วุตฺตํ ฯ อิธ ปน วิตกฺกาทิปจฺจนีกธมฺม- เตชาภิภวาภาวา สภาคาย จ อุเปกฺขาเวทนารตฺติยา ปฏิลาภา อยํ ตตฺรมชฺฌตฺตูเปกฺขาจนฺทเลขา อติวิย ปริสุทฺธา ฯ ตสฺสา ปริสุทฺธตฺตา ปริสุทฺธจนฺทเลขาปภา วิย สหชาตาปิ สติอาทโย ปริสุทฺธา โหนฺติ ปริโยทาตา ฯ ตสฺมา อิทเมว อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธีติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ จตุตฺถนฺติ คณนานุปุพฺพโต จตุตฺถํ ฯ อิทํ จตุตฺถํ สมาปชฺชตีติ จตุตฺถํ ฯ ฌานนฺติ เอตฺถ ยถา ตติยํ อุเปกฺขาทีหิ ปญฺจงฺคิกํ เอวมิทํ อุเปกฺขาทีหิ ติวงฺคิกํ ฯ ยถาห ฯ ฌานนฺติ อุเปกฺขา สติ จิตฺตสฺเสกคฺคตาติ ฯ ปริยาโยเอว เจโส ฯ ฐเปตฺวา ปน สตึ อุเปกฺขาเวทนเมว คเหตฺวา นิปฺปริยาเยน ทุวงฺคิกเมตํ โหติ ฯ ยถาห ฯ กตมํ ตสฺมึ สมเย ทุวงฺคิกํ ฌานํ โหติ อุเปกฺขา จิตฺตสฺเสกคฺคตาติ ฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ จตุตฺถชฺฌานกถา นิฏฺฐิตา ฯ {๑๒} อิติ อิมานิ จตฺตาริ ฌานานิ เกสญฺจิ จิตฺเตกคฺคตตฺถานิ โหนฺติ เกสญฺจิ วิปสฺสนาปาทกานิ เกสญฺจิ อภิญฺญาปาทกานิ เกสญฺจิ นิโรธปาทกานิ เกสญฺจิ ภโวกฺกมนตฺถานิ ฯ ตตฺถ ขีณาสวานํ จิตฺเตกคฺคตตฺถานิ โหนฺติ ฯ เต หิ สมาปชฺชิตฺวา เอกคฺคจิตฺตา สุขํ ทิวสํ วิหริสฺสามาติ อิจฺเจว กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตนฺติ ฯ เสกฺขปุถุชฺชนานํ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย สมาหิเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๔.

จิตฺเตน วิปสฺสิสฺสามาติ นิพฺพตฺเตนฺตานํ วิปสฺสนาปาทกานิ โหนฺติ ฯ เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อภิญฺญาปาทกํ ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหตีติ ๑- วุตฺตนยา อภิญฺญาโย ปฏฺเฐนฺตา นิพฺพตฺเตนฺติ เตสํ อภิญฺญาปาทกานิ โหนฺติ ฯ เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา สตฺตาหํ อจิตฺตกา หุตฺวา ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิโรธํ นิพฺพานํ ปตฺวา สุขํ วิหริสฺสามาติ นิพฺพาตฺเตนฺติ เตสํ นิโรธปาทกานิ โหนฺติ ฯ เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อปริหีนชฺฌานา หุตฺวา พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชิสฺสามาติ นิพฺพตฺเตนฺติ เตสํ ภโวกฺกมนตฺถานิ โหนฺติ ฯ ภควตา ปนิทํ จตุตฺถชฺฌานํ โพธิรุกฺขมูเล นิพฺพตฺติตํ ตํ ตสฺส วิปสฺสนาปาทกญฺเจว อโหสิ อภิญฺญาปาทกญฺจ นิโรธปาทกญฺจ สพฺพกิจฺจสาธกญฺจ สพฺพโลกิยโลกุตฺตรคุณทายกนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ เยสญฺจ คุณานํ ทายกํ อโหสิ เตสํ เอกเทสํ ทสฺเสนฺโต เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติอาทิมาห ฯ ตตฺถ โสติ โส อหํ ฯ เอวนฺติ จตุตฺถชฺฌานกฺกมนิทสฺสนเมตํ ฯ อิมินา กเมน จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลภิตฺวาติ วุตฺตํ โหติ ฯ สมาหิเตติ อิมินา จตุตฺถชฺฌานสมาธินา สมาหิเต ฯ ปริสุทฺเธติอาทีสุ ปน อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิภาเวน ปริสุทฺเธ ฯ ปริสุทฺธตฺตาเยว ปริโยทาเต ปภสฺสเรติ วุตฺตํ โหติ ฯ สุขาทีนํ ปจฺจยานํ ฆาเตน วิหตราคาทิองฺคณตฺตา อนงฺคเณ ฯ อนงฺคณตฺตาเยว วิคตูปกฺกิเลเส ฯ @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. ติก. ๒๐/๒๑๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๕.

องฺคเณน หิ จิตฺตํ อุปกฺกิลิสฺสติ ฯ สุภาวิตตฺตา มุทุภูเต วสีภาวปฺปตฺเตติ วุตฺตํ โหติ ฯ วเส วตฺตมานํ หิ จิตฺตํ มุทูติ วุจฺจติ ฯ มุทุตฺตาเอว จ กมฺมนิเย กมฺมกฺขเม กมฺมโยคฺเคติ วุตฺตํ โหติ ฯ มุทุ หิ จิตฺตํ กมฺมนิยํ โหติ สุนิธนฺตมิว สุวณฺณํ ฯ ตทุภยมฺปิ จ สุภาวิตตฺตาเอว ฯ ยถาห ฯ นาหํ ภิกฺขเว อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ ภาวิตํ พหุลีกตํ มุทุ จ โหติ กมฺมนิยญฺจ ยถยิทํ ภิกฺขเว จิตฺตนฺติ ๑- ฯ เอเตสุ ปริสุทฺธภาวาทีสุ ฐิตตฺตา ฐิเต ฐิตตฺตาเยว อาเนญฺชปฺปตฺเต อจเล นิริญฺชเนติ วุตฺตํ โหติ ฯ มุทุกมฺมญฺญภาเวน วา อตฺตโน วเส ฐิตตฺตา ฐิเต ฯ สทฺธาทีหิ ปริคฺคหิตตฺตา อาเนญฺชปฺปตฺเต ฯ สทฺธาปริคฺคหิตํ หิ จิตฺตํ อสทฺธิเยน น อิญฺชติ วิริยปริคฺคหิตํ โกสชฺเชน น อิญฺชติ สติปริคฺคหิตํ ปมาเทน น อิญฺชติ สมาธิปริคฺคหิตํ อุทฺธจฺเจน น อิญฺชติ ปญฺญาปริคฺคหิตํ อวิชฺชาย น อิญฺชติ โอภาสคตํ กิเลสนฺธกาเรน น อิญฺชติ อิเมหิ ฉหิ ธมฺเมหิ ปริคฺคหิตํ อาเนญฺชปฺปตฺตํ โหติ ฯ เอวํ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ จิตฺตํ อภินีหารกฺขมํ โหติ อภิญฺญาสจฺฉิกรณียานํ ธมฺมานํ อภิญฺญาสจฺฉิกิริยาย ฯ อปโรปิ นโย ฯ จตุตฺถชฺฌานสมาธินา สมาหิเต นีวรณทูรีภาเวน ปริสุทฺเธ วิตกฺกาทิสมติกฺกเมน ปริโยทาเต ฌานปฏิลาภปจฺจยานํ ๒- ปาปกานํ อิจฺฉาวจรานํ อภาเวน อนงฺคเณ อิจฺฉาย อวจรานํ อิจฺฉาวเสน โอติณฺณานํ ปวตฺตานํ นานปฺปการานํ กามราคปจฺจยานนฺติ อตฺโถ ฯ อภิชฺฌาทีนํ @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. เอก. ๒๐/๑๑. ๒. วิสุทฺธิมคฺค. ๒/๒๐๓. เป็น ฌานปฏิลาภปจฺจนีกานํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๖.

จิตฺตูปกฺกิเลสานํ วิคเมน วิคตูปกฺกิเลเส ฯ อุภยมฺปิ เจตํ อนงฺคณวตฺถุสุตฺตานุสาเรน เวทิตพฺพํ ฯ วสิปฺปตฺติยา มุทุภูเต อิทฺธิปาทภาวูปคมเนน กมฺมนิเย ภาวนาปาริปูริยา ปณีตภาวูปคมเนน ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต ยถา อาเนญฺชปฺปตฺตํ โหติ เอวํ ฐิเตติ อตฺโถ ฯ เอวมฺปิ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ จิตฺตํ อภินีหารกฺขมํ โหติ อภิญฺญาสจฺฉิกรณียานํ ธมฺมานํ อภิญฺญาสจฺฉิกิริยาย ปาทกํ ปทฏฺฐานภูตนฺติ ฯ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณายาติ เอวํ อภิญฺญาปาทเก ชาเต เอตสฺมึ จิตฺเต ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติมฺหิ ยํ ญาณํ ตทตฺถาย ฯ ตตฺถ ปุพฺเพนิวาโสติ ปุพฺเพ อตีตชาตีสุ นิวุฏฺฐกฺขนฺธา ฯ นิวุฏฺฐาติ อชฺฌาวุฏฺฐา อนุภูตา อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธา ฯ นิวุฏฺฐธมฺมา วา ฯ นิวุฏฺฐาติ โคจรนิวาเสน นิวุฏฺฐา อตฺตโน วิญฺญาเณน วิญฺญาตา ปริจฺฉินฺนา ปรวิญฺญาณวิญฺญาตาปิ วา ฉินฺนวฏฺฏุมกานุสฺสรณาทีสุ ฯ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสตีติ ยาย สติยา ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสติ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติ ฯ ญาณนฺติ ตาย สติยา สมฺปยุตฺตํ ญาณํ ฯ เอวมิมสฺส ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณสฺส อตฺถาย ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณาย เอตสฺส ญาณสฺส อธิคมาย ปตฺติยาติ วุตฺตํ โหติ ฯ อภินินฺนาเมสินฺติ อภินีหรึ ฯ โสติ โส อหํ ฯ อเนกวิหิตนฺติ อเนกวิธํ อเนเกหิ วา ปกาเรหิ ปวตฺติตํ สํวณฺณิตนฺติ อตฺโถ ฯ ปุพฺเพนิวาสนฺติ สมนนฺตราตีตํ ภวํ อาทึ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ นิวุฏฺฐสนฺตานํ ฯ อนุสฺสรามีติ เอกํปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโยติ เอวํ ชาติปฏิปาฏึ อนุคนฺตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๗.

อนุคนฺตฺวา สรามิ อนุเอว ๑- วา สรามิ จิตฺเต อภินินฺนามิตมตฺเตเอว สรามีติ ทสฺเสติ ฯ ปูริตปารมีนํ หิ มหาปุริสานํ ปริกมฺมกรณํ นตฺถิ เตน เต จิตฺตํ อภินินฺนามิตฺวาว สรนฺติ ฯ อาทิกมฺมิกกุลปุตฺตา ปน ปริกมฺมํ กตฺวา สรนฺติ ฯ ตสฺมา เตสํ วเสน ปริกมฺมํ วตฺตพฺพํ สิยา ฯ ตํ ปน วุจฺจมานํ อติภาริยํ วินยนิทานํ กโรติ ฯ ตสฺมา ตํ น วทาม ฯ อตฺถิเกหิ ปน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยน คเหตพฺพํ ฯ อิธ ปน ปาลิเมว วณฺณยิสฺสาม ฯ เสยฺยถีทนฺติ อารทฺธปฺปการทสฺสนตฺเถ นิปาโต ฯ เตเนว ยฺวายํ ปุพฺเพนิวาโส อารทฺโธ ตสฺส ปการปฺปเภทํ ทสฺเสนฺโต เอกมฺปิ ชาตินฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เอกมฺปิ ชาตินฺติ เอกมฺปิ ปฏิสนฺธิมูลํ จุติปริโยสานํ เอกภวปริยาปนฺนํ ขนฺธสนฺตานํ ฯ เอส นโย เทฺวปิ ชาติโยติอาทีสุ ฯ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเปติอาทีสุ ปน ปริหายมาโน กปฺโป สํวฏฺฏกปฺโป วฑฺฒมาโน วิวฏฺฏกปฺโปติ เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ สํวฏฺเฏน สํวฏฺฏฏฺฐายิกปฺโป คหิโต โหติ ตํมูลกตฺตา ฯ วิวฏฺเฏน จ วิวฏฺฏฏฺฐายี ฯ เอวํ หิ สติ ยานิ ตานิ จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กปฺปสฺส อสงฺเขยฺยานิ กตมานิ จตฺตาริ สํวฏฺโฏ สํวฏฺฏฏฺฐายี วิวฏฺโฏ วิวฏฺฏฏฺฐายีติ ๒- วุตฺตานิ ตานิ สพฺพานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺติ ฯ ตตฺถ ตโย สํวฏฺฏา เตโชสํวฏฺโฏ อาโปสํวฏฺโฏ วาโยสํวฏฺโฏติ ฯ ติสฺโส สํวฏฺฏสีมาโย อาภสฺสรา สุภกิณฺหา เวหปฺผลาติ ฯ ยทา กปฺโป เตเชน สํวฏฺฏติ อาภสฺสรโต เหฏฺฐา อคฺคินา ทยฺหติ ฯ ยทา @เชิงอรรถ: ๑. อนุเทวาติปิ ทิสฺสติ ฯ ๒. องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๙๐.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.

อุทเกน สํวฏฺฏติ สุภกิณฺหโต เหฏฺฐา อุทเกน วิลิยติ ฯ ยทา วาเตน สํวฏฺฏติ เวหปฺผลโต เหฏฺฐา วาเตน วิทฺธํสิยติ ฯ วิตฺถารโต ปน สทาปิ เอกํ พุทฺธกฺเขตฺตํ วินสฺสติ ฯ พุทฺธกฺเขตฺตนฺนาม ติวิธํ โหติ ชาติกฺเขตฺตํ อาณกฺเขตฺตํ วิสยกฺเขตฺตญฺจ ฯ ตตฺถ ชาติกฺเขตฺตํ ทสสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ โหติ ยํ ตถาคตสฺส ปฏิสนฺธิอาทีสุ กมฺปติ ฯ อาณกฺเขตฺตํ โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ ยตฺถ รตนปริตฺตํ เมตฺตปริตฺตํ ขนฺธปริตฺตํ ธชคฺคปริตฺตํ อาฏานาฏิยปริตฺตํ โมรปริตฺตนฺติ อิเมสํ ปริตฺตานํ อานุภาโว ปวตฺตติ ฯ วิสยกฺเขตฺตํ อนนฺตมปริมาณํ ยํ ยาวตา วา ปน อากงฺเขยฺยาติ วุตฺตํ ยตฺถ ยํ ยํ อากงฺขติ ตํ ตํ อนุสฺสรติ ฯ เอวเมเตสุ ตีสุ พุทฺธกฺเขตฺเตสุ เอกํ อาณกฺเขตฺตํ วินสฺสติ ฯ ตสฺมึ ปน วินสฺสนฺเต ชาติกฺเขตฺตํ วินฏฺฐเมว โหติ ฯ วินสฺสนฺตญฺจ เอกโตว วินสฺสติ ฯ สณฺฐหนฺตมฺปิ เอกโต สณฺฐหติ ฯ ตสฺส วินาโส จ สณฺฐหนญฺจ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตํ ฯ อตฺถิเกหิ ตโต คเหตพฺพํ ฯ เย ปน เต สํวฏฺฏวิวฏฺฏา วุตฺตา เอเตสุ ภควา โพธิมณฺเฑ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุชฺฌนตฺถาย นิสินฺโน อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป สริ ฯ กถํ ฯ อมุตฺราสินฺติอาทินา นเยน ฯ ตตฺถ อมุตฺราสินฺติ อหํ อมุมฺหิ สํวฏฺฏกปฺเป อหํ อมุมฺหิ ภเว วา โยนิยา วา คติยา วา วิญฺญาณฏฺฐิติยา วา สตฺตาวาเส วา สตฺตนิกาเย วา อโหสึ ฯ เอวนฺนาโมติ เวสฺสนฺตโร วา โชติปาโล วา ฯ เอวํโคตฺโตติ ภคโว วา โคตโม วา ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.

เอวํวณฺโณติ โอทาโต วา สาโม วา ฯ เอวมาหาโรติ สาลิมํโสทนาหาโร วา ปวตฺตผลโภชโน วา ฯ เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวทีติ อเนกปฺปกาเรน กายิกเจตสิกานํ สามิสนิรามิสาทิปฺปเภทานํ วา สุขทุกฺขานํ ปฏิสํเวที ฯ เอวมายุปริยนฺโตติ เอวํวสฺสสตปริมาณายุปริยนฺโต จตุราสีติกปฺปสหสฺสปริมาณายุปริยนฺโต วา ฯ โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทินฺติ โส อหํ ตโต ภวโต โยนิโต คติโต วิญฺญาณฏฺฐิติโต สตฺตาวาสโต สตฺตนิกายโต วา จุโต ปุน อมุกสฺมึ นาม ภเว โยนิยา คติยา วิญฺญาณฏฺฐิติยา สตฺตาวาเส สตฺตนิกาเย วา อุทปาทึ ฯ ตตฺราปาสินฺติ อถ ตตฺราปิ ภเว วา โยนิยา วา คติยา วา วิญฺญาณฏฺฐิติยา วา สตฺตาวาเส วา สตฺตนิกาเย วา ปุน อโหสึ ฯ เอวํนาโมติอาทิ วุตฺตนยเมว ฯ อถวา ยสฺมา อมุตฺราสินฺติ อิทํ อนุปุพฺเพน อาโรหนฺตสฺส ยาวทิจฺฉกอนุสฺสรณํ โส ตโต จุโตติ ปฏินิวตฺตนฺตสฺส ปจฺจเวกฺขณํ ตสฺมา อิธูปปนฺโนติ อิมิสฺสา อิธูปปตฺติยา อนนฺตรํ อมุตฺร อุทปาทินฺติ ตุสิตภวนํ สนฺธายาหาติ เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺราปาสึ เอวนฺนาโมติ ตตฺราปิ ตุสิตภวเน เสตุเกตุ นาม เทวปุตฺโต อโหสึ ฯ เอวํโคตฺโตติ ตาหิ เทวตาหิ สทฺธึ เอกโคตฺโต ฯ เอวํวณฺโณติ สุวณฺณวณฺโณ ฯ เอวมาหาโรติ ทิพฺพสุธาหาโร ฯ เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวทีติ เอวํ ทิพฺพสุขํ ปฏิสํเวที ฯ ทุกฺขํ ปน สงฺขารทุกฺขมตฺตเมว ฯ เอวมายุปริยนฺโตติ เอวํ สตฺตปญฺญาสวสฺสโกฏิสฏฺฐิวสฺสสตสหสฺสายุปริยนฺโต ฯ โส ตโต จุโตติ โส อหํ ตโต ตุสิตภวนโต จุโต ฯ อิธูปปนฺโนติ อิธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.

มหามายาย เทวิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺโต ฯ อิตีติ เอวํ ฯ สาการํ สอุทฺเทสนฺติ นามโคตฺตวเสน สอุทฺเทสํ วณฺณาทิวเสน สาการํ ฯ นามโคตฺเตน หิ สตฺโต นโร ติสฺโส ๑- โคตโมติ อุทฺทิสิยติ ฯ วณฺณาทีหิ โอทาโต สาโมติ นานตฺตโต ปญฺญายติ ฯ ตสฺมา นามโคตฺตํ อุทฺเทโส อิตเร อาการา ฯ กึ ปน พุทฺธาเยว ปุพฺเพนิวาสํ สรนฺตีติ ฯ วุจฺจเต ฯ น พุทฺธาเยว ปจฺเจกพุทฺธสาวกติตฺถิยาปิ โน จ โข วิเสเสน ฯ ติตฺถิยา หิ จตฺตาฬีสํเยว กปฺเป สรนฺติ น ตโต ปรํ ฯ กสฺมา ฯ ทุพฺพลปฺปญฺญตฺตา ฯ เตสํ หิ นามรูปปริจฺเฉทวิรหิตา ทุพฺพลา ปญฺญา โหติ ฯ สาวเกสุ ปน อสีติมหาสาวกา กปฺปสตสหสฺสํ สรนฺติ ฯ เทฺว อคฺคสาวกา เอกมสงฺเขยฺยํ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ฯ ปจฺเจกพุทฺธา เทฺว อสงฺเขยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ฯ เอตฺตโก หิ เตสํ อภินีหาโร ฯ พุทฺธานํ ปน ปริจฺเฉโท นตฺถิ ยาว อิจฺฉนฺติ ตาว สรนฺติ ฯ ติตฺถิยา จ ขนฺธปฏิปาฏิเมว สรนฺติ ปฏิปาฏึ มุญฺจิตฺวา จุติปฏิสนฺธิวเสน สริตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ เตสํ หิ อนฺธานํ วิย อิจฺฉิตปฺปเทโสกฺกมนํ นตฺถิ ฯ สาวกา อุภยถาปิ สรนฺติ ฯ ตถา ปจฺเจกพุทฺธา ฯ พุทฺธา ปน ขนฺธปฏิปาฏิยาปิ จุติปฏิสนฺธิวเสนปิ สีโหกฺกนฺตวเสนปิ อเนกาสุ กปฺปโกฏีสุ เหฏฺฐา วา อุปริ วา ยํ ยํ ฐานํ อากงฺขนฺติ ตํ ตํ สพฺพํ สรนฺติเยว ฯ อยํ โข เม พฺราหฺมณาติอาทีสุ ฯ เมติ มยา ฯ วิชฺชาติ วิทิตกรณตฺเถน วิชฺชา ฯ กึ วิทิตํ กโรติ ฯ ปุพฺเพนิวาสํ ฯ @เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ กตฺถจิ ทตฺโตติปิ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.

อวิชฺชาติ ตสฺเสว ปุพฺเพนิวาสสฺส อวิทิตกรณตฺเถน ตปฺปฏิจฺฉาทกโมโห วุจฺจติ ฯ ตโมติ เสฺวว โมโห ปฏิจฺฉาทกตฺเถน ตโมติ วุจฺจติ ฯ อาโลโกติ สาเยว วิชฺชา โอภาสกรณตฺเถน อาโลโกติ วุจฺจติ ฯ เอตฺถ จ วิชฺชา อธิคตาติ อยํ อตฺโถ ฯ เสสํ ปสํสาวจนํ ฯ โยชนา ปเนตฺถ อยํ โข เม วิชฺชา อธิคตา ตสฺส เม อธิคตวิชฺชสฺส อวิชฺชา วิหตา วินฏฺฐาติ อตฺโถ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา วิชฺชา อุปฺปนฺนา ฯ เอส นโย อิตรสฺมึปิ ปททฺวเย ฯ ยถาตนฺติ เอตฺถ ยถาติ โอปมฺเม ฯ ตนฺติ นิปาโต ฯ สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺตสฺส วิริยาตาเปน อาตาปิโน กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขตาย ปหิตตฺตสฺส เปสิตจิตฺตสฺสาติ อตฺโถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ฯ ยถา อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิชฺชา วิหญฺเญยฺย วิชฺชา อุปฺปชฺเชยฺย ตโม วิหญฺเญยฺย อาโลโก อุปฺปชฺเชยฺย เอวเมว มม อวิชฺชา วิหตา วิชฺชา อุปฺปนฺนา ตโม วิหโต อาโลโก อุปฺปนฺโน เอตสฺส เม ปธานานุโยคสฺส อนุรูปเมว ผลํ ลทฺธนฺติ ฯ อยํ โข เม พฺราหฺมณ ปฐมา อภินิพฺพิทา ๑- อโหสิ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหาติ อยํ โข มม พฺราหฺมณ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณมุขตุณฺฑเกน ปุพฺเพนิวุฏฺฐกฺขนฺธปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวา ปฐมา อภินิพฺพิทา ปฐมา นิกฺขนฺติ ปฐมา อริยา ชาติ อโหสิ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว มุขตุณฺฑเกน วา ปาทนขสิขาย วา อณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวา ตมฺหา อณฺฑโกสมฺหา อภินิพฺพิทา นิกฺขนฺติ กุกฺกุฏนิกาเย ปจฺฉาชาตีติ ๒- ฯ ปุพฺเพนิวาสกถา นิฏฺฐิตา ฯ @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยมฺปน อภินิพฺพิธาติ ทิสฺสติ ฯ กตฺถจิ อภินิพฺภิทาติปิ ทิสฺสติ ฯ @๒. ปจฺจาชาตีติ ภเวยฺย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.

{๑๓} โส เอวํ ฯเปฯ จุตูปปาตญฺญาณายาติ จุติยา จ อุปปาเต จ ญาณาย ฯ เยน ญาเณน สตฺตานํ จุติ จ อุปปาโต จ ญายติ ตทตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ จิตฺตํ อภินินฺนาเมสินฺติ ปริกมฺมจิตฺตํ นีหรึ ฯ โส ทิพฺเพน ฯเปฯ ปสฺสามีติ เอตฺถ ปน ปูริตปารมีนํ มหาสตฺตานํ ปริกมฺมกรณํ นตฺถิ เต หิ จิตฺเต อภินินฺนามิตมตฺเต เอว ทิพฺเพน จกฺขุนา ฯเปฯ สตฺเต ปสฺสนฺติ ฯ อาทิกมฺมิกกุลปุตฺตา ปริกมฺมํ กตฺวา ฯ ตสฺมา เตสํ วเสน ปริกมฺมํ วตฺตพฺพํ สิยา ฯ ตํ ปน วุจฺจมานํ อติภาริยํ วินยนิทานํ กโรติ ตสฺมา ตํ น วทาม ฯ อตฺถิเกหิ ปน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยน คเหตพฺพํ ฯ อิธ ปน ปาลิเมว วณฺณยิสฺสาม ฯ โสติ โส อหํ ฯ ทิพฺเพนาติอาทีสุ ทิพฺพสทิสตฺตา ทิพฺพํ ฯ เทวตานํ หิ สุจริตกมฺมนิพฺพตฺตํ ปิตฺตเสมฺหรุธิราทีหิ อปลิพุทฺธํ อุปกฺกิเลสวิมุตฺตตาย ทูเรปิ อารมฺมณสมฺปฏิจฺฉนสมตฺถํ ทิพฺพํ ปสาทจกฺขุ โหติ ฯ อิทญฺจาปิ วิริยภาวนาพลนิพฺพตฺตํ ญาณจกฺขุ ตํสทิสเมวาติ ทิพฺพสทิสตฺตา ทิพฺพํ ฯ ทิพฺพวิหารวเสน ปฏิลทฺธตฺตา อตฺตนา จ ทิพฺพวิหารสนฺนิสฺสิตตฺตาปิ ทิพฺพํ ฯ อาโลกปริคฺคเหน มหาชุติกตฺตาปิ ทิพฺพํ ฯ ติโรกุฑฺฑาทิคตรูปทสฺสเนน มหาคติกตฺตาปิ ทิพฺพํ ฯ ตํ สพฺพํ สทฺทสตฺถานุสาเรน เวทิตพฺพํ ฯ ทสฺสนฏฺเฐน จกฺขุ จกฺขุกิจฺจกรเณน จกฺขุมิวาติปิ จกฺขุ ฯ จุตูปปาตทสฺสเนน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิเหตุตฺตา วิสุทฺธํ ฯ โย หิ จุติมตฺตเมว ปสฺสติ น อุปปาตํ โส อุจฺเฉททิฏฺฐึ คณฺหาติ ฯ โย อุปปาตมตฺตเมว ปสฺสติ น จุตึ โส นวสตฺตปาตุภาวทิฏฺฐึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.

คณฺหาติ ฯ โย ปน ตทุภยํ ปสฺสติ โส ยสฺมา ทุวิธมฺปิ ตํ ทิฏฺฐิคตํ อติวตฺตติ ตสฺมาสฺส ตํ ทสฺสนํ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิเหตุ โหติ ฯ ตทุภยญฺจ ภควา อทฺทส ฯ เตเนตํ วุตฺตํ จุตูปปาตทสฺสเนน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิเหตุตฺตา วิสุทฺธนฺติ ฯ เอกาทสอุปกฺกิเลสวิรหโต วา วิสุทฺธํ ฯ ภควโต หิ เอกาทสอุปกฺกิเลสวิรหิตํ ทิพฺพจกฺขุ ฯ ยถาห ฯ โส โข อหํ อนุรุทฺธา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ อมนสิกาโร จิตฺตสฺส ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส อุพฺพิลฺลํ จิตฺตสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ จิตฺตสฺส อจฺจารทฺธวิริยํ จิตฺตสฺส อติลีนวิริยํ จิตฺตสฺส อภิชปฺปา จิตฺตสฺส นานตฺตสญฺญา จิตฺตสฺส อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา อตินิชฺฌายิตตฺตํ รูปานํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหึ โส โข อหํ อนุรุทฺธา อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต โอภาสํ หิ โข สญฺชานามิ น จ รูปานิ ปสฺสามิ รูปานิ หิ โข ปสฺสามิ น จ โอภาสํ สญฺชานามีติ ๑- เอวมาทึ ฯ ตเทวํ เอกาทสอุปกฺกิเลสวิรหโต วิสุทฺธํ ฯ มนุสฺสูปจารํ อติกฺกมิตฺวา รูปทสฺสเนน อติกฺกนฺตมานุสกํ ฯ มานุสกํ วา มํสจกฺขุํ อติกฺกนฺตตฺตา อติกฺกนฺตมานุสกนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ เตน ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯ สตฺเต ปสฺสามีติ มนุสฺโส มํสจกฺขุนา วิย สตฺเต ปสฺสามิ ทกฺขามิ โอโลเกมิ ฯ จวมาเน อุปปชฺชมาเนติ เอตฺถ จุติกฺขเณ อุปปตฺติกฺขเณ วา ทิพฺพจกฺขุนา ทฏฺฐุํ น สกฺกา เย ปน อาสนฺนจุติกา อิทานิ จวิสฺสนฺตีติ เต จวมานา เย จ คหิตปฏิสนฺธิกา สมฺปตินิพฺพตฺตา @เชิงอรรถ: ๑. ม. อุปริ. ๑๔/๓๐๖.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.

วา เต อุปปชฺชมานาติ อธิปฺเปตา ฯ เต เอวรูเป จวมาเน อุปปชฺชมาเน จ ปสฺสามีติ ทสฺเสติ ฯ หีเนติ โมหนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา หีนานํ ชาติกุลโภคาทีนํ วเสน หีฬิเต โอญาเต อวญฺญาเต ฯ ปณีเตติ อโมหนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา ตพฺพิปรีเต ฯ สุวณฺเณติ อโทสนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา อิฏฺฐกนฺตมนาปวณฺณยุตฺเต ฯ ทุพฺพณฺเณติ โทสนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา อนิฏฺฐอกนฺตอมนาปวณฺณยุตฺเต ฯ อภิรูปวิรูเปติปิ อตฺโถ ฯ สุคเตติ สุคติคเต ฯ อโลภนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา วา อฑฺเฒ มหทฺธเน ฯ ทุคฺคเตติ ทุคฺคติคเต ฯ โลภนิสฺสนฺทยุตฺตตฺตา วา ทลิทฺเท อปฺปนฺนปาเน ฯ ยถากมฺมูปเคติ ยํ ยํ กมฺมํ อุปจิตํ เตน เตน อุปคเต ฯ ตตฺถ ปุริเมหิ จวมาเนติอาทีหิ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจํ วุตฺตํ ฯ อิมินา ปน ปเทน ยถากมฺมูปคญฺญาณกิจฺจํ ฯ ตสฺส จ ญาณสฺส อยมุปฺปตฺติกฺกโม ฯ เหฏฺฐา นิรยาภิมุขํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา เนรยิกสตฺเต ปสฺสติ มหนฺตํ ทุกฺขมนุภวมาเน ฯ ตํ ทสฺสนํ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจเมว ฯ โส เอวํ มนสิกโรติ กินฺนุโข กมฺมํ กตฺวา อิเม สตฺตา เอวํ ทุกฺขมนุภวนฺตีติ ฯ อถสฺส อิทนฺนาม กตฺวาติ ตํกมฺมารมฺมณํ ญาณํ อุปฺปชฺชติ ฯ ตถา อุปริ เทวโลกาภิมุขํ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา นนฺทนวนมิสฺสกวนปารุสกวนาทีสุ สตฺเต ปสฺสติ มหาสมฺปตฺตึ อนุภวมาเน ฯ ตมฺปิ ทสฺสนํ ทิพฺพจกฺขุกิจฺจเมว ฯ โส เอวํ มนสิกโรติ กินฺนุโข กมฺมํ กตฺวา อิเม สตฺตา เอวํ สมฺปตฺติมนุภวนฺตีติ ฯ อถสฺส อิทนฺนาม กตฺวาติ ตํ กมฺมารมฺมณํ ญาณํ อุปฺปชฺชติ ฯ อิทํ ยถากมฺมูปคญฺญาณํ นาม ฯ อิมสฺสปิ วิสุํ ปริกมฺมนฺนาม นตฺถิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.

ยถาปิมสฺส เอวํ อนาคตํสญฺญาณสฺสาปิ ฯ ทิพฺพจกฺขุปาทกาเนว หิ อิมานิ ทิพฺพจกฺขุนา สเหว อิชฺฌนฺติ ฯ กายทุจฺจริเตนาติอาทีสุ ทุฏฺฐุ จริตํ ทุฏฺฐํ วา จริตํ กิเลสปูติกตฺตาติ ทุจฺจริตํ ฯ กาเยน ทุจฺจริตํ กายโต วา อุปฺปนฺนํ ทุจฺจริตนฺติ กายทุจฺจริตํ ฯ เอวํ วจีมโนทุจฺจริตานิปิ ทฏฺฐพฺพานิ ฯ สมนฺนาคตาติ สมงฺคิภูตา ฯ อริยานํ อุปวาทกาติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวกานํ อริยานํ อนฺตมโส คิหิโสตาปนฺนานมฺปิ อนตฺถกามา หุตฺวา อนฺติมวตฺถุนา วา คุณปริทฺธํสเนน วา อุปวาทกา อกฺโกสกา ครหกาติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตตฺถ นตฺถิ อิเมสํ สมณธมฺโม อสฺสมณา เอเตติ วทนฺโต อนฺติมวตฺถุนา อุปวทติ นตฺถิ อิเมสํ ฌานํ วา วิโมกฺขํ วา มคฺโค วา ผลํ วาติ วทนฺโต คุณปริทฺธํสเนน อุปวทตีติ เวทิตพฺโพ ฯ โส จ ชานํ วา อุปวเทยฺย อชานํ วา อุภยถาปิ อริยูปวาโทว โหติ ฯ ภาริยํ กมฺมํ สคฺคาวรณํ มคฺคาวรณญฺจ ฯ ตสฺส จ อาวิภาวตฺถํ อิทํ วตฺถุมุทาหรนฺติ ฯ อญฺญตรสฺมึ กิร คาเม เอโก เถโร จ ทหรภิกฺขุ จ ปิณฺฑาย จรนฺติ ฯ เต ปฐมฆเรเยว อุฬุงฺกมตฺตํ อุณฺหยาคุํ ลภึสุ ฯ เถรสฺส จ กุจฺฉิวาโต อตฺถิ ฯ โส จินฺเตสิ อยํ ยาคุ มยฺหํ สปฺปายา ยาว น สีตลา โหติ ตาว นํ ปิวามีติ ฯ โส มนุสฺเสหิ อุมฺมารตฺถาย อาหเฏ ทารุขณฺเฑ นิสีทิตฺวา ตํ ปิวิ ฯ อิตโร ตํ ชิคุจฺฉิ อติจฺฉาโต วตายํ มหลฺลโก อมฺหากํ ลชฺชิตพฺพตํ อกาสีติ ฯ เถโร คาเม จริตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ทหรภิกฺขุํ อาห อตฺถิ เต อาวุโส อิมสฺมึ สาสเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.

ปติฏฺฐาติ ฯ อาม ภนฺเต โสตาปนฺโน อหนฺติ ฯ เตนหาวุโส อุปริมคฺคตฺถาย วายามํ มา อกาสิ ขีณาสโว ตยา อุปวทิโตติ ฯ โส ตํ ขมาเปสิ ฯ เตนสฺส ตํ ปากติกํ อโหสิ ฯ ตสฺมา โย อญฺโญปิ อริยํ อุปวทติ เตน คนฺตฺวา สเจ อตฺตนา วุฑฺฒตโร โหติ อหํ อายสฺมนฺตํ อิทญฺจีทญฺจ อวจํ ตํ เม ขมาหีติ ขมาเปตพฺโพ ฯ สเจ นวกตโร โหติ วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อหํ ภนฺเต ตุมฺเห อิทญฺจีทญฺจ อวจํ ตํ เม ขมถาติ ขมาเปตพฺโพ ฯ สเจ โส นกฺขมติ ทิสาปกฺกนฺโต วา โหติ เย ตสฺมึ วิหาเร ภิกฺขู วสนฺติ เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา สเจ อตฺตนา วุฑฺฒตโร โหติ ฐิตเกเนว สเจ นวกตโร อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ขมาเปตพฺพํ ฯ อหํ ภนฺเต อสุกนฺนาม อายสฺมนฺตํ อิทญฺจีทญฺจ อวจํ ขมตุ เม โส อายสฺมาติ เอวํ วทนฺเตน ขมาเปตพฺพํ ฯ สเจ โส ปรินิพฺพุโต โหติ ปรินิพฺพุตมญฺจฏฺฐานํ คนฺตฺวา ยาว สีวถิกํ คนฺตฺวาปิ ขมาเปตพฺพํ ฯ เอวํ กเต สคฺคาวรณญฺจ มคฺคาวรณญฺจ น โหติ ปากติกเมว โหติ ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกาติ วิปรีตทสฺสนา ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน สมาทินฺนนานาวิธกมฺมา เย จ มิจฺฉาทิฏฺฐิมูลเกสุ กายกมฺมาทีสุ อญฺเญปิ สมาทเปนฺติ ฯ ตตฺถ จ วจีทุจฺจริตคฺคหเณเนว อริยูปวาเท มโนทุจฺจริตคฺคหเณเนว จ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สงฺคหิตายปิ อิเมสํ ทฺวินฺนํ ปุนวจนํ มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ มหาสาวชฺโช หิ อริยูปวาโท

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.

อนนฺตริยสทิโส ฯ ยถาห ฯ เสยฺยถาปิ สารีปุตฺต ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน สมาธิสมฺปนฺโน ปญฺญาสมฺปนฺโน ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญํ อาราเธยฺย เอวํ สมฺปทมิทํ สารีปุตฺต วทามิ ตํ วาจํ อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐึ อปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ยถาภฏํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเยติ ฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโต จ มหาสาวชฺชตรนฺนาม อญฺญํ นตฺถิ ฯ ยถาห ฯ นาหํ ภิกฺขเว อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ มหาสาวชฺชตรํ ยถยิทํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิปรมานิ ภิกฺขเว วชฺชานีติ ๑- ฯ กายสฺส เภทาติ อุปาทินฺนกฺขนฺธปริจฺจาคา ฯ ปรมฺมรณาติ ตทนนฺตรํ อภินิพฺพตฺตกฺขนฺธคฺคหณา ฯ อถวา กายสฺส เภทาติ ชีวิตินฺทฺริยสฺสูปจฺเฉทา ฯ ปรมฺมรณาติ จุติจิตฺตโต อุทฺธํ ฯ อปายนฺติเอวมาทิ สพฺพํ นิรยเววจนํ ฯ นิรโย หิ สคฺคโมกฺขเหตุภูตา ปุญฺญสมฺมตา อยา อเปตตฺตา สุขานํ วา อายสฺส อภาวา อปาโย ฯ ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสรณนฺติ ทุคฺคติ ฯ โทสพหุลตาย วา ทุฏฺเฐน กมฺมุนา นิพฺพตฺตา คตีติ ทุคฺคติ ฯ วิวสา นิปตนฺติ ตตฺถ ทุกฺกฏการิโนติ วินิปาโต ฯ วินสฺสนฺตา วา เอตฺถ นิปตนฺติ สมฺภชฺชมานงฺคปจฺจงฺคาติ ๒- วินิปาโต ฯ นตฺถิ เอตฺถ อสฺสาทสญฺญิโต อาโยติ นิรโย ฯ อถวา อปายคฺคหเณน ติรจฺฉานโยนึ ทีเปติ ฯ ติรจฺฉานโยนิ หิ อปาโย สุคติโต อเปตตฺตา น ทุคฺคติ มเหสกฺขานํ นาคราชาทีนํ สมฺภวโต ฯ ทุคฺคติคฺคหเณน ปิตฺติวิสยํ ทีเปติ ฯ โส หิ อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สุคติโต @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. ติก. ๒๐/๔๔. ๒. สมฺภิชฺชมานงฺค...อิติปิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.

อเปตตฺตา ทุกฺขสฺส จ คติภูตตฺตา น ตุ วินิปาโต อสุรสทิสํ อวินิปาติตตฺตา ฯ เปตมหทฺธิกานํ หิ วิมานานิปิ นิพฺพตฺตนฺติ ฯ วินิปาตคฺคหเณน อสุรกายํ ทีเปติ ฯ โส หิ ยถาวุตฺเตนตฺเถน อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สพฺพสมุสฺสเยหิ จ วินิปาติตตฺตา วินิปาโตติ วุจฺจติ ฯ นิรยคฺคหเณน อวีจิอาทิมเนกปฺปการํ นิรยเมว ทีเปติ ฯ อุปปนฺนาติ อุปคตา ตตฺถ อภินิพฺพตฺตาติ อธิปฺปาโย ฯ วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพ ฯ อยํ ปน วิเสโส ฯ เอตฺถ สุคติคฺคหเณน มนุสฺสคตึปิ ๑- สงฺคยฺหติ ฯ สคฺคคฺคหเณน เทวคติเยว ฯ ตตฺถ สุนฺทรา คตีติ สุคติ ฯ รูปาทีหิ วิสเยหิ สุฏฺฐุ อคฺโคติ สคฺโค ฯ โส สพฺโพปิ ลุชฺชนปฺปลุชฺชนฏฺเฐน โลโกติ อยํ วจนตฺโถ ฯ วิชฺชาติ ทิพฺพจกฺขุญฺญาณวิชฺชา ฯ อวิชฺชาติ สตฺตานํ จุติปฏิสนฺธิปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชา ฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ ทิพฺพจกฺขุกถา นิฏฺฐิตา ฯ อยเมว เหตฺถ วิเสโส ฯ ยถา ปุพฺเพนิวาสกถายํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณมุขตุณฺฑเกน ปุพฺเพนิวุฏฺฐกฺขนฺธปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวาติ วุตฺตํ เอวมิธ จุตูปปาตญฺญาณมุขตุณฺฑเกน จุตูปปาตปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวาติ วตฺตพฺพํ ฯ {๑๔} โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติ อิธ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ เวทิตพฺพํ ฯ อาสวานํ ขยญฺญาณายาติ อรหตฺตมคฺคญฺญาณตฺถาย ฯ อรหตฺตมคฺโค หิ อาสววินาสนโต อาสวานํ ขโยติ @เชิงอรรถ: ๑. มนุสฺสคติปิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๙.

วุจฺจติ ฯ ตตฺร เจตํ ญาณํ ตตฺถ ปริยาปนฺนตฺตาติ ฯ จิตฺตํ อภินินฺนาเมสินฺติ วิปสฺสนาจิตฺตํ อภินีหรึ ฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติเอวมาทีสุ เอตฺตกํ ทุกฺขํ น อิโต ภิยฺโย ทุกฺขนฺติ สพฺพมฺปิ ทุกฺขสจฺจํ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ ชานึ ปฏิวิชฺฌึ ตสฺส จ ทุกฺขสฺส นิพฺพตฺติกํ ตณฺหํ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ตทุภยมฺปิยํ ฐานํ ปตฺวา นิรุชฺฌติ ตํ เตสํ อปฺปวตฺตึ นิพฺพานํ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ตสฺส จ สมฺปาปกํ อริยมคฺคํ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ ชานึ ปฏิวิชฺฌินฺติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ เอวํ สรูปโต สจฺจานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กิเลสวเสน ปริยายโต ทสฺเสนฺโต อิเม อาสวาติอาทิมาห ฯ ตสฺส เม เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโตติ ตสฺส มยฺหํ เอวํ ชานนฺตสฺส เอวํ ปสฺสนฺตสฺส ฯ สห วิปสฺสนาย โกฏิปฺปตฺตํ มคฺคํ กเถสิ ฯ กามาสวาติ กามาสวโต ฯ วิมุจฺจิตฺถาติ อิมินา ผลกฺขณํ ทสฺเสติ ฯ มคฺคกฺขเณ หิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ ผลกฺขเณ วิมุตฺตํ โหติ ฯ วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ๑- ญาณนฺติ อิมินา ปจฺจเวกฺขณญฺญาณํ ทสฺเสติ ฯ ขีณา ชาตีติอาทีหิ ตสฺส ภูมึ ฯ เตน หิ ญาเณน ภควา ปจฺจเวกฺขนฺโต ขีณา ชาตีติอาทีนิ อพฺภญฺญาสิ ฯ กตมา ปน ภควโต ชาติ ขีณา กถญฺจ นํ อพฺภญฺญาสีติ ฯ วุจฺจเต ฯ น ตาวสฺส อตีตา ชาติ ขีณา ปุพฺเพว ขีณตฺตา น อนาคตา อนาคเต วายามาภาวโต น ปจฺจุปฺปนฺนา วิชฺชมานตฺตา ฯ @เชิงอรรถ: ๑. โปราณโปตฺถเกสุ วิมุตฺตมฺหีติ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๐.

ยา ปน มคฺคสฺส อภาวิตตฺตา อุปฺปชฺเชยฺย เอกจตุปฺปญฺจโวการภเวสุ เอกจตุปฺปญฺจกฺขนฺธปฺปเภทา ชาติ สา มคฺคสฺส ภาวิตตฺตา อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน ขีณา ฯ ตํ โส มคฺคภาวนาย ปหีนกิเลเส ปจฺจเวกฺขิตฺวา กิเลสาภาเว วิชฺชมานมฺปิ กมฺมํ อายตึ อปฏิสนฺธิกํ โหตีติ ชานนฺโต อพฺภญฺญาสิ ฯ วุสิตนฺติ วุฏฺฐํ ปริวุฏฺฐํ กตํ จริตํ นิฏฺฐิตนฺติ อตฺโถ ฯ พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยํ ฯ ปุถุชฺชนกลฺยาณเกน หิ สทฺธึ สตฺต เสกฺขา พฺรหฺมจริยวาสํ วสนฺติ นาม ฯ ขีณาสโว วุฏฺฐวาโส ฯ ตสฺมา ภควา อตฺตโน พฺรหฺมจริยวาสํ ปจฺจเวกฺขนฺโต วุสิตํ พฺรหฺมจริยนฺติ อพฺภญฺญาสิ ฯ กตํ กรณียนฺติ จตูสุ สจฺเจสุ จตูหิ มคฺเคหิ ปริญฺญาปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาวเสน โสฬสวิธมฺปิ กิจฺจํ นิฏฺฐาปิตนฺติ อตฺโถ ฯ ปุถุชฺชนกลฺยาณกาทโย หิ ตํ กิจฺจํ กโรนฺติ ฯ ขีณาสโว กตกรณีโย ฯ ตสฺมา ภควา อตฺตโน กรณียํ ปจฺจเวกฺขนฺโต กตํ กรณียนฺติ อพฺภญฺญาสิ ฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อิทานิ ปุน อิตฺถภาวาย เอวํ โสฬสกิจฺจภาวาย กิเลสกฺขยาย วา มคฺคภาวนากิจฺจํ เม นตฺถีติ อพฺภญฺญาสิ ฯ อิทานิ เอวํ ปจฺจเวกฺขณญฺญาณปริคฺคหิตํ ตํ อาสวานํ ขยญฺญาณาธิคมํ พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสนฺโต อยํ โข เม พฺราหฺมณาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ วิชฺชาติ อรหตฺตมคฺคญฺญาณวิชฺชา ฯ อวิชฺชาติ จตุสฺสจฺจปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชา ฯ เสสํ วุตฺตนยเมว ๑-@เชิงอรรถ: ๑. ทิพฺพจกฺขุกถํ อุปาทาย อิโต ปรํ อาสวกฺขยกถา นิฏฺฐิตาติ วจเนน ภวิตพฺพํ. @ตญฺจโข น กตฺถจิ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๑.

อยํ ปน วิเสโส ฯ อยํ โข เม พฺราหฺมณ ตติยา อภินิพฺพิทา อโหสีติ เอตฺถ อยํ โข มม พฺราหฺมณ อาสวานํ ขยญฺญาณมุขตุณฺฑเกน จตุสฺสจฺจปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา ตติยา อภินิพฺพิทา ตติยา นิกฺขนฺติ ตติยา อริยา ชาติ อโหสิ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว มุขตุณฺฑเกน วา ปาทนขสิขาย วา อณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา ตมฺหา อณฺฑโกสมฺหา อภินิพฺพิทา นิกฺขนฺติ กุกฺกุฏนิกาเย ปจฺฉาชาตีติ ฯ ๑- เอตฺตาวตา กึ ทสฺเสสีติ ฯ โส หิ พฺราหฺมณ กุกฺกุฏจฺฉาปโก อณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวา ตโต นิกฺขมนฺโต สกิเทว ชายติ อหํ ปน ปุพฺเพนิวุฏฺฐกฺขนฺธปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสํ ภินฺทิตฺวา ปฐมนฺตาว ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณวิชฺชาย ชาโต ตโต สตฺตานํ จุติปฏิสนฺธิปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวา ทุติยํ ทิพฺพจกฺขุญฺญาณวิชฺชาย ชาโต ปุน จตุสฺสจฺจปฏิจฺฉาทกํ อวิชฺชณฺฑโกสมฺปทาเลตฺวา ตติยํ อาสวานํ ขยญฺญาณวิชฺชาย ชาโต เอวํ ตีหิ วิชฺชาหิ ติกฺขตฺตุํ ชาโตมฺหิ สา จ เม ชาติ อรยา สุนฺทรา ปริสุทฺธาติ อิทํ ทสฺเสสิ ฯ เอวํ ทสฺเสนฺโต จ ปุพฺเพนิวาสญฺญาเณน อตีตํสญฺญาณํ ทิพฺพจกฺขุนา ปจฺจุปฺปนฺนานาคตํสญฺญาณํ อาสวกฺขเยน สกลโลกิยโลกุตฺตรคุณนฺติ เอวํ ตีหิ วิชฺชาหิ สพฺเพปิ สพฺพญฺญุคุเณ ปกาเสตฺวา อตฺตโน อริยาย ชาติยา เชฏฺฐเสฏฺฐภาวํ พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสสิ ฯ {๑๕} เอวํ วุตฺเต เวรญฺโช พฺราหฺมโณติ เอวํ ภควตา โลกานุกมฺปเกน พฺราหฺมณํ อนุกมฺปมาเนน วินิคูหิตพฺเพปิ อตฺตโน อริยาย ชาติยา เชฏฺฐเสฏฺฐภาเว วิชฺชาตฺตยปฺปกาสิตาย ธมฺมเทสนาย วุตฺเต @เชิงอรรถ: ๑. ปจฺจาชาตีติ ภเวยฺย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๒.

ปีติวิปฺผารปริปุณฺณคตฺตจิตฺโต เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ตํ ภควโต อริยาย ชาติยา เชฏฺฐเสฏฺฐภาวํ วิทิตฺวา อีทิสํ นามาหํ สพฺพโลกเสฏฺฐํ สพฺพคุณสมนฺนาคตํ สพฺพญฺญุํ อญฺเญสํ อภิวาทนาทิกมฺมํ น กโรตีติ อวจํ ธิรตฺถุ วต เร อญฺญาณนฺติ อตฺตานํ ครหิตฺวา อยํ ทานิ โลเก อริยาย ชาติยา ปุเรชาตฏฺเฐน เชฏฺโฐ สพฺพคุเณหิ อปฏิสมฏฺเฐน เสฏฺโฐติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ เชฏฺโฐ ภวํ โคตโม เสฏฺโฐ ภวํ โคตโมติ ฯ เอวญฺจ วตฺวา ปุน ตํ ภควโต ธมฺมเทสนํ อพฺภนุโมทมาโน อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมาติอาทิมาห ฯ ตตฺถายํ อภิกฺกนฺตสทฺโท ขยสุนฺทรอภิรูปอพฺภนุโมทเนสุ ทิสฺสติ ฯ อภิกฺกนฺตา ภนฺเต รตฺติ นิกฺขนฺโต ปฐโม ยาโม จิรํ นิสินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆติอาทีสุ หิ ขเย ทิสฺสติ ฯ อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จาติอาทีสุ สุนฺทเร ฯ โก เม วนฺทติ ปาทานิ อิทฺธิยา ยสสา ชลํ อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน สพฺพา โอภาสยํ ทิสาติ- อาทีสุ อภิรูเป ฯ อภิกฺกนฺตํ ภนฺเตติอาทีสุ อพฺภนุโมทเน ฯ อิธาปิ อพฺภนุโมทเนเยว ฯ ยสฺมา จ อพฺภนุโมทเน ตสฺมา สาธุ สาธุ โภ โคตมาติ วุตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพํ ฯ ภเย โกเธ ปสํสายํ ตุริเต โกตุหลจฺฉเร หาเส โสเก ปสาเท จ กเร อาเมฑิตํ ๑- พุโธติ อิมินา จ ลกฺขเณน อิธ ปสาทวเสน ปสํสาวเสน จายํ ทฺวิกฺขตฺตุํ @เชิงอรรถ: ๑. อาเมณฺฑิตนฺติปิ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๓.

วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ ฯ อถวา อภิกฺกนฺตนฺติ อติกนฺตํ อติอิฏฺฐํ อติมนาปํ อติสุนฺทรนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตตฺถ เอเกน อภิกฺกนฺตสทฺเทน เทสนํ โถเมติ เอเกน อตฺตโน ปสาทํ ฯ อยํ หิ เอตฺถ อธิปฺปาโย อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ยทิทํ โภโต โคตมสฺส ธมฺมเทสนา อภิกฺกนฺตํ ยทิทํ โภโต โคตมสฺส ธมฺมเทสนํ อาคมฺม มม ปสาโทติ ฯ ภควโตเยว ปาวจนํ เทฺว เทฺว อตฺเถ สนฺธาย โถเมติ ฯ โภโต โคตมสฺส วจนํ อภิกฺกนฺตํ โทสนาสนโต อภิกฺกนฺตํ คุณาธิคมนโต ตถา สทฺธาชนนโต ปญฺญาชนนโต สาตฺถโต สพฺยญฺชนโต อุตฺตานปทโต คมฺภีรตฺถโต กณฺณสุขโต หทยงฺคมโต อนตฺตุกฺกํสนโต อปรวมฺภนโต กรุณาสีตลโต ปญฺญาวทาตโต อาปาถรมฺมณียโต วิมทฺทกฺขมโต สุยฺยมานสุขโต วีมํสิยมานหิตโตติเอวมาทีหิ โยเชตพฺพํ ฯ ตโต ปรมฺปิ จตูหิ อุปมาหิ เทสนํเยว โถเมติ ฯ ตตฺถ นิกุชฺชิตนฺติ อโธมุขฏฺฐปิตํ เหฏฺฐามุขชาตํ วา ฯ อุกฺกุชฺเชยฺยาติ อุปริมุขํ กเรยฺย ฯ ปฏิจฺฉนฺนนฺติ ติณปณฺณาทิจฺฉาทิตํ ฯ วิวเรยฺยาติ อุคฺฆาเฏยฺย ฯ มุฬฺหสฺสาติ ทิสามุฬฺหสฺส ฯ มคฺคํ อาจิกฺเขยฺยาติ หตฺเถ คเหตฺวา เอส มคฺโคติ วเทยฺย ฯ อนฺธกาเรติ กาฬปกฺขจาตุทฺทสีอฑฺฒรตฺตฆนวนสณฺฑเมฆปฏเลหิ จตุรงฺเค ตมสิ ฯ อยํ ตาว อนุตฺตานปทตฺโถ ฯ อยํ ปน อธิปฺปายโยชนา ฯ ยถา โกจิ นิกุชฺชิตํ อุกฺกุชฺเชยฺย เอวํ สทฺธมฺมวิมุขํ อสทฺธมฺมปติตํ มํ อสทฺธมฺมา วุฏฺฐาเปนฺเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๔.

ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ วิวเรยฺย เอวํ กสฺสปสฺส ภควโต สาสนนฺตรธานา ปภูติ มิจฺฉาทิฏฺฐิคหนปฏิจฺฉนฺนํ สาสนํ วิวรนฺเตน ยถา มุฬฺหสฺส มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย เอวํ กุมฺมคฺคมิจฺฉามคฺคปฏิปนฺนสฺส เม สคฺคโมกฺขมคฺคํ อาจิกฺขนฺเตน ยถา อนฺธกาเร เตลปฺปชฺโชตํ ธาเรยฺย เอวํ โมหนฺธการนิมุคฺคสฺส เม พุทฺธาทิรตนรูปานิ อปสฺสโต ตปฺปฏิจฺฉาทก- โมหนฺธการวิทฺธํสกเทสนาปชฺโชตํ ธาเรนฺเตน มยฺหํ โภตา โคตเมน เอเตหิ ปริยาเยหิ ปกาสิตตฺตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต ฯ เอวํ ธมฺมเทสนํ โถเมตฺวา อิมาย เทสนาย รตนตฺตเย ปสนฺนจิตฺโต ปสนฺนาการํ กโรนฺโต เอสาหนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เอสาหนฺติ เอโส อหํ ฯ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามีติ ภวนฺตํ โคตมํ สรณนฺติ คจฺฉามิ ภวํ เม โคตโม สรณํ ปรายนํ อฆสฺส ตาตา ๑- หิตสฺส จ วิธาตาติ อิมินา อธิปฺปาเยน ภวนฺตํ โคตมํ คจฺฉามิ ภชามิ เสวามิ ปยิรุปาสามิ เอวํ ชานามิ พุชฺฌามีติ ฯ เยสํ หิ ธาตูนํ คติ อตฺโถ พุทฺธิปิ เตสํ อตฺโถ ฯ ตสฺมา คจฺฉามีติ อิมสฺส ชานามิ พุชฺฌามีติ อยํปิ อตฺโถ วุตฺโต ฯ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจาติ เอตฺถ ปน อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน จ อปาเยสุ อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโม ฯ โส อตฺถโต อริยมคฺโค เจว นิพฺพานญฺจ ฯ วุตฺตํ เหตํ ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เตสํ อคฺคมกฺขายตีติ ฯ วิตฺถาโร ฯ น เกวลํ อริยมคฺโค เจว นิพฺพานญฺจ อปิจ โข @เชิงอรรถ: ๑. หตาติปิ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๕.

อริยผเลหิ สทฺธึ ปริยตฺติธมฺโมปิ ฯ วุตฺตมฺปิ เหตํ ฉตฺตมาณวกวิมาเน ๑- ราควิราคมเนญฺชมโสกํ ธมฺมมสงฺขตมปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตํ ธมฺมมิมํ สรณตฺถมุเปหีติ ฯ เอตฺถ หิ ราควิราโคติ มคฺโค กถิโต ฯ อเนญฺชมโสกนฺติ ผลํ ฯ ธมฺมมสงฺขตนฺติ นิพฺพานํ ฯ อปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตนฺติ ปิฏกตฺตเยน วิภตฺตสพฺพธมฺมกฺขนฺธาติ ฯ ทิฏฺฐิสีลสงฺฆาเฏน สํหโตติ สงฺโฆ ฯ โส อตฺถโต อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูโห ฯ วุตฺตํ เหตํ ตสฺมึเยว วิมาเน ยตฺถ จ ทินฺนํ มหปฺผลมาหุ จตูสุ สุจีสุ ปุริสยุเคสุ อฏฺฐ จ ปุคฺคลธมฺมทสา ๒- เต สงฺฆมิมํ สรณตฺถมุเปหีติ ภิกฺขูนํ สงฺโฆ ภิกฺขุสงฺโฆ ฯ เอตฺตาวตา จ พฺราหฺมโณ ตีณิ สรณคมนานิ ปฏิเวเทสิ ฯ อิทานิ เตเสฺวว ตีสุ สรณคมเนสุ โกสลฺลตฺถํ สรณํ สรณคมนํ โย สรณํ คจฺฉติ สรณคมนปฺปเภโท สรณคมนผลํ สงฺกิเลโส เภโทติ อยํ วิธิ เวทิตพฺโพ ฯ โส ปน อิธ วุจฺจมาโน อติภาริยํ วินยนิทานํ กโรตีติ น วุตฺโต ฯ อตฺถิเกหิ ปน ปปญฺจสูทนิยํ วา มชฺฌิมฏฺฐกถายํ ภยเภรวสุตฺตวณฺณนาโต ปรมตฺถโชติกายํ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. วิ. ๒๖/๙๔. ๒. ปาลิยมฺปน ปุคฺคลธมฺมทฺทสาติ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๖.

วา ขุทฺทกฏฺฐกถายํ สุมงฺคลวิลาสินิยํ วา ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ สรณวณฺณนาโต คเหตพฺโพติ ฯ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตูติ มํ ภวํ โคตโม อุปาสโก อยนฺติ เอวํ ธาเรตูติ อตฺโถ ฯ อุปาสกวิธิโกสลฺลตฺถํ ปเนตฺถ โก อุปาสโก กสฺมา อุปาสโกติ วุจฺจติ กิมสฺส สีลํ โก อาชีโว กา วิปตฺติ กา สมฺปตฺตีติ อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํ ฯ ตํ อติภารกรณโต อิธ น วิภตฺตํ ฯ อตฺถิเกหิ ปน ปปญฺจสูทนิยํ มชฺฌิมฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ อชฺชตคฺเคติ เอตฺถ อยํ อคฺคสทฺโท อาทิโกฏิโกฏฺฐาสเสฏฺเฐสุ ทิสฺสติ ฯ อชฺชตคฺเค สมฺม โทวาริก อาวรามิ ทฺวารํ นิคณฺฐานํ นิคณฺฐีนนฺติอาทีสุ หิ อาทิมฺหิ ทิสฺสติ ฯ เตเนว องฺคุลคฺเคน ตํ องฺคุลคฺคํ ปรามเสยฺย อุจฺฉุคฺคํ เวฬุคฺคนฺติอาทีสุ โกฏิยํ ฯ อมฺพิลคฺคํ วา มธุรคฺคํ วา ติตฺติกคฺคํ วา อนุชานามิ ภิกฺขเว วิหารคฺเคน วา ปริเวณคฺเคน วา ภาเชตุนฺติอาทีสุ โกฏฺฐาเส ฯ ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา ฯเปฯ ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายตีติอาทีสุ เสฏฺเฐ ฯ อิธ ปนายํ อาทิมฺหิ ทฏฺฐพฺโพ ฯ ตสฺมา อชฺชตคฺเคติ อชฺชคฺคํ ๑- อาทึ กตฺวาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ อชฺชคฺคนฺติ ๑- อชฺชภาวนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ อชฺชทคฺเค อิจฺเจว วา ปาโฐ ฯ ทกาโร ปทสนฺธิกโร ฯ อชฺช อคฺคํ กตฺวาติ วุตฺตํ โหติ ฯ ปาณุเปตนฺติ ปาเณหิ อุเปตํ ยาว เม ชีวิตํ ปวตฺตติ ตาว อุเปตํ อนญฺญสตฺถุกํ ตีหิ สรณคมเนหิ สรณํ คตํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ @เชิงอรรถ: ๑. อชฺชตนฺติ ภเวยฺย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๗.

ชานาตุ อหญฺหิ สเจปิ เม ติขิเณน อสินา สีสํ ฉินฺเทยฺยุํ เนว พุทฺธํ. น พุทฺโธติ วา ธมฺมํ น ธมฺโมติ วา สงฺฆํ น สงฺโฆติ วา วเทยฺยนฺติ ฯ เอตฺถ จ พฺราหฺมโณ ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ปุน สรณคมนํ วทนฺโต อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ ปกาเสตีติ เวทิตพฺโพ ฯ เอวํ อตฺตานํ นิยฺยาเทตฺวา ภควนฺตํ สปริสํ อุปฏฺฐาตุกาโม อาห อธิวาเสตุ จ เม ภวํ โคตโม เวรญฺชายํ วสฺสาวาสํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ กึ วุตฺตํ โหติ ฯ อุปาสกญฺจ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อธิวาเสตุ จ เม เวรญฺชายํ วสฺสาวาสํ ตโย มาเส เวรญฺชํ อุปนิสฺสาย มม อนุคฺคหตฺถํ วสฺสาวาสํ สมฺปฏิจฺฉตูติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนาติ อถสฺส วจนํ สุตฺวา ภควา กายงฺคํ วา วาจงฺคํ วา อโจเปตฺวา อพฺภนฺตเรเยว ขนฺตึ ธาเรตฺวา ตุณฺหีภาเวน อธิวาเสสิ ฯ พฺราหฺมณสฺส อนุคฺคหตฺถํ มนสาว สมฺปฏิจฺฉีติ วุตฺตํ โหติ ฯ อถโข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวาติ อถโข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ สเจ เม สมโณ โคตโม นาธิวาเสยฺย กาเยน วา วาจาย วา ปฏิกฺขิเปยฺย ยสฺมา ปน อปฏิกฺขิปิตฺวา อพฺภนฺตเร ขนฺตึ ธาเรสิ ตสฺมา เม มนสาว อธิวาเสสีติ เอวํ อาการสลฺลกฺขณกุสลตาย ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อตฺตโน นิสินฺนาสนโต อุฏฺฐาย จตูสุ ทิสาสุ ภควนฺตํ สกฺกจฺจํ อภิวาเทตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อาคตกาลโต ปภูติ ชาติมหลฺลกพฺราหฺมณานํ อภิวาทนาทีนิ น กโรตีติ วิครหิตฺวาปิ อิทานิ วิญฺญาตพุทฺธคุโณ กาเยน วาจาย มนสา จ อเนกกฺขตฺตุํ วนฺทนฺโตปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๘.

อติตฺโตเยว หุตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลิมฺปคฺคยฺห สิรสฺมึ ปติฏฺฐาเปตฺวา ยาว ทสฺสนวิสโย ตาว ปฏิมุโขเยว อปกฺกมิตฺวา ทสฺสนวิสยํ วิชหนฏฺฐาเน วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ {๑๖} เตน โข ปน สมเยน เวรญฺชา ทุพฺภิกฺขา โหตีติ ยสฺมึ เวรญฺเชน พฺราหฺมเณน ภควา เวรญฺชํ อุปนิสฺสาย วสฺสาวาสํ ยาจิโต เตน สมเยน เวรญฺชา ทุพฺภิกฺขา โหติ ฯ ทุพฺภิกฺขาติ ทุลฺลภภิกฺขา ฯ สา ปน ทุลฺลภภิกฺขตา ยตฺถ มนุสฺสา อสฺสทฺธา โหนฺติ อปฺปสนฺนา ตตฺถ สุสสฺสกาเลปิ อติสมคฺเฆปิ ปุพฺพณฺณาปรณฺเณ โหติ เวรญฺชายํ ปน ยสฺมา น ตถา อโหสิ อปิจ โข ทุสฺสสฺสตาย ฉาตกโทเสน อโหสิ ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ทฺวีหิติกาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ทฺวีหิติกาติ ทฺวิธา ปวตฺตอีหิติกา ฯ อีหิตนฺนาม อิริยา ทฺวิธา ปวตฺตา จิตฺตอิริยา จิตฺตอีหา ฯ เอตฺถ ลจฺฉาม นุโข กิญฺจิ ภิกฺขมานา น ลจฺฉามาติ ชีวิตุํ วา สกฺขิสฺสาม นุโข โนติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ฯ อถวา ทฺวีหิติกาติ ทุชฺชีวิกา ฯ อีหิตํ อีหา อิริยนํ ปวตฺตนํ ชีวิตนฺติอาทีนิ หิ ปทานิ เอกตฺถานิ ฯ ตสฺมา ทุกฺเขน อีหิตํ เอตฺถ ปวตฺตตีติ ทฺวีหิติกาติ อยเมตฺถ ปทตฺโถ ฯ เสตฏฺฐิกาติ เสตกานิ อฏฺฐีนิ เอตฺถาติ เสตฏฺฐิกา ฯ ทิวสํปิ ยาจิตฺวา กิญฺจิ อลทฺธา มตานํ กปณมานุสฺสกานํ อหิจฺฉตฺตกวณฺเณหิ อฏฺฐิเกหิ ตตฺร ตตฺร ปริกิณฺณาติ วุตฺตํ โหติ ฯ เสตฏฺฏิกาติปิ ปาโฐ ฯ ตสฺสตฺโถ เสตา อฏฺฏิ เอตฺถาติ เสตฏฺฏิกา ฯ อฏฺฏีติ อาตุรตา พฺยาธิโรโค ฯ ตตฺถ จ สสฺสานํ คพฺภคฺคหณกาเล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๙.

เสตกโรเคน อุปหตเมว ปจฺฉินฺนขีรํ อคฺคหิตตณฺฑุลํ ปณฺฑรปณฺฑรํ สาลิสีสํ วา ยวโคธุมสีสํ วา นิกฺขมติ ตสฺมา เสตฏฺฏิกาติ วุจฺจติ ฯ วปฺปกาเล สุฏฺฐุ อภิสงฺขริตฺวาปิ วุตฺตสสฺสํ ตตฺถ สลากา เอว สมฺปชฺชตีติ สลากาวุตฺตา ฯ สลากาย วา ตตฺถ ชีวิตํ ปวตฺเตนฺตีติ สลากาวุตฺตา ฯ กึ วุตฺตํ โหติ ฯ ตตฺถ กิร ธญฺญวิกฺกยกานํ สนฺติกํ กยเกสุ คเตสุ ทุพฺพลมนุสฺเส อภิภวิตฺวา พลวมนุสฺสา ธญฺญํ กีณิตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ ทุพฺพลมนุสฺสา อลภมานา มหาสทฺทํ กโรนฺติ ฯ ธญฺญวิกฺกยกา สพฺเพสํ สงฺคหํ กริสฺสามาติ ธญฺญกรณฏฺฐาเน ธญฺญมาปกํ นิสีทาเปตฺวา เอกปสฺเส วณฺณชฺฌกฺขํ ๑- นิสีทาเปสุํ ฯ ธญฺญตฺถิกา วณฺณชฺฌกฺขสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺติ ฯ โส อาคตปฏิปาฏิยา มูลํ คเหตฺวา อิตฺถนฺนามสฺส เอตฺตกํ ทาตพฺพนฺติ สลากํ ลิขิตฺวา เทติ ฯ เต ตํ คเหตฺวา ธญฺญมาปกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ทินฺนปฏิปาฏิยา ธญฺญํ คณฺหนฺติ ฯ เอวํ สลากาย ตตฺถ ชีวิตํ ปวตฺเตนฺตีติ สลากาวุตฺตา ฯ น สุกรา อุญฺเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุนฺติ ปคฺคเหน โย อุญฺโฉ เตน ยาเปตุํ น สุกรา ฯ ปตฺตํ ปคฺคเหตฺวา ยํ อริยา อุญฺฉํ กโรนฺติ ภิกฺขาจริยํ จรนฺติ เตน อุญฺเฉน ยาเปตุํ น สุกราติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตทา กิร ตตฺถ สตฺตฏฺฐคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกทิวสมฺปิ ยาปนมตฺตํ น ลภนฺติ ฯ เตน โข ปน สมเยน อุตฺตราปถกา อสฺสพาณิชา ฯเปฯ อสฺโสสิ โข ภควา อุทุกฺขลสทฺทนฺติ ฯ เตนาติ ยสฺมึ สมเย ภควา เวรญฺชํ อุปนิสฺสาย วสฺสาวาสํ อุปคโต เตน สมเยน @เชิงอรรถ: ๑. วณฺณชฺฌกฺขนฺติ กหาปณปริกฺขกนฺติ ฏีกา ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

อุตฺตราปถวาสิกา อุตฺตราปถโต วา อาคตตฺตา เอวํลทฺธโวหารา อสฺสพาณิชา อุตฺตราปเถ อสฺสานํ อุฏฺฐานฏฺฐาเน ปญฺจ อสฺสสตานิ คเหตฺวา ทิคุณติคุณํ ลาภํ ปฏฺฐยมานา เทสนฺตรํ คจฺฉนฺตา เตหิ อตฺตโน วิกฺกายิกภณฺฑภูเตหิ ปญฺจมตฺเตหิ อสฺสสเตหิ เวรญฺชายํ วสฺสาวาสํ อุปคตา โหนฺติ ฯ กสฺมา ฯ น หิ สกฺกา ตสฺมึ เทเส วสฺสิเก จตฺตาโร มาเส อทฺธานํ ปฏิปชฺชิตุํ ฯ อุปคจฺฉนฺตา จ พหินคเร อุทเกน อนชฺโฌตฺถรณีเย ฐาเน อตฺตโน จ วาสาคารานิ อสฺสานญฺจ มนฺทิรํ การาเปตฺวา วติยา ปริกฺขิปึสุ ฯ ตานิ เตสํ วสนฏฺฐานานิ อสฺสมณฺฑลิกาโยติ ปญฺญายึสุ ฯ เตนาห เตหิ อสฺสมณฺฑลิกาสุ ภิกฺขูนํ ปตฺถ ปตฺถ ปุลกํ ปญฺญตฺตํ โหตีติ ฯ ปตฺถปตฺถปุลกนฺติ เอกเมกสฺส ๑- ภิกฺขุโน ปตฺถปตฺถปฺปมาณํ ปุลกํ ฯ ปตฺโถ นาม นาฬีมตฺตํ โหติ เอกสฺส ปุริสสฺส อลํ ยาปนาย ฯ วุตฺตมฺปิ เหตํ ปตฺโถทโน นาลมยํ ทุวินฺนนฺติ ฯ ปุลกนฺนาม นิตฺถุสํ กตฺวา อุสฺเสเทตฺวา คหิตยวตณฺฑุลา วุจฺจนฺติ ฯ ยทิ หิ สถุสา โหนฺติ ปาณกา วิชฺฌนฺติ อทฺธานกฺขมา น โหนฺติ ตสฺมา เต พาณิชา อทฺธานกฺขมํ กตฺวา ยวตณฺฑุลํ อาทาย อทฺธานํ ปฏิปชฺชนฺติ ยตฺถ อสฺสานํ ขาทนียํ ติณํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ ตตฺเถว ตํ อสฺสภตฺตํ ภวิสฺสตีติ ฯ กสฺมา ปน เตหิ ตํ ภิกฺขูนํ ปญฺญตฺตนฺติ ฯ วุจฺจเต ฯ น หิ เต ทกฺขิณาปถมนุสฺสา วิย อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา ฯ เต ปน สทฺธา ปสนฺนา พุทฺธมามกา ธมฺมมามกา สงฺฆมามกา ฯ @เชิงอรรถ: ๑. เอเกกสฺส ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

เต ปุพฺพณฺหสมยํ เกนจิเทว กรณีเยน นครํ ปวิสนฺตา เทฺว ตโย ทิวเส อทฺทสํสุ สตฺตฏฺฐ ภิกฺขู สุนิวตฺเถ สุปารุเต อิริยาปถสมฺปนฺเน สกลมฺปิ นครํ ปิณฺฑาย จริตฺวา กิญฺจิ อลภมาเน ฯ ทิสฺวาน เตสํ เอตทโหสิ อยฺยา อิมํ นครํ อุปนิสฺสาย วสฺสํ อุปคตา ฉาตกญฺจ วตฺตติ น จ กิญฺจิ ลภนฺติ อติวิย กิลมนฺติ มยญฺจมฺหา อาคนฺตุกา น สกฺโกม เนสํ เทวสิกํ ยาคุญฺจ ภตฺตญฺจ ปฏิยาเทตุํ อมฺหากํ ปน อสฺสา สายญฺจ ปาโต จ ทฺวิกฺขตฺตุํ ภตฺตํ ลภนฺติ ยนฺนูน มยํ เอกเมกสฺส อสฺสสฺส ปาตราสภตฺตโต เอกเมกสฺส ภิกฺขุโน ปตฺถปตฺถปุลกํ ทเทยฺยาม เอวํ อยฺยา น จ กิลมิสฺสนฺติ อสฺสา จ ยาเปสฺสนฺตีติ ฯ เต ภิกฺขูนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ภนฺเต ตุมฺเห ปตฺถปตฺถปุลกํ ปฏิคฺคเหตฺวา ยํ วา ตํ วา กตฺวา ปริภุญฺชถาติ ยาจิตฺวา เทวสิกํ ปตฺถปตฺถปุลกํ ปญฺญาเปสุํ ฯ เตน วุตฺตํ เตหิ อสฺสมณฺฑลิกาสุ ภิกฺขูนํ ปตฺถปตฺถปุลกํ ปญฺญตฺตํ โหตีติ ฯ ปญฺญตฺตนฺติ นิจฺจภตฺตสงฺเขเปน ฐปิตํ ฯ อิทานิ ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวาติอาทีสุ ฯ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ ทิวสสฺส ปุพฺพภาคสมยํ ฯ ปุพฺพณฺหสมเยติ อตฺโถ ฯ ปุพฺพณฺเห วา สมยํ ปุพฺพณฺหสมยํ ฯ ปุพฺพณฺเห เอกํ ขณนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ เอวํ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ ลพฺภติ ฯ นิวาเสตฺวาติ ปริทหิตฺวา ฯ วิหารนิวาสนปริวตฺตนวเสเนตํ เวทิตพฺพํ ฯ น หิ เต ตโต ปุพฺเพ อนิวตฺถา อเหสุํ ฯ ปตฺตจีวรมาทายาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

ปตฺตํ หตฺเถหิ จีวรํ กาเยน อาทิยิตฺวา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ธาเรตฺวาติ อตฺโถ ฯ เยน วา เตน วา หิ ปกาเรน คณฺหนฺตา อาทาย อิจฺเจว วุจฺจนฺติ ฯ ยถา สมาทาเยว ปกฺกมตีติ ฯ ปิณฺฑํ อลภมานาติ สกลมฺปิ เวรญฺชํ จริตฺวา ติฏฺฐตุ ปิณฺโฑ อนฺตมโส อติจฺฉถาติ วาจมฺปิ อลภมานา ฯ ปตฺถปตฺถปุลกํ อารามํ หริตฺวาติ คตคตฏฺฐาเน ลทฺธํ เอกเมกํ ปตฺถ ปตฺถ ปุลกํ คเหตฺวา อารามํ เนตฺวา ฯ อุทุกฺขเล โกฏฺเฏตฺวา ปริภุญฺชนฺตีติ เถรานํ โกจิ กปฺปิยการโก นตฺถิ โย เตสํ ตํ คเหตฺวา ยาคุํ วา ภตฺตํ วา ปเจยฺย ฯ สามํปิ ปจนํ สมณสารุปฺปํ น โหติ น จ วฏฺฏติ ฯ เต เอวํ โน สลฺลหุกวุตฺติตา จ ภวิสฺสติ สามปากปริโมจนญฺจาติ อฏฺฐฏฺฐ ชนา วา ทส ทส ชนา วา เอกโต หุตฺวา อุทุกฺขเล โกฏฺเฏตฺวา โกฏฺเฏตฺวา สกํ สกํ ปฏิวิสํ ๑- อุทเกน เตเมตฺวา ปริภุญฺชนฺติ ฯ เอวํ ปริภุญฺชิตฺวา อปฺโปสฺสุกฺกา สมณธมฺมํ กโรนฺติ ฯ ภควโต ปน เต อสฺสวาณิชา ปตฺถปุลกญฺจ เทนฺติ ตทุปิยญฺจ สปฺปิมธุสกฺขรํ ฯ ตํ อายสฺมา อานนฺโท อาหริตฺวา สิลายํ ปึสติ ฯ ปุญฺญวตา ปณฺฑิตปุริเสน กตํ มนาปเมว โหติ ฯ อถ นํ ปึสิตฺวา สปฺปิอาทีหิ สมฺมาโยเชตฺวา ภควโต อุปนาเมติ ฯ อเถตฺถ เทวตา ทิพฺโพชํ ปกฺขิปนฺติ ฯ ตํ ภควา ปริภุญฺชิ ฯ ปริภุญฺชิตฺวา ผลสมาปตฺติยา กาลํ วีตินาเมติ ฯ น ตโต ปฏฺฐาย ปิณฺฑาย จรติ ฯ กึ ปนานนฺทตฺเถโร ตทา ภควโต อุปฏฺฐาโก โหตีติ ฯ น โหติ โน จ โข อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ลทฺโธ ฯ ภควโต @เชิงอรรถ: ๑. ปฏิวึสนฺติปิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

หิ ปฐมโพธิยํ วีสติวสฺสพฺภนฺตเร นิพทฺธูปฏฺฐาโก นาม นตฺถิ ฯ กทาจิ นาคสมาลตฺเถโร ภควนฺตํ อุปฏฺฐาเปสิ กทาจิ นาคิตตฺเถโร กทาจิ เมฆิยตฺเถโร กทาจิ อุปวาณตฺเถโร กทาจิ สาคตตฺเถโร กทาจิ สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต ฯ เต อตฺตโน รุจิยา อุปฏฺฐหิตฺวา ยทา อิจฺฉนฺติ ตทา ปกฺกมนฺติ ฯ อานนฺทตฺเถโร เตสุ อุปฏฺฐหนฺเตส อปฺโปสฺสุกฺโก โหติ ปกฺกนฺเตสุ สยเมว วตฺตปฏิปตฺตึ กโรติ ฯ ภควาปิ กิญฺจาปิ เม ญาติเสฏฺโฐ อุปฏฺฐากฏฺฐานํ น ตาว ลภติ อถโข เอวรูเปสุ ฐาเนสุ อยเมว ปฏิรูโป [๑]- อธิวาเสสิ ฯ เตน วุตฺตํ อายสฺมา อานนฺโท ปตฺถ ปตฺถ ปุลกํ สิลายํ ปึสิตฺวา ภควโต อุปนาเมติ ตํ ภควา ปริภุญฺชตีติ ฯ นนุ จ มนุสฺสา ทุพฺภิกฺขกาเล อติวิย อุสฺสาหชาตา ปุญฺญานิ กโรนฺติ อตฺตนา อภุญฺชิตฺวาปิ ภิกฺขูนํ ทาตพฺพํ มญฺญนฺติ เต ตทา กสฺมา กฏจฺฉุภิกฺขมฺปิ น อทํสุ อยญฺจ เวรญฺโช พฺราหฺมโณ มหตา อุสฺสาเหน ภควนฺตํ วสฺสาวาสํ ยาจิ โส กสฺมา ภควโต อตฺถิภาวมฺปิ น ชานาตีติ ฯ วุจฺจเต ฯ มาราวฏฺฏนาย ฯ เวรญฺชํ หิ พฺราหฺมณํ ภควโต สนฺติกา ปกฺกนฺตมตฺตเมว สกลญฺจ นครํ สมนฺตา [๒]- โยชนมตฺตํ ยตฺถ สกฺกา ปุเรภตฺตํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺจาคนฺตุํ ตํ สพฺพํ มาโร อาวฏฺเฏตฺวา โมเหตฺวา สพฺเพสํ อสลฺลกฺขณภาวํ กตฺวา ปกฺกามิ ตสฺมา น โกจิ อนฺตมโส สามีจิกมฺมมฺปิ กตฺตพฺพํ มญฺญิตฺถ ฯ กึ ปน ภควาปิ มาราวฏฺฏนํ อชานิตฺวา ตตฺถ วสฺสํ อุปคโตติ ฯ โน อชานิตฺวา ฯ อถ กสฺมา จมฺปาสาวตฺถีราชคหาทีนํ อญฺญตรสฺมึ น อุปคโตติ ฯ @เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร อิติสทฺโท นฏฺโฐ ภเวยฺย โยชนายํ ทิสฺสมานตฺตา ฯ ๒. เอตฺถนฺตเรปิ @จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

ติฏฺฐนฺตุ จมฺปาสาวตฺถีราชคหาทีนิ สเจปิ ภควา ตสฺมึ สํวจฺฉเร อุตฺตรกุรุํ วา ติทสปุรํ วา คนฺตฺวา วสฺสํ อุปคจฺเฉยฺย ตํปิ มาโร อาวฏฺเฏยฺย ฯ โส กิร ตํ สํวจฺฉรํ อติวิย อาฆาเตน ปริยุฏฺฐิตจิตฺโต อโหสิ ฯ อิธ ปน ภควา อิมํ อติเรกํ การณํ อทฺทส อสฺสวาณิชา ภิกฺขูนํ สงฺคหํ กริสฺสนฺตีติ ตสฺมา เวรญฺชายเมว วสฺสํ อุปคญฺจิ ฯ กึ ปน มาโร วาณิชเก อาวฏฺเฏตุํ น สกฺโกตีติ ฯ โน น สกฺโกติ เต ปน อาวฏฺฏิตปริโยสาเน อาคมึสุ ฯ ปฏินิวตฺติตฺวา กสฺมา น อาวฏฺเฏสีติ ฯ อวิสยฺหตาย ฯ น หิ โส ตถาคตสฺส อภิหฏภิกฺขาย นิพทฺธทานสฺส อปฺปิตวตฺตสฺส อนฺตรายํ กาตุํ วิสหติ ฯ จตุนฺนํ หิ น สกฺกา อนฺตราโย กาตุํ ฯ กตเมสํ จตุนฺนํ ฯ ตถาคตสฺส อภิหฏภิกฺขาสงฺเขเปน วา นิพทฺธทานสฺส อปฺปิตวตฺตสงฺเขเปน วา ปริจฺจตฺตานํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํ พุทฺธานํ ชีวิตสฺส น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํ อสีติยา อนุพฺยญฺชนานํ พฺยามปฺปภาย วา น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํ จนฺทิมสุริยเทวพฺรหฺมานมฺปิ หิ ปภา ตถาคตสฺส อนุพฺยญฺชนพฺยามปฺปภาปเทสํ ปตฺวา วิหตานุภาวา โหนฺติ พุทฺธานํ สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํ น สกฺกา เกนจิ อนฺตราโย กาตุํ ฯ ตสฺมา มาเรน อกตนฺตรายภิกฺขํ ภควา สสาวกสงฺโฆ ตทา ปริภุญฺชีติ เวทิตพฺโพ ฯ เอวํ ปริภุญฺชนฺโต จ เอกทิวสํ ฯ อสฺโสสิ โข ภควา อุทุกฺขลสทฺทนฺติ ภควา ปตฺถ ปตฺถ ปุลกํ โกฏฺเฏนฺตานํ ภิกฺขูนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

มุสลสงฺฆฏฺฏชนิตํ อุทุกฺขลสทฺทํ สุณิ ฯ ตโต ปรํ ชานนฺตาปิ ตถาคตาติเอวมาทิ ยํ ปรโต กินฺนุโข โส อานนฺท อุทุกฺขลสทฺโทติ ปุจฺฉิ ตสฺส ปริหารทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ ตตฺรายํ สงฺเขปวณฺณนา ฯ ตถาคตา นาม ชานนฺตาปิ สเจ ตาทิสํ ปุจฺฉาการณํ โหติ ปุจฺฉนฺติ สเจ ปน ตาทิสํ ปุจฺฉาการณํ นตฺถิ ชานนฺตาปิ น ปุจฺฉนฺติ ฯ ยสฺมา ปน พุทฺธานํ อชานนํ นาม นตฺถิ ตสฺมา อชานนฺตาปีติ น วุตฺตํ ฯ กาลํ วิทิตฺวา ปุจฺฉนฺตีติ สเจ ตสฺสา ปุจฺฉาย โส กาโล โหติ เอวํ ตํ กาลํ วิทิตฺวา ปุจฺฉนฺติ สเจ น โหติ เอวมฺปิ กาลํ วิทิตฺวา น ปุจฺฉนฺติ ฯ เอวํ ปุจฺฉนฺตาปิ จ อตฺถสํหิตํ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ ยํ อตฺถนิสฺสิตํ การณนิสฺสิตํ ตเทว ปุจฺฉนฺติ โน อนตฺถสํหิตํ ฯ กสฺมา ฯ ยสฺมา อนตฺถสํหิเต เสตุฆาโต ตถาคตานํ ฯ เสตุ วุจฺจติ มคฺโค ฯ มคฺเคเนว ตาทิสสฺส วจนสฺส ฆาโต สมุจฺเฉโทติ วุตฺตํ โหติ ฯ อิทานิ อตฺถสํหิตนฺติ เอตฺถ ยํ อตฺถนิสฺสิตํ วจนํ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ ตํ ทสฺเสนฺโต ทฺวีหิ อากาเรหีติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อากาเรหีติ การเณหิ ฯ ธมฺมํ วา เทเสสฺสามาติ อตฺถุปฺปตฺติยุตฺตํ สุตฺตํ วา ปุพฺพจริตการณยุตฺตํ ชาตกํ วา กถยิสฺสาม ฯ สาวกานํ วา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสฺสามาติ สาวกานํ วา ตาย ปุจฺฉาย วีติกฺกมํ ปากฏํ กตฺวา ครุกํ วา ลหุกํ วา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสฺสาม อาณํ ฐเปสฺสามาติ ฯ อถโข ภควา ฯเปฯ เอตมตฺถํ อาโรเจสีติ เอตฺถ นตฺถิ กิญฺจิ วตฺตพฺพํ ฯ ปุพฺเพ วุตฺตเมว หิ ภิกฺขูนํ ปตฺถ ปตฺถ ปุลกํ ปฏิลาภํ ๑- สลฺลหุกวุตฺติตํ @เชิงอรรถ: ๑. ปตฺถปตฺถปุลกปฏิลาภนฺติ เอกปทเมว ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

สามปากปริโมจนญฺจ อาโรเจนฺโต เอตมตฺถํ อาโรเจสีติ วุจฺจติ ฯ สาธุ สาธุ อานนฺทาติ อิทํ ปน ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ สมฺปหํเสนฺโต อาห ฯ สาธุการํ ปน ทตฺวา ทฺวีสุ อากาเรสุ เอกํ คเหตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อาห ตุมฺเหหิ อานนฺท สปฺปุริเสหิ วิชิตํ ปจฺฉิมา ชนตา สาลิมํโสทนํ อติมญฺญิสฺสตีติ ฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย ตุมฺเหหิ อานนฺท สปฺปุริเสหิ เอวํ ทุพฺภิกฺเข ทุลฺลภปิณฺเฑ อิมาย สลฺลหุกวุตฺติตาย อิมินา จ สลฺเลเขน วิชิตํ ฯ กึ วิชิตนฺติ ฯ ทุพฺภิกฺขํ วิชิตํ โลโภ วิชิโต อิจฺฉาจาโร วิชิโต ฯ กถํ ฯ อยํ เวรญฺชา ทุพฺภิกฺขา สมนฺตโต ปน อนนฺตรา คามนิคมา ผลภารนมิตสสฺสา สุภิกฺขา สุลภปิณฺฑา หนฺท มยํ ตตฺถ คนฺตฺวา ปริภุญฺชิสฺสาม เอวํ สนฺเตปิ ภควา อิเธว อมฺเห คณฺหิตฺวา วสตีติ เอกภิกฺขุสฺสาปิ จินฺตา วา วิฆาโต วา นตฺถิ เอวํ ตาว ทุพฺภิกฺขํ วิชิตํ อภิภูตํ อตฺตโน วเส วตฺติตํ ฯ กถํ โลโภ วิชิโต ฯ อยํ เวรญฺชา ทุพฺภิกฺขา สมนฺตโต ปน อนนฺตรา คามนิคมา ผลภารนมิตสสฺสา สุภิกฺขา สุลภปิณฺฑา หนฺท มยํ ตตฺถ คนฺตฺวา ปริภุญฺชิสฺสามาติ โลภวเสน เอกภิกฺขุนาปิ รตฺติจฺเฉโท วา ปจฺฉิมิกาย ตตฺถ วสฺสํ อุปคจฺฉามาติ วสฺสจฺเฉโท วา น กโต เอวํ โลโภ วิชิโต ฯ กถํ อิจฺฉาจาโร วิชิโต ฯ อยํ เวรญฺชา ทุพฺภิกฺขา อิเม จ มนุสฺสา อมฺเห เทฺว ตโย มาเส วสนฺเตปิ น กิสฺมิญฺจิ มญฺญนฺติ ยนฺนูน มยํ คุณวณิชฺชํ กตฺวา อสุโก ภิกฺขุ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภี ฯเปฯ อสุโก ฉฬภิญฺโญติ เอวํ มนุสฺสานํ อญฺญมญฺญํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

ปกาเสตฺวา กุจฺฉึ ปฏิชคฺคิตฺวา ปจฺฉา สีลํ อธิฏฺฐเหยฺยามาติ เอกภิกฺขุนาปิ เอวรูปา อิจฺฉา น อุปฺปาทิตา เอวํ อิจฺฉาจาโร วิชิโต อภิภูโต อตฺตโน วเส วตฺติโตติ ฯ อนาคเต ปน ปจฺฉิมา ชนตา วิหาเร นิสินฺนา อปฺปกสิเรเนว ลภิตฺวาปิ กึ อิทํ อุตฺตณฺฑุลํ อติกิลินฺนํ อโลณํ อติโลณํ อนมฺพิลํ อจฺจมฺพิลํ โก อิมินา อตฺโถติอาทินา นเยน สาลิมํโสทนํ อติมญฺญิสฺสติ โอญาตํ อวญฺญาตํ กริสฺสติ ฯ อถวา ชนปโท นาม น สพฺพกาลํ ทุพฺภิกฺโข โหติ เอกทา ทุพฺภิกฺโข โหติ เอกทา สุภิกฺโข โหติ สฺวายํ ยทา สุภิกฺโข ภวิสฺสติ ตทา ตุมฺหากํ สปฺปุริสานํ อิมาย ปฏิปตฺติยา ปสนฺนา มนุสฺสา ภิกฺขูนํ ยาคุขชฺชกาทิปฺปเภเทน อเนกปฺปการํ สาลิวิกตึ มํโสทนญฺจ ทาตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺติ ตํ ตุมฺเห นิสฺสาย อุปฺปนฺนํ สกฺการํ ตุมฺหากํ สพฺรหฺมจาริสงฺขาตา ปจฺฉิมา ชนตา ตุมฺหากํ อนฺตเร นิสีทิตฺวา อนุภวมานาว อติมญฺญิสฺสติ ตปฺปจฺจยํ มานญฺจ กริสฺสติ ฯ กถํ ฯ กสฺมา เอตฺตกํ ปกฺกํ กึ ตุมฺหากํ ภาชนานิ นตฺถิ ยตฺถ อตฺตโน สนฺตกํ ปกฺขิปิตฺวา ฐเปยฺยาถาติ ฯ {๑๗} อถโข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโนติอาทีสุ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ ครุคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ ฯ มหาโมคฺคลฺลาโนติ มหา จ โส คุณมหตฺเตน โมคฺคลฺลาโน จ โคตฺเตนาติ มหาโมคฺคลฺลาโน ฯ เอตทโวจาติ เอตํ อโวจ อิทานิ วตฺตพฺพํ เอตรหิ ภนฺเตติอาทิวจนํ ทสฺเสติ ฯ กสฺมา อโวจ ฯ เถโร กิร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

ปพฺพชิตฺวา สตฺตเม ทิวเส สาวกปารมีญาณสฺส มตฺถกํ ปตฺโต สตฺถาราปิ มหิทฺธิกตาย เอตทคฺเค ฐปิโต ฯ โส ตํ อตฺตโน มหิทฺธิกตํ นิสฺสาย จินฺเตสิ อยํ เวรญฺชา ทุพฺภิกฺขา ภิกฺขู จ กิลมนฺติ ยนฺนูนาหํ ปฐวึ ปริวตฺเตตฺวา ภิกฺขู ปปฺปฏโกชํ โภเชยฺยนฺติ ฯ อถสฺส เอตทโหสิ สเจ ปนาหํ ภควโต สนฺติเก วิหรนฺโต ภควนฺตํ อยาจิตฺวา เอวํ กเรยฺยํ น เม ตํ อสฺส ปฏิรูปํ ยุคคฺคาโห วิย ภควตา สทฺธึ กโต ภเวยฺยาติ ตสฺมา ยาจิตุกาโม อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ฯ เหฏฺฐิมตลํ สมฺปนฺนนฺติ ปฐวิยา กิร เหฏฺฐิมตเล ปฐวีมณโฑ ปฐโวโช ปฐวีปปฺปฏโก อตฺถิ ตํ สนฺธาย วทติ ฯ ตตฺถ สมฺปนฺนนฺติ มธุรํ สาธุรสนฺติ อตฺโถ ฯ ยเถว หิ ตตฺรสฺส รุกฺโข สมฺปนฺนผโล จ อุปฺปนฺนผโล จาติ เอตฺถ มธุรผโลติ อตฺโถ เอวมิธาปิ สมฺปนฺนนฺติ มธุรํ สาธุรสนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ เสยฺยถาปิ ขุทฺทกมธุ อนีลกนฺติ อิทํ ปนสฺส มธุรตาย โอปมฺมนิทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ ขุทฺทกมธูติ ขุทฺทกมกฺขิกาหิ กตมธุ ฯ อนีลกนฺติ นิมฺมกฺขิกํ นิมฺมกฺขิกณฺฑกํ ปริสุทฺธํ ฯ เอตํ กิร มธุ สพฺพมธูหิ อคฺคญฺจ เสฏฺฐญฺจ สุรสญฺจ โอชวนฺตญฺจ ฯ เตนาห เสยฺยถาปิ ขุทฺทกมธุ อนีลกํ เอวมสฺสาทนฺติ ฯ สาธาหํ ภนฺเตติ สาธุ อหํ ภนฺเต ฯ เอตฺถ จ สาธูติ อายาจนวจนเมตํ ฯ ปฐวีปริวตฺตนํ อายาจนฺโต หิ เถโร ภควนฺตํ เอวมาห ฯ ปริวตฺเตยฺยนฺติ อุกฺกุชฺเชยฺยํ เหฏฺฐิมตลํ อุปริมํ กเรยฺยํ ฯ กสฺมา ฯ เอวํ หิ กเต สุเขน ภิกฺขู ปปฺปฏโกชํ ปฐวีมณฺฑํ ปริภุญฺชิสฺสนฺตีติ ฯ อถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

ภควา อนนุญฺญาตุกาโมปิ เถรํ สีหนาทํ นทาเปตุํ ปุจฺฉิ เย ปน เต โมคฺคลฺลาน ปฐวีนิสฺสิตา ปาณา เต กถํ กริสฺสสีติ ฯ เย ปฐวีนิสฺสิตา คามนิคมาทีสุ ปาณา เต ปฐวิยา ปริวตฺติยมานาย อากาเส สณฺฐาตุํ อสกฺโกนฺเต กถํ กริสฺสสิ กตฺถ ฐเปสฺสสีติ ฯ อถ เถโร ภควตา เอตทคฺเค ฐปิตภาวานุรูปํ อตฺตโน อิทฺธานุภาวํ ปกาเสนฺโต เอกาหํ ภนฺเตติอาทิมาห ฯ ตสฺสตฺโถ เอกํ อหํ ภนฺเต หตฺถํ ยถา อยํ มหาปฐวี เอวํ อภินิมฺมิสฺสามิ ปฐวีสทิสํ กริสฺสามิ เอวํ กตฺวา เย ปฐวีนิสฺสิตา ปาณา เต เอกสฺมึ หตฺถตเล ฐิเต ปาเณ ทุติยหตฺถตเล สงฺกาเมนฺโต วิย ตตฺถ สงฺกาเมสฺสามีติ ฯ อถสฺส ภควา อายาจนํ ปฏิกฺขิปนฺโต อลํ โมคฺคลฺลานาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อลนฺติ ปฏิกฺเขปวจนํ ฯ วิปลฺลาสมฺปิ สตฺตา ปฏิลเภยฺยุนฺติ วิปรีตคฺคาหมฺปิ สตฺตา สมฺปาปุเณยฺยุํ ฯ กถํ ฯ อยนฺนุ โข ปฐวี อุทาหุ น อยนฺติ ฯ อถวา อมฺหากํ นุโข อยํ คาโม อุทาหุ อญฺเญสนฺติ ฯ เอวํ นิคมชนปทกฺเขตฺตารามาทีสุ ฯ น วา เอส วิปลฺลาโส ฯ อจินฺเตยฺโย หิ อิทฺธิมโต อิทฺธิวิสโย ฯ เอวํ ปน วิปลฺลาสํ ปฏิลเภยฺยุํ อิทํ ทุพฺภิกฺขํ นาม น อิทาเนว โหติ อนาคเตปิ ภวิสฺสติ ตทา ภิกฺขู ตาทิสํ อิทฺธิมนฺตํ สพฺรหฺมจารึ กุโต ลภิสฺสนฺติ เต โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิสุกฺขวิปสฺสกชฺฌานลาภี ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา ขีณาสวาปิ สมานา อิทฺธิพลาภาวา ปรกุลานิ ปิณฺฑาย อุปสงฺกมิสฺสนฺติ ตตฺร มนุสฺสานํ เอวํ ภวิสฺสติ พุทฺธกาเล ภิกฺขู

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

สิกฺขาสุ ปริปูรีการิโน อเหสุํ เต คุเณ นิพฺพตฺเตตฺวา ทุพฺภิกฺขกาเล ปฐวึ ปริวตฺเตตฺวา ปปฺปฏโกชํ ปริภุญฺชึสุ อิทานิ ปน สิกฺขาย ปริปูรีการิโน นตฺถิ ยทิ สิยุํ ตเถว กเรยฺยุํ น อมฺหากํ ยงฺกิญฺจิ ปกฺกํ วา อามํ วา ขาทิตุํ ทเทยฺยุนฺติ เอวํ เต สนฺเตสุเยว อริยปุคฺคเลสุ นตฺถิ อริยปุคฺคลาติ อิมํ วิปลฺลาสํ ปฏิลเภยฺยุํ ฯ วิปลฺลาสวเสน จ อริเย ครหนฺตา อุปวทนฺตา อปายูปคา ภเวยฺยุํ ตสฺมา มา เต รุจฺจิ ปฐวึ ปริวตฺเตตุนฺติ ฯ อถ เถโร อิมํ อายาจนํ อลภมาโน อญฺญํ ยาจนฺโต สาธุ ภนฺเตติอาทิมาห ฯ ตมฺปิสฺส ภควา ปฏิกฺขิปนฺโต อลํ โมคฺคลฺลานาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ น วุตฺตํ วิปลฺลาสมฺปิ สตฺตา ปฏิลเภยฺยุนฺติ อถ โข ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพํ ฯ อตฺโถปิ จสฺส วุตฺตสทิโสเยว เวทิตพฺโพ ฯ ยทิ ปน ภควา อนุชาเนยฺย เถโร กึ กเรยฺยาติ ฯ มหาสมุทฺทํ เอเกน ปทวีติหาเรน อติกฺกมิตพฺพํ มาติกามตฺตํ อธิฏฺฐหิตฺวา นเฬรุปุจิมนฺทโต อุตฺตรกุรุํ อภิมุขํ มคฺคํ นีหริตฺวา อุตฺตรกุรุํ คมนาคมนสมฺปนฺเน ฐาเน กตฺวา ทสฺเสยฺย ยถา ภิกฺขู โคจรคามํ วิย ยถาสุขํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา นิกฺขเมยฺยุนฺติ ฯ นิฏฺฐิตา มหาโมคฺคลฺลานสฺส สีหนาทกถา ฯ {๑๘} อิทานิ อายสฺมา อุปาลิ วินยปฺปญฺญตฺติยา มูลโต ปภูติ นิทานํ ทสฺเสตุํ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สิกฺขาปทปฏิสํยุตฺตํ วิตกฺกุปฺปาทํ ทสฺเสนฺโต อถ โข อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺสาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ รโห คตสฺสาติ รหสิ คตสฺส ฯ ปฏิสลฺลีนสฺสาติ ปฏิสลฺลีนสฺส เอกีภาวํ คตสฺส ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

กตเมสานนฺติ อตีเตสุ วิปสฺสิอาทีสุ พุทฺเธสุ กตเมสํ ฯ จิรํ อสฺส ฐิติ จิรา วา อสฺส ฐิตีติ จิรฏฺฐิติกํ ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานปทตฺถเมว ฯ กึ ปน เถโร อิมํ อตฺตปริวิตกฺกํ สยํ วินิจฺฉินิตุํ น สกฺโกตีติ ฯ วุจฺจเต ฯ สกฺโกติ จ น สกฺโกติ จ ฯ อยํ หิ อิเมสํ นาม พุทฺธานํ สาสนํ น จิรฏฺฐิติกํ อโหสิ อิเมสํ จิรฏฺฐิติกนฺติ เอตฺตกํ สกฺโกติ วินิจฺฉินิตุํ อิมินา ปน การเณน น จิรฏฺฐิติกํ อโหสิ อิมินา จิรฏฺฐิติกนฺติ เอตํ น สกฺโกติ ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห เอตมฺปิ โสฬสวิธาย ปญฺญาย มตฺถกปฺปตฺตสฺส อคฺคสาวกสฺส น ภาริยํ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปน สทฺธึ เอกฏฺฐาเน วสนฺตสฺส สยํ วินิจฺฉยกรณํ ตุลํ ฉฑฺเฑตฺวา หตฺเถน ตุลนสทิสํ โหตีติ ภควนฺตํเยว อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส ภควา ปุจฺฉํ วิสชฺเชนฺโต ภควโต จ สารีปุตฺต วิปสฺสิสฺสาติอาทิมาห ฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมว ฯ {๑๙} ปุน เถโร การณํ ปุจฺฉนฺโต โก นุโข ภนฺเต เหตูติอาทิมาห ฯ ตตฺถ โก นุโข ภนฺเตติ การณปุจฺฉา ฯ ตสฺส กตโม นุโข ภนฺเตติ อตฺโถ ฯ เหตุ ปจฺจโยติ อุภยเมตํ การณาธิวจนํ ฯ การณํ หิ ยสฺมา เตน ตสฺส ผลํ หิโนติ ปวตฺตติ ตสฺมา เหตูติ วุจฺจติ ฯ ยสฺมา ตํ ปฏิจฺจ เอติ ปวตฺตติ ตสฺมา ปจฺจโยติ วุจฺจติ ฯ เอวํ อตฺถโต เอกมฺปิ โวหารวเสน วจนสิลิฏฺฐตาย จ ตตฺร ตตฺร เอตํ อุภยมฺปิ วุจฺจติ ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมว ฯ อิทานิ ตํ เหตุญฺจ ปจฺจยญฺจ ทสฺเสตุํ ภควา จ สารีปุตฺต วิปสฺสีติอาทิมาห ฯ ตตฺถ กิลาสุโน อเหสุนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

น อาลสิยกิลาสุโน ฯ น หิ พุทฺธานํ อาลสิยํ วา โอสนฺนวิริยตา วา อตฺถิ ฯ พุทฺธา หิ เอกสฺส วา ทฺวินฺนํ วา สกลจกฺกวาฬสฺส วา ธมฺมํ เทเสนฺตา สมเกเนว อุสฺสาเหน เทเสนฺติ น ปริสาย อปฺปภาวํ ทิสฺวา โอสนฺนวิริยา โหนฺติ นาปิ มหนฺตภาวํ ทิสฺวา อุสฺสนฺนวิริยา ฯ ยถา หิ สีโห มิคราชา สตฺตนฺนํ ทิวสานํ อจฺจเยน โคจราย ปกฺกมนฺโต ขุทฺทเก วา มหนฺเต วา ปาเณ ทิสฺวา เอกสทิเสเนว เวเคน ปตติ ตํ กิสฺส เหตุ มา เม ชโว ปริหายีติ เอวํ พุทฺธา อปฺปกาย วา มหติยา วา ปริสาย สมเกเนว อุสฺสาเหน ธมฺมํ เทเสนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ มา โน ธมฺมครุกา ๑- ปริหายีติ ฯ ธมฺมครุโน หิ พุทฺธา ธมฺมคารวาติ ฯ ยถา ปน อมฺหากํ ภควา มหาสมุทฺทํ ปูรยมาโน วิย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิ เอวํ เต น เทเสสุํ ฯ กสฺมา ฯ สตฺตานํ อปฺปรชกฺขตาย ฯ เตสํ กิร กาเล ทีฆายุกา สตฺตา อปฺปรชกฺขา อเหสุํ ฯ เต จตุสฺสจฺจปฏิสํยุตฺตํ เอกคาถมฺปิ สุตฺวา ธมฺมํ อภิสเมนฺติ ตสฺมา น วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสุํ ฯ เตเนว การเณน อปฺปกญฺจ เนสํ อโหสิ สุตฺตํ ฯเปฯ เวทลฺลนฺติ ฯ ตตฺถ สุตฺตาทีนํ นานตฺตํ ปฐมสงฺคีติวณฺณนายํ วุตฺตเมว ฯ อปฺปญฺญตฺตํ สาวกานํ สิกฺขาปทนฺติ สาวกานํ นิทฺโทสตาย โทสานุรูปตาย ปญฺญาเปตพฺพํ สตฺตาปตฺติกฺขนฺธวเสน อาณาสิกฺขาปทํ อปฺปญฺญตฺตํ ฯ อนุทฺทิฏฺฐํ ปาฏิโมกฺขนฺติ ๒- @เชิงอรรถ: ๑. ธมฺมครุตาติ ภเวยฺย ฯ ๒. อาทิเมตํ มุขเมตํ ปมุขเมตํ กุสลานํ ธมฺมานนฺติ @ตสฺส ปทภาชเน วุตฺตตฺตา ปาติโมกฺขนฺติปิ มติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

อนฺวฑฺฒมาสํ อาณาปาฏิโมกฺขํ อนุทฺทิฏฺฐํ อโหสิ ฯ โอวาทปาฏิโมกฺขเมว เต อุทฺทิสึสุ ฯ ตมฺปิ จ โน อนฺวฑฺฒมาสํ ฯ ตถา หิ วิปสฺสี ภควา ฉนฺนํ ฉนฺนํ วสฺสานํ สกึ สกึ โอวาทปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสิ ฯ ตญฺจโข สามํเยว ฯ สาวกา ปนสฺส อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺฐาเนสุ น อุทฺทิสึสุ ฯ สกลชมฺพุทีเป เอกสฺมึเยว ฐาเน พนฺธุมติยา ราชธานิยา เขเม มิคทาเย วิปสฺสิสฺส ภควโต วสนฏฺฐาเน สพฺโพปิ ภิกฺขุสงฺโฆ อุโปสถํ อกาสิ ฯ ตญฺจโข สงฺฆูโปสถเมว น คณูโปสถํ น ปุคฺคลูโปสถํ น ปาริสุทฺธิอุโปสถํ น อธิฏฺฐานูโปสถํ ฯ ตทา กิร ชมฺพุทีเป จตุราสีติวิหารสหสฺสานิ โหนฺติ ฯ เอกเมกสฺมึ ๑- วิหาเร อพฺโพกิณฺณานิ ทสํปิ วีสํปิ ตึสํปิ ภิกฺขุสหสฺสานิ วสนฺติ ภิยฺโยปิ วสนฺติ ฯ อุโปสถาโรจิตกา เทวตา ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา อาโรเจนฺติ มาริสา เอกํ วสฺสํ อติกฺกนฺตํ เทฺว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ วสฺสานิ อติกฺกนฺตานิ อิทํ ฉฏฺฐํ วสฺสํ อาคมินิยา ปุณฺณมาสินิยา พุทฺธทสฺสนตฺถํ อุโปสถกรณตฺถญฺจ คนฺตพฺพํ สมฺปตฺโต โว สนฺนิปาตกาโลติ ฯ ตโต สานุภาวา ภิกฺขู อตฺตโน อานุภาเวน คจฺฉนฺติ ฯ อิตเร เทวตานุภาเวน ฯ กถํ ฯ เต กิร ภิกฺขู ปาจีนสมุทฺทนฺเต ปจฺฉิมอุตฺตรทกฺขิณสมุทฺทนฺเต วา ฐิตา คมิยวตฺตํ ปูเรตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คจฺฉามาติ จิตฺตํ อุปฺปาเทนฺติ ฯ สห จิตฺตุปฺปาทา อุโปสถคฺคํ คตาว โหนฺติ ฯ เต วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา นิสีทนฺติ ฯ ภควาปิ สนฺนิสินฺนาย @เชิงอรรถ: ๑. เอเกกสฺมึ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

ปริสาย อิมํ โอวาทปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสติ ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี สมโณ โหติ ปรํ วิเหฐยนฺโต สพฺพปาปสฺส อกรณํ กุสลสฺสูปสมฺปทา สจิตฺตปริโยทปนํ เอตํ พุทฺธาน สาสนํ อนุปวาโท อนุปฆาโต ปาฏิโมกฺเข จ สํวโร มตฺตญฺญุตา จ ภตฺตสฺมึ ปนฺตญฺจ สยนาสนํ อธิจิตฺเต จ อาโยโค เอตํ พุทฺธาน สาสนนฺติ ๑- ฯ เอเตเนว อุปาเยน อิตเรสมฺปิ พุทฺธานํ ปาฏิโมกฺขุทฺเทโส เวทิตพฺโพ ฯ สพฺพพุทฺธานํ หิ อิมา ติสฺโสว โอวาทปาฏิโมกฺขคาถาโย โหนฺติ ฯ ตา ทีฆายุกพุทฺธานํ ยาว สาสนปริยนฺตา อุทฺเทสมาคจฺฉนฺติ ฯ อปฺปายุกพุทฺธานํ ปน ปฐมโพธิยํเยว ฯ สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติกาลโต ปน ปภูติ อาณาปาฏิโมกฺขเมว อุทฺทิสิยติ ฯ ตญฺจโข ภิกฺขูเยว อุทฺทิสนฺติ น พุทฺธา ฯ ตสฺมา อมฺหากมฺปิ ภควา ปฐมโพธิยํ วีสติวสฺสมตฺตเมว อิทํ โอวาทปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสิ ฯ อเถกทิวสํ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท นิสินฺโน ภิกฺขู อามนฺเตสิ น ทานาหํ ภิกฺขเว อิโต ปรํ อุโปสถํ กริสฺสามิ ปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามิ ตุมฺเหว ทานิ ภิกฺขเว อิโต ปรํ อุโปสถํ กเรยฺยาถ ปาฏิโมกฺขํ @เชิงอรรถ: ๑. ที. มหา. ๑๐/๕๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

อุทฺทิเสยฺยาถ อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส ยํ ตถาคโต อปริสุทฺธาย ปริสาย อุโปสถํ กเรยฺย ปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยาติ ๑- ฯ ตโต ปฏฺฐาย ภิกฺขู อาณาปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ ฯ อิทํ อาณาปาฏิโมกฺขํ เตสํ อนุทฺทิฏฺฐํ อโหสิ ฯ เตน วุตฺตํ อนุทฺทิฏฺฐํ ปาฏิโมกฺขนฺติ ฯ เตสํ พุทฺธานนฺติ เตสํ วิปสฺสิอาทีนํ ติณฺณํ พุทฺธานํ ฯ อนฺตรธาเนนาติ ขนฺธนฺตรธาเนน ฯ ปรินิพฺพาเนนาติ วุตฺตํ โหติ ฯ พุทฺธานุพุทฺธานนฺติ เย เตสํ พุทฺธานํ อนุพุทฺธา สมฺมุขสาวกา เตสญฺจ ขนฺธนฺตรธาเนน ฯ เย เต ปจฺฉิมา สาวกาติ เย เต สมฺมุขสาวกานํ สนฺติเก ปพฺพชิตา ปจฺฉิมา สาวกา ฯ นานานามาติ พุทฺธรกฺขิโต ธมฺมรกฺขิโต สงฺฆรกฺขิโตติ- อาทินามวเสน วิวิธนามา ฯ นานาโคตฺตาติ โคตโม โมคฺคลฺลาโนติ- อาทิโคตฺตวเสน วิวิธโคตฺตา ฯ นานาชจฺจาติ ขตฺติโย พฺราหฺมโณติ- อาทิชาติวเสน นานาชจฺจา ฯ นานากุลา ปพฺพชิตาติ ขตฺติยกุลาทิวเสน วา อุจฺจนีจอุฬารานุฬารโภคาทิกุลวเสน วา วิวิธกุลา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตา ฯ เต ตํ พฺรหฺมจริยนฺติ เต ปจฺฉิมา สาวกา ยสฺมา เอกนามา เอกโคตฺตา เอกชาติยา เอกกุลา ปพฺพชิตา อมฺหากํ สาสนํ ตนฺติ ปเวณีติ อตฺตโน ภารํ กตฺวา พฺรหฺมจริยํ รกฺขนฺติ จิรํ ปริยตฺติธมฺมํ ปริหรนฺติ อิเม จ ตาทิสา น โหนฺติ ตสฺมา อญฺญมญฺญํ วิเหเฐนฺตา วิโลมํ คณฺหนฺตา อสุโก เถโร ชานิสฺสติ อสฺโก เถโร ชานิสฺสตีติ สิถิลํ กโรนฺตา ตํ พฺรหฺมจริยํ ขิปฺปญฺเญว @เชิงอรรถ: ๑. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๒๙๒.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

อนฺตรธาเปสุํ สงฺคหํ อาโรเปตฺวา น รกฺขึสุ ฯ เสยฺยถาปีติ ตสฺสตฺถสฺส โอปมฺมนิทสฺสนํ ฯ วิกีรตีติ วิกฺขิปติ ฯ วิธมตีติ ฐานนฺตรํ เนติ ฯ วิทฺธํเสตีติ ฐิตฏฺฐานโต อปเนติ ฯ ยถาตํ สุตฺเตน อสงฺคหิตตฺตาติ ยถา สุตฺเตน อคณฺฐิตตฺตา อพทฺธตฺตา เอวํ วิกีรติ ฯ ยถา สุตฺเตน อสงฺคหิตานิ วิกีริยนฺติ เอวํ วิกีรตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ เอวเมว โขติ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนํ ฯ อนฺตรธาเปสุนฺติ วคฺคสงฺคหปณฺณาสสงฺคหาทีหิ อสงฺคณฺหนฺตา ยํ ยํ อตฺตโน รุจฺจติ ตํ ตเทว คเหตฺวา เสสํ วินาเสสุํ อทสฺสนํ นยึสุ ฯ กิลาสุโน จ เต ภควนฺโต อเหสุํ สาวกานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ โอวทิตุนฺติ อปิจ สารีปุตฺต เต พุทฺธา อตฺตโน เจตสา สาวกานํ เจโต ปริจฺจ ปริจฺฉินฺทิตฺวา โอวทิตุํ กิลาสุโน อเหสุํ ปรจิตฺตํ ญตฺวา อนุสาสนํ น ภาริยโต น ปปญฺจโต อทฺทสึสุ ฯ ภูตปุพฺพํ สารีปุตฺตาติอาทิ เตสํ กิลาสุภาวปฺปกาสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ ภึสนเกติ ภยานเก ภยชนเก ฯ เอวํ วิตกฺเกถาติ เนกฺขมฺมวิตกฺกาทโย ตโย กุสลวิตกฺเก วิตกฺเกถ ฯ มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถาติ กามวิตกฺกาทโย ตโย อกุสลวิตกฺเก มา วิตกฺกยิตฺถ ฯ เอวํ มนสิ กโรถาติ อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตา อสุภนฺติ มนสิ กโรถ ฯ มา เอวํ มนสากตฺถาติ นิจฺจํ สุขํ อตฺตา สุภนฺติ มา มนสิ อกตฺถ ฯ อิทํ ปชหถาติ อกุสลํ ปชหถ ฯ อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถาติ กุสลํ อุปสมฺปชฺช ปฏิลภิตฺวา นิปฺผาเทตฺวา วิหรถ ฯ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสูติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

อคฺคเหตฺวา วิมุจฺจึสุ ฯ เตสํ หิ จิตฺตานิ เยหิ อาสเวหิ วิมุจฺจึสุ น เต ตานิ คเหตฺวา วิมุจฺจึสุ ฯ อนุปฺปาทนิโรเธน ปน นิรุชฺฌมานา ๑- อคฺคเหตฺวา วิมุจฺจึสุ ฯ เตน วุตฺตํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสูติ ฯ สพฺเพปิ เต อรหตฺตํ ปตฺตา สุริยรํสิสมฺผุฏฺฐมิว ปทุมวนํ วิกสิตจิตฺตา อเหสุํ ฯ ตตฺร สุทํ สาริปุตฺต ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกตสฺมึ โหตีติ ตตฺราติ ปุริมวจนาเปกฺขนํ ฯ สุทนฺติ ปทปูรณมตฺเต นิปาโต ฯ สารีปุตฺตาติ อาลปนํ ฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺถโยชนา ฯ ตตฺราติ ยํ วุตฺตํ อญฺญตรสฺมึ ภึสนเก วนสณฺเฑติ ตตฺร โย โส ภึสนโกติ วนสณฺโฑ วุตฺโต ตสฺส ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกภาโว ภึสนกตา ภึสนกตสฺมึ ภึสนกกิริยาย โหตีติ อตฺโถ ฯ กึ โหติ ฯ อิทํ โหติ โยโกจิ อวีตราโค ฯเปฯ โลมานิ หํสนฺตีติ ฯ อถวา ตตฺราติ สามิอตฺเถ ภุมฺมํ ฯ สุ อิติ นิปาโต กึสุ นาม เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณาติอาทีสุ วิย ฯ อิทนฺติ อธิปฺเปตมตฺถํ ปจฺจกฺขํ วิย กตฺวา ทสฺสนวจนํ ฯ สุ อิทนฺติ สุทํ ฯ สนฺธิวเสน อิการโลโป เวทิตพฺโพ จกฺขุนฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺรยํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ กึสูธ วิตฺตนฺติอาทีสุ วิย ฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺถโยชนา ฯ ตสฺส สารีปุตฺต ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกตสฺมึ อิทํ สุ โหติ ฯ ภึสนกตสฺมินฺติภึสนกภาเวติ อตฺโถ ฯ เอกสฺส ตการสฺส โลโป ทฏฺฐพฺโพ ฯ ภึสนกตฺตสฺมินฺติเยว วา ปาโฐ ฯ ภึสนกตาย อิติ วา วตฺตพฺเพ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต ฯ นิมิตฺตตฺเถ เจตฺถ ภุมฺมวจนํ ฯ ตสฺมา @เชิงอรรถ: ๑. นิรุชฺฌมาเนติ โยชนาปาโฐ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

เอวํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ภึสนกภาเว อิทํ สุ โหติ ภึสนกภาวนิมิตฺตํ ภึสนกภาวเหตุ ภึสนกภาวปจฺจยา อิทํ สุ โหติ โยโกจิ อวีตราโค ตํ วนสณฺฑํ ปวิสติ เยภุยฺเยน โลมานิ หํสนฺตีติ พหุตรานิ โลมานิ หํสนฺติ อุทฺธมุขานิ สูจิสทิสานิ กณฺฏกสทิสานิ จ หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ อปฺปานิ น หํสนฺติ พหุตรานํ วา สตฺตานํ หํสนฺติ อปฺปกานํ อติสูรปุริสานํ น หํสนฺติ ฯ อิทานิ อยํ โข สารีปุตฺต เหตูติอาทิ นิคมนํ ฯ ยญฺเจตฺถ อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ ตํ อุตฺตานตฺถเมว ตสฺมา ปาลิกฺกเมเนว เวทิตพฺพํ ฯ ยํ ปน วุตฺตํ น จิรฏฺฐิติกํ อโหสีติ ตํ ปุริสยุควเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ วสฺสคณนาย หิ วิปสฺสิสฺส ภควโต อสีติวสฺสสหสฺสานิ อายุ สมฺมุขสาวกานมฺปิสฺส ตตฺตกเมว ฯ เอวํ ยฺวาสฺส สพฺพปจฺฉิมโก สาวโก เตน สห ฆเฏตฺวา สตสหสฺสํ สฏฺฐิมตฺตานิ จ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ อฏฺฐาสิ ฯ ปุริสยุควเสน ปน ยุคปรมฺปราย อาคนฺตฺวา เทฺวเยว ปุริสยุคานิ อฏฺฐาสิ ฯ ตสฺมา น จิรฏฺฐิติกนฺติ วุตฺตํ ฯ สิขิสฺส ปน ภควโต สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ อายุ สมฺมุขสาวกานมฺปิสฺส ตตฺตกเมว ฯ เวสฺสภุสฺส ภควโต สฏฺฐิวสฺสสหสสานิ อายุ สมฺมุขสาวกานมฺปิสฺส ตตฺตกเมว ฯ เอวํ เตสมฺปิ เย สพฺพปจฺฉิมสาวกา เตหิ สห ฆเฏตฺวา สตสหสฺสโต อุทฺธํ จตฺตาฬีสมตฺตานิ วีสติมตฺตานิ จ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ อฏฺฐาสิ ฯ ปุริสยุควเสน ปน ยุคปรมฺปราย อาคนฺตฺวา เทฺว เทฺวเยว ปุริสยุคานิ อฏฺฐาสิ ฯ ตสฺมา น จิรฏฺฐิติกนฺติ วุตฺตํ ฯ {๒๐} เอวํ อายสฺมา สารีปุตฺโต ติณฺณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

พุทฺธานํ พฺรหฺมจริยสฺส น จิรฏฺฐิติการณํ สุตฺวา อิตเรสํ ติณฺณํ พฺรหฺมจริยสฺส จิรฏฺฐิติการณํ โสตุกาโม ปุน ภควนฺตํ โก ปน ภนฺเต เหตูติอาทินา นเยน ปุจฺฉิ ฯ ภควาปิสฺส พฺยากาสิ ฯ ตํ สพฺพํ วุตฺตปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺพํ ฯ จิรฏฺฐิติกภาเวปิ เจตฺถ เตสํ พุทฺธานํ อายุปริมาณโตปิ ปุริสยุคโตปิ อุภยถา จิรฏฺฐิติกตา เวทิตพฺพา ฯ กกุสนฺธสฺส หิ ภควโต จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสานิ อายุ โกนาคมนสฺส ภควโต ตึสวสฺสสหสฺสานิ กสฺสปสฺส ภควโต วีสติวสฺสสหสฺสานิ สมฺมุขสาวกานมฺปิ เตสํ ตตฺตกเมว ฯ พหูนิ จ เนสํ สาวกยุคานิ ปรมฺปราย พฺรหฺมจริยํ ปวตฺเตสุํ ฯ เอวํ เตสํ อายุปริมาณโตปิ สาวกยุคโตปิ อุภยถา พฺรหฺมจริยํ จิรฏฺฐิติกํ อโหสิ ฯ อมฺหากํ ปน ภควโต กสฺสปสฺส ภควโต อุปฑฺฒายุปฺปมาเณ ทสวสฺสสหสฺสายุกกาเล อุปฺปชฺชิตพฺพํ สิยา ตํ อสมฺภุณนฺเตน ปญฺจวสฺสสหสฺสายุกกาเล เอกวสฺสสหสฺสายุกกาเล ปญฺจวสฺสสตายุกกาเลปิ วา อุปฺปชฺชิตพฺพํ สิยา ยสฺมา ปนสฺส พุทฺธตฺตการเก ธมฺเม เอสนฺตสฺส ปริเยสนฺตสฺส ญาณํ ปริปาเจนฺตสฺส คพฺภํ คณฺหาเปนฺตสฺส วสฺสสตายุกกาเล ญาณํ ปริปากมคมาสิ ตสฺมา อติปริตฺตายุกกาเล อุปฺปนฺโน เตนสฺส สาวกปรมฺปราวเสน จิรฏฺฐิติกมฺปิ พฺรหฺมจริยํ อายุปริมาณวเสน วสฺสคณนาย อจิรฏฺฐิติกเมวาติ วตฺตํ วฏฺฏติ ฯ {๒๑} อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโตติ โก อนุสนฺธิ ฯ เอวํ ติณฺณํ พุทฺธานํ พฺรหฺมจริยสฺส จิรฏฺฐิติการณํ สุตฺวา สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติเยว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

จิรฏฺฐิติกภาวเหตูติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ภควโตปิ พฺรหฺมจริยสฺส จิรฏฺฐิติกภาวํ อิจฺฉนฺโต อายสฺมา สารีปุตฺโต ภควนฺตํ สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺตึ ยาจิ ฯ ตสฺสา ยาจนวิธิทสฺสนตฺถเมตํ วุตฺตํ อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโต อุฏฺฐายาสนา ฯเปฯ จิรฏฺฐิติกนฺติ ฯ ตตฺถ อทฺธนิยนฺติ อทฺธานกฺขมํ ฯ ทีฆกาลิกนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมว ฯ อถสฺส ภควา น ตาวายํ สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติกาโลติ ปกาเสนฺโต อาคเมหิ ตฺวํ สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อาคเมหิ ตฺวนฺติ ติฏฺฐ ตาว ตฺวํ ฯ อธิวาเสหิ ตาว ตฺวนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ อาทรวเสน เจตํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺตํ ฯ เอเตน ภควา สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติยา สาวกานํ วิสยภาวํ ปฏิกฺขิปิตฺวา พุทฺธวิสโย สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺตีติ อาวิกโรนฺโต ตถาคโตวาติอาทิมาห ฯ เอตฺถ จ ตตฺถาติ สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติยาจนาเปกฺขํ ภุมฺมวจนํ ฯ ตตฺรายํ โยชนา ยํ วุตฺตํ ตยา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปยฺยาติ ตตฺถ ตสฺสา สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติยา ตถาคโตเยว กาลํ ชานิสฺสตีติ ฯ เอวํ วตฺวา อกาลํ ตาว ทสฺเสตุํ น ตาว สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อาสวา ติฏฺฐนฺติ เอเตสูติ อาสเวหิ ฐาตพฺพา น โวกฺกมิตพฺพาติ วา อาสวฏฺฐานิยา ฯ เยสุ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกา ทุกฺขาสวา จ กิเลสาสวา จ ปรูปวาทวิปฺปฏิสารวธพนฺธนาทโย เจว อปายทุกฺขวิเสสภูตา จ อาสวา ติฏฺฐนฺติเยว ยสฺมา เนสํ เต การณํ โหนฺตีติ อตฺโถ ฯ เต อาสวฏฺฐานิยา วีติกฺกมธมฺมา ยาว น สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ น ตาว สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปตีติ อยเมตฺถ โยชนา ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

ยทิ หิ ปญฺญาเปยฺย ปรูปวาทา ปรูปารมฺภา ครหโทสา น ปริมุจฺเจยฺย ฯ กถํ ฯ ปญฺญาเปนฺเตน หิ โย ปน ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺยาติอาทิ สพฺพํ ปญฺญาเปตพฺพํ ภเวยฺย ฯ อทิสฺวา จ วีติกฺกมโทสํ อิมํ ปญฺญตฺตึ ญตฺวา ปเร เอวํ อุปวาทญฺจ อุปารมฺภญฺจ ครหญฺจ ปวตฺเตยฺยุํ กถํ หิ นาม สมโณ โคตโม ภิกฺขุสงฺโฆ เม อนฺวายิโก วจนกโรติ เอตฺตาวตา สิกฺขาปเทหิ ปลิเวเฐสฺสติ ปาราชิกํ ปญฺญาเปสฺสติ นนุ อิเม กุลปุตฺตา มหนฺตญฺจ โภคกฺขนฺธํ มหนฺตญฺจ ญาติปริวฏฺฏํ หตฺถคตานิ จ รชฺชานิปิ ปหาย ปพฺพชิตา ฆาสจฺฉาทนปรมตาย สนฺตุฏฺฐา สิกฺขาย ติพฺพคารวา กาเย จ ชีวิเต จ นิรเปกฺขา วิหรนฺติ เตสุ นาม โก โลกามิสภูตํ เมถุนํ วา ปฏิเสวิสฺสติ ปรภณฺฑํ วา หริสฺสติ ปรสฺส วา อิฏฺฐํ กนฺตํ อติมธุรํ ชีวิตํ อุปจฺฉินฺทิสฺสติ อภูตคุณกถาย วา ชีวิตํ กปฺเปสฺสติ นนุ ปาราชิเก อปฺปญฺญตฺเตปิ ปพฺพชฺชาสงฺเขเปเนเวตํ ปากฏํ กตนฺติ ฯ ตถาคตสฺสปิ ถามญฺจ พลญฺจ สตฺตา น ชาเนยฺยุํ ปญฺญตฺตมฺปิ สิกฺขาปทํ กุปฺเปยฺย น ยถาฐาเน ติฏฺเฐยฺย ฯ เสยฺยถาปิ นาม อกุสโล เวชฺโช กญฺจิ อนุปฺปนฺนคณฺฑํ ปุริสํ ปกฺโกสิตฺวา เอหมฺโภ ปุริส อิมสฺมึ เต สรีรปฺปเทเส มหาคณฺโฑ อุปฺปชฺชิตฺวา อนยพฺยสนํ ปาเปสฺสติ ปฏิกจฺเจว นํ ติกิจฺฉาเปหีติ วตฺวา สาธาจริย ตฺวํเยว นํ ติกิจฺฉสฺสูติ วุตฺโต ตสฺส อโรคํ สรีรปฺปเทสํ ผาเลตฺวา โลหิตํ นีหริตฺวา อาเลปนพนฺธนโธวนาทีหิ ตํ ปเทสํ สญฺฉวึ กตฺวา ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

ปุริสํ วเทยฺย มหาโรโค เต มยา ติกิจฺฉิโต เทหิ เม เทยฺยธมฺมนฺติ ฯ โส ตํ กิมยํ พาลเวชฺโช วทติ กตโร กิร เม อิมินา โรโค ติกิจฺฉิโต นนุ เม อยํ ทุกฺขญฺจ ชเนสิ โลหิตกฺขยญฺจ มํ ปาเปสีติ เอวํ อุปวเทยฺย เจว อุปารมฺเภยฺย จ ครเหยฺย จ น จาสฺส คุณํ ชาเนยฺย เอวเมว ยทิ อนุปฺปนฺเน วีติกฺกมโทเส สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปยฺย ปรูปวาทาทีหิ จ น ปริมุจฺเจยฺย น จาสฺส ถามํ วา พลํ วา สตฺตา ชาเนยฺยุํ ปญฺญตฺตมฺปิ สิกฺขาปทํ กุปฺเปยฺย น ยถาฐาเน ติฏฺเฐยฺย ฯ ตสฺมา วุตฺตํ น ตาว สารีปุตฺต สตฺถา สาวกานํ ฯเปฯ ปาตุภวนฺตีติ ฯ เอวํ อกาลํ ทสฺเสตฺวา ปุน กาลํ ทสฺเสตุํ ยโต จ โข สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ยโตติ ยทา ฯ ยสฺมึ กาเลติ วุตฺตํ โหติ ฯ เสสํ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ ฯ อยํ วา เอตฺถ สงฺเขปตฺโถ ฯ ยสฺมึ นาม กาเล อาสวฏฺฐานิยา ธมฺมาติ สงฺขํ คตา วีติกฺกมโทสา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ ตทา สตฺถา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปติ อุทฺทิสติ ปาฏิโมกฺขํ กสฺมา เตสํเยว อาสวฏฺฐานิยา ธมฺมาติ สงฺขํ คตานํ วีติกฺกมโทสานํ ปฏิฆาตาย ฯ เอวํ ปญฺญาเปนฺโต ยถา นาม กุสโล เวชฺโช อุปฺปนฺนํ คณฺฑํ ผาลนาเลปนพนฺธนโธวนาทีหิ ติกิจฺฉนฺโต โรเปตฺวา สญฺฉวึ กตฺวา น เตฺวว อุปวาทาทิรโห โหติ สเก จ อาจริยเก วิทิตานุภาโว หุตฺวา สกฺการํ ปาปุณาติ เอวํ น จ อุปวาทาทิรโห โหติ สเก จ สพฺพญฺญุวิสเย วิทิตานุภาโว หุตฺวา สกฺการํ ปาปุณาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

ตญฺจสฺส สิกฺขาปทํ อกุปฺปํ โหติ ยถาฐาเน ติฏฺฐตีติ ฯ เอวํ อาสวฏฺฐานิยานํ ธมฺมานํ อนุปฺปตฺตึ สิกฺขาปทปฺปญฺญตฺติยา อกาลํ อุปฺปตฺติญฺจ กาลนฺติ วตฺวา อิทานิ เตสํ ธมฺมานํ อนุปฺปตฺติกาลญฺจ ทสฺเสตุํ น ตาว สารีปุตฺต อิเธกจฺเจติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อุตฺตานตฺถานิ ปทานิ ปาลิวเสเนว เวทิตพฺพานิ ฯ อยํ ปน อนุตฺตานปทวณฺณนา ฯ รตฺติโย ชานนฺตีติ รตฺตญฺญู ฯ อตฺตโน ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ปหุตา รตฺติโย ชานนฺติ จิรปพฺพชิตาติ วุตฺตํ โหติ ฯ รตฺตญฺญูภิ มหตฺตํ รตฺตญฺญุมหตฺตํ ฯ จิรปพฺพชิเตหิ มหนฺตภาวนฺติ อตฺโถ ฯ ตตฺร รตฺตญฺญุมหตฺตํ ปตฺเต สงฺเฆ อุปเสนํ วงฺคนฺตปุตฺตํ อารพฺภ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ โส หายสฺมา อูนทสวสฺเส ภิกฺขู อุปสมฺปาเทนฺเต ทิสฺวา เอกวสฺโส สทฺธิวิหาริยํ อุปสมฺปาเทสิ ฯ อถโข ภควา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ น ภิกฺขเว อูนทสวสฺเสน อุปสมฺปาเทตพฺโพ โย อุปสมฺปาเทยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ ๑- ฯ เอวํ ปญฺญตฺเต สิกฺขาปเท ปุน ภิกฺขู ทสวสฺสมฺหา ทสวสฺสมฺหาติ พาลา อพฺยตฺตา อุปสมฺปาเทนฺติ ฯ อถ ภควา อปรมฺปิ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ น ภิกฺขเว พาเลน อพฺยตฺเตน ทสวสฺเสน อุปสมฺปาเทตพฺโพ โย อุปสมฺปาเทยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส อนุชานามิ ภิกฺขเว พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน ทสวสฺเสน วา อติเรกทสวสฺเสน วา อุปสมฺปาเทตุนฺติ ๒- ฯ รตฺตญฺญุมหตฺตํ ปตฺตกาเล เทฺว สิกฺขาปทานิ ปญฺญตฺตานิ ฯ เวปุลฺลมหตฺตนฺติ @เชิงอรรถ: ๑. วิ. มหาวคฺค. ๔/๑๐๙. ๒. วิ. มหาวคฺค. ๔/๑๑๐.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๔.

วิปุลภาเวน มหตฺตํ ฯ สงฺโฆ หิ ยาว น เถรนวมชฺฌิมานํ วเสน เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺโต โหติ ตาว เสนาสนานิ ปโหนฺติ สาสเน เอกจฺเจ อาสวฏฺฐานิยา ธมฺมา น อุปฺปชฺชนฺติ เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺเต ปน เต อุปฺปชฺชนฺติ ฯ อถ สตฺถา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปติ ฯ ตตฺถ เวปุลฺลมหตฺตํ ปตฺเต สงฺเฆ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทานิ โย ปน ภิกฺขุ อนุปสมฺปนฺเนน อุตฺตริทฺวิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย ปาจิตฺติยํ ยา ปน ภิกฺขุนี อนุวสฺสํ วุฏฺฐาเปยฺย ปาจิตฺติยํ ยา ปน ภิกฺขุนี เอกํ วสฺสํ เทฺว วุฏฺฐาเปยฺย ปาจิตฺติยนฺติ อิมินา นเยน เวทิตพฺพานิ ฯ ลาภคฺคมหตฺตนฺติ ลาภสฺส อคฺคมหตฺตํ ฯ โย ลาภสฺส อคฺโค อุตฺตโม มหนฺตภาโว ตํ ปตฺโต โหตีติ อตฺโถ ฯ ลาเภน วา อคฺคมหตฺตมฺปิ ลาเภน เสฏฺฐตฺตญฺจ มหนฺตตฺตญฺจ ปตฺโตติ อตฺโถ ฯ สงฺโฆ หิ ยาว น ลาภคฺคมหตฺตํ ปตฺโต โหติ ตาว น ลาภํ ปฏิจฺจ อาสวฏฺฐานิยา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ ปตฺเต ปน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ อถ สตฺถา สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปติ โย ปน ภิกฺขุ อเจลกสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ทเทยฺย ปาจิตฺติยนฺติ ฯ อิทํ หิ ลาภคฺคมหตฺตํ ปตฺเต สงฺเฆ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ ฯ พาหุสจฺจมหตฺตนฺติ พาหุสจฺจสฺส มหนฺตภาวํ ฯ สงฺโฆ หิ ยาว น พาหุสจฺจมหตฺตํ ปตฺโต โหติ ตาว น อาสวฏฺฐานิยา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ ฯ พาหุสจฺจมหตฺตํ ปตฺเต ปน ยสฺมา เอกมฺปิ นิกายํ เทฺวปิ ฯเปฯ ปญฺจปิ นิกาเย อุคฺคเหตฺวา อโยนิโส อุมฺมุชฺชมานา ปุคฺคลา รเสน รสํ สํสนฺเทตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๕.

อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ ทีเปนฺติ ฯ อถ สตฺถา โย ปน ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ฯเปฯ สมณุทฺเทโสปิ เจ เอวํ วเทยฺยาติอาทินา นเยน สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปตีติ ฯ เอวํ ภควา อาสวฏฺฐานิยานํ ธมฺมานํ อนุปฺปตฺติกาลญฺจ อุปฺปตฺติกาลญฺจ ทสฺเสตฺวา ตสฺมึ สมเย สพฺพโสปิ เตสํ อภาวํ ทสฺเสนฺโต นิรพฺพุโท หิ สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ นิรพฺพุโทติ อพฺพุทวิรหิโต ฯ อพฺพุทาติ วุจฺจนฺติ โจรา ฯ นิจฺโจโรติ อตฺโถ ฯ โจโรติ จ อิมสฺมึ อตฺเถ ทุสฺสีลา อธิปฺเปตา ฯ เต หิ อสฺสมณา หุตฺวา สมณปฏิญฺญตาย ปเรสํ ปจฺจเย โจเรนฺติ ตสฺมา นิรพฺพุโท นิจฺโจโร นิทฺทุสฺสีโลติ วุตฺตํ โหติ ฯ นิราทีนโวติ นิรุปทฺทโว นิรุปสคฺโค ฯ ทุสฺสีลาทีนววิรหิโตเยวาติ วุตฺตํ โหติ ฯ อปคตกาฬโกติ กาฬกา วุจฺจนฺติ ทุสฺสีลาเยว ฯ เต หิ สุวณฺณวณฺณาปิ สมานา กาฬกธมฺมสมาโยคา กาฬกาเตฺวว เวทิตพฺพา ฯ เตสํ อภาวา อปคตกาฬโก ฯ อปหตกาฬโกติปิ ปาโฐ ฯ สุทฺโธติ อปคตกาฬกตฺตาเยว สุทฺโธ ฯ ปริโยทาโตติ ปภสฺสโร ฯ สาเร ปติฏฺฐิโตติ สาโรติ วุจฺจนฺติ สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนคุณา ฯ ตสฺมึ สาเร ปติฏฺฐิตตฺตา สาเร ปติฏฺฐิโต ฯ เอวํ สาเร ปติฏฺฐิตภาวํ วตฺวา ปุน โส จสฺส สาเร ปติฏฺฐิตภาโว เอวํ เวทิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต อิเมสํ หิ สารีปุตฺตาติอาทิมาห ฯ ตตฺรายํ สงฺเขปวณฺณนา ยานีมานิ เวรญฺชายํ วสฺสาวาสํ อุปคตานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อิเมสํ โย คุณวเสน ปจฺฉิมโก สพฺพปริตฺตคุโณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๖.

ภิกฺขุ โส โสตาปนฺโนติ ฯ โสตาปนฺโนติ โสตํ อาปนฺโน ฯ โสโตติ จ มคฺคสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ โสตาปนฺโนติ เตน สมนฺนาคตสฺส ปุคฺคลสฺส ฯ ยถาห ฯ โสโต โสโตติ หีทํ สารีปุตฺต วุจฺจติ กตโม นุโข สารีปุตฺต โสโตติ ฯ อยเมว หิ ภนฺเต อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธีติ ฯ โสตาปนฺโน โสตาปนฺโนติ หีทํ สารีปุตฺต วุจฺจติ กตโม นุโข สารีปุตฺต โสตาปนฺโนติ ฯ โย หิ ภนฺเต อิมินา อริเยน อฏฺฐงฺคิเกน มคฺเคน สมนฺนาคโต อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน โสยมายสฺมา เอวนฺนาโม เอวํโคตฺโตติ ฯ อิธ ปน มคฺเคน ผลสฺส นามํ ทินฺนํ ตสฺมา ผลฏฺโฐ โสตาปนฺโนติ เวทิตพฺโพ ฯ อวินิปาตธมฺโมติ วินิปาเตตีติ วินิปาโต ฯ นาสฺส วินิปาโต ธมฺโมติ อวินิปาตธมฺโม ฯ น อตฺตานํ อปาเยสุ วินิปาตนสภาโวติ วุตฺตํ โหติ ฯ กสฺมา ฯ เย ธมฺมา อปายคมนิยา เตสํ ปริกฺขยา ฯ วินิปาตนํ วา วินิปาโต ฯ นาสฺส วินิปาโต ธมฺโมติ อวินิปาตธมฺโม ฯ อปาเยสุ วินิปาตนสภาโว อสฺส นตฺถีติ วุตฺตํ โหติ ฯ สมฺมตฺตนิยาเมน มคฺเคน นิยตตฺตา นิยโต ฯ สมฺโพธิ ปรํ อยนํ ปรา คติ อสฺสาติ สมฺโพธิปรายโน ฯ อุปริมคฺคตฺตยํ อวสฺสํ สมฺปาปโกติ อตฺโถ ฯ กสฺมา ฯ ปฏิลทฺธปฐมมคฺคตฺตาติ ฯ {๒๒} เอวํ ธมฺมเสนาปตึ สญฺญาเปตฺวา เวรญฺชายํ ตํ วสฺสาวาสํ วีตินาเมตฺวา วุฏฺฐวสฺโส มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา อถโข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ฯ อามนฺเตสีติ อาลปิ อภาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๗.

สมฺโพเธสิ ฯ กินฺติ ฯ อาจิณฺณํ โข ปเนตนฺติเอวมาทึ ฯ อาจิณฺณนฺติ จริตํ วตฺตมนุธมฺมตา ฯ ตํ โข ปเนตํ อาจิณฺณํ ทุวิธํ โหติ พุทฺธาจิณฺณํ สาวกาจิณฺณนฺติ ฯ กตมํ พุทฺธาจิณฺณํ ฯ อิทนฺตาว เอกํ เยหิ นิมนฺติตา วสฺสํ วสนฺติ น เต อนปโลเกตฺวา อนาปุจฺฉิตฺวา ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติ ฯ สาวกา ปน อปโลเกตฺวา วา อนปโลเกตฺวา วา ยถาสุขํ ปกฺกมนฺติ ฯ อปรมฺปิ พุทฺธาจิณฺณํ วุฏฺฐวสฺสา ปวาเรตฺวา ชนสงฺคหตฺถาย ชนปทจาริกํ ปกฺกมนฺติเยว ฯ ชนปทจาริกํ จรนฺตา จ มหามณฺฑลํ มชฺฌิมมณฺฑลํ อนฺติมมณฺฑลนฺติ อิเมสํ ติณฺณํ มณฺฑลานํ อญฺญตรสฺมึ มณฺฑเล จรนฺติ ฯ ตตฺถ มหามณฺฑลํ นวโยชนสติกํ ฯ มชฺฌิมมณฺฑลํ ฉโยชนสติกํ ฯ อนฺติมมณฺฑลํ ติโยชนสติกํ ฯ ยทา มหามณฺฑเล จาริกํ จริตุกามา โหนฺติ มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา ปาฏิปททิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวารา นิกฺขมิตฺวา คามนิคมาทีสุ มหาชนํ อามิสปฏิคฺคเหน อนุคฺคหนฺตา ธมฺมทาเนน จสฺส วิวฏฺฏูปนิสฺสิตํ กุสลํ วฑฺเฒนฺตา นวหิ มาเสหิ ชนปทจาริกํ ปริโยสาเปนฺติ ฯ สเจ ปน อนฺโตวสฺเส ภิกฺขูนํ สมถวิปสฺสนา ตรุณา โหนฺติ มหาปวารณาย อปฺปวาเรตฺวา ปวารณาสงฺคหํ ทตฺวา กตฺติกปุณฺณมาย ปวาเรตฺวา มิคสิรสฺส ปฐมทิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวารา นิกฺขมิตฺวา วุตฺตนเยเนว มชฺฌิมมณฺฑเล อฏฺฐหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปนฺติ ฯ สเจ ปน เนสํ วุฏฺฐวสฺสานํ อปริปกฺกินฺทฺริยา เวเนยฺยสตฺตา โหนฺติ ฯ เตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๘.

อินฺทฺริยปริปากํ อาคเมนฺตา มิคสิรมาสมฺปิ ตตฺเถว วสิตฺวา ปุสฺสมาสสฺส ปฐมทิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวารา นิกฺขมิตฺวา วุตฺตนเยเนว อนฺติมมณฺฑเล สตฺตหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปนฺติ ฯ เตสุ จ มณฺฑเลสุ ยตฺถ กตฺถจิ จรนฺตาปิ เต เต สตฺเต กิเลเสหิ วิโยเชนฺตา โสตาปตฺติผลาทีหิ สํโยเชนฺตา เวเนยฺยวเสเนว นานาวณฺณานิ ปุปฺผานิ โอจินนฺตา วิย วิจรนฺติ ฯ อปรมฺปิ พุทฺธานํ อาจิณฺณํ เทวสิกํ ปจฺจูสสมเย สนฺตํ สุขํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนํ ผลสมาปตฺติยา วุฏฺฐหิตฺวา มหากรุณาสมาปตฺติยา สมาปชฺชนํ ตโต ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ โพธเนยฺยสตฺตสโมโลกนํ ฯ อปรมฺปิ พุทฺธานํ อาจิณฺณํ อาคนฺตุเกหิ สทฺธึ ปฐมตรํ ปฏิสนฺถารกรณํ อตฺถุปฺปตฺติวเสน ธมฺมเทสนา โอติณฺเณ โทเส สิกฺขาปทปฺปญฺญาปนนฺติ ฯ อิทํ พุทฺธาจิณฺณํ ฯ กตมํ สาวกาจิณฺณํ ฯ พุทฺธสฺส ภควโต กาเล ทฺวิกฺขตฺตุํ สนฺนิปาโต ปุเร วสฺสูปนายิกาย จ กมฺมฏฺฐานคหณตฺถํ วุฏฺฐวสฺสานญฺจ อธิคตคุณาโรจนตฺถํ อุปริกมฺมฏฺฐานคหณตฺถญฺจ ฯ อิทํ สาวกาจิณฺณํ ฯ อิธ ปน พุทฺธาจิณฺณํ ทสฺเสนฺโต อาห อาจิณฺณํ โข ปเนตํ อานนฺท ตถาคตานนฺติ ฯ อายามาติ อาคจฺฉยาม ฯ อปโลเกสฺสามาติ จาริกญฺจรณตฺถาย อาปุจฺฉิสฺสาม ฯ เอวนฺติ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ นิปาโต ฯ ภนฺเตติ คารวาธิวจนเมตํ ฯ สตฺถุโน ปฏิวจนทานนฺติปิ วฏฺฏติ ฯ ภควโต ปจฺจสฺโสสีติ ภควโต วจนํ ปฏิอสฺโสสิ อภิมุโข หุตฺวา สุณิ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ เอวนฺติ อิมินา วจเนน ปฏิคฺคเหสีติ วุตฺตํ โหติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๙.

อถโข ภควา นิวาเสตฺวาติ อิธ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ วา สายณฺหสมยนฺติ วา น วุตฺตํ ฯ เอวํ สนฺเตปิ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ มชฺฌนฺติกํ วีตินาเมตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ปจฺฉาสมณํ กตวา นครทฺวารโต ปฏฺฐาย นครวีถิโย สุวณฺณรสปิญฺชราหิ พุทฺธรํสีหิ สมุชฺโชตยมาโน เยน เวรญฺชสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ เตนูปสงฺกมิ ฯ ฆรทฺวาเร ฐิตมตฺตเมว จสฺส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปริชโน อาโรเจสิ ฯ พฺราหฺมโณ สตึ ปฏิลภิตฺวา สํเวคชาโต สหสา วุฏฺฐาย มหารหํ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ภควนฺตํ ปจฺจุคฺคมฺม อิโต ภควา อุปสงฺกมตูติ อาห ฯ ภควา อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อถโข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปนิสีทิตุกาโม อตฺตนา ฐิตปฺปเทสโต เยน ภควา เตนูปสงฺกมิ ฯ อิโต ปรํ อุตฺตานตฺถเมว ฯ ยํ ปน พฺราหฺมโณ อาห อปิจ โย เทยฺยธมฺโม โส น ทินฺโนติ ตตฺรายมธิปฺปาโย มยา นิมนฺติตานํ วสฺสํ วุฏฺฐานํ ตุมฺหากํ เตมาสํ ทิวเส ทิวเส ปาโต ยาคุขชฺชกํ มชฺฌนฺติเก ขาทนียํ โภชนียํ สายณฺหกาเล อเนกวิธปานวิกติคนฺธปุปฺผาทีหิ ปูชาสกฺกาโรติ เอวมาทิโก โย เทยฺยธมฺโม ทาตพฺโพ อสฺส โส น ทินฺโนติ ฯ ตญฺจ โข โน อสนฺตนฺติ เอตฺถ ปน ลิงฺควิปลฺลาโส เวทิตพฺโพ ฯ โส จ โข เทยฺยธมฺโม อมฺหากํ โน อสนฺโตติ อยํ เหตฺถ อตฺโถ ฯ อถวา ยํยํ มยํ ตุมฺหากํ ทเทยฺยาม ตญฺจ โข โน อสนฺตนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ โนปิ อทาตุกมฺยตาติ อทาตุกามตาปิ โน นตฺถิ ยถา ปหุตวิตฺตูปกรณานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๐.

มจฺฉรีนํ ฯ ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา พหุกิจฺจา ฆราวาสาติ ฯ ตฺตรายํ โยชนา ฯ ยสฺมา พหุกิจฺจา ฆราวาสา ตสฺมา เอตฺถ สนฺเตปิ เทยฺยธมฺเม ทาตุกมฺยตาย จ ตํ กุโต ลพฺภา กุโต ตํ สกฺกา ลทฺธุํ ยํ มยํ ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺมํ ทเทยฺยามาติ ฆราวาสํ ครหนฺโต อาห ฯ โส กิร มาเรน อาวฏฺฏิตภาวํ น ชานาติ ฆราวาสปลิโพเธน เม สติสมฺโมโส ชาโตติ มญฺญิ ฯ ตสฺมา เอวมาห ฯ อปิจ ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อิมสฺมึ เตมาสพฺภนฺตเร ยมหํ ตุมฺหากํ ทเทยฺยํ ตํ กุโต ลพฺภา พหุกิจฺจา หิ ฆราวาสาติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา ฯ อถ พฺราหฺมโณ ยนฺนูนาหํ ยํ เม ตีหิ มาเสหิ ทาตพฺพํ สิยา ตํ สพฺพํ เอกทิวเสเนว ทเทยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโมติอาทิมาห ฯ ตตฺถ สฺวาตนายาติ ยํ เม ตุมฺเหสุ สกฺกาเร กเต เสฺว ภวิสฺสติ ปุญฺญญฺเจว ปีติปามุชฺชญฺจ ตทตฺถาย ฯ อถ ตถาคโต สเจ อหํ นาธิวาเสยฺยํ อยํ เตมาสํ กิญฺจิ อลทฺธา กุปิโต มญฺเญ เตน เม ยาจิยมาโน เอกภตฺตมฺปิ น ปฏิคฺคณฺหาติ นตฺถิ อิมสฺมึ อธิวาสนกฺขนฺติ อสพฺพญฺญู อยนฺติ เอวํ พฺราหฺมโณ จ เวรญฺชาวาสิโน จ ครหิตฺวา พหุํ อปุญฺญํ ปสเวยฺยุํ ตํ เตสํ มา อโหสีติ เตสํ อนุกมฺปาย อธิวาเสสิ ภควา ๑- ตุณฺหีภาเวน ฯ อธิวาเสตฺวา จ อถโข ภควา เวรญฺชํ พฺราหฺมณํ อลํ ฆราวาสปลิโพธจินฺตายาติ สญฺญาเปตฺวา ตํ ขณานุรูปาย ธมฺมิยา กถาย ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ @เชิงอรรถ: ๑. ตถาคโตติ ปทํ ภควาติ ปทสฺส วิเสสนนฺติ โยชนา ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๑.

สนฺทสฺเสตฺวา กุสเล ธมฺเม สมาทเปตฺวา คณฺหาเปตฺวา ตตฺถ จ นํ สมุตฺเตเชตฺวา สอุสฺสาหํ กตฺวา ตาย สอุสฺสาหตาย อญฺเญหิ จ วิชฺชมานคุเณหิ สมฺปหํเสตฺวา ธมฺมรตนวสฺสํ วสฺสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ ปกฺกนฺเต จ ปน ภควติ เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ปุตฺตทารํ อามนฺเตสิ มยํ ภเณ ภควนฺตํ เตมาสํ นิมนฺเตตฺวา เอกทิวสํ เอกภตฺตมฺปิ นาทมฺหา หนฺท ทานิ ตถา ทานํ ปฏิยาเทถ ยถา เตมาสิโกปิ เทยฺยธมฺโม เสฺว เอกทิวเสเนว ทาตุํ สกฺกา โหตีติ ฯ ตโต ปณีตทานํ ปฏิยาทาเปตฺวา ยํ ทิวสํ ภควา นิมนฺติโต ตสฺสา ๑- รตฺติยา อจฺจเยน อาสนฏฺฐานํ อลงฺการาเปตฺวา มหารหานิ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา คนฺธธูปวาสกุสุมวิจิตฺรํ มหาปูชํ สชฺชิตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ ฯ เตน วุตฺตํ อถโข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ฯเปฯ นิฏฺฐิตํ ภตฺตนฺติ ฯ {๒๓} ภควา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตตฺถ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ อถโข ภควา ฯเปฯ นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺฆนฺติ ฯ อถโข เวรญฺโช พฺราหฺมโณ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆนฺติ พุทฺธปฺปมุขนฺติ พุทฺธปริณายกํ ฯ พุทฺธํ สงฺฆตฺเถรํ กตฺวา นิสินฺนนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ปณีเตนาติ อุตฺตเมน ฯ สหตฺถาติ สหตฺเถน ฯ สนฺตปฺเปตฺวาติ สุฏฺฐุ ตปฺเปตฺวา ปริปุณฺณํ สุหิตํ ยาวทตฺถํ กตฺวา ฯ สมฺปวาเรตฺวาติ สุฏฺฐุ ปวาเรตฺวา อลํ อลนฺติ หตฺถสญฺญาย จ มุขสญฺญาย จ วจีเภเทน จ ปฏิกฺขิปาเปตฺวา ฯ ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตวนฺตํ ฯ @เชิงอรรถ: ๑. ตสฺส อิติ ภเวยฺย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๒.

โอนีตปตฺตปาณินฺติ ปตฺตโต โอนีตปาณึ อปนีตหตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ติจีวเรน อจฺฉาเทสีติ ติจีวรํ ภควโต อทาสิ ฯ อิทํ ปน โวหารวจนมตฺตํ โหติ ติจีวเรน อจฺฉาเทสีติ ฯ ตสฺมึ จ ติจีวเร เอกเมโก สาฏโก สหสฺสํ อคฺฆติ ฯ อิติ พฺราหฺมโณ ภควโต ติสหสฺสคฺฆนกํ ติจีวรมทาสิ อุตฺตมํ กาสิยวตฺถสทิสํ ฯ เอกเมกญฺจ ภิกฺขุํ เอกเมเกน ทุสฺสยุเคนาติ เอกเมเกน ทุสฺสยุคเลน ฯ ตตฺร เอกสาฏโก ปญฺจ สตานิ อคฺฆติ ฯ เอวํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปญฺจสตสหสฺสคฺฆนกานิ ทุสฺสานิ อทาสิ ฯ พฺราหฺมโณ เอตฺตกมฺปิ ทตฺวา อตุฏฺโฐ ปุน สตฺตฏฺฐสหสฺสคฺฆนเก อเนเก รตฺตกมฺพเล จ ปตฺตุณฺณปฏปเฏ ๑- จ ผาเลตฺวา ผาเลตฺวา อาโยคอํสวทฺธกกายพนฺธน- ปริสฺสาวนาทีนํ อตฺถาย อทาสิ ฯ สตปากสหสฺสปากานญจ เภสชฺชเตลานํ ตุมฺพานิ ปูเรตฺวา เอกเมกสฺส ภิกฺขุโน อพฺภญฺชนตฺถาย สหสฺสคฺฆนกํ เตลมทาสิ ฯ กึ พหุนา จตุปฺปจฺจเยสุ ฯ น โกจิ ปริกฺขาโร สมณปริโภโค อทินฺโน นาม อโหสิ ฯ ปาลิยํ ปน จีวรมตฺตเมว วุตฺตํ ฯ เอวํ มหายาคํ ยชิตฺวา สปุตฺตทารํ วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ อถโข ภควา เวรญฺชํ พฺราหฺมณํ เตมาสํ มาราวฏฺฏเนน ธมฺมสฺสวนามตรสปริโภคปริหีนํ เอกทิวเสเนว ธมฺมามตวสฺสํ วสฺสิตฺวา ปริปุณฺณสงฺกปฺปํ กุรุมาโน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา ฯเปฯ อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ พฺราหฺมโณปิ สปุตฺตทาโร ภควนฺตญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ วนฺทิตฺวา ปุนปิ ภนฺเต อมฺหากํ อนุคฺคหํ กเรยฺยาถาติ @เชิงอรรถ: ๑. ปตฺตุณฺณปฏฺฏปเฏ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๓.

เอวมาทีนิ วทนฺโต อนุวชิตฺวา อสฺสูนิ ปวตฺตยมาโน นิวตฺติ ฯ อถโข ภควา เวรญฺชายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวาติ ยถาอชฺฌาสยํ ยถารุจิตํ วาสํ วสิตฺวา เวรญฺชาย นิกฺขมิตฺวา มหามณฺฑลจาริก- จรณกาเล คนฺตพฺพํ พุทฺธวีถึ ปหาย ทุพฺภิกฺขโทเสน กิลนฺตํ ภิกฺขุสงฺฆํ อุชุนา มคฺเคน คเหตฺวา คนฺตุกาโม โสเรยฺยาทีนิ อนุปคมฺม ปยาคปติฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตตฺถ คงฺคํ นทึ อุตฺตริตฺวา เยน พาราณสี ตทวสริ ฯ เตน อวสรีติ ตทวสริ ฯ ตตฺราปิ ยถาอชฺฌาสยํ วิหริตฺวา เวสาลึ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ อนุปคมฺม โสเรยฺยํ ฯเปฯ เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺติ ฯ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ ตตฺรีทํ สมนฺตปาสาทิกาย สมนฺตปาสาทิกตฺตสฺมึ อาจริยปรมฺปรโต นิทานวตฺถุปฺปเภททีปนโต ปรสมยวิวชฺชนโต สกสมยวิสุทฺธิโต เจว พฺยญฺชนปริโสธนโต ปทตฺถโต ปาลิโยชนากฺกมโต สิกฺขาปทวินิจฺฉยโต วิภงฺคนยเภททสฺสนโต สมฺปสฺสตํ น ทิสฺสติ กิญฺจิ อปาสาทิกํ ยโต เอตฺถ วิญฺญูนมยํ ตสฺมา สมนฺตปาสาทิกาเตฺวว สํวณฺณนา ปวตฺตา วินยสฺส เวเนยฺยทมนกุสเลน วุตฺตสฺส โลกนาเถน โลกมนุกมฺปมาเนนาติ ฯ ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๑๖๒-๒๓๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=1&A=3388&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=3388&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_1

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]