ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 7 : PALI ROMAN Ma.A. (papa–ca.1)

page244.

Sutva "ayye buddharakkhito sakunena gahito, mocema nan"ti ledduadini gahetva anubandhitva mocesum. Tam anetva purato thapitam theri aha "buddharakkhita sakunena gahitakale kim cintesi"ti. Na ayye annam cintesim, "atthipunjova atthipunjam gahetva gacchati, katarasmimpi thane vippakirissati"ti evam ayye atthipunjameva cintesinti. Sadhu sadhu buddharakkhita anagate bhavakkhayassa te paccayo bhavissatiti. Evam tattha tiracchanagatapi satipatthanamanasikarayutta, tasma nesam bhagava satipatthanavaddhimeva 1- janento idam suttam abhasi. Tattha ekayanoti ekamaggo. Maggassa hi:- "maggo pantho patho pajjo, anjasam vatmayanam nava uttarasetu ca, kullo ca bhisi sankamo"ti *2- bahuni namani. Svayam idha ayananamena vutto. Tasma ekayano ayam bhikkhave maggoti ettha ekamaggo ayam bhikkhave maggo, na dvedhapathabhutoti evamattho datthabbo. Athava ekeneva ayitabboti ekayano, ekenati ganasanganikam pahaya vupakatthena pavivittacittena. Ayitabboti patipajjitabbo. Ayanti va etenati ayano, samsarato nibbanam gacchantiti attho. Ekassa ayano ekayano, ekassati setthassa. Sabbasattanam settho ca bhagava, tasma bhagavatoti vuttam hoti. Kincapi hi tena annepi ayanti, evam santepi bhagavato va so ayano tena uppaditatta. Yathaha "so hi brahmana bhagava anuppannassa maggassa uppadeta"tiadi. 3- Ayatiti va ayano, gacchati pavattatiti attho. Ekasmim ayanoti ekayano, imasmimyeva dhammavinaye pavattati, na annatrati vuttam hoti. Yathaha "imasmim kho subhadda dhammavinaye ariyo atthangiko maggo upalabbhati"ti. 4- Desanabhedoyeva heso, attho paneko. Apica ekam ayatiti ekayano. Pubbabhage nanamukhabhavananayena pavattopi aparabhage ekam nibbanameva gacchatiti vuttam hoti. Yathaha brahma sahampati:- @Footnote: 1 cha.Ma. satipatthanabuddhimeva *2 pali. uttarasetu pakullo sankamo.., khu. @cula. 30/568/277 (sya) 3 Ma. upari. 14/79/59 gopakamoggallanasutta @4 di. maha. 10/214/132 subhaddaparibbajakavatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

"ekayanam jatikhayantadassi maggam pajanati hitanukampi. Etena maggena tarimsu pubbe tarissanti ye ca taranti oghan"ti. 1- Keci pana "na param digunam yanti"ti gathanayena yasma ekavaram nibbanam gacchati. Tasma "ekayano"ti vadanti, tam na yujjati. Imassa hi atthassa sakim ayanoti imina byanjanena bhavitabbam. Yadi pana ekam ayanamassa eka gati pavattiti evam attham yojetva vucceyya, byanjanam yujjeyya. Attho pana ubhayathapi na yujjati. Kasma? idha pubbabhagamaggassa adhippetatta, kayadicatuarammanappavatto hi pubbabhagasatipatthanamaggo idhadhippeto, na lokuttaro. So ca anekavarampi ayati, anekam cassa ayanam hoti. Pubbepi ca imasmim pade mahatheranam sakaccha ahosiyeva. Tipitakaculanagatthero "pubbabhagasatipatthanamaggo"ti aha. Acariyo panassa tipitakaculasumanatthero "missakamaggo"ti aha. Pubbabhago bhanteti. Missako avusoti. Acariye punappunam bhanante appatibahitva tunhi ahosi. Panham avinicchinitvava utthahimsu. Athacariyatthero nhanakotthakam gacchanto "maya missakamaggo kathito, culanago pubbabhagoti adaya voharati, ko nukho ettha vinicchayo"ti suttantam adito patthaya parivattento "yo hi koci bhikkhave ime cattaro satipatthane evam bhaveyya sattavassani"ti imasmim thane sallakkhesi, lokuttaramaggo uppajjitva sattavassani titthamano nama natthi, maya vutto missakamaggo na labbhati, culanagena dittho pubbabhagamaggo va labbhatiti natva atthamiyam dhammassavane sanghutthe agamasi. Poranakatthera kira piyadhammassavana honti. Saddam sutvava "aham pathamam, aham pathaman"ti ekappahareneva osaranti. Tasmim ca divase culanagattherassa @Footnote: 1 sam. maha. 19/409/162 maggasutta, ka. tarissare ceva taranti coghanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

Varo. Tena dhammasane nisiditva vijanim gahetva pubbakathasu vuttasu therassa asanapitthiyam thitassa etadahosi "raho nisiditva na vakkhami"ti. Poranakatthera hi anusuyyaka honti, na attano rucimeva ucchubharam viya evam ukkhipitva vicaranti, karanameva ganhanti, akaranam visajjenti, tasma thero "avuso culanaga"ti aha. So acariyassa viya saddoti dhammam thapetva "kim bhante"ti aha. Avuso culanaga maya vutto missakamaggo na labbhati, taya vutto pubbabhagasatipatthanamaggova labbhatiti. Thero cintesi "amhakam acariyo sabbapariyattiko tipitako 1- sutabuddho, evarupassapi nama bhikkhuno ayam panho aluleti, anagate mama bhatika imam panham alulessantiti suttam gahetva imam panham niccalam karissamiti. Patisambhidamaggato "ekayanamaggo vuccati pubbabhagasatipatthanamaggo:- "magganatthangiko settho saccanam caturo pada virago settho dhammanam dipadananca cakkhuma eseva maggo natthanno dassanassa visuddhiya etanhi tumhe patipajjatha marasenappamaddanam. *- etanhi tumhe patipanna dukkhassantam karissatha"ti 2- suttam aharitva thapesi. Maggoti kenatthena maggo? nibbanagamanatthena nibbanatthikehi Magganiyanatthena ca. Sattanam visuddhiyati ragadihi malehi abhijjhavisamalobhadihi ca upakkisesehi kilitthacittanam sattanam visuddhatthaya. Tathahi iminava maggena ito satasahassakappadhikanam catunnam asankheyyanam upari ekasminneva kappe nibbatte tanhankaramedhankarasaranankaradipankaranamake buddhe adim katva sakyamunipariyosana aneke sammasambuddha anekasata paccekabuddha gananapatham vitivatta @Footnote: 1 cha.Ma., i. tepitako *2 pali. marassetam pamohanam, khu. @dhamMa. 25/273-5/64 maggavagga.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Ariyasavaka cati ime satta sabbacittamale pavahitva paramavisuddhim patta. Rupamalavasena pana sankilesavodanapannattiyeva natthi. Tathahi:- rupena sankilitthena sankilissanti manava rupe suddhe visujjhanti anakkhatam mahesina. Cittena sankilitthena sankilissanti manava citte suddhe visujjhanti iti vuttam mahesina. Yathaha "cittasankilesa bhikkhave satta sankilissanti, cittavodana visujjhanti"ti. 1- Tanca cittavodanam imina satipatthanamaggena hoti. Tenaha "sattanam visuddhiya"ti. Sokaparidevanam samatikkamayati sokassa ca paridevassa ca samatikkamaya, pahanayati attho. Ayam hi maggo bhavito santatimahamattadinam viya sokasamatikkamaya, patacaradinam viya ca paridevasamatikkamaya samvattati. Tenaha "sokaparidevanam samatikkamaya"ti. Kincapi hi santatimahamatto:- "yam pubbe tam visosehi paccha te mahu kincanam majjhe ce no gahessasi upasanto carissasi"ti 2- imam gatham sutva saha patisambhidahi arahattam patto. Patacara:- "na santi putta tanaya na pita napi bandhava antakenadhipannassa natthi natisu tanata"ti 3- imam gatham sutva sotapattiphale patitthita. Yasma pana kayavedanacittadhammesu kanci dhammam anamasitva bhavana nama natthi, tasma tepi iminava maggena sokaparideve samatikkantati veditabba. Dukkhadomanassanam atthangamayati kayikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cati imesam dvinnam atthangamaya, nirodhayati attho. Ayam hi maggo bhavito tissattheradinam viya dukkhassa, sakkadinam viya ca domanassassa atthangamaya samvattati. @Footnote: 1 sam. khandha. 17/100/119 dutiyagaddulabaddhasutta 2 khu. sutta. 25/956/520 @attadandasutta 3 khu. dhamMa. 25/288/66 patacaravatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Tatrayam atthadipana:- savatthiyam kira tisso nama kutumbikaputto cattalisahirannakotiyo pahaya pabbajitva agamake aranne viharati, tassa kanitthabhatubhariya "gacchatha nam jivita voropetha"ti pancasate core pesesi. Te gantva theram parivaretva nisidimsu. Thero aha "kasma agatattha upasaka"ti. Tam jivita voropessamati. Patibhogam 1- me upasaka gahetva ajjekarattim jivitam dethati. Ko te samana imasmim thane patibhogo bhavissatiti. Thero mahantam pasanam gahetva dve urutthini bhinditva vattati "upasaka patibhogo"ti aha. Te apakkamitva cankamanasise aggim katva nipajjimsu. Therassa vedanam vikkhambhitva silam paccavekkhato parisuddham silam nissaya pitipamojjam uppajji. Tato anukkamena vipassanam vaddhento tiyamarattim samanadhammam katva arunuggamane arahattam patto imam udanam udanesi:- "ubho padani bhinditva sannapessami vo aham attiyami harayami saragamaranam aham. Evaham cintayitvana yathabhutam vipassayim 2- sampatte arunuggamhi arahattam apapunin"ti. Aparepi timsa bhikkhu bhagavato santi ke kammatthanam gahetva arannavihare vassam upagantva "avuso tiyamarattim samanadhammova katabbo na annamannassa santikam agantabban"ti vatva viharimsu. Tesam samanadhammam katva paccusasamaye capalayantanam eko byaggho agantva ekekam bhikkhum gahetva gacchati. Na koci "mam byaggho ganhi"ti vacampi niccharesi. Evam pancasu dasasu bhikkhusu khaditesu uposathadivase "itare avuso kuhin"ti pucchitva natvava "idani gahitena gahitomhiti vattabban"ti vatva viharimsu. Atha annataram daharabhikkhum purimanayeneva byaggho ganhi. So "byaggho bhante"ti aha. Bhikkhu kattaradande ca ukkayo ca gahetva mocessamati anubandhimsu. Byaggho bhikkhunam agatim 3- chinnatatatthanam aruyha tam bhikkhum @Footnote: 1 Ma. patibhogam 2 cha.Ma. vipassisam 3 Si., i. agatipatham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page249.

Padangutthakato patthaya khaditum arabhi. Itarepi "idani sappurisa amhehi kattabbam natthi, bhikkhunam viseso nama evarupe thane pannayati"ti ahamsu. So byagghamukhe nipannova tam vedanam vikkhambhetva vipassanam vaddhento yava gopphaka khaditasamaye sotapanno hutva, yava jannuka khaditasamaye sakadagami hutva, yava nabhiya khaditasamaye anagami hutva, hadayarupe akhaditeyeva saha patisambhidahi arahattam patva imam udanam udanesi:- "silava vata sampanno pannava susamahito muhuttam pamadamanvaya byagghe no ruddhamanaso. Panjarasmim gahetvana silaya upanitako 1- kamam khadatu nam byaggho bhakkho kayo acetano 2- patiladdhe kammatthane maranam hoti 3- bhaddakan"ti. Aparopi dipamallatthero 4- nama gihikale tisu rajesu 5- patakam gahetva tambapannidipam agamma rajanam disva ranna katanuggaho ekadivasam kilanjakasanasaladvarena 6- gacchanto "rupam bhikkhave na tumhakam, tam pajahatha, tam vo pahinam digharattam hitaya sukhaya bhavissati"ti 7- natumhakasuttam sutva cintesi "neva kira rupam attano, na vedana"ti. So tamyeva ankusam katva nikkhamitva mahaviharam gantva pabbajjam yacitva pabbajito upasampanno dve matika pagunam katva timsa bhikkhu gahetva garavaliyaanganam 8- gantva samanadhammam akasi. Padesu avahantesu jannukehi cankamati. Tamenam rattim eko migaluddako migoti mannamano sattiya pahari. Satti vinivijjhitva gata. So tam sattim harapetva paharamukhani tinavattiya ca purapetva pasanapitthiyam attanam nisidapetva okasam karetva vipassanam vaddhetva saha patisambhidahi arahattam patva ukkasitasaddena agatanam bhikkhunam byakaritva imam udanam udanesi:- @Footnote: 1 cha.Ma. uparikato, su.vi. 2/364 passitabbam 2 cha.Ma. amittanam @3 cha.Ma., i. hehiti 4 cha.Ma. pitamallatthero 5 cha.Ma. rajje @6 cha.Ma. kilanjakapanasaladvarena 7 sam. khandha. 17/33/28 natumhakasutta @8 cha.Ma. gabalavaliyaanganam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page250.

"bhasitam buddhasetthena sabbalokaggavadina 1- na tumhakam idam rupam tam jaheyyatha bhikkhavo. Anicca vata sankhara uppadavayadhammino uppajjitva nirujjhanti tesam vupasamo sukho"ti. Atha nam bhikkhu ahamsu "sace bhante sammasambuddho arogo abhavissa, addha te samuddamatthakena 2- hattham pasaretva sisam paramaseyya"ti. Ettavata ayam maggo tissattheradinam viya dukkhassa atthangamaya samvattati. Sakko pana devanamindo attano pancavidham pubbanimittam disva maranabhayasantajjito domanassajato bhagavantam upasankamitva panham pucchi. So panhavisajjanavasane 3- asitisahassahi devatahi saddhim sotapattiphale patitthasi. Sapassa 4- upapatti puna pakatikava ahosi. Subrahmapi devaputto accharasahassaparivaro saggasampattim anubhoti, tattha pancasata accharayo rukkhato pupphani ocinantiyova cavitva niraye upapanna. So "kim ima cirayanti"ti upadharento tasam niraye nibbattabhavam disva "kittakam nukho mama ayu"ti upaparikkhanto attanopi ayuparikkhayam viditvava tattheva niraye nibbattanabhavam disva bhito ativiya domanassajato hutva "imam me domanassam sattha vinessati 5- na anno"ti avasesa pancasata accharayo gahetva bhagavantam upasankamitva panham pucchi:- "niccam uttarastamidam cittam niccam ubbiggamidam mano anuppannesu kicchesu 6- atho uppattitesu ca sace atthi anutrastam tam me akkhahi pucchito"ti. 7- Tato nam bhagava aha:- @Footnote: 1 cha.Ma. bhasitam buddhasetthassa sabbalokaggavadino 2 cha.Ma. muddamatthake @3 cha.Ma. upekkhapanhavisajjanavasane 4 cha.Ma., i. sa cassa @5 Ma. vinodessati, cha.Ma. vinayissati 6 ka. kiccesu @7 sam. saga. 15/98/63 subrahmasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page251.

"nannatra bojjhangatapasa 1- nannatra indriyasamvara nannatra sabbanissagga sotthim passami paninan"ti. 2- So desanapariyosane pancahi accharasatehi saddhim sotapattiphale patitthaya tam sampattim thavaram katva devalokameva agamasiti. Evamayam maggo bhavito sakkadinam viya domanassassa atthangamaya samvattatiti veditabbo. Nayassa adhigamayati nayo vuccati ariyo atthangiko maggo, tassa adhigamaya, pattiyati vuttam hoti. Ayam hi pubbabhage lokiyo satipatthanamaggo bhavito lokuttaramaggassa adhigamaya samvattati. Tenaha "nayassa adhigamaya"ti. Nibbanassa sacchikiriyayati tanhavanavirahitatta nibbananti laddhanamassa amatassa sacchikiriyaya, attapaccakkhatayati vuttam hoti. Ayam hi maggo bhavito anupubbena nibbanasacchikiriyam sadheti. Tenaha "nibbanassa sacchikiriyaya"ti. Tattha kincapi "sattanam visuddhiya"ti vutte sokasamatikkamadini atthato siddhaneva honti, thapetva pana sasanayuttikovide annesam na pakatani, na ca bhagava pathamam sasanayuttikovidam janam katva paccha dhammam deseti. Tena teneva pana suttena tam tam attham napeti. Tasma idha yam yam attham ekayanamaggo sadheti, tam tam pakatam katva dassento "sokaparidevanam samatikkamaya"tiadimaha. Yasma va ya sattanam visuddhi ekayanamaggena samvattati, sa sokaparidevanam samatikkamena hoti, sokaparidevanam samatikkamo dukkhadomanassanam atthangamena, dukkhadomanassanam atthangamo nayassa adhigamena, nayassa adhigamo nibbanassa sacchikiriyaya. Tasma imampi kamam dassento "sattanam visuddhiya"ti vatva "sokaparidevanam samatikkamaya"tiadimaha. Apica vannabhananametam ekayanamaggassa. Yatheva hi bhagava "dhammam vo bhikkhave desissami adikalyanam majjhekalyanam pariyosanakalyanam sattham sabyanjanam kevalaparipunnam parisuddham brahmacariyam pakasessami, yadidam chachakkani"ti 2- @Footnote: 1 cha.Ma., i. bojjha tapasa 2 Ma. upari. 14/420/360 chachakkasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page252.

Chachakkadesanaya atthahi padehi vannam abhasi, yatha ca ariyavamsadesanaya "cattarome bhikkhave ariyavamsa agganna rattanna vamsanna porana asankinna asankinnapubba na sankiyanti, na sankiyissanti, appatikuttha samanehi brahmanehi vinnuhi"ti 1- navahi padehi vannam abhasi, evam imassapi ekayanamaggassa sattanam visuddhiadihi 2- sattahi padehi vannam abhasi. Kasma iti ce, tesam bhikkhunam ussahajananattham. Vannabhasanam hi sutva te bhikkhu "ayam kira maggo hadayasantapabhutam sokam, vacavippalapabhutam paridevam, kayikam asatabhutam dukkham, cetasikam asatabhutam domanassanti cattaro upaddave harati, 3- visuddhim nayam nibbananti tayo visese avahati"ti ussahajata imam dhammadesanam uggahetabbam pariyapunitabbam dharetabbam vacetabbam, imanca maggam bhavetabbam mannissanti. Iti tesam bhikkhunam ussahajananattham vannam abhasi, kambalavanijadayo kambaladinam vannam viya. Yatha hi satasahassagghanikapandukambalavanijena kambalam ganhathati ugghositepi asukakambaloti na tava manussa jananti. Kesakambalavalakambaladayopi hi duggandha kharasamphassa kambalatveva vuccanti. Yada pana tena gandharakarattakambalo sukhumo ujjalo sukhasamphassoti ugghositam hoti, tada ye pahonti, te ganhanti. Ye nappahonti, te dassanakama honti, evameva "ekayano ayam bhikkhave maggo"ti vuttepi asukamaggoti na tava pakato hoti. Nanappakaraka hi aniyyanikamagga maggatveva vuccanti. "sattanam visuddhiya"tiadimhi pana vutte "ayam kira maggo cattaro upaddave harati, 3- tayo visese avahati"ti ussahajata imam dhammadesanam uggahetabbam pariyapunitabbam dharetabbam vacetabbam, imanca maggam bhavetabbam mannissantiti vannam bhasento "sattanam visuddhiya"ti adimaha. Yatha ca satasahassagghanikapandukambalavanijopama, evam rattajambunadasuvannaudakappasadakamaniratanasuvisuddhamuttaratanadhotapavaladivanijupamadayo cettha aharitabba. @Footnote: 1 an. catukka. 21/28/32 ariyavamsasutta 2 cha.Ma. visuddhiyatiadihi 3 cha.Ma. hanati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page253.

Yadidanti nipato, ye imeti ayamassa attho. Cattaroti gananaparicchedo, tena na tato hettha na uddhanti satipatthanaparicchedam dipeti. Satipatthanati tayo satipatthana satigocaropi, tidha patipannesu savakesu satthuno patighanu nayavitivattatapi, satipi. "catunnam bhikkhave satipatthananam samudayanca atthangamanca desissami, tam sunatha, .pe. Ko ca bhikkhave kayassa samudayo? aharasamudaya kayasamudayo"tiadisu 1- hi satigocaro satipatthananti vuccati. Tatha "kayo upatthanam, 2- no sati. Sati upatthananceva 2- sati ca"ti adisupi. 3- Tassattho:- patitthati asminti patthanam. Ka patitthati? sati. Satiya patthanam satipatthanam. Padhanam thananti va patthanam satiya patthanam satipatthanam, hatthitthanaassatthanadini viya. "tayo satipatthana, yadariyo sevati, yadariyo 4- sevamano sattha ganamanusasitumarahati"ti 5- etthapi tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattata "satipatthanan"ti vutta. Tassattho:- patthapetabbato patthanam, pavattayitabbatoti attho. Kena patthapetabbatoti, satiya. Satiya patthanam satipatthananti. "cattaro satipatthana bhavita bahulikata satta bojjhange paripurenti"tiadisu 6- pana satiyeva "satipatthanan"ti vuccati. Tassattho:- patitthatiti patthanam, upatthati okkanditva 7- pakkhanditva pavattatiti attho. Satiyeva patthanam satipatthanam. Athava saranatthena sati, upatthanatthena patthanam. Iti sati ca sa patthanancatipi satipatthanam. Idamidha adhippetam. Yadi evam, kasma "satipatthana"ti bahuvacanam? satibahutta. Arammanabhedena Hi bahuka eta satiyo. Atha maggoti kasma ekavacanam? maggatthena ekatta. Catassopi hi eta satiyo maggatthena ekattam gacchanti. Vuttanhetam "maggoti kenatthena maggo, nibbanagamanatthena, nibbanatthikehi magganiyatthena ca"ti. Catassopi ceta aparabhage kayadisu arammanesu kiccam sadhayamana nibbanam @Footnote: 1 sam. maha. 19/408/161 samudayasutta. 2-2 cha.Ma. patthanam 3 khu. pati. 31/727/623 @satipatthanakatha 4 ka. tadariyo 5 Ma. upari. 14/311/284 salayatanavibhangasutta. @6 sam. maha. 19/989/285 pathamaanandasutta 7 cha.Ma. okantitva, Si. okkhanditva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page254.

Gacchanti. Adito patthaya ca nibbanatthikehi maggiyanti, tasma catassopi eko maggoti vuccati, evanca sati vacananusandhina sanusandhikava desana hoti, "marasenappamaddanam vo bhikkhave maggam desessami, tam sunatha, .pe. Katamo ca bhikkhave marasenappamaddano maggo? yadidam sattabojjhanga"tiadisu 1- Viya yatha marasenappamaddanoti ca sattabojjhangati ca atthato ekam, byanjanamevettha ca nanam. Evam ekayanamaggoti ca cattaro satipatthanati atthato ekam, byanjanamevettha nanam. Tasma maggatthena ekatta ekavacanam, arammanabhedena satibahutta bahuvacanam veditabbam. Kasma pana bhagavata cattarova satipatthana vutta anuna anadhikati. Veneyyahitatta. Tanhacaritaditthicaritasamathayanikavipassanayanikesu hi mandatikkhavasena dvedha dvedha pavattesu veneyyesu mandassa tanhacaritassa olarikam kayanupassanasatipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa sukhumam vedananupassanasatipatthanam. Ditthicaritassapi mandassa natippabhedagatam cittanupassanasatipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagatam dhammanupassanasatipatthanam. Samathayanikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittam pathamam satipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa olarikarammane asanthahanato dutiyam. Vipassanayanikassapi mandassa natippabhedagatarammanam tatiyam, tikkhassa atippabhedagatarammanam catuttham. Iti cattarova vutta anuna anadhikati. Subhasukhaniccaattabhavavipallasappahanattham va. Kayo hi asubho, tattha ca subhavipallasavipallattha 2- satta, tesam tattha asubhabhavadassanena tassa vipallasassa pahanattham pathamam satipatthanam vuttam. Sukham niccam attati gahitesupi vedanadisu ca vedana dukkha, cittam aniccam, dhamma anatta, te 3- subhasukhaniccaattavipallasa- vipallattha satta, tesam tattha dukkhadibhavadassanena tesam vipallasanam pahanattham sesani tini vuttaniti evam subhasukhaniccaattabhavavipallasapahanattham va cattarova vutta anuna anadhikati veditabba. @Footnote: 1 sam. maha. 19/224/89 marasutta 2 cha.Ma...subha...vipallattha evamuparipi @3 cha.Ma., i. tesu ca sukhanicca...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page255.

Na kevalanca vipallasappahanatthameva, athakho caturoghayogaasavaganthaupadana- agatippahanatthampi catubbidhaharaparinnatattham ca cattarova vuttati veditabba. Ayam tava pakarananayo. Atthakathayam pana saranavasena ceva ekantasamosaranavasena 1- ca ekameva satipatthanam arammanavasena cattaroti etadeva vuttam. Yatha hi catudvare nagare pacinato agacchanta pacinadisaya utthanakabhandam gahetva pacinadvarena nagarameva pavisanti, dakkhinato pacchimato uttarato agacchanta uttaradisaya utthanakabhandam gahetva uttaradvarena nagarameva pavisanti, evam sampadamidam veditabbam. Nagaram viya hi nibbanam. Mahanagaradvaram viya 2- atthangiko lokuttaramaggo. Pacinadisadayo viya kayadayo. Yatha ca pacinato agacchanta pacinadisaya utthanakabhandam gahetva pacinadvarena nagarameva pavisanti, evam kayanupassanamukhena agacchanta cuddasavidhena kayanupassanam bhavetva kayanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha dakkhinato agacchanta dakkhinadisaya utthanakabhandam gahetva dakkhinadvarena nagarameva pavisanti, evam vedananupassanamukhena agacchanta navavidhena vedananupassanam bhavetva vedananupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha pacchimato agacchanta pacchimadisaya utthanakabhandam gahetva pacchimadvarena nagarameva pavisanti, evam cittanupassanamukhena agacchanta solasavidhena cittanupassanam bhavetva cittanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha ca uttarato agacchanta uttaradisaya utthanakabhandam gahetva uttaradvarena nagarameva pavisanti, evam dhammanupassanamukhena agacchanta pancavidhena dhammanupassanam bhavetva dhammanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. @Footnote: 1 cha.Ma. ekattasamosaranavasena 2 cha.Ma. nagaram viya hi nibbanamahanagaram. @dvaram viya atthangiko...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page256.

Evam saranavasena ceva ekantasamosaranavasena 1- ca ekameva satipatthanam arammanavasena cattarova vuttati veditabba. Katame cattaroti kathetukamyatapuccha. Idhati imasmim sasane. Bhikkhaveti dhammapatiggahakapuggalalapanametam. Bhikkhuti patipattisampadakapuggalanidassanametam. Annepi va 2- devamanussa patipattim sampadentiyeva, setthatta pana patipattiya bhikkhubhavadassanato ca "bhikkhu"ti aha. Bhagavato hi anusasanim patipannesu bhikkhu settha, 3- sabbappakaraya anusasaniya bhajanabhavato, tasma setthatta "bhikkhu"ti aha. Tasmim gahite pana sesa gahitava honti. Rajagamanadisu rajagahanena sesaparisa viya. Yo ca imam patipattim patipajjati, so bhikkhu nama hotiti patipattiya bhikkhubhavadassanatopi "bhikkhu"ti aha. Patipannako hi devo va hotu manusso va, bhikkhuti sankham gacchatiyeva. Yathaha:- "alankato cepi samam careyya, santo danto niyato brahmacari. Sabbesu bhutesu nidhaya dandam, so brahmano so samano sa bhikkhu"ti. 4- Kayeti rupakaye. Rupakayo hi idha angapaccanganam kesadinanca dhammanam samuhatthena hatthikayaassakayadayo viya kayoti adhippeto. Yatha ca samuhatthena, evam kucchitanam ayatthena. Kucchitanam hi paramajegucchanam so ayotipi kayo. Ayoti uppattideso. Tatrayam vacanattho, ayanti tatoti ayo. Ke ayanti? Kucchita kesadayo. Iti kucchitanam ayoti kayo. Kayanupassiti kayam anupassanasilo, kayam va anupassamano. "kaye"ti ca vatvapi puna "kayanupassi"ti dutiyam kayagahanam asammissato vavatthanaghanavinibbhogadidassanattham katanti veditabbam. Tena na kaye vedananupassi @Footnote: 1 cha.Ma.,i. ekatta... 2 cha.Ma. ca 3 cha.Ma. sampaticchantesu bhikkhu settho @4 khu. dhamMa. 25/142/42 santatimahamattavatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page257.

Cittadhammanupassi va, athakho kayanupassiyevati kayasankhate vatthusmim kayanupassanakarasseva dassanena asammissato vavatthanam dassitam hoti. Tatha na kaye angapaccangavinimuttaekadhammanupassi, napi kesalomadivinimuttaitthi- purisanupasSi. Yopi cettha kesalomadiko bhutupadayasamuhasankhato kayo, tatthapi na bhutupadayavinimuttaekadhammanupassi, athakho rathasambharanupassako viya angasamuhanupassi, 1- nagaravayavanupassako viya kesalomadisamuhanupassi, kadalikkhandhapattavattivinibbhujjako 2- viya rittamutthivinivethako viya ca bhutupadayasamuhanupassiyevati nanappakarato samuhavaseneva kayasankhatassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathavuttasamuhavinimutto kayo va itthi va puriso va anno va koci dhammo dissati, yathavuttadhammasamuhamatteyeva pana tatha tatha satta micchabhinivesam karonti. Tenahu porana:- "yam passati na tam dittham, yam dittham tam na passati. Apassam bajjhate mulho, bajjhamano na muccati"ti. Ghanavinibbhogadidassanatthanti vuttam. Adisaddena cettha ayampi attho veditabbo:- ayanhi ekasmim kaye kayanupassiyeva, na annadhammanupassi, kim vuttam hoti, yatha anodakabhutayapi mariciya udakanupassino honti, na evam aniccadukkhanattaasubhabhuteyeva imasmim kaye niccasukhaattasubhabhavananupassi, athakho kayanupassi aniccadukkhanattaasubhakayasamuhanupassiyevati vuttam hoti. 3- Athava yvayam parato "idha bhikkhave bhikkhu arannagato va .pe. So satova assasati"tiadina nayena assasapassasadicunnikajataatthikapariyosano kayo vutto, yo ca "idhekacco pathavikayam aniccato anupassati apokayam tejokayam vayokayam kesakayam lomakayam chavikayam cammakayam mamsakayam ruhirakayam naharukayam atthikayam atthiminjakayan"ti patisambhidayam 4- kayo vutto, tassa sabbassa imasmimyeva kaye anupassanato "kaye kayanupassi"ti evampi attho datthabbo. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. angapaccangasamuha.... 2 cha.Ma....vinibhujjanako. 3 cha.Ma. vuttam @hotiti na dissati. 4 khu. pati. 31/727/622-3 satipatthanakatha (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page258.

Athava kaye ahanti va mamanti va evam gahetabbassa yassa kassaci ananupassanato, tassa tasseva pana kesalomadikassa nanadhammasamuhassa anupassanato nanakaye 1- kesadidhammasamuhasankhatakayanupassiti evamattho datthabbo. Apica "imasmim kaye aniccato anupassati, no niccato"ti adina nayena patisambhidayam 2- agatanayassa sabbasseva aniccalakkhanadino akarasamuhasankhatassa kayassanupassanatopi "kaye kayanupassi"ti evampi attho datthabbo. Tathahi ayam kaye kayanupassanapatipadam patipanno bhikkhu imam kayam aniccanupassanadinam sattannam anupassananam vasena aniccato anupassati, no niccato. Dukkhato anupassati, no sukhato. Anattato anupassati, no attato. Nibbindati, no nandati. Virajjati, no rajjati. Nirodheti, no samudeti. Patinissajjati, no adiyati. So tam aniccato anupassanto niccasannam pajahati, dukkhato anupassanto sukhasannam pajahati, anattato anupassanto attasannam pajahati, nibbindanto nandim pajahati, virajjanto ragam pajahati, nirodhento samudayam pajahati, patinissajjanto adanam pajahatiti veditabbo. Viharatiti iriyati. Atapiti tisu bhavesu kilese atapetiti atapo, viriyassetam namam. Atapo assa atthiti atapi. Sampajanoti sampajannasankhatena nanena samannagato. Satimati kayapariggahikaya satiya samannagato. Ayam pana yasma satiya arammanam pariggahetva pannaya anupassati, na hi sativirahitassa anupassana nama atthi. Tenevaha "satim ca khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti. 3- Tasma ettha "kaye kayanupassi viharati"ti ettavata kayanupassanasatipatthana- kammatthanam vuttam hoti. Athava yasma anatapino antosankhepo antarayakaro hoti, asampajano upayapariggahe anupayaparivajjane ca sammuyhati, mutthassati upayapariggahe anupayapariccage ca asamattho hoti, tenassa tam kammatthanam na sampajjati, tasma yesam dhammanam anubhavena tam sampajjati. Tesam dassasanattham "atapi sampajano satimati idam vuttan"ti veditabbam. @Footnote: 1 cha.Ma., i. kaye 2 khu. pati. 31/727/626-3 satipatthanakatha (sya) @3 sam. maha. 19/234/102 aggisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page259.

Iti kayanupassasanasatipatthanam sampayogangancassa dassetva idani pahanangam dassetum vineyya loke abhijjhadomanassanti vuttam. Tattha vineyyati tadangavinayena va vikkhambhanavinayena va vinayitva. Loketi tasmimyeva kaye. Kayo hi idha lujjanapalujjanatthena lokoti adhippeto. Yasma panassa na kayamatteyeva. Abhijjhadomanassam pahiyati, vedanadisupi pahiyatiyeva, tasma "pancapi upadanakkhandha loko"ti vibhange 1- vuttam. Lokasankhatatta va tesam dhammanam atthuddharanayena tam vuttam. Yam panaha "tattha katamo loko. Sveva kayo loko"ti. Ayamevettha attho. Tasmim loke abhijjhadomanassam vineyyati evam sambandho datthabbo. Yasma panettha abhijjhagahanena kamacchando domanassagahanena byapado sangaham gacchati, tasma nivaranapariyapannabalavadhammadvayadassanena nivaranappahanam vuttam hotiti veditabbam. Visesena cettha abhijjhavinayena kayasampattimulakassa anurodhassa, domanassavinayena pana kayavipattimulakassa virodhassa, abhijjhavinayena ca kaye abhiratiya, domanassavinayena kayabhavanaya anabhiratiya, abhijjhavinayena kaye abhutanam subhasukhabhavadinam pakkhepassa domanassavinayena kaye bhutanam asubhasukhabhavadinam apanayanassa ca pahanam vuttam. Tena yogavacarassa yoganubhavo yogasamatthata ca dipita hoti. Yoganubhavo hi esa, yadidam anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhutapakkhepabhutapanayanarahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhutam apakkhipanto bhutam ca anapanento yogasamattho hotiti. Aparo nayo "kaye kayanupassi"ti ettha anupassanaya kammatthanam vuttam. "viharati"ti ettha vuttaviharena kammatthanikassa kayapariharanam. "atapi"ti adisu atapena sammappadhanam, satisampajannena sabbatthakakammatthanam kammatthana- pariharanupayo va, satiya va kayanupassanavasena patiladdhasamatho, sampajannena vipassana, abhijjhadomanassavinayena bhavanabalam vuttanti veditabbam. @Footnote: 1 abhi. vibhanga. 35/373/241 dhammanupassananiddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page260.

Vibhange pana "anupassiti tattha katama anupassana, ya panna pajanana .pe. Sammaditthi, ayam vuccati anupassana. Imaya anupassanaya upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno sampanno samannagato, tena vuccati anupassi"ti. Viharatiti iriyati vattati paleti yapeti yapeti carati viharati. Tena vuccati viharatiti. Atapiti tattha katamam atappam. 1- Yo cetasiko viriyarambho .pe. Sammavayamo, idam vuccati atappam. 2- Imina atappena upeto hoti .pe. Samannagato, tena vuccati atapiti. Sampajanoti tattha katamam sampajannam. Ya panna pajanana .pe. Sammaditthi, idam vuccati sampajannam. Imina sampajannena upeto hoti .pe. Samannagato. Tena vuccati sampajanoti. Satimati tattha katama sati. Ya sati anussati .pe. Sammasati. Ayam vuccati sati. Imaya satiya upeto hoti .pe. Samannagato, tena vuccati satimati. Vineyya loke abhijjhadomanassanti tattha katamo loko. Sveva kayo loko, pancapi upadanakkhandha loko. Ayam vuccati loko. Tattha katama abhijjha. Yo rago sarago anunayo anurodho nandi nandirago cittassa sarago, ayam vuccati abhijjha. Tattha katamam domanassam. Yam cetasikam asatam, cetasikam dukkham, cetosamphassaja asata 3- dukkha vedana, idam vuccati domanassam. Iti ayanca abhijjha idanca domanassam imamhi loke vinita honti pativinita santa vupasanta samita vupasamita atthangata abbhatthangata appita byappita sosita visosita byantikata, tena vuccati "vineyya loke abhijjhadomanassan"ti. 4- Evametesam @Footnote: 1 cha.Ma. katamo ataPo. 2 cha.Ma. ayam vuccati atapo @3 cha.Ma. cetosamphassajam asatam. 4 abhi. vibhanga. 35/368-373/240-1 @dhammanussatiniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page261.

Padanam attho vutto. Tena saha ayam atthakathanayo yatha samsandati, evam veditabbo. Ayam tava kayanupassanasatipatthanuddesassa atthavannana. Idani vedanasu. Citte. Dhammesu dhammanupassi viharati .pe. Vineyya loke abhijjhadomanassanti ettha pana vedanasu vedananupassiti evamadisu vedanadinam puna kathane payojanam kayanupassanayam vuttanayeneva veditabbam. Vedanasu vedananupassi, citte cittanupassi, dhammesu dhammanupassiti ettha pana vedanati tisso vedana, ta ca lokiya eva. Cittampi lokiyam, tatha dhamma. Tesam vibhago niddesavare pakato bhavissati. Kevalam panidha yatha vedana anupassitabba, tatha anupassanto vedanasu vedananupassiti veditabbo. Eseva nayo cittadhammesu. Kathanca vedana anupassitabbati. Sukha tava vedana dukkhato, dukkha sallato, adukkhamasukha aniccato. Yathaha:- "yo sukham dukkhato adda dukkhamaddakkhi sallato adukkhamasukham santam addakkhi nam aniccato save sammaddaso bhikkhu upasanto carissati"ti. 1- Sabba eva ceta dukkhatipi anupassitabba. Vuttanhetam "yam kinci vedayitam, sabbantam dukkhasminti vadami"ti. 2- Sukha dukkhatopi ca anupassitabba. Yathaha "sukha vedana thitisukha viparinamadukkha"ti 3- sabbam vittharetabbam. Apica aniccadisattanupassanavasenapi anupassitabba. Sesam niddesavareyeva pakatam bhavissati. Cittadhammesupi cittam tava arammanadhipatisahajatabhumikammavipakakiriya- dinanattabhedanam aniccadisattanupassananam niddesavare agatasaragadibhedananca vasena anupassitabbam. Dhammasalakkhanasamannalakkhananam sunnatadhammassa aniccadisatta- nupassananam niddesavare agatasantasantadibhedananca vasena anupassitabba. Sesam vuttanayemeva. Kamancettha yassa kayasankhate loke abhijjhadomanassam pahinam, @Footnote: 1 pali. cha.Ma. parijanati vedana, sam. sala. 18/368/257 datthabbasutta (sya) @2 sam. sala. 18/391/268 rahogatasutta (sya) 3 Ma. mu. 12/465/414 culavedallasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page262.

Tassa vedanadilokesupi tam pahinameva. Nanapuggalavasena pana nanacittakkhanikasatipatthanabhavanavasena ca sabbattha vuttam. Yato va ekattha pahinam sesesupi pahinam hoti. Tenevassa tattha pahanadassanatthampi evam vuttanti veditabbanti. Uddesavarakatha nitthita. --------------- Kayanupassana anapanapabbavannana [107] Idani seyyathapi nama cheko vilivakarako thulakilanjasanha- kilanjacankotakapelaputadini upakaranani kattukamo ekam mahavelum labhitva catudha bhinditva tato ekekam velukkhandham gahetva phaletva tam tam upakaranam kareyya, evameva bhagava satipatthanadesanaya sattanam anekappakaravisesadhigamam kattukamo ekameva sammasatim "cattaro satipatthana. Katame cattaro, idha bhikkhave bhikkhu kaye kayanupassi"tiadina nayena arammanavasena catudha bhinditva tato ekekam satipatthanam gahetva vibhajanto "kathanca bhikkhave"tiadina nayena niddesavaram vattumaraddho. Tattha kathancatiadi vittharetukamyatapuccha. Ayam panettha sankhepattho:- bhikkhave kena ca pakarena bhikkhu kaye kayanupassi viharatiti. Esa nayo sabbattha pucchavaresu. Idha bhikkhave bhikkhuti bhikkhave imasmim sasane bhikkhu. Ayanhettha idhasaddo sabbappakarakayanupassananibbattakassa puggalassa sannissayabhutasasana- paridipano annasasanassa tathabhavapatisedhano ca. Vuttanhetam "idheva bhikkhave samano .pe. Sunna parappavada samanehi annebhi"ti. 1- Tena vuttam "imasmim sasane bhikkhu"ti. Arannagato va .pe. Sunnagaragato va"ti idamassa satipatthana- bhavananurupasenasanapariggahaparidipanam. Imassa hi bhikkhuno digharattam rupadisu @Footnote: 1 Ma. mu. 12/139/98 culasihanadasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page263.

Arammanesu anuvisatam cittam kammatthanavithim otaritum na icchati, kutagonayuttaratho viya uppathameva dhavati, tasma seyyathapi nama gopo kutadhenuya sabbam khiram pivitva vaddhitam kutavaccham dametukamo dhenuto apanetva ekamante mahantam thambham nikhanitva tattha yottena bandheyya. Athassa so vaccho ito cito ca vipphanditva palayitum asakkonto tameva thambham upanisideyya va upanipajjeyya va, evameva iminapi bhikkhuna digharattam ruparammanadirasapanavaddhitam dutthacittam 1- dametukamena rupadiarammanato apanetva arannam va rukkhamulam va sunnagaram va pavisitva 2- tattha satipatthanarammanathambhe satiyottena bandhitabbam. Evamassa tam cittam ito cito ca vipphanditvapi pubbe acinnam arammanam alabhamanam satiyottam bhinditva palayitum asakkontam tamevarammanam upacarappanavasena upanisidati ceva upanipajjati ca. Tenahu porana:- "yatha thambhe nibandheyya vaccham damam naro idha bandheyyevam sakam cittam satiyarammane dalhan"ti. Evamassa tam senasanam bhavananurupam hoti. Tena vuttam "idamassa satipatthanabhavananurupasenasanapariggahaparidipanan"ti. Apica yasma idam kayanupassanaya muddhabhutam 3- sabbabuddhapacceka- buddhabuddhasavakanam visesadhigamaditthadhammasukhaviharapadatthanam anapanasatikammatthanam itthipurisahatthiassadisaddasamakulam gamantam apariccajitvana sukaram sampadetum saddakantakatta jhanassa. Agamake pana aranne sukaram yogavacarena idam kammatthanam pariggahetva anapanacatutthajjhanam nibbattetva tameva jhanam padakam katva sankhare sammasitva aggaphalaarahattam papunitum. Tasmassa anurupam senasanam dassento bhagava "arannagato va"tiadimaha. Vatthuvijjacariyo viya hi bhagava. So yatha vatthuvijjacariyo nagarabhumim passitva sutthu upaparikkhitva "ettha nagaram mapetha"ti upadisati, 4- sotthina @Footnote: 1 Ma. mutthacittam. 2 cha.Ma. pavesetva. 3 kayanupassanasamiddhibhutam itipi. @4 cha.Ma. uddisati itipi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page264.

Ca nagare nitthite rajakulato mahasakkaram labhati, evameva yogavacarassa anurupam senasanam upaparikkhitva "ettha kammatthanam anuyunjitabban"ti upadisati. Tato tattha kammatthanam anuyunjantena yogina anukkamena arahatte patte "sammasambuddho vata so bhagava"ti mahantam sakkaram labhati. Ayam pana bhikkhu dipisadisoti vuccati. Yatha hi mahadipiraja aranne tinagahanam va vanagahanam va pabbatagahanam va nissaya niliyitva vanamahisagokannasukaradayo mige ganhati, evameva ayam arannadisu kammatthanam anuyunjanto bhikkhu yathakkamena cattaro magge ceva cattari ariyaphalani ca ganhati. Tenahu porana:- "yathapi 1- dipiko nama niliyitva ganhati mige tathevayam buddhaputto yuttayogo vipassako arannam pavisitvana ganhati phalamuttaman"ti. Tenassa parakkamajavayoggabhumim arannasenasanam dassento bhagava "arannagato va"ti adimaha. Ito param imasmim tava anapanapabbe yam vattabbam siya, tam visuddhimagge vuttameva. Tassa pana imesam "digham assasanto digham assasamiti pajanati .pe. Passambhayam kayasankharam passasissamiti sikkhati"ti evam vuttanam assasapassasanam vasena sikkhato assasapassasanimitte cattari jhanani uppajjanti. So jhana vutthahitva assasapassase va parigganhati jhanangani va parigganhati. Tattha assasapassasakammiko "ime assasapassasa kimnissita, vatthunissita, vatthu nama karajakayo, karajakayo nama cattari mahabhutani upadarupanca"ti evarupam parigganhati. Tato tadarammane phassapancamake namanti evarupam parigganhitva tassa paccayam pariyesanto avijjadipaticcasamuppadam disva "paccayapaccayuppannadhammamattamevetam, anno satto va puggalo va natthi"ti @Footnote: 1 Si., i. yatha hi.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page265.

Vitinnakankho sappaccayanamarupe tilakkhanam aropetva vipassanam vaddhento anukkamena arahattam papunati. Idam ekassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukham. Jhanakammikopi "imani jhanangani kimnissitani, vatthunissitani. Vatthu nama karajakayo jhanangani namam, karajakayo rupan"ti namarupam vavatthapetva tassa paccayam pariyesanto avijjadipaccayakaram disva "paccayapaccayuppanna- dhammamattamevetam, anno satto va puggalo va natthi"ti vitinnakankho sappaccayanamarupe tilakkhanam aropetva vipassanam vaddhento anukkamena arahattam papunati, idamekassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukham. Iti ajjhattam vati evam attano va assasapassasakaye kayanupassi viharati. Bahiddha vati parassa va assasapassasakaye. Ajjhattabahiddha vati evam attano kalena parassa assasapassasakaye. Etenassa pagunakammatthanam atthapetva aparaparam sancaranakalo kathito. Ekakale pana idam ubhayam na labbhati. Samudayadhammanupassi vati yatha nama kammarabhastam ca gaggaranalim ca tajjanca vayamam paticca vato aparaparam sancarati, evam bhikkhuno karajakayanca nasaputanca cittanca paticca assasapassasakayo aparaparam sancarati. Kayadayo dhamma samudayadhamma, te passanto "samudayadhammanupassi va kayasmim viharati"ti vuccati. Vayadhammanupassi vati yatha bhastaya apanitaya gaggaranaliya bhinnaya tajje ca vayame asati so vato nappavattati, evameva kaye bhinne nasapute viddhaste citte ca niruddhe assasapassasakayo nama nappavattatiti kayadinirodha assasapassasanirodhoti evam passanto "vayadhammanupassi va kayasmim viharati"ti vuccati. Samudayavayadhammanupassiti kalena samudayam, kalena vayam anupassanto. Atthi kayoti va panassati kayo ca atthi, na satto na puggalo na itthi na puriso na atta na attaniyam naham na mamam na koci na kassaciti evamassa sati paccupatthita hoti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page266.

Yavadevati payojanaparicchedavavatthapanametam. Idam vuttam hoti:- ya sati paccupatthita hoti, sa na annadatthaya. Atha kho yavadeva nanamattaya aparaparam uttarinanapamanatthaya 1- ceva satipamanatthaya ca, satisampajannanam vuddhatthayati attho. Anissito ca viharatiti tanhanissayaditthinissayanam vasena anissito viharati. Na ca kinci loke upadiyatiti lokasmim kinci rupam va .pe. Vinnanam va "ayam me atta va attaniyam va"ti na ganhati. Evampiti upari attham upadaya sampindanatthe pikaro. Imina pana padena bhagava anapanapabbadesanam niyyatetva dasseti. 2- Tattha assasapassasapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, dukkhaparijanano samudayappajahano nirodharammano ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti idamekassa assasapassasavasena abhinivitthassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukhanti. Anapanapabbavannana nitthita. ----------- Iriyapathapabbavannana [108] Evam assasapassasavasena kayanupassanam vibhajitva idani iriyapathavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha kamam sonasingaladayopi gacchanta "gacchama"ti jananti, na panetam evarupam pajananam sandhaya vuttam. Evarupanhi jananam sattupaladdhim na pajahati, attasannam na ugghateti, kammatthanam va satipatthanabhavana va na hoti. Imassa pana bhikkhuno jananam sattupaladdhim pajahati, attasannam ugghateti, kammatthananceva satipatthanabhavana ca hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. uttaruttari nanapamanatthaya, Si. uttaruttarim... 2 ka. dassetiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page267.

Idanhi "ko gacchati, kassa gamanam, kimkarana gacchati"ti evam sampajananam 1- sandhaya vuttam. Thanadisupi eseva nayo. Tattha ko gacchatiti na koci satto va puggalo va gacchati. Kassa gamananti na kassaci sattassa va puggalassa va gamanam. Kimkarana gacchatiti cittakiriyavayodhatuvippharena gacchati. Tasma esa evam pajanati. "gamissami"ti 2- cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayovinnattim janeti, cittakiriyavayodhatu- vippharena sakalakayassa purato abhiniharo gamananti vuccati. Thanadisupi eseva nayo. Tatrapi hi "titthami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayovinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena sakalakayassa kotito patthaya ussitabhavo thananti vuccati. "nisidami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayovinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena hetthimakayassa samminjanam uparimakayassa ussitabhavo nisajjati vuccati. "sayami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayovinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena sakalasarirassa tiriyato pasaranam sayananti vuccatiti. Tassa evam pajanato evam passato 3- hoti "satto gacchati satto titthati"ti vuccati. Atthi 4- pana koci satto gacchanto va thito vati, natthi. Yatha pana "sakatam gacchati sakatam titthati"ti vuccati, na ca kinci sakatam nama gacchantam va titthantam va atthi. Cattaro pana gone yojetva chekamhi sarathimhi pajente "sakatam gacchati sakatam titthati"ti voharamattam hoti, evameva ajananatthena 5- sakatam viya kayo. Gona viya cittaja vata. Sarathi viya cittam. Gacchami titthamiti citte 6- uppanne vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati, cittakiriyavayodhatuvippharena gamanadini pavattanti. Tato "satto gacchati, satto titthati, aham gacchami, aham titthami"ti voharamattam hotiti. Tenaha:- @Footnote: 1 Si. evarupam jananam 2 Si. gacchissamiti 3 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati @4 Ma. atthato 5 Si., i ajavanatthena, Ma. pajanatthena 6 ka. gacchamiti citte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page268.

"nava malutavegena jiyavegena tejanam yatha yati tatha kayo yati vatahato ayam. Yantam suttavaseneva cittasuttavasenidam payuttam kayayantampi yati thati nisidati. Ko nama ettha so satto yo vina hetupaccaye attano anubhavena titthe va yadi va vaje"ti. Tasma evam hetupaccayavaseneva pavattani gamanadini sallakkhento esa gacchanto va gacchamiti pajanati, thito va, nisinno va, sayano va sayanomhiti pajanatiti veditabbo. Yatha yatha va panassa kayo panihito hoti, tatha tatha nam pajanatiti sabbasangahikavacanametam. Idam vuttam hoti:- yena yena va akarena tassa kayo thito hoti, tena tena nam pajanati. Gamanakarena thitam gacchatiti pajanati. Thananisajjasayanakarena thitam sayanoti pajanatiti. Iti ajjhattam vati evam attano va catuiriyapathaparigganhanena kaye kayanupassi viharati. Bahiddha vati parassa va catuiriyapathaparigganhanena. Ajjhattabahiddha vati kalena attano, kalena parassa catuiriyapathaparigganhanena kaye kayanupassi viharati. Samudayadhammanupassi vatiadisu pana "avijjasamudaya rupasamudayo"ti 1- adina nayena pancahakarehi rupakkhandhassa samudayo ca vayo ca niharitabbo. Tanhi sandhaya idha "samudayadhammanupassi va"tiadi vuttam. Atthi kayoti va panassatiadi vuttasadisameva. Idha pana catuiriyapathapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, dukkhaparijanano @Footnote: 1 khu. pati. 31/106/97 udayabbayanananiddesa (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page269.

Samudayappajahano nirodharammano ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti idamekassa catuiriyapathapariggahakassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukhanti. Iriyapathapabbavannana nitthita. ------------ Catusampajannapabbavannana [109] Evam iriyapathavasena kaye kayanupassanam vibhajitva idani catusampajannavasena vibhajitum puna ca parantiadimaha. Tattha abhikkante patikkanteti ettha tava abhikkantam vuccati gamanam. Patikkantam nivattanam. Tadubhayampi catusu iriyapathesu labbhati. Gamane tava purato kayam abhiharanto abhikkamati nama. Patinivattanto patikkamati nama. Thanepi thitakova kayam purato onamento abhikkamati nama. Pacchato apanamento patikkamati nama. Nisajjayapi nisinnakova asanassa purimaangabhimukho samsaranto abhikkamati nama. Pacchimam angapadesam paccha samsaranto patikkamati nama. Nipajjayapi eseva nayo. Sampajanakari hotiti sampajannena sabbakiccakari, sampajannameva va kari. So hi abhikkantadisu sampajannam karoteva, na katthaci sampajannavirahito hoti. Tattha satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam asammohasampajannanti catubbidham sampajannam. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantva "kinnu me ettha gatena atthoyeva atthi natthi"ti atthanattham parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassana- samghadassanatheradassanaasubhadassanadivasena dhammato vaddhi. Cetiyam va bodhim va disvapi hi buddharammanam samghadassanena samgharammanam pitim uppadetva tadeva khayavayato sammasanto arahattam papunati. There disva tesam ovade patitthaya asubham disva tattha pathamajjhanam uppadetva tadeva khayavayato sammasanto arahattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page270.

Papunati. Tasma etesam dassanam satthakam. Keci pana "amisatopi vaddhi atthoyeva, tam nissaya brahmacariyanuggahaya patipannatta"ti vadanti. Tasmim pana gamane sappayasappayam parigganhitva sappayaparigganhanam sappayasampajannam. Seyyathidam, cetiyassa dassanam tava sattham. Sace pana cetiyassa mahapujaya dasadvadasayojanantare parisa sannipatanti. Attano vibhavanurupam itthiyopi purisapi alankatapatiyatta cittakammarupakani viya sancaranti. Tatra cassa itthe arammane lobho, anitthe patigho, asamapekkhane 1- moho uppajjati, kayasamsaggapattim va apajjati, jivitabrahmacariyanam va antarayo hoti, evam tam thanam asappayam hoti. Vuttappakaraantarayabhave sappayam. Bodhidassanepi eseva nayo. Samghadassanampi sattham. Sace pana antogame mahamandapam karetva sabbarattim dhammassavanam karentesu manussesu vuttappakareneva janasannipato ceva antarayo ca hoti, evam tam thanam asappayam. Antarayabhave sappayam. Mahaparisaparivaranam theranam dassanepi eseva nayo. Asubhadassanampi sattham. Tadatthadipanatnca idam vatthu:- eko kira daharabhikkhu samaneram gahetva dantakatthatthaya gato. Samanero magga okkamitva purato gacchanto asubham disva pathamam jhanam nibbattetva tadeva padakam katva sankhare sammasanto tini phalani sacchikatva uparimaggatthaya kammatthanam pariggahetva atthasi. Daharo tam apassanto "samanera"ti pakkosi. So "maya pabbajitadivasato patthaya bhikkhuna saddhim dve katha nama na kathitapubba, annasmimpi divase uparivisesam nibbattessami"ti cintetva "kim bhante"ti pativacanam adasi. Ehiti ca vutto ekavacaneneva agantva "bhante imina tava maggena gantva mama thitokase muhuttam puratthabhimukho thatva oloketha"ti aha. So tatha katva tena pattavisesameva papuni. Evam ekam asubham dvinnam jananam atthaya jatam. Evam satthampi panetam purisassa matugamasubham @Footnote: 1 Si., i. asamapekkhanena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page271.

Asappayam. Matugamassa ca purisasubham. Sabhagameva sappayanti evam sappayapariggahanam sappayasampajannam nama. Evam pariggahitasatthakasappayassa pana atthatimsaya kammatthanesu attano cittarucitam kammatthanasankhatam gocaram uggahetva bhikkhacaragocare tam gahetva gamanam gocarasampajannam nama. Tassavibhavattham idam catukkam veditabbam. Idhekacco bhikkhu harati na paccaharati, ekacco na harati paccaharati, ekacco neva harati na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati ca. Tattha yo bhikkhu divasam cankamena nisajjaya avaraniyehi dhammehi cittam parisodhetva tatha rattiya pathamam yamam majjhime yame seyyam kappetva pacchime yamepi nisajjaya cankamehi vitinametva pageva cetiyanganabodhiyanganavattam katva bodhirukkhe udakam asincitva paniyaparibhojaniyam paccupatthapetva acariyupajjhayavattadini sabbani khandhakavattadini samadaya vattati. So sariraparikammam katva senasanam pavisitva ca dve tayo pallanke usumam gahapetva kammatthanamanuyunjitva bhikkhacaravelaya utthahitava kammatthanasiseneva pattacivaramadaya senasanato nikkhamitva kammatthanam manasikarontova cetiyanganam gantva sace buddhanussatikammatthanam hoti, tam avisajjetvava cetiyanganam pavisati. Annam ce kammatthanam hoti, sopanapadamule thatva hatthena gahitabhandam viya tam thapetva buddharammanam pitim gahetva cetiyanganam aruyha mahantam ce cetiyam, tikkhattum padakkhinam katva catusu thanesu vanditabbam. Khuddakam ce cetiyam, tatheva padakkhinam katva atthasu thanesu vanditabbam. Cetiyam vanditva bodhiyanganam pattenapi buddhassa bhagavato sammukha viya nipaccakaram dassetva bodhi vanditabbo. So evam cetiyanca bodhinca vanditva patisamitatthanam gantva patisamitabhandakam hatthena ganhanto viya nikkhittakammatthanam gahetva gamasamipe kammatthanasiseneva civaram parupitva gamam pindaya pavisati. Atha nam manussa disva "ayyo no agato"ti paccuggantva pattam gahetva asanasalaya va gehe va nisidapetva yagum datva yava 1- bhattam @Footnote: 1 cha.Ma. yava bhattam na nitthati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page272.

Nitthati, tava pade dhovitva makkhetva purato nisiditva panham va pucchanti, dhammam va sotukama honti. Sace pana 1- kathapenti janasangahattham dhammakatha nama katabbayevati atthakathacariya vadanti. Dhammakatha hi kammatthanavimutta nama natthi. Tasma kammatthanasiseneva dhammam kathetva kammatthanasiseneva aharam paribhunjitva anumodanam katva nivattiyamanehipi manussehi anugatova gamato nikkhamitva tattheva nivattitva maggam patipajjati. Atha nam puretaram nikkhamitva bahigame katabhattakicca samaneradaharabhikkhu disva paccuggantva pattacivaramassa ganhanti. Poranakabhikkhu kira "na amhakam upajjhayo acariyo"ti mukham oloketva vattam karonti. Sampattaparicchedeneva karonti. Te tam pucchanti "bhante ete manussa kim te honti 2- matipakkhato sambandha pitipakkhato"ti. Kim disva pucchathati. Tumhesu etesam pemam bahumananti. Avuso yam matapituhipi dukkaram, tam ete amhakam karonti, pattacivarampi no etesam santakameva, etesam anubhavena neva bhaye bhayam, na chatake chatakam janama, edisa nama amhakam upakarino natthiti tesam gune kathento gacchati, ayam vuccati harati na paccaharati. Yassa pana pageva vuttappakaravattapatipattim karontassa kammajatejo pajjalati, anupadinnakam muncitva upadinnakam ganhati, sarirato seda muncanti, kammatthanavithim narohati, so pageva pattacivaramadaya vegasava cetiyam vanditva gorupanam nikkhamanavelayameva gamam yagubhikkhaya pavisitva yagum labhitva asanasalam gantva pivati. Athassa dvattikkhattum ajjhoharanamatteneva kammajatejo upadinnakam muncitva anupadinnakam ganhati. Ghatasatena nhato viya tejodhatu parilahanibbapanam katva kammatthanasisena yagum paribhunjitva pattanca mukhanca dhovitva antarabhatte kammatthanam manasikatva avasesatthane pindaya caritva kammatthanasisena aharam paribhunjitva tato patthaya ponkhanuponkham 3- upatthahamanam @Footnote: 1 cha.Ma., i sacepi na 2 cha.Ma., i. manussa tumhakam kim honti. 3 ka. pokhanupokham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page273.

Kammatthanam gahetva gacchati, 1- ayam vuccati na harati paccaharatiti. Edisa ca bhikkhu yagum pivitva vipassanam arabhitva buddhasasane arahattam patta nama gananapatham vitivatta, sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalaya na tam asanam atthi, yattha yagum pivitva arahattam pattabhikkhu natthiti. Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, sabbavattani bhinditva papancacetokhilavinibandhacitto 2- viharanto "kammatthanam nama atthi"tipi sannam akatva gamam pindaya pavisitva ananulomikena gihisamsaggena samsattho vicaritva ca bhunjitva ca tuccho nikkhamati, ayam vuccati neva harati na paccaharatiti. Yo panayam 3- harati ca paccaharati cati vutto, so gatapaccagatikavattavasena veditabbo. Atthakama hi kulaputta sasane pabbajitva dasapi visampi timsampi cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti "avuso tumhe na inatta na bhayatta na jivikapakata pabbajita, dukkha muncitukamaka panettha 4- pabbajita, tasma gamane uppannakilesam gamaneyeva nigganhatha, thane nisajjaya sayane uppannakilesam sayaneyeva nigganhatha"ti. Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhausabhausabhaaddhagavutagavutantaresu pasana honti. Taya sannaya kammatthanam manasikarontava gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva nam nigganhati. Tatha asakkonto titthati. Athassa pacchato agacchantopi titthati. So "ayam bhikkhu tuyham uppannavitakkam janati, ananucchavikam te etan"ti attanam paticodetva vipassanam vaddhetva tattheva ariyabhumim okkamati. Tatha asakkonto nisidati. Athassa pacchato agacchantopi nisidatiti soyeva nayo. Ariyabhumim okkamitum asakkontopi tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova gacchati. Na kammatthanavippayuttena cittena padam uddharati. Uddharati ce, patinivattitva purimapadesamyeva eti alindakavasimahapussadevatthero viya. @Footnote: 1 cha.Ma., i. gahetvava agacchati 2 cha.Ma., i. pancavidha.... 3 i. yo payam. @4 Si.,i. panattha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page274.

So kira ekunavisati vassani gatapaccagatikavattam purentoeva vihasi. Manussapi sudam antaramagge kasanta vapanta maddanta kammani ca karonta theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva gacchati. Kinnu kho maggamulho udahu kinci pamuttho"ti sallapanti. So tam anadiyitva kammatthanayuttacitteneva samanadhammam karonto visativassabbhantare arahattam papuni. Arahattappattadivaseyevassa cankamanakotiyam adhivattha devata angulihi dipam katva 1- atthasi. Cattaropi maharajano sakko ca devanamindo brahma ca sahampati upatthanam agamamsu. Tanca obhasam disva vanavasimahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike obhaso ahosi, kim so obhaso"ti. Thero vikkhepam karonto "obhaso nama dipobhasopi hota maniobhasopi"ti evamadimaha. Tato "paticchadetha tumheti nibandho 2- ama"ti patijanitva arocesi kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatikavattam purento pathamam tava bhagavato mahapadhanam pujessamiti sattavassani cankamameva adhitthasi. Puna solasavassani gatapaccagatikavattam puretva arahattam papuni. So kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto viyuttena uddhate patinivattanto gamasamipam gantva "gavi nu pabbajito nu"ti sasankaniyapadese thatva civaram parupitva kacchakantarato udakena pattam dhovitva udakagandusam 3- karoti. Kimkarana, ma me bhikkham datum vanditum va agate manusse dighayuka hontuti 4- vacanamattenapi kammatthanavikkhepo ahositi. Ajja bhante katamiti divasam va bhikkhugananam va panham va pucchito pana udakam gilitva arocesi. Sacepi divasadipucchaka na honti, nikkhamanavelayam gamadvare nitthubhitvava yati kalambatitthavihare vassupagatapannasabhikkhu viya. Te kira asalhapunnamayam katikavattam akamsu "arahattam apatva annamannam na alapissama"ti. Gamanca pindaya pavisanta udakagandusam @Footnote: 1 cha.Ma. ujjaletva 2 cha.Ma. nibaddho 3 gandusam itipi patho 4 cha.Ma. hothati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page275.

Katva pavisimsu. Divasadisu pucchitesu vuttanayeneva patipajjimsu. Tattha manussa nitthubhanam disva janimsu "ajjeko agato, ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu kho ete amheheva saddhim na sallapanti, udahu annamannampi, yadi annamannam na sallapanti, addha vivadajata bhavissanti, etha te 1- annamannam khamapessama"ti. Sabbe viharam gantva pannasaya bhikkhusu dvepi bhikkhu ekokase naddasamsu. Tato yo tesu cakkhuma puriso, so aha "na bho kalahakarakanam okaso idiso hoti, susammattham cetiyanganam bodhiyanganam, sanikkhitta sammajjaniyo, supatthitam 2- paniyam paribhojaniyan"ti. Te tato vinivatta, 3- tepi bhikkhu antotemaseyeva arahattam patva mahapavaranaya visuddhipavaranaya 4- pavaresum. Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya kalambatitthavihare vassupagatabhikkhu viya ca kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam patva udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva yattha surasondadhuttadayo kalahakaraka candahatthiassadayo va natthi, tam vithim patipajjati. Tattha ca pindaya caramano na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javena pindapatiyadhutangam nama kinci atthi. Visamabhumibhagappattam pana udakasakatam viya niccalo hutva gacchati. Anugharam pavittho ca tam datukamatam adatukamatam sallakkhetum tadanurupam kalam agamento bhikkham gahetva antogame va bahigame va viharameva va agantva yathaphasuke patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto ahare patikulasannam upatthapetva akkhabhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena nam paccavekkhanto atthangasamannagatam aharam ahareti, neva davaya na madaya na mandanaya na vibhusanaya. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham patipassambhetva yatha purebhattam, evam pacchabhattam. Yatha purimayamam, evam pacchimayamam ca kammatthanameva manasikaroti, ayam vuccati harati ca paccaharati cati. @Footnote: 1 cha.Ma. me 2 cha.Ma. supatthapitam 3 cha.Ma., i. tatova nivatta. @4 cha.Ma., i. visuddhipavaranam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page276.

Imam pana haranapaccaharanasankhatam gatapaccagatikavattam purento yadi upanissayasampanno hoti. Pathamavaye eva arahattam papunati. No ce pathamavaye papunati, atha majjhimavaye. No ce majjhimavaye papunati, atha pacchimavaye. No ce pacchimavaye papunati, atha maranasamaye. No ce maranasamaye papunati, atha devaputto hutva papunati, no ce devaputto hutva papunati, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhim sacchikaroti. No ce paccekabodhim sacchikaroti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno va hoti seyyathapi thero bahiyo daruciriyo, mahapanno va seyyathapi thero sariputto, mahiddhiko va seyyathapi thero mahamoggallano, dhutavado 1- va seyyathapi thero mahakassapo, dibbacakkhuko va seyyathapi thero anuruddho, vinayadharo va seyyathapi thero upali, dhammakathiko va seyyathapi thero punno mantaniputto, aranniko va seyyathapi thero revato, bahussuto va seyyathapi thero anando, sikkhakamo va seyyathapi thero rahulo buddhaputtoti. Iti imasmim catukke yvayam harati ca paccaharati ca, tassa gocarasampajannam sikkhappattam hoti. Abhikkamadisu pana asammuyhanam asammohasampajannam. Tam evam veditabbam:- idha bhikkhu abhikkamanto va patikkamanto va yatha andhaputhujjana abhikkamadisu "atta abhikkamati, attana abhikkamo nibbattito"ti va "aham abhikkamami, maya abhikkamo nibbattito"ti va sammuyhanti. Tatha asammuyhanto "abhikkamami"ti citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati, iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena ayam kayasammato atthisanghato abhikkamati, tassevam 2- abhikkamato ekekapaduddharane pathavidhatu apodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti balavatiyo, tatha atiharanavitiharanesu. Vossajjane tejodhatuvayodhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti balavatiyo. Tatha sannikkhepanasannirumbhanesu. 3- Tattha uddharane pavatta ruparupadhamma atiharanam na papunanti. Tatha atiharane pavatta vitiharanam, vitiharane pavatta vossajjanam, vossajjane pavatta sannikkhepanam, @Footnote: 1 cha.Ma. dhutangadharo 2 ka. tasseva 3 Ma....sannirujjanesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page277.

Sannikkhepane pavatta sannirumbhanam 1- na papunanti. Tattha tattheva pabbapabbam sandhisandhi 2- odhiodhi hutva tattakapale pakkhittatilani viya tatatatayanta bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa va ekassa abhikkamanam. Paramatthato hi dhatunamyeva gamanam, dhatunam thanam, dhatunam nisajja, 3- dhatunam sayanam, tasmim tasminhi kotthase saddhim rupena:- annam uppajjate cittam annam cittam nirujjhati avicimanusambandho nadisotova vattatiti. Evam abhikkamadisu asammuyhanam asammohasampajannam namati. Nitthito abhikkante patikkante sampajanakari hotiti padassa attho. Alokite vilokiteti ettha pana alokitam nama purato pekkhanam. Vilokitam nama anudisa pekkhanam. Annanipi hettha upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitapalokitani nama honti, tani idha na gahitani. Saruppavasena pana imaneva dve gahitani, imina va mukhena sabbanipi tani gahitanevati. Tattha "alokessami"ti citte uppanne cittavaseneva analoketva 4- atthapariganhanam satthakasampajannam. Tam ayasmantam nandam kayasakkhim katva veditabbam. Vuttanhetam bhagavata "sace bhikkhave nandassa puratthima disa aloketabba hoti, sabbam cetaso 5- samannaharitva nando puratthimam disam aloketi, evam me puratthimam disam alokayato na abhijjhadomanassa papaka akusala dhamma 6- anvassavissantiti itiha 6- tattha sampajano hoti, sace bhikkhave nandassa pacchima disa, uttara disa, dakkhina disa, uddham, adho, anudisa aloketabba hoti, sabbam cetaso samannaharitva nando anudisam aloketi. Evam me anudisam alokayato .pe. Sampajano hoti"ti. 7- @Footnote: 1 Ma. sannirujjanam 2 Si. sandhisandhim 3 cha.Ma. nisajjanam. 4 cha.Ma. anoloketva @5 cha.Ma. cetasa 6-6 cha.Ma. anvassaveyyunti iti so @7 cha.Ma. an. atthaka. 23/99/168-9 nandasutta (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page278.

Apica idhapi pubbe vuttacetiyadassanadivaseneva satthakata ca sappayata ca veditabba. Kammatthanassa pana avijahanameva gocarasampajannam. Tasma khandhadhatuayatanakammatthanikehi attano kammatthanavaseneva, kasinadikammatthanikehi va pana kammatthanasiseneva alokanavilokanam katabbam. Abbhantare atta nama aloketa viloketa va natthi, alokessamiti pana citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavaseneva hetthimam akkhidalam adho sidati, uparimam uddham langheti, koci yantakena vivaranto nama natthi, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhentam uppajjatiti. Evam sampajananam panettha asammohasampajannam nama. Apica mulaparinnaagantukatavakalikabhavavasenapettha asammohasampajannam veditabbam. Mulaparinnavasena tava:- bhavangavajjanam ceva dassanam sampaticchanam santiranam votthabbanam javanam bhavati sattamam. Tattha bhavangam upapattibhavassa angakiccam sadhayamanam pavattati, tam avattitva 1- kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana, tannirodha cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhayamanam, tannirodha vipakamanodhatu sampaticchanakiccam sadhayamana, tannirodha vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadhayamana, tannirodha kiriyamanovinnanadhatu votthabbanakiccam sadhayamana, tannirodha sattakkhattum javanam javati. Tattha pathamajavanepi "ayam itthi ayam puriso"ti rajjanadussanamuyhanavasena alokitavilokitam na hoti. Dutiyajavanepi .pe. Sattamajavanepi etesu pana yuddhamandale yodhesu viya hetthupariyavasena bhijjitva pavattitesu 2- "ayam itthi ayam puriso"ti rajjanadivasena alokitavilokitam hoti. Evam tavettha mulaparinnavasena asammohasampajannam veditabbam. @Footnote: 1 cha.Ma. avattetva 2 cha.Ma.. patitesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page279.

Cakkhudvare pana rupe apathagate bhavangacalanato uddham sakakiccanipphadanavasena avajjanadisu uppajjitva niruddhesu avasane javanam uppajjati. Tam pubbe uppannanam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare agantukapuriso viya hoti. Tassa yatha paragehe kinci yacitum pavitthassa agantukassa purisassa gehasamikesu tunhimasinesu anakaranam na yuttam. Evam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare avajjanadisupi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanam ayuttanti evam agantukabhavavasena asammohasampajannam veditabbam. Yani panetani cakkhudvare votthabbanapariyosanani cittani uppajjanti, tani saddhim sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, annamannam na passantiti itarani tavakalikani honti. Tattha yatha ekasmim ghare sabbesu manusakesu matesu avasesassa ekassa tamkhananneva maranadhammassa na yutta naccagitadisu abhirati nama, evameva ekadvare sampayuttesu avajjanadisu tattha tattheva matesu avasesassa tamkhaneyeva maranadhammassa javanassapi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nama na yuttati evam tavakalikabhavavasena asammohasampajannam veditabbam. Apica khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasena cetam veditabbam. Ettha hi cakkhunceva rupanca rupakkhandho, dassanam vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana vedanakkhandho, sanna sannakkhandho, phassadika sankharakkhandho. Evametesam pancannam khandhanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhum cakkhvayatanam, rupam rupayatanam, dassanam manayatanam, vedanadayo sampayuttadhamma dhammayatanam. Evameva tesam catunnam, ayatananam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu cakkhudhatu, rupam rupadhatu, dassanam cakkhuvinnanadhatu, tamsampayutta vedanadayo dhammadhatu, evametasam catunnam dhatunam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu nissayapaccayo, rupam arammanapaccayo, avajjanam anantarasamanantarupanissayanatthivigatapaccayo, aloko

--------------------------------------------------------------------------------------------- page280.

Upanissayapaccayo, vedanadayo sahajatapaccaya. Evametesam paccayanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketiti evamettha khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapi asammohasampajannam veditabbam. Samminjite pasariteti pabbanam samminjanapasarane. Tattha cittavaseneva samminjanapasaranam akatva hatthapadanam samminjanapasaranapaccaya atthanattham parigaghetva atthaparigaganhanam satthakasampajannam. Tattha hatthapade aticiram samminjitva va pasaritva va thitassa khane khane vedana uppajjanti, cittam ekaggam na labhati, kammatthanam paripatati, visesam na adhigacchati. Kalena 1- samminjantassa kalena 1- pasarentassa pana ta vedana na uppajjanti, cittam ekaggam hoti, kammatthanam phatim gacchati, visesam adhigacchatiti evam atthanatthaparigganhanam veditabbam. Atthe pana satipi sappayasappayam parigganhitva sappayapariggahanam sappayasampajannam. Tatrayam nayo:- mahacetiyangane kira daharabhikkhu sajjhayam karonti. 2- Tesam pitthipasse daharabhikkhuniyo dhammam sunanti. Tatreko daharo hattham pasaretva kayasamsaggam patva teneva karanena gihi jato. Aparopi bhikkhu padam pasarento aggimhi pasaresi, atthim ahacca pado jhayi. Aparo vammike pasaresi, so asivisena dattho. Aparo civarakutidandake pasaresi, tam manisappo damsi. Tasma evarupe asappaye apasaretva sappaye pasaretabbam. Idamettha sappayasampajannam. Gocarasampajannam pana mahatheravatthuna dipetabbam:- mahathero kira divatthane nisinno antevasikehi saddhim kathayamano sahasa hattham samminjitva puna yathatthane thapetva sanikam samminjesi. Tam antevasika pucchimsu "kasma bhante sahasa hattham samminjitva puna yathatthane thapetva sanikam samminjayittha"ti. Yato patthayaham avuso kammatthanam manasikatum araddho, na me kammatthanam muncitva hattho samminjitapubbo, idani pana tumhehi saddhim kathayamanena @Footnote: 1 cha.Ma. kale 2 cha.Ma. ganhanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page281.

Kammatthanam muncitva samminjito, tasma puna yathatthane thapetva samminjesinti. Sadhu bhante bhikkhuna nama evarupena bhavitabbanti. Evametthapi kammatthanavijahanameva gocarasampajannanti veditabbam. Abbhantare atta nama koci samminjento va pasarento va natthi. Vuttappakaracittakiriyavayodhatuvippharena pana suttakaddhanavasena daruyantassa hatthapadalalanam viya samminjanapasaranam hotiti evam parijananam panettha asammohasampajannanti veditabbam. Sanghatipattacivaradharaneti ettha sanghaticivaranam nivasanaparupanavasena pattassa bhikkhapatiggahanadivasena paribhogo dharanam nama. Tattha sanghaticivaradharane tava nivasetva parupitva ca pindaya carato amisalabho "sitassa patighataya"tiadina nayena bhagavata vuttappakaroyeva ca attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Unhapakatikassa pana dubbalassa ca civaram sukhumam sappayam. Sitalukassa ghanam dupattam. Viparitam asappayam. Yassa kassaci jinnam asappayameva. Aggaladidanena hissa tam palibodhakaram hoti. Tatha pattadukuladibhedam 1- lobhaniyam civaram. Tadisam hi aranne ekekassa nivasanantarayakaram jivitantarayakaram vapi hoti. Nippariyayena pana yam nimittakammadimicchajivavasena uppannam, yancassa sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam asappayam. Viparitam sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci civaram parupanto nama natthi. Vuttappakara- cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana civaraparupanam hoti. Tattha civarampi acetanam, kayopi acetano. Civaram na janati "maya kayo paruto"ti. Kayopi na janati "aham civarena paruto"ti, dhatuyova dhatusamuham paticchadenti patapilotikaya @Footnote: 1 cha.Ma. pattunnadukuladibhedam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page282.

Potthakarupapaticchadane viya. Tasma neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, na asundaram labhitva domanassam. Nanavammikacetiyarukkhadisu 1- hi keci malagandhadhupavatthadihi sakkaram karonti, keci guthamuttakaddamadandasatthappaharadihi asakkaram, na tena vammikarukkhadayo somanassam va domanassam va karonti. Evameva neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam. Na asundaram labhitva domanassanti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Pattadharanepi pattam sahasava agahetva imam gahetva pindaya caramano bhikkham labhissamiti evam pattagahanapaccaya patilabhitabbaatthavasena satthakasampajannam veditabbam. Kisadubbalasarirassa pana garupatto asappayo. Yassa kassaci catupancaganthikahato dubbisodhaniyo asappayova. Duddhotapatto hi na vattati, tam dhovantasseva cassa palibodho hoti. Manivannapatto pana lobhaniyo civare vuttanayeneva asappayo. Nimittakammadivasena laddho pana yancassa sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, ayam ekantaasappayova. Viparito sappayo. Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci pattam ganhanto natthi. Vuttappakara- cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana pattagahanam nama hoti. Tattha pattopi acetano, hatthapi acetana. Patto na janati "aham hatthehi gahito"ti. Hatthapi na jananti "patto amhehi gahito"ti. Dhatuyova dhatusamuham ganhanti sandasena aggivannapattagahane viyati evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Apica yatha chinnahatthapade vanamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nilamakkhikasamparikinne anathasalayam nipanne anathamanusse disva dayaluka @Footnote: 1 cha.Ma. nagavammikacetiyarukkhadisu.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page283.

Purisa tesam vanapaticchadanacolakani ceva kapaladihi ca bhesajjani upanamenti. Tattha colakanipi kesanci sanhani, kesanci thulani papunanti. Bhesajjakapalakanipi kesanci susanthanani, kesanci dussanthanani papunanti, na te tattha sumana va dummana va honti. Vanapaticchadanamatteneva hi colakena bhesajjapatiggahanamattakeneva ca kapalakena tesamattho, evameva yo bhikkhu vanacolakam viya civaram, bhesajjakapalakam viya pattam, kapalake bhesajjamiva ca patte laddhabhikkham sallakkheti. Ayam sanghatipattacivaradharane asammohasampajannena uttamasampajannakariti veditabbo. Asitadisu asiteti pindapatabhojane. Piteti yaguadipane. Khayiteti pitthakhajjakadikhadane. Sayiteti madhuphanitadisayane. Tattha "neva davaya"ti adina nayena vutto atthavidhopi attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Lukhapanitatittamadhuradisu pana yena bhojanena yassa aphasu hoti, tam tassa asappayam. Yam pana nimittakammadivasena patiladdham, yancassa bhunjato akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam ekantaasappayameva viparitam sappayam. Tassa vasena 1- sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci bhunjako natthi, vuttappakaracittakiriya- vayodhatuvippharavaseneva pana pattapatiggahanam nama hoti. Cittakiriyavayodhatu- vippharavaseneva hatthassa patte otaranam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopakaranam alopauddharanam mukhavivaranam ca hoti. Na koci kuncikaya yantakena ca hanukatthini vivarati, cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopassa mukhe thapanam, uparidantanam musalakiccasadhanam, hetthadantanam udukkhalakiccasadhanam, jivhaya hatthakiccasadhananca hoti. Iti nam tattha aggajivhaya tanukakhelo mulajivhaya bahalakhelo makkheti. Tam hetthadantaudukkhale jivhahatthaparivattitam khelaudakatemitam uparidantamusalasancunnitam @Footnote: 1 cha.Ma. tassa vasenettha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page284.

Koci katacchuna va dabbiya va anto pavesanto nama natthi, vayodhatuyava pavisati. Pavittham pavittham koci palalasantharakam 1- katva dharento nama natthi, vayodhatuvaseneva titthati. Thitam thitam koci uddhanam katva aggim jaletva paccanto nama natthi, tejodhatuya ca paccati. 2- Pakkam pakkam koci dandena va yatthiya va bahiniharako nama natthi, vayodhatuyeva niharati. Iti vayodhatu atiharati ca vitiharati ca dhareti ca pavatteti ca sancunneti ca visoseti ca niharati ca. Pathavidhatu dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca visoseti ca. Apodhatu sineheti ca allatanca anupaleti. Tejodhatu antopavittham paripaceti. Akasadhatu anjaso hoti. Vinnanadhatu tattha tattha sammapayogamanvaya abhunjatiti 3- evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Apica gamanato pariyesanato paribhogato asayato nidhanato aparipakkato paripakkato phalato nisandato sammakkhanatoti 4- evam dasavidham patikulabhavam paccavekkhanato cettha asammohasampajannam veditabbam. Vittharakatha panettha visuddhimagge aharapatikulasannaniddesato gahetabba. Uccarapassavakammeti uccarassa ca passavassa ca karane. Tattha pattakale uccarapassavam akarontassa sakalasarirato seda muncanti, akkhini bhamanti, cittam na ekaggam hoti, anne ca roga uppajjanti. Karontassa pana sabbantam na hotiti ayamettha attho. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam. Atthane uccarapassavam karontassa pana apatti hoti, ayaso vaddhati, jivitantarayo hoti. Patirupe thane karontassa sabbantam na hotiti idamettha sappayam. Tassa vasena sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam. Abbhantare atta nama koci uccarapassavam karonto natthi. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana uccarapassavakammam hoti. Yatha pana pakke @Footnote: 1 cha.Ma. palalasantharam 2 Ma. pacati 3 cha.Ma. abhujatiti 4 cha.Ma. sammakkhanatoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page285.

Gande gandabhedena pubbalohitam akamataya nikkhamati, yatha ca atibharita udakabhajana udakam akamataya nikkhamati, evam pakkasayamuttavatthisu sannissita 1- uccarapassava vayuvegasamuppilita akamatayapi nikkhamanti. Yo 2- panayam evam nikkhamanto uccarapassavo neva tassa bhikkhuno attano hoti, na parassa. Kevalam sariranissandova hoti. Yathakim? yatha udakakumbhato 3- puranaudakam chaddentassa neva tam attano hoti, na paresam. Kevalam patijagganamattameva hoti. Evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam. Gatadisu gateti gamane. Thiteti thane. Nisinneti nisajjaya. Sutteti sayane. Jagariteti jagarane. Bhasiteti kathane. Tunhibhaveti akathane. "gacchanto va gacchamiti pajanati, thito va thitomhiti pajanati, nisinno va nisinnomhiti pajanati, sayano va sayanomhiti pajanati"ti imasminhi thane addhanairiyapatha kathita. "abhikkante patikkante alokite vilokite samminjite pasarite"ti imasmim majjhima. "gate thite nisinne sutte jagarite"ti idha pana khuddakacunniyairiyapatha kathita. Tasma etesupi vuttanayeneva sampajanakarita veditabba. Tipitakamahasivatthero panaha:- yo ciram gantva va cankamitva va aparabhage thito iti patisancikkhati "cankamanakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam gate sampajanakari nama. Yo sajjhayam va karonto panham va vissajjento kammatthanam va manasikaronto ciram thatva aparabhage nisinno iti patisancikkhati "thitakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam thite sampajanakari nama. Yo sajjhayadikaranavaseneva ciram nisiditva aparabhage nipanno iti patisancikkhati "nisinnakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam nisinne sampajanakari nama. Yo pana nipannakova 4- sajjhayam va karonto kammatthanam va manasikaronto niddam okkamitva aparabhage utthaya iti patisancikkhati "sayanakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam sutte ca jagarite ca sampajanakari nama. Kiriyamayacittananhi appavattam @Footnote: 1 cha.Ma. sannicita 2 cha.Ma. so 3 cha.Ma. udakatumbato 4 cha.Ma. va-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page286.

Suttam nama, pavattam jagaritam namati. Yo pana bhasamano "ayam saddo nama otthe ca paticca dante ca jivhanca talunca paticca cittassa ca tadanurupam payogam paticca jayati"ti sato sampajano bhasati, ciram va pana kalam sajjhayam va katva dhammam va kathetva kammatthanam va parivattetva panham va vissajjetva aparabhage tunhibhuto iti patisancikkhati "bhasitakale uppanna ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam bhasite sampajanakari nama. Yo tunhibhuto ciram dhammam va kammatthanam va manasikatva aparabhage iti patisancikkhati "tunhibhutakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha, upadarupappavattiya sati bhasati nama, asati tunhi bhavati nama"ti, ayam tunhibhave sampajanakari namati. Tayidam mahasivattherena vuttam asammohadhuram imasmim satipatthanasutte adhippetam. Samannaphale pana sabbampi catubbidham sampajannam labhati. 1- Tasma visesato ettha asammohasampajannasseva vasena sampajannakarita 2- veditabba. Sampajanakari sampajanakariti ca sabbapadesu satisampayuttasseva sampajannassa vasena attho veditabbo. Vibhangappakarane pana "sato sampajano abhikkamati, sato sampajano patikkamati"ti 3- evam etani padani vibhattaneva. Iti ajjhattam vati evam catusampajannaparigganhanena 4- attano va kaye, parassa va kaye, kalena va attano, kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Idhapi 5- samudayavayadhammanupassitiadisu rupakkhandhasseva samudayo ca vayo ca niharitabbo. Sesam vuttasadisameva. Idha catusampajannapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, vuttappakaro ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti idhamekassa catusampajannapariggahakassa bhikkhuno vasena yava arahatta niyyanamukhanti. Catusampajannapabbavannana nitthita. ------------- @Footnote: 1 cha.Ma. labbhati 2 cha.Ma. sampajanakarita 3 abhi. vibhanga. 35/523/301 jhanavibhanga @4 cha.Ma.....pariggahanena, sabbattha evamuparipi 5 ka. idha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page287.

Patikulamanasikarapabbavannana [110] Evam catusampajannavasena kayanupassanam vibhajitva idani patikulamanasikaravasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha imameva kayanti adisu yam vattabbam siya, tam sabbam sabbakarena vittharato visuddhimagge kayagatasatikammatthane vuttam. Ubhatomukhati hettha ca upari cati dvihi mukhehi yutta. Nanavihitassati nanavidhassa. Idam panettha opammasamsandanam:- ubhatomukha mutoli 1- viya hi catummahabhutiko kayo, tattha missitva pakkhittananavidhadhannam viya kesadayo dvattimsakara, cakkhuma puriso viya yogavacaro, tassa tam mutolim muncitva paccavekkhato nanavidhadhannassa pakatakalo viya yogino dvattimsakarassa vibhutakaro 2- veditabbo. Iti ajjhattam vati evam kesadisu parigganhanena attano va kaye, parassa va kaye, kalena va attano, kalena va parassa kaye kayanupassi viharati, ito param vuttanayameva. Kevalanhi idha dvattimsakarapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva niyyanamukham veditabbam. Sesam purimasadisamevati. Patikulamanasikarapabbavannana nitthita. ----------------- Dhatumanasikarapabbavannana [111] Evam patikulamanasikaravasena kayanupassanam vibhajitva idani dhatumanasikaravasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tatrayam opammasamsandanena saddhim atthavannana:- yatha koci goghatako va tasseva va bhattavettanabhato antevasiko gavim vadhitva vinivijjhitva catasso disa gatanam mahapathanam vemajjhatthanasankhate catumahapathe kotthasam kotthasam katva nisinno assa, evameva bhikkhu catunnam iriyapathanam yena kenaci akarena thitatta yathathitam, @Footnote: 1 cha.Ma. putoli 2 Ma. vibhutakalo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page288.

Yathathitatta ca yathapanihitam kayam "atthi imasmim kaye pathavidhatu .pe. Vayodhatu"ti evam paccavekkhati. Kim vuttam hoti:- yatha goghatakassa gavim posentassapi aghatanam aharantassapi aharitva tattha bandhitva thapentassapi vadhentassapi vadhitam matam passantassapi tavadeva gaviti sanna na antaradhayati, yava nam padaletva vilaso 1- na vibhajati. Vibhajitva nisinnassa pana gaviti sanna antaradhayati, mamsasanna pavattati, nassa evam hoti "aham gavim vikkinami, ime gavim haranti"ti. Atha khvassa "aham mamsam vikkinami, ime mamsam haranti"icceva hoti, evameva imassapi bhikkhuno pubbe balaputhujjanakale gihibhutassapi pabbajitassapi tavadeva sattoti va puggaloti va sanna na antaradhayati, yava imameva kayam yathathitam yathapanihitam ghanavinibbhogam katva dhatuso na paccavekkhati. Dhatuso paccavekkhato panassa sattasanna antaradhayati, dhatuvaseneva cittam santitthati. Tenaha bhagava "imameva kayam yathathitam yathapanihitam dhatuso paccavekkhati, atthi imasmim kaye pathavidhatu apodhatu tejodhatu vayodhatuti, seyyathapi bhikkhave dakkho goghatako va .pe. Vayodhatu"ti. Goghatako viya hi yogi, gavisanna viya sattasanna, catumahapatho viya catuiriyapatho, vilaso vibhajitva nisinnagoghatako 2- viya dhatuso paccavekkhananti. Ayamettha palivannana, kammatthanakatha pana visuddhimagge vittharita. Iti ajjhattam vati evam catudhatuparigganhanena 3- attano va kaye, kalena va attano, kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Ito param vuttanayameva. Kevalanhi idha catudhatupariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva niyyanamukham veditabbam. Sesam purimasadisamevati. Dhatumanasikarapabbavannana nitthita. -------------- @Footnote: 1 cha.Ma. bilaso, i. dilaso evamuparipi 2 cha.Ma., i. nisinnabhavo @3 cha.Ma.....pariggahanena sabbattha evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page289.

Navasivathikapabbavannana [112] Evam dhatumanasikaravasena kayanupassanam vibhajitva idani navahi sivathikapabbehi vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha seyyathapi passeyyati yatha passeyya. Sariranti matasariram. Sivathikaya chadditanti susane apavittham. Ekaham matassa assati ekahamatam. Dviham matassa assati dvihamatam. Tiham matassa assati tihamatam. Bhasta viya vayuna uddham jivitapariyadana yathanukkamam samuggatena sunabhavena uddhumatatta uddhumatakam. Vinilam vuccati viparibhinnavannam. Vinilameva vinilakam. Patikulatta va kucchitam vinilanti vinilakam. Mamsussadatthanesu rattavannassa pubbasanniccayatthanesu setavannassa yebhuyyena vinilavannassa nilatthanesu nilasatakaparutasseva chavasarirassetam adhivacanam. Paribhinnatthanepi 1- navahi va vanamukhehi vissandamanam pubbam vipubbam. Vipubbameva vipubbakam, patikulatta va kucchitam vipubbanti vipubbakam. Vipubbakam jatam tathabhavam gatanti vipubbakajatam. So imameva kayanti so bhikkhu imam attano kayam tena kayena saddhim nanena upasamharati upaneti. Katham? ayampi kho kayo evamdhammo evambhavi evamanatitoti. Kim 1- vuttam hoti:- ayu usma vinnananti imesam tinnam dhammanam atthitaya ayam kayo thanagamanadikkhamo hoti, imesam pana vigama ayampi evamdhammo evamputikasabhavoyeva, evambhaviti evamuddhumatadibhedo bhavissati, evamanatitoti evamuddhumatadibhavam anatikkanto. Iti ajjhattam vati evam uddhumatadiparigganhanena attano va kaye, parassa va kaye, kalena va attano, kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Khajjamananti udaradisu nisiditva udaramamsam otthamamsam akkhikutadini luncitva khadiyamanam. Samamsalohitanti sesavasesamamsalohitayuttam. @Footnote: 1 cha.Ma., i. paribhinnatthanehi. 2 cha.Ma., i. idam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page290.

Nimmamsalohitamakkhitanti mamse khinepi lohitam na sussati, tam sandhaya vuttam "nimmamsalohitamakkhitan"ti. Annenati annena disabhagena. Hatthatthikanti catusatthibhedampi hatthatthikam patiyekkam vippakinnam. Padatthikadisupi eseva nayo. Terovassikaniti atikkantasamvaccharani. Putiniti abbhokase thitani vatatapavutthisamphasse na terovassikaneva putini honti. Antobhumigatani pana cirataram titthanti. Cunnakajataniti cunnacunnam hutva vippakinnani. Sabbattha so imamevati vuttanayena khajjamanadinam vasena yojana katabba. Iti ajjhattam vati evam khajjamanadiparigganhanena yava cunnakabhava attano va kaye, parassa va kaye, kalena va attano, kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Idha pana thatva navasivathika samodhanetabba. "ekahamatam va"tiadina nayena vutta sabbapi eka, "kakehi va khajjamanan"tiadika eka, "atthikasankhalikam samamsalohitam naharusambandhan"ti eka, "nimmamsalohitamakkhitam naharusambandhan"ti eka, "apagatamamsalohitam naharusambandhan"ti eka, "atthikani apagatasambandhanani"tiadika eka, "atthikani setani sankhavannapatibhagani"ti eka, "punjakitani terovassikani"ti eka, "putini cunnakajatani"ti eka. Evam kho bhikkhaveti idha 1- navasivathika dassetva kayanupassanam nitthapento aha. Tattha navasivathikapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, dukkhaparijanano samudayam pajahano nirodharammano ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavaseneva ussakkitva nibbutim papunatiti idam navasivathikapariggahakanam bhikkhunam yava arahatta niyyanamukhanti. Navasivathikapabbavannana nitthita. Ettavata ca anapanapabbam iriyapathapabbam catusampajannapabbam patikulamanasikarapabbam dhatumanasikarapabbam navasivathikapabbani"ti 2- catuddasapabba kayanupassana nitthita hoti. Tattha anapanapabbam patikulamanasikarapabbanti @Footnote: 1 cha.Ma. idam 2 i. nava....pabbanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page291.

Imaneva dve appanakammatthanani. Sivathikanam pana adinavanupassanavasena vuttatta sesani dvadasapi upacarakammatthananevati. Kayanupassana nitthita. ------------- Vedananupassanavannana [113] Evam bhagava cuddasavidhena kayanupassanasatipatthanam kathetva idani navavidhena vedananupassanam kathetum kathanca bhikkhaveti adimaha. Tattha sukham vedananti kayikam va cetasikam va sukham vedanam vediyamano "aham sukham vedanam vediyami"ti pajanatiti attho. Tattha kamam uttanaseyyakapi daraka thannapivanadikale sukham vediyamana "sukham vediyamana"ti pajananti, na panetam evarupam jananam sandhaya vuttam. Evarupam jananam hi sattupaladdhim na vijahati, sattasannam na ugghateti, kammatthanam satipatthanabhavana va na hoti. Imassa pana bhikkhuno jananam sattupaladdhim vijahati, sattasannam ugghateti, kammatthanam ceva satipatthanabhavana ca hoti. Idanhi "ko vediyati, kassa vedana, kimkarana vedana"ti evam sampajanavediyanam sandhaya vuttam. Tattha ko vediyatiti na koci satto va puggalo va vediyati. Kassa vedanati na kassaci sattassa va puggalassa va vedana. Kimkarana vedanati vatthuarammanava panassa vedana. 1- Tasma esa evam pajanati "tam tam sukhadinam vatthum arammanam katva vedanava vediyati, tam pana vedanapavattim upadaya `aham vediyami'ti voharamattam hoti"ti. Evam vedanava vatthum arammanam katva vedanava vediyatiti sallakkhento esa "sukham vedanam vediyami"ti pajanatiti veditabbo. Cittalatapabbate annataro thero viya. Thero kira aphasukakale balavavedanaya nitthunanto aparaparam parivattati. Tameko daharo aha "kataram vo bhante thanam rujjati"ti. Avuso patiyekkam rujjanatthanam nama natthi, vatthum @Footnote: 1 ka. vedanati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page292.

Arammanam katva vedanava vediyatiti. Evam jananakalato patthaya adhivasetum vattati no bhanteti. Adhivasemi avusoti. Adhivasana bhante seyyati. Thero adhivasesi. Tato vato yava hadaya phalesi, mancake antani rasibhutani ahesum. Thero daharassa dassesi "vattatavuso ettaka adhivasana"ti. Daharo tunhi ahosi. Thero viriyasamatham yojetva saha patisambhidahi arahattam papunitva samasisi hutva parinibbayi. Yatha ca sukham, evam dukkham .pe. Niramisam adukkhamasukham vedanam vediyamano "niramisam adukkhamasukham vedanam vediyami"ti pajanati. Iti bhagava rupakammatthanam kathetva arupakammatthanam kathento vedanavasena kathesi. Duvidhanhi kammatthanam rupakammatthananca arupakammatthananca. Rupapariggaho arupapariggahotipi etadeva vuccati. Tattha bhagava rupakammatthanam kathento sankhepamanasikaravasena va vittharamanasikaravasena va catudhatuvavatthanam katheti. Tadubhayampi sabbakarato visuddhimagge dassitameva. Arupakammatthanam pana kathento yebhuyyena vedanavasena katheti. Tividho hi arupakammatthane abhiniveso phassavasena vedanavasena cittavasenati. Katham? ekaccassa hi sankhittena va vittharena va pariggahite rupakammatthane tasmim arammane cittacetasikanam pathamabhinipate 1- tam arammanam phusanto uppajjamano phasso pakato hoti. Ekaccassa tam arammanam anubhavanti uppajjamana vedana pakata hoti. Ekaccassa tam arammanam pariggahetva vijanantam uppajjamanam vinnanam pakatam hoti. Tattha yassa phasso pakato hoti, sopi "na kevalam phassova uppajjati, tena saddhim tadeva arammanam anubhavamana vedanapi uppajjati, sanjanamana 2- sannapi, cetayamana cetanapi, vijanamanam 3- vinnanampi uppajjati"ti phassapancamakeyeva parigganhati. Yassa vedana pakata hoti, so "na kevalam vedanava uppajjati, taya saddhim tadevarammanam phusamano phassopi uppajjati, sanjanamana 2- sannapi, cetayamana cetanapi, vijanamanam 3- vinnanampi uppajjati"ti phassapancamakeyeva parigganhati. Yassa vinnanam pakatam hoti, so @Footnote: 1 cha.Ma. pathamabhinipato 2-2 cha.Ma. sanjananamana 3-3 cha.Ma. vijananamanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page293.

"na kevalam vinnanameva uppajjati, tena saddhim tadevarammanam phusamano phassopi uppajjati, anubhavamana vedanapi, sanjanamana sannapi, cetayamana cetanapi uppajjati"ti phassapancamakeyeva parigganhati. So "ime phassapancamaka dhamma kim nissita"ti upadharento "vatthum nissita"ti pajanati. Vatthu nama karajakayo, yam sandhaya vuttam "idanca pana me vinnanam ettha nissitam ettha patibaddhan"ti. 1- So atthato bhutani ceva upadarupani ca. Evamettha "vatthu rupam, phassapancamaka naman"ti namarupamattameva passati. Rupancettha rupakkhandho, namam cattaro arupino khandhati pancakkhandhamattam hoti. Namarupavinimutta hi pancakkhandha pancakkhandhavinimuttam va namarupam natthi. So "ime pancakkhandha kimhetuka"ti upaparikkhanto "avijjadihetuka"ti passati. Tato paccaya ceva paccayuppannanca idam, anno satto va puggalo va natthi, suddhasankharapunjamattamevati sappaccayanamarupavasena tilakkhanam aropetva vipassanapatipatiya "aniccam dukkham anatta"ti sammasanto vicarati. So "ajja ajja"ti pativedham akankhamano tatharupe divase utusappayam puggalasappayam bhojanasappayam dhammassavanasappayam ca labhitva ekapallankena nisinno vipassanam matthakam papetva arahatte patitthati. Evam imesampi tinnam jananam yava arahatta kammatthanam kathitam hoti. Idha pana bhagava arupakammatthanam kathento vedanavasena kathesi. Phassavasena va hi vinnanavasena va kathiyamanam na pakatam hoti, andhakaram viya khayati. Vedanavasena pana pakatam hoti. Kasma? vedanauppattipakatataya. Sukhadukkhavedanananhi uppatti pakata. Yada sukham uppajjati, sakalasariram khobhentam maddantam pharamanam abhisandayamanam satadhotam sappim khadapayantam viya satapakatelam makkhayamanam viya ghatasahassena parilaham nibbapayamanam viya "aho sukham aho @Footnote: 1 di.Si. 9/234-5/77 samannaphalasutta, Ma.Ma. 13/252/228 mahasakuludayisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page294.

Sukhan"ti vacam niccharayamanameva uppajjati. Yada dukkham uppajjati, sakalasariram khobhentam maddantam pharamanam abhisandayamanam tattaphalam pavesantam viya vilinatambalohena asincantam viya sukkhatinavanappatimhi aranne daruukkakalapam pakkhipayamanam 1- viya "aho dukkham aho dukkhan"ti vippalapayamanameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedananam uppatti pakata hoti. Adukkhamasukha pana duddipana andhakara avibhuta. Hesa 2- sukhadukkhanam apagameva satasatapatikkhepavasena majjhattakarabhuta adukkhamasukha vedanati nayato ganhantassa pakata hoti. Yathakim? yatha antara pitthipasanam arohitva palatassa migassa anupatham gacchanto migaluddako pitthipasanassa orabhagepi parabhagepi padam disva majjhe apassantopi "ito arulho, ito orulho, majjhe pitthipasane imina padesena gato bhavissati"ti nayato janati, evam arulhatthane padam viya hi sukhavedanaya uppatti pakata hoti. Orulhatthane padam viya dukkhavedanaya uppatti pakata hoti. "ito aruyha ito oruyha majjheeva gato"ti nayato gahanam viya sukhadukkhanam apagameva satasatapatikkhepavasena majjhattakarabhuta adukkhamasukha vedanati nayato ganhantassa pakata hoti. Evam bhagava pathamam rupakammatthanam kathetva paccha arupakammatthanam vedanavasena nivattetva ca 3- dassesi. Na kevalam idheva evam dassesi, culatanhasankhaye mahatanhasankhaye culavedalle mahavedalle ratthapalasutte magandiyasutte dhatuvibhange anenjasappaye dighanikayamhi mahanidane sakkapanhe mahasatipatthane samyuttamhi culanidanasutte rukkhopame parivimamsanasutte sakale vedanasamyutteti evam anekesu suttesu pathamam rupakammatthanam kathetva paccha arupakammatthanam vedanavasena nivattetva dassesi. Yatha ca tesu, evam imasmimpi satipatthanasutte pathamam rupakammatthanam kathetva paccha arupakammatthanam vedanavasena nivattetva dassesi. @Footnote: 1 cha.Ma. khipamanam, Si. khipiyamanam, Ma. pakkhipamanam 2 cha.Ma. sa @3 cha.Ma. nibbattetva va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page295.

Tattha sukham vedanantiadisu ayam aparopi pajananapariyayo:- sukham vedanam vediyamiti pajanatiti sukhavedanakkhane dukkhavedanaya abhavato sukham vedanam vediyamano "sukham vedanam vediyami"ti pajanati. Tena ya pubbe anubhutapubba dukkha vedana, tassa idani abhavato imissa ca sukhaya vedanaya ito pathamam abhavato vedana nama anicca adhuva viparinamadhammati 1- itiha tattha sampajano hoti. Vuttampi cetam bhagavata:- "yasmim aggivessana samaye sukham vedanam vedeti, neva tasmim samaye dukkham vedanam vedeti, na adukkhamasukham vedanam vedeti, sukhamyeva tasmim samaye vedanam vedeti, yasmim aggivessana samaye dukkham .pe. Adukkhamasukham vedanam vedeti, neva tasmim samaye sukham vedanam vedeti, na dukkham vedanam vedeti, adukkhamasukhanneva tasmim samaye vedanam vedeti. Sukhapi kho aggivessana vedana anicca sankhata paticcasamuppanna khayadhamma vayadhamma viragadhamma nirodhadhamma. Dukkhapi kho .pe. Adukkhamasukhapi kho aggivessana vedana anicca .pe. Nirodhadhamma. Evam passam aggivessana sutava ariyasavako sukhayapi vedanaya nibbindati dukkhayapi adukkhamasukhayapi vedanaya nibbindati, nibbindam virajjati, viraga vimuccati, vimuttasmim vimuttamiti nanam hoti. `khina Jati, vusitam brahmacariyam katam karaniyam, naparam itthattaya'ti pajanati"ti. 2- Samisam va sukhantiadisu samisa sukha nama pancakamagunamisanissita cha gehasitasomanassavedana. Niramisa sukha nama cha nekkhammasitasomanassavedana. Samisa dukkha nama cha gehasitadomanassavedana. Niramisa dukkha nama cha nekkhammasitadomanassavedana. Samisa adukkhamasukha nama cha gehasitaupekkhavedana. Niramisa adukkhamasukha nama cha nekkhammasitaupekkhavedana. Tasam vibhago uparipannasake paliyam agatoyeva. @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati 2 Ma.Ma. 13/205/182 dighanakhasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page296.

Iti ajjhattam vati evam sukhavedanadiparigganhanena attano va vedanasu, parassa va vedanasu, kalena va attano, kalena va parassa vedanasu vedananupassi viharati. Samudayadhammanupassi vati ettha pana "avijjasamudaya vedanasamudayo"tiadihi 1- pancahi pancahi akarehi vedananam samudayanca vayanca passanto samudayadhammanupassi va vedanasu viharati, vayadhammanupassi va vedanasu viharati, kalena samudayadhammanupassi va kalena vayadhammanupassi va vedanasu viharatiti veditabbo. Ito param kayanupassanaya vuttanayameva. Kevalanhi idha vedanapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva vedanapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Vedananupassana nitthita. ------------- Cittanupassanavannana [114] Evam navavidhena vedananupassanasatipatthanam kathetva idani solasavidhena cittanupassanam kathetum kathanca bhikkhavetiadimaha. Tattha saraganti atthavidhalobhasahagatam. Vitaraganti lokiyakusalabyakatam. Idam pana yasma sammasanam na dhammasamodhanam, tasma idha ekapadepi lokuttaram na labbhati. Sesani cattari akusalacittani neva purimapadam, na pacchimapadam bhajanti. Sadosanti duvidham domanassasahagatam. Vitadosanti lokiyakusalabyakatam. Sesani dasakusalacittani neva purimapadam, na pacchimapadam bhajanti. Samohanti vicikicchasahagatanceva uddhaccasahagatancati duvidham. Yasma pana moho sabbakusalesu uppajjati, tasma tanipi idha vattantiyeva. Imasmimyeva hi duke dvadasakusalacittani pariyadinnaniti. Vitamohanti lokiyakusalabyakatam. Sankhittanti thinamiddhanupatitam, etamhi sankucitacittam nama. Vikkhittanti uddhaccasahagatam, etanhi pasavacittam 2- nama. @Footnote: 1 khu. pati. 31/108/80 nanakatha (sya) 2 cha.Ma., i. pasatacittam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page297.

Mahaggatanti rupavacararupavacaram. Amahaggatanti kamavacaram. Sauttaranti kamavacaram. Anuttaranti rupavacaranca arupavacaranca. Tatrapi sauttaram rupavacaram, anuttaram arupavacarameva. Samahitanti yassa appanasamadhi upacarasamadhi va atthi. Asamahitanti ubhayasamadhivirahitam. Vimuttanti tadangavikkhambhanavimuttihi vimuttam. Avimattanti ubhayavimuttivirahitam, samucchedapatipassaddhinissaranavimuttinam pana idha okasova natthi. Iti ajjhattam vati evam saragadiparigganhanena yasmim yasmim khane yam yam cittam pavattati, tam tam sallakkhento attano va citte, parassa va citte, kalena va attano, kalena va parassa citte cittanupassi viharati. Samudayavayadhammanupassiti ettha pana "avijjasamudaya vinnanasamudayo"ti 1- evam pancahi pancahi akarehi vinnanassa samudayo ca vayo ca niharitabbo. Ito param vuttanayameva. Kevalanhi idha cittapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva cittapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Cittanupassana nitthita. ---------- Dhammanupassana nivaranapabbavannana [115] Evam solasavidhena cittanupassanam kathetva idani pancavidhena dhammanupassanam dassetum kathanca bhikkhavetiadimaha. Apica bhagavata kayanupassanaya suddharupapariggaho kathito, vedana cittanupassanahi suddhaarupapariggaho. Idani ruparupamissakapariggaham kathetum "kathanca bhikkhave"tiadimaha. Kayanupassanaya va rupakkhandhapariggahova kathito, vedananupassanaya vedanakkhandhapariggahova, cittanupassanaya vinnanakkhandhapariggahova. 2- Idani sannasankharakkhandhapariggahampi kathetum "kathanca bhikkhave"tiadimaha. @Footnote: 1 khu. pati. 31/110/81 nanakatha (sya) 2 cha.Ma.....pariggahovati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page298.

Tattha santanti abhinhasamudacaravasena samvijjamanam. Asantanti asamudacaravasena va pahinatta va avijjamanam. Yatha cati yena karanena kamacchandassa uppado hoti. Tanca pajanatiti tanca karanam pajanati. 1- Imina nayena sabbapadesu attho veditabbo. Tattha subhanimitte ayonisomanasikarena kamacchandassa uppado hoti. Subhanimittam nama subhampi subhanimittam, subharammanampi subhanimittam. Ayonisomanasikaro nama anupayamanasikaro uppathamanasikaro anicce niccanti va dukkhe sukhanti va anattani attati va asubhe subhanti va manasikaro, tam tattha bahulam pavattayato kamacchando uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave subhanimittam, tatthayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa uppadaya uppannassa va kamacchandassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Asubhanimitte pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Asubhanimittam nama asubhampi asubharammanampi. Yonisomanasikaro nama upayamanasikaro pathamanasikaro anicce aniccanti va dukkhe dukkhanti va anattani anattati va asubhe asubhanti va manasikaro, tam tattha bahulam pavattayato kamacchando pahiyyati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave asubhanimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa anuppadaya uppannassa va kamacchandassa pahanaya"ti. 3- Apica cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta kalyanamittata sappayakathati. Dasavidham hi asubhanimittam ugganhantassapi kamacchando pahiyyati, bhaventassapi, indriyesu pihitadvarassapi, catunnam pancannam alopanam okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi. Tenetam vuttam vuttam:- @Footnote: 1 ka. pajanatiti 2 sam. maha. 19/232/91 aharasutta @3 sam. maha. 19/232/94 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page299.

"cattaro panca alope abhutva udakam pive alam phasuviharaya pahitattassa bhikkhuno"ti. 1- Asubhakammikatissattherasadise asubhabhavanarate kalyanamitte sevantassapi kamacchando pahiyyati, thananisajjadisu dasaasubhanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa kamacchandassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Patighanimitte ayonisomanasikarena pana byapadassa uppado hoti. Tattha patighampi patighanimittam, patigharammanampi patighanimittam. Ayonisomanasikaro sabbattha ekalakkhanova. Tam tasmim nimitte bahulam pavattayato byapado uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave patighanimittam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va byapadassa uppadaya uppannassa va byapadassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 2- Mettaya pana cetovimuttiya yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tattha tattha "metta"ti vutte appanapi upacaropi vattati. "cetovimutti"ti appanava. Yonisomanasikaro vuttalakkhanova. Tam tattha bahulam pavattayato byapado pahiyyati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave metta cetovimutti, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va byapadassa anuppadaya uppannassa va byapadassa pahanaya"ti. 3- Apica cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti mettanimittassa uggaho mettabhavananuyogo kammassakatapaccavekkhana patisankhanabahulata kalyanamittata sappayakathati. Odissakaanodissakadisapharanananhi annataravasena mettam ugganhantassapi byapado pahiyyati, odiso anodiso disapharanavasena mettam bhaventassapi. "tvam etassa kuddho kim karissasi, kimassa siladini nasetum sakkhissasi, nanu tvam attano kammena agantva attano kammeneva gamissasi, @Footnote: 1 khu. thera. 26/983/395 sariputtattheragatha 2 sam. maha. 19/232/92 aharasutta @4 sam. maha. 19/232/94 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page300.

Parassa kujjhanam nama vitacchitaangaratattaayasalakaguthadini gahetva param paharitukamatasadisam hoti, esopi tava kuddho kim karissati, kim te siladini vinasetum sakkhissati, esa attano kammeneva agantva attano kammena gamissati, apaticchitapahenakam viya pativatam khittarajomutthi viya ca etassevesa kodho matthake patissati"ti 1- evam attano ca parassa ca kammassakatam paccavekkhatopi, ubhaya- kammasakatam paccavekkhitva patisankhane thitassapi, assaguttattherasadise mettabhavanarate kalyanamitte sevantassapi byapado pahiyyati. Thananisajjadisu mettanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa byapadassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Aratiadisu ayonisomanasikarena thinamiddhassa uppado hoti. Arati nama ukkanthitta. Tandi nama kayalasiyata. Vijambhita nama kayavinamana. Bhattasammado nama bhattamucchabhattaparilaho. Cetaso linattam nama cittassa linakaro. Imesu aratiadisu ayonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave arati tandi vijambhita bhattasammado cetaso linattam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va thinamiddhassa uppadaya uppannassa va thinamiddhassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti 2- arambhadhatuadisu pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Arambhadhatu nama pathamarambhaviriyam. Nikkamadhatu nama kosajjato nikkhantataya tato balavataram. Parakkamadhatu nama param param thanam akkamanato tatopi balavataram. Imasmim tippabhede viriye yonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham pahiyyati. Tenaha "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va thinamiddhassa anuppadaya uppannassa va thinamiddhassa pahanaya"ti. 3- Apica cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti, atibhojane nimittaggaho iriyapathasamparivattanata alokasannamanasikaro abbhokasavaso @Footnote: 1 cha.Ma. patissatiti 2 sam. maha. 19/232/92 aharasutta @3 sam. maha. 19/232/94 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page301.

Kalyanamittata sappayakathati. Aharahatthakabhuttavamitakatatravattakaalamsatakakakamasakabhojanam bhunjitva rattitthanadivatthane nisinnassa hi samanadhammam karoto thinamiddham mahahatthi viya ottharantam agacchati. Catupancaalopaokasam pana thapetva paniyam pivitva yapanasilassa bhikkhuno tam na hotiti evam atibhojananimittam ganhantassapi thinamiddham pahiyyati. Yasmim iriyapathe thinamiddham okkamati, tato annam parivattentassapi rattim candalokadipalokaukkaloke diva suriyalokam manasikarontassapi, abbhokase vasantassapi, mahakassapattherasadise pahinathinamiddhe kalyanamitte sevantassapi thinamiddham pahiyyati. Thananisajjadisu dhutanganissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa thinamiddhassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Cetaso avupasame ayonisomanasikarena uddhaccassa kukkuccassa uppado hoti. Avupasamo nama avupasantakaro. Uddhaccakukkuccameva tam atthato. Tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato uddhaccakukkuccam uppajjati. Tenaha "atthi bhikkhave cetaso avupasamo, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va uddhaccakukkuccassa uppadaya uppannassa va uddhaccakukccassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- Samadhisankhate pana cetaso vupasame yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tenaha "atthi bhikkhave cetaso vupasamo, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va uddhaccakukkuccassa anuppadaya uppannassa va uddhaccakukkuccassa pahanaya"ti. 2- Apica cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti bahussutata paripucchakata vinaye pakatannuta vuddhasevita kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi hi ekam va dve va tayo va cattaro va panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi uddhaccakukkuccam pahiyyati. @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/92 2 sam. maha. 19/232/94 bojjhangasamyutta aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page302.

Kappiyakappiyaparipucchabahulassapi vinayapannattiyam cinnavasikataya pakatannunopi vuddhe mahallakatthere upasankamantassapi upalittherasadise vinayadhare kalyanamitte sevantassapi uddhaccakukkuccam pahiyyati. Thananisajjadisu kappiyakappiyanissita- sappayakathaya pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahine uddhaccakukkucce uddhaccassa arahattamaggena kukkuccassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Vicikicchatthaniyesu dhammesu ayonisomanasikarena vicikicchaya uppado hoti. Vicikicchatthaniya dhamma nama punappunam vicikicchaya karanatta vicikicchava, tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato vicikiccha uppajjati. Tenaha "atthi bhikkhave vicikicchatthaniya dhamma, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannaya va vicikicchaya uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- Kusaladisu dhammesu yonisomanasikarena panassapi vicikicchaya pahanam hoti. Tenaha "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma savajjanavajja dhamma 2- sevitabbasevitabba 2- dhamma hinappanita dhamma kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannaya va vicikicchaya uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 3- Apica cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti bahussutata paripucchakata vinaye pakatannuta adhimokkhabahulata kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi hi ekam va .pe. Panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi vicikiccha pahiyyati. Tini ratanani arabbha paripucchabahulassapi vinaye cinnavasibhavassapi tisu ratanesu okappaniyasaddhasankhataadhimokkhabahulassapi saddhadhimutte vakkalittherasadise kalyanamitte sevantassapi vicikiccha pahiyyati. Thananisajjadisu tinnam ratananam gunanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinaya vicikicchaya sotapattimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/92 aharasutta 2-2 paliyam ime patha na dissanti @3 sam. maha. 19/232/94 aharastta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page303.

Iti ajjhattam vati evam pancanivaranaparigganhanena attano va dhammesu, parassa va dhammesu, kalena va attano, kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha subhanimittaasubhanimittadisu ayonisomanasikara- yonisomanasikaravasena pancasu nivaranesu vuttanayena niharitabba. Ito param vuttanayameva. Kevalanhi idha nivaranapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva nivaranapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Nivaranapabbavannana nitthita. ------------- Khandhapabbavannana [116] Evam pancanivaranavasena dhammanupassanam vibhajitva idani pancakkhandhavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha pancasu upadanakkhandhesuti upadanassa khandha upadanakkhandha, upadanassa paccayabhuta dhammapunja dhammarasiyoti attho. Ayamettha sankhePo. Vittharato pana khandhakatha visuddhimagge vutta. Iti rupanti "idam rupam, ettakam rupam, na ito param rupam atthi"ti sabhavato rupam janati. Vedanadisupi eseva nayo. Ayamettha sankhePo. Vittharena pana rupadini visuddhimagge khandhakathayameva vuttani. Iti rupassa samudayoti evam avijjasamudayadivasena pancahakarehi rupassa samudayo. Iti rupassa atthangamoti evam avijjanirodhadivasena pancahakarehi rupassa atthangamo, vedanadisupi eseva nayo. Ayamettha sankhePo. Vittharo pana visuddhimagge udayabbayananakathayam vutto, iti ajjhattam vati evam pancakkhandhaparigganhanena attano va dhammesu, parassa va dhammesu, kalena va attano, kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha "avijjasamudaya rupasamudayo"tiadinam 1- pancasu khandhesu vuttanam pannasaya lakkhananam vasena niharitabba. Ito param vuttanayameva. @Footnote: 1 khu. pati. 31/106/79 udayabbayanananiddesa (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page304.

Kevalanhi idha khandhapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva khandhapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Khandhapabbavannana nitthita. ---------- Ayatanapabbavannana [117] Evam pancakkhandhavasena dhammanupassanam vibhajitva idani ayatanavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha chasu ajjhattikabahiresu ayatanesuti cakkhu sotam ghanam jivha kayo manoti imesu chasu ajjhattikesu rupam saddo gandho raso photthabbo dhammati imesu chasu bahiresu. Cakkhunca pajanatiti cakkhupasadam yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Rupe ca pajanatiti bahiddha catusamutthanikarupam ca yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Yanca tadubhayam paticca uppajjati sannojananti yanca tam cakkhunceva rupe cati ubhayam paticca kamaragannojanam patighamanaditthivicikicchasilabbataparamasabhavaragaissamacchariyavijjasannojananti dasavidham sannojanam uppajjati, tanca yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Katham panetam uppajjatiti. Cakkhudvare tava apathagatam ittharammanam kamassadavasena assadayato abhinandato kamaragasannojanam uppajjati. Anittharammane kujjhato patighasannojanam uppajjati. "thapetva mam na koci anno etam arammanam vibhavetum samattho atthi"ti mannato manasannojanam uppajjati "evam 1- ruparammanam niccam dhuvan"ti ganhato ditthisannojanam uppajjati. "evam 1- ruparammanam satto nukho sattassa nukho"ti vicikicchato vicikicchasannojanam uppajjati. "sampattibhave vata no idam sulabham jatan"ti bhavam patthentassa bhavasannojanam uppajjati. "ayatim evarupam silabbatam samadiyitva sakka laddhun"ti silabbatam samadiyantassa silabbataparamasasannojanam uppajjati. "aho vatetam ruparammanam anne na labheyyun"ti usuyayato 2- issasannojanam uppajjati. @Footnote: 1-1 cha.Ma. etam 2 cha.Ma. usuyato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page305.

Attana laddham ruparammanam annassa maccharayato macchariyasannojanam uppajjati. Sabbeheva sahajataannanavasena avijjasannojanam uppajjati. Yatha ca anuppannassati yena karanena asamudacaravasena anuppannassa tassa dasavidhassapi sannojanassa uppado hoti, tanca karanam pajanati. Yatha ca uppannassati appahinatthena pana samudacaravasena va uppannassa tassa dasavidhassapi sannojanassa yena karanena pahanam hoti, tanca karanam pajanati. Yatha ca pahinassati tadangavikkhambhanappahanavasena pahinassapi tassa dasavidhassa sannojanassa yena karanena ayatim anuppado hoti, tanca pajanati. Kena karanena panassa ayatim anuppado hoti,? ditthivicikicchasilabbataparamasa- issamacchariyabhedassa tava pancavidhassa sannojanassa sotapattimaggena ayatim anuppado hoti. Kamaragapatighasannojanadvayassa olarikassa sakadagamimaggena anusahagatassa anagamimaggena manabhavaragavijjasannojanattayassa arahattamaggena ayatim anuppado hoti. So tanca pajanati sadde catiadisupi eseva nayo. Apicettha ayatanakatha vittharato visuddhimagge ayatananiddese vuttanayeneva veditabba. Iti ajjhattam vati evam ajjhattikayatanaparigganhanena attano va dhammesu, bahirayatanaparigganhanena parassa va dhammesu, kalena va attano, kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha "avijjasamudaya cakkhusamudayo"ti rupayatanassa rupakkhandhe, arupayatanesu manayatanassa vinnanakkhandhe, dhammayatanassa sesakkhandhesu vuttanayena niharitabba. Lokuttaradhamma na gahetabba. Ito param vuttanayameva. Kevalanhi idha ayatanapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva ayatanapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Ayatanapabbavannana nitthita. ------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page306.

Bojjhangapabbavannana [118] Evam chaajjhattikabahirayatanavasena dhammanupassanam vibhajitva idani bojjhangavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha bojjhangesuti bujjhanakasattassa angesu. Santanti patilabhavasena samvijjamanam. Satisambojjhanganti satisankhatam sambojjhangam. Ettha hi sambujjhati araddhavipassakato patthaya yogavacaroti sambodhi, yaya va so satiadikaya sattadhammasamaggiya sambujjhati kilesaniddato utthati, saccani va pativijjhati, sa dhammasamaggi sambodhi. Tassa sambodhissa, tassa va sambodhiya anganti sambojjhangam. Tena vuttam "satisankhatam sambojjhangan"ti. Sesasambojjhangesupi iminava nayena vacanattho veditabbo. Asantanti appatilabhavasena avijjamanam. Yatha ca anuppannassatiadisu pana satisambojjhangassa tava "atthi bhikkhave satisambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va satisambojjhangassa uppadaya, uppannassa va satisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya 1- bhavanaya paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. Tattha satiyeva satisambojjhangatthaniya dhamma. Yonisomanasikaro vuttalakkhanoyeva, tam tattha bahulam pavattayato satisambojjhango uppajjati. Apica cattaro dhamma satisambojjhangassa uppadaya samvattanti satisampajannam mutthassatipuggalaparivajjanata upatthitassatipuggalasevanata tadadhimuttati. Abhikkantadisu hi sattasu thanesu satisampajannena bhattanikkhittakakasadisamutthassati- puggalaparivajjanena tissadattattheraabhayattherasadisaupatthitassatipuggalasevanena thananisajjadisu satisamutthapanattham ninnaponapabbharacittataya ca satisambojjhango uppajjati. Evam catuhi karanehi uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. @Footnote: 1 paliyam bhiyyobhavaya vepullayati ime patha na dissanti @2 sam. maha. 19/183/60 kayasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page307.

Dhammavicayasambojjhangassa pana "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma .p. Kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va dhammavicayasambojjhangassa uppadaya, uppannassa va dhammavicaya- sambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hotiti. Apica satta dhamma dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattanti paripucchakata vatthuvisadakiriya indriyasamattapatipadana duppannapuggalaparivajjana pannavantapuggalasevana gambhirananacariyapaccavekkhana tadadhimuttatati. Tattha paripucchakatati khandhadhatuayatanaindriyabalabojjhangamaggangajhanangasamathavipassananam atthasannissitaparipucchabahulata. Vatthuvisadakiriyati ajjhattikabahiranam vatthunam visadabhavakaranam. Yada hissa kesanakhaloma atidigha honti, sariram va ussannadosanceva sedamalamakkhitanca, tada ajjhattikavatthu avisadam hoti aparisuddham. Yada pana civaram jinnam kilittham duggandham hoti, senasanam va uklapam, tada bahiravatthu avisadam hoti aparisuddham. Tasma kesadicchedapanena uddhamvirecanaadhovirecanadihi sarirasallahukabhavakaranena ucchadananhapanena ca 2- ajjhattikavatthu visadam katabbam. Sucikammadhovanarajanaparibhandakaranadihi bahiravatthu visadam katabbam. Etasminhi ajjhattikabahire vatthusmim avisade uppannesu cittacetasikesu nanampi aparisuddham hoti, aparisuddhani dipakapallakavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Visade pana ajjhattikabahire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu nanampi visadam hoti, parisuddhani dipakapallakavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Tena vuttam "vatthuvisadakiriya dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattati"ti. @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/92 aharasutta. 2 ka. ca-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page308.

Indriyasamattapatipadana nama saddhadinam indriyanam samabhavakaranam. Sace hissa saddhindriyam balavam hoti, itarani mandani. Tato viriyindriyam paggahakicca, satindriyam upatthanakiccam, samadhindriyam avikkhepakiccam, pannindriyam dassanakaccam katum na sakkoti. Tasma tam dhammasabhavapaccavekkhanena va yatha va manasikaroto balavam jatam, tatha amanasikarena hapetabbam. Vakkalittheravatthu cettha nidassanam. Sace pana viriyindriyam balavam hoti, atha neva saddhindriyam adhimokkhakiccam katum sakkoti, na itarani itarakiccabhedam. Tasma tam passaddhadibhavanaya hapetabbam. Tatrapi sonattherassa vatthu dassetabbam. Evam sesesupi ekassa balavabhave sati itaresam attano kiccesu asamatthata veditabba. Visesato panettha saddhapannanam samadhiviriyananca samattam pasamsanti. Balavasaddho hi mandapanno muddhappasanno 1- hoti, avatthusmim pasidati. Balavapanno mandasaddho keratikapakkham bhajati. Bhesajjasamutthito viya rogo atekiccho hoti. Cittuppadamatteneva kusalam hotiti atidhavitva danadini akaronto niraye uppajjati. Ubhinnam samataya vatthusmimyeva pasidati. Balava samadhi 2- pana mandam viriyam samadhissa kosajjapakkhatta kosajjam abhibhavati. 3- Balavam viriyam mando samadhi 2- viriyassa uddhaccapakkhatta uddhaccam abhibhavati. 3- Samadhi pana viriyena samyojito kosajje patitum na labhati. Viriyam samadhina samyojitam uddhacce patitum na labhati. Tasma tadubhayam samam katabbam. Ubhayasamataya hi appana hoti. Apica samadhikammikassa balavatipi saddha vattati. Evam saddahanto okappento appanam papunissati. Samadhipannasu pana samadhikammikassa ekaggata balavati vattati, evanhi so appanam papunati. Vipassanakammikassa panna balavati vattati, evanhi so lakkhanapativedham papunati. Ubhinnam pana samatayapi appana hotiyeva. Sati pana sabbattha balavati vattati. Sati hi cittam uddhaccapakkhikanam saddhaviriyapannanam vasena uddhaccapatato, kosajjapakkhikena samadhina kosajjapatato rakkhati. Tasma sa lonadhupanam viya sabbabyanjanesu sabbakammikaamacco viya ca @Footnote: 1 cha.Ma. mudhapasanno. 2-2 cha.Ma. i. samadhim. 3-3 cha.Ma. adhibhavati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page309.

Sabbarajakiccesu sabbattha icchitabba. Tenaha "sati ca pana sabbatthika vutta bhagavata, kimkarana? cittanhi satipatisaranam, arakkhapaccupatthanava 1- sati, na ca vina satiya cittassa paggahaniggaho hoti"ti. Duppannapuggalaparivajjana nama khandhadibhede anogalhapannanam dummedhapuggalanam arakava parivajjanam. Pannavantapuggalasevana nama samapannasalakkhanapariggahikaya udayabbayapannaya samannagatapuggalasevana. Gambhirananacariyapaccavekkhana nama gambhiresu khandhadisu pavattaya gambhirapannaya pabhedapaccavekkhana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu dhammavicayasambojjhanga- samutthapanattham ninnaponapabbharacittata. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Viriyasambojjhangassa "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va viriyasambojjhangassa uppadaya, uppannassa va viriyasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. Apica ekadasa dhamma viriyasambojjhangassa uppadaya samvattanti apayabhayapaccavekkhanata anisamsadassavita gamanavithipaccavekkhanata pindapatapacayanata dayajjamahattapaccavekkhanata satthumahattapaccavekkhanata jatimahattapaccavekkhanata sabrahmacarimahattapaccavekkhanata kusitapuggalaparivajjanata araddhaviriyapuggalasevanata tadadhimuttatati. Tattha nirayesu pancavidhabandhanakammakaranato patthaya mahadukkhamanubhavanakalepi, tiracchanayoniyam jalakkhipakuminadihi gahitakalepi, pajanakantakadippaharatunnassa pana sakatahanadikalepi, pittivisaye anekanipi vassasahassani ekam buddhantarampi khuppipasahi aturibhutakalepi 3- kalakanjikaasuresu satthihatthaasitihatthappamanena 4- atthicammamatteneva attabhavena vatatapadidukkhanubhavanakalepi na sakka @Footnote: 1 cha.Ma., i. ca. 2 sam. maha. 19/232/93 aharasutta. @3 cha.Ma. aturitakalepi. 4 Ma. sattati...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page310.

Viriyasambojjhangam uppadetum, ayameva te bhikkhukalo viriyakaranayati evam apayabhayam paccavekkhantassapi viriyasambojjhango uppajjati. "na sakka kusitena navalokuttaradhammam laddhum araddhaviriyeneva sakka ayamanisamso viriyassa"ti evam anisamsadassavinopi uppajjati. "sabbabuddha- paccekabuddhamahasavakehi 1- te gatamaggo gantabbo, so ca na sakka kusitena gantun"ti evam gamanavithim paccavekkhantassapi uppajjati. "ye tam pindapatadihi upatthahanti, ime te manussa neva nataka, na dasakammakara, napi `tam nissaya jivissama'ti te panitani pindapatadini denti, athakho attano karanam mahapphalatam paccasimsamana denti, sattharapi `ayam ime paccaye paribhunjitva kayadalhibahulo sukham viharissati'ti na evam sampassata tuyham paccaya anunnata, athakho `ayam ime paribhunjamano samanadhammam katva vattadukkhato muccissati'ti te paccaya anunnata, sodani tvam kusito viharanto na tam pindapatam apacayissasi, araddhaviriyasseva hi pindapatapacayanam nama hoti"ti evam pindapatapacayanam paccavekkhantassapi uppajjati mahamittattherassa viya. Thero kira kassakalene nama pativasati. Tassa ca gocaragame eka mahaupasika theram puttam katva patijaggati. Sa ekadivasam arannam gacchanti dhitaram aha "amma asukasmim thane puranatandula, asukasmim khiram, asukasmim sappi, asukasmim phanitam, tava bhatikassa ayyamittassa agatakale bhattam pacitva khirasappiphanitehi saddhim dehi, tvam ca bhunjeyyasi, aham pana hiyyo pakkaparivasikabhattam kanjiyena bhuttamhi"ti. Diva kim bhunjissasi ammati. Sakapannam pakkhipitva kanatandulehi ambilayagum pacitva thapehi ammati. Thero civaram parupitva pattam niharantova tam saddam sutva attanam ovadi "mahaupasika kira kanjiyena parivasikabhattam bhunji, divapi kanapannambilayagum bhunjissati, tuyham atthaya pana puranatanduladini acikkhati, tam nissaya kho panesa neva khettam na vatthum na bhattam na vattham paccasimsati, tisso pana sampattiyo patthayamana deti, tvam etissa ta sampattiyo datum sakkhissasi, na @Footnote: 1 Si....mahasavakeheva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page311.

Sakkhissasiti, ayam kho pana pindapato taya saragena sadosena samohena na sakka ganhitunti pattam thavikaya pakkhipitva ganthikam muncitva nivattitva kassakalenameva gantva pattam hetthamance civaram civaravamse thapetva arahattam papunitva na nikkhamissami"ti viriyam adhitthahitva nisidi. Digharattam appamatto hutva nivutthabhikkhu vipassanam vaddhetva purebhattameva arahattam patva vikasitamiva padumam mahakhinasavo sitam karontova nikkhami. Lenadvare rukkhamhi adhivattha devata:- "namo te purisajanna namo te purisuttama yassa te asava khina dakkhineyyosi marisa"ti evam udanam udanetva "bhante pindaya pavitthanam tumhadisanam arahantanam bhikkham datva mahallakitthiyo dukkha muccissanti"ti aha. Thero utthahitva dvaram vivaritva kalam olokento patoyevati natva pattacivaramadaya gamam pavisi. Darikapi bhattam sampadetva "idani me bhata agamissati, idani agamissati"ti dvaram olokayamana nisidi. Sa there gharadvaram sampatte pattam gahetva sappiphanitayojitassa khirapindapatassa puretva hatthe thapesi. Thero "sukham hotu"ti anumodanam katva pakkami. Sapi tam olokayamanava atthasi. Therassa hi tada ativiya parisuddho chavivanno ahosi, vippasannani indriyani, mukham bandhana pamuttatalapakkam viya ativiya virocittha. Mahaupasika aranna agantva "kim amma bhatiko te agato"ti pucchi. Sa sabbam tam pavuttim arocesi. Sa upasika "aj jame puttassa pabbajitakiccam matthakam pattan"ti natva "abhiramati te amma bhata buddhasasane na ukkanthati"ti aha. "mahantam kho panetam satthu dayajjam, yadidam satta ariyadhanani nama, tam na sakka kusitena gahetum. Yatha hi vippatipannam puttam matapitaro `ayam amhakam aputto'ti paribahiram karonti, so tesam accayena dayajjam na labhati, evam kusitopi idam ariyadhanadayajjam na labhati, araddhaviriyova labhati"ti dayajjamahattam paccavekkhatopi uppajjati. "maha kho pana te sattha, satthuno hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page312.

Matukucchismim patisandhiggahanakalepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappa- vattanepi yamakapatihariyadevorohanaayusankharavossajjanesupi parinibbanakalepi dasasahassilokadhatu kampittha, yuttam nu te evarupapassa satthuno sasane `pabbajitva kusitena bhavitun"ti evam satthumahattam paccavekkhatopi uppajjati. Jatiyapi "tvam idani na lamakajatiko, asambhinnaya mahasammatapaveniya agato, okkakarajavamse sanjatosi, suddhodanamaharajassapi mahamayadeviya ca natta, rahulabhaddassa kanittho, taya nama evarupena jinaputtena hutva na yuttam kusitena viharitun"ti evam jatimahattam paccavekkhatopi uppajjati. "sariputtamoggallana ceva asiti ca mahasavaka viriyeneva lokuttaradhammam pativijjhimsu, tvam etesam sabrahmacarinam maggam patipajjissasi na patipajjissasi"ti evam sabrahmacarimahattam paccavekkhatopi uppajjati. Kucchim puretva thitaajagarasadise vissatthakayikacetasikaviriye kusitapuggale parivajjentassapi araddhaviriye pahitatte puggale sevantassapi, thananisajjadisu viriyuppadanattham ninnaponapabbhara- cittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Pitisambojjhangassa "atthi bhikkhave pitisambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va pitisambojjhangassa uppadaya, uppannassa va pitisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha pitiyeva pitisambojjhangatthaniya dhamma nama, tassa uppadakamanasikaro yonisomanasikaro nama. Apica ekadasa dhamma pitisambojjhangassa uppadaya samvattanti buddhanussati dhammasamghasilacagadevatanussati upasamanussati lukhapuggalaparivajjanata siniddhapuggalasevanata pasadaniyasuttantapaccavekkhanata tadadhimuttatati. Buddhagune anussarantassapi hi yava upacara sakalasariram pharamano pitisambojjhango uppajjati. Dhammasamghagunam 2- anussarantassapi, digharattam akhandam @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/93 aharasutta 2 cha.Ma., i. dhammasamghagune

--------------------------------------------------------------------------------------------- page313.

Katva rakkhitacatupparisuddhasilam paccavekkhantassapi, gihinopi dasasilam pancasilam paccavekkhantassapi, dubbhikkhabhayadisu panitam bhojanam sabrahmacarinam datva "evam nama adamha"ti cagam paccavekkhantassapi gihinopi evarupe kale silavantanam dinnam danam paccavekkhantassapi yehi gunehi samannagata devata devattam patta, tatharupanam gunanam attani atthitam paccavekkhantassapi, "samapattiya vikkhambhita kilesa satthipi sattatipi vassani na samudacaranti"ti paccavekkhantassapi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyaya samsucitalukhabhave buddhadisu pasadasinehabhavena gadrabhapitthe rajasadise lukhapuggale parivajjentassapi, buddhadisu pasadabahule muducittena siniddhapuggale sevantassapi, ratanattayagunaparidipake pasadaniye suttante paccavekkhantassapi, thananisajjadisu pitiuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Passaddhisambojjhangassa "atthi bhikkhave kayapassaddhi cittapassaddhi, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va passaddhi- sambojjhangassa uppadaya, uppannassa va passaddhisamabojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Apica satta dhamma passaddhisambojjhangassa uppadaya samvattanti panitabhojanasevanata utusukhasevanata iriyapathasukhasevanata majjhattapayogata saraddhakayapuggalaparivajjanata passaddhakayapuggalasevanata tadadhimuttati. Panitanhi siniddham sappayabhojanam bhunjantassapi, situnhesu utusu thanadisu iriyapathesu sappayam utunca iriyapathanca sevantassapi passaddhi uppajjati. Yo pana mahapurisajatiko sabbautuiriyapathakkhamova hoti, na tam sandhayetam vuttam. Yassa sabhagavisabhagata atthi, tasseva visabhage utuiriyapathe vajjetva sabhage sevantassapi uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatapaccavekkhana, imina majjhattapayogena uppajjati. Yo leddudandadihi @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/93 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page314.

Param vihethayamanova vicarati. Evarupam saraddhakayam puggalam parivajjentassapi, samyatapadapanipassaddhakayam puggalam sevantassapi, thananisajjadisu passaddhi- uppadanatthaya ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Samadhisambojjhangassa "atthi bhikkhave samathanimittam abyagganimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va samadhisambojjhangassa uppadaya, uppannassa va samadhisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha samathova samathanimittam, avikkhepatthena ca abyagganimittanti. Apica ekadasa dhamma samadhisambojjhangassa uppadaya samvattanti vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata nimittakusalata samaye cittassa pagganhanata samaye cittassa nigganhanata samaye sampahamsanata samaye ajjhupekkhanata asamahitapuggalaparivajjanata samahitapuggalasevanata jhanavimokkha- paccavekkhanata tadadhimuttatati. Tattha vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata ca vuttanayeneva veditabba. Nimittakusalata nama kasinanimittassa uggahakusalata. Samaye cittassa pagganhanatati yasmim samaye atisithilaviriyatadihi linam cittam hoti, tasmim samaye dhammavicayaviriyapitisambojjhangasamutthapanena 2- tassa pagganhanam. Samaye cittassa nigganhanatati yasmim samaye accaraddhaviriyatadihi uddhatam cittam hoti, tasmim samaye passaddhisamadhiupekkhasambojjhangasamutthapanena tassa nigganhanam. Samaye sampahamsanatati yasmim samaye cittam pannapayogamandataya va upasamasukhanadhigamena va nirassadam hoti, tasmim samaye atthasamvegavatthupaccavekkhanena samvejeti. Attha samvegavatthuni nama jatijarabyadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite vattamulakam dukkham, anagate vattamulakam dukkham, paccuppanne aharapariyetthimulakam @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/96 aharasutta. @2 cha.Ma. dhammavicayaviriyasambojjhanga.... (piti na dissati)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page315.

Dukkhanti. Ratanattayagunanussaranena ca pasadam janeti. Ayam vuccati "samaye sampahamsanata"ti. Samaye ajjhupekkhanata nama yasmim samaye sammapatipattim agamma alinam anuddhatam anirassadam arammane samappavattam samathavithipatipannam cittam hoti, tadassa paggahaniggahasampahamsanesu na byaparam apajjati sarathi viya samappavattesu assesu. Ayam vuccati "samaye ajjhupekkhanata"ti. Asamahitapuggala- parivajjanata nama upacaram va appanam va appattanam vikkhittacittanam puggalanam araka parivajjanam. Samahitapuggalasevanata nama upacarena va appanaya va samahitacittanam sevana bhajana payirupasana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu samadhiuppadanatthamyeva ninnaponapabbharacittata. Evam hi patipajjato esa uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Upekkhasambojjhangassa "atthi bhikkhave upekkhasambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va upekkha- sambojjhangassa uppadaya, uppannassa va upekkhasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha upekkhava upekkhasambojjhangatthaniya dhamma nama. Apica panca dhamma upekkhasambojjhangassa uppadaya samvattanti sattamajjhattata sankharamajjhattata sattasankharakelayanapuggalaparivajjanata sattasankharamajjhattapuggalasevanata tadadhimuttatati. Tattha dvihakarehi sattamajjhattatam samutthapeti "tvam attano kammena agantva attano kammena gamissasi, esopi attano kammena agantva attano kammena gamissati, tvam kam kelayasi"ti evam kammassakatapaccavekkhanena ca, "paramatthato sattoyeva natthi, so tvam kam kelayasi"ti evam nissattapaccavekkhanena @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/94 aharasutta.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page316.

Ca. Dvihakarehi sankharamajjhattatam samutthapeti "idam civaram anupubbena vannavikaram ceva jinnabhavanca upagantva padapunjanacolakam hutva yatthikotiya chaddaniyam bhavissati, sace panassa samiko bhaveyya, nassa evam vinassitum dadeyya"ti evam assamikabhavapaccavekkhanena ca "anaddhaniyam idam tavakalikan"ti evam tavakalikabhavapaccavekkhanena ca, yatha ca civare, evam pattadisupi yojana katabba. Sattasankharakelayanapuggalaparivajjanatati ettha yo puggalo gihi va attano puttadhitadike pabbajito va attano antevasikasaddhiviharikasamanupajjhayakadike 1- mamayati, sahattheneva nesam kesacchedanasucikammacivaradhovanarajanapattapacanadini karoti, muhuttampi apassanto "asuko samanero kuhim, asuko daharo kuhin"ti bhantamigo viya ito cito ca aloketi, annena kesacchedanadinam atthaya "muhuttam tava asukam pesetha"ti yaciyamanopi "amhepi tam attano kammam na karema, tumhe tam gahetva kilamessatha"ti na deti. Ayam sattakelayano nama. Yo pana pattacivarathalakakattarayatthiadini mamayati, annassa hatthena paramasitumpi na deti, tavakalikam yacito "mayampi idam mamayanta 2- na paribhunjama, tumhakam kim dassama"ti vadati. Ayam sankharakelayano nama. Yo pana tesu dvisu vatthusupi majjhatto udasino. Ayam sattasankharamajjhatto nama. Iti ayam upekkhasambojjhango evarupam sattasankharakelayanapuggalam araka parivajjentassapi sattasankharamajjhattapuggalam sevantassapi thananisajjadisu taduppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Iti ajjhattam vati evam attano va sattasambojjhange parigganhitva parassa va, kalena va attano, kalena va parassa sambojjhange parigganhitva dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha sambojjhanganam nibbattinirodhavasena veditabba. Ito param vuttanayameva. @Footnote: 1 cha.Ma. antevasikasamanupajjhayakadike 2 Ma. noyanta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page317.

Kevalanhi idha bojjhangapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva bojjhangapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Bojjhangapabbavannana nitthita. ------------- Catusaccapabbavannana [119] Evam sattabojjhangavasena dhammanupassanam vibhajitva idani catusaccavasena vibhajitum puna caparantiadimaha. Tattha idam dukkhanti yathabhutam pajanatiti thapetva tanham tebhumike dhamme "idam dukkhan"ti yathasabhavato pajanati, tasseva kho pana dukkhassa janikam samutthapikam purimatanham "ayam dukkhasamudayo"ti, ubhinnam appavatti nibbanam "ayam dukkhanirodho"ti, dukkhaparijananam samudayapajahanam nirodhasacchikaranam ariyamaggam "ayam dukkhanirodhagamini patipada"ti yathasabhavato pajanatiti attho. Avasesa ariyasaccakatha visuddhimagge vittharitayeva. Iti ajjhattam vati evam attano va cattari saccani parigganhitva, parassa va, kalena va attano, kalena va parassa cattari saccani parigganhitva dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha catunnam saccanam yathasabhavato uppattinibbutivasena 1- veditabba. Ito param vuttanayameva. Kevalanhi idha catusaccapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva saccapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukham veditabbam. Sesam tadisamevati. Catusaccapabbavannana nitthita. ------------- @Footnote: 1 cha.Ma. uppattinivattivasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page318.

Ettavata anapanam catuiriyapatham catusampajannam dvattimsakaram catudhatuvavatthanam navasivathika vedananupassana cittanupassana nivaranapariggaho khandhapariggaho ayatanapariggaho bojjhangapariggaho saccapariggahoti ekavisati kammatthanani vuttani. Tesu anapanadvattimsakaranavasivathikati ekadasa appana- kammatthanani honti. Dighabhanakamahasivatthero pana "navasivathika adinavanu- passanavasena vutta"ti aha. Tasma tassa matena dveyeva appanakammatthanani, sesani upacarakammatthanani. Kim panetesu sabbesu abhiniveso jayati na jayatiti. Na jayati. Iriyapathasampajannanivaranasambojjhangesu hi abhiniveso na jayati, sesesu jayatiti. Mahasivatthero panaha "etesupi abhiniveso jayati, ayanhi atthi nu kho me cattaro iriyapatha, udahu natthi, atthi nu kho me catusampajannam, udahu natthi, atthi nu kho me panca nivarana, udahu natthi, atthi nu kho me sattabojjhanga, udahu natthiti evam parigganhati, tasma sabbattha abhiniveso jayati"ti. [137] Yo hi koci bhikkhaveti yo koci 1- bhikkhu va bhikkhuni va upasako va upasika va. Evam bhaveyyati adito patthaya vuttena bhavananukkamena bhaveyya. Patikankhanti patikankhitabbam, avassam bhaviti attho. Annati arahattam. Sati va upadiseseti upadisese va sati aparikkhine. Anagamitati anagamibhavo. Evam sattannam vassanam vasena sasanassa niyyanikabhavam dassetva puna tato appatarepi kale dassento "titthantu bhikkhave"tiadimaha. Sabbampi cetam majjhimasseva veneyyapuggalassa 2- vasena vuttam. Tikkhapannam pana sandhaya "pato anusittho sayam visesam adhigamissati, sayam anusittho pato visesam adhigamissati"ti 3- vuttam. @Footnote: 1 cha.Ma. yo hi koci 2 cha.Ma. neyyapuggalassa @3 Ma.Ma. 13/345/328 bodhirajakumarasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page319.

Iti bhagava "evam niyyanikam bhikkhave mama sasanan"ti dassetva ekavisatiyapi thanesu arahattanikutena desitam desanam niyyatento "ekayano ayam bhikkhave maggo .pe. Iti yantam vuttam, idametam paticca vuttan"ti aha. Sesam uttanatthamevati. Papancasudaniya majjhimanikayatthakathaya satipatthanasuttavannana nitthita. ----------- Mulapariyayavaggo nama pathamo vaggo. Nitthito ---------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 7 page 244-319. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=7&A=6238&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=6238&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=131              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1754              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=2073              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=2073              Contents of The Tipitaka Volume 12 http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]