ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 52 : PALI ROMAN Cariya.A. (paramatthadi.)

                             Khuddakanikaya
                          cariyapitakatthakatha
                          -------------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           Gantharambhakatha
            cariya sabbalokassa       hita yassa mahesino
            acinteyyanubhavam tam      vande lokagganayakam.
            Vijjacaranasampanna       yena niyanti lokato
            vande tamuttamam dhammam      sammasambuddhapujitam.
            Siladigunasampanno        thito maggaphalesu yo
            vande ariyasamgham tam        punnakkhettam anuttaram.
            Vandanajanitam punnam        iti yam ratanattaye
            hatantarayo sabbattha      hutvaham tassa tejasa.
            Imasmim bhaddakappasmim       sambhata ya sudukkara
            ukkamsaparamippatta       danaparamitadayo.
            Tasam sambodhicariyanam      anubhavavibhavanam
            sakkesu nigrodharame    vasantena mahesina.
            Yam dhammasenapatino       sabbasavakaketuno
            lokanathena cariya-      pitakam nama desitam.
            Yam khuddakanikayasmim        sangayimsu mahesayo
            dhammasangahaka satthu      hetusampattidipanam.
            Tassa sambodhisambhara-     vibhaganayayogato
            kincapi dukkara katum     atthasamvannana maya.
            Saha samvannanam yasma       dharate satthu sasanam
            pubbacariyasihanam         titthateva vinicchayo.
            Tasma tam avalambitva     ogahitva ca sabbaso
            jatakanupanissaya        poranatthakathanayam.
            Nissitam vacanamaggam       suvisuddhamanakulam
            mahaviharavasinam         nipunatthavinicchayam.
            Nitaneyyatthabheda ca      parami paridipayam
            karissami tam 1- cariya-   pitakassatthavannanam.
            Iti akankhamanassa       saddhammassa ciratthitim
            vibhajantassa tassattham       nisamayatha sadhavoti.
     Tattha cariyapitakanti kenatthena cariyapitakam? atitasu jatisu satthu
Cariyanubhavappakasini pariyattiti katva, pariyattiattho hi ayam pitakasaddo
"ma pitakasampadanena"tiadisu 2- viya. Atha va yasma sa pariyatti tasseva satthu
purimajatisu cariyanam anubhavappakasanena bhajanabhuta, tasmapi "cariyapitakan"ti
vuccati, bhajanatthopi hi pitakasaddo niddittho "atha puriso agaccheyya, kudalapitakam
adaya"tiadisu 3- viya. Tam panetam cariyapitakam vinayapitakam suttantapitakam
@Footnote: 1 Si. karissamiti  2 an.tika.20/66/184  3 Ma.mu.12/228/192, an.tika.20/70/199
Abhidhammapitakanti tisu pitakesu suttantapitakapariyapannam. Dighanikayo majjhimanikayo
samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancasu nikayesu
khuddakanikayapariyapannam. Suttam geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam
abbhutadhammam vedallanti navasu sasanangesu gathasangaham.
            "dvasiti buddhato ganhim    dvesahassani bhikkhuto
            caturasiti sahassani       ye me dhamma pavattino"ti 1-
evam dhammabhandagarikena patinnatesu caturasitiya dhammakkhandhasahassesu
katipayadhammakkhandhasangaham. Vaggato akittivaggo hatthinagavaggo yudhanjayavaggoti
vaggattayasangaham. Cariyato akittivagge dasa hatthinagavagge dasa yudhanjayavagge pancadasati
pancatimsacariyasangaham. Tisu vaggesu akittivaggo adi, cariyasu akitticariya.
Tassapi:-
            "kappe ca satasahasse     caturo ca asankhiye
            etthantare yam caritam      sabbam tam bodhipacanan"ti
ayam gatha adi. Tassa ito pabhuti anukkamena atthasamvannana hoti.
                        Gantharambhakatha nitthita.
                        ----------------
@Footnote: 1 khu.thera. 26/1027/399
                             Nidanakatha
     sa panayam atthasamvannana yasma durenidanam avidurenidanam santikenidananti
imani tini nidanani dassetva vuccamana sunantehi samudagamato patthaya
sutthu vinnata nama hoti, tasma tesam nidananam ayam vibhago veditabbo.
     Dipankaradasabalassa padamulasmim hi katabhiniharassa mahabodhisattassa yava
tusitabhavane 1- nibbatti, tava pavatto kathamaggo durenidanam nama. Tusitabhavanato
patthaya yava bodhimande sabbannutannanappatti, tava pavatto kathamaggo
avidurenidanam nama. Mahabodhimandato pana patthaya yava paccuppannavatthu,
tava pavatto kathamaggo santikenidanam nama. Imesu tisu nidanesu yasma
durenidanaavidurenidanani sabbasadharanani, tasma tani jatakatthakathayam 2-
vittharitanayeneva vittharato veditabbani. Santikenidane pana atthi visesoti
tinnampi nidananam ayamadito patthaya sankhepakatha.
     Dipankarassa bhagavato padamule katabhiniharo bodhisattabhuto lokanatho
attano abhiniharanurupam samattimsaparamiyo puretva sabbannutannanasambharam
matthakam papetva tusitabhavane nibbatto buddhabhavaya uppattikalam agamayamano
tattha yavatayukam thatva tato cuto sakyarajakule patisandhim gahetva anantena
pariharena 3- mahantena sirisobhaggena vaddhamano anukkamena yobbanam patva
ekunatimse vayasmim katamahabhinikkhamano chabbassani mahapadhanam padahitva vesakhapunnamayam
bodhirukkhamule nisinno suriye anatthangamiteyeva marabalam vidhamitva purimayame
pubbenivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum visodhetva pacchimayame
diyaddhakilesasahassam khepetva anuttaram sammasambodhim abhisambujjhi.
@Footnote: 1 Ma. tusitapure  2 jataka.A. 1/3  3 Ma. parivarena
     Tato tattheva sattasattahe vitinametva asalhipunnamayam baranasim
gantva isipatane migadaye annasikondannappamukha 1- attharasa brahmakotiyo
dhammamatam payento dhammacakkam 2- pavattetva yasadike veneyye arahatte
patitthapetva te sabbeva satthi arahante lokanuggahaya vissajjetva uruvelam
gacchanto kappasikavanasande timsa bhaddavaggiye sotapattiphaladisu patitthapetva
uruvelam gantva addhuddhani patihariyasahassani dassetva uruvelakassapadayo
sahassajatilaparivare tebhatikajatile vinetva tehi parivuto rajagahanagarupacare
latthivanuyyane nisinno bimbisarappamukhe dvadasanahute brahmanagahapatike sasane
otaretva magadharajena karite veluvanavihare viharati.
     Athevam bhagavati veluvane viharante sariputtamoggallanesu aggasavakatthane
thapitesu savakasannipate jate suddhodanamaharaja "putto kira me chabbassani
dukkarakarikam caritva paramabhisambodhim patva pavattitavaradhammacakko ragaham nissaya
veluvane viharati"ti sutva dasapurisasahassaparivare anukkamena dasa amacce pesesi
"puttam me idhanetva dassetha"ti. Tesu rajagaham gantva satthu dhammadesanaya
arahatte patitthitesu kaludayittherena ranno adhippaye arocite bhagava
visatisahassakhinasavaparivuto rajagahato nikkhamitva satthiyojanam kapilavatthum dvihi masehi
sampapuni. Sakyarajano "amhakam natisettham passissama"ti sannipatitva
nigrodharamam bhagavato ca bhikkhusamghassa ca vasanayoggam karetva gandhapupphadihattha
paccuggamanam katva sattharam nigrodharamam pavesesum. Tatra bhagava
visatisahassakhinasavaparivuto pannattavarabuddhasane nisidi. Sakiya manatthaddha satthu
panipatam nakamsu. Bhagava tesam ajjhasayam oloketva manam bhanjitva te dhammadesanaya
bhajane katum
@Footnote: 1 Ma. annatakondannappamukha  2 vi.maha. 4/13/13, sam.maha.19/1081,
@khu.pati.31/614/524
Abhinnapadakam catutthajjhanam samapajjitva vutthaya akasam abbhuggantva tesam
sise padapamsum okiramano viya gandambarukkhamule katapatihariyasadisam yamakapatihariyam
akasi. Raja tam acchariyam disva "ayam loke aggapuggalo"ti vandi, ranna pana
vandite te thatum nama na sakkonti, sabbepi sakiya vandimsu.
     Tada kira bhagava yamakapatihariyam karonto lokavivaranapatihariyampi akasi:- yasmim
vattamane manussa manussaloke yathathita yathanisinnava catumaharajikato patthaya yava
akanitthabhavana sabbe deve tattha tattha attano bhavane kilante dibbanubhavena jotante
mahatim dibbasampattim anubhavante santani samapattisukhani anubhavante annamannam dhammam
sakacchante ca buddhanubhavena attano mamsacakkhunava passanti, tatha hetthapathaviyam
atthasu mahanirayesu solasasu ca ussadanirayesu lokantaraniraye cati tattha tattha mahadukkham
anubhavamane satte passanti. Dasasahassilokadhatuyam deva mahata devanubhavena tathagatam
upasankamitva acchariyabbhutacittajata panjalika namassamana payirupasanti,
buddhagunapatisamyutta gathayo udaharanta thomenti apphotenti hasanti pitisomanassam
pavedenti. Yam sandhaya vuttam:-
                  "bhumma maharajika tavatimsa
                   yama ca deva tusita ca nimmita
                   paranimmita yepi ca brahmakayika
                   anandita vipulamakamsu ghosan"ti.  1-
     tada hi dasabalo "atulam attano buddhabalam dassessami"ti mahakarunaya
samussahito akase dasasahassacakkavalasamagame cankamam mapetva
@Footnote: 1 khu.budadha. 33/4/438
Dvadasayojanavitthate sabbaratanamaye cankame thito yathavuttam devamanussanayanavihanganam 1-
ekanipatabhutamacchariyam anannasadharanam buddhanam samadhinananubhavadipanam patihariyam
dassetva puna tasmim cankame cankamanto veneyyanam ajjhasayanurupam
acinteyyanubhavaya anopamaya buddhalilaya 2- dhammam desesi. Tena vuttam:-
                   "na hete jananti sadevamanusa
                   buddho ayam kidisako naruttamo
                   iddhibalam pannabalanca kidisam
                   buddhabalam lokahitassa kidisam.
                   Na hete jananti sadevamanusa
                   buddho ayam edisako naruttamo
                   iddhibalam pannabalanca edisam
                   buddhabalam lokahitassa edisam.
            Handaham dassayissami      buddhabalamanuttaram
            cankamam mapayissami       nabhe ratanamanditan"ti. 3-
Evam tathagate attano buddhanubhavadipanam patihariyam dassetva dhammam desente
ayasma dhammasenapati sariputto rajagahe gijjhakutapabbate thito dibbacakkhuna
passitva tena buddhanubhavasandassanena acchariyabbhutacittajato "handaham bhiyyoso
mattaya buddhanubhavam lokassa pakatam karissami"ti sanjataparivitakko attano
parivarabhutanam pancannam bhikkhusatanam tamattham arocetva iddhiya akasena
@Footnote: 1 Si. devamanussanagavihanganam  2 Si.,Ma. buddhalilaya  3 khu.buddha. 33/5/438
Tavadeva agantva saparivaro bhagavantam upasankamitva pancapatitthitena vanditva
dasanakhasamodhanasamujjalamanjalim sirasi paggayha tathagatassa mahabhiniharam paramiparipurananca
pucchi. Bhagava tam kayasakkhim katva tattha sannipatitamanussananceva
dasasahassacakkavaladevabrahmananca attano buddhanubhavam paridipayanto buddhavamsam
desesi. Tena vuttam:-
            "sariputto mahapanno    samadhijjhanakovido
            pannaya paramippatto     pucchati lokanayakam.
            Kidiso te mahavira       abhiniharo naruttama
            kamhi kale taya dhira     patthita bodhimuttama.
            Danam silanca nekkhammam     panna viriyanca kidisam
            khanti saccamadhitthanam       mettupekkha ca kidisa.
            Dasa parami taya dhira      kidisi lokanayaka
            katham upaparami punna      paramatthaparami katham.
            Tassa puttho viyakasi     karavikamadhuragiro
            nibbapayanto hadayam       hasayanto sadevakan"ti. 1-
     Evam bhagavata buddhavamse desite ayasma dhammasenapati "aho buddhanam
hetusampada, aho samudagamasampatti, aho mahabhiniharasamijjhana, dukkaram vata
bhagavata katam ettakam kalam evam paramiyo purentena, evamvidhassa
bodhisambharasambharanassa anucchavikameva cetam phalam, yadidam sabbannuta balesu ca vasibhavo
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/74-78/446
Evammahiddhikata evammahanubhavata"ti buddhagunarammanam nanam pesesi. So anannasadharanam
bhagavato silam samadhi panna vimutti vimuttinanadassanam hiriottappam saddhaviriyam
satisampajannam silavisuddhi ditthivisuddhi samathavipassana tini kusalamulani tini
sucaritani tayo sammavitakka tisso anavajjasannayo tisso dhatuyo cattaro
satipatthana cattaro sammappadhana cattaro iddhipada cattaro ariyamagga cattari
ariyaphalani catasso patisambhida catuyoniparicchedakananani cattaro ariyavamsa cattari
vesarajjananani panca padhaniyangani pancangiko sammasamadhi () 1- pancindriyani
panca balani panca nissaraniya dhatuyo panca vimuttayatanananani panca
vimuttiparipacaniya dhamma cha saraniya dhamma cha anussatitthanani cha garava cha
nissaraniya dhatuyo cha satatavihara cha anuttariyani cha nibbedhabhagiya sanna cha
abhinna cha asadharanananani satta aparihaniya dhamma satta ariyadhanani satta
bojjhanga satta sappurisadhamma satta niddasavatthuni 2- satta sanna satta
dakkhineyyapuggaladesana satta khinasavabaladesana attha pannapatilabhahetudesana attha
sammattani attha lokadhammatikkama attha arambhavatthuni attha akkhanadesana attha
mahapurisavitakka attha abhibhayatanadesana attha vimokkha nava yonisomanasikaramulaka
dhamma nava parisuddhipadhaniyangani nava sattavasadesana nava aghatappativinaya nava
panna 3- nava nanattadesana nava anupubbavihara dasa nathakarana dhamma dasa
kasinayatanani dasa kusalakammapatha dasa sammattani dasa ariyavasa dasa asekkha
dhamma dasa ratanani dasa tathagatabalani ekadasa mettanisamsa dvadasa dhammacakkakara
terasa dhutangaguna cuddasa buddhananani pancadasa vimuttiparipacaniya dhamma solasavidha
anapanassati solasa aparampariya 4- dhamma attharasa buddhadhamma
@Footnote: 1 Ma. pancananikosammasamadhi  2 Si.,Ma. nijjaravatthuni  3 Ma. sanna
@ 4 Si.,Ma. aparantapaniya
Ekunavisati paccavekkhanananani catucattalisa nanavatthuni pannasa udayabbayananani
paropannasa kusaladhamma sattasattati nanavatthuni catuvisatikotisatasahassasamapatti-
sancaritamahavajirananam 1- anantanayasamantapatthanapavicayapaccavekkhanadesanananani
tatha anantasu lokadhatusu anantanam sattanam asayadivibhavanananani cati
evamadike acinteyyanubhave buddhagune dhammanvayato anugacchanto anussaranto neva
antam, na pamanam passi. Thero hi attanopi nama gunanam antam va pamanam va
avajjento na passati, so bhagavato gunanam pamanam kim passissati, yassa yassa
hi panna mahati nanam visadam, so so buddhagune mahantato saddahati, iti thero
bhagavato gunanam pamanam va paricchedam va apassanto "madisassa nama savakaparaminane
thitassa buddhaguna nanena paricchinditum na sakka, pageva itaresam, aho acinteyya
aparimeyyabheda mahanubhava sabbannuguna, kevalam panete ekassa buddhananasseva
sabbaso gocara, nannesam. Kathetum pana sammasambuddhehipi vittharato na sakkayeva"ti
nitthamagamasi. Vuttanhetam:-
                   "buddhopi buddhassa bhaneyya vannam
                   kappampi ce annamabhasamano
                   khiyetha kappo ciradighamantare
                   vanno na khiyetha tathagatassa"ti. 2-
      Evam buddhanam gunamahantatam nissaya uppannabalavapitisomanasso puna cintesi
"evarupanam nama buddhagunanam hetubhuta buddhakaraka dhamma paramiyo aho
mahanubhava, katamasu nu kho jatisu paramita paripacita, katham va paripakam gata,
handaham imamattham pucchanto evampi samudagamato patthaya buddhanubhavam imassa
@Footnote: 1...samapattisancaramahavajirananam, su.vi. 3/141/61  2 su.vi. 1/304/259,
@su.vi.3/141/63, pa.sun3/425/304
Sadevakassa lokassa pakatataram karissami"ti. So evam cintetva bhagavantam imam panham
apucchi "katamasu nu kho bhante jatisu ime buddhakaraka dhamma paripacita, katham va
paripakam gata"ti. Athassa bhagava tasmim ratanacankame tisandhipallankam abhujitva
yugandharapabbate balasuriyo viya virocamano nisinno "sariputta mayham buddhakaraka
dhamma samadanato patthaya nirantaram sakkaccakaritaya viriyupatthambhena ca sabbesu
kappesu bhavato bhavam jatito jatim paripaccantayeva ahesum, imasmim pana bhaddakappe
imasu jatisu te paripakka jata"ti dassento "kappe ca satasahasse"tiadina
cariyapitakam buddhapadaniyanti dutiyabhidhanam dhammapariyayam abhasi. Apare pana
"ratanacankame cankamanto devatidevo devabrahmadihi pujiyamano nigrodharame
otaritva visatisatasahassakhinasavaparivuto 1- pannattavarabuddhasane nisinno bhagava
vuttanayeneva ayasmata sariputtena pucchito cariyapitakam desesi"ti vadanti.
Ettavata durenidanaavidurenidanani sankhepato dassetva cariyapitakassa
santikenidanam vittharato nidditthanti veditabbam. Durenidanam pana
asankhyeyyavibhavanayam avibhavissatiti.
     [1]  Idani "kappe ca satasahasse"tiadinayappavattaya cariyapitakapaliya
atthasamvannana hoti. Tatrayam kappasaddo saupasaggo anupasaggo ca
vitakkavidhanapatibhagapannattikalaparamayusamanavoharasamantabhavatisaddahanachedanaviniyogavinaya-
kiriyalesantarakappatanhaditthiasankhyeyyakappamahakappadisu dissati. Tatha hesa
"nekkhammasankappo abyapadasankappo "tiadisu 2- vitakke agato "civare vikappam
apajjeyya"tiadisu 3- vidhane, adhikavidhanam apajjeyyati attho. "satthukappena
vata kira bho savakena saddhim mantayamana na janimha"tiadisu 4- patibhage,
satthusadisenati ayam hi tattha attho. "idhayasma kappo"tiadisu 5- pannattiyam.
"yena
@Footnote: 1 cha.Ma. visatisahassa...  2 Ma.u. 14/137/123  3 vi.maha. 2/642/91
@4 Ma.mu. 12/260/221  5 khu.su. 25/10991544
Sudam niccakappam viharami"tiadisu 1- kale. "akankhamano ananda tathagato kappam
va tittheyya kappavasesam va"tiadisu 2- paramayumhi. Ayukappo hi idha kappoti
adhippeto. "anujanami bhikkhave pancahi samanakappehi phalam paribhunjitun"tiadisu 3-
samanavohare. "kevalakappam jetavanam obhasetva"tiadisu 4- samantabhave. "saddha saddahana,
okappana abhippasado"tiadisu 5- abhisaddahane, saddhayanti attho. "alankato
kappitakesamassu"tiadisu 6- chedane. "evameva ito dinnam, petanam
upakappati"tiadisu 7- viniyoge. "kappakakatena akappakatam samsibbitam
hoti"tiadisu 8- vinayakiriyayam. "atthi kappo nipajjitum, handaham
nipajjami"tiadisu 9- lese. "apayiko nerayiko kappattho samghabhedako .pe. Kappam
nirayamhi paccati"ti 10- ca
adisu antarakappe.
                   "na kappayanti na purekkharonti
                   dhammapi tesam na paticchitase
                   na brahmano silavatena neyyo
                   parangato na pacceti tadi"ti-
adisu 11- tanhaditthisu. Tatha hi vuttam niddese "kappati uddanato dve kappa
tanhakappo ditthikappo"ti 12- "anekepi samvattakappe anekepi
vivattakappe"tiadisu 13- asankhyeyyakappe. "cattarimani bhikkhave kappassa
asankhyeyyani"tiadisu 14- mahakappe. Idhapi mahakappeyeva datthabbo. 15-
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/387/345  2 di.maha. 10/178103, khu.u. 25/51/179  3 vi.cula. 7/250/7
@4 khu.khu. 25/1/3, khu.su. 25/260/384  5 abhi.san. 34/12/23
@6 khu.vimana. 26/1094/121, khu.ja. 28/911/319(sya)  7khu.khu. 25/7,8/10,
@khu.peta.26/20/153  8 vi.mahavi. 2/371/287  9 an.atthaka. 23/186/345  10vi.cula.
@7/354/149.an.dasaka.24/39/60, khu.iti. 25/18/24  11 khu.su. 25/710/493
@12khu.maha. 29/136/115 (sya)  13 di.Si. 9/244/81, Ma.mu. 12/68/46
@14 an.catukka. 21/156/162  15 su.vi. 3/275/153-4
      Tatrayam padasiddhi:- kappiyatiti kappo, ettakani vassaniti va ettakani
vassasataniti va ettakani vassasahassaniti va ettakani vassasatasahassaniti va
samvaccharavasena ganetum asakkuneyyatta kevalam sasaparasiupamadihi kappetabbo
parikappetabbaparimanoti attho. Vuttanhetam:-
             "kivadigho nu kho bhante kappoti? digho kho bhikkhu kappo, so na
        sukaro sankhatum `ettakani vassani'ti va `ettakani vassasatani'ti va
        `ettakani vassasahassani'ti va `ettakani vassasatasahassani'ti va.
        Sakka pana bhante upamam katunti? `sakka bhikkhu'ti bhagava avoca,
        Seyyathapi bhikkhu yojanam ayamena yojanam vittharena yojanam ubbedhena
        mahasasaparasi, tato vassasatassa vassasahassassa accayena ekamekam sasapam
        uddhareyya, khippataram kho so bhikkhu mahasasaparasi imina upakkamena
        parikkhayam pariyadanam gaccheyya, na tveva kappo, evam digho kho bhikkhu
        kappo"ti.  1-
      svayam mahakappo samvattadivasena catuasankhyeyyakappasangaho. Vuttampi cetam:-
              "cattarimani bhikkhave kappassa asankhyeyyani, katamani cattari?
        samvatto samvattatthayi vivatto vivattatthayi"ti.  2-
      tattha tayo samvatta tejosamvatto aposamvatto vayosamvattoti. Tisso samvattasima
abhassara subhakinha vehapphalati. Yada hi kappo tejena samvattati, abhassarato
hettha aggina dayhati. Yada apena samvattati, subhakinhato hettha udakena
viliyati. Yada vayuna samvattati, vehapphalato hettha vatena viddhamsati. Vittharato
@Footnote: 1 sam.ni.16/129/175  2 an.catukka.21/156/162
Pana kotisatasahassacakkavalam vinassati, yam buddhanam anakhettanti vuccati. Tesu tisu
samvattesu yathakkamam kappavinasakamahameghato yava jalaya va udakassa va vatassa
va upacchedo idam  ekam asankhyeyyam samvatto nama. Kappavinasakajaladipacchedato
yava kotisatasahassacakkavalaparipurako sampatti mahamegho utthahati, idam dutiyam
asankhyeyyam samvattatthayi nama.
      Sampattimahameghato yava candimasuriyapatubhavo, idam tatiyam asankhyeyyam
vivatto nama. Candimasuriyapatubhavato yava puna kappavinasakamahamegho, idam catuttham
asankhyeyyam vivattatthayi nama. Imesu catusatthiantarakappasangaham vivattatthayi.
Tena samanakalapariccheda vivattadayo veditabba. "visatiantarakappasangahan"ti eke.
Iti imani cattari asankhyeyyani eko mahakappo hoti. Tena vuttam "svayam
mahakappo samvattadivasena catuasankhyeyyakappasangaho"ti.
      Kappeti ca accantasamyogavasena upayogabahuvacanam. Satasahasseti kappasaddasambandhena
cayam pullinganiddeso, idhapi accantasamyogavaseneva bahuvacanam. Samanadhikaranam
hetam padadvayam. Caturo ca asankhiyeti etthapi eseva nayo. Kassa pana asankhiyeti
annassa avuttatta kappassa ca vuttatta pakaranato kappananti ayamattho
vinnayateva. Na hi vuttam vajjetva avuttassa kassaci gahanam yuttanti. Casaddo
sampindanattho, mahakappanam caturo asankhyeyye satasahasse ca mahakappeti
ayam hettha attho. Asankhiyeti ettha sankhatum na sakkati asankhiya, gananam
atikkantati attho. "asankhyeyyanti eko gananaviseso"ti eke. Tehi ekato
patthaya mahabalakkhapariyosanani ekunasatthitthanani vajjetva dasamahabalakkhani
asankhyeyyam nama, satthimatthanantaranti vadanti, tam na yujjati, sankhyathanantaram
nama gananaviseso, tassa asankhyeyyabhavabhavato ekam thanantaram asankhyeyyancati
Viruddhametam. Nanu ca asankhyeyyabhavena asankhyeyyattepi tassa catubbidhabhavo
na yujjatiti? no na yujjati, catusu thanesu asankhyeyyabhavassa icchitatta.
Tatrayamadito patthaya vibhavana:-
      atite kira ekasmim kappe tanhankaro medhankaro saranankaro dipankaroti
cattaro sammasambuddha anukkamena loke uppajjimsu. Tesu dipankarassa bhagavato
kale amaravati nama nagaram ahosi. Tattha sumedho nama brahmano pativasati ubhato
sujato matito ca pitito ca samsuddhagahaniko yava sattama kulaparivatta akkhitto
anupakkuttho jativadena, abhirupo dassaniyo pasadiko paramaya vannapokkharataya
samannagato. So annam kammam akatva brahmanasippameva ugganhi. Tassa
daharakaleyeva matapitaro kalamakamsu. Athassa rasivaddhako amacco ayapotthakam
aharitva suvannarajatamanimuttadibharite saragabbhe vivaritva 1- "ettakam te kumara
matusantakam, ettakam te pitusantakam, ettakam te ayyakapayyakanan"ti yava sattama
kulaparivatta dhanam acikkhitva "etam dhanam patipajjahi"ti aha. Sumedhapandito
cintesi "imam evam bahum dhanam samharitva mayham matapitadayo paralokam gacchanta
ekakahapanampi gahetva na gata, maya pana gahetva gamanakaranam katum vattati"ti,
so ranno arocetva nagare bherim carapetva mahajanassa danam datva
himavantappadesam gantva tapasapabbajjam pabbajitva sattaheneva attha samapattiyo
panca ca abhinnayo nibbattetva samapattiviharehi viharati.
      Tasminca kale dipankaradasabalo paramabhisambodhim patva pavattitavaradhammacakko
catuhi khinasavasatasahassehi parivuto anupubbena carikam caramano rammavatinagaram 2- nama
patva tassa avidure sudassanamahavihare pativasati. Rammavatinagaravasino "sattha
@Footnote: 1 Si. dvaramviritva  2 Si. rammanagaram
Kira amhakam nagaram patva sudassanamahavihare pativasati"ti sutva gandhamaladihattha
sattharam upasankamitva vanditva gandhamaladihi pujetva ekamantam nisinna
dhammadesanam sutva svatanaya nimantetva utthayasana pakkamimsu. Te punadivase
mahadanam sajjetva nagaram alankaritva dasabalassa agamanamaggam hatthatuttha sodhenti.
      Tasminca kale sumedhatapaso akasena gacchanto te hatthatutthe manusse disva
"ambho kassa tumhe imam maggam sodhetha"ti 1- pucchi. Tehi "sammasambuddhassa
agamanamaggam sodhema"ti vutte atitesu buddhesu katadhikaratta "buddho"ti vacanam
sutva uppannapitisomanasso tavadeva akasato oruyha "mayhampi okasam detha,
ahampi sodhessami"ti tehi dassitam okasam "kincapi aham imam iddhiya
sattaratanavicittam katva alankaritum pahomi, ajja pana maya kayaveyyavaccam katum vattati,
kayaraham 2- punnam ganhissami"ti cintetva tinakacavaradayo niharitva pamsum
aharitva samam karonto sodheti. Anitthiteyeva pana tassa padesassa sodhane dipankaro bhagava
mahanubhavanam chalabhinnanam khinasavanam catuhi satasahassehi parivuto tam maggam patipajji.
Sumedhapandito "sammasambuddho buddhasavaka ca ma cikkhallam  akkamantu"ti attano
vakaciranca cammakhandanca jatakalapanca 3- pasaretva sayanca yena bhagava tena sisam katva
avakujjo nipajji, evanca cintesi "sacaham icchissami, imassa bhagavato savako
hutva ajjeva kilese ghatessami. Kim mayham ekakeneva samsaramahoghato nittharanena,
yannunahampi evarupo sammasambuddho hutva sadevakam lokam samsaramahannavato
tareyyan"ti. Iti so atthangasamannagatamahabhiniharavasena cittam panidhesi. Atha
bhagava agantva tassa ussisake thatva cittacaram samijjhanabhavancassa natva
"ayam ito kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam matthake  gotamo nama
sammasambuddho bhavissati"ti sabbam imam bhagavato pavattim byakaritva pakkami.
@Footnote: 1 Si. hatthatuttha sodhethati  2 Si. kayappasadam  3 Si. jatamandalanca
      Tato aparepi kondannabhagavantam adim katva anukkamena uppanna yava
kassapadasabalapariyosana sammasambuddho mahasattam "buddho bhavissati"ti byakarimsu.
Iti amhakam bodhisattassa paramiyo purentasseva catuvisati sammasambuddha
uppanna. Yasmim pana kappe dipankaradasabalo udapadi, tasmim annepi tayo buddha
ahesum. Tesam santike 1- bodhisattassa byakaranam nahosi, tasma te idha na gahita.
Poranatthakathayam pana tamha kappa patthaya sabbabuddhe dassetum idam vuttam:-
            "tanhankaro medhankaro    athopi saranankaro
            dipankaro ca sambuddho     kondanno dvipaduttamo.
            Mangalo ca sumano ca      revato sobhito muni
            anomadassi padumo        narado padumuttaro.
            Sumedho ca sujato ca     piyadassi mahayaso
            atthadassi dhammadassi       siddhattho lokanayako.
            Tisso phusso ca sambuddho  vipassi sikhi vessabhu
            kakusandho konagamano     kassapo capi nayako.
            Ete ahesum sambuddha    vitaraga samahita
            sataramsiva uppanna        mahatamavinodana
            jalitva aggikkhandhava     nibbuta te sasavaka"ti.
      Tattha dipankaradasabalassa ca kondannadasabalassa ca antare mahakappanam
ekam asankhyeyyam buddhasunno loko ahosi, tatha bhagavato kondannassa ca bhagavato
mangalassa ca antare, tatha bhagavato sobhitassa ca bhagavato anomadassissa ca antare,
tatha bhagavato naradassa ca bhagavato padumuttarassa ca antare. Vuttanhetam buddhavamse 2-
@Footnote: 1 Si. santika  2 khu.buddha. 33/3-8/577
            "dipankarassa bhagavato      kondannassa ca satthuno
            etesam antara kappa    gananato asankhiya. 1-
            Kondannassa aparena      mangalo nama nayako
            tesampi antara kappa    gananato asankhiya.
            Sobhitassa aparena        anomadassi mahayaso 2-
            tesampi antara kappa    gananato asankhiya.
            Naradassa bhagavato        padumuttarassa satthuno
            tesampi antara kappa    gananato asankhiya"ti.
      Evam gananatitataya asankhyeyyattepi catusu thanesu mahakappanam gananatikkamena
"caturo ca asankhiye"ti vuttam, na sankhyavisesenati veditabbam. Yasma pana
padumuttaradasabalassa ca sumedhadasabalassa ca antare timsakappasahassani, sujatadasabalassa
ca piyadassidasabalassa ca antare navasatasahassadhikanam 3- kappanam satthisahassani
dvasituttarani attha ca satani, dhammadassidasabalassa ca siddhatthadasabalassa ca
antare visati kappa, siddhatthadasabalassa ca tissadasabalassa ca antare eko
kappo, bhagavato vipassissa ca bhagavato sikhissa ca antare satthi kappa, bhagavato ca
vessabhussa bhagavato ca kakusandhassa antare timsa kappa, iti pudumuttaradasabalassa
uppannakappato patthaya hettha tesam tesam buddhanam uppannakappehi imina ca
bhaddakappena saddhim satasahassamahakappa, te sandhaya vuttam "kappe ca satasahasse"ti
imasmim panatthe vitthariyamane sabbam buddhavamsapalim aharitva samvannetabbam hotiti
ativittharabhirukassa mahanassa cittam anurakkhanta na vittharayimha. Atthikehi
@Footnote: 1 pali. asankheyya, evamuparipi  2 pali. mahamuni  3 cha.Ma. navasahassadhikanam
Buddhavamsato 1- gahetabbo. Yopi cettha vattabbo kathamaggo, sopi atthasaliniya 2-
dhammasangahavannanaya jatakatthakathaya ca vuttanayeneva veditabbo.
       Etthantareti ettha antarasaddo:-
            "naditiresu santhane      sabhasu rathiyasu ca
            jana sangamma mantenti    manca tanca kimantaran"ti- 3-
adisu karane agato. "addasa kho mam bhante annatara itthi vijjantarikaya
bhajanam dhovanti"tiadisu 4- khane, vijjuniccharanakkhaneti attho. "yassantarato na santi
kopa"tiadisu 5- citte. "antara ca gayam antara ca bodhin"tiadisu 6- vivare. "na
upajjhayassa bhanamanassa antarantara katha opatetabba"tiadisu 7- vemajjhe.
Idhapi vemajjheyeva datthabbo, 8-  tasma etasmim antare vemajjheti attho. Idam
vuttam hoti:- yasmim mahakappe amhakam bhagava sumedhapandito hutva dipankarassa
bhagavato padamule:-
            "manussattam lingasampatti    hetu sattharadassanam
            pabbajja gunasampatti      adhikaro ca chandata"ti 9-
evam vuttehi atthahi angehi samannagatam mahabhiniharam akasi. Samattimsa paramiyo
pavicini 10- samadiyi, sabbepi buddhakarake dhamme sampadetum arabhi, yamhi ce tasmim
bhaddakappe sabbaso puritaparami hutva anuttaram sammasambodhim abhisambujjhi.
Imesam dvinnam mahakappanam antare yathavuttaparicchede kalaviseseti. "katham panetam
vinnayati"ti? "kappe ca satasahasse, caturo ca asankhiye"ti idam hi mahakappanam
paricchedato aparicchedato ca sankhyadassanam, sa kho panayam sankhya sankheyyassa
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/1adi/403  2 abhi.A. 1/34  3 sam.sa. 15/228/242  4 Ma.Ma.
@13/149/122  5 khu.u. 25/20/119  6 vi.maha. 3/11/11, Ma.mu. 12/285/246
@7 vi.maha. 4/66/59  8 su.vi. 1/1/34, mano.pu. 2/36/336  9 abhi.A. 1/76, udana.A.
@1/18/137  10 Si. pavici
Adipariyosanaggahanam vina na sambhavatiti yattha bodhisambharamanarambho yattha ca te
pariyosita tadubhayampi avadhibhavena "etthantare"ti ettha atthato dassitanti
vinnayati. Avadhi ca panayam abhividhivasena veditabbo, na mariyadavasena,
arambhosanakappanam ekadesena antogadhatta. Nanu ca nippadesena tesam apariyadanato
abhividhi ca idha na sambhavatiti? na idamevam tadekadesepi tabboharato. Yo hi tadekadesabhuto
kappo, so nippadesato pariyadinnoti.
      Yam caritam, sabbam tam bodhipacananti ettha caritanti cariya, samattimsaparamisangaha
danasiladipatipatti, natatthacariyalokatthacariyabuddhatthacariyanam tadantogadhatta.
Tatha ya cima attha cariya, seyyathidam? panidhisampannanam catusu iriyapathesu
Iriyapathacariya indriyesu guttadvaranam ajjhattikayatanesu ayatanacariya
appamadaviharinam catusu satipatthanesu saticariya adhicittamanuyuttanam catusu jhanesu
samadhicariya buddhisampannanam catusu ariyasaccesu nanacariya samma patipannanam catusu
ariyamaggesu maggacariya adhigataphalanam catusu samannaphalesu patticariya 1- tinnam
buddhanam sabbasattesu lokatthacariyati.  tattha padesato dvinnam bodhisattanam
paccekabuddhabuddhasavakananca lokatthacariya. Mahabodhisattanam pana sammasambuddhananca
nippadesato. Vuttanhetam niddese 2- "cariyati attha cariyayo, iriyapathacariya
ayatanacariya"ti vittharo. "adhimuccanto saddhaya carati, pagganhanto viriyena carati,
upatthahanto satiya carati, avikkhipanto samadhina carati, pajananto pannaya carati,
vijananto vinnanena carati, evampi patipannassa kusala dhamma ayatantiti
ayatanacariyaya carati, evampi patipanno visesamadhigacchatiti visesacariyaya carati"ti ya
ima aparapi attha cariya vutta, tasam sabbasam paramitasveva samorodho veditabbo.
Tena vuttam "caritanti cariya, samattimsaparamisangaha danasiladipatipatti"ti.
Hetucariyaya eva
@Footnote: 1 Si. pakaticariya  2 khu.cula. 30/667/322-3, khu.pati. 31/197/232
Pana idhadhippetatta maggacariyapatticariyanam 1- idha anavarodho veditabbo. Tena vuttam
"sabbam tam bodhipacanan"ti.
      Tattha sabbasaddo sabbasabbam ayatanasabbam sakkayasabbam padesasabbanti catusu
atthesu dissati. Tatha hi "sabbe dhamma sabbakarena buddhassa bhagavato nanamukhe
apathamagacchanti"tiadisu 2- sabbasabbasmim. "sabbam vo bhikkhave desessami tam
sunatha, kinca bhikkhave sabbam cakkhum ceva rupa ca .pe. Mano ceva dhamma ca"ti 3-
ettha ayatanasabbasmim. "sabbam sabbato sanjanati"tiadisu 4- sakkayasabbasmim.
"sabbesampi vo sariputta subhasitam pariyayena"tiadisu 5- padesasabbasmim. Idhapi
padesasabbasmim eva veditabbo, bodhisambharabhutassa caritassa adhippetatta.
      Bodhiti rukkhopi ariyamaggopi nibbanampi sabbannutannanampi.
"bodhirukkhamule pathamabhisambuddho"ti 6- ca "antara ca gayam antara ca bodhin"ti 7- ca
agatatthane bujjhati etthati rukkho bodhi. "bodhi vuccati catusu maggesu
nanan"ti 8- agatatthane cattari ariyasaccani bujjhati etenati ariyamaggo bodhi.
"patvana bodhim amatam asankhatan"ti 9- agatatthane bujjhati etasmim nimittabhuteti
nibbanam bodhi. "pappoti bodhim varabhurimedhaso"ti 10- agatatthane sabbe dhamme
sabbakarena bujjhati etenati sabbannutannanam bodhi. Idhapi sabbannutannanam
adhippetam. Arahattamaggasabbannutannanani va idha bodhiti veditabbani 11- mahabodhiya
adhippetatta bhagavato. Asavakkhayananapadatthanam hi sabbannutannanam
sabbannutannanapadatthananca asavakkhayananam "mahabodhi"ti vuccati. Etthayam
sankhepattho:-
@Footnote: 1 Si....pakaticariya  2 khu.maha. 29/727/432, khu.cula. 30/492/238, khu.pati. 31/5/408
@3 sam.sala. 18/24/19 (sya)  4 Ma.mu. 12/6/4  5 Ma.mu. 12/345/305
@6 vi.maha. 4/1/1, khu.u. 25/1/93  7 vi.maha. 4/11/11, Ma.mu. 12/185/246
@8 khu.cula. 30/667/321 (sya)  9 gavesitabbam  10 di.pa. 11/217/137  11 pa.su.
@1/13/60
Yathavuttakalaparicchede yam mama danasiladipatipattisankhatam caritam, tam sabbam anavasesam
mahabodhiya pacanam sadhakam nibbattakanti. Etena bodhisambharanam nirantarabhavanam
dasseti. Atha va sabbanti etthantare yathavuttakalaparicchede yam caritam, tam
sabbam sakalameva anavasesam bodhisambharabhutameva. Etena sabbasambharabhavanam dasseti.
      Catasso hi bodhisambharesu bhavana sabbasambharabhavana nirantarabhavana
cirakalabhavana sakkaccabhavana cati. Tasu "kappe ca satasahasse, caturo ca
asankhiye"ti imina cirakalabhavana vutta, yo cettha accantasamyogo, tena pathame
atthavikappe sabbaggahanena ca nirantarabhavana, dutiye atthavikappe "sabbam caritan"ti
imina sabbasambharabhavana, "bodhipacanan"ti imina sakkaccabhavana vutta hoti,
yatha tam caritam sammasambodhim paceti evambhutabhavadipanato. Tatha hi tam "bodhipacanan"ti
vattabbatam arahati, na annathati. Katham panettha bodhicariyaya nirantarabhavo
veditabbo? yadi cittanirantarataya tam na yujjati, na hi mahabodhisattanam
mahabhiniharato uddham bodhisambharasambharanacittato annam cittam nappavattatiti 1- sakka
vattum. Atha kiriyamayacittappavattim sandhaya vucceyya, evampi na yujjati, na hi
sabbani tesam kiriyamayacittani bodhisambharasambharanavaseneva pavattanti, eteneva
payoganirantaratapi patikkhittati datthabba. Jatinirantarataya pana nirantarabhavana
veditabba. Yassam hi jatiyam mahabodhisattena mahapanidhanam nibbattitam, tato
patthaya yava carimattabhava na sa nama jati upalabbhati, ya sabbena sabbam
bodhisambharasambhata na siya antamaso danaparamimattam upadaya. Ayanhi
niyatipatthitanam bodhisattanam dhammata, yava ca te kammadisu vasibhavam na papunanti,
tava sappadesampi sambharesu payogamapajjanti. Yada pana sabbaso kammadisu
@Footnote: 1 ka. upapavattatiti
Vasibhavappatta honti, atha tato patthaya nippadesato eva bodhisambharesu samihanam
sataccakiriya ca sampajjati. Sakkaccakarita pana sabbakalam hoti, evam yena yena
bodhisattanam tattha tattha yathadhippayam samijjhanam sampajjatiti. Evametaya gathaya
bodhisambharesu sabbasambharabhavana cirakalabhavana nirantarabhavana sakkaccabhavana
cati catassopi bhavana pakasitati veditabba.
      Tatra yasma bodhisattacaritam bodhisambhara bodhicariya aggayanam paramiyoti
atthato ekam, byanjanameva nanam, yasma ca parato vibhagena vakkhamananam danaparamiadinam
caritanti idam avisesavacanam, tasma sabbabodhisambharesu kosallajananattham paramiyo
idha samvannetabba. Ta parato pakinnakakathayam sabbakarena samvannayissama.
      [2]  Iti bhagava attano bodhisattabhumiyam caritam arambhato patthaya yava
pariyosana mahabodhiya paripacanamevati avisesato dassetva idani tassa
paramukkamsagamanena atisayato bodhiparipacanabhavam dassetum imasmim bhaddakappe katipaya
pubbacariya vibhagato vibhavento "atitakappe"tiadimaha.
      Tattha atitakappeti ito purime purimatare va sabbasmim atikkante
yathavuttaparicchede mahakappe, kappanam satasahassadhikesu catusu asankhyeyyesuti
attho. Caritanti cinnam danadipatipattim. Thapayitvati muncitva aggahetva,
avatvati attho. Bhavabhaveti bhave ca abhave ca, "itibhavabhavakathan"ti 1- ettha hi
vuddhihariyo bhavabhavati vutta. "iti bhavabhavatanca vitivatto"ti 2- ettha
sampattivipattivuddhihanisassatucchedapunnapapani bhavabhavati adhippetani.
"itibhavabhavahetu va bhikkhave bhikkhuno tanha uppajjamana uppajjati"ti 3- ettha
pana panitapanitatarani sappinavanitadibhesajjani bhavabhavati adhippetani. Sampattibhavesu
panitatara
@Footnote: 1 di.Si. 9/17/86  2 khu.u. 25/20/119  3 an.catukka. 21/9/11, khu.iti.
@25/105/325
Panitatama bhavabhavatipi vadanti eva, tasma idhapi so eva attho veditabbo,
khuddake ceva mahante ca bhavasminti vuttam hoti. Imamhi kappeti imasmim
bhaddakappe. Pavakkhissanti kathayissam. Sunohiti dhammasenapatim savane niyojeti. Meti
mama santike, mama bhasatoti attho.
                         Nidanakatha nitthita.
                            ---------
                           1.  Akittivagga
                        1.  akitticariyavannana
      [3] Atha 1- bhagava ayasmato sariputtattherassa sadevamanussaya ca parisaya
attano pubbacariyaya savane ussaham janetva idani tam pubbacaritam bhavantarapaticchannam
hatthatale amalakam viya paccakkham karonto:-
             "yada aham braharanne     sunne vipinakanane
             ajjhogahetva viharami    akitti nama tapaso"ti-
adimaha.
      Tattha yadati yasmim kale, braharanneti mahaaranne, arannaniyam, mahante
vaneti attho. Sunneti janavivitte. Vipinakananeti vipinabhute kanane, padadvayenapi
tassa arannassa gahanabhavameva dipeti, sabbametam karadipam sandhaya vuttam.
Ajjhogahetvati anupavisitva. Viharamiti dibbabrahmaariyaanenjaviharehi
samuppaditasukhavisesena iriyapathaviharena sariradukkham vicchinditva harami attabhavam
pavattemi. Akitti nama tapasoti evamnamako tapaso hutva yada aham tasmim aranne
viharamiti attho. Sattha tada attano akittitapasabhavam dhammasenapatissa vadati.
Tatrayam anupubbikatha 2-:-
      atite kira imasmimyeva bhaddakappe baranasiyam brahmadatte nama rajini rajjam
karente bodhisatto asitikotivibhavassa brahmanamahasalassa kule nibbatti,
"akitti"tissa namam karimsu. Tassa padasa gamanakale bhaginipi jayi, 3-  "yasavati"tissa
namam karimsu. So solasavassakale takkasilam gantva sabbasippani uggahetva
paccagamasi. Athassa matapitaro kalamakamsu. So tesam petakiccani karetva
@Footnote: 2 Si. anupubbikatha  3 Ma. nibbatta
Katipayadivasatikkamena ratanavalokanam ayuttakapurisehi karayamano "ettakam mattikam,
ettakam pettikam, ettakam pitamahan"ti sutva samviggamanaso hutva "idam dhanameva
pannayati, na dhanassa samharaka, sabbe imam dhanam pahayeva gata, aham pana nam 1- adaya
gamissami"ti rajanam apucchitva bherim carapesi "dhanena atthika akittipanditassa
geham agacchantu"ti. 2-
      So sattaham mahadanam pavattetva dhane akhiyamane "kim me imaya dhanakilaya,
atthika ganhissanti"ti nivesanadvaram vivaritva hirannasuvannadibharite saragabbhe
vivarapetva "dinnamyeva harantu"ti geham pahaya natiparivattassa paridevantassa bhaginim
gahetva baranasito nikkhamitva nadim uttaritva dve tini yojanani gantva
pabbajitva ramaniye bhumibhage pannasalam karitva vasati. Yena pana dvarena tada nikkhami,
tam akittidvaram nama jatam. Yena titthena nadim otinno, tam akittitittham
nama jatam. Tassa pabbajitabhavam sutva bahu manussa gamanigamarajadhanivasino tassa
gunehi akaddhiyamanahadaya anupabbajimsu. Mahaparivaro ahosi. Mahalabhasakkaro
nibbatti, buddhuppado viya ahosi. Atha mahasatto "ayam labhasakkaro maha, parivaropi
mahanto, kayavivekamattampi idha na labhati, maya ekakina viharitum vattati"ti cintetva
paramappicchabhavato vivekaninnataya ca kassaci ajanapetva 3- ekakova nikkhamitva
anupubbena damilarattham patva kavirapattanasamipe uyyane viharanto jhanabhinnayo
nibbattesi. Tatrapissa mahalabhasakkaro uppajji. So tam jigucchanto chaddetva
akasena gantva karadipe otari. Tada karadipo ahidipo nama. So tattha
mahantam kararukkham upanissaya pannasalam mapetva vasam kappesi. Appicchataya
pana katthaci agantva tassa rukkhassa phalakale phalani khadanto phale asati pattani
udakasittani 4- khadanto jhanasamapattihi vitinamesi.
@Footnote: 1 Si.,Ma. dhanam  2 Ma. gacchantuti  3 Ma. anarocetva  4 Ma. udakasinna
      Tassa silatejena sakkassa pandukambalasilasanam unhakaram dassesi. Sakko
"ko nu kho mam imamha thana cavetukamo"ti avajjento panditam disva "kimattham
nu kho ayam tapaso evam dukkaram tapam carati, sakkattam nu kho pattheti, udahu annam,
vimamsissami nam. Ayam hi suvisuddhakayavacimanosamacaro jivite nirapekkho
udakasittani karapattani khadati, sace sakkattam pattheti, attano sittani
karapattani mayham dassati, no ce, na dassati"ti brahmanavannena tassa santikam
agamasi. Bodhisattopi karapattani sedetva "sitalibhutani khadissami"ti
pannasaladvare nisidi. Athassa purato sakko brahmanarupena bhikkhaya atthiko hutva
atthasi. Mahasatto tam disva "labha vata me, suladdham vata me, cirassam vata me yacako
dittho"ti somanassappatto hutva "ajja mama manoratham matthakam papetva danam
dassami"ti pakkabhajaneneva adaya gantva danaparamim avajjetva attano asesetvava
tassa bhikkhabhajane pakkhipi. Sakko tam gahetva thokam gantva antaradhayi. Mahasattopi
tassa datva puna pariyetthim anapajjitva teneva pitisukhena vitinamesi.
      Dutiyadivase pana karapattani pacitva "hiyyo dakkhineyyam alabhim, ajja nu kho
kathan"ti pannasaladvare nisidi. Sakkopi tatheva agami. Mahasatto punapi tatheva
datva vitinamesi. Tatiyadivase ca tatheva datva "aho vata me labha, bahum vata punnam
pasavami, sacaham dakkhineyyam labheyyam, evameva masampi dvemasampi danam dadeyyan"ti
cintesi. Tisupi divasesu "tena danena na labhasakkarasilokam na cakkavattisampattim
na sakkasampattim na brahmasampattim na savakabodhim na paccekabodhim patthemi, api ca idam
me danam sabbannutannanassa paccayo hotu"ti yathadhikaram cittam thapesi. Tena vuttam:-
        [4]  "tada mam tapatejena       santatto tidivabhibhu
             dharento brahmanavannam    bhikkhaya mam upagami.
        [5]  Pavana abhatam pannam        atelanca alonikam
             mama dvare thitam disva     sakatahena akirim.
        [6]  Tassa datvanaham pannam       nikujjitvana bhajanam
             punesanam jahitvana         pavisim pannasalakam.
        [7]  Dutiyampi 1- tatiyampi       upagacchi mamantikam 2-
             akampito anolaggo       evamevamadasaham.
        [8]  Na me tappaccaya atthi     sarirasmim vivanniyam
             pitisukhena ratiya          vitinamemi tam divam.
        [9]  Yadi masampi dvemasam      dakkhineyyam varam labhe
             akampito anolino        dadeyyam danamuttamam.
       [10]  Na tassa danam dadamano     yasam labhanca patthayim
             sabbannutam patthayano       tani kammani acarin"ti.
      Tattha tadati yada aham akittinamako tapaso hutva tasmim dipe kararanne
viharami, tada. Manti mama. Tapatejenati silaparamitanubhavena silam hi
duccaritasankilesassa tapanato "tapo"ti vuccati, nekkhammaviriyaparamitanubhavena va.
Tapi hi tanhasankilesassa kosajjassa ca tapanato "tapo"ti vuccati, ukkamsagata ca ta
bodhisattassa imasmim attabhaveti. Khantisamvarassa capi paramukkamsagamanato
"khantiparamitanubhavena"tipi vattum vattateva. "khanti paramam tapo"ti 3- hi vuttam.
Santattoti yathavuttagunanubhavajanitena dhammatasiddhena pandukambalasilasanassa
unhakarena
@Footnote: 1 pali. dutiyam divasam (sya)  2 pali. upagacchi mamantike  3 di.maha. 10/90/43,
@khu.dha. 25/184/50
Santapito. Tidivabhibhuti devalokadhipati, sakkoti attho. Pannasalaya samipe
gahitampi karapannam pannasalaya arannamajjhagatatta "pavana abhatan"ti vuttam.
      Atelanca alonikanti deyyadhammassa anularabhavepi ajjhasayasampattiya
danadhammassa mahajutikabhavam dassetum vuttam. Mama dvareti mayham pannasalaya
dvare. Sakatahena akirinti imina attano kincipi asesetva dinnabhavam dasseti.
      Punesanam jahitvanati "ekadivasam dvikkhattum ghasesanam na sallekhan"ti
cintetva danapitiya titto viya hutva tasmim divase puna aharapariyetthim akatva.
Akampitoti suduravikkhambhitatta macchariyena acalito danajjhasayato calanamattampi
akarito. Anolaggoti lobhavasena isakampi alaggo. Tatiyampiti pisaddena dutiyampiti
imam sampindeti. Evamevamadasahanti yatha pathamam, evamevam dutiyampi adasim aham.
      Na me tappaccayati gathaya vuttamevattham pakatam karoti. Tattha tappaccayati
danapaccaya tisu divasesu chinnaharataya sarirasmim yena vevanniyena bhavitabbam,
tampime sarirasmim vivanniyam danapaccayayeva natthi. Kasma? danavisayena pitisukhena
danavisayaya eva ca ratiya. Vitinamemi tam divanti tam sakalam timattadivasam vitinamemi.
Na kevalanca tini eva divasani, atha kho masadvimasamattampi kalam evameva datum
pahomiti dassetum "yadi masampi"tiadi vuttam. Anolinoti alinacitto, dane
asankucitacittoti attho.
      Tassati brahmanarupena agatassa sakkassa. Yasanti kittim, parivarasampattim
va. Labhancati devamanussesu cakkavattiadibhavena laddhabbam labham va na patthayim.
Atha kho sabbannutam sammasambodhim patthayano akankhamano tani tisu divasesu
anekavaram uppannani danamayani punnakammani danassa va parivarabhutani
kayasucaritadini punnakammani. Acarim akasinti.
     Iti bhagava tasmim attabhave attano sudukkaram punnacaritamattameva idha mahatherassa
pakasesi. Jatakadesanayam pana catutthadivase sakkassa upasankamitva bodhisattassa
ajjhasayajananam varena upanimantana bodhisattassa varasampaticchanasisena dhammadesana
deyyadhammadakkhineyyanam puna sakkassa anagamanassa ca akankhamanata ca pakasita.
Vuttanhetam:-
             "akittim disvana sammantam    sakko bhutapati bravi
             kim patthayam mahabrahme      eko sammasi ghammani.
             Dukkho punabbhavo sakka 1-   sarirassa ca bhedanam
             sammohamaranam dukkham         tasma sammami vasava.
             Etasmim te sulapite       patirupe subhasite
             varam kassapa te dammi       yam kinci manasicchasi.
             Varance me ado sakka     sabbabhutanamissara
             yena putte ca dare ca    dhanadhannam piyani ca
             laddha nara na tappanti     so lobho na mayi vase.
             Etasmim .pe. Manasicchasi.
             Varance me ado sakka     sabbabhutanamissara
             khettam vatathum hirannanca      gavassam dasaporisam
             yena jatena jiyanti       so doso na mayi vase.
             Etasmim .pe. Manasicchasi.
@Footnote: 1 Ma. nama
             Varance me ado sakka     sabbabhutanamissara
             balam na passe na sune     na ca balena samvase
             balenallapasallapam       na kare na ca rocaye.
             Kim nu te akaram balo      vada kassapa karanam
             kena kassapa balassa       dassanam nabhikankhasi.
             Anayam nayati dummedho       adhurayam niyunjati
             dunnayo seyyaso hoti     samma vutto pakuppati
             vinayam so na janati       sadhu tassa adassanam.
             Etasmim .pe. Manasicchasi.
             Varance me ado sakka     sabbabhutanamissara
             dhiram passe sune dhiram       dhirena saha samvase
             dhirenallapasallapam        tam kare tam ca rocaye.
             Kim nu te akaram dhiro       vada kassapa karanam
             kena kassapa dhirassa        dassanam abhikankhasi.
             Nayam nayati medhavi         adhurayam na yunjati
             sunayo seyyaso hoti      samma vutto na kuppati
             vinayam so pajanati        sadhu tena samagamo.
             Etasmim .pe. Manasicchasi.
             Varance me ado sakka     sabbabhutanamissara
             tato ratya vivasane      suriyuggamanam pati
             dibba bhakkha patubhaveyyum   silavanto ca yacaka.
             Dadato me na khiyetha       datva nanutapeyyaham
             dadam cittam pasadeyyam       etam sakka varam vare.
             Etasmim .pe. Manasicchasi.
             Varance me ado sakka     sabbabhutanamissara
             na mam puna upeyyasi       etam sakka varam vare.
             Bahuhi vatacariyahi          nara ca atha nariyo
             dassanam abhikankhanti         kim nu me dassane bhayam.
             Tam tadisam devavannam        sabbakamasamiddhinam
             disva tapo pamajjeyyam     etam te dassane bhayan"ti. 1-
      Atha sakko "sadhu bhante na te ito patthaya santikam agamissami"ti tam
abhivadetva pakkami. Mahasatto yavajivam tattheva vasanto ayupariyosane brahmaloke
nibbatti. Anruddhatthero tada sakko ahosi. Lokanatho akittipandito.
      Tassa mahabhinikkhamanasadisam nikkhantatta nekkhammaparami. Suvisuddhasilacarataya
silaparami. Kamavitakkadinam sutthu vikkhambhitatta viriyaparami. Khantisamvarassa
paramukkamsagamanato khantiparami. Patinnanurupam patipattiya saccaparami. Sabbattha
acalasamadanadhitthanena adhitthanaparami. Sabbasattesu hitajjhasayena mettaparami.
Sattasankharakatavippakaresu majjhattabhavappattiya upekkhaparami. Tasam upakaranupakare
dhamme janitva anupakare dhamme pahaya upakaradhammesu pavattapanapurecara
sahajata ca upayakosallabhuta atisallekhavuttisadhani ca panna pannaparamiti
imapi dasa paramiyo labbhanti.
@Footnote: 1 khu.ja.27/99-103/281-2
       Danajjhasayassa pana atiularabhavena danamukhena desana pavatta. Tasma
sabbattha sadhika 1- mahakaruna, dvepi punnananasambhara, kayasucaritadini tini
bodhisattasucaritani, saccadhitthanadini cattari adhitthanani, ussahadayo catasso
buddhabhumiyo, saddhadayo panca mahabodhiparipacaniya dhamma, alobhajjhasayadayo cha
bodhisattanam ajjhasaya, tinno taressamitiadayo satta patinna dhamma,
appicchassayam dhammo, nayam dhammo mahicchassatiadayo 2- attha mahapurisavitakka, nava
yonisomanasikaramulaka dhamma, danajjhasayadayo dasa mahapurisajjhasaya, danasiladayo
dasa punnakiriyavatthuniti evamadayo ye anekasataanekasahassappabheda bodhisambharabhuta
mahabodhisattaguna, te sabbepi yatharaham idha niddharetva vattabba.
      Api cettha mahantam bhogakkhandham mahantanca natiparivattam pahaya mahabhinikkhamanasadisam
gehato nikkhamanam, nikkhamitva pabbajitassa bahujanasammatassa sato paramappicchabhavena
kulesu ganesu ca alaggata, accantameva labhasakkarasilokajiguccha, pavivekabhirati,
kayajivitanirapekkho pariccago, anaharasseva sato divasattayampi danapitiya
paritutthassa nibbikarasarirayapanam, masadvimasamattampi kalam yacake sati
aharam tatheva 3- datva "danagateneva pitisukhena sariram yapessami"ti pariccage
anolinavuttisadhako ularo danajjhasayo, danam datva puna aharapariyetthiya
akaranahetubhuta paramasallekhavuttiti evamadayo mahasattassa gunanubhava
veditabba. Tenetam vuccati:-
             "evam acchariya hete     abbhuta ca mahesino
             mahakarunika dhira        sabbalokekabandhava.
             Acinteyyanubhava ca      sada saddhammagocara
             bodhisatta mahasatta      sucisallekhavuttino.
@Footnote: 1 cha.Ma. samaka  2 di.pa. 11/358/269, an.atthaka. 23/30/187  3 Ma. tasseva
             Mahavatasamuddhata- 1-      vicimalo mahodadhi
             api langheyya velantam      bodhisatta na dhammatam.
             Loke sanjatavaddhapi      na te bhavitabhavino 2-
             limpanti lokadhammehi       toyena padumam yatha.
             Yesam ve attani sneho    nihiyati yatha yatha
             sattesu karunasneho      vaddhateva tatha tatha.
             Yatha cittam vase hoti      na ca cittavasanuga
             tatha kammam vase hoti      na ca kammavasanuga.
             Dosehi nabhibhuyanti        samugghatenti va na te
             caranta bodhipariyetthim      purisa janiya budha.
             Tesu cittappasadopi       dukkhato parimocaye
             pagevanukiriya tesam       dhammassa anudhammato"ti.
                    Paramatthadipaniya cariyapitakasamvannanaya
                      akitticariyavannana nitthita.
                            ---------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 52 page 1-34. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=52&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=52&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=209              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8637              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11339              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11339              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]