ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 53 : PALI ROMAN Saṅgaṇi.A. (aṭṭhasālinī)

page1.

Aṭṭhasālinī nāma abhidhammaṭṭhakathā dhammasaṅgaṇīvaṇṇanā ---------- namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa. Ārambhakathā 1- [1] Karuṇā viya sattesu paññā yassa mahesino ñeyyadhammesu sabbesu pavattittha yathāruciṃ. [2] Dayāya tāya sattesu samussāhitamānaso pāṭiherāvasānamhi vasanto tidasālaye. [3] Pāricchattakamūlamhi paṇḍukambalanāmake silāsane sannisinno ādiccova yugandhare. [4] Cakkavāḷasahassehi dasahāgamma sabbaso sannisinnena devānaṃ gaṇena parivārito. [5] Mātaraṃ pamukhaṃ katvā tassā paññāya tejasā abhidhammakathāmaggaṃ devānaṃ sampavattayi. [6] Tassa pāde namassitvā sambuddhassa sirīmato saddhammañcassa pūjetvā katvā saṃghassa cañjaliṃ. [7] Nipaccakārassetassa katassa ratanattaye ānubhāvena sosetvā antarāye asesato. [8] Visuddhācārasīlena nipuṇāmalabuddhinā bhikkhunā buddhaghosena sakkaccaṃ abhiyācito. @Footnote: 1 cha.Ma. ganthārambhakathā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

[9] Yaṃ devadevo devānaṃ desetvā nayato puna therassa sāriputtassa samācikkhi vināyako. [10] Anotattadahe katvā upaṭṭhānaṃ mahesino yañca sutvāna so thero āharitvā mahītalaṃ. [11] Bhikkhūnaṃ payirupāhāsi 1- iti bhikkhūhi dhārito saṅgītikāle saṅgīto vedehamuninā puna. [12] Tassa gambhīrañāṇehi 2- ogāḷhassa abhiṇhaso nānānayavicittassa abhidhammassa ādito. [13] Yā mahākassapādīhi vasīhaṭṭhakathā purā saṅgītā anusaṅgītā pacchāpi ca isīhi yā. [14] Ābhaṭā puna therena mahindenetamuttamaṃ yā dīpaṃ dīpavāsīnaṃ bhāsāya abhisaṅkhitā. 3- [15] Apanetvā tato bhāsaṃ tambapaṇṇinivāsinaṃ āropayitvā niddosaṃ bhāsaṃ tantinayānugaṃ. [16] Nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ anākulaṃ mahāvihāravāsīnaṃ dīpayanto vinicchayaṃ. [17] Atthaṃ pakāsayissāmi āgamaṭṭhakathāsupi gahetabbaṃ gahetvāna tosayanto vicakkhaṇe. [18] Kammaṭaṭhānāni sabbāni cariyābhiññā vipassanā visuddhimagge panidaṃ yasmā sabbaṃ pakāsitaṃ. [19] Tasmā taṃ aggahetvāna sakalāyapi tantiyā padānukkamato eva karissāmatthavaṇṇanaṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. payirudāhāsi 2 Sī. gambhīraññāṇena 3 cha.Ma. abhisaṅkhatā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

[20] Iti me bhāsamānassa abhidhammakathaṃ imaṃ avikkhittā nisāmetha dullabhā hi ayaṃ kathāti. Nidānakathā tattha abhidhammoti 1- kenaṭṭhena abhidhammo? dhammātirekadhammavisesaṭṭhena. Atirekavisesaṭṭhadīpako hi ettha abhisaddo "bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti 2- abhikkantavaṇṇenā"tiādīsu 3- viya. Tasmā yathā samussitesu bahūsu chattesu ca dhajesu ca yaṃ atirekappamāṇaṃ visesavaṇṇasaṇṭhānañca chattaṃ, taṃ aticchattanti vuccati. Yo atirekappamāṇo nānāvirāgavaṇṇavisesasampannova dhajo, so atidhajoti vuccati. Yathā ca ekato sannipatitesu bahūsu rājakumāresu ceva devesu ca yo jātibhogayasaissariyādisampattīhi atirekataro ceva visesavaṇṇataro 4- ca rājakumāro, so atirājakumāroti vuccati. Yo āyuvaṇṇaissariyayasasampattiādīhi atirekataro ceva visesavaṇṇataro ca devo, so atidevoti vuccati. Tathārūpo brahmāpi atibrahmāti vuccati. Evameva ayampi dhammo dhammātirekadhammavisesaṭṭhena abhidhammoti vuccati. Suttantaṃ hi patvā pañcakkhandhā ekadeseneva vibhattā, na nippadesena. Abhidhammaṃ patvā pana suttantabhājanīyaabhidhammabhājanīyapañhāpucchakanayānaṃ vasena nippadesato vibhattā. Tathā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo cattāri saccāni bāvīsatindriyāni dvādasaṅgadīpako 5- paccayākāro. Kevalaṃ hi indriyavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ paccayākāre ca pañhāpucchakaṃ natthi. Suttantañhi patvā cattāro satipaṭṭhānā ekadeseneva vibhattā, na nippadesena. Abhidhammaṃ patvā pana tiṇṇampi nayānaṃ vasena nippadesato vibhattā. Tathā cattāro sammappadhānā 6- cattāro iddhipādā satta sambojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo cattāri jhānāni catasso appamaññāyo pañca sikkhāpadāni catasso paṭisambhidā. Kevalaṃ hi ettha sikkhāpadavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi. Suttantaṃ patvā pana ñāṇaṃ ekadeseneva vibhattaṃ, na @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 Ma.u. 14/384/330, saṃ.kha. 17/87/96 @3 cha.Ma. abhikkantavaṇṇā ti 4 cha.Ma. visesavantataro. evamuparipi @5 cha.Ma. dvādasapadiko 6 cha.Ma. cattāri sammappadhānāni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Nippadesena. Tathā kilesā. Abhidhammaṃ patvā pana "ekavidhena ñāṇavatthū"tiādinā 1- nayena mātikaṃ ṭhapetvā nippadesato vibhattaṃ. Tathā ekekato paṭṭhāya anekehi nayehi kilesā vibhattā. Suttantaṃ patvā ca pana bhummantaraparicchedo 2- ekadeseneva vibhatto, na nippadesena. Abhidhammaṃ patvā pana tiṇṇampi nayānaṃ vasena bhummantaraparicchedo nippadesatova paññatto. 3- Evaṃ dhammātirekadhammavisesaṭṭhena abhidhammoti veditabbo. Pakaraṇaparicchedato panesa dhammasaṅgaṇīvibhaṅgadhātukathāpuggalapaññattikathāvatthu- yamakapaṭṭhānānaṃ sattannaṃ pakaraṇānaṃ vasena ṭhitopi. Ayamettha ācariyānaṃ samānakathā. Vitaṇḍavādī panāha "kathāvatthu kasmā gahitaṃ, nanu sammāsambuddhassa parinibbānato aṭṭhārasavassādhikāni dve vassasatāni atikkamitvā moggalliputtatissattherena etaṃ ṭhapitaṃ? tasmā sāvakabhāsitattā chaḍḍetha nan"ti. Kiṃ pana chappakaraṇāni abhidhammoti. Evaṃ na vadāmīti. Atha kiṃ vadasīti. Sattappakaraṇānīti. Kataraṃ gahetvā satta karosīti. Mahādhammahadayaṃ nāma atthi, etena saha sattāti. Mahādhammahadaye apubbaṃ natthi, katipayā ca pañhāvārā avasesā, kathāvatthunā saddhiṃ sattāti. No kathāvatthunā mahādhātukathā nāma atthi, tāya saddhiṃ sattāti. 4- Mahādhammahadaye tāva katipayā ca pañhāvārā avasesā, 4- mahādhātukathāyaṃ apubbaṃ natthi, appamattakāva tanti avasesā, kathāvatthunāva saddhiṃ sattāti. Sammāsambuddho hi sattappakaraṇāni desento kathāvatthuṃ patvā yāva esā puggalavāde 5- tāva catūsu pañhesu dvinnaṃ pañcakānaṃ vasena aṭṭhamukhavādayutti, taṃ ādikaṃ katvā sabbakathāmaggesu asampuṇṇabhāṇavāramattāya pāliyā mātikaṃ ṭhapesi. Sā panesā tanti "puggalo upalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti 6-? āmantā. Yo Sacchikaṭṭho paramaṭṭho tato so puggalo upalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? na Hevaṃ vattabbe. Ājānāhi niggahaṃ .pe. Puggalo nūpalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? @Footnote: 1 abhi. 35/751/377 2 cha.Ma. bhūmantaraparicchedo. evamuparipi 3 cha.Ma. vibhatto @4-4 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti 5 cha.Ma. puggalavāre @6 ka. sacchikatthaparamatthenāti. evamuparipi, cha.Ma. saccikaṭṭhaparamatthenāti. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Āmantā. Yo sacchikaṭṭho paramaṭṭho tato so puggalo nūpalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? na hevaṃ vattabbe. Ājānāhi niggahaṃ .pe. Paṭikammaṃ. Sabbattha puggalo upalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? āmantā. Yo sacchikaṭṭho paramaṭṭho tato so puggalo sabbattha upalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? na hevaṃ vattabbe. Ājānāhi paṭikammaṃ. Sabbadā puggalo upalabbhati sabbadā puggalo nūpalabbhati sabbesu puggalo upalabbhati sabbesu puggalo nūpalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? āmantā. Yo sacchikaṭṭho paramaṭṭho tato so puggalo nūpalabbhati sacchikaṭṭhaparamaṭṭhenāti? na hevaṃ vattabbe. Ājānāhi paṭikamman"ti 1- evaṃ paṭhamaṃ vādaṃ nissāya paṭhamaṃ niggahaṃ dutiyaṃ nissāya dutiyaṃ niggahaṃ .pe. Aṭṭhamaṃ nissāya aṭṭhamaṃ niggahaṃ dassentena satthārā ṭhapitā. Iminā nayena sabbattha mātikāṭhapanaṃ veditabbaṃ. Taṃ panetaṃ mātikaṃ ṭhapento idaṃ disvāva ṭhapesi:- "mama parinibbānato aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ matthake moggalliputtatissatthero nāma bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ samodhānetvā dīghanikāyappamāṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ bhājessatī"ti. Moggalaliputtatissattheropi imaṃ pakaraṇaṃ desento na attano ñāṇena desesi, satthārā pana dinnanayena ṭhapitamātikāya desesi. Iti satthārā dinnanayena ṭhapitamātikāya desitattā sakalampetaṃ pakaraṇaṃ buddhabhāsitameva nāma jātaṃ. Yathā kiṃ? yathā madhupiṇḍikasuttantādīni. Madhupiṇḍikasuttasmiṃ hi bhagavā "yatonidānaṃ bhikkhu purisaṃ papañcasaññāsaṅkhā samudācaranti, ettha ce natthi abhinanditabbaṃ abhivaditabbaṃ ajjhositabbaṃ, esevanto rāgānusayānan"ti 2- mātikaṃ ṭhapetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi. Dhammapaṭiggāhakā bhikkhū mahākaccānattheraṃ 3- upasaṅkamitvā dasabalena ṭhapitamātikāya atthaṃ pucchiṃsu. Thero pucchitamatteneva 4- akathetvā dasabalassa apacitiṃ dassanatthaṃ @Footnote: 1 abhi. 37/1-10/1-8 2 Ma.Ma. 12/202/170 @3 ka. mahākaccāyanattheraṃ. evamuparipi 4 cha.Ma. pucchitamattakeneva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

"seyyathāpi āvuso puriso sāratthiko sāragavesī"ti 1- sāropamaṃ āharitvā sārarukkho viya bhagavā sākhāpalāsasadisā sāvakā. So hāvuso bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammasāmī tathāgatoti satthāraṃ thometvā punappunaṃ therehi yācito satthārā ṭhapitamātikāya atthaṃ vibhajitvā "ākaṅkhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaṃyeva upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyātha, sace sabbaññutañāṇena saddhiṃ saṃsandiyamānaṃ sameti, taṃ gaṇheyyātha. No ce mā gaṇhathā"ti iminā adhippāyena "yathā ca vo bhagavā byākaroti, tathā taṃ dhāreyyāthā"ti vatvā uyyojesi. Te satthāraṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ pucchiṃsu. Satthā "dukathitaṃ kaccānenā"ti avatvā suvaṇṇāliṅgaṃ 2- ussāpento viya gīvaṃ upanāmetvā 3- supupphitasatapattasassirikaṃ viya mahāmukhaṃ pūrento brahmassaraṃ nicchāretvā "sādhu sādhū"ti therassa sādhukāraṃ datvā "paṇḍito bhikkhave mahākaccāno, mahāpañño bhikkhave mahākaccāno, mañcepi tumhe bhikkhave etamatthaṃ paṭipuccheyyātha, ahampi maṃ evamevaṃ byākareyyaṃ, yathā taṃ mahākaccānena byākatan"ti 4- āha. Evaṃ satthārā anumoditakālato paṭṭhāya pana sakalaṃ suttantaṃ buddhabhāsitaṃ nāma jātaṃ. Ānanadattherādīhi vitthāritasuttantesvapi eseva nayo. Evameva sammāsambuddho sattappakaraṇāni desento kathāvatthuṃ patvā vuttanayena mātikaṃ ṭhapesi. Ṭhapento ca idamaddasa:- "mama parinibbānato aṭṭhārasavassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ matthake moggalliputtatissatthero nāma bhikkhu bhikkhusahassamajjhe nisinno sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcāti suttasahassaṃ samodhānetvā dīghanikāyappamāṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ bhājessatī"ti. Moggalliputtatissattheropi imaṃ pakaraṇaṃ desento na attano ñāṇena desesi, satthārā pana dinnanayena ṭhapitamātikāya desesi. Iti satthārā dinnanayena @Footnote: 1 Ma.mū. 12/203/171 2 ka. suvaṇṇaḷiṅgaṃ @3 cha.Ma. unnāmetvā 4 Ma.mū. 12/205/175

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Ṭhapitamātikāya desitattā sakalametaṃ pakaraṇaṃ buddhabhāsitaṃeva nāma jātaṃ. Evaṃ kathāvatthunā saddhiṃ sattappakaraṇāni abhidhammo nāma. Tattha dhammasaṅgaṇippakaraṇe catasso vibhattiyo cittavibhatti rūpavibhatti nikkheparāsi atthuddhāroti. Tattha kāmāvacarakusalato aṭṭha akusalato dvādasa kusalavipākato soḷasa akusalavipākato satta kiriyato ekādasa rūpāvacarakusalato pañca vipākato pañca kiriyato pañca arūpāvacarakusalato cattāri vipākato cattāri kiriyato cattāri lokuttarakusalato cattāri vipākato cattārīti ekūnanavuti cittāni cittavibhatti nāma. Cittuppādakaṇḍantipi etasseva nāmaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekachabhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Tadanantaraṃ "ekavidhena duvidhenā"tiādinā nayena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena vibhajitvā dassitā rūpavibhatti nāma. Rūpakaṇḍantipi tasseva nāmaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekadvebhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Tadanantaraṃ mūlato khandhato dvārato bhūmito atthato dhammato nāmato liṅgatoti evaṃ mūlādīhi 1- nikkhipitvā desito nikkheparāsi nāma. So:- mūlato khandhato cāpi dvārato cāpi bhūmito atthato dhammato cāpi nāmato cāpi liṅgato nikkhipitvā desitattā nikkhepoti pavuccati. Nikkhepakaṇḍantipi tasseva nāmaṃ. Taṃ vācanāmaggato timattabhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Tadanantaraṃ pana tepiṭakassa buddhavacanassa atthuddhārabhūtaṃ yāva saraṇadukā nikkhittaṃ aṭṭhakathākaṇaḍaṃ nāma, yato mahāpakaraṇiyā bhikkhū mahāpakaraṇe gaṇanacāraṃ asallakkhentā gaṇanaṃ 2- samānenti. Taṃ vācanāmaggato dvimattabhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. @Footnote: 1 Ma., Sī. mūlādīni 2 cha.Ma. gaṇanacāraṃ, Sī. gaṇanavāraṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Iti sakalaṃ dhammasaṅgaṇippakaraṇaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekaterasamattabhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Evametaṃ:- cittavibhatti rūpañca nikkhepo atthajotanā gambhīraṃ nipuṇaṃ ṭhānaṃ tampi buddhena desitaṃ. Tadanantaraṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ nāma. Taṃ "khandhavibhaṅgo āyatanavibhaṅgo dhātuvibhaṅgo saccavibhaṅgo indriyavibhaṅgo paccayākāravibhaṅgo satipaṭṭhānavibhaṅgo sammappadhānavibhaṅgo iddhipādavibhaṅgo bojjhaṅgavibhaṅgo maggavibhaṅgo 1- jhānavibhaṅgo appamaññāvibhaṅgo sikkhāpadavibhaṅgo paṭisambhidāvibhaṅgo ñāṇavibhaṅgo khuddakavatthuvibhaṅgo dhammahadayavibhaṅgo"ti aṭṭhārasavidhena vibhattaṃ. Tattha khandhavibhaṅgo suttantabhājanīyaabhidhammabhājanīyapañhāpucchakānaṃ vasena tidhā vibhatto. So vācanāmaggato pañcamattabhāṇavāro, vitthāriyamāno pana ananto aparimāṇo hoti. Tato paraṃ āyatanavibhaṅgādayopi teheva tīhi nayehi vibhattā. Tesu āyatanavibhaṅgo vācanāmaggato atirekabhāṇavāro. Dhātuvibhaṅgo dvimattabhāṇavāro. Tathā saccavibhaṅgo. Indriyavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi. Vācanāmaggato panesa atirekabhāṇavāramatto. Paccayākāravibhaṅgo chamattabhāṇavāro. Pañhāpucchakaṃ 2- panettha natthi. Satipaṭṭhānavibhaṅgo atirekabhāṇavāramatto. Tathā sammappadhānaiddhipāda- bojjhaṅgamaggavibhaṅgā. Jhānavibhaṅgo dvibhāṇavāramatto. Appamaññāvibhaṅgo atirekabhāṇavāramatto. Sikkhāpadavibhaṅgepi suttantabhājanīyaṃ natthi. Vācanāmaggato panesa atirekabhāṇavāramatto. Tathā paṭisambhidāvibhaṅgo. Ñāṇavibhaṅgo dasavidhena vibhatto. Vācanāmaggato panesa timattabhāṇavāro. Khuddakavatthuvibhaṅgopi dasavidhena vibhatto. Vācanāmaggato panesa timattabhāṇavāro. Dhammahadayavibhaṅgo tividhena vibhatto. Vācanāmaggato panesa atirekadvibhāṇavāramatto. Sabbepi vitthāriyamānā anantā aparimāṇā honti. Evametaṃ vibhaṅgappakaraṇaṃ nāma vācanāmaggato pañcatiṃsamattabhāṇavāraṃ, vitthāriyamānaṃ 3- pana anantamaparimāṇaṃ hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. maggaṅgavibhaṅgo 2 cha.Ma. pañhapucchakaṃ 3 cha.Ma. vitthārato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Tadanantaraṃ dhātukathāpakaraṇaṃ nāma. Taṃ "saṅgaho asaṅgaho saṅgahitena asaṅgahitaṃ asaṅgahitena saṅgahitaṃ saṅgahitena saṅgahitaṃ asaṅgahitena asaṅgahitaṃ sampayogo vippayogo sampayuttena vippayuttaṃ vippayuttena sampayuttaṃ sampayuttena sampayuttaṃ vippayuttena vippayuttaṃ saṅgahitena sampayuttaṃ vippayuttaṃ sampayuttena saṅgahitaṃ asaṅgahitaṃ asaṅgahitena sampayuttaṃ vippayuttaṃ vippayuttena saṅgahitaṃ asaṅgahitan"ti cuddasavidhena vibhattaṃ. Taṃ vācanāmaggato atirekachabhāṇavāramattaṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Tadanantaraṃ puggalapaññatti nāma. Sā "khandhapaññatti āyatanapaññatti dhātupaññatti saccapaññatti indriyapaññatti puggalapaññattī"ti chabbidhena vibhattā. Sā vācanāmaggato atirekapañcabhāṇavārā, vitthāriyamānā pana anantā aparimāṇāeva hoti. Tadanantaraṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ nāma. Taṃ "sakavāde pañca suttasatāni paravāde pañcā"ti suttasahassaṃ samodhānetvā vibhattaṃ. Taṃ vācanāmaggato idāni potthake likhitaṃ aggahetvā saṅgītiāropitanayena dīghanikāyappamāṇaṃ, vitthāriyamānaṃ pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Tadanantaraṃ yamakaṃ nāma pakaraṇaṃ. Taṃ "mūlayamakaṃ khandhayamakaṃ āyatanayamakaṃ dhātuyamakaṃ saccayamakaṃ saṅkhārayamakaṃ anusayayamakaṃ cittayamakaṃ dhammayamakaṃ indriyayamakan"ti dasavidhena vibhattaṃ. Taṃ vācanāmaggato vīsatibhāṇavārasatamattaṃ, 1- vitthārato pana anantamaparimāṇaṃ hoti. Tadanantaraṃ mahāpakaraṇaṃ nāma. Paṭṭhānantipi tasseva nāmaṃ. Taṃ "hetupaccayo ārammaṇapaccayo adhipatipaccayo anantarapaccayo samanantarapaccayo sahajātapaccayo aññamaññapaccayo nissayapaccayo upanissayapaccayo purejātapaccayo pacchājātapaccayo āsevanapaccayo kammapaccayo vipākapaccayo āhārapaccayo indriyapaccayo jhānapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo vippayuttapaccayo atthipaccayo natthipaccayo vigatapaccayo avigatapaccayo"ti paccayavasena tāva catuvīsatividhena vibhattaṃ. Imasmiṃ pana ṭhāne paṭṭhānaṃ samānetabbaṃ:- kusalattikādayo hi bāvīsatitikā nāma. Hetū dhammā nahetū dhammā .pe. Saraṇā dhammā araṇā dhammāti ime @Footnote: 1 cha.Ma. vīsabhāṇavārasataṃ, Sī. vīsaṃ bhāṇavārasataṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Satadukā. Aparepi dukā vijjābhāgino dhammā avijjābhāgino dhammā .pe. Khaye ñāṇaṃ anuppāde ñāṇanti dvācattāḷīsasuttantikadukā nāma. Tesu dvāvīsatitikā satadukāti ayaṃ āhacca bhāsitā jinavacanabhūtā sabbaññutañāṇabuddhena 1- desitā sattannaṃ pakaraṇānaṃ mātikā nāma. Athāpare dvācattāḷīsasuttantikadukā kuto pabhavā kena ṭhapitā kena desitāti. Dhammasenāpati sāriputtattherappabhavā, tena ṭhapitā tena desitāti. Ime ṭhapento pana thero na sāmukkaṃsikena attano ñāṇena ṭhapesi. Ekuttariyaṃ pana ekanipātādisaṅgīti 2- dasuttarasuttantehi samodhānetvā ābhidhammikattherānaṃ suttantaṃ patvā akilamatthaṃ ṭhapitā. Tena 3- panete ekasmiṃ nikkhepakaṇḍeyeva matthakaṃ pāpetvā vibhattā, sesaṭṭhānesu yāva saraṇadukā abhidhammo vibhatto. Sammāsambuddhena hi anulomapaṭṭhāne dvāvīsatitike nissāya tikapaṭṭhānaṃ nāma niddiṭṭhaṃ. Sataduke nissāya dukapaṭṭhānaṃ nāma niddiṭṭhaṃ. Tato paraṃ dvāvīsatitike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. 4- Tato paraṃ dukasataṃ gahetvā dvāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Tike pana tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Duke pana dukesuyeva pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāma dassitaṃ. Evaṃ:- tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ dukatikañceva tikadukañca tikatikañceva dukadukañca cha anulomamhi nayā sugambhīrāti. 5- Paccanīyapaṭṭhānepi dvāvīsatitike nissāya tikapaṭṭhānaṃ nāma, dukasataṃ nissāya dukapaṭṭhānaṃ nāma, dvāvīsatitike dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma, dukasataṃ bāvīsatiyā tikesu pakkhipitvā tikadukapaṭṭhānaṃ nāma, tike tikesuyeva pakkhipitvā tikatikapaṭṭhānaṃ nāma, duke dukesu pakkhipitvā dukadukapaṭṭhānaṃ nāmāti paccanīyepi chahi nayehi paṭṭhānaṃ niddiṭṭhaṃ. 6- Tena vuttaṃ:- @Footnote: 1 cha.Ma. sabbaññubuddhena 2 cha.Ma. ekanipātadukanipātasaṅgīti 3 cha.Ma. te @4 ka. dasseti. evamuparipi 5 abhi. 40/44/20 (syā) 6 ka. niṭṭhitaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ dukatikañceva tikadukañca tikatikañceva dukadukañca cha paccanīyamhi nayā sugambhīrāti. 1- Tato paraṃ anulomapaccanīyepi eteneva upāyena cha nayā dassitā. Tenāha:- tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ dukatikañceva tikadukañca tikatikañceva dukadukañca cha anulomapaccanīyamhi nayā sugambhīrāti. 2- Tadanantaraṃ paccanīyānulomepi eteheva chahi nayehi niddiṭṭhaṃ. Tenāha:- tikañca paṭṭhānavaraṃ dukuttamaṃ dukatikañceva tikadukañca tikatikañceva dukadukañca cha paccanīyānulomamhi nayā sugambhīrāti. 3- Evaṃ anulome cha paṭṭhānāni paṭilome cha anulomapaccanīye cha paccanīyānulome cha paṭṭhānānīti idaṃ catuvīsatisamantapaṭṭhānassa samodhānapaṭṭhānaṃ mahāpakaraṇaṃ nāma. Idāni imassa abhidhammassa gambhīrabhāvavijānanatthaṃ cattāro sāgarā veditabbā saṃsārasāgaro jalasāgaro nayasāgaro ñāṇasāgaroti. Tattha saṃsārasāgaro nāma:- khandhānañca paṭipāṭi dhātuāyatanāna ca abbhocchinnaṃ vattamānā saṃsāroti pavuccatīti evaṃ vuttaṃ saṃsāravaṭṭaṃ. Svāyaṃ yasmā imesaṃ sattānaṃ uppattiyā purimakoṭi na paññāyati. Ettakānaṃ hi vassasatānaṃ vā vassasahassānaṃ vā vassasatasahassānaṃ vā kappasatānaṃ vā kappasahassānaṃ vā kappasatasahassānaṃ vā matthake sattā uppannā, @Footnote: 1 abhi. 40/47/21 (syā) 2 abhi. 40/51/23 (syā) 3 abhi. 40/55/24 (syā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Tato pubbe nāhesunti vā asukassa rañño kāle uppannā, asukassa buddhassa kāle uppannā, tato pubbe nāhesunti vā ayaṃ paricchedo natthi. "purimā bhikkhave koṭi na paññāyati avijjāya ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā sambhavī"ti 1- iminā pana nayena ayaṃ saṃsārasāgaro nāma anamataggova. Mahāsamuddo pana jalasāgaro nāmāti veditabbo. So caturāsītiyojana- sahassagambhīro. Tattha udakassa āḷhakasatehi vā āḷhakasahassehi vā āḷhakasatasahassehi vā pamāṇaṃ nāma natthi, atha kho asaṅkheyyo appameyyo mahāudakakkhandhotveva saṅkhyaṃ 2- gacchati. Ayaṃ jalasāgaro nāma. Katamo nayasāgaro? tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Dvepi hi tantiyo paccavekkhantānaṃ Saddhāsampannānaṃ pasādabahulānaṃ ñāṇuttarānaṃ kulaputtānaṃ anantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati. Katamā dvepi? vinayañca abhidhammañca. Vinayadharānaṃ bhikkhūnaṃ vinayatantiṃ paccavekkhantānaṃ "dosānurūpaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ nāma `imasmiṃ dose imasmiṃ vītikkame idaṃ nāma hotī'ti sikkhāpadapaññāpanaṃ aññesaṃ avisayo, buddhānameva visayo"ti uttarimanussadhammapeyyālaṃ paccavekkhantānaṃ nīlapeyyālaṃ paccavekkhantānaṃ sañcarittapeyyālaṃ paccavekkhantānaṃ anantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati. Ābhidhammika- bhikkhūnampi "khandhantaraṃ āyatanantaraṃ dhātvantaraṃ indriyabalabojjhaṅgakammavipākantaraṃ rūpārūpaparicchedaṃ saṇhasukhumadhammaṃ gaganatale tārakarūpāni gaṇento 3- viya rūpārūpadhamme pabbapabbaṃ koṭṭhāsakoṭṭhāsaṃ katvā vibhajanto dassesi vata no satthā"ti abhidhammatantiṃ paccavekkhantānaṃ anantaṃ pītisomanassaṃ uppajjati. Evaṃ uppattiyā panassa idaṃ vatthumpi veditabbaṃ:- mahānāgatimiyatissadattatthero 4- kira nāma "mahābodhiṃ vandissāmī"ti paratīraṃ gacchanto nāvāya uparitale nisinno mahāsamuddaṃ oloketi. 5- Athassa tasmiṃ samaye neva paratīraṃ paññāyittha, na orimatīraṃ. @Footnote: 1 aṅ. dasaka. 24/61/90 2 Sī. saṅkhaṃ @3 cha.Ma. gaṇhanto @4 cha.Ma. mahāgatigamiyatissadattatthero, Sī. mahāgatimbayatissadattatthero @5 cha.Ma. olokesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Ūmivegappabhedasamuggatajalacuṇṇavippakiṇṇo 1- pana pasāritarajatapaṭasumanapupphasantharasadiso mahāsamuddo paññāyittha. So "kinnukho mahāsamuddassa ūmivego balavā, udāhu catuvīsatippabhede samantapaṭṭhāne nayamukhaṃ balavan"ti cintesi. Athassa mahāsamudde paricchedo paññāyati. Ayaṃ hi heṭṭhā paṭhaviyā 2- paricchinno, upari ākāsena ekato cakkavāḷapabbatena ekato velantena paricchinno. Samantapaṭṭhānassa pana paricchedo na paññāyatīti saṇhasukhumadhammaṃ paccavekkhantassa balavapīti uppannā, so pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā yathānisinno sabbakilese khepetvā aggaphale arahatte patiṭṭhāya udānaṃ udānesi:- attheva gambhīragataṃ sudubbudhaṃ sayaṃ abhiññāya sahetusambhavaṃ yathānupubbaṃ nikhilena desitaṃ mahesinā rūpagataṃva passatīti. Ayaṃ nayasāgaro nāma. Katamo ñāṇasāgaro? sabbaññutañāṇaṃ ñāṇasāgaro nāma. "ayaṃ saṃsārasāgaro Nāma ayaṃ jalasāgaro nāma ayaṃ nayasāgaro nāmā"ti taṃ 3- aññena na sakkā jānituṃ, sabbaññutañāṇeneva sakkā jānitunti sabbaññutañāṇaṃ ñāṇasāgaro nāma. Imesu catūsu sāgaresu imasmiṃ ṭhāne nayasāgaro adhippeto. Imañhi sabbaññū buddhāeva paṭivijjhanti. Ayampi bhagavā bodhimūle nisinno imaṃ paṭivijjhitvā "imaṃ vata me dhammaṃ esantassa gavesantassa kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni vītivattāni, atha me imasmiṃ pallaṅke nisinnena diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā ayaṃ dhammo paṭividdho"ti paṭividdhadhammaṃ paccavekkhanto sattāhaṃ ekapallaṅkena nisīdi. Tato tasmā pallaṅkā vuṭṭhāya "imasmiṃ vata me pallaṅke sabbaññutañāṇaṃ paṭividdhan"ti animmisehi cakkhūhi sattāhaṃ pallaṅkaṃ olokento aṭṭhāsi. Tato devatānaṃ "ajjāpi nūna siddhatthassa kattabbakiccaṃ atthi, pallaṅkasmiñhi ālayaṃ na vijahatī"ti parivitakko udapādi. @Footnote: 1 cha.Ma....parikiṇṇo 2 cha.Ma. mahāpathaviyā 3 cha.Ma. hi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

Satthā devatānaṃ vitakkaṃ ñatvā tāsaṃ vitakkaṃ vūpasamatthaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ dassesi. Mahābodhipallaṅkasmiṃ hi katapāṭihāriyañca ñātisamāgame katapāṭihāriyañca pāṭaliputtasamāgame 1- katapāṭihāriyañca sabbaṃ gaṇḍāmbarukkhamūle katayamakapāṭihāriyasadisameva ahosi. Evaṃ yamakapāṭihāriyaṃ katvā pallaṅkassa ṭhitaṭṭhānassa ca antare ākāsato oruyha sattāhaṃ caṅkami. Imesu ca ekavīsatiyā divasesu ekadivasepi satthu sarīrato rasmiyo na nikkhantā. Catutthe pana sattāhe pacchimuttarāya disāya ratanaghare nisīdi. Ratanagharaṃ nāma na ratanamayaṃ 2- gehaṃ, sattannaṃ pana pakaraṇānaṃ sammasitaṭṭhānaṃ "ratanagharan"ti veditabbaṃ. Tattha dhammasaṅgaṇiṃ sammasantassāpi sarīrato rasmiyo na nikkhantā. Vibhaṅgappakaraṇaṃ, dhātukathaṃ, puggalapaññattiṃ, kathāvatthuppakaraṇaṃ, yamakappakaraṇaṃ sammasantassāpi sarīrato rasmiyo na nikkhantā. Yadā pana mahāpakaraṇaṃ oruyha "hetupaccayo ārammaṇapaccayo .pe. Avigatapaccayo"ti sammasanaṃ ārabhi. Athassa catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ sammasantassa ekantato sabbaññutañāṇaṃ mahāpakaraṇeyeva okāsaṃ labhati. 3- Yathā hi timirapiṅgalamahāmaccho caturāsītiyojanasahassagambhīre mahāsamuddeyeva ekantato lokāsaṃ labhati, evameva sabbaññutañāṇaṃ ekantato mahāpakaraṇeyeva okāsaṃ labhati. 3- Satthu evaṃ laddhokāsena sabbaññutañāṇena yathāsukhaṃ saṇhasukhumadhammaṃ sammasantassa sarīrato nīlapītalohitodātamañjeṭṭhapabhassaravasena chabbaṇṇarasmiyo nikkhamiṃsu. Kesamassūhi ceva akkhīnañca nīlaṭṭhānehi nīlarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena gaganatalaṃ añjanacuṇṇasamokiṇṇaṃ viya ummāpupphanīluppaladalasañchannaṃ viya vītipatantamaṇitālavaṇṭaṃ viya sampasāritamecakapaṭaṃ viya ca ahosi. Chavito ceva akkhīnañca pītaṭṭhānehi pītarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena disābhāgā suvaṇṇarasābhisiñcamānā 4- viya suvaṇṇapaṭapasāritā viya kuṅkumacuṇṇarañjitā 5- viya kaṇṇikārapupphasamparikiṇṇā viya ca virociṃsu. @Footnote: 1 cha.Ma. pāthikaputtasamāgame, Sī. pāṭhikaputtasamāgame 2 cha.Ma. sattaratanamayaṃ @3 cha.Ma. labhi 4 cha. suvaṇṇarasadhārābhisiñcamānā, Ma. suvaṇṇadhāranisiñcamānā, @Sī. suvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā 5 ka. kukkuṭṭhacuṇṇarañjitā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Maṃsalohitehi ceva akkhīnañca rattaṭṭhānehi lohitarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena disābhāgā cīnapiṭṭhacuṇṇarañjitā viya supakkalākhārasābhisiñcamānā viya rattakambalaparikkhittā viya jayasumanapālibhaddakabandhujīvakakusumasamparikiṇṇā viya ca virociṃsu. Aṭṭhīhi ceva dantehi ca akkhīnañca setaṭṭhānehi odātarasmiyo nikkhamiṃsu, yāsaṃ vasena disābhāgā rajatakūṭehi 1- āsiñcamānakhīradhārāsamparikiṇṇā viya pasāritarajatapaṭavitānā viya vītipatantarajatatālavaṇṭā viya kundakumudasinduvāra- sumanamallikādikusumasañchannā viya ca virociṃsu. Mañjeṭṭhapabhassarā pana tamhā tamhā sarīrappadesā nikkhamiṃsu. Iti tā chabbaṇṇarasmiyo nikkhamitvā ghanamahāpaṭhaviṃ gaṇhiṃsu. Catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mahāpaṭhavī niddhantasuvaṇṇapiṇḍi viya ahosi. Atha paṭhaviṃ bhinditvā heṭṭhā udakaṃ gaṇhiṃsu. Paṭhavīsandhārakaṃ aṭṭhanahutādhikacatuyojana- satasahassabahalaṃ udakaṃ suvaṇṇakalalehi āsiñcamānavilīnasuvaṇṇaṃ viya ahosi. Udakaṃ vinivijjhitvā vātamaggahesuṃ. Chanahutādhikanavayojanasatasahassabahalo vāto samussitasuvaṇṇakkhandho viya ahosi. Vātaṃ vinivijjhitvā heṭṭhā ajjaṭākāsaṃ pakkhandiṃsu. Uparibhāgena uggantvāpi cātumahārājike gaṇhiṃsu. Tepi vinivijjhitvā tāvatiṃse, tato yāme, tato tusite, tato nimmānaratī, tato paranimmitavasavattī, tato nava brahmaloke, tato vehapphale, tato pañcasuddhāvāse vinivijjhitvā cattāro arūpe 2- gaṇhiṃsu. Cattāro arūpe vinivijjhitvā ajjaṭākāsaṃ pakkhandiṃsu. Tiriyabhāgehi anantā lokadhātuyo pakkhandiṃsu. Ettakesu ṭhānesu candamhi candappabhā natthi. Suriye suriyappabhā natthi, tārakarūpesu tārakarūpappabhā natthi, devatānaṃ uyyānavimānakapparukkhesu sarīresu ābharaṇesūti sabbattha pabhā natthi. Tisahassimahāsahassī lokadhātuyo 3- ālokapharaṇasamattho mahābrahmāpi suriyassuggamane khajjopanako viya ahosi. Candimasuriyatārakarūpānaṃ devauyyānavimānakapparukkhānaṃ paricchedamattakameva paññāyittha. Ettakañhi ṭhānaṃ buddharasmīhiyeva ajjhotthaṭaṃ ahosi. Ayampi neva @Footnote: 1 cha.Ma. rajataghaṭehi 2 cha.Ma. āruppe. evamuparipi 3 cha. lokadhātuyā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Buddhānaṃ adhiṭṭhānaiddhi na bhāvanāmayā iddhi. Saṇhasukhumadhammaṃ pana sammasato lokanāthassa lohitaṃ pasīdi, vatthurūpaṃ pasīdi, chavivaṇṇo pasīdi, cittasamuṭṭhānā vaṇṇadhātu samantā asītihatthamatte padese niccalā aṭṭhāsi. Iminā nīhārena sattāhaṃ sammasi. Sattarattindivaṃ sammasitadhammo kittako ahosīti? ananto aparimāṇo ahosi. Ayaṃ tāva manasā desanā nāma. Satthā pana evaṃ sattāhaṃ manasā cintitaṃ dhammaṃ vacībhedaṃ katvā desento vassasatenapi vassasahassenapi vassasatasahassenapi matthakaṃ pāpetvā desetuṃ na sakkotīti na vattabbaṃ. Aparabhāgasmiṃ hi tathāgato tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ majjhe nisinno mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā "kulasā dhammā akusalā dhammā abyākatā dhammā"ti dhammaṃ desento satabhāgena sahassabhāgena satasahassabhāgena dhammantarā dhammantaraṃ 1- saṅkhipitvā saṅkhipitvā 1- desesi. Tayo māse nirantaraṃ pavattadesanā 2- vegena pavattaākāsagaṅgā viya adhomukhaṭhapitaudakaghaṭā nikkhantaudakadhārā viya ca hutvā anantā aparimāṇā ahosi. Buddhānaṃ hi bhattānumodanakālepi thokaṃ vaḍḍhetvā anumodantānaṃ desanā dīghamajjhimanikāyappamāṇā ahosi. 3- Pacchābhattaṃ pana sampattaparisāya dhammaṃ desentānaṃ desanā saṃyuttaaṅguttaranikāyadvemahānikāyappamāṇā ahosi. Kasmā? buddhānaṃ hi bhavaṅgaparivāso lahuko, dantāvaraṇaṃ suphussitaṃ, 4- mukhādānaṃ siliṭṭhaṃ, jivhā mudukā, saro madhuro, vacanaṃ lahukaparivattaṃ, tasmā taṃ muhuttaṃ desitadhammopi ettako ahosi. Temāsaṃ desitadhammo pana ananto aparimāṇoyeva ahosi. Ānandatthero hi bahussuto tipiṭakadharo pañcadasagāthāsahassāni saṭṭhipadasahassāni latāpupphāni ākaḍḍhanto viya ṭhitappadeneva ṭhatvā gaṇhāti vā vāceti vā deseti vā. Ettako therassa eko uddesamaggo nāma hoti. Therassa hi anupadaṃ uddesaṃ dadamāno añño dātuṃ na sakkoti na sampāpuṇāti, @Footnote: 1-1 cha.Ma. saṅkamitvā saṅkamitvā 2 cha.Ma. pavattitadesanā @3 cha.Ma. hoti. evamuparipi 4 Sī. suphassitaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

Sammāsambuddhova sampāpuṇeyya. Evaṃ adhimattasatimā adhimattagatimā adhimattadhitimā sāvako satthārā temāsaṃ iminā nīhārena desitaṃ desanaṃ vassasataṃ vassasahassaṃ uggaṇhantopi matthakaṃ pāpetuṃ na sakkoti. Evaṃ temāsaṃ nirantaraṃ desentassa pana tathāgatassa kabaḷiṅkārāhārapaṭibaddhaṃ upādinnakasarīraṃ kathaṃ yāpesīti? paṭijagganeneva. Buddhānaṃ hi so kālo suvavaṭṭhito suparicchinno supaccavekkho. 1- Tasmā bhagavā dhammaṃ desento manussaloke kālaṃ oloketi. So bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā nimmitabuddhaṃ māpetvā "imassa cīvaragahaṇaṃ pattagahaṇaṃ sarakutti ākappo ca evarūpo nāma hotu, ettakaṃ nāma dhammaṃ desetū"ti adhiṭṭhāya pattacīvaramādāya anotattadahaṃ gacchati. Devatā nāgalatādantakaṭṭhaṃ deti. Taṃ khāditvā anotattadahe sarīraṃ paṭijaggitvā manosilātale ṭhito surattaṃ dupaṭaṃ nivāsetvā cīvaraṃ pārupitvā mahārājadattiyaṃ 2- selamayaṃ pattaṃ ādāya uttarakuruṃ gacchati. Tato piṇḍapātaṃ āharitvā anotattadahatīre nisinno paribhuñjitvā divāvihārāya candanavanaṃ gacchati. Dhammasenāpati sāriputtattheropi tattha gantvā sammāsambuddhassa vattaṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. 3- Athassa satthā nayaṃ deti "sāriputta ettako dhammo desito"ti ācikkhati. Evaṃ sammāsambuddhe nayaṃ dente paṭisambhidāpattassa aggasāvakassa velante ṭhatvā hatthaṃ pasāretvā dassitasamuddasadisaṃ nayadānaṃ hoti. Therassāpi nayasatena nayasahassena nayasatasahassena bhagavatā desitadhammo upaṭṭhātiyeva. Satthā divāvihāraṃ nisīditvā dhammaṃ desetvā 4- kāya velāya gacchatīti? Sāvatthīvāsīnaṃ sampattānaṃ dhammadesanavelā nāma atthi, tāya velāya gacchati. Dhammaṃ desetvā gacchantaṃ vā āgacchantaṃ vā ke jānanti, ke na jānanti? Mahesakkhā devatā jānanti, appesakkhā na jānanti. Kasmā na jānantīti? Sammāsambuddhassa vā nimmitabuddhassa vā rasmiādīsu nānattābhāvā. Ubhinnampi hi tesaṃ rasmīsu vā saresu vā vacanesu vā nānattaṃ natthīti. 5- @Footnote: 1 cha.Ma. supaccakkho 2 cha.Ma. cātumahārājadattiyaṃ 3 cha.Ma. nisīdati @4 cha.Ma. desetuṃ 5 cha.Ma. iti-saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Sāriputtattheropi satthārā desitaṃ desitaṃ dhammaṃ āharitvā attano saddhivihārikānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ desesi. Tesaṃ ayaṃ pubbayogo:- te kira kassapadasabalassa kāle khuddakavagguliyoniyaṃ nibbattā pabbhāre olambantā dvinnaṃ ābhidhammikabhikkhūnaṃ abhidhammaṃ sajjhāyantānaṃ sare nimittaṃ gahetvā kaṇhapakkhaṃ sukkapakkhaṃ ajānitvāpi sare nimittagāhamattakeneva kālaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu, ekaṃ buddhantaraṃ devaloke vasitvā tasmiṃ kāle manussaloke nibbattitvā 1- yamakapāṭihāriye pasīditvā therassa santike pabbajiṃsu. Thero satthārā desitadesitadhammaṃ āharitvā tesaṃ desesi. Sammāsambuddhassa abhidhammadesanāpariyosānañca tesaṃ bhikkhūnaṃ sattappakaraṇauggahaṇañca ekappahāreneva ahosi. Abhidhamme vācanāmaggo nāma sāriputtattherappabhavo, mahāpakaraṇe gaṇanavāropi 2- thereneva ṭhapito. Thero hi "iminā nīhārena dhammantaraṃ amakkhetvāva sukhaṃ gahetuṃ dhāretuṃ pariyāpuṇituṃ vācetuñca hotī"ti 3- gaṇanavāraṃ ṭhapesi. Evaṃ sante therova paṭhamataraṃ ābhidhammiko hotīti? na hoti, sammāsambuddhova paṭhamataraṃ ābhidhammiko hoti. So hi taṃ mahābodhipallaṅke nisīditvā paṭivijjhi. Buddho hutvā ca pana sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno udānaṃ udānesi:- "yadā have pātubhavanti dhammā ātāpino jhāyato brāhmaṇassa athassa kaṅkhā vapayanti sabbā yato pajānāti sahetudhammaṃ. Yadā have pātubhavanti dhammā ātapino jhāyato brāhamṇassa athassa kaṅkhā vapayanti sabbā yato khayaṃ paccayānaṃ avedi. @Footnote: 1 cha.Ma. nibbattā 2 cha.Ma. gaṇanacāropi. evamuparipi 3 cha.Ma. pahotīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Yadā have pātubhavanti dhammā ātāpino jhāyato brāhmaṇassa vidhūpayaṃ tiṭṭhati mārasenaṃ sūrova 1- obhāsayamantalikkhan"ti. 2- Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ nāma. Dhammapadabhāṇakā pana:- "anekajātisaṃsāraṃ sandhāvissaṃ anibbisaṃ gahakāraṃ 3- gavesanto dukkhā jāti punappunaṃ gahakāraka diṭṭhosi puna gehaṃ na kāhasi sabbā te phāsukā bhaggā gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ 4- visaṅkhāragataṃ cittaṃ taṇhānaṃ khayamajjhagā"ti. 5- Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ nāmāti vadanti. Yamakasālānamantare nipannena bhagavatā parinibbānasamaye "handadāni bhikkhave āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā"ti 6- vuttavacanaṃ pacchimabuddhavacanaṃ nāma. Ubhinnamantare pañcacattāḷīsavassāni pupphadāmaṃ ganthentena viya ratanāvaliṃ āvuṇantena viya ca kathito amatappakāsano 7- saddhammo majjhimabuddhavacanaṃ nāma. Taṃ sabbampi saṅgayhamānaṃ piṭakato tīṇi piṭakāni honti, nikāyato pañca nikāyā, aṅgato nava aṅgāni dhammakkhandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassāni. Kathaṃ? sabbampi hetaṃ piṭakato vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha ubhayāni pāṭimokkhāni 8- dve vibhaṅgā dvāvīsatikkhandhakā soḷasa parivārāti 8- idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma. Brahmajālādicatuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādidiyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādi- sattasuttasahassasattasatadvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādāna- suttādinavasuttasahassapañcasatasattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, @Footnote: 1 cha.Ma. lūriyova 2 vinaYu. 4/1-3/2-3, khu.u. 25/1-3/94-96 3 Sī.,i. gahakārakaṃ @4 Sī. visaṅkhitaṃ 5 khu.dha. 25/153-154/44 6 dī.Ma. 10/218/135 @7 Sī. amatappakāsako 8-8 ka. dve vibhaṅgāni dvāvīsatikkhandhakāni soḷasa parivārānīti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Khuddakapāṭhadhammapadaudānaitivuttakasuttanipātavimānavatthupetavatthutheragāthātherīgāthājātaka- niddesapaṭisambhidāapadānabuddhavaṃsacariyāpiṭakavasena paṇṇarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma. Dhammasaṅgaṇīādīni sattappakaraṇāni abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha:- vividhavisesanayattā vinayanato ceva kāyavācānaṃ vinayatthavidūhi ayaṃ vinayo "vinayo"ti akkhāto. Vividhā hi ettha pañcavidhapāṭimokkhuddesapārājikādisattaāpattikkhandhamātikā- vibhaṅgādippabhedanayā, visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā, kāyikavācasikaajjhācārānaṃ nisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti. Tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānañca vinayanato ayaṃ vinayo "vinayo"ti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ:- "vividhavisesanayattā vinayanato ceva kāyavācānaṃ vinayatthavidūhi ayaṃ vinayo `vinayo'ti akkhāto"ti. Itaraṃ pana:- atthānaṃ sūcanato suvuttato savanatotha sūdanato suttāṇā suttasabhāgato ca suttaṃ "suttan"ti akkhātaṃ. Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti, suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ, pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenu viya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati, rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgaṃ cetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti, evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikīriyanti na viddhaṃsiyanti, evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ:- "atthānaṃ sūcanato suvuttato savanatotha sūdanato suttāṇā suttasabhāgato ca suttaṃ `suttan'ti akkhātan"ti. Itaro pana:- yaṃ ettha vuḍḍhimanto salakkhaṇā pūjitā paricchinnā vuttādhikā ca dhammā abhidhammo tena akkhāto.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Ayaṃ hi abhisaddo vuḍḍhisalakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu 1- dissati. Tathā hesa "bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamantī"tiādīsu 2- vuḍḍhiyaṃ āgato. "yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā"tiādīsu 3- salakkhaṇe. "rājābhirājā manujindo"tiādīsu 4- pūjite. "paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye "tiādīsu 5- paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. "abhikkantena vaṇṇenā"tiādīsu 6- adhike. Ettha ca "rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī"tiādinā 7- nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. "rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā"tiādinā 8- nayena ārammaṇādīhi sallakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. "sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā"tiādinā 9- nayena pūjitāpi, pūjārahāti adhippāyo. "phasso hoti, vedanā hotī"tiādinā 8- nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. "mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā"ti- ādinā 10- nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ:- "yaṃ ettha vuḍḍhimanto salakkhaṇā pūjitā paricchinnā vuttādhikā ca dhammā abhidhammo tena akkhāto"ti. Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ:- piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyā. Pariyattipi hi "mā piṭakasampadānenā"tiādīsu 11- piṭakanti vuccati. "atha puriso āgaccheyya kuddālapiṭakaṃ ādāyā"tiādīsu 12- yaṅkiñci bhājanampi. Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu. @Footnote: 1 cha.Ma. vuḍaḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu @2 Ma.u. 14/384/329,14/389/336, saṃ.Ma. 19/195/72 @3 Ma.mū. 12/49/27 4 Ma.Ma. 13/399/384, khu.su. 25/559/447 @5 vinaYu. 4/84/95 6 khu.vi. 26/75/12 @7 abhi. 34/167/53 8 abhi. 34/1/21 @9 abhi. 34/11, 12/2,6 10 abhi. 34/12, 99/3,16 @11 aṅ tika. 20/66/184 12 Ma.mū. 12/228/192, aṅ tika. 20/70/199

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti te evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ. Yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ. Abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā. Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ:- desanāsāsanakathā- bhedantesu yathārahaṃ sikkhāpahānagambhīra- bhāvañca paridīpaye. Pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ pāpuṇāti yathā bhikkhu tampi sabbaṃ vibhāvaye. Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca:- etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇāvohāraparamatthadesanā yathāparādhayathānulomayathādhammasāsanāni saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhananāmarūpaparicchedakathā cāti vuccanti. Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati. Tathā paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā, te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ dhammapuñjamatte "ahaṃ mamā"ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti vuccati. Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā, saṃvarāsaṃvaroti khuddako ceva mahanto ca saṃvarāsaṃvaro kammākammaṃ viya phalāphalaṃ viya ca, dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Tīsupi cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo. Tathāhi vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā. Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa, suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa, abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ anusayapaṭipakkhattā paññāya. Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṅkilesānaṃ pahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṅkilesānaṃ pahānaṃ. Ekamekasmiṃ cettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti tanti, atthoti tassāyeva attho, desanāti tassā manasā suvavaṭṭhāpitāya tantiyā 1- desanā, paṭivedhoti tantiyā, tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā, 2- alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīRā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo. Aparo nayo. Dhammoti hetu, vuttaṃ hetaṃ "hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā"ti. 3- Atthoti hetuphalaṃ, vuttaṃ hetaṃ "hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā"ti. 3- Desanāti paññatti, yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Anulomapaṭilomasaṅkhepavitthārādivasena vā kathanaṃ. Paṭivedhoti abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattiyathānurūpaṃ paññattīsu avabodho. Tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo. Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yo cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho tesaṃ tesaṃ vā @Footnote: 1 Ma. pāḷiyā. evamuparipi 2 cha. dukkhogāhā 3 abhi. 35/718/359

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Dhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo, sabbametaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo. Ettāvatā ca:- desanāsāsanakathā- bhedantesu yathārahaṃ sikkhāpahānagambhīra- bhāvañca paridīpayeti iti ayaṃ gāthā vuttatthā hoti. Pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ pāpuṇāti yathā bhikkhu tampi sabbaṃ vibhāvayeti ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo alagaddūpamā nissaraṇatthā bhaṇḍāgārikapariyattīti. Tattha yā duggahitā upārambhādihetupariyāputā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ:- "seyyathāpi bhikkhave puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ, tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya, tassa so alagaddo paṭiparivattitvā 1- hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya. So tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? duggahitattā bhikkhave alagaddassa. Evameva kho bhikkhave idhekacce Moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ .pe. Vedallaṃ. Te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti, tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti, te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca. Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti. Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? duggahitattā bhikkhave dhammānan"ti. 2- @Footnote: 1 ka.,Ma. parivattitvā 2 Ma.mū. 12/238/200-201

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Yā pana sugahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāputā, na upārambhādihetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ:- "tesaṃ te dhammā sugahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? sugahitattā bhikkhave dhammānan"ti. 1- Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇipālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapariyattīti. 2- Evameva tesu piṭakesu tividho pariyattibhedo veditabbo. 2- Vinaye pana supaṭipanno bhikkhu sīlasampadaṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte supaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya chaḷabhiññā pāpuṇāti tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme supaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Evametesu supaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidāpabhedasampattiṃ pāpuṇāti. Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāpuraṇādisamphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnakaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ:- "tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā"ti. 3- Tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno "cattārome bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin"tiādīsu 4- adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ:- "attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khanati, bahuñca apuññaṃ pasavatī"ti. 5- Tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacinataṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittavikkhepaṃ pāpuṇāti. Vuttaṃ hetaṃ:- "cattārimāni bhikkhave acinteyyāni na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā"ti. 6- Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitācittavikkhepapabhedavipattiṃ pāpuṇāti. Ettāvatā ca:- @Footnote: 1 Ma.mū. 12/239/201 2-2 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti @3 vinaYu. 2/417/305, Ma.mū. 12/234/196 4 aṅa. catukka. 21/5/6 @5 vinaYu. 2/417/307, Ma.mū. 12/236/199 6 aṅ. catukka. 21/77/91

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Pariyattibhedaṃ sampattiṃ vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ pāpuṇāti yathā bhikkhu tampi sabbaṃ vibhāvaye iti ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasena sabbampetaṃ saṅgayhamānaṃ tīṇi piṭakāni hontīti. 1- Kathaṃ nikāyato pañca nikāyāti? sabbameva hetaṃ dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni. Catuttiṃseva suttantā tivaggo yassa saṅgaho esa dīghanikāyoti paṭhamo anulomiko. Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato ca Nivāsato ca. Samūhanivāsā hi nikāyoti pavuccanti. "nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ, yathayidaṃ bhikkhave tiracchānagatā pāṇā. 2- Poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo"ti evamādīni cettha sādhakāni sāsanato ca lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo. Katamo majjhimanikāyo? majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāya- suttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni. Diyaḍḍhasatasuttantā dve ca suttāni yattha so nikāyo majjhimo pañca- dasavaggapariggaho. Katamo saṃyuttanikāyo? devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni oghataraṇādīni 3- Satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni. Satta suttasahassāni satta suttasatāni ca dvāsaṭṭhi ceva suttantā eso saṃyuttasaṅgaho. Katamo aṅguttaranikāyo? ekekaaṅgātirekavasena ṭhitāni cittapariyādānādīni Nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsa ca suttāni. @Footnote: 1 cha.Ma. iti-saddo na dissati 2 saṃ.kha. 17/100/119 3 Sī. oghataraṇasuttādīni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

Nava suttasahassāni pañca suttasatāni ca sattapaññāsa suttāni saṅkhyā aṅguttare ayaṃ. Katamo khuddakanikāyo? sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ khuddakapāṭhadhammapadādayo Ca pubbe dassitā pañcadasappabhedā ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacananti. Ṭhapetvā caturopete nikāye dīghaādike tadaññaṃ buddhavacanaṃ nikāyo khuddako matoti. Evaṃ nikāyavasena 1- pañca nikāyā honti. Kathaṃ aṅgavasena nava aṅgānīti? sabbameva hidaṃ suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ Gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuttatuvaṭaka- suttādīni aññampi ca suttantanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ "suttan"ti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakasuttaṃ "geyyan"ti veditabbaṃ, visesena saṃyuttake sakalopi sagāthakavaggo. 2- Sakalampi abhidhammapiṭakaṃ niggāthakasuttaṃ yañca aññaṃ aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ "veyyākaraṇan"ti veditabbaṃ. Dhammapadatheragāthātherīgāthā suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca "gāthā"ti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthā- paṭisaṃyuttā dveasītisuttantā "udānan"ti veditabbā. "vuttaṃ hetaṃ 3- bhagavatā"ti 4- ādinayappavattā dasuttarasatasuttantā "itivuttakan"ti veditabbā. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni "jātakan"ti veditabbāni. "cattārome bhikkhave acchariyā abbhutā dhammā ānande"ti 5- ādinayappavattā sabbepi acchariyabbhutadhammapaṭisaṃyuttā suttantā "abbhutadhamman"ti veditabbā. Cūḷavedallamahāvedallasammādiṭṭhisakkapañhasaṅkhārabhājanīyamahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā "vedallan"ti veditabbā. Evameva aṅgato nava aṅgāni. @Footnote: 1 cha.Ma. nikāyato 2 cha.Ma. sagāthāvaggo @3 ka. vuttamidaṃ 4 khu.iti. 25/1/233 @5 dī.mahā. 10/209/127, aṅa. catukka. 21/129/149

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Kathaṃ dhammakkhandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassānīti? sabbameva hidaṃ buddhavacanaṃ:- "dvāsīti buddhato gaṇhi 1- dve sahassāni bhikkhuto caturāsītisahassāni ye me dhammā pavattino"ti 2- evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekantikadukabhājanaṃ ekamekañca cittavārabhājanaṃ eko 3- dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi antarāpatti, atthi tikacchedo, 4- atthi atekiccho, atthi satekiccho. 4- Tattha ekameko koṭṭhāso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassāni. Evameva taṃ sabbampi buddhavacanaṃ pañcasatikasaṅgītikāle saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasigaṇena "ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo, idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ, idaṃ vinayapiṭakaṃ idaṃ suttantapiṭakaṃ idaṃ abhidhammapiṭakaṃ, ayaṃ dīghanikāyo .pe. Ayaṃ khuddakanikāyo, imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānī"ti imaṃ pabhedaṃ vavaṭṭhapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca imameva, aññampi udānasaṅgahavaggasaṅgahapeyyālasaṅgahaekakanipāta- dukanipātādinipātasaṅgahasaṃyuttasaṅgahapaṇṇāsakasaṅgahādimanekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavaṭṭhapetvāva sattahi māsehi saṅgītaṃ. Saṅgītipariyosāne cassa "idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassapparimāṇakālappavattanasamatthaṃ katan"ti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpaṭhavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesuṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. gaṇhiṃ 2 khu. thera. 26/1027/399 @3 Ma. ekameko 4-4 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Evaṃ saṅgīte panettha ayaṃ abhidhammo piṭakato abhidhammapiṭakaṃ, nikāyato khuddakanikāyo, aṅgato veyyākaraṇaṃ, dhammakkhandhato katipayāni dhammakkhandhasahassāni honti. Taṃ dhārayantesu bhikkhūsu pubbe eko bhikkhu sabbasāmayikaparisāya nisīditvā abhidhammato suttaṃ āharitvā dhammaṃ kathento "rūpakkhandho abyākato, cattāro khandhā siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā. Dasāyatanāni abyākatā, dve āyatanāni siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā. Soḷasa dhātuyo abyākatā, dve dhātuyo siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā. Samudayasaccaṃ akusalaṃ, maggasaccaṃ kusalaṃ, nirodhasaccaṃ abyākataṃ, dukkhasaccaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ. Dasindriyā abyākatā, domanassindriyaṃ akusalaṃ, anaññātaññassāmītindriyaṃ kusalaṃ, cattāri indriyāni siyā kusalā siyā abyākatā, cha indriyāni siyā kusalā siyā akusalā siyā abyākatā"ti dhammakathaṃ kathesi. Tasmiṃ ṭhāne eko bhikkhu nisinno "dhammakathika tvaṃ sineruṃ parikkhipanto viya dīghasuttaṃ āharasi, kiṃ suttaṃ nāmetan"ti āha. Abhidhammasuttaṃ nāma āvusoti. Abhidhammasuttaṃ kasmā āharasi, kiṃ aññaṃ buddhabhāsitaṃ suttaṃ āharituṃ na vaṭṭatīti? abhidhammo kena bhāsitoti? na eso buddhabhāsitoti. Kiṃ pana te āvuso vinayapiṭakaṃ uggahitanti? na uggahitaṃ āvusoti. Avinayadhāritāya maññe tvaṃ ajānanto evaṃ vadasīti. 1- Vinayamattameva āvuso uggahitanti. Tampi te duggahitaṃ, parisapariyante nisīditvā niddāyantena uggahitaṃ bhavissati, tumhādise hi pabbājento vā upasampādento vā sātisāro hoti. Kiṃkāraṇā? vinayamattassapi duggahitattā. Vuttaṃ hetaṃ tattha "anāpatti na vivaṇṇetukāmo `iṅgha tāva suttantaṃ vā gāthāyo vā abhidhammaṃ vā pariyāpuṇassu, pacchāpi vinayaṃ pariyāpuṇissasī'ti 2- bhaṇati. `suttante Okāsaṃ kārāpetvā abhidhammaṃ vā vinayaṃ vā pucchati, abhidhamme okāsaṃ kārāpetvā suttantaṃ vā vinayaṃ vā pucchati, vinaye okāsaṃ kārāpetvā suttantaṃ vā abhidhammaṃ vā pucchatī"ti. 3- Tvaṃ pana ettakampi na jānāsīti. Ettakenāpi paravādī niggahito hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. vadesīti 2 vinaYu. 2/442/321 @3 vinaYu. 3/1221/220

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Mahāgosiṅgasuttaṃ pana itopi buddhabhāsitabhāvakāraṇato 1- balavataraṃ. Tatra hi dhammasenāpati sāriputtatthero 2- aññamaññaṃ pucchitapañhañca vissajjanañca ārocetuṃ satthu santikaṃ gantvā mahāmoggallānattherassa vissajjanaṃ ārocento 3- "idhāvuso sāriputta dve bhikkhū abhidhammakathaṃ kathenti, te aññamaññaṃ pañhaṃ pucchanti, aññamaññassa pañhaṃ puṭṭhā vissajjenti, no ca saṃsādenti, 4- dhammī 5- ca nesaṃ kathā pavattinī hoti. Evarūpena kho āvuso sāriputta bhikkhunā gosiṅgasālavanaṃ sobheyyā"ti 6- āha. Satthā "ābhidhammikā nāma mama sāsane paribāhirā"ti avatvā suvaṇṇāliṅgasadisaṃ gīvaṃ unnāmetvā puṇṇacandasassirikaṃ mahāmukhaṃ pūretvā brahmaghosaṃ nicchārento "sādhu sādhu sāriputtā"ti mahāmoggallānattherassa sādhukāraṃ datvā "yathā taṃ moggallānova sammā byākaramāno byākareyya, moggallāno hi sāriputta dhammakathiko"ti 7- āha. Ābhidhammikabhikkhūyeva kira dhammakathikā nāma, avasesā dhammaṃ 8- kathentāpi na dhammakathikā. Kasmā? te hi dhammaṃ kathentā kammantaraṃ vipākantaraṃ rūpārūpaparicchedaṃ dhammantaraṃ āloḷetvā kathenti, ābhidhammikā pana dhammantaraṃ na āloḷenti. Tasmā ābhidhammiko bhikkhu dhammaṃ kathetu vā mā vā, pucchitakāle pana pañhaṃ kathessatīti ayameva 9- ekantadhammakathiko nāma hoti. Idaṃ sandhāya satthā sādhukāraṃ datvā "sukathitaṃ moggallānenā"ti āha. Abhidhammaṃ paṭibāhanto imasmiṃ jinacakke pahārandeti, sabbaññutañāṇaṃ paṭibāhati, satthu vesārajjañāṇaṃ paṭinivatteti, sotukāmaṃ parisaṃ visaṃvādeti, ariyamagge āvaraṇaṃ bandhati, aṭṭhārasasu bhedakaravatthūsu ekekasmiṃ sandissati, ukkhepanīyakammaniyasakammatajjanīyakammāraho 10- hoti, taṃ taṃ kammaṃ katvā uyyojetabbo "gaccha vighāsādo hutvā jīvissasī"ti. @Footnote: 1 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati 2 Ma. dhammasenāpatimhi sāriputtatthere @3 Ma. ārocente 4 Ma. saṃsārenti 5 ka. dhammikā @6 Ma. mū. 12/343/304 7 Ma.mū. 12/343/304 @8 cha.Ma. dhammakathaṃ 9 Sī. ayameva kira @10 cha.Ma. ukkhepanīyakammatajjanīyakammāraho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Athāpi evaṃ vadeyya "sace abhidhammo buddhabhāsito, yathā anekesu suttasahassesu `ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharatī'tiādinā nayena nidānaṃ sajjitaṃ, evamassāpi nidānaṃ sajjitaṃ bhaveyyā"ti. So "jātakasuttanipātadhammapadādīnaṃ evarūpaṃ nidānaṃ natthi, na cetāni na buddhabhāsitānī"ti paṭikkhipitvā uttarimpi evaṃ vattabbo "paṇḍita abhidhammo nāmesa sabbaññubuddhānaṃyeva visayo, na aññesaṃ visayo. Buddhānaṃ hi okkanti pākaṭā, abhijāti pākaṭā, abhisambodhi pākaṭā, dhammacakkappavattanaṃ pākaṭaṃ, yamakapāṭihāriyaṃ pākaṭaṃ, tidivakkamo 1- pākaṭo, devaloke desitabhāvo pākaṭo, devorohaṇaṃ pākaṭaṃ. Yathā nāma cakkavattirañño hatthiratanaṃ vā assaratanaṃ vā thenetvā yānake yojetvā vicaraṇaṃ nāma aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ, cakkaratanaṃ vā pana thenetvā palālasakaṭe olambetvā vicaraṇaṃ nāma aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ, yojanappamāṇaṃ obhāsanasamatthaṃ maṇiratanaṃ vā pana thenetvā kappāsapacchiyaṃ pakkhipitvā vaḷañjanaṃ nāma aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ. Kasmā? rājārahabhaṇḍatāya. Evameva abhidhammo nāma aññesaṃ na visayo, sabbaññubuddhānaṃyeva visayo, tesaṃ vasena desitabbadesanā. Buddhānaṃ hi okkanti pākaṭā .pe. Devorohaṇaṃ pākaṭaṃ, abhidhammassa nidānakiccaṃ nāma natthi paṇḍitā"ti. Na hi sakkā evaṃ vutte paravādinā sahadhammikaṃ udāharaṇaṃ udāharituṃ. Maṇḍalārāmavāsī tissaguttatthero 2- pana "mahābodhinidāno esa abhidhammo nāmā"ti dassetuṃ "yena svāhaṃ bhikkhave vihārena paṭhamābhisambuddho viharāmi, tassa padesena vihāsin"ti 3- imaṃ padesavihārasuttantaṃ āharitvā kathesi. Dasavidho hi padeso nāma khandhapadeso āyatanapadeso dhātupadeso saccapadeso indriyapadeso paccayākārapadeso satipaṭṭhānapadeso jhānapadeso nāmapadeso dhammapadesoti. Tesu satthā mahābodhimaṇḍe pañcakkhandhe nippadesato paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanākkhandhavaseneva vihāsi. Dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ dhammāyatane vedanāvasena, @Footnote: 1 cha. tivikkamo, Ma. divikkamo 2 cha.Ma. tissabhūtitthero 3 saṃ.Ma. 19/11/10

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Dhammadhātuyañca vedanāvaseneva vihāsi. Cattāri saccāni nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ dukkhasacce vedanāvaseneva vihāsi. Bāvīsatindriyāni nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanāpañcake 1- indriyavaseneva vihāsi. Dvādasapadikaṃ paccayākāravaṭṭaṃ nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ phassapaccayavedanāvaseneva vihāsi. Cattāro satipaṭṭhāne nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanāsatipaṭṭhānavaseneva vihāsi. Cattāri jhānāni nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ jhānaṅgesu vedanāvaseneva vihāsi. Nāmaṃ nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ tattha vedanāvaseneva vihāsi. Dhamme nippadesena paṭivijjhi, imaṃ temāsaṃ vedanātikavaseneva vihāsīti evaṃ thero padesavihārasuttantavasena abhidhammassa nidānaṃ kathesi. Gāmavāsī sudhammadevatthero 2- pana heṭṭhālohapāsāde dhammaṃ parivattento "ayaṃ paravādī bāhā paggayha araññe kandanto viya asakkhikaṃ aṭṭaṃ 3- karonto viya ca abhidhamme nidānassa atthibhāvampi na jānātī"ti vatvā nidānaṃ kathento evamāha "ekaṃ samayaṃ bhagavā devesu viharati tāvatiṃsesu pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ. Tatra kho bhagavā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ abhidhammakathaṃ kathesi `kusalā dhammā akusalā dhammā abyākatā dhammā"ti. Aññesu pana suttesu ekameva nidānaṃ, abhidhamme dve nidānāni adhigamanidānañca desanānidānañca. Tattha adhigamanidānaṃ dīpaṅkaradasabalato paṭṭhāya yāva mahābodhipallaṅkā veditabbaṃ. Desanānidānaṃ yāva dhammacakkappavattanā. Evaṃ ubhayanidānasampannassa abhidhammassa nidānakosallatthaṃ idaṃ tāva pañhākammaṃ veditabbaṃ "ayaṃ abhidhammo nāma kena pabhāvito, kattha paripācito, kattha adhigato, kadā adhigato, kena adhigato, kattha vicito, kadā vicito, kena vicito, kattha desito, kassatthāya desito, kimatthaṃ desito, kehi paṭiggahito, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhā, ke dhārenti, kassa vacanaṃ, kenābhaṭo"ti. Tatridaṃ vissajjanaṃ:- kena pabhāvitoti bodhiabhinīhārasaddhāya pabhāvito. Kattha paripācitoti aḍḍhachakkesu jātakasatesu. Kattha adhigatoti bodhimūle. Kadā adhigatoti @Footnote: 1 cha.Ma. vedanāpañcaka... 2 cha.Ma. sumanadevatthero 3 cha.Ma. aḍḍaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Visākhapuṇṇamāyaṃ. 1- Kena adhigatoti sabbaññubuddhena. Kattha vicitoti bodhimaṇḍe. Kadā vicitoti ratanagharasattāhe. Kena vicitoti sabbaññubuddhena. Kattha desitoti devesu tāvatiṃsesu. Kassatthāya desitoti devatānaṃ atthāya. Kimatthaṃ desitoti caturoghanittharaṇatthaṃ. Kehi paṭiggahitoti devehi. Ke sikkhantīti sekhā puthujjanakalyāṇakā ca. Ke sikkhitasikkhāti arahanto khīṇāsavā. Ke dhārentīti yesaṃ vattanti, te dhārenti. Kassa vacananti bhagavato vacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. Kenābhaṭoti ācariyaparamparāya. Ayaṃ hi sāriputtatthero bhaddaji sobhito piyajālī piyapālo piyadassī kosiyaputto siggavo sandeho moggaliputto tissadatto 2- dhammiyo dāsako soṇako revatoti evamādīhi yāva tatiyasaṅgītikālā ābhaṭo, tato uddhaṃ tesaṃyeva sissānusissehīti evaṃ tāva jambūdīpatale ācariyaparamparāya ābhaṭo. Imaṃ pana dīpaṃ:- tato mahindo aṭṭiyo uttiyo ceva sambalo 3- bhaddanāmo ca paṇḍito. Ete nāgā mahāpaññā jambūdīpā idhāgatāti. 4- Imehi mahānāgehi ābhaṭo, tato uddhaṃ tesaṃyeva sissānusissasaṅkhātāya ācariyaparamparāya yāvajjatanakālā ābhaṭo. Sumedhakathā evaṃ ābhaṭassa panassa yantaṃ dīpaṅkaradasabalato paṭṭhāya yāva mahābodhipallaṅkā adhigamanidānaṃ yāva dhammacakkappavattanā desanānidānañca vuttaṃ, tassa āvībhāvatthaṃ ayamanupubbikathā veditabbā. Ito kira kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake amaravatī nāma nagaraṃ ahosi, tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto mātito ca pitito ca saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakuṭṭho jātivādena abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato. @Footnote: 1 cha.Ma. visākhāpuṇṇamāsiyaṃ 2 cha.Ma. sudatto @3 cha.Ma. uttiyo sambalo tathā 4 vinaYu. 8/3/3

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapoṭṭhakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite 1- gabbhe vivaritvā "ettakante kumāra mātu santakaṃ, ettakaṃ pitu santakaṃ, 2- ettakaṃ ayyakaayyikānan"ti 2- yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā "etaṃ paṭipajjāhī"ti āha. Sumedhapaṇḍito cintesi "imaṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ pitupitāmahādayo paralokaṃ gacchantā ekaṃ kahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti rañño ārocetvā nagare bheriṃ cārāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Imasmiṃ pana ṭhāne sumedhakathā kathetabbā. Vuttaṃ hetaṃ buddhavaṃse 3-:- "kappe ca satasahasse caturo ca asaṅkhiye amaraṃ nāma nagaraṃ dassaneyyaṃ manoramaṃ. Dasahi saddehi avivittaṃ annapānasamāyutaṃ hatthisaddaṃ assasaddaṃ bherisaṅkharathāni ca. Vīṇāmudiṅgasaddañca tālasaddaṃ tatheva ca khādatha pivatha ceva annapānena ghositaṃ. Nagaraṃ sabbaṅgasampannaṃ sabbakammamupāgataṃ sattaratanasampannaṃ nānājanasamākulaṃ. Samiddhaṃ devanagaraṃva āvāsaṃ puññakamminaṃ nagare amaravatiyā sumedho nāma brāhmaṇo. Anekakoṭisanniccayo pahūtadhanadhaññavā ajjhāyiko 4- mantadharo tiṇṇaṃ vedānapāragū. @Footnote: 1 cha.Ma. suvaṇṇarajatamaṇimuttādipūrite 2-2 cha.Ma. ettakā ayyakapayyakānaṃ santakāti @3 khu. buddha. 33/2/416 (syā) 4 cha.Ma. ajjhāyako

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Lakkhaṇe itihāse ca saddhamme pāramiṃ gato rahogato nisīditvā evaṃ cintesihaṃ 1- tadā. Dukkho punabbhavo nāma sarīrassa pabhedanaṃ 2- sammohamaraṇaṃ dukkhaṃ jarāya abhimaddanaṃ. Jātidhammo jarādhammo byādhidhammo cahaṃ 3- tadā ajaraṃ amaraṃ khemaṃ pariyesissāmi nibbutiṃ. Yannūnimaṃ pūtikāyaṃ nānākuṇapapūritaṃ chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ anapekkho anatthiko. Atthi hehiti so maggo na so sakkā na hetuye pariyesissāmi taṃ maggaṃ bhavato parimuttiyā. Yathāpi dukkhe vijjante sukhaṃ nāmapi vijjati evaṃ bhave vijjamāne vibhavo icchitabbako. Yathāpi uṇhe vijjante aparaṃ 4- vijjati sītalaṃ evaṃ tividhaggi vijjante nibbānaṃ icchitabbakaṃ. Yathāpi pāpe vijjante kalyāṇamapi vijjati evameva jāti vijjante ajāti icchitabbakā. Yathā gūthagato puriso taḷākaṃ disvāna pūritaṃ na gavesati taṃ taḷākaṃ na doso taḷākassa so. Evaṃ kilesamaladhove vijjante amatantaḷe na gavesati taṃ taḷākaṃ na doso amatantaḷe. @Footnote: 1 cha.Ma. cintesahaṃ 2 cha.Ma. sarīrassa ca bhedanaṃ @3 cha.Ma. sahaṃ 4 Ma. aparampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Yathā arīhi pariruddho vijjante gamanampathe na palāyati so puriso na doso añjasassa so. Evaṃ kilesapariruddho vijjamāne sive pathe na gavesati taṃ maggaṃ na doso sivamañjase. Yathāpi byādhiko puriso vijjamāne tikicchake na tikicchāpeti taṃ byādhiṃ na so doso tikicchake. Evaṃ kilesabyādhīhi dukkhito paripīḷito na gavesati taṃ ācariyaṃ na so doso vināyake. Yathāpi kuṇapaṃ puriso kaṇṭhe bandhaṃ 1- jigucchiyaṃ mocayitvāna gaccheyya sukhī serī sayaṃ vaSī. Tathevimaṃ pūtikāyaṃ nānākuṇapasañcayaṃ chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ anapekkho anatthiko. Yathā uccāraṭṭhānamhi karīsaṃ naranāriyo chaḍḍayitvāna gacchanti anapekkho anatthikā. Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ nānākuṇapapūritaṃ chaḍḍayitvāna gacchissaṃ vaccaṃ katvā yathā kuṭiṃ. Yathāpi jajjaraṃ nāvaṃ paluggaṃ udakagāhiṇiṃ sāmikā chaḍḍayitvāna 2- anapekkhā anatthikā. Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ navacchiddaṃ dhuvassavaṃ chaḍḍayitvāna gacchissaṃ jiṇṇanāvaṃva sāmikā. @Footnote: 1 cha.Ma. baddhaṃ 2 cha.Ma. sāmī chaḍḍetvā gacchanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

Yathāpi puriso corehi gacchanto bhaṇḍamādiya bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā chaḍḍayitvāna gacchati. Evameva ayaṃ kāyo mahācorasamo viya pahāyimaṃ gamissāmi kusalacchedanā bhayā. Evāhaṃ cintayitvāna nekakoṭisataṃ dhanaṃ nāthānāthānaṃ datvāna himavantaṃ upāgamiṃ. Himavantassāvidūre dhammiko 1- nāma pabbato assamo sukato mayhaṃ paṇṇasālā sumāpitā. Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ pañcadosavivajjitaṃ aṭṭhaguṇasamūpetaṃ abhiññābalamāhariṃ. Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha navadosamupāgataṃ vākacīraṃ nivāsesiṃ dvādasaguṇamupāgataṃ. Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ pajahiṃ paṇṇasālakaṃ upāgamiṃ rukkhamūlaṃ guṇehi 2- dasahupāgataṃ. Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ pajahiṃ niravasesato anekaguṇasampannaṃ pavattaphalamādiyiṃ. Tatthappadhānaṃ padahiṃ nisajjaṭṭhānacaṅkame abbhantaramhi sattāhe abhiññābala pāpuṇin"ti. Tattha assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitāti imāya pāliyā sumedhapaṇḍitena 3- pabbajissāmīti nikkhamantena 3- assamapaṇṇasālā caṅkamā sahatthā @Footnote: 1 Sī. dhammako 2 cha.Ma. guṇe 3-3 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Māpitā viya vuttā, ayaṃ panettha attho:- mahāsattañhi "himavantaṃ ajjhogahetvā ajja dhammikaṃ pabbataṃ pavisissāmī"ti nikkhantaṃ disvā sakko devānamindo vissukammaṃ devaputtaṃ āmantesi "ayaṃ sumedhapaṇḍito `pabbajissāmī'ti nikkhanto, gaccha tāta mahāsattassa vasanaṭṭhānaṃ māpehī"ti. So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ramaṇīyaṃ assamapadaṃ suguttaṃ paṇṇasālaṃ manoramaṃ caṅkamaṃ ca māpesi. Bhagavā pana tadā attano puññānubhāvena nipphannaṃ taṃ assamapadaṃ sandhāya "sāriputta tasmiṃ dhammikapabbate:- assamo sukato mayhaṃ paṇṇasālā sumāpitā caṅkamaṃ tattha māpesiṃ pañcadosavivajjitan"ti āha. Tattha assamo sukato mayhanti sukato mayā. Paṇṇasālā sumāpitāti paṇṇacchādanā 1- sālāpi me sumāpitā ahosi. Pañcadosavivajjitanti pañcime caṅkamadosā nāma thaddhavisamatā antorukkhatā gahanacchannatā atisambādhatā ativisālatāti. Thaddhavisamabhūmibhāgasmiṃ hi caṅkame caṅkamantassa pādā rujjanti, phoṭā uṭṭhahanti, cittaṃ ekaggataṃ na labhati, kammaṭṭhānaṃ vipajjati. Mudusamatale pana phāsuvihāraṃ āgamma kammaṭṭhānaṃ sampajjati. Tasmā thaddhavisamabhūmibhāgatā 2- caṅkame paṭhamo dosoti veditabbā. 2- Caṅkamanassa anto vā majjhe vā koṭiyaṃ vā rukkhe sati pamādamāgamma caṅkamantassa nalāṭaṃ vā sīsaṃ vā paṭihaññatīti antorukkhatā dutiyo doso. Tiṇalatādigahanacchanne caṅkame caṅkamanto andhakāravelāyaṃ uragādike pāṇe akkamitvā vā māreti, tehi vā daṭṭho dukkhaṃ āpajjatīti gahanacchannatā tatiyo doso. Atisambādhe caṅkame vitthārato ratanike vā aḍḍharatanike vā caṅkamantassa paricchede pakkhalitvā nakhāpi aṅguliyopi bhijjantīti atisambādhatā catuttho doso. Ativisāle caṅkame caṅkamantassa cittaṃ vidhāvati, ekaggataṃ na labhatīti ativisālatā pañcamo doso. Puthulato pana diyaḍḍharatanaṃ dvīsu passesu ratanamattaṃ anucaṅkamanaṃ dīghato saṭṭhihatthaṃ mudutalaṃ samavipkiṇṇavālukaṃ caṅkamanaṃ @Footnote: 1 cha. paṇṇacchadanā, Ma. paṇṇacchannā 2-2 cha.Ma. eko dosoti veditabbo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Vaṭṭati cetiyagirimhi dīpappasādakamahāmahindattherassa caṅkamanaṃ viya, tādisantaṃ ahosi. Tenāha "caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjitan"ti. Aṭṭhaguṇasamūpetanti aṭṭhahi samaṇasukhehi upetaṃ. Aṭṭhimāni samaṇasukhāni nāma dhanadhaññādipariggahābhāvo, anavajjapiṇḍapariyesanabhāvo, 1- nibbutapiṇḍaparibhuñjanabhāvo, raṭṭhaṃ pīḷetvā dhanasāraṃ vā dāsīdāsakahāpaṇādīni 2- vā gaṇhantesu rājakulesu raṭṭhapīḷanakilesābhāvo, upakaraṇesu nicchandarāgabhāvo, coravilope nibbhayabhāvo, rājarājamahāmattehi asaṃsaṭṭhabhāvo, catūsu disāsu appaṭihatabhāvoti. Idaṃ vuttaṃ hoti "yathā tasmiṃ assame vasantena sakkā honti 3- imāni aṭṭha samaṇasukhāni vindituṃ, evaṃ aṭṭhaguṇasamūpetaṃ taṃ assamaṃ māpesin"ti. Abhiññābalamāharinti pacchā tasmiṃ assame vasanto kasiṇaparikammaṃ katvā abhiññānañca samāpattīnañca uppādanatthāya aniccato dukkhato vipassanaṃ ārabhitvā thāmappattaṃ vipassanābalamāhariṃ. Yathā tasmiṃ vasanto taṃ balaṃ āharituṃ sakkomi, evantaṃ assamantassa abhiññatthāya vipassanābalassa anucchavikaṃ katvā māpesinti attho. Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha navadosamupāgataṃ vākacīraṃ nivāsesiṃ dvādasaguṇamupāgatanti. Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha, navadosamupāgatanti etthāyaṃ anupubbikathā:- tadā kira kuṭileṇacaṅkamādipaṭimaṇḍitaṃ pupphūpagaphalūpagarukkhasañchannaṃ ramaṇīyaṃ madhurasalilāsayaṃ apagatabālamigabhiṃsanakasakuṇaṃ pavivekakkhamaṃ assamaṃ māpetvā alaṅkatacaṅkamassa ubhosu antesu ālambanaphalakaṃ saṃvidhāya nisīdanatthāya caṅkamanavemajjhe samatalaṃ muggavaṇṇaṃ silaṃ māpetvā antopaṇṇasālāya jaṭāmaṇḍalavākacīratidaṇḍakuṇḍikādike tāpasaparikkhāre maṇḍape pānīyaghaṭapānīyasaṅkhapānīyasarāvakāni 4- aggisālāya aṅgārakapalladāruādīnīti evaṃ yaṃ yaṃ pabbajitānaṃ upakaraṇāya 5- sampavattati, taṃ taṃ sabbaṃ māpetvā @Footnote: 1 Sī. anavajjapiṇḍapātapariyesanabhāvo 2 cha.Ma. sīsakahāpaṇādīni 3 Ma. hoti @4 Sī. pānīyakūṭa.... 5 cha.Ma. upakārāya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

Paṇṇasālāya bhittiyaṃ "ye keci pabbajitukāmā ime parikkhāre gahetvā pabbajantū"ti akkharāni chinditvā devalokameva gate vissukammadevaputte sumedhapaṇḍito himavantapāde girikandarānusārena attano nivāsānurūpaṃ phāsukaṭṭhānaṃ vicinanto 1- nadīnivattane vissukammanimmitaṃ sakkadattiyaṃ ramaṇīyaṃ assamapadaṃ disvā caṅkamakoṭiyaṃ gantvā padavalañjaṃ apassanto "dhuvapabbajitā dhuragāme bhikkhaṃ pariyesitvā kilantarūpā āgantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinnā bhavissantī"ti cintetvā thokaṃ āgametvā "ativiya cirāyanti, jānissāmī"ti paṇṇasāladvāraṃ 2- vivaritvā anto pavisitvā ito cito ca olokento mahābhittiyaṃ akkharāni vācetvā "mayhaṃ kappiyaparikkhārā ete, ime gahetvā pabbajissāmī"ti attanā nivatthapārupanasāṭakayugalaṃ pajahi. Tenāha "sāṭakaṃ pajahiṃ tatthā"ti. Evaṃ paviṭṭhohaṃ sāriputta tassaṃ paṇṇasālāyaṃ sāṭakaṃ pajahiṃ. Navadosamupāgatanti sāṭakaṃ pajahanto nava dose disvā pajahinti dīpeti. Tāpasapabbajjaṃ pabbajitānaṃ hi sāṭakasmiṃ nava dosā upaṭṭhahanti. Tesu tassa mahagghabhāvo eko doso, parapaṭibaddhatāya uppajjanabhāvo eko, paribhogena lahukakilissanabhāvo eko, kiliṭṭho hi 3- dhovitabbo ca rajitabbo ca hoti, paribhogena jiṇṇabhāvo 4- eko, jiṇṇassa hi tunnaṃ vā aggaḷadānaṃ vā kattabbaṃ hoti. Puna pariyesanāya durabhisambhavabhāvo eko, tāpasapabbajjāya asāruppabhāvo eko, paccatthikānaṃ sādhāraṇabhāvo eko, lahukabhāvena 5- yathā hi taṃ paccatthikā na gaṇhanti, evaṃ gopetabbo hoti. Paribhuñjantassa vibhūsanaṭṭhānabhāvo eko, gahetvā carantassa khandhabhāramahicchabhāvo ekoti. Vākacīraṃ nivāsesinti tadā ahaṃ sāriputta ime nava dose disvā sāṭakaṃ pahāya vākacīraṃ nivāsesiṃ, muñjatiṇaṃ hīraṃ hīraṃ katvā gaṇṭhitvā kataṃ vākacīraṃ nivāsanapārupanatthāya ādiyinti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. olokento 2 cha.Ma. paṇṇasālakuṭidvāraṃ 3 Sī. kiliṭṭhe ca @4 cha.Ma. jīraṇabhāvo 5 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

Dvādasaguṇamupāgatanti dvādasahi ānisaṃsehi samannāgataṃ, vākacīrasmiṃ hi dvādasa ānisaṃsā:- appagghaṃ sundaraṃ kappiyanti ayaṃ tāva eko ānisaṃso, sahatthā kātuṃ sakkāti ayaṃ dutiyo, paribhogena saṇikaṃ kilissati, dhoviyamānepi papañco natthīti ayaṃ tatiyo, paribhogena jiṇṇepi sibbitabbābhāvo catuttho, puna pariyesantassa sukhena karaṇabhāvo pañcamo, tāpasapabbajjāya sāruppabhāvo chaṭṭho, paccatthikānaṃ nipparibhogabhāvo 1- sattamo, paribhuñjantassa vibhūsanaṭṭhānābhāvo aṭṭhamo, dhāraṇe sallahukabhāvo navamo, cīvarapaccaye appicchabhāvo dasamo, vākuppattiyā dhammikānavajjabhāvo ekādasamo, vākacīre naṭṭhepi anapekkhabhāvo dvādasamoti. Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ pajahiṃ paṇṇasālakaṃ upāgamiṃ rukkhamūlaṃ guṇehi dasahupāgatanti. Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ, pajahiṃ paṇṇasālakanti kathaṃ pajahiṃ? so kira taṃ varasāṭakayugaṃ Omuñcanto cīvaravaṃse laggitaṃ anojapupphadāmasadisaṃ rattavākacīraṃ gahetvā nivāsetvā tassa upari aparaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ vākacīraṃ paridahitvā punnāgapupphasantharasadisaṃ sakhuraṃ ajinacammaṃ ekaṃsaṃ katvā jaṭāmaṇḍalaṃ paṭimuñcitvā cūḷāya saddhiṃ niccalabhāvakaraṇatthaṃ sārasūciṃ pavesetvā muttājālasadisāya sikkāya pavāḷavaṇṇakuṇḍikaṃ odahitvā tīsu ṭhānesu vaṅkakājaṃ ādāya ekissā kājakoṭiyā kuṇḍikaṃ, ekissā aṅkusakapacchitidaṇḍakādīni 2- olaggetvā khārikājaṃ 3- aṃse katvā dakkhiṇena hatthena kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato nikkhamitvā saṭṭhihatthe mahācaṅkame aparāparaṃ caṅkamanto attano vesaṃ oloketvā "mayhaṃ manoratho matthakaṃ patto, sobhati vata me pabbajjā, buddhapaccekabuddhādīhi sabbehi vīrapurisehi 4- vaṇṇitā thomitā ayaṃ pabbajjā nāma, pahīnaṃ me gihibandhanaṃ, nikkhantosmi nekkhammaṃ, laddhā me uttamapabbajjā, karissāmi samaṇadhammaṃ, labhissāmi maggaphalasukhan"ti ussāhajāto khārikājaṃ otāretvā caṅkamavemajjhe muggavaṇṇasilāpatte suvaṇṇapaṭimā viya nisinno divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyaṇhasamaye paṇṇasālaṃ pavisitvā vidalamañcakapasse 5- kaṭṭhattharikāya nipanno sarīraṃ @Footnote: 1 cha.Ma. nirupabhogabhāvo 2 Sī. aṅkusapacchitidaṇḍakādīni @3 Sī. khāribhāraṃ. evamuparipi 4 cha.Ma. dhīrapurisehi 5 Ma. birala...

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Utuṃ gāhāpetvā balavapaccūsasamaye pabujjhitvā attano āgamanaṃ āvajjesi "sohaṃ gharāvāse ādīnavaṃ disvā amitabhogaṃ anantayasaṃ pahāya araññaṃ pavisitvā nekkhammagavesako 1- hutvā pabbajito, ito paṭṭhāya pamādacāraṃ carituṃ na vaṭṭati, pavivekaṃ hi pahāya vicarantaṃ micchāvitakkamakkhikā khādanti, idāni mayā pavivekamanubrūhituṃ vaṭṭati, ahaṃ hi gharāvāsapalibodhaṃ 2- disvā nikkhanto, ayañca manāpā paṇṇasālā, beluvapakkavaṇṇā paribhaṇḍakatā bhūmi, rajatavaṇṇā setabhittiyo, kapotapādavaṇṇaṃ paṇṇacchadanaṃ, vicittattharaṇavaṇṇo vidalamañcako, nivāsaphāsukaṃ vasanaṭṭhānaṃ, na ito atirekatarā viya me gehasampadā paññāyatī"ti paṇṇasālāya dose vicinanto aṭṭha dose passi. Paṇṇasālāparibhogasmiṃ hi aṭṭha ādīnavā:- mahāsamārambhena 3- dabbasambhāre samodhānetvā karaṇapariyesanabhāvo eko ādīnavo, tiṇapaṇṇamattikāsu patitāsu tāsaṃ punappunaṃ ṭhapetabbatāya nibaddhaṃ paṭijagganabhāvo dutiyo, senāsanaṃ nāma mahallakassa pāpuṇāti, avelāya vuṭṭhāpiyamānassa cittekaggatā na hotīti uṭṭhāpanīyabhāvo tatiyo, sītuṇhapaṭighātena kāyassa sukhumālakaraṇabhāvo catuttho, gehaṃ paviṭṭhena yaṅkiñci pāpaṃ kātuṃ sakkāti garahapaṭicchādanabhāvo pañcamo, "mayhaṃ gehan"ti pariggahakaraṇabhāvo chaṭṭho, gehassa atthibhāvo nāmesa dutiyikavāso viyāti sattamo, okāmaṅkuṇagharagolikādīnaṃ 4- sādhāraṇatāya bahusādhāraṇabhāvo aṭṭhamoti ime aṭṭha ādīnave disvā mahāsatto paṇṇasālaṃ pajahi. Tenāha "aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ, pajahiṃ paṇṇasālakan"ti. Upāgamiṃ rukkhamūlaṃ, guṇehi dasahupāgatanti channaṃ paṭikkhipitvā dasahi guṇehi upetaṃ rukkhamūlaṃ upāgatosmīti vadati. Tatrime dasa guṇā:- appasārambhatā 5- eko guṇo, upagamanamattameva hi tattha hotīti. Appaṭijagganatā dutiyo, taṃ hi sammaṭṭhampi asammaṭṭhampi paribhogaphāsukaṃ hotiyeva. Anuṭṭhāpanīyabhāvo tatiyo, garahaṃ na paṭicchādeti, tattha hi pāpaṃ karonto @Footnote: 1 Sī. nekkhammaṃ gavesanto 2 cha. gharāvāsaṃ palibodhato, Ma. gharāvāsapalibodhato ādīnavaṃ @3 Ma. mahāsambhārena 4 cha.Ma. ūkāmaṅgulagharagolikādīnaṃ, Sī. @ūkāmaṅkuṇagharagolikādīnaṃ 5 cha. appasamārambhatā, Ma. appasambhāratā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Lajjatīti garahāya appaṭicchādanabhāvo catuttho, abbhokāsāvāso viya kāyaṃ na santhambhetīti kāyassa asanthambhanabhāvo pañcamo, pariggahakaraṇābhāvo chaṭṭho, gehālayapaṭikkhepo sattamo, bahusādhāraṇe gehe viya "paṭijaggissāmi naṃ, nikkhamathā"ti nīharaṇābhāvo aṭṭhamo, vasantassa sappītikabhāvo navamo, rukkhamūlasenāsanassa gatagataṭṭhāne sulabhatāya anapekkhabhāvo dasamoti, ime dasa guṇe disvā rukkhamūlaṃ upāgatosmīti vadati. Imāni ettakāni kāraṇāni sallakkhetvā mahāsatto punadivase bhikkhāya gāmaṃ pāvisi. Athassa sampattagāme manussā mahantena ussāhena bhikkhaṃ adaṃsu. So bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā assamaṃ āgamma nisīditvā cintesi "nāhaṃ `āhāraṃ na labhāmī'ti pabbajitosmi, siniddhāhāro nāmesa mānamadapurisamade vaḍḍheti, āhāramūlakassa ca dukkhassa anto natthi, yannūnāhaṃ vāpitaropitadhaññanibbattaṃ āhāraṃ pajahitvā 1- niravasesato anekaguṇasampannaṃ pavattaphalamādiyinti vāpitaropitadhaññanibbattaṃ āhāraṃ pajahitvā 1- pavattaphalabhojano 2- bhaveyyan"ti. So tato paṭṭhāya tathā katvā ghaṭento vāyamanto sattāhabbhantare aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattesi. Tena vuttaṃ:- "vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ pajahiṃ niravasesato anekaguṇasampannaṃ pavattaphalamādiyiṃ. Tatthappadhānaṃ padahiṃ nisajjaṭṭhānacaṅkame abbhantaramhi sattāhe abhiññābala pāpuṇin"ti. Evaṃ me siddhipattassa vasībhūtassa sāsane dīpaṅkaro nāma jino uppajji lokanāyako. Uppajjante ca jāyante bujjhante dhammadesane caturo nimitte nādakkhiṃ 3- jhānaratisamappito. @Footnote: 1-1 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti 2 Sī. pavattaphalabhojī 3 cha.Ma. nāddasaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Paccantadesavisaye nimantetvā tathāgataṃ tassa āgamanaṃ maggaṃ sodhenti tuṭṭhamānasā. Ahantena samayena nikkhamitvā sakassamā dhunanto vākacīrāni gacchāmi ambare tadā. Vedajātaṃ janaṃ disvā tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ orohitvāna gaganā manusse pucchi tāvade. Tuṭṭhahaṭṭho pamudito vedajāto mahājano kassa sodhiyate 1- maggo 2- añjasaṃ vaṭumāyanaṃ. Te me puṭṭhā viyākaṃsu 3- buddho loke anuttaro dīpaṅkaro nāma jino uppajji lokanāyako tassa sodhiyate maggo añjasaṃ vaṭumāyanaṃ. Buddhoti mama 4- sutvāna pīti uppajji tāvade buddho buddhoti kathayanto somanassaṃ pavedayiṃ. Tattha ṭhatvā vicintesiṃ tuṭṭho saṃviggamānaso idha bījāni ropissaṃ khaṇo ve mā upaccagā. Yadi buddhassa sodhetha ekokāsaṃ dadātha me ahampi sodhayissāmi añjasaṃ vaṭumāyanaṃ. Adaṃsu te mamokāse 5- sodhetuṃ añjasaṃ tadā buddho buddhoti cintento maggaṃ sodhemahantadā. Aniṭṭhite mamokāse dīpaṅkaro mahāmuni catūhi satasahassehi chaḷabhiññehi tādihi khīṇāsavehi vimalehi paṭipajji añjasaṃ jino. @Footnote: 1 cha.Ma. sodhīyati 2 ka. maggaṃ 3 ka. byākariṃsu @4 ka. nāmaṃ, cha.Ma. vacanaṃ 5 ka., cha.Ma., i. mamokāsaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Paccuggamanā vattanti vajjanti bheriyo bahū āmoditā naramarū sādhukāraṃ pavattayuṃ. Devā manusse passanti 1- manussā passanti devatā 1- ubhopi te pañjalikā anuyanti tathāgataṃ. Devā dibbehi turiyehi manussā mānussakehi 2- ca ubhopi te vajjayantā anuyanti tathāgataṃ. Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ padumaṃ pārichattakaṃ disodisaṃ okiranti 3- ākāse nabhagā 3- marū. Dibbaṃ candanacuṇṇañca varagandhañca kevalaṃ disodisaṃ okiranti 4- ākāse nabhagā marū. Campakaṃ salaḷaṃ nīpaṃ nāgapunnāgaketakaṃ disodisaṃ ukkhipanti bhūmitalagatā naRā. Kese muñcitvāhaṃ tattha vākacīrañca cammakaṃ kalale pattharitvāna avakujjo nipajjahaṃ. Akkamitvāna maṃ buddho saha sissehi gacchatu mā naṃ kalalaṃ 5- akkamittha 6- hitāya me bhavissati. Paṭhaviyaṃ nipannassa evaṃ me āsi cetaso icchamāno ahaṃ ajja kilese jhāpaye mama. 7- Kiṃ me aññātavesena dhammaṃ sacchikatenidha sabbaññutaṃ pāpuṇitvā buddho hessaṃ sadevake. @Footnote: 1-1 cha.Ma., i.,ka. manussāpi ca devatā @2 cha. mānusehi 3-3 cha. ākāsanabhagatā. evamuparipi @4 ka. okkhipanti 5 ka., cha.Ma., i. kalale 6 Sī. akkamittho @7 ka. ghātissāmahaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Kiṃ me ekena tiṇṇena purisena thāmadassinā sabbaññutaṃ pāpuṇitvā santāressaṃ sadevake. 1- Iminā me adhikārena 2- katena purisuttame 2- sabbaññutaṃ pāpuṇāmi 3- tāremi janataṃ bahuṃ. Saṃsārasotaṃ chinditvā viddhaṃsetvā tayo bhave dhammanāvaṃ samāruyha santāressaṃ sadevake. Dīpaṅkaro lokavidū āhutīnaṃ paṭiggaho ussīsake maṃ ṭhatvāna idaṃ vacanamabravi. Passatha imaṃ tāpasaṃ jaṭilaṃ uggatāpanaṃ aparimeyye ito kappe buddho loke bhavissati. Ahu kapilavhayā rammā nikkhamitvā tathāgato padhānaṃ padahitvāna katvā dukkarakārikaṃ. Ajapālarukkhamūlasmiṃ nisīditvā tathāgato tattha pāyāsaṃ paggayha nerañjaramupehiti. Nerañjarāya tīramhi pāyāsaṃ ada so jino paṭiyattavaramaggena bodhimūlamupehiti. Tato padakkhiṇaṃ katvā bodhimaṇḍaṃ anuttaraṃ 4- assattharukkhamūlamhi 5- bujjhissati mahāyaso. Imassa janikā mātā māyā nāma bhavissati pitā suddhodano nāma ayaṃ hessati gotamo. @Footnote: 1 cha.Ma. sadevakaṃ. evamuparipi 2-2 ka. purisena thāmadassinā 3 ka.,cha.Ma. pāpuṇitvā @4 cha. anuttaro 5 ka. assatthamūle sambuddho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Anāsavā vītarāgā santacittā samāhitā kolito upatisso ca aggā hessanti sāvakā ānando nāmupaṭṭhāko upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ. Khemā uppalavaṇṇā ca aggā hessanti sāvikā anāsavā vītarāgā santacittā samāhitā bodhi tassa bhagavato assatthoti pavuccati. Citto ca hatthāḷavako aggā hessantupaṭṭhakā nandamātā ca uttarā aggā hessantupaṭṭhikā 1- āyu vassasataṃ tassa gotamassa yasassino. 1- Idaṃ sutvāna vacanaṃ asamassa mahesino āmoditā naramarū buddhavījaṅkuro 2- ayaṃ. Ukkuṭṭhisaddā vattanti apphoṭenti hasanti ca katañjalī namassanti dasasahassī sadevakā. Yadimassa lokanāthassa virajjhissāma sāsanaṃ anāgatamhi addhāne hessāma sammukhā imaṃ. Yathā manussā nadiṃ tarantā paṭititthaṃ virajjhiya heṭṭhā titthaṃ 3- gahetvāna uttaranti mahānadiṃ. Evameva mayaṃ sabbe yadi muñcāmimaṃ jinaṃ anāgatamhi addhāne hessāma sammukhā imaṃ. Dīpaṅkaro lokavidū āhutīnaṃ paṭiggaho mama kammaṃ pakittetvā dakkhiṇapādamuddhari. @Footnote: 1-1 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti 2 cha.Ma. buddhabījaṃ kira 3 cha.Ma. titthe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Ye tattha āsuṃ jinaputtā sabbe padakkhiṇamakaṃsu maṃ 1- narā nāgā ca gandhabbā 1- abhivādetvāna pakkamuṃ. Dassanaṃ me atikkante sasaṃghe lokanāyake 2- tuṭṭhahaṭṭhena cittena āsanā vuṭṭhahiṃ tadā. 2- Sukhena sukhito homi pāmojjena pamodito pītiyā ca abhissanno pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā. Pallaṅkena nisīditvā evaṃ cintesahaṃ tadā vasībhūto ahaṃ jhāne abhiññāpāramiṃ gato. Sahassiyamhi lokamhi 3- isayo natthi me samā asamo iddhidhammesu alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ. Pallaṅkābhujane mayhaṃ dasasahassādhivāsino 4- mahānādaṃ pavattesuṃ dhuvaṃ buddho bhavissasi. Yā pubbe bodhisattānaṃ pallaṅkavaramābhuje nimittāni padissanti tāni ajja padissare. Sītaṃ byāpagataṃ 5- hoti uṇhañca upasammati tāni ajja padissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Dasasahassī lokadhātū nissaddā honti nirākulā tāni ajja padissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. @Footnote: 1-1 devā manussā asurā yakkhā (khu.buddha. 33/76/455) @2-2 sayanā vuṭaṭhahitvāna pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā (khu.buddha. 33/77/455) @3 cha.Ma. dasasahassilokamhi 4 ka. dasasahassivāsino 5 cha.Ma. byapagataṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Mahāvātā na vāyanti na sandanti savantiyo tāni ajja padissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Thalajā jalajā 1- pupphā sabbe pupphanti tāvade tepajja pupphitā sabbe dhuvaṃ buddho bhavissasi. Latā vā yadi vā rukkhā phalabhārā 2- honti tāvade tepajja phalitā sabbe dhuvaṃ buddho bhavissasi. Ākāsaṭṭhā ca bhummaṭṭhā ratanā jotanti tāvade tepajja ratanā jotanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Mānussakā 3- ca dibbā ca turiyā vajjanti tāvade tepajjubho abhiravanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Vicittapupphā gaganā abhivassanti tāvade tepi ajja pavassanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Mahāsamuddo ābhujati dasasahassī pakampati tepajjubho abhiravanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Nirayepi dasasahasse aggī nibbanti tāvade tepajja nibbutā aggī dhuvaṃ buddho bhavissasi. Vimalo hoti suriyo sabbā dissanti tārakā tepi ajja padissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Anovuṭṭhena 4- udakaṃ mahiyā ubbhijji tāvade taṃ pajjubbhijjate mahiyā dhuvaṃ buddho bhavissasi. @Footnote: 1 cha.Ma., i. dakajā 2 ka. phaladharā 3 Sī. mānusakā 4 cha.Ma. anovaṭṭhena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Tārāgaṇā virocanti nakkhattā gaganamaṇḍale visākhā candimāyuttā dhuvaṃ buddho bhavissasi. Bilāsayā darīsayā nikkhamanti sakāsayā tepajja āsayā chuddhā 1- dhuvaṃ buddho bhavissasi. Na hoti arati sattānaṃ santuṭṭhā honti tāvade tepajja sabbe santuṭṭhā dhuvaṃ buddho bhavissasi. Rogā tadūpasammanti jighacchā ca vinassati tānipajja padissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Rāgo tadā tanu hoti doso moho vinassati tepajja vigatā sabbe dhuvaṃ buddho bhavissasi. Bhayaṃ tadā na bhavati ajjapetaṃ padissati tena liṅgena jānāma dhuvaṃ buddho bhavissasi. Rajonuddhaṃsati uddhaṃ ajjapetaṃ padissati tena liṅgena jānāma dhuvaṃ buddho bhavissasi. Aniṭṭhagandho pakkamati dibbagandho pavāyati sopajja vāyati gandho dhuvaṃ buddho bhavissasi. Sabbe devā padissanti ṭhapayitvā arūpino tepajja sabbe dissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. Yāvatā nirayā nāma sabbe dissanti tāvade tepajja sabbe dissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. @Footnote: 1 ka. vuṭṭhā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Kuḍḍā 1- kavāṭā selā ca na hontāvaraṇā tadā ākāsabhūtā tepajja dhuvaṃ buddho bhavissasi. Cuti ca upapatti ca khaṇe tasmiṃ na vijjati tāni ajja padissanti dhuvaṃ buddho bhavissasi. 2- Ime nimittā dissanti sambodhatthāya pāṇinaṃ 2- daḷhaṃ paggaṇha viriyaṃ mā nivatta abhikkama mayampetaṃ vijānāma dhuvaṃ buddho bhavissasi. Buddhassa vacanaṃ sutvā dasasahassīna cūbhayaṃ tuṭṭhahaṭṭho pamudito evaṃ cintesahaṃ tadā. Advejjhavacanā buddhā amoghavacanā jinā vitathaṃ natthi buddhānaṃ dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ. Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ tatheva buddhaseṭṭhānaṃ vacanaṃ dhuvasassataṃ. Yathāpi sabbasattānaṃ maraṇaṃ dhuvasassataṃ tatheva buddhaseṭṭhānaṃ vacanaṃ dhuvasassataṃ. Yathā rattikkhaye patte suriyuggamanaṃ 3- dhuvaṃ tatheva buddhaseṭṭhānaṃ vacanaṃ dhuvasassataṃ. Yathā nikkhantasayanassa sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ tatheva buddhaseṭṭhānaṃ vacanaṃ dhuvasassataṃ. Yathā āpannasattānaṃ bhāramoropanaṃ dhuvaṃ tatheva buddhaseṭṭhānaṃ vacanaṃ dhuvasassataṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. kuṭṭā 2-2 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti 3 Sī. suriyassuggamanaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Handa buddhakare dhamme vicināmi ito cito uddhaṃ adho dasadisā yāvatā dhammadhātuyā. Vicinanto tadā dakkhiṃ paṭhamaṃ dānapāramiṃ pubbakehi mahesīhi anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ. Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya dānapāramitaṃ gaccha yadi bodhiṃ pattumicchasi. Yathāpi kumbho sampuṇṇo yassa kassaci adhokato vamatevudakaṃ nissesaṃ na tattha parirakkhati. Tatheva yācake disvā hīnamukkaṭṭhamajjhime dadāhi dānaṃ nissesaṃ kumbho viya adhokato. Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ dutiyaṃ sīlapāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya sīlapāramitaṃ gaccha yadi bodhiṃ pattumicchasi. Yathāpi cāmarī vālaṃ 1- kismiñci paṭilaggitaṃ upeti maraṇaṃ tattha na vikopeti vāladhiṃ. Tatheva catūsu bhūmīsu sīlāni paripūraya parirakkha sadā sīlaṃ cāmarī viya vāladhiṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. camarī vālaṃ, ka. cāmaribālaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya nekkhammapāramitaṃ 1- gaccha yadi bodhiṃ pattumicchasi. Yathā andughare puriso 2- cīravuttho dukkhaṭṭito 2- na tattha rāgaṃ janeti muttiṃyeva gavesati. Tatheva tvaṃ sabbabhave passa andugharaṃ viya nekkhammābhimukho hohi bhavato parimuttiyā. Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ catutthaṃ paññāpāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya paññāpāramitaṃ gaccha yadi bodhiṃ pattumicchasi. Yathāpi bhikkhu bhikkhanto hīnamukkaṭṭhamajjhime kulāni na vivajjento evaṃ labhati yāpanaṃ. Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ paripucchanto 3- budhaṃ janaṃ paññāpāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. @Footnote: 1 Sī. nekkhammapāramiṃ 2-2 ka. cīravuṭṭho dukkhaṭṭhito 3 cha.Ma. paripucchaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ pañcamaṃ viriyapāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya viriyapāramitaṃ gaccha yadi bodhiṃ pattumicchasi. Yathāpi sīho migarājā nisajjaṭṭhānacaṅkame alīnaviriyo hoti paggahitamano sadā. Tatheva tvaṃ sabbabhave paggaṇha viriyaṃ daḷhaṃ viriyapāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya tattha advejjhamānaso 1- sambodhiṃ pāpuṇissasi. Yathāpi paṭhavī nāma sucimpi asucimpi ca sabbaṃ sahati nikkhepaṃ na karoti paṭighaddayaṃ. 2- Tatheva tvampi sabbesaṃ sammānāvamānakkhamo 3- khantipāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. @Footnote: 1 ka. advejjhapanaso 2 ka. paṭighadvayaṃ, cha.Ma. paṭighaṃ tayā 3 Ma. sammānavimānakkhamo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ sattamaṃ saccapāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya tattha advejjhavacano sambodhiṃ pāpuṇissasi. Yathāpi osadhī nāma tulābhūtā sadevake samaye utuvasse vā na vokkamati 1- vīthito. Tatheva tvampi saccesu mā vokkamasi 2- vīthito saccapāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya tattha tvaṃ niccalo 3- hutvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Yathāpi pabbato selo acalo supatiṭṭhito na kampati bhūsavātehi sakaṭṭhāneva tiṭṭhati. Tatheva tvampi adhiṭṭhāne sabbadā acalo bhava adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. @Footnote: 1 Sī. na okkamati 2 Sī. mā okkami hi 3 ka., cha.Ma. acalo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Vicinanto tadā dakkhiṃ navamaṃ mettāpāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya mettāya asamo hohi yadi bodhiṃ pattumicchasi. Yathāpi udakaṃ nāma kalyāṇe pāpake jane samaṃ pharati sītena pavāheti rajomalaṃ. 1- Tatheva tvaṃ ahite hite 1- samaṃ mettāya bhāvaya mettāpāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Na hete ettakāyeva buddhadhammā bhavissare aññepi vicinissāmi ye dhammā bodhipācanā. Vicinanto tadā dakkhiṃ dasamaṃ upekkhāpāramiṃ pubbakehi mahesīhi āsevitaṃ nisevitaṃ. Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya tulābhūto daḷho hutvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Yathāpi paṭhavī nāma nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ upekkhati ubhopete kopānunayavajjitā. Tatheva tvampi sukhadukkhe tulābhūto sadā bhava upekkhāpāramitaṃ gantvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Ettakāyeva te loke ye dhammā bodhipācanā tatuddhaṃ 2- natthi aññatra daḷhaṃ tattha patiṭṭhahi. 3- @Footnote: 1-1 cha.Ma. tatheva tvampi hitāhite 2 Sī. taduddhaṃ 3 cha.Ma. patiṭṭhaha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Ime dhamme sammasato sabhāvasarasalakkhaṇe dhammatejena vasudhā dasasahassī pakampatha. Calatī ravatī paṭhavī 1- ucchuyyantaṃva pīḷitaṃ telayantaṃ 2- yathā cakkaṃ evaṃ kampati medanī. 3- 4- Saṃkhubhiṃsu samuddā ca girindo tattha onami onamitvā sinerumhi hiṃhiṃsaddo pavattati. 4- Yāvatā parisā āsi buddhassa parivesane pavedhamānā sā tattha mucchitā seti bhūmiyaṃ. Ghaṭānekasahassāni kumbhīnañca satā bahū sañcuṇṇamathitā tattha aññamaññaṃ paghaṭṭitā. 5- Ubbhiggā tasitā bhītā bhantā byathitamānasā 6- mahājanā samāgamma dīpaṅkaramupāgamuṃ. Kiṃ bhavissati lokassa kalyāṇamatha pāpakaṃ sabbo upadduto 7- loko taṃ vinodehi cakkhuma. Tesaṃ tadā saññāpesi dīpaṅkaro mahāmuni visaṭṭhā hotha mā bhātha imasmiṃ paṭhavikampane. Yamahaṃ ajja byākāsiṃ buddho loke bhavissati eso sammasati dhammaṃ pubbakaṃ jinasevitaṃ. Tassa sammasato dhammaṃ buddhabhūmiṃ asesato tenāyaṃ kampitā paṭhavī dasasahassī sadevake. @Footnote: 1 cha.Ma. calatā ravati pathavī 2 cha.Ma. telayante 3 cha. medinī @4-4 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti 5 Sī. aññamaññūpaghaṭṭitā @6 ka. byaṭṭhitamānasā, Ma. byadhitamānasā 7 ka. upaddavo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Buddhassa vacanaṃ sutvā mano nibbāyi tāvade sabbe maṃ upasaṅkamma punāpi abhivandisuṃ. 1- Samādayitvā buddhaguṇaṃ daḷhaṃ katvāna mānasaṃ dīpaṅkaraṃ namassitvā āsanā vuṭṭhahiṃ tadā. Dibbaṃ mānussikaṃ 2- pupphaṃ devā mānusakā ubho samokiranti pupphehi vuṭṭhahantassa āsanā. Vedayanti ca te sotthiṃ devā mānusakā ubho mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ taṃ labhassu yathicchitaṃ. Sabbītiyo vivajjantu soko rogo vivajjatu 3- mā te bhavatvantarāyo 4- phussa khippaṃ bodhimuttamaṃ. Yathāpi samaye sampatte pupphanti pupphino dumā tatheva tvaṃ mahāvīra buddhañāṇena pupphasi. 5- Yathā ye keci sambuddhā pūrayuṃ dasapāramī tatheva tvaṃ mahāvīra pūrehi dasapāramī. Yathā ye keci sambuddhā bodhimaṇḍamhi bujjhare tatheva tvaṃ mahāvīra bujjhassu jinabodhiyaṃ. Yathā ye keci sambuddhā dhammacakkaṃ pavattayuṃ tatheva tvaṃ mahāvīra dhammacakkaṃ pavattaya. 6- Puṇṇamāyaṃ 7- yathā cando parisuddho virocati tatheva tvaṃ puṇṇamano viroca dasasahassiyaṃ. @Footnote: 1 Sī. abhivādayuṃ 2 cha.Ma. mānusakaṃ 3 cha.Ma. vinassatu @4 cha.Ma. bhavantvantarāyā 5 cha.Ma. pupphasu 6 Ma. pavattasu @7 cha.Ma. puṇṇamāye

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Rāhumutto yathā suriyo tāpena atirocati tatheva lokā muñcitvā viroca siriyā tuvaṃ. Yathā yā kāci nadiyo osaranti mahodadhiṃ evaṃ sadevakā lokā osarantu tavantike. Tehi thutippasattho 1- so dasa dhamme samādiya te dhamme paripūrento pavanaṃ pāvisī tadā. Sumedhakathā niṭṭhitā. Tadā te bhojayitvāna sasaṃghaṃ lokanāyakaṃ upagañchuṃ 2- saraṇaṃ tassa dīpaṅkarassa satthuno. Saraṇāgamane kañci nivesesi tathāgato kañci pañcasu sīlesu sīle dasavidhe paraṃ. 3- Kassaci deti sāmaññaṃ caturo phalamuttame kassaci asame dhamme deti so paṭisambhidā. Kassaci varasamāpattiyo aṭṭha deti narāsabho tisso kassaci vijjāyo chaḷabhiññā pavecchati. Tena yogena janakāyaṃ ovadati mahāmuni tena vitthāritaṃ 4- āsi lokanāthassa sāsanaṃ. Mahāhanusabhakkhandho dīpaṅkarassa nāmako bahū jane tārayati parimoceti duggatiṃ. @Footnote: 1 cha.Ma. thutappasattho 2 cha.Ma. upagacchuṃ @3 ka. varaṃ 4 cha. vitthārikaṃ. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Bodhaneyyajanaṃ disvā satasahassepi yojane khaṇena upagantvāna bodheti taṃ mahāmuni. Paṭhamābhisamaye buddho koṭisatamabodhayi dutiyābhisamaye nātho navutikoṭimabodhayi. 1- Yadā ca devabhavanamhi buddho dhammamadesayi navutikoṭisahassānaṃ tatiyābhisamayo ahu. Sannipātā tayo āsuṃ dīpaṅkarassa satthuno koṭisatasahassānaṃ paṭhamo āsi samāgamo. Puna nāradakūṭamhi pavivekagate jine khīṇāsavā vītamalā samiṃsu satakoṭiyo. Yamhi kāle 2- mahāvīro sudassanasiluccaye navutikoṭisahassehi pavāresi mahāmuni. 3- Ahantena samayena jaṭilo uggatāpano antalikkhamhi caraṇo pañcābhiññāsu pāragū. Dasavīsasahassānaṃ dhammābhisamayo ahu ekadvinnaṃ abhisamayo 4- gaṇanāto asaṅkhiyo. 5- Vitthāritaṃ bahujaññaṃ iddhaṃ phītaṃ ahū tadā dīpaṅkarassa bhagavato sāsanaṃ suvisodhitaṃ. Cattāri satasahassāni chaḷabhiññā mahiddhikā dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ parivārenti sabbadā. @Footnote: 1 ka. satasahasasaṃ abodhayi 2 ka.,Sī. yadā vasi 3 ka.,Sī. tadā muni @4 cha.Ma. abhisamayā 5 cha.Ma. asaṅkhiyā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Ye keci tena samayena jahanti mānusambhavaṃ appattamānasā sekhā garahitā bhavanti te. Supupphitaṃ pāvacanaṃ arahantehi tādihi khīṇāsavehi vimalehi upasobhati sadevake. Nagaraṃ rammavatī nāma sudevo nāma khattiyo sumedhā nāma janikā dīpaṅkarassa satthuno. Sumaṅgalo ca tisso ca ahesuṃ aggasāvakā sāgato 1- nāmupaṭṭhāko dīpaṅkarassa satthuno. Nandā ceva sunandā ca ahesuṃ aggasāvikā bodhi tassa bhagavato pipphalīti pavuccati. Asītihatthaṃ ubbedho dīpaṅkaramahāmuni sobhati dīparukkhova sālarājāva pupphito pabhā vidhāvati tassa samantā dvādasayojane. Satasahassavassāni āyu tassa mahesino tāvatā tiṭṭhamāno so tāresi janataṃ bahuṃ. Jotayitvāna saddhammaṃ santāretvā mahājanaṃ jaletvā aggikkhandhova nibbuto so sasāvako. Sā ca iddhi so ca yaso tāni ca pādesu cakkaratanāni sabbaṃ samantarahitaṃ 2- nanu rittā sabbasaṅkhārāti. Dīpaṅkaravatthukā paṭhamā @Footnote: 1 Ma. sobhito 2 cha.Ma. tamantarahitaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Dīpaṅkarassa pana bhagavato aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassaṃ, dutiye koṭisahassaṃ, tatiye navutikoṭiyo. Tadā bodhisatto vijitāvī nāma cakkavatti hutvā koṭisatasahassasaṅkhayassa 1- buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ adāsi. Satthā bodhisattaṃ "buddho bhavissatī"ti byākaritvā dhammaṃ desesi. So satthu dhammakathaṃ sutvā rajjaṃ niyyādetvā pabbaji. So tīṇi piṭakāni uggahetvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti. Koṇḍaññabuddhassa pana rammavatī nāma nagaraṃ, sunando nāma khattiyo pitā, sujātā nāma mātā, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasāvakā, anuruddho nāmupaṭṭhāko, tissā ca upatissā ca dve aggasāvikā, sālakalyāṇī nāma bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ, vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi. Tassa aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu maṅgalo sumano revato sobhitoti. Maṅgalassa pana bhagavato tīsu sāvakasannipātesu paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ. Dutiye koṭisahassaṃ. Tatiye navutikoṭiyo. Vemātikabhātā kirassa 2- ānandakumāro nāma navutikoṭisaṅkhyāya parisāya saddhiṃ dhammassavanatthāya satthu santikaṃ agamāsi, satthā tassa anupubbikathaṃ kathesi. So saddhiṃ parisāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Satthā tesaṃ kulaputtānaṃ pubbacaritaṃ 3- olokento iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ disvā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā "etha bhikkhavo"ti āha. Sabbe taṃkhaṇaññeva iddhimayapattacīvaradharā saṭṭhīvassikatthero 4- viya ākappasampannā hutvā satthāraṃ vanditvā parivārayiṃsu. Ayamassa tatiyo sāvakasannipāto ahosi. Yathā pana aññesaṃ buddhānaṃ samantā asītihatthappamāṇāyeva sarīrappabhā ahosi, 5- na evaṃ tassa. Tassa pana bhagavato sarīrappabhā niccakālaṃ dasasahassilokadhātuṃ @Footnote: 1 cha.Ma. koṭisatasahassasaṅkhassa 2 cha. panassa 3 cha.Ma. pubbacariyakaṃ @4 cha.Ma. saṭaṭhivassikattherā, Sī. saṭṭhivassatherā 5 cha.Ma. hoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Pharitvā aṭṭhāsi. Rukkhapaṭhavīpabbatasamuddādayo antamaso ukkhaliyādīni upādāya suvaṇṇapaṭapariyonaddhā viya ahesuṃ. Āyuppamāṇaṃ panassa navutivassasahassāni ahesuṃ. 1- Ettakaṃ kālaṃ candimasuriyādayo attano pabhāya virocituṃ nāsakkhiṃsu, rattindivap- paricchedo na paññāyittha. Divā suriyālokena viya sattā niccaṃ buddhālokeneva vicariṃsu. Sāyaṃ pupphitānaṃ kusumānaṃ pāto ravanasakuṇānañca 2- vasena loko rattindivapparicchedaṃ sallakkhesi. Kiṃ pana aññesaṃ buddhānaṃ ayamānubhāvo natthīti? no natthīti. Tepi hi ākaṅkhamānā dasasahassilokadhātuṃ tato vā bhiyyo ābhāya phareyyuṃ. Maṅgalassa pana bhagavato pubbapaṭṭhanāvasena aññesaṃ byāmappabhā viya sarīrappabhā niccameva dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. So kira bodhisattacariyakāle vessantarasadise attabhāve ṭhito saputtadāro vaṅkaṭapabbatasadise 3- pabbate vasi. Atheko kharadāṭhiko nāma yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci. Mahāsatto "dadāmi brāhmaṇassa puttake"ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ paṭhaviṃ kampetvā 4- dve dārake adāsi. Yakkho caṅkamanakoṭiyaṃ ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhatvā passantasseva mahāsattassa mūlakalāpaṃ 5- viya dve dārake khādi. Mahāpurisassa yakkhaṃ oloketvā mukhe vivaṭamatte aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ ugghiramānaṃ tassa mukhaṃ disvāpi kesaggamattampi domanassaṃ na uppajji, "sudinnaṃ vata me dānan"ti cintayato panassa sarīre mahantaṃ pītisomanassaṃ udapādi. So "imassa me nissandena anāgate iminā nīhārena sarīrato rasmiyo nikkhamantū"ti paṭṭhanamakāsi. Tassa taṃ nissāya buddhabhūtassa sarīrato rasmiyo nikkhamitvā ettakaṃ ṭhānaṃ phariṃsu. Aparampissa pubbacaritaṃ atthi. So kira bodhisattakāle ekassa buddhassa cetiyaṃ disvā "imassa buddhassa mayā jīvitaṃ pariccajituṃ vaṭṭatī"ti daṇḍakadīpikāveṭhananiyāmena sakalasarīraṃ veṭhāpetvā ratanamattamakuṭasatasahassaghaṭikaṃ 6- suvaṇṇapātiṃ sappissa pūrāpetvā @Footnote: 1 cha.Ma. ahosi 2 cha.Ma. ravanakasakuṇānañca, Sī. ravanasakuṇādīnañca @3 cha.Ma. vaṅkapabbatasadise 4 cha.Ma. kampento @5 cha. muḷālakalāpaṃ 6 cha.Ma. ratanamattamakulaṃ satasahassagghanikaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Tattha sahassavaṭṭiyo jālāpetvā taṃ sīsenādāya sakalasarīraṃ jālāpetvā cetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ vītināmesi. Evaṃ yāva aruṇuggamanā vāyamantassapissa lomakūpamattampi usumaṃ na gaṇhi, padumagabbhapaviṭṭhakālo viya ahosi. Dhammo hi nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati. Tenāha bhagavā:- dhammo have rakkhati dhammacāriṃ dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti esānisaṃso dhamme suciṇṇe na duggatiṃ gacchati dhammacārīti. 1- Imassāpi kammassa nissandena tassa bhagavato sarīrobhāso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Tadā amhākaṃ bodhisatto suruci nāma brāhmaṇo hutvā "satthāraṃ nimantessāmī"ti upasaṅkamitvā madhuradhammakathaṃ sutvā "sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatha bhante"ti āha. Brāhmaṇa kittakehi te bhikkhūhi atthoti, kittakā pana vo bhante parivārā bhikkhūti. Tadā satthu paṭhamasannipātoyeva hoti. Tasmā "koṭisatasahassan"ti āha. "bhante sabbehipi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā"ti āha. Satthā adhivāsesi. Brāhmaṇo svātanāya nimantetvā gehaṃ gacchanto cintesi "ahaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ yāgubhattavatthādīni dātuṃ no na sakkomi, nisīdanaṭṭhānaṃ pana kathaṃ bhavissatī"ti. Tassa sā cintā caturāsītiyojanasahassamatthake ṭhitassa devarañño paṇḍukambalasilāsanassa uṇhabhāvaṃ janeti. 2- Sakko "ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo"ti dibbacakkhunā olokento mahāpurisaṃ disvā "ayaṃ surucibrāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ nimantetvā nisīdanatthāya cintesi, mayāpi tattha gantvā puññakoṭṭhāsaṃ gahetuṃ vaṭṭatī"ti vaḍḍhakivaṇṇaṃ nimminitvā vāsīpharasuhattho mahāpurisassa purato pāturahosi. So "atthi nu kho kassaci bhatiyā kattabbakiccan"ti āha. Mahāpuriso taṃ disvā "kiṃ kammaṃ karissasī"ti āha. Mama ajānanasippaṃ nāma natthi, gehaṃ vā @Footnote: 1 khu.thera. 26/303/318, khu.jā. 27/102/226, 27/385/378 2 cha.Ma. janesi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Maṇḍapaṃ vā yo yaṃ kāreti, tassa taṃ kātuṃ jānāmīti. Tenahi mayhaṃ kammaṃ atthīti. Kiṃ pana te ayyāti. Svātanāya me koṭisatasahassabhikkhū nimantitā, tesaṃ nisīdanaṭṭhānaṃ maṇḍapaṃ 1- karissasīti. Ahaṃ nāma kareyyaṃ, sace me bhatiṃ dātuṃ sakkhissathāti. Sakkhissāmi tātāti. "sādhu karissāmī"ti gantvā ekaṃ padesaṃ olokesi. Dvādasaterasayojanappamāṇo padeso kasiṇamaṇḍalaṃ viya samatalo ahosi. So "ettake ṭhāne sattaratanamayo maṇḍapo uṭṭhahatū"ti cintetvā olokesi. Tāvadeva paṭhaviṃ bhinditvā maṇḍapo uṭṭhahi. Tassa sovaṇṇamayesu thambhesu rajatamayā ghaṭikā 2- ahesuṃ, rajatamayesu thambhesu sovaṇṇamayā, maṇimayesu pabāḷamayā ghaṭikā, pabāḷathambhesu maṇimayā, sattaratanamayesu sattaratanamayā ghaṭikā ahesuṃ. Tato "maṇḍapassa antarantare 3- kiṅkiṇikajālaṃ olambatū"ti olokesi. Saha olokaneneva kiṅkiṇikajālaṃ olambi, yassa mandavāteritassa pañcaṅgikasseva turiyassa madhurasaddo niccharati. 4- Dibbasaṅgītivattanakālo viya ahosi. "antarantarā gandhadāmamālādāmāni olambantū"ti cintesi. Tāvadeva dāmāni olambiṃsu. "koṭisatasahassasaṅkhyānaṃ bhikkhūnaṃ āsanāni ca ādhārakāni ca paṭhaviṃ bhinditvā uṭṭhahantū"ti cintesi. Tāvadeva uṭṭhahiṃsu. "koṇe koṇe 5- ekekā udakacāṭiyo uṭṭhahantū"ti cintesi, tāvadeva udakacāṭiyopi uṭṭhahiṃsu. Sakko ettakaṃ māpetvā brāhmaṇassa santikaṃ gantvā "ehi brāhmaṇa 6- tava maṇḍapaṃ oloketvā mayhaṃ bhatiṃ dehī"ti āha. Mahāpuriso gantvā maṇḍapaṃ olokesi. Olokentassevassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭṭhaṃ ahosi, athassa maṇḍapaṃ oloketvā etadahosi "nāyaṃ maṇḍapo manussabhūtena kato, mayhaṃ pana ajjhāsayaguṇaṃ āgamma addhā sakkassa bhavanaṃ uṇhamahosi, tato sakkena devaraññā ayaṃ maṇḍapo kārito bhavissatī"ti. "na kho pana me yuttaṃ evarūpe maṇḍape ekadivasaṃyeva dānaṃ dātuṃ, sattāhaṃ dassāmī"ti cintesi. Bāhirakadānaṃ hi kittakampi 7- samānaṃ bodhisattānaṃ tuṭṭhiṃ kātuṃ na sakkoti. Alaṅkatasīsaṃ pana chinditvā añjitaakkhīni uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ ubbattetvā 8- @Footnote: 1 cha.Ma. nisīdanamaṇḍapaṃ 2 cha.Ma. ghaṭakā. evamuparipi 3 ka., Ma. antantena @4 cha.Ma. niggacchati 5 Ma. koṇesu koṇesu 6 cha.Ma. ayya @7 cha.Ma. tattakampi 8 cha.Ma. hadayamaṃsaṃ vā uppāṭetvā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

Dinnakāle bodhisattānaṃ cāgaṃ nissāya tuṭṭhi nāma hoti. Amhākampi hi bodhisattassa sīvirājajātake devasikaṃ pañcasatasahassakahāpaṇāni vissajjetvā catūsu nagaradvāresu majjhe nagare ca dānaṃ 1- dentassa taṃ dānacāgaṃ 1- tuṭṭhiṃ uppādetuṃ nāsakkhi. Yadā panassa brāhmaṇavaṇṇena āgantvā sakko devarājā akkhīni yāci, tadā tāni uppāṭetvā dadamānasseva hāso uppajji, kesaggamattaṃ cittassa aññathattaṃ nāhosi. Evaṃ dānaṃ nissāya bodhisattānaṃ titti nāma natthi. Tasmā sopi mahāpuriso "sattāhaṃ mayā koṭisatasahassasaṅkhyānaṃ bhikkhūnaṃ dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā tasmiṃ maṇḍape buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ nisīdāpetvā sattāhaṃ gavapānaṃ nāma adāsi. Gavapānanti mahante mahante kolumbe 2- khīrassa pūretvā uddhanesu āropetvā ghanapākapakke khīre thoke taṇḍule pakkhipitvā pakkamadhusakkaracuṇṇasappīhi abhisaṅkhataṃ bhojanaṃ vuccati. Manussāyeva pana parivisituṃ nāsakkhiṃsu, devāpi ekantarikā hutvā parivisiṃsu. Dvādasaterasayojanappamāṇaṃ ṭhānaṃ bhikkhū gaṇhituṃ nappahotiyeva. Te pana bhikkhū attano ānubhāvena nisīdiṃsu. Pariyosānadivase sabbesaṃ bhikkhūnaṃ pattāni dhovāpetvā bhesajjatthāya sappinavanītatelamadhuphāṇitānaṃ pūretvā ticīvarehi saddhiṃ adāsi. Saṃghanavakabhikkhunā laddhacīvarasāṭakā satasahassagghanikā ahesuṃ. Satthā anumodanaṃ karonto "ayaṃ puriso evarūpaṃ mahādānaṃ adāsi, ko nu kho bhavissatī"ti upadhārento "anāgate kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī"ti disvā mahāpurisaṃ āmantetvā "tvaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho bhavissasī"ti byākāsi. Mahāpuriso byākaraṇaṃ sutvā "ahaṃ kira buddho bhavissāmi, ko me gharāvāsena attho, pabbajissāmī"ti cintetvā tathārūpaṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya pahāya satthu santike pabbaji. Pabbajitvā ca buddhavacanaṃ uggaṇhitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā āyūhapariyosāne 3- brahmaloke nibbatti. @Footnote: 1-1 cha.Ma. dadantassa taṃ dānaṃ 2 cha.Ma. kolambe 3 cha. āyupariyosāne

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Maṅgalassa pana bhagavato nagaraṃ uttaraṃ nāma ahosi, pitāpi uttaro nāma khattiyo, mātāpi uttarā nāma, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, pālito nāmupaṭṭhāko, sīvalī 1- ca asokā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi. Navutivassasahassāni ṭhatvā parinibbute pana tasmiṃ ekappahāreneva dasasahassacakkavāḷāni ekandhakārāni ahesuṃ. Sabbesu cakkavāḷesu manussānaṃ mahantaṃ ārodanaparidevanaṃ ahosi. Evaṃ dasasahassilokadhātuṃ andhakāraṃ katvā parinibbutassa tassa bhagavato aparabhāge sumano nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ. Dutiye kāñcanapabbatamhi 2- navutikoṭisatasahassāni, 3- tatiye asītikoṭisatasahassāni. Tadā bodhisatto 4- atulo nāma nāgarājā ahosi mahiddhiko mahānubhāvo, so "buddho uppanno"ti sutvā ñātisaṅghaparivuto nāgabhavanā nikkhamitvā koṭisatasahassabhikkhuparivārassa tassa bhagavato dibbaturiyehi upahāraṃ kārāpetvā mahādānaṃ pavattetvā paccekaṃ dussayugāni datvā saraṇesu patiṭṭhāsi. Sopi naṃ satthā "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato nagaraṃ mekhalaṃ nāma ahosi, sudatto nāma rājā pitā, sirimā nāma mātā, saraṇo ca bhāvitatto ca dve aggasāvakā, udeno nāmupaṭṭhāko, sonā ca upasonā ca dve aggasāvikā, nāgarukkhova bodhi, navutihatthubbedhaṃ sarīraṃ, navutiyeva vassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi. Tassa aparabhāge revato nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ, paṭhamasannipāte gaṇanā nāma natthi, dutiye koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, tathā tatiye. Tadā bodhisatto atidevo nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya sirasi añjaliṃ patiṭṭhapetvā tassa satthuno kilesappahāne vaṇṇaṃ vatvā uttarāsaṅgena pūjaṃ akāsi. Sopi naṃ "buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato nagaraṃ sudhaññavatī nāma ahosi, pitā vipulo nāma khattiyo, mātā vipulā nāma, varuṇo ca brahmadevo ca dve aggasāvakā, @Footnote: 1 cha.Ma. sīvalā 2 cha.Ma. kañcanapabbatamhi @3 cha.Ma. navutikoṭisahassāni 4 cha.Ma. mahāsatto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

Sambhavo nāmupaṭṭhāko, bhaddā ca subhaddā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, asītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, āyu saṭṭhivassasahassānīti. Tassa aparabhāge sobhito nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto ajito nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ adāsi. Sopi naṃ "buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato nagaraṃ sudhammaṃ nāma ahosi, pitā sudhammo nāma rājā, mātā sudhammā nāma, asamo ca sunetto ca dve aggasāvakā, anomo nāmupaṭṭhāko, nakulā ca sujātā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, navutivassasahassāni āyuppamāṇanti. Tassa aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃ kappe tayo buddhā nibbattiṃsu anomadassī padumo nāradoti. Anomadassissa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā, paṭhame aṭṭha bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye satta, tatiye cha. Tadā bodhisatto eko yakkhasenāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo anekakoṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati. So "buddho uppanno"ti sutvā āgantvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ adāsi. Satthāpi naṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Anomadassissa pana bhagavato nagaraṃ candavatī nāma ahosi, yasavā nāma rājā pitā, yasodharā nāma mātā, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāmupaṭṭhāko, sundarī ca sumanā ca dve aggasāvikā, ajjunarukkho bodhi, aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti. Tassa aparabhāge padumo nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye tīṇi satasahassāni, tatiye agāmake araññe mahāvanasaṇḍavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ dve satasahassāni. 1- Tadā tathāgate tasmiṃyeva vanasaṇḍe @Footnote: 1 ka. sahassāni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

Vasante bodhisatto sīho hutvā satthāraṃ nirodhasamāpattiṃ samāpannaṃ disvā pasannacitto vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pītisomanassajāto tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattāhaṃ buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahitvā pītisukheneva gocarāya apakkamitvā jīvitapariccāgaṃ katvā payirupāsamāno aṭṭhāsi. Satthā sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhito sīhaṃ oloketvā "bhikkhusaṃghepi cittaṃ pasādetvā saṃghaṃ vandissatī"ti "bhikkhusaṃgho āgacchatū"ti cintesi. Bhikkhū tāvadeva āgamiṃsu. Sīho saṃghe cittaṃ pasādesi. 1- Satthā tassamānasaṃ oloketvā "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Padumassa pana bhagavato campakaṃ nāma nagaraṃ ahosi, asamo nāma rājā pitā, mātāpi asamā nāma, sālo ca upasālo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāmupaṭṭhāko, rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, soṇarukkho bodhi, aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, āyu vassasatasahassānīti. Tassa aparabhāge nārado nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭisatasahassāni, tatiye asītikoṭisatasahassāni. Tadā bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcasu abhiññāsu aṭṭhasu ca samāpattīsu ciṇṇavasī hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā lohitacandanena pūjaṃ akāsi, sopi naṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato dhaññavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo pitā, anomā nāma mātā, bhaddasālo ca jitamitto ca dve aggasāvakā, vāsiṭṭho nāmupaṭṭhāko, uttarā ca phagganī 2- ca dve aggasāvikā, mahāsoṇarukkho nāma bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni āyūti. Nāradassa buddhassa aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā ito kappasatasahassamatthake ekasmiṃ kappe ekoeva padumuttaro nāma buddho udapādi. @Footnote: 1 cha.Ma. pasādeti 2 cha.Ma. phaggunī

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye vebhārapabbate navutikoṭisatasahassāni, 1- tatiye asītikoṭisatasahassāni. 2- Tadā bodhisatto jaṭilo nāma mahāraṭṭhiyo hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sacīvaraṃ dānaṃ adāsi. Sopi naṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Padumuttarassa pana bhagavato kāle titthiyā nāma nāhesuṃ, sabbe devamanussā buddhameva saraṇamagamaṃsu. 3- Tassa nagaraṃ haṃsavatī nāma ahosi, pitā ānando nāma khattiyo, mātā sujātā nāma, devilo 4- ca sujāto ca dve aggasāvakā, sumano nāmupaṭṭhāko, amittā ca asamā ca dve aggasāvikā, sālarukkho 5- bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā samantato dvādasayojanāni gaṇhi, vassasatasahassaṃ āyūti. Tassa aparabhāge tiṃsakappasatasahassāni 6- atikkamitvā (ito tiṃsakappasahassamatthake) sumedho ca sujāto cāti ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu. Sumedhassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte sudassananagare koṭisatakhīṇāsavā ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto uttaro nāma māṇavo 7- hutvā nidahitvā ṭhapitaṃyeva asītikoṭidhanaṃ vissajjetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya nikkhamitvā pabbaji. Sopi naṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Sumedhassa bhagavato sudassanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, mātā sudattā nāma, saraṇo ca sabbakāmo ca dve aggasāvakā, sāgaro nāmupaṭṭhāko, rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, mahānimbarukkho 8- bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassānīti. @Footnote: 1 cha.Ma. navutikoṭisahassāni 2 cha.Ma. asītikoṭisahassāni 3 cha.Ma. saraṇamakaṃsu @4 cha. devalo 5 cha.Ma. salalarukkho 6 cha.Ma. sattatikappasahassāni @7 cha.Ma. brāhmaṇamāṇavo 8 cha.Ma. mahānīparukkho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Tassa aparabhāge sujāto nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte saṭṭhī bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye paññāsaṃ, tatiye cattāḷīsaṃ. Tadā bodhisatto cakkavattirājā hutvā "buddho uppanno"ti sutvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa saddhiṃ sattaratanehi catumahādīparajjaṃ datvā tassa 1- santike pabbaji. Sakalaraṭṭhavāsino raṭṭhuppādaṃ gahetvā ārāmikakiccaṃ sādhentā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa niccaṃ mahādānaṃ adaṃsu. Sopi naṃ satthā byākāsi. Tassa pana bhagavato nagaraṃ sumaṅgalaṃ nāma ahosi, uggato nāma rājā pitā, pabhāvatī nāma mātā, sudassano ca sudevo ca dve aggasāvakā, nārado nāmupaṭṭhāko, nāgā ca nāgasumālā 2- ca dve aggasāvikā, mahāveḷurukkho 3- bodhi, so kira 4- maṇḍalo chindo 4- ghanakhandho upariniggatāhi mahāsākhāhi morapiñchakalāpo viya virocittha. Tassa bhagavato sarīraṃ paṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassānīti. Tassa aparabhāge ito aṭṭhārasakappasatamatthake ekasmiṃ kappe piyadassī atthadassī dhammadassīti tayo buddhā nibbattiṃsu. Piyadassissāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhame koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto kassapo nāma māṇavo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragato hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā koṭisatasahassadhanapariccāgena saṃghārāmaṃ kāretvā saraṇesu sīlesu ca patiṭṭhāti. 5- Atha naṃ satthā "aṭṭhārasakappasataccayena buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato anomaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā sudinno nāma rājā, mātā candā nāma, pālito ca sabbadassī ca dve aggasāvakā, sobhito nāmupaṭṭhāko, sujātā ca dhammadinnā ca dve aggasāvikā, piyaṅgurukkho 6- bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni āyūti. Tassa aparabhāge atthadassī nāma bhagavā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhame aṭṭhanavuti bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye aṭṭhāsītisatasahassāni, 7- @Footnote: 1 cha.Ma. satthu 2 cha.Ma. nāgasamālā 3 Sī. mahāveṇurukkho @4-4 cha.Ma. mandacchiddo 5 cha.Ma. patiṭṭhāsi 6 cha.Ma. kakudharukkho @7 cha.Ma. aṭṭhāsītisahassāni

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Tathā tatiye. Tadā bodhisatto susimo nāma mahiddhiko tāpaso hutvā devalokato maṇḍāravapupphacchattaṃ āharitvā satthāraṃ pūjayi. 1- Sopi naṃ satthā byākāsi. Tassa bhagavato sobhanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sāgaro nāma rājā pitā, sudassanā nāma mātā, santo ca upasanto ca dve aggasāvakā, abhayo nāmupaṭṭhāko, dhammā ca sudhammā ca dve aggasāvikā, campakarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā samantato sabbakālaṃ yojanamattaṃ pharitvā aṭṭhāsi, āyu vassasatasahassanti. Tassa aparabhāge dhammadassī nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatabhikkhū ahesuṃ, dutiye sattatikoṭiyo, 2- tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto sakko devarājā hutvā dibbagandhapupphehi ca dibbaturiyehi ca pūjamakāsi. Sopi naṃ satthā byākāsi. Tassa bhagavato saraṇaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā saraṇo nāma rājā, mātā sunandā nāma, padumo ca pussadevo ca dve aggasāvakā, sunetto nāmupaṭṭhāko, khemā ca saccanāmā 3- ca dve aggasāvikā, rattaṅkururavakarukkho 4- bodhi. Timbajālotipi 5- vuccati, sarīraṃ panassa asītihatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti. Tassa aparabhāge ito catunavutikappamatthake ekasmiṃ kappe ekova siddhattho nāma buddho udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto uggatejo abhiññābalasampanno maṅgalo nāma tāpaso hutvā mahājambūphalaṃ āharitvā tathāgatassa adāsi. Satthā taṃ phalaṃ paribhuñjitvā "catunavutikappamatthake buddho bhavissasī"ti bodhisattaṃ byākāsi. Tassa bhagavato nagaraṃ vebhāraṃ nāma ahosi, pitā jeyyaseno 6- nāma rājā, mātā suphassā nāma, sambalo ca sumitto ca dve aggasāvakā, revato nāmupaṭṭhāko, @Footnote: 1 cha.Ma. pūjesi 2 cha.Ma. navutikoṭiyo 3 cha.Ma. sabbanāmā @4 Sī. rattakuravakarukkho, cha.Ma. rattaṅkurarukkho @5 cha.Ma. kakudharukkhotipi, bimbijālotipi Ma. bimbajālotipi @6 cha.Ma. jayaseno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Sīvalā ca surāmā ca dve aggasāvikā, kaṇṇikārarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti. Tassa aparabhāge ito dvenavutikappamatthake tisso pussoti 1- ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu. Tissassa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā. Paṭhamasannipāte bhikkhūnaṃ koṭisataṃ ahosi, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto mahābhogo mahāyaso sujāto nāma khattiyo hutvā isipabbajjaṃ pabbajitvā mahiddhikabhāvaṃ patvā "buddho uppanno"ti sutvā dibbamaṇḍāravapadumapāricchattakapupphāni ādāya catuparisamajjhe gacchantaṃ tathāgataṃ pūjesi, ākāse pupphavitānaṃ hutvā aṭṭhāsi. Sopi naṃ satthā "ito dvenavutikappamatthake 2- buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato khemaṃ nāma nagaraṃ ahosi, pitā janasaṭṭho 3- nāma khattiyo, mātā padumā nāma, brahmadevo ca udayo ca dve aggasāvakā, sumaṅgalo 4- nāmupaṭṭhāko, pussā ca sudattā ca dve aggasāvikā, asanarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ 5- ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti. Tassa aparabhāge pusso nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte saṭṭhī bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye paññāsa, tatiye dvattiṃsa. Tadā bodhisatto vijitāvī nāma khattiyo hutvā mahārajjaṃ pahāya satthu santike pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā mahājanassa dhammakathaṃ kathesi. Sīlapāramiñca pūresi. Sopi naṃ "buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato kāsi nāma nagaraṃ ahosi, jayaseno nāma rājā pitā, sirimā nāma mātā, surakkhito ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, sabhiyo nāmupaṭṭhāko, cālā ca upacālā ca dve aggasāvikā, āmalakarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni āyūti. @Footnote: 1 cha.Ma. phusso. evamuparipi 2 Sī. dvinavutikappe @3 cha.Ma. janasandho 4 cha. samaṅgo 5 cha.Ma. saṭṭhihatthubbedhaṃ

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Tassa aparabhāge ito ekanavutikappe vipassī bhagavā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte aṭṭhasaṭṭhī bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye ekasatasahassaṃ, tatiye ekaasītisahassāni. 1- Tadā bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo atulo nāma nāgarājā hutvā sattaratanakhacitaṃ suvaṇṇamahāpīṭhaṃ bhagavato adāsi. Sopi naṃ satthā "ito ekanavutikappe buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato bandhumatī nāma nagaraṃ ahosi, bandhumā nāma rājā pitā, bandhumatī nāma mātā, khaṇḍo ca tisso ca dve aggasāvakā, asoko nāmupaṭṭhāko, candā ca candamittā ca dve aggasāvikā, pāṭalirukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā samantā 2- sattayojanāni pharitvā aṭṭhāsi, asītivassasahassāni āyūti. Tassa aparabhāge ito ekatiṃsakappe sikhī ca vessabhū cāti dve buddhā nibbattiṃsu. 3- Sikhissāpi bhagavato tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte 4- bhikkhusatasahassāni ahesuṃ, 4- dutiye asītisahassāni, tatiye sattati. Tadā bodhisatto arindamo nāma rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sacīvaraṃ mahādānaṃ pavattetvā sattaratanapaṭimaṇḍitaṃ hatthiratanaṃ datvā hatthippamāṇaṃ katvā kappiyabhaṇḍaṃ adāsi. Sopi naṃ "ito ekatiṃse kappe buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato aruṇavatī nāma nagaraṃ ahosi, aruṇo nāma khattiyo pitā, pabhāvatī nāma mātā, abhibhū ca sambhavo ca dve aggasāvakā, khemaṅkaro nāmupaṭṭhāko, sakhilā ca padumā ca dve aggasāvikā, puṇḍarīkarukkho bodhi, sarīraṃ sattatihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā yojanattayaṃ pharitvā aṭṭhāsi, sattativassasahassāni āyūti. Tassa aparabhāge vessabhū nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā, paṭhamasannipāte asīti bhikkhusahassāni ahesuṃ, dutiye sattati, tatiye saṭṭhī. Tadā bodhisatto sudassano nāma rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sacīvaraṃ @Footnote: 1 cha.Ma. asītisahassāni 2 cha.Ma. sadā @3 cha.Ma. ahesuṃ 4-4 cha.Ma. bhikakhusatasahassaṃ ahosi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Mahādānaṃ datvā satthu santike pabbajitvā ācāraguṇasampanno buddharatane cittīkārapītibahulo ahosi. Sopi naṃ bhagavā "ito ekatiṃsakappe buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato anomaṃ nāma nagaraṃ ahosi, suppatīto nāma rājā pitā, yasavatī nāma mātā, soṇo 1- ca uttaro ca dve aggasāvakā, upasanto nāmupaṭṭhāko, rāmā 2- ca supalā 3- ca dve aggasāvikā, sālarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi, saṭṭhī vassasahassāni āyūti. Tassa aparabhāge imasmiṃ kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu 4- kakusandho konāgamano kassapo amhākaṃ bhagavāti. Kakusandhassa bhagavato eko sāvakasannipāto, tattha cattāḷīsa bhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā bodhisatto khemo nāma rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sapattacīvaraṃ mahādānañceva añjanādibhesajjāni 5- ca datvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbaji. Sopi naṃ satthā byākāsi. Kakusandhassa bhagavato khemaṃ nāma nagaraṃ ahosi, aggidatto nāma brāhmaṇo pitā, visākhā nāma brāhmaṇī mātā, vidhūro ca sañjīvo ca dve aggasāvakā, vuḍḍhijo 6- nāmupaṭṭhāko, sāmā ca sarabbhā 7- ca dve aggasāvikā, mahāsirīsarukkho bodhi, sarīraṃ cattāḷīsahatthubbedhaṃ ahosi, cattāḷīsa vassasahassāni āyūti. Tassa aparabhāge konāgamano 8- nāma satthā udapādi. Tassāpi eko sāvakasannipāto, tattha tiṃsa bhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā bodhisatto pabbato nāma rājā hutvā amaccagaṇaparivuto satthu santikaṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ nimantetvā mahādānaṃ pavattetvā paguṇacīnapaṭakoseyyakambaladukulāni 9- ceva suvaṇṇapaṭākañca 10- datvā satthu santike pabbaji. Sopi naṃ satthā byākāsi. @Footnote: 1 ka. sono 2 cha.Ma. dāmā 3 cha.Ma. samālā @4 cha.Ma. nibbattā 5 ka. añjanāni bhesajjāni 6 cha.Ma. buddhijo @7 cha. campā, Ma. rambhā 8 cha.Ma. koṇāgamano 9 cha.Ma. pattuṇṇa....... @10 cha.Ma. suvaṇṇapādukañca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Tassa bhagavato sobhanaṃ 1- nāma nagaraṃ ahosi, yaññadatto nāma brāhmaṇo pitā, uttarā nāma brāhmaṇī mātā, bhiyyaso 2- ca uttaro ca dve aggasāvakā, sotthijo nāmupaṭṭhāko, samuddā ca uttarā ca dve aggasāvikā, udumbararukkho bodhi, sarīraṃ tiṃsahatthubbedhaṃ ahosi, tiṃsa vassasahassāni āyūti. Tassa aparabhāge kassapo nāma satthā udapādi. Tassāpi ekova sāvakasannipāto, tattha vīsati bhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā bodhisatto jotipālo nāma māṇavo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū bhūmiyañceva antalikkhe ca pākaṭo ghaṭikārassa kumbhakārassa mitto ahosi, so tena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā pabbajitvā 3- āraddhaviriyo tīṇi piṭakāni uggahetvā vattasampattiyā 4- buddhasāsanaṃ sodheti. 5- Sopi naṃ satthā byākāsi. Tassa bhagavato jātanagaraṃ bārāṇasī nāma ahosi, brahmadatto nāma brāhmaṇo pitā, dhanavatī 6- nāma brāhmaṇī mātā, tisso ca bhāradvājo ca dve aggasāvakā, sabbamitto nāmupaṭṭhāko, aruṇā 7- ca uruvelā ca dve aggasāvikā, nigrodharukkho bodhi, sarīraṃ vīsatihatthubbedhaṃ ahosi, vīsativassasahassāni āyūti. Tassa pana bhagavato orabhāge ṭhapetvā imaṃ amhākaṃ sammāsambuddhaṃ añño buddho nāma natthīti. Iti dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo pana bodhisatto ye tena:- "manussattaṃ liṅgasampatti hetu satthāradassanaṃ pabbajjā guṇasampatti adhikāro ca chandatā aṭṭhadhammasamodhānā abhinīhāro samijjhatī"ti 8- ime aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārena "handa buddhakare dhamme vicināmi ito cito"ti ussāhaṃ katvā "vicinanto tadā dakkhiṃ, @Footnote: 1 cha.Ma. sobhavatī 2 ka. bhiyyoso 3 Sī. pasīditvā pabbajitvā @4 cha.Ma. vattāvattasampattiyā 5 cha.Ma. sobhesi 6 Sī. candavatī @7 cha.Ma. anuḷā 8 khu. buddha. 33/59/453

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Paṭhamaṃ dānapāramin"ti dānapāramitādayo buddhakārakadhammā 1- diṭṭhā, te pūrento yāva vessantarattabhāvā āgami. Āgacchanto ca ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ ānisaṃsā saṃvaṇṇitā:- "evaṃ sabbaṅgasampannā bodhiyā niyatā narā saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ kappakoṭisatehipi. Avīcimhi na uppajjanti tathā lokantaresu ca nijjhāmataṇhākhuppipāsā na honti kālakañjikā. 2- Na honti khuddakā pāṇā uppajjantāpi duggatiṃ jāyamānā manussesu jaccandhā na bhavanti te. Sotavekallatā natthi na bhavanti mūgapakkhikā itthībhāvaṃ na gacchanti ubhatobyañjanapaṇḍakā. Na bhavanti pariyāpannā bodhiyā niyatā narā muttā ānantarikehi sabbattha suddhagocaRā. Micchādiṭṭhiṃ na sevanti kammakiriyadassanā vasamānāpi saggesu asaññiṃ 3- nūpapajjare. Suddhāvāsesu devesu hetu nāma na vijjati nikkhamaninnā 4- sappurisā visaṃyuttā bhavābhave caranti lokatthacariyā 5- pūrenti sabbapāramin"ti, te ānisaṃse adhigantvāva āgato. Pāramiyo pūrenatassa ca tassa akittikabrāhmaṇa- kāle 6- saṅkhabrāhmaṇakāle dhanañjayarājakāle 7- mahāsudassanarājakāle mahāgovindakāle nimimahārājakāle candakumārakāle visayhaseṭṭhikāle sasapaṇḍitakāle 8- @Footnote: 1 cha.Ma. buddhakarā dhammā 2 Ma. kālakañcikā, Sī. kālakañjakā 3 cha.Ma. asaññaṃ @4 cha.Ma. nekkhammaninnā 5 cha.Ma. lokatthacariyāyo, Sī. lokatthacariyāya @6 cha.Ma. akittibrāhmaṇakāle 7 cha.Ma. dhanañcayarājakāle @8 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Sīvirājakāle vessantarakāleti dānapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sasapaṇḍitajātake:- "bhikkhāya upagataṃ disvā sakattānaṃ pariccajiṃ dānena me samo natthi esā me dānapāramī"ti 1- evaṃ attapariccāgaṃ karontassa dānapāramitā paramatthapāramitā 2- nāma jātā. Tathā sīlavarājakāle 3- campeyyanāgarājakāle bhūridattanāgarājakāle chaddantakāle 4- jayadisarājaputtakāle alīnacittakumārakāleti 5- sīlapāramitāya pūritattabhāvānaṃ pamāṇaṃ 6- nāma natthi. Ekantena panassa saṅkhapālajātake:- "sūlehi vijjhayantepi koṭṭayantepi sattibhi bhojaputte na kuppāmi esā me sīlapāramī"ti 7- evaṃ attapariccāgaṃ karontassa sīlapāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Tathā somanassakumārakāle hatthipālakumārakāle ayogharapaṇḍitakāleti mahārajjaṃ pahāya nekkhammapāramitāya pūritattabhāvānaṃ pamāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa cūḷasuttasomajātake:- "mahārajjaṃ hatthagataṃ kheḷapiṇḍaṃva chaḍḍayiṃ cajato na hoti lagganaṃ esā me nekkhammapāramī"ti evaṃ nissaggatāya 8- rajjaṃ chaḍḍetvā nikkhantassa nekkhammapāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Tathā vidhūrapaṇḍitakāle mahāgovindapaṇḍitakāle kuddālapaṇḍitakāle arakapaṇḍitakāle bodhiparibbājakakāle mahosadhapaṇḍitakāleti paññāpāramitāya pūritattabhāvānaṃ pamāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa sattubhastujātake 9- senakapaṇḍitakāle:- @Footnote: 1 khu.cariyā. 33/143 (sasapaṇḍitacariya) 2 cha.Ma. paramatthapāramī. evamuparipi @3 cha.Ma. sīlavanāgarājakāle 4 cha.Ma. chaddantanāgarājakāle @5 cha.Ma. alīnasattukumārakāle 6 cha.Ma. parimāṇaṃ. evamuparipi @7 khu.cariyā. 33/91 (saṅkhapālacariya) 8 cha.Ma. nissaṅgatāya 9 cha.Ma. sattubhastajātake

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

"paññāya vicinantohaṃ brāhmaṇaṃ mocayiṃ dukkhā paññāya me samo natthi esā me paññāpāramī"ti evaṃ antobhastugataṃ sappaṃ dassentassa paññāpāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Tathā viriyapāramitādīnampi pūritattabhāvānaṃ pamāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa mahājanakajātake:- "atīradassī jalamajjhe matā 1- sabbe ca mānusā cittassa aññathā natthi esā me viriyapāramī"ti evaṃ mahāsamuddaṃ tarantassa viriyapāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Khantivādījātake:- "acetanaṃva koṭento tiṇhena 2- pharasunā mamaṃ kāsirāje na kuppāmi esā me khantipāramī"ti evaṃ acetanābhāvena viya mahādukkhaṃ adhivāsentassa khantipāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Mahāsutasomajātake:- "saccavācaṃ anurakkhanto cajitvā mama jīvitaṃ mocemi 3- ekasatakkhatye esā me saccapāramī"ti evaṃ jīvitaṃ cajitvā saccamanurakkhantassa saccapāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Mūgapakkhajātake:- "mātāpitā na me dessā attā me na ca dessiyo 4- sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ tasmā vattamadhiṭṭhahin"ti 5- evaṃ jīvitampi pariccajitvā vattaṃ adhiṭṭhahantassa adhiṭṭhānapāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. @Footnote: 1 cha.Ma. hatā 2 Ma. tikkhena 3 cha.Ma. mocesiṃ @4 ka. na me dessaṃ mahāyasaṃ 5 khu.cariyā. 33/65 (mūgaphakkhacariyā)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Ekarājajātake:- "na maṃ koci uttasati napi bhāyāmi kassaci mettābalenupatthaddho ramāmi pavane tadā"ti 1- evaṃ jīvitampi anavaloketvā 2- mettāyantassa mettāpāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Lomahaṃsajātake:- "susāne seyyaṃ kappemi upanidhāya chavaṭṭhikaṃ 3- gāmamaṇḍalā 4- upagantvā rūpaṃ dassenti anappakan"ti evaṃ gāmadārakesu niṭṭhubhanādīhi ceva mālāgandhūpahārādīhi ca sukhadukkhaṃ uppādentesupi upekkhaṃ anativattantassa upekkhāpāramitā paramatthapāramitā nāma jātā. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panesa attho cariyāpiṭake gahetabbo. Evaṃ pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito:- "acetanāyaṃ paṭhavī aviññāya sukhadukkhaṃ sāpi dānabalā mayhaṃ sattakkhattuṃ pakampathā"ti 5- evaṃ mahāpaṭhavīkampanāni 6- mahāpuññāni katvā āyuhapariyosāne ito cuto tusitabhavane nibbatti, tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhitvā "yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavanto manussagaṇanāya saṭṭhivassasatasahassādhikāni sattapaññāsavassakoṭiyo idāni sattahi divasehi āyukkhayaṃ pāpuṇissatī"ti vatthāni kilissanti, mālā milāyanti, kacchehi sedā muñcanti, 7- kāye vevaṇṇiyaṃ okkamati, devo devāsane na saṇṭhahatīti imesu pañcasu pubbanimittesu uppannesu tāni disvā "suññā vata bho saggā bhavissantī"ti saṃvegajātāhi devatāhi mahāsattassa pūritapāramibhāvaṃ ñatvā "imasmiṃ idāni aññaṃ devalokaṃ anupagantvā manussaloke uppajjitvā buddhabhāvaṃ patte puññāni katvā cutā cutā manussā devalokaṃ paripūressantī"ti cintetvā:- @Footnote: 1 khu.cariyā. 33/113 (suvaṇṇasāmacariya) 2 cha.Ma. anapaloketvā @3 cha.Ma. chavaṭṭhikaṃ upanidhāyahaṃ 4 cha.Ma. gāmaṇḍalā, Sī. gomaṇḍalā @5 khu.cariyā. 33/124 (vessantaracariya) 6 Ma. mahāpathavīkampanādikāraṇāni @7 cha.Ma. muccanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

"yadāhaṃ tusite kāye santusito nāmahaṃ tadā dasasahassī samāgantvā yācanti añjalī 1- mamaṃ. Kāloyaṃ te 2- mahāvīra uppajja mātukucchiyaṃ sadevakaṃ tārayanto bujjhassu amataṃ padan"ti. 3- Evaṃ buddhabhāvatthāya āyācito kālaṃ dīpaṃ desaṃ kulaṃ janettiyā āyuparimāṇanti 4- imāni pañca mahāvilokanāni viloketvā katasanniṭṭhāno tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā tattha mahāsampattiyā paricāriyamāno 5- anukkamena bhadrayobbanaṃ anupāpuṇi. Imasmiṃ antare "sato sampajāno ānanda bodhisatto tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamī"tiādīnaṃ 6- suttapadānañceva tesaṃ aṭṭhakathāya ca vasena vitthāro veditabbo. So tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu devalokasadisarajjasiriṃ 7- anubhavamāno uyyānakīḷāya gamanasamaye anukkamena jiṇṇabyādhimatasaṅkhāte tayo devadūte disvā sañjātasaṃvego tato nivattitvā catutthavāre pabbajitaṃ disvā "sādhu pabbajjā"ti pabbajjāya ruciṃ uppādetvā uyyānaṃ gantvā tattha divasabhāgaṃ khepetvā maṅgalapokkharaṇītīre nisinno kappakavesaṃ gahetvā āgatena vissukammadevaputtena alaṅkatapaṭiyatto rāhulakumārassa 8- jātasāsanaṃ sutvā puttasinehassa balavabhāvaṃ ñatvā "yāva idaṃ bandhanaṃ na vaḍḍhati, tāvadeva naṃ chindissāmī"ti cintetvā sāyaṃ nagaraṃ pavisanto:- "nibbutā nūna sā mātā nibbuto nūna so pitā nibbutā nūna sā nārī yassāyaṃ īdiso patī"ti kisāgotamiyā nāma pitucchādhītāya bhāsitaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā "ahaṃ imāya nibbutapadaṃ sāvito"ti gīvato satasahassagghanikaṃ muttāhāraṃ muñcitvā tassā pesetvā attano bhavanaṃ pavisitvā sirisayane nisinno niddāvasena nāṭakānaṃ vippakāraṃ disvā @Footnote: 1 cha.Ma. pañjalī 2 cha. kālo kho te, Ma. kālo deva @3 khu.buddha. 33/66-67/445 4 cha.Ma. āyuppamāṇaṃ @5 cha.Ma. parihariyamāno 6 Ma.u. 14/200/169 @7 cha.Ma. devalokasiriṃ viya rajjasiriṃ 8 cha.Ma. rāhulabhaddassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Nibbinnahadayo channaṃ uṭṭhāpetvā kaṇṭhakaṃ 1- āharāpetvā kaṇṭhakaṃ āruyha channasahāyo dasasahassilokadhātūhi devatāhi kataparivāro mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā teneva rattāvasesena tīṇi mahārajjāni atikkamitvā anomānadītīre pabbajitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbatapabbhāre nisinno magadharājena rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā sabbaññutaṃ patvā tassa vijitaṃ āgamanatthāya tena gahitapaṭiñño āḷārañca uddakañca upasaṅkamitvā tesaṃ santike adhigatavisesena aparituṭṭho chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā visākhapuṇṇamīdivase pātova senānigame 2- sujātāya dinnaṃ pāyāsaṃ paribhuñjitvā nerañjarāya nadiyā suvaṇṇapātiṃ pavāhetvā nerañjarāya tīre mahāvanasaṇḍe nānāsamāpattīhi divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyaṇhasamaye sotthiyena 3- dinnaṃ tiṇamuṭṭhiṃ 4- gahetvā kāḷanāgarājena abhitthutaguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha tiṇāni santharitvā "na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva me anupādāya āsavehi cittaṃ na muccissatī"ti 5- paṭiññaṃ katvā bodhipallaṅke pācīnadisābhimukho nisīditvā suriye anatthaṅgamiteyeva 6- mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ majjhimayāme cutūpapātañāṇaṃ patvā pacchimayāmāvasāne dasabalacatuvesārajjādisabbabuddhaguṇapaṭimaṇḍitaṃ sabbaññutañāṇaṃ paṭivijjhantoyeva imaṃ abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchi. Evamassa adhigamanidānaṃ veditabbaṃ. Evaṃ adhigatābhidhammo ekapallaṅkena nisinnasattāhaṃ, animmissasattāhaṃ, caṅkamanasattāhaṃ atikkamitvā catutthe sattāhe sayambhūñāṇādhigamena adhigataṃ abhidhammaṃ vicinitvā aparānipi ajapālamuccalindarājāyatanesu tīṇi sattāhāni vītināmetvā aṭṭhame sattāhe ajapālanigrodharukkhamūle nisinno dhammagambhīratāpaccavekkhaṇena appossukkataṃ āpajjamāno dasasahassamahābrahmaparivārena 7- sahampatibrahmunā āyācitaṃ dhammaṃ desento 8- buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā brahmuno ajjhesanaṃ @Footnote: 1 Sī. kanthakaṃ 2 Sī. senānīnigame 3 cha.Ma. sottiyena @4 cha.Ma. aṭṭhatiṇamuṭṭhiṃ 5 cha.Ma. vimuccissatīti 6 Sī. anatthamiteyeva @7 cha.Ma. dasasahassimahābrahmaparivārena 8 cha.Ma. āyācitadhammadesano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Ādāya "kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyan"ti olokento āḷāruddakānaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ bahupakārataṃ anussaritvā uṭṭhāyāsanā kāsikapuraṃ 1- gacchanto antarāmagge upakena saddhiṃ mantetvā āsāḷhapuṇṇamīdivase 2- isipatane migadāye pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā te ananucchavikena samudācārena samudācarante saññāpetvā dhammacakkaṃ pavattento aññākoṇḍaññattherappamukhā 3- aṭṭhārasa brahmakoṭiyo amatapānaṃ pāyesi. Evaṃ yāva dhammacakkappavattanā desanānidānaṃ veditabbaṃ. Ayameva 4- saṅkhePo. Vitthāro pana sāṭṭhakathānaṃ ariyapariyesanapabbajjāsuttādīnaṃ 5- vasena veditabbo. Evaṃ adhigamanidānadesanānidānasampannassa abhidhammassa aparānipi dūrenidānaṃ, avidūrenidānaṃ, santikenidānanti tīṇi nidānāni. Tattha dīpaṅkarapādamūlato paṭṭhāya yāva tusitapurā dūrenidānaṃ veditababaṃ. Tusitapurato paṭṭhāya yāva bodhimaṇḍā avidūrenidānaṃ. "ekaṃ samayaṃ bhagavā devesu viharati tāvatiṃsesu pāricchattakamūlamhi paṇḍukambalasilāyaṃ. Tatra kho bhagavā devānaṃ tāvatiṃsānaṃ abhidhammaṃ kathesī"ti idamassa santikenidānaṃ. Ayaṃ tāva nidānakathā. Nidānakathā niṭṭhitā. @Footnote: 1 cha.Ma. kāsipuraṃ 2 cha.Ma. āsāḷhīpuṇṇamadivase @3 cha.Ma. aññāsikoṇḍaññattherappamukhā 4 cha.Ma. ayamettha @5 Ma.mū. 12/274/235, khu.su. 25/404/412

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

1. Cittuppādakaṇḍa tikamātikāpadavaṇṇanā ---------- idāni "iti me bhāsamānassa abhidhammakathaṃ imaṃ avikkhittā nisāmetha dullabhā hi ayaṃ kathā"ti. Evaṃ paṭiññātāya abhidhammakathāya kathanokāso sampatto. Tattha yasmā abhidhammo nāma abhidhammasaṅgaṇīādīni sattappakaraṇāni, dhammasaṅgaṇiyāpi 1- cittuppādakaṇḍādīnaṃ vasena cattāri kaṇḍāni, cittuppādakaṇḍampi mātikāpadabhājanīyavasena duvidhaṃ, tattha mātikā ādi, sāpi tikamātikā dukamātikāti duvidhā, tattha tikamātikā ādi, tikamātikāyapi kusalattikaṃ ādi, 2- kusalattikepi "kusalā dhammā"ti idaṃ padaṃ, tasmā:- ito paṭṭhāya gambhīraṃ abhidhammakathaṃ imaṃ vuccamānaṃ nisāmetha ekaggā sādhu sādhavoti. [1] "kusalā dhammā, akusalā dhammā, abyākatā dhammā"ti ayaṃ tāva ādipadena laddhanāmo kusalattiko nāma. "sukhāya vedanāya sampayuttā dhammā, dukkhāya vedanāya sampayuttā dhammā, adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā dhammā"ti ayaṃ sabbapadehi laddhanāmo vedanāttiko nāma. Evaṃ ādipadavasena vā sabbapadavasena vā sabbesampi tikadukānaṃ nāmaṃ veditabbaṃ. Sabbepete 3- pañcadasahi paricchedehi vavaṭṭhitā. Tikānaṃ hi eko paricchedo, dukānaṃ cuddasa paricchedā. "hetū dhammā na hetū dhammā"tiādayo cha dukā ganthato ca atthato ca aññamaññasambandhena pupphakaṇṇikāya 4- ghaṭā viya hutvā ṭhitattā "hetugocchako"ti vuccati. Tato apare "sappaccayā dhammā, appaccayā dhammā"tiādayo satta dukā aññamaññaṃ asambandhā kevalaṃ dukasāmaññato uccinitvā uccinitvā visuṃ visuṃ gocchakantare @Footnote: 1 cha.Ma. dhammasaṅgaṇīpi 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati @3 cha.Ma. sabbeva cete 4 cha.Ma. kaṇṇikā viya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Ṭhapitattā aññehi ca antaradukehi 1- cūḷakattā "cūḷantaradukā"ti veditabbā. Tato paraṃ āsavadukādīnaṃ channaṃ vasena āsavagocchako, tathā saññojanadukādīnaṃ channaṃ vasena saññojanagocchako, tathā ganthaoghayoganīvaraṇadukādīnaṃ vasena ganthaoghayoga- nīvaraṇagocchakā. 2- Parāmāsadukādīnaṃ pañcannaṃ vasena parāmāsagocchakoti sabbepi satta gocchakāti 3- veditabbā. Tato paraṃ "sārammaṇā dhammā"tiādayo cuddasa dukā mahantaradukā nāma. Tato upādānadukādayo cha dukā upādānagocchako nāma. Tato kilesadukādayo aṭṭha dukā kilesagocchako nāma. Tato paraṃ dassanena pahātabba- dukādayo aṭṭhārasa dukā abhidhammamātikāya pariyosāne ṭhapitattā piṭṭhidukā nāma. "vijjābhāgino dhammā, avijjābhāgino dhammā"tiādayo pana dvācattāḷīsadukā suttantikadukā nāma. Evaṃ sabbepete pañcadasahi paricchedehi vavaṭṭhitāti veditabbā. Evaṃ vavaṭṭhitā panete sappadesavasena 4- dveva koṭṭhāsā honti. Etesu hi nava tikā ekasattati ca dukā sappadesānaṃ rūpārūpadhammānaṃ pariggahitattā sappadesā nāma. Avasesā terasa tikā ekasattati ca dukā nippadesā nāma. Tattha tikesu tāva vedanāttiko vitakkattiko pītittiko uppannattiko atītattiko cattāro ārammaṇattikāti ime nava tikā sappadesā nāma. Dukesu hetugocchakādīnaṃ upādānagocchakapariyosānānaṃ navannaṃ gocchakānaṃ pariyosāne tayo tayo dukā, kilesagocchakapariyosāne cattāro cattāro dukā, cittasampayuttā dhammā cittavippayuttā dhammā, cittasaṃsaṭṭhā dhammā cittavisaṃsaṭṭhā dhammāti dve dve mahantaradukā, suttantikadukesu adhivacanadukaṃ niruttidukaṃ paññattidukaṃ nāmarūpadukanti ime cattāro duke ṭhapetvā avasesā aṭṭhatiṃsa dukā cāti ete sappadesā nāma. Vuttāvasesā tikadukā sabbepi nippadesāti veditabbā. Idāni "kusalā dhammā"tiādīnaṃ mātikāpadānaṃ ayaṃ anupubbapadavaṇṇanā. Kusalasaddo tāva ārogyānavajjachekasukhavipākesu dissati. Ayañhi "kacci nu bhoto kusalaṃ, @Footnote: 1 cha.Ma. mahantaradukehi 2 ka. gaṇṭhaoghayoganīvaraṇagocchako @3 cha.Ma. iti-saddo na dissati 4 cha.Ma. sappadesanippadesavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

Kacci bhoto anāmayan"tiādīsu 1- ārogye dissati. "katamo pana bhante kāyasamācāro kusalo? yo kho mahārāja kāyasamācāro anavajjo"ti 2- ca "puna caparaṃ bhante etadānuttariyaṃ, 3- yathā bhagavā dhammaṃ deseti kusalesu dhammesū"ti 4- ca evamādīsu anavajje. "kusalo tvaṃ rathassa aṅgapaccaṅgānaṃ, 4- kusalā naccagītassa, susikkhitā caturitthiyo"tiādīsu 5- cheke. "kusalānaṃ bhikkhave dhammānaṃ samādānahetu kusalassa kammassa katattā"tiādīsu 6- sukhavipāke. Svāyamidha ārogyepi anavajjepi sukhavipākepi vattati. Dhammasaddo panāyaṃ pariyattihetuguṇanissattanijjīvatādīsu dissati. Ayañhi "dhammaṃ pariyāpuṇāti suttaṃ geyyan"tiādīsu 7- pariyattiyaṃ dissati. "hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā"tiādīsu 8- hetumhi. "na hi dhammo adhammo ca ubho samavipākino adhammo nirayaṃ neti dhammo pāpeti suggatin"ti 9- ādīsu guṇe. "tasmiṃ kho pana samaye dhammā honti, 10- dhammesu dhammānupassī viharatī"tiādīsu 11- nissattanijjīvatāya. Svāyamidhāpi nissattanijjīvatāyameva vattati. Vacanattho panettha kucchite pāpake dhamme salayanti calayanti kampenti viddhaṃsentīti kusalā. Kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, te akusalasaṅkhāte kuse lunanti chindantīti kusalā. Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato osānakaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena kusena vā lātabbāti kusalā, gahetabbā pavattetabbāti attho. Yathā vā kusā ubhayabhāgagataṃ hatthappadesaṃ lunanti, evamimepi uppannānuppannabhāvena ubhayabhāgagataṃ saṅkilesapakkhaṃ lunanti, tasmā kusā viya lunanti chindantītipi kusalā. Attano pana sabhāvaṃ dhārentīti dhammā. Dhariyanti 12- vā paccayehi dhārayanti vā yathāsabhāvatoti dhammā. Na kusalā akusalā, mittapaṭipakkhā amittā viya @Footnote: 1 khu.jā. 27/146/345, khu.jā. 28/129/51 2 dī.Ma. 13/631/348 @3 Sī. etadanuttariyaṃ 4 dī.Ma. 13/87/64 5 khu.jā. 28/94 (mūgapakkhajātaka) @6 abhi. 34/431/120 7 aṅ. catukka. 21/102/117 8 abhi. 35/720/360 @9 khu.thera. 26/304/318 10 abhi. 34/121/41 @11 dī.Ma. 10/373/248 12 cha.Ma. dhāriyanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Lobhādipaṭipakkhā alobhādayo viya ca kusalapaṭipakkhāti attho. Na byākatāti abyākatā, kusalākusalabhāvena akathitāti attho. Tesu anavajjasukhavipākalakkhaṇā kusalā, sāvajjadukkhavipākalakkhaṇā akusalā, avipākalakkhaṇā abyākatā. Kiṃ panetāni "kusalāti vā dhammāti vā"tiādīni ekatthāni, udāhu nānatthānīti? kiñcettha yadi tāva etāni ekatthāni, "kusalā dhammā"ti idaṃ "kusalā kusalā"ti vuttasadisaṃ ahosi. 1- Atha nānatthāni, tikadukānaṃ chakkacatukkabhāvo āpajjati, padānañca asambandho. Yathā hi "kusalā rūpaṃ cakkhumā"ti vutte atthavasena aññamaññaṃ anolokentānaṃ padānaṃ na koci sambandho, evamidhāpi padānaṃ asambandho āpajjati, pubbāparasambandharahitāni ca padāni nippayojanāni nāma honti. Yāpi cesā parato "katame dhammā kusalā"ti pucchā, tāyapi saddhiṃ virodho āpajjati. Neva hi dhammā kusalā, atha ca panidaṃ vuccati "katame dhammā kusalā"ti. Aparo nayo, yadi etāni ekatthāni tiṇṇaṃ dhammānaṃ ekattā kusalādīnampi ekattaṃ āpajjati. Kusalādipadānaṃ 2- hi tiṇṇaṃ dhammānaṃ dhammabhāvena ekattaṃ. Tasmā dhammattayena saddhiṃ atthato ninnānatthānaṃ kusalādīnampi ekattaṃ āpajjati "yadeva kusalaṃ, taṃ akusalaṃ, taṃ abyākatan"ti. Athāpi tiṇṇaṃ dhammānaṃ ekattaṃ na sampaṭicchatha, "añño ca kusalaparo dhammo, añño ca akusalaparo dhammo, añño ca abyākataparo dhammo"ti vadatha. Evaṃ sante dhammo nāma bhāvo, bhāvato ca añño abhāvoti kusalaparā bhāvasaṅkhātā dhammā añño akusalaparo dhammo abhāvo siyā, tathā abyākataparopi, tehi ca añño kusalaparopi. Evaṃ abhāvattaṃ āpannehi dhammehi aññe 3- kusalādayopi abhāvāyeva siyunti. Sabbametaṃ akāraṇaṃ. Kasmā? yathānumativohārasiddhito. Vohāro hi yathā yathā Atthesu anumato sampaṭicchito, tathā tatheva siddho. Na cāyaṃ "kusalā dhammā"tiādīsu kusalapubbo dhammābhilāpo dhammaparo ca kusalābhilāpo yathā "kusalā kusalā"ti, @Footnote: 1 cha.Ma. hoti 2 cha.Ma. kusalādiparānaṃ 3 cha.Ma. anaññe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Evaṃ attano atthavisesābhāvena paṇḍitehi sampaṭicchito, na ca kusalārūpaṃcakkhumāsaddā viya aññamaññaṃ anolokitatthabhāvena. Kusalasaddo panettha anavajjasukhavipākasaṅkhātassa atthassa jotakabhāvena 1- sampaṭicchito, akusalasaddo sāvajjadukkhavipākatthajotakattena, abyākatasaddo avipākatthajotakattena, dhammasaddo sabhāvadhāraṇādiatthajotakattena. So etesaṃ aññatarānantare vuccamāno attano atthasāmaññaṃ dīpeti. Sabbeva hi ete sabhāvadhāraṇādinā lakkhaṇena dhammā. Kusalādisaddā cāpi dhammasaddassa purato vuccamānā attano attano atthavisesaṃ tassa dīpenti. Dhammo hi kusalo vā hoti akusalo vā abyākato vā. Evamete visuṃ visuṃ vuccamānā attano attano atthamattadīpakattena sampaṭicchitā. Dhammasaddena saha vuccamānā attano attano atthasāmaññaatthavisesadīpakattena loke paṇḍitehi sampaṭicchitā. Tasmā yadetamettha ekatthanānatthataṃ vikappetvā dosāropanakāraṇaṃ vuttaṃ, sabbametaṃ akāraṇaṃ. Ayantāva kusalattikassa anupubbapadavaṇṇanā. Imināva nayena sesatikadukānampi nayo veditabbo. Ito paraṃ pana visesamattameva vakkhāmi. 2- [2] Sukhāya vedanāyātiādīsu sukhasaddo tāva sukhavedanāsukhamūlasukhārammaṇa- sukhahetusukhapaccayaṭṭhānaabyāpajjhanibbānādīsu dissati. Ayañhi "sukhassa ca pahānā"ti- ādīsu 3- sukhavedanāya dissati. Sukho buddhānaṃ uppādo. 4- Sukhā virāgatā loke"ti- ādīsu 5- sukhamūle. "yasmā ca kho mahāli rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkantan"ti- ādīsu 6- sukhārammaṇe. "sukhassetaṃ bhikkhave adhivacanaṃ yadidaṃ puññānī"tiādīsu 7- sukhahetumhi. "yāvañcidaṃ bhikkhave na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ, yāva sukhā saggā. 8- Na te sukhaṃ pajānanti, ye na passanti nandanan"tiādīsu 9- sukhapaccayaṭṭhāne. "diṭṭhadhammasukhavihārā ete dhammā"tiādīsu 10- abyāpajjhe. "nibbānaṃ paramaṃ @Footnote: 1 ka. jotanabhāvena 2 cha.Ma. vakkhāma @3 Ma.mū. 12/173/134, abhi. 34/165/52 4 khu.dha. 25/194/52 @5 vinaYu. 4/5/5, khu.u. 25/11/105 6 saṃ.kha. 17/60/57 @7 aṅ. sattaka. 23/62/73 8 Ma.u. 14/255/223 @9 saṃ.sa. 15/11/6 10 Ma.mū. 12/82/54

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Sukhan"tiādīsu 1- nibbāne. Idha panāyaṃ sukhavedanāyameva daṭṭhabbo. Vedanāsaddo "viditā vedanā uppajjantī"tiādīsu 2- vedayitasmiṃyeva vattati. Dukkhasaddo dukkhavedanādukkhavatthudukkhārammaṇadukkhapaccayadukkhapaccayaṭṭhānādīsu dissati. Ayañhi "dukkhassa ca pahānā"tiādīsu dukkhavedanāyaṃ dissati. "jātipi dukkhā"tiādīsu 3- dukkhavatthusmiṃ. "yasmā ca kho mahāli rūpaṃ dukkhaṃ dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkantan"tiādīsu dukkhārammaṇe. "dukkho pāpassa uccayo"tiādīsu 4- dukkhapaccaye. "yāvañcidaṃ bhikkhave na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ, yāva dukkhā nirayā"tiādīsu 5- dukkhapaccayaṭṭhāne. Idha panāyaṃ dukkhavedanāyameva daṭṭhabbo. Vacanattho panettha sukhayatīti sukhā, dukkhayatīti dukkhā, na dukkhā ca na sukhā cāti adukkhamasukhā. Makāro padasandhivasena vutto. Sabbāpi ārammaṇassa rasaṃ vedayanti 6- anubhavantīti vedanā. Tāsu iṭṭhānubhavanalakkhaṇā sukhā. Aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā dukkhā. Ubhayaviparītānubhavanalakkhaṇā adukkhamasukhā. Yo panāyaṃ tīsu padesu sampayuttasaddo, tassattho samaṃ pakārehi yuttāti sampayuttā. Katarehi pakārehīti? ekuppādādīhi. 7- "natthi keci dhammā kehici dhammehi sampayuttāti? āmantā"ti 8- hi imassa pañhassa paṭikkhepe "nanu atthi keci dhammā kehici dhammehi sahagatā sahajātā saṃsaṭṭhā ekuppādā ekanirodhā ekavatthukā ekārammaṇā"ti 8- evaṃ ekuppādādīnaṃ vasena sampayogattho vutto. Iti imehi ekuppādādīhi samaṃ pakārehi yuttāti sampayuttā. [3] Vipākattike aññamaññaṃ visiṭṭhānaṃ kusalākusalānaṃ pākāti vipākā, vipakkabhāvamāpannānaṃ arūpadhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vipākadhammadhammāti 9- vipākadhammānaṃ dhammā, vipākajanakā dhammā, 9- yathā jātijarāsabhāvā jātijarāpakatikā sattā "jātidhammā jarādhammā"ti vuccanti, evaṃ vipākajanakattena 10- vipākasabhāvā vipākapakatikā dhammāti attho. Tatiyapadaṃ ubhayasabhāvapaṭikkhepavasena vuttaṃ. @Footnote: 1 khu.dha. 25/203/52 2 Ma.u. 14/208/174 3 dī.Ma. 10/387/260 @4 khu.dha. 25/117/37 5 Ma.u. 14/250/218 6 Sī. vediyanti @7 cha.Ma. ekuppādatādīhi. evamuparipi 8 abhi. 37/473/285 @9-9 cha.Ma. vipākasabhāvadhammā 10 cha.Ma. vipākajanakaṭṭhena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

[4] Upādinnupādāniyattike ārammaṇakaraṇavasena taṇhādīhi 1- upetena kammunā ādinnā phalabhāvena gahitāti upādinnā, ārammaṇabhāvaṃ upagantvā upādānasambandhanena upādānānaṃ hitāti upādāniyā, upādānassa ārammaṇapaccayabhūtānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Upādinnā ca te upādāniyā cāti upādinnupādāniyā, sāsavakammanibbattānaṃ rūpārūpadhammānametaṃ adhivacanaṃ. Iti iminā nayena sesapadadvaye paṭisedhasahito attho veditabbo. [5] Saṅkiliṭṭhasaṅkilesikattike saṅkilesetīti saṅkileso, vibādhati upatāpetīti atatho. Saṅkilesena samannāgatāti saṅkiliṭṭhā. Attānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanena saṅkilesaṃ arahanti, saṅkilese vā niyuttā tassa ārammaṇabhāvānatikkamanatoti saṅkilesikā, saṅkilesassa ārammaṇapaccayabhūtānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Saṅkiliṭṭhā ca te saṅkilesikā cāti saṅkiliṭṭhasaṅkilesikā. Sesapadadvayaṃ purimattike vuttanayeneva veditabbaṃ. [6] Vitakkattike sampayogavasena vattamānena saha vitakkena savitakkā. Saha vicārena savicāRā. Savitakkā ca te savicārā cāti savitakkasavicāRā. Ubhayarahitā avitakkaavicāRā. Vitakkavicāresu vicārova mattā pamāṇaṃ etesanti vicāramattā, vicārato uttariṃ vitakkena saddhiṃ sampayogaṃ na gacchantīti attho. Avitakkā ca te vicāramattā cāti avitakkavicāramattā. [7] Pītittike pītiyā saha ekuppādādibhāvaṃ gatāti pītisahagatā, pītisampayuttāti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. Upekkhāti cettha adukkhamasukhā vedanā vuttā, sā hi sukhadukkhākārappavattiṃ upekkhati, majjhattākārasaṇṭhitattā tenākārena pavattatīti upekkhā. Iti vedanāttikato padadvayameva gahetvā nippītikassa sukhassa sappītikasukhato visesadassanavasena ayaṃ tiko vutto. [8] Dassanattike dassanenāti sotāpattimaggena. So hi paṭhamaṃ nibbānaṃ dassanato "dassanan"ti vutto. Gotrabhū pana kiñcāpi paṭhamataraṃ passati, yathā pana rañño santikaṃ kenacideva karaṇīyena āgato 2- puriso dūratova rathikāya carantaṃ @Footnote: 1 cha.Ma. taṇhādiṭṭhīhi 2 Ma. dūrāgato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Hatthikkhandhagataṃ rājānaṃ disvāpi "diṭṭho te rājā"ti puṭṭho disvāpi kattabbakiccassa akatattā "na passāmī"ti āha, evameva nibbānaṃ disvāpi kattabbassa kilesappahānassābhāvā na "dassanan"ti vuccati, tañhi ñāṇaṃ maggassa āvajjanaṭṭhāne tiṭṭhati. Bhāvanāyāti sesamaggattayena, sesamaggattayañhi paṭhamamaggena diṭṭhasmiṃyeva dhamme bhāvanāvasena uppajjati, adiṭṭhapubbaṃ kiñci na passati, tasmā "bhāvanā"ti vuccati. Tatiyapadaṃ ubhayapaṭikkhepavasena vuttaṃ. [9] Tadanantarattike dassanena pahātabbo hetu etesanti dassanena pahātabbahetukā. Dutiyapadepi eseva nayo. Tatiyapade 1- "neva dassanena ca bhāvanāya ca 1- pahātabbo hetu etesan"ti evamatthaṃ aggahetvā "neva dassanena na bhāvanāya pahātabbo hetu etesaṃ atthī"ti evamattho gahetabbo. Itarathā hi ahetukānaṃ aggahaṇaṃ bhaveyya, hetuyeva hi etesaṃ natthi, yo dassanabhāvanāhi pahātabbo siyā. Sahetukesupi hetuvajjānaṃ pahānaṃ āpajjati, na hetūnaṃ. Hetuyeva hi etesaṃ neva dassanena na bhāvanāya pahātabboti vutto, na te dhammā. Na ubhayampi cetaṃ adhippetaṃ. Tasmā neva dassanena na bhāvanāya pahātabbo hetu etesaṃ atthīti nevadassanena nabhāvanāya pahātabbahetukāti ayamattho gahetabbo. [10] Ācayagāmittike kammakilesehi āciyatīti ācayo, paṭisandhicutigatippavattānaṃ etaṃ nāmaṃ. Tassa kāraṇaṃ hutvā nipphādanakabhāvena taṃ ācayaṃ gacchanti, yassa vā pavattanti, taṃ puggalaṃ yathāvuttameva ācayaṃ gamentītipi ācayagāmino, sāsavakusalākusalānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tatoeva ācayasaṅkhātā cayā apetattā nibbānaṃ apetaṃ cayāti apacayo, taṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanato apacayaṃ gacchantīti apacayagāmino, ariyamaggānametaṃ adhivacanaṃ. Apica pākāraṃ iṭṭhakavaḍḍhakī viya pavattaṃ ācinantā gacchantīti ācayagāmino. Tena citaṃ citaṃ iṭṭhakaṃ viddhaṃsayamāno puriso viya tadeva pavattaṃ apacinantā gacchantīti apacayagāmino. Tatiyapadaṃ ubhayapaṭikkhepena vttaṃ. @Footnote: 1-1 cha.Ma. neva dassanena na bhāvanāya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

[11] Sekkhattike tīsu sikkhāsu jātāti sekkhā, sattannaṃ sekkhānaṃ etetipi sekkhā, apariyositasikkhatāya sayameva sikkhantītipi sekkhā. Upari sikkhitabbābhāvato na sekkhāti asekkhā, vuḍḍhippattā vā sekkhātipi asekkhā, arahattaphaladhammānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tatiyapadaṃ ubhayapaṭikkhepena vuttaṃ. [12] Parittattike samantato khaṇḍitattā appamattakaṃ parittanti vuccati "parittaṃ gomayapiṇḍan"tiādīsu 1- viya, imepi appānubhāvatāya parittā viyāti parittā, kāmāvacaradhammānametaṃ adhivacanaṃ. Kilesavikkhambhanasamatthatāya vipulaphalatāya dīghasantānatāya ca mahantabhāvaṃ gatā, mahantehi vā oḷāracchandaviriyacittapaññehi gatā paṭipannātipi mahaggatā. Pamāṇakarā dhammā rāgādayo pamāṇaṃ nāma, ārammaṇato vā sampayogato vā natthi etesaṃ pamāṇaṃ pamāṇassa ca paṭipakkhāti appamāṇā. [13] Parittārammaṇattike parittaṃ ārammaṇaṃ etesanti parittārammaṇā. Sesapadadvayepi eseva nayo. [14] Hīnattike hīnāti lāmakā akusalā dhammā. Hīnappaṇītānaṃ majjhe bhavāti majjhimā, avasesā tebhūmikā dhammā. Uttamaṭṭhena atippakaṭṭhena ca paṇītā, lokuttarā dhammā. [15] Micchattattike "hitasukhāvahā me bhavissantī"ti evaṃ āsiṃsitāpi tathā abhāvato "asubhādīsuyeva subhan"tiādiviparītappavattito ca micchāsabhāvāti micchattā, vipākadāne sati khandhabhedānantarameva vipākadānato niyatā, micchattā ca te niyatā cāti micchattaniyatā. Vuttaviparītena atthena sammā sabhāvāti sammattā, sammattā ca te niyatā ca anantarameva phaladānenāti 2- sammattaniyatā. Ubhayathāpi na niyatāti aniyatā. [16] Maggārammaṇattike nibbānaṃ maggati gavesati, kilese vā mārento gacchatīti maggo, maggo ārammaṇaṃ etesanti maggārammaṇā. Aṭṭhaṅgikopi maggo paccayaṭṭhena etesaṃ hetūti maggahetukā. Maggasampayuttā vā hetū, magge vā hetūti maggahetū, te etesaṃ hetūtipi maggahetukā. Sammādiṭṭhi sayaṃ maggo ceva hetu ca, @Footnote: 1 saṃ.kha. 17/96/114 2 Ma. phaladānaniyamenāti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Iti maggo hetu etesantipi maggahetukā. Abhibhavitvā pavattanaṭṭhena maggo adhipati etesanti maggādhipatino. [17] Uppannattike uppādato paṭṭhāya yāva bhaṅgā uddhaṃ pannā gatā pavattāti uppannā. Na uppannāti anuppannā. Pariniṭṭhitakāraṇekadesattā avassaṃ uppajjissantīti uppādino. [18] Atītattike attano sabhāvaṃ uppādādikkhaṇaṃ vā patvā atikkantāti atītā. Tadubhayampi na āgatāti anāgatā. Tantaṃ kāraṇaṃ paṭicca uppannāti paccuppannā. [19] Anantarattike atītaṃ ārammaṇaṃ etesanti atītārammaṇā. Sesapadadvayepi eseva nayo. [20] Ajjhattattike "evaṃ pavattamānā mayaṃ attāti gahaṇaṃ gamissāmā"ti iminā viya adhippāyena attānaṃ adhikāraṃ katvā pavattāti ajjhattā. Ajjhattasaddo panāyaṃ gocarajjhatte niyakajjhatte ajjhattajjhatte visayajjhatteti catūsu atthesu dissati. "tenānanda bhikkhunā tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapetabbaṃ 1- ajjhattarato samāhito"tiādīsu 2- hi ayaṃ gocarajjhatte dissati. "ajjhattaṃ sampasādanaṃ, 3- ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharatī"tiādīsu 4- niyakajjhatte. "../../bdpicture/cha ajjhattikāni āyatanānī"tiādīsu 5- ajjhattajjhatte. "ayaṃ kho panānanda vihāro tathāgatena abhisambuddho yadidaṃ sabbanimittānaṃ amanasikārā ajjhattaṃ suññataṃ upasampajja viharatī"tiādīsu 6- visayajjhatte, issariyaṭṭhāneti attho. Phalasamāpatti hi buddhānaṃ issariyaṭṭhānaṃ nāma. Idha pana niyakajjhatte adhippeto. Tasmā attano santāne pavattā pāṭipuggalikā dhammā ajjhattāti veditabbā. Tato bahibhūtā 7- pana indriyabaddhā vā anindriyabaddhā vāti bahiddhā nāma. Tatiyapadaṃ tadubhayavasena vuttaṃ. @Footnote: 1 Ma.u. 14/188/161 2 khu.dha. 25/362/80 @3 dī.Sī. 9/468/205, abhi. 34/161/50 4 dī.Ma. 10/383/257 @5 Ma.u. 14/304/279 6 Ma.u. 14/187/160 7 cha.Ma. bāhirabhūtā

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

[21] Anantarattiko pana teyeva tippakārepi dhamme ārammaṇaṃ katvā pavattanavasena vutto. [22] Sanidassanattike daṭṭhabbabhāvasaṅkhātena saha nidassanenāti sanidassanā, paṭihananabhāvasaṅkhātena saha paṭighenāti sappaṭighā, sanidassanā ca te sappaṭighā cāti sanidassanasappaṭighā. Natthi etesaṃ daṭṭhabbabhāvasaṅkhātaṃ nidassananti anidassanā, anidassanā ca te vuttanayeneva sappaṭighā cāti anidassanasappaṭighā. Tatiyapadaṃ ubhayapaṭikkhepena vuttaṃ. Ayaṃ tāva tikamātikāya anupubbapadavaṇṇanā. Tikamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā. -------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 53 page 1-94. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=53&A=1&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=1&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 34 http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]