ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 5 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.2)

page357.

9. Mahasatipatthanasutta. Uddesavarakathavannana [372] Evamme sutanti mahasatipatthanasuttam. Tatrayam anupubbapadavannana:- [373] Ekayano ayam bhikkhave maggoti kasma bhagava idam suttamabhasi? kururatthavasinam gambhiradesanapatiggahanasamatthataya. Kururatthavasino kira bhikkhubhikkhuniyo upasakaupasikayo ca utusappayadisampannatta tassa ratthassa sappayautupaccayasevanena niccam kallasarira kallacitta ca honti. Te cittasarira- kallataya anuggahitapannabala gambhirakatham patiggahetum samattha honti. Tena tesam bhagava imam gambhiradesanapatiggahanasamatthatam sampassanto ekavisatiya thanesu kammatthanam arahatte pakkhipitva idam gambhirattham mahasatipatthanasuttam abhasi. Yatha hi puriso suvannacankotakam labhitva tattha nanapupphani pakkhipeyya, suvannamanjusam va pana labhitva satta ratanani pakkhipeyya, evam bhagavapi kururatthavasiparisam labhitva gambhiradesanam thapesi. Tenevettha annanipi gambhiratthani imasmim dighanikaye mahanidanam, majjhimanikaye satipatthanam, saropamam, rukkhopamam, ratthapalam, magandiyam, anenjasappayanti annanipi suttani desesi. Apica tasmim janapade catasso parisa pakatiyava satipatthana- bhavananuyogamanuyutta viharanti, antamaso dasakammakarapi satipatthanapatisamyuttameva katham kathenti. Udakatitthasuttakantanatthanadisupi niratthakakatha nama nappavattati. Sace kaci itthi "amma tvam kataram satipatthanam 1- manasikarosi"ti pucchita "na kinci"ti vadati, tam garahanti "dhiratthu tava jivitam, jivamanapi tvam matasadisa"ti. Atha nam "madani puna evamakasi"ti ovaditva annataram satipatthanam ugganhapenti. Ya pana "aham asukam satipatthanam nama manasikaromi"ti vadati, tassa "sadhu sadhu"ti sadhukaram datva 2- "sujivitam tava jivitam, tvam nama manussattam @Footnote: 1 cha.Ma. satipatthanabhavanam 2 cha.Ma. katva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page358.

Patta, tavatthaya sammasambuddho uppanno"ti adihi pasamsanti. Na kevalam cettha manussajatikava satipatthanamanasikarayutta, te nissaya viharanta tiracchanagatapi. Tatridam vatthu:- eko kira natako suvapotakam gahetva sikkhapento vicarati. So bhikkhunupassayam upanissaya vasitva gamanakale suvapotakam pammussitva gato. Tam samaneriyo gahetva patijaggimsu. Buddharakkhitotissa namam akamsu. Tam ekadivasam purato nisinnam disva mahatheri aha "buddharakkhita"ti. Kim ayyeti. Atthi te koci bhavanamanasikaroti. Natthi ayyeti. Avuso pabbajitanam santike vasantena nama visatthaattabhavena vasitum na vattati, kocideva manasikaro icchitabbo, tvam pana annam na sakkhissasi, "atthi atthi"ti sajjhayam karohiti. So theriya ovade thatva "atthi atthi"ti sajjhayam karonto carati. Tam ekadivasam patova toranagge nisiditva balatapam tappamanam eka 1- sakunagghi 1- nakhapanjarena aggahesi. So "kiri kiri"ti saddamakasi. Samaneriyo sutva "ayye buddharakkhito sakunena gahito, mocema nan"ti ledduadini gahetva anubandhitva mocesum. Tam anetva purato thapitam theri aha "buddharakkhita sakunena gahitakale kim cintesi"ti. Ayye aham na kinci cintemi, 2- atthipunjova atthipunjam gahetva gacchati, katarasmim thane vippakirissatiti evam ayye atthipunjameva cintesinti. Sadhu sadhu buddharakkhita anagate bhavakkhayassa te paccayo bhavissatiti. Evam tattha tiracchanagatapi satipatthanamanuyutta. 4- Tasma nesam bhagava satipatthanavuddhimeva 5- jananto idam suttam abhasi. Tattha ekayanoti ekamaggo. Maggassa hi:- maggo pantho patho pajjo anjasam vatumayanam nava uttarasetu ca kullo ca bhisisankamoti @Footnote: 1-1 cha.Ma. i. eko sakuno 2 cha.Ma.,i. cintesim 3 cha.Ma. satipatthanamanasikarayutta @4 cha.Ma. satipatthanabuddhimeva janento

--------------------------------------------------------------------------------------------- page359.

Bahuni namani. Svayamidha ayananamena vutto, tasma ekayano ayam bhikkhave maggoti ettha ekamaggo ayam bhikkhave maggo na dvedha 1- pathabhutoti evamattho datthabbo, athava ekena ayitabboti ekayano. Ekenati ganasanganikam pahaya vupakatthena pavivittena. 2- Ayitabboti patipajjitabbo, ayanti va etenati ayano, samsarato nibbanam gacchantiti attho. Ekassa ayano ekayano. Ekassati setthassa. Sabbasattasettho ca so bhagava, tasma bhagavatoti vuttam hoti. Kincapi hi tena annepi ayanti, evam santepi bhagavatova so ayano tena uppaditatta. Yathaha "so hi brahmana bhagava anuppannassa maggassa uppadeta"ti 3- adi. Ayatiti va ayano, gacchati pavattatiti attho. Ekasmim ayanoti ekayano, imasmimyeva dhammavinaye pavattati, na annatthati vuttam hoti. Yathaha "imasmim kho subhadda dhammavinaye ariyo atthangiko maggo upalabbhati"ti 4- desanabhedoyeva heso, atthato panekova. Apica ekam ayatiti ekayano. Pubbabhage nanamukhabhavananayappavattopi aparabhage ekam nibbanameva gacchatiti vuttam hoti. Yathaha brahma sahampati:- ekayanam jatikhayantadassi maggam pajanati hitanukampi etena maggena tarimsu pubbe tarissanti 5- ye ca taranti oghanti 5- keci pana "na param digunam yanti"ti 6- gathanayena yasma ekavaram nibbanam gacchati, tasma "ekayano"ti vadanti, tam na yujjati. Imassa hi atthassa sakim ayanoti imina byanjanena bhavitabbam. Yadi pana ekam ayanamassa eka gati pavattatiti evam attham yojetva vucceyya, byanjanam yujjeyya, attho @Footnote: 1 cha.Ma. dvidha 2 cha.Ma. pavivittacittena 3 Ma. upari. 14/79 gopakamoggallanasutta @4 di.maha. 10/214 mahaparinibbanasutta 5-5 ka. tarissare ceva taranti coghanti. @(sam.maha. 19/389 brahmasutta, 19/409 maggasutta) 6 khu,su. 25/720 nalakasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page360.

Pana ubhayathapi na yujjati. Kasma? idha pubbabhagamaggassa adhippetatta. Kayadicatuarammanappavatto hi pubbabhagasatipatthanamaggo idha adhippeto, na lokuttaro, so ca anekavarampi ayati, anekancassa ayanam hoti. Pubbepi ca imasmim pade mahatheranam sakaccha ahosi. Tipitakaculanagatthero pubbabhagasatipatthanamaggoti aha. Acariyo panassa tipitakaculasumanatthero missakamaggoti aha. Pubbabhago bhanteti. Missako avusoti. Acariye pana punappunam bhanante bhanante apatibahitva tunhi ahosi. Panham avinicchinitvava utthahimsu. Athacariyatthero nhanakotthakam gacchanto "maya missakamaggo kathito, culanago pubbabhagamaggoti adaya voharati, ko nukho ettha vinicchayo"ti suttantam adito patthaya parivattento "yo hi koci bhikkhave ime cattaro satipatthane evam bhaveyya satta vassani"ti imasmim thane sallakkhesi. Lokuttaramaggo uppajjitva satta vassani titthamano nama natthi, maya vutto missakamaggo na labbhati. Culanagena dittho pubbabhagamaggo ca labbhatiti natva atthamiyam dhammassavane sanghutthe agamasi. Poranakatthera kira piyadhammassavana honti, saddam sutva ca "aham pathamam aham pathaman"ti ekappahareneva osaranti. Tasmimpi divase culanagattherassa varo, tena dhammasane nisiditva vijanim gahetva pubbagathasu vuttasu therassa asanapitthiyam thitassa etadahosi "raho nisiditva na vakkhami"ti. Poranakatthera hi anusuyyaka honti. Na attano rucimeva ucchubharam viya evam ukkhipitva vicaranti, karanameva ganhanti, akaranam visajjenti. Tasma thero "avuso culanaga"ti aha. So acariyassa viya saddoti dhammam thapetva "kim bhante"ti aha. Avuso culanaga maya vutto missakamaggo na labbhati, taya vutto pubbabhagasatipatthanamaggova labbhatiti. Thero cintesi "amhakam acariyo sabbapariyattidharo tepitakasutabuddho, evarupassapi nama bhikkhuno ayam panho aluleti, anagate dhammakathika 1- imam panham alulessantiti suttam gahetva imam panham @Footnote: 1 cha.Ma. mama bhatika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page361.

Niccalam karissami"ti patisambhidamaggato "ekayano maggo vuccati pubbabhaga- satipatthanamaggo. Magganatthangiko settho saccanam caturo pada virago settho dhammanam dipadananca 1- cakkhuma. Eseva maggo natthanno dassanassa visuddhiya etanhi tumhe patipajjatha marassetam pamohanam 2- etanhi tumhe patipanna dukkhassantam karissatha"ti 3- suttam aharitva thapesi. Maggoti kenatthena maggo? nibbanagamanatthena nibbanatthikehi Magganiyatthena ca. Sattanam visuddhiyati ragadihi malehi abhijjhavisamalobhadihi ca upakkilesehi sankilitathacittanam sattanam visuddhatthaya. Tatha hi iminava maggena ito satasahassakappadhikanam catunnam asankheyyayam upari ekasmimyeva kappe nibbatte tanhankaramedhankarasaranankaradipankaranamake buddhe adim katva sakyanibbatte tanhankaramedhankarasaranankaradipankaranamake buddhe adim katva sakyamunipariyosana aneke sammasambuddha anekasata paccekabuddha gananapatham vitivatta ariyasavaka cati ime satta sabbe cittamale 4- pavahetva paramavisuddhim patta. Rupamalavasena pana sankilesavodanapannattiyeva natthi. Tatha hi rupena sankilitthena sankilissanti manava rupe suddhe visujjhanti anakkhatam mahesina. Cittena sankilitthena sankilissanti manava citte suddhe visujjhanti iti vuttam mahesina. Yathaha "cittasankilesa bhikkhave satta sankilissanti, cittavodana satta visujjhanti"ti. 5- Tanca cittavodanam imina satipatthanamaggena hoti. Tenaha "sattanam visuddhiya"ti @Footnote: 1 cha.Ma. dvipadananca 2 cha.Ma.,ka. marasenappamaddanam 3 khu.dha. 25/273-275/64 @ pancasatabhikkhuvatthu 4 cha.Ma.,i. cittamalam 5 sam. khandha. 17/100/119 @ dutiyagaddulabaddhasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page362.

Sokaparidevanam samatikkamayati sokassa ca paridevassa ca samatikkamaya, pahanayati attho, ayam hi maggo bhavito santatimahamattadinam viya sokasamatikkamaya patacaradinam viya paridevasamatikkamaya samvattati. Tenaha "sokaparidevanam samatikkamaya"ti. Kincapi hi santatimahamatto yam pubbe tam visosehi 1- paccha te mahu kincanam majjhe ce no gahessasi upasanto carissasiti 2- imam gatham sutvava saha patisambhidahi arahattam patto. Patacara na santi putta tanaya na pita napi bandhava antakenadhipannassa natthi natisu tanatati 3- imam gatham sutva sotapattiphale patitthita. Yasma pana kayavedanacittadhammesu kinci dhammam anamasitva bhavana nama natthi, tasma tepi iminava maggena sokaparidevasamatikkantati veditabba. Dukkhadomanassanam atthangamayati kayikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cati imesam dvinnam atthangamaya, nirodhayati attho. Ayam hi maggo bhavito tissattheradinam viya dukkhassa sakkadinam viya ca domanassassa atthangamaya samvattati. Tatrayam atthadipana:- savatthiyam kira tisso nama kutumbiyaputto cattalisahirannakotiyo pahaya pabbajitva ekakova 4- agamake aranne viharati. Tassa kanitthabhatu bhariya "gacchatha. Nam jivita voropetha"ti pancasate core pesesi. Te gantva theram parivarayimsu. 5- Thero aha "kasma agatattha upasaka"ti. Tam jivita voropessamati. Patibhogam me upasaka gahetva ajjekarattim jivitam dethati. Ko te samana imasmim thane patibhogo bhavissatiti. Thero mahantam pasanam gahetva dve urutthini bhinditva "vattati upasaka @Footnote: 1 cha.Ma.,ka. visodhehi 2 khu.su. 25/956/520 attadandasutta. 25/1106/552 @ jatukannimanavakapanha 3 khu.dha. 25/288/66 patacaravatthu @4 cha.Ma. ayam patho na dissati 5 cha.Ma. parivaretva nisidimsu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page363.

Patibhogo"ti aha. Te apakkamitva cankamanasise aggim katva nipajjimsu. Therassa vedanam vikkhambhetva silam paccavekkhato parisuddhasilam nissaya pitipamojjam uppajji tato anukkamena vipassanam vaddhento tisu yamesu rattim samanadhammam katva arunuggamane arahattam patto imam udanam udanesi:- ubho padani bhinditva sannamissami vo aham attiyami harayami saragamarane 1- aham. Evaham cintayitvana yathabhutam vipassisam sampatte arunuggamhi arahattam apapuninti. Aparepi timsa bhikkhu bhagavato santike kammatthanam gahetva arannavihare vassam upagantva "avuso tiyamarattim samanadhammo ca katabbo, na annamannassa santikam agantabban"ti vatva viharimsu. Tesam samanadhammam katva paccusasamaye capalayantanam eko byaggho agantva ekekam bhikkhum gahetva gacchati. Na koci "byaggho mam ganhi"ti vacampi niccharesi. Evam pancadasasu bhikkhusu khaditesu uposathadivase "itare avuso kuhin"ti pucchitva natva ca "idani gahitena gahitomhiti vattabban"ti vatva viharimsu. Atha annataram daharabhikkhum purimanayeneva byaggho ganhi. So "byaggho bhante"ti aha. Bhikkhu kattaradande ca ukkayo ca gahetva mocessamati anubandhimsu. Byaggho bhikkhunam agatipatham chinnatatatthanam aruyha tam bhikkhum padangutthato patthaya khaditum arabhi. Itarepi "idani sappurisa amhehi kattabbam natthi, bhikkhunam viseso nama evarupe thane pannayati"ti ahamsu. So byagghamukhe nipannova tam vedanam vikkhambhetva vipassanam vaddhetva 2- yava gopphaka khaditasamaye sotapanno hutva yava jannuka khaditasamaye sakadagami hutva yava nabhiya khaditasamaye anagami htuva hadayarupe akhaditeyeva saha patisambhidahi arahattam patva imam udanam udanesi:- @Footnote: 1 cha.Ma. saragamaranam 2 cha.Ma., i. vaddhento.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page364.

Silava vattasampanno pannava susamahito muhuttam pamadamanvaya byagghe no ruddhamanaso. Panjarasmim so gahetva silaya upari kato kamam khadatu mam byaggho atthiya ca nharussa ca kilese khepayissami phusissami vimuttiyanti. Aparopi pitimallatthero 1- nama gihikale tisu rajjesu patakam gahetva tambapannidipam agamma rajanam passitva ranna katanuggaho ekadivasam kilanjakasanasaladvarena 2- gacchanto "rupam bhikkhave na tumhakam tam pajahatha, tam vo pahinam digharattam hitaya sukhaya bhavissati"ti 3- natumhakavaggam sutva cintesi "neva kira rupam attano na vedana"ti. So tamyeva ankusam katva nikkhamitva mahaviharam gantva pabbajjam yacitva pabbajito upasampanno dve matika paguna katva timsa bhikkhu gahetva 4- gavaparapaliyam anganam 4- gantva samanadhammam akasi. Padesu avahantesu jannukehi cankamati. Tamenam rattim eko migaluddhako migoti mannamano pahari, satti vinivijjhitva gata. So tam sattim harapetva paharamukhani tinavattiya purapetva pasanapitthiyam atnanam nididapetva okasam karetva vipassanam vaddhetva saha patisambhidahi arahattam patva ukkasitasaddena agatanam bhikkhunam byakaritva imam udanam udanesi:- bhasitam buddhasetthassa sabbalokaggavadino na tumhakamidam rupam tam jaheyyatha bhikkhavo. Anicca vata sankhara uppadavayadhammino uppajjitva nirujjhanti tesam vupasamo sukhoti. Evam tava ayam maggo tissattheradinam viya dukkhassa atthangamaya samvattati. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. pitamallatthero 2 cha.Ma. kilanjakapanasala......i. kilanjakapannasala.... @3 sam.khandha. 17/34/28 dutiyanatumhakasutta 4-4 cha.Ma. gabalavaliyaanganam, @ i. garavakaranayaanganam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page365.

Sakko pana devanamindo attano pancavidham pubbanimittam disva maranabhayasantajjito domanassajato bhagavantam upasankamitva panham pucchi. So upekkhapanhavisajjanavasena 1- asitisahassahi devatahi saddhim sotapattiphale patitthasi. Sa cassa upapatti puna pakatikava ahosi. Subrahmapi devaputto accharasahassaparivuto saggasampattim anubhoti. Tattha pancasata accharayo rukkhato pupphani ocinantiyo cavitva niraye uppanna. So "kim ima cirayanti"ti upadharento tasam niraye nibbattabhavam natva "kittakam nu kho mama ayun"ti upaparikkhanto attano ayuparikkhayam viditva tattheva niraye nibbattanabhavam viditva bhito ativiya domanassajato hutva "imam me domanassam satthava vinasessati, na anno"ti avasesa pancasata accharayo gahetva bhagavantam upasankamitva panham pucchi:- niccamutrastamidam cittam niccamubbiggamidam mano anuppannesu kicchesu 2- atho uppattitesu ca sace atthi anutrastam tam me akkhahi pucchitoi. 3- Tato nam bhagava aha:- nannatra bojjhangatapasa nannatra indriyasamvara nannatra sabbanissagga 4- sotthim passami paninanti. So desanapariyosane pancahi accharasatehi saddhim sotapattiphale patitthaya tam sampattim thavaram katva devalokameva agamasiti. Evamayam maggo bhavito sakkadinam viya domanassassa atthangamaya samvattatiti veditabbo. Nayassa adhigamayati nayo vuccati ariyo atthangiko maggo, tassa adhigamaya, pattiyati vuttam hoti. Ayam hi pubbabhage lokiyo satipatthanamaggo bhavito lokuttaramaggassa adhigamaya samvattati. Tenaha "nayassa adhigamaya"ti. @Footnote: 1 cha.Ma., i.......vasane. 2 ka. kiccesu @3 sam. saga. 15/98/63 subrahmasutta 4 ka. sabbapatinissagga

--------------------------------------------------------------------------------------------- page366.

Nibbanassa sacchikiriyayati tanhavanavirahitatta nibbananti laddhanamassa amatassa sacchikiriyaya, attapaccakkhatayati vuttam hoti. Ayam hi maggo bhavito anupubbena nibbanasacchikiriyam sadheti. Tenaha "nibbanassa sacchikiriyaya"ti. Tattha kincapi "sattanam visuddhiya"ti vutte sokaparidevanam 1- samatikkamayati adini 1- atthato siddhaneva honti, thapetva pana sasanayuttikovide annesam na pakatani, na ca bhagava pathamam sasanayuttikovidajanam katva paccha dhammam deseti. Tena teneva pana suttena tam tam attham napesi. Tasma idha yam yam attham ekayanamaggo sadheti, tam tam pakatam katva desento "sokaparidevanam samatikkamaya"ti adimaha. Yasma va ya sattanam visuddhi ekayanamaggena samvattati, sa sokaparidevanam samatikkamena hoti. Sokaparidevanam samatikkamo dukkhadomanassanam atthangamena, dukkhadomanassanam atthangamo nayassa adhigamena, nayassa adhigamo nibbanassa sacchikiriyaya. Tasma imampi kamam dassento "sattanam visuddhiya"ti vatva "sokaparidevanam samatikkamaya"ti adimaha. Apica vannabhananametam ekayanamaggassa. Yatheva hi bhagava "dhammam vo bhikkhave desissami adikalyanam majjhekalyanam pariyosanakalyanam sattham sabyanjanam kevalaparipunnam parisuddham brahmacariyam pakasissami yadidam cha cakkani"ti 2- chachakkadesanaya atthahi padehi vannam abhasi, yatha ca ariyavamsadesanaya "cattarome bhikkhave ariyavamsa agganna rattanna vamsanna porana, asankinna asankinnapubba na sankiyanti na sankiyissanti appatikuttha samanehi brahmanehi vinnuhi"ti 3- navahi padehi vannam abhasi, evam imassapi ekayanamaggassa sattanam visuddhiyati adihi sattahi padehi vannam abhasi. Kasmati ce, tesam bhikkhunam ussahajananattham. Vannabhasanam hi sutva te bhikkhu "ayam kira maggo hadayasantapabhutam sokam, vacavippalapabhutam paridevam, kayikam asatabhutam dukkham, @Footnote: 1-1 cha.Ma., i. sokasamatikkamadini. 2 Ma. upari. 14/420/360 chachakkasutta @3 am. catukka. 21/28/32 ariyavamsasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page367.

Cetasikam asatabhutam domanassanti cattaro upaddave harati, 1- visuddhim nayam nibbananti tayo visese avahati"ti ussahajata imam dhammadesanam uggahetabbam pariyapunitabbam dharetabbam vacetabbam, imanca maggam bhavetabbam mannissanti. Iti tesam bhikkhunam ussahajananattham vannam abhasi, kambalavanijadayo kambaladinam vannam viya, yatha hi satasahassagghanikapandukambalavanijena kambalam ganhathati ugghositepi asukakambaloti na tava manussa jananti. Kesakambalavalakambaladayopi hi duggandha kharasamphassa kambalatveva vuccanti. Yada pana tena gandharako rattakambalo sukhumo ujjalo sukhasamphassoti ugghositam hoti, tada ye pahonti, te ganhanti. Ye nappahonti, tepi dassanakama honti, evameva "ekayano bhikkhave ayam maggo"ti vuttepi asukamaggoti na tava pakato hoti. Nanappakaraka hi aniyyanikamaggapi maggatveva vuccanti. "sattanam visuddhiya"ti adimhi pana vutte "ayam kira maggo cattaro upaddave harati, tayo visese avahati"ti ussahajata imam dhammadesanam uggahetabbam pariyapunitabbam dharetabbam vacetabbam, imanca maggam bhavetabbam mannissantiti vannam bhasanto "sattanam visuddhiya"ti adimaha. Yatha ca satasahassagghanikapandukambalavanijupama, evam rattajambu- nadasuvannaudakappasadakamaniratanasuvisuddhamuttaratanaromakapavaladivanijupamapettha aharitabba. Yadidanti nipato, ye imeti ayamassa attho. Cattaroti gananaparicchedo, tena na tato hettha na uddhanti satipatthanaparicchedam dipeti. Satipatthanati tayo satipatthana satigocaropi tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattatapi satipi. "catunnam bhikkhave satipatthananam samudayanca atthangamanca desissami, tam sunatha. Ko ca bhikkhave kayassa samudayo, aharasamudaya kayassa samudayo"ti 2- adisu hi satigocaro satipatthananti vuccati. Tatha "kayo upatthanam no sati, sati pana upatthananceva sati ca"ti 3- adisupi. Tassattho:- @Footnote: 1 cha.Ma. hanati. evamuparipi 2 sam. maha. 19/408/161 samudayasutta @3 khu. pati. 31/727/623 (saya) satipatthanakatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page368.

Patitthati asminti patthanam. Ka patitthati? sati. Satiya patthanam satipatathanam, padhanam thananti va patthanam. Satiya patthanam satipatthanam hatthitthanaassatthanadini viya. "tayo satipatthana yadariyo sevati, yadariyo sevamano sattha ganamanusasitum arahati"ti 1- ettha tidha patipannesu savakesu satthuno patighanunayavitivattata "satipatthanan"ti vuccati. 2- Tassattho:- patthapetabbato patthanam, pavattayitabbatoti attho. Kena patthapetabbatoti? satiya. Satiya patthanam satipatthanam "cattaro satipatthana bhavita bahulikata satta sambojjhange paripurenti"ti 3- adisu pana satiyeva "satipatthanan"ti vuccati. Tassattho:- patthatiti patthanam, upatthati okkanditva pakkhanditva pattharitva pavattiti attho. Satiyeva satipatthanam. Athava saranatthena sati, upatthanatthena patthanam. Iti sati ca sa patthanancatipi satipatthanam. Idamidha adhippetam. Yadi evam kasma "satipatthana"ti bahuvacanam? satibahutta. Arammanabhedena Hi bahuka eta satiyo. Atha maggoti kasma ekavacanam? maggatthena ekatta. Catassopi hi eta satiyo maggatthena ekattam gacchanti. Vuttam hetam "maggoti kenatthena maggo, nibbanagamanatthena, nibbanatthikehi magganiyatthena ca"ti. Catassopi ceta aparabhage kayadisu arammanesu kiccam sadhayamana nibbanam gacchanti, adito patthaya ca nibbanatthikehi maggiyanti, tasma catassopi eko maggoti vuccanti. Evanca sativacananusandhina sanusandhikava desana hoti, "marasenappamaddanam vo bhikkhave maggam desessami, tam sunatha. Katamo ca bhikkhave marasenappamaddano maggo? yadidam satta sambojjhanga"ti 4- adisu viya. Yatha marasenappamaddanoti ca satta sambojjhangati ca atthato ekam, byanjanameva nanam, evam "ekayanamaggo"ti ca "cattaro satipatthana"ti ca atthato ekam, byanjanameva nanam, tasma maggatthena ekatta ekavacanam, arammanabhedena satibahutta bahuvacanam veditabbam. @Footnote: 1 Ma. upari. 14/311/284 salayatanavibhangasutta 2 cha.Ma. vutta, i. vuttam @3 sam. maha. 19/989/285 pathamaanandasutta 4 sam. maha. 19/224/89 marasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page369.

Kasma pana bhagavata cattarova satipatthana vutta anuna anadhikati. Veneyyahitatta. Tanhacaritaditthicaritasamathayanikavipassanayanikesu hi mandatikkhavasena dvedha dvedha pavattesu veneyyesu mandassa tanhacaritassa olarikam kayanupassanasatipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa sukhumam vedananupassanasatipatthanam. Ditthicaritassapi mandassa natippabhedagatam cittanupassanasatipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagatam dhammanupassanasatipatthanam visuddhimaggo. Samathayanikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittam pathamam satipatthanam visuddhimaggo, tikkhassa olarikarammane asanthahanato dutiyam. Vipassanayanikassapi mandassa natippabhedagatarammanam tatiyam, tikkhassa atippabhedagatarammanam catuttham. Iti cattarova vutta anuna anadhikati. Subhasukhaniccaattabhavavipallasappahanattham va. Kayo hi asubho, tattha ca subhavipallasavipallattha satta. Tesam tattha asubhabhavadassanena tassa vipallasassa pahanattham pathamam satipatthanam vuttam. Sukham niccam attati gahitesupi ca vedanadisu vedana dukkha cittam aniccam dhamma anatta, etesu ca sukhaniccaattavipallasa- vipallattha satta. Tesam tattha dukkhadibhavadassanena tesam vipallasanam pahanattham sesani tini vuttaniti evam subhasukhaniccaattabhavavipallasappahanattham cattarova vutta anuna anadhikati veditabba. Na kevalanca vipallasappahanatthameva, athakho caturoghayogasavaganthaupadanaagatippahanatthampi catubbidhaharaparinnattham ca cattarova vuttati veditabba. Ayam tava pakarananayo. Atthakathayam pana saranavasena ceva ekattasamosaranavasena ca ekameva satipatthanam arammanavasena cattaroti etadeva vuttam. Yatha hi catudvare nagare pacinato agacchanta pacinadisaya utthanakam bhandam gahetva pacinadvarena nagarameva pavisanti, dakkhinato. Pacchimato. Uttarato agacchanta uttaradisaya utthanakam bhandam gahetva uttaradvarena nagarameva pavisanti, evam sampadamidam veditabbam. Nagaram viya hi nibbanamahanagaram, dvaram viya atthangiko lokuttaramaggo, pacinadisadayo viya kayadayo.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page370.

Yatha hi pacinato agacchanta pacinadisaya utthanakam bhandam gahetva pacinadvarena nagarameva pavisanti, evam kayanupassanamukhena agacchanta cuddasavidhena kayanupassanam bhavetva kayanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha dakkhinto agacchanta dakkhinadisaya utthanakam bhandam gahetva dakkhinadvarena nagarameva pavisanti, evam vedananupassanamukhena agacchanta navavidhena vedananupassanam bhavetva vedananupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha pacchimato agacchanta pacchimadisaya utthanakam bhandam gahetva pacchimadvarena nagarameva pavisanti, evam cittanupassanamukhena agacchanta solasavidhena cittanupassanam bhavetva cittanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Yatha uttarato agacchanta uttaradisaya utthanakam bhandam gahetva uttaradvarena nagarameva pavisanti, evam dhammanupassanamukhena agacchanta pancavidhena dhammanupassanam bhavetva dhammanupassanabhavananubhavanibbattena ariyamaggena ekam nibbanameva osaranti. Evam saranavasena ceva ekattasamosaranavasena ca ekameva satipatthanam arammanavasena cattarova vuttati veditabba. Katame cattaroti kathetukamyatapuccha. Idhati imasmim sasane. Bhikkhaveti dhammapatiggahakapuggalanamalapanametam. Bhikkhuti patipattisampadakapuggalanidassanametam. Annepi ca devamanussa patipattim sampadentiyeva, setthatta pana patipattiya bhikkhubhavadassanato ca "bhikkhu"ti aha. Bhagavato hi anusasanim sampaticchantesu bhikkhu settho, sabbappakaraya anusasaniya bhajanabhavato. Tasma setthatta "bhikkhu"ti aha. Tasmim gahite pana sesa gahitava honti rajagamanadisu rajaggahanena sesaparisa viya. Yo ca imam patipattim patipajjati, so bhikkhu nama hotiti patipattiya bhikkhubhavadassanatopi "bhikkhu"ti aha. Patipannako hi devo va hotu manusso va bhikkhuti sankhyam gacchatiyeva. Yathaha:-

--------------------------------------------------------------------------------------------- page371.

"alankato cepi samam careyya santo danto niyato brahmacari sabbesu bhutesu nidhaya dandam so brahmano so samano sa bhikkhu"ti. 1- Kayeti rupakaye. Rupakayo hi idha angapaccanganam kesadinanca dhammanam samuhatthena hatthikayarathakayadayo viya kayoti adhippeto. Yatha ca samuhatthena, evam kucchitanam ayatthena. Kucchitanam hi paramajegucchanam so kayotipi kayo. Ayoti uppattideso. Tatthayam vacanattho. Ayanti tatoti ayo. Ke ayanti? kucchita kesadayo. Iti kucchitanam ayoti ayo. Kayanupassiti kaye anupassanasilo kayam va anupassamano. Kayeti ca vatvapi puna kayanupassiti dutiyakayaggahanam asammissato vavatthanaghanavinibbhogadidassanattham katanti veditabbam. Tena na kaye vedananupassi va, cittadhammanupassi va, athakho kayanupassiyevati kayasankhate vatthusmim kayanupassanakarasseva dassanena asammissato vavatthanam dassitam hoti. Tatha na kaye angapaccanga- vinimuttaekadhammanupassi, napi kesalomadivinimuttaitthipurisanupassi, yopi cettha kesalomadiko bhutupadayasamuhasankhato kayo, tatthapi na bhutupadayavinimutta- ekadhammanupassi, athakho rathasambharanupassako viya angapaccangasamuhanupassi, nagaravayavanupassako viya kesalomadisamuhanupassi, kadalikkhandhapattavattivinibbhujjako viya rittamutthivinibbedhako viya ca bhutupadayasamuhanupassiyevati nanappakarato samuhavaseneva kayasankhatassa ca vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathavuttasamuhavinimutto kayo va puriso va itthi va anno va koci dhammo dissati, yathavuttadhammasamuhamatteyeva pana tatha tatha satta micchabhinivesam karonti. Tenahu porana:- "yam passati na tam dittham yam dittham tam na passati apassam bajjhate mulho bajjhamano na muccati"ti. @Footnote: 1 khu.dha. 25/142/42 santatimahamattavatthu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page372.

Ghanavinibbhogadidassanattham etam vuttam, adisaddena cettha ayampi attho veditabbo:- ayam hi etasmim kaye kayanupassiyeva. Na annadhammanupassiti vuttam hoti. Yatha anudakabhutayapi mariciya udakanupassino honti, na evam aniccadukkhanatta asubhabhuteyeva imasmim kaye niccasukhaattasubhabhavanupassi, athakho kayanupassi aniccadukkhanatta asubhakarasamuhanupassiyevati vuttam hoti. Athava yvayam pana purato "idha bhikkhave bhikkhu arannagato va .pe. So satova assasati"ti adina nayena assasapassasadicunnikajataatthikapariyosano kayo vutto, yo ca "idhekacco pathavikayam aniccato anupassati .pe. Apokayam tejokayam vayokayam kesakayam lomakayam chavikayam cammakayam mamsakayam ruhirakayam nharukayam atthikayam atthiminjakayan"ti 1- patisambhidayam kayo vutto, tassa sabbassa imasmimyeva kaye anupassanato kaye kayanupassiti evampi attho datthabbo. Athava kaye ahanti va mamanti va evam gahetabbassa yassa kassaci ananupassanato, tassa tasseva pana kesalomadikassa nanadhammasamuhassa anupassanato kaye kesadidhammasamuhasankhatakayanupassiti evam attho datthabbo. Apica "imasmim kaye aniccato anupassati, no niccato"ti adina 1- anukkamena patisambhidayam agatanayassa sabbasseva aniccalakkhanadino akara- samuhasankhatassa kayassa anupassanatopi kaye kayanupassiti evampi attho datthabbo. Tatha hi ayam kaye kayanupassanapatipadam patipanno bhikkhu imam kayam aniccanupassanadinam sattannam anupassananam vasena aniccato anupassati no niccato. Dukkhato anupassati no sukhato. Anattato anupassati no attato. Nibbindati no nandati. Virajjati no rajjati. Nirodheti no samudeti. Patinissajjati no adiyati. So tam aniccato anupassanto niccasannam pajahati, dukkhato anupassanto sukhasannam pajahati, anattato anupassanto attasannam pajahati, nibbindanto nandim pajahati, virajjanto ragam pajahati, nirodhento samudayam pajahati, patinissajjanto adanam pajahatiti veditabbo. @Footnote: 1 khu. pati. 31/727/622-3 satipatthanakatha (saya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page373.

Viharatiti iriyati. Atapiti tisu bhavesu kilese atappatiti 1- atapo, viriyassetam namam. Atapo assa atthiti atapi. Sampajanoti sampajannasankhatena nanena samannagato. Satimati kayapariggahikaya satiya samannagato. Ayam pana yasma satiya arammanam pariggahetva pannaya anupassati, na hi sativirahitassa anupassana nama atthi, tenevaha "satinca khvaham bhikkhave sabbatthikam vadami"ti. 2- Tasma ettha "kaye kayanupassi viharati"ti. Ettavata kayanupassana- satipatthanam vuttam hoti. Athava yasma anatapino anto sankhepo antarayakaro hoti, asampajano upayapariggahe ca anupayaparivajjane ca sammuyhati, mutthassati upayapariggahe anupayapariccage ca asamattho hoti, tenassa tam kammatthanam na sampajjati. Tasma yesam dhammanam anubhavena tam sampajjati, tesam dassanattham "atapi sampajano satima"ti idam vuttanti veditabbam. Iti kayanupassanasatipatthanam sampayoganganca dassetva idani pahanangam dassetum vineyya loke abhijjhadomanassanti vuttam. Tattha vineyyati tadangavinayena va vikkhambhanavinayena va vinayitva. Loketi tasmimyeva kaye. Kayo hi idha lujjanapalujjanatthena lokoti adhippeto. Yasma panassa na kayamatteyeva abhijjhadomanassam pahiyyati, vedanadisupi pahiyyatiyeva. Tasma pancapi upadanakkhandha lokoti 3- vibhange vuttam. Lokasankhatatta va tesam dhammanam atthuddharanayenetam vuttam. Yam panaha "tattha katamo loko, sveva kayo loko"ti, ayamevettha attho. Tasmim loke abhijjhadomanassam vineyyati evam sambandho datthabbo. Yasma panettha abhijjhagahanena kamacchando domanassaggahanena byapado sangaham gacchati, tasma nivaranapariyapannabalavadhammadvayadassanena nivaranappahanam vuttam hotiti veditabbam. Visesena cettha abhijjhavinayena kayasampattimulakassa anurodhassa, domanassavinayena kayavipattimulakassa virodhassa, abhijjhavinayena ca kaye abhiratiya, domanassavinayena kayabhavanaya anabhiratiya, abhijjhavinayena kaye abhutanam @Footnote: 1 cha.Ma., i. atapetiti 2 sam. maha. 19/234/102 aggisutta @3 abhi. vi. 35/373/241 satipatthanavibhanga

--------------------------------------------------------------------------------------------- page374.

Subhasukhabhavadinam pakkhepassa, domanassavinayena kaye bhutanam asubhadukkhabhavadinam apanayanassa ca pahanam vuttam. Tena yogavacarassa yoganubhavo yogasamatthata ca dipita hoti. Yoganubhavo hi esa, yadidam anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhutapakkhepabhutapanayanavirahito ca hoti. Anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhutam apakkhipanto bhutanca anapanento yogasamattho hotiti. Aparo nayo "kaye kayanupassi"ti ettha anupassanaya kammatthanam vuttam, "viharati"ti ettha vuttaviharena kammatthanikassa kayapariharanam, "atapi"ti adisu pana atapena sammappadhanam, satisampajannena sabbatthakakammatthanam, kammatthanapariharanupayo va. Satiya va kayanupassanavasena patiladdhasamatho, sampajannena vipassana, abhijjhadomanassavinayena bhavanaphalam vuttanti veditabbam. Vibhange pana anupassiti tattha katama anupassana. Ya panna pajanana .pe. Sammaditthi, ayam vuccati anupassana. Imaya anupassanaya upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno 1- samannagato, tena vuccati anupassiti. Viharatiti. Iriyati vattati paleti yapeti yapeti carati viharati, tena vuccati viharatiti. Atapiti tattha katamam atapam. Yo cetasiko viriyarambho .pe. Sammavayamo, idam vuccati atapam. Imina atapena upeto hoti .pe. Samannagato, tena vuccati atapiti. Sampajanoti tattha katamam sampajannam. Ya panna pajanana .pe. Sammaditthi, idam vuccati sampajannam. Imina sampajannena upeto hoti .pe. Samannagato, tena vuccati sampajanoti. Satimati tattha katama sati. Ya sati anussati .pe. Sammasati, ayam vuccati sati. Imaya satiya upeto hoti .pe. Samannagato, tena vuccati satimati. Vineyya loke abhijjhadomanassanti tattha katamo loko. Sveva kayo loko. Pancapi upadanakkhandha loko, ayam vuccati loko. Tattha katama @Footnote: 1 cha.Ma. i. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page375.

Abhijjha. Yo rago sarago anunayo anurodho nandi nandirago cittassa sarago, ayam vuccati abhijjha. Tattha katamam domanassam. Yam cetasikam asatam cetasikam dukkham .pe. Cetosamphassaja asata dukkha vedana, idam vuccati domanassam. Iti ayanca abhijjha, idanca domanassam imasmim loke vinita honti pativinita santa samita vupasanta atthangata abbhatthangata appita byappita sosita visosita byantikata, tena vuccati vineyya loke abhijjhadomanassan"ti. 1- Evametesam padanam attho vutto. Tena saha ayam atthakathanayo yatha samsandati, evam veditabbo. Ayam tava kayanupassanasatipatthanuddesassa atthavannana. Idani vedanasu citte dhammesu dhammanupassi viharati .pe. Vineyya loke abhijjhadomanassanti ettha vedanasu vedananupassiti evamadisu vedanadinam puna kathane payojanam kayanupassanayam vuttanayeneva veditabbam. Vedanasu vedananupasSi. Citte cittanupasSi. Dhammesu dhammanupassiti ettha pana vedanati tisso vedana, ta ca lokiyaeva. Cittampi lokiyam, tatha dhamma. Tesam vibhago niddesavare pakato bhavissati. Kevalam panidha yatha vedana anupassitabba, tatha ta anupassanto "vedanasu vedananupassi"ti veditabbo. Eseva nayo cittadhammesupi. Kathanca vedana anupassitabbati. Sukha tava vedana dukkhato, dukkha sallato, adukkhamasukha aniccato. Yathaha:- "yo sukham dukkhato adda dukkhamaddakkhi sallato adukkhamasukham santam addakkhi nam aniccato save sammaddaso bhikkhu parijanati vedana"ti 2- sabbaeva ceta dukkhatopi 3- anupassitabba. Vuttam hetam "yamkinci vedayitam, sabbantam dukkhasminti vadami"ti. 4- Sukhadukkhatopi ca anupassitabba. Yathaha "sukha vedana uppadasukha thitisukha viparinamadukkha"ti 5- sabbam @Footnote: 1 abhi.vi. 35/362/232 satipatthanavibhanga 2 sam.sala. 18/368/257 datthabbasutta @3 cha.Ma.,i. dukkhatipi 4 sam sala. 18/391/268 rahogatasutta @5 Ma.mu. 12/465/414 culavedallasututa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page376.

Vittharetabbam. Apica aniccadisattaanupassanavasenapi anupassitabba. Sesam niddesavareyeva pakatam bhavissati. Cittadhammesupi cittam tava arammanadhipatisahajatabhumikammavipakakiriya- dinanattabhedanam aniccadianupassananam niddesavare agatanam saragadibhedanam ca vasena anupassitabbam. Dhamma salakkhanasamannalakkhananam sunnatadhammassa aniccadisattanupassananam niddesavare agatanam santadibhedanam ca vasena anupassitabba. Sesam vuttanayameva. Kamancettha yassa kayasankhate loke abhijjhadomanassam pahinam, tassa vedanadilokesupi 1- tam pahinameva. Nanapuggalavasena pana nanacittakkhanika- satipatthanabhavanavasena ca sabbattha vuttam. Yato va ekattha pahinam sesesupi pahinameva hoti, tenevassa tattha pahanadassanatthampi etam vuttanti veditabbanti. Uddesavarakatha nitthita. --------- Kayanupassana anapanapabbavannana [374] Idani seyyathapi nama cheko visibbakarako 2- thulakilanja- sanhakilanjacankotakapelaputadini upakaranani kattukamo ekam mahavelum 3- labhitva catudha bhinditva tato ekekam velukkhandham gahetva phaletva tam tam upakaranam kareyya, evameva bhagava satipatthanadesanaya sattanam nanappakaram 4- visesadhigamam kattukamo ekameva sammasatim "cattaro satipatthana. Katame cattaro. Idha bhikkhave bhikkhu kaye kayanupassi viharati"ti adina nayena arammanavasena catudha bhinditva tato ekekam satipatthanam gahetva kayam vibhajanto "kathanca bhikkhave"ti adina nayena niddesavaram vattumaraddho. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. vedanadisupi 2 cha.Ma.,i. vilivakarako. 3 cha.Ma. mahavenum @4 cha.Ma. anekappakaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page377.

Tattha kathancati adi vittharetukamyatapuccha. Ayam panettha sankhepattho:- bhikkhave kena ca pakarena bhikkhu kaye kayanupassi viharatiti. Esa nayo sabbattha pucchavaresu. Idha bhikkhave bhikkhuti bhikkhave imasmim sasane bhikkhu. Ayam hettha idhasaddo sabbappakarakayanupassananibbattakassa puggalassa sannissayabhutasasanaparidipano annasasanassa tathabhavapatisedhano ca. Vuttam hetam "idheva bhikkhave samano .pe. Sunna parappavada samanehi annebhi"ti. 1- Tena vuttam "imasmim sasane bhikkhu"ti. Arannagato va rukkhamulagato va sunnagaragato vati idamassa satipatthanabhavananurupasenasanapariggahaparidipanam. Imassa hi bhikkhuno digharattam rupadisu arammanesu anuvisatam cittam kammatthanavithim otaritum na icchati, kutagonayuttaratho viya uppathameva dhavati. Tasma seyyathapi nama gopo kutdhenuya sabbam khiram pivitva vaddhitam kutavaccham dametukamo dhenuto apanetva ekamante mahantam thambham nikkhanitva tattha yottena bandheyya. Athassa so vaccho ito cito ca pariphanditva palayitum asakkonto tameva thambham upanisideyya va upanipajjeyya va, evameva imina bhikkhuna digharattam ruparammanadirasapanavaddhitam dutthacittam dametukamena rupadiarammanato apanetva arannam va rukkhamulam va sunnagaram va pavisitva tattha satipatthanarammanatthambhe satiyottena bandhitabbam. Evamassa tam cittam ito cito ca vipphanditvapi pubbe acinnarammanam alabhamanam satiyottam chinditva palayitum asakkontam tamevarammanam upacarappanavasena upanisidati ceva upanipajjati ca. Tenahu porana:- "yatha thambhe nibandheyya vaccham damam naro idha bandheyyevam sakam cittam satiyarammane dalhan"ti. Evamassetam senasanam bhavananurupam hoti. Tena vuttam "idamassa satipatthanabhavananurupasenasanapariggahaparidipanan"ti. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/139/98 culasihanadasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page378.

Apica yasma idam kayanupassanaya muddhabhutam sabbabuddhapaccekabuddha- savakanam visesadhigamaditthadhammasukhaviharapadatthanam anapanasatikammatthanam itthipurisahatthiassadisaddasamakulam gamantam apariccajitva na sukaram sampadetum saddakantakatta jhanassa. Agamake pana aranne sukaram yogavacarena idam kammatthanam pariggahetva anapanacatutthajjhanam nibbattetva tadeva jhanam padakam katva sankhare sammasitva aggaphalam arahattam papunitum, tasma assa bhikkhuno anurupasenasanam dassento bhagava "arannagato va"ti adimaha. Vatthuvijjacariyo viya hi bhagava. So yatha vatthuvijjacariyo nagarabhumim passitva sutthu upaparikkhitva "ettha nagaram mapethea"ti upadisati, so sotthina ca nagare nitthite rajakulato mahasakkaram labhati, evameva yogavacarassa anurupam senasanam upaparikkhitva "ettha kammatthanam anuyunjitabban"ti upadisati, tato tattha kammatthanamanuyunjantena yogina anukkamena arahatte patte "sammasambuddho vata so bhagava"ti mahantam sakkaram labhati. Ayam hi bhikkhu dipisadisoti vuccati. Yatha hi mahadipiraja aranne tingahanam va vanagahanam va pabbatagahanam va nissaya niliyitva vanamahisagokannasukaradayo mige ganhati, evameva ayam arannadisu kamamatthanam anuyunjanto bhikkhu yathakkamena cattaro magge ceva cattari ariyaphalani ca ganhati. Tenahu porana:- "yatha dipiko nama niliyitva ganhati mige tathevayam buddhaputto yuttayogo vipassako arannam pavisitvana ganhati phalamuttaman"ti. Tenassa parakkamajavayoggabhumim arannasenasanam dassento bhagava "arannagato va"ti adimaha. Ito param imasmim tava anapanapabbe yam vattabbam siya, tam visuddhimagge vuttameva. Seyyathapi bhikkhave dakkho bhamakaro vati idam hi upamamattameva. Iti ajjhattam va kayeti idam appanamattameva. Tattha anagatam, sesam agatameva.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page379.

Yam pana anagatam, tattha dakkhoti cheko. Digham va anchantoti mahantanam bheripokkharadinam vilikhanakale hatthe ca pade ca pasaretva digham kaddhanto. Rassam va anchantoti khuddakanam dantasucivedhakadinam vilekhanakale mandamandam rassam kaddhanto. Evameva khoti evam ayampi bhikkhu addhanavasena ittaravasena ca pavattanam assasapassasanam vasena digham va assasanto digham assasamiti pajanati .pe. Passasissamiti sikkhatiti. Tassevam sikkhato assasapassasanimitte cattari jhanani uppajjanti, so jhana vutthahitva assasapassase va parigganhati jhanangani va. Tattha assasapassasakammiko "ime assasapassasa kimnissita, vatthunissita, vatthu nama karajakayo, karajakayo nama cattari ca mahabhutani upadarupanca"ti evam rupam parigganhati. Tato tadarammane phassapancamake namanti. Evam namarupam pariggahetva tassa paccayam pariyesanto avijjadipaticcasamuppadam disva "paccayapaccayuppannadhammamattamevetam, anno satto va puggalo va natthi"ti vitinnakankho sapaccayanamarupe tilakkhanam aropetva vipassanam vaddhento anukkamena arahattam papunati. Idamekassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukham. Jhanakammikopi "imani jhanangani kimnissitani, vatthunissitani, vatthu nama karajakayo, jhanangani namam karajakayo rupan"ti namarupam vavatthapetva tassa paccayam pariyesanto avijjadipaccayakaram disva "paccayapaccayuppannadhammamattamevetam, anno satto va puggalo va natthi"ti vitinnakankho sapaccayanamarupe tilakkhanam aropetva vipassanam vaddhento anukkamena arahattam papunati. Idamekassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukham. Iti ajjhattam vati evam attano va assasapassasakaye kayanupassi viharati. Bahiddha vati parassa va assasapassasakaye. Ajjhattabahiddha vati kalena attano, kalena parassa assasapassasakaye. Etenassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page380.

Pagunakammatthanam atthapetva aparaparam sancaranakalo kathito. Ekakale pana idam ubhayam na labbhati. Samudayadhammanupassi vati yatha nama kammarassa bhastanca gaggaranalinca tajjanca vayamam paticca vato aparaparam sancarati, evam bhikkhuno karajakayanca nasaputanca cittanca paticca assasapassasakayo aparaparam sancarati. Kayadayo dhamma samudayadhamma te passanto "samudayadhammanupassi va kayasmim viharati"ti vuccati. Vayadhammanpassi vati yatha bhastaya apanitaya gaggaranaliya bhinnaya tajje ca vayame asati so vato nappavattati, evameva kaye bhinne nasapute viddhaste citte ca niruddhe assasapassasakayo nama nappavattiti. Kayadinirodha assasapassasanirodhoti evam passanto "vayadhammanupassi va kayasmim viharati"ti vuccati. Samudayavayadhammanupasusi vati kalena samudayam kalena vayam anupassanto. Atthi kayoti va panassasiti kayova atthi, na satto na puggalo na itthi na puriso na atta na attaniyam naham na mama na koci na kassaciti evamassa sati paccupatthita hoti. Yavadevati payojanaparicchedavavatthapanametam. Idam vuttam hoti:- ya sa sati paccupatthita hoti, sa na annatthaya. 1- Athakho yavadeva nanamattaya aparaparam uttaruttarinanapamanattaya ceva satipamanattaya ca, satisampajannanam vaddhattayati attho. Anissito ca viharatiti tanhanissayaditthinissayanam vasena anissito viharati. Na ca kinci loke upadiyatiti lokasmim kinci rupam va .pe. Vinnanam va "ayam me atta va attaniyam va"ti na ganhati. Evampiti. Upari attham upadaya sampindanatthe 2- pikaro. Imina pana padena bhagava anapanapabbadesanam niyyatetva dasseti. Tattha assasapassasapariggadika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, dukkhaparijanano @Footnote: 1 cha.Ma. annadatthaya 2 cha.Ma. sampindanattho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page381.

Samudayapajahano nirodharammano ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti. Idamekassa assasapassasanam vasena abhivinitthabhikkhuno yava arahatta niyyanamukhanti. Kayanupassanavannana nitthita. ---------- Iriyapathapabbavannana [375] Evam assasapassasanam vasena kayanupassanam vibhajitva idani iriyapathavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha kamam sonasigaladayopi gacchanta "gacchama"ti jananti, na panetam evarupam jananam sandhaya vuttam. Evarupam hi jananam sattupaladdhim na pajahati, sattasannam 1- na ugghateti, kammatthanam va satipatthanabhavana va na hoti. Imassa pana bhikkhuno jananam sattupaladdhim pajahati, sattasannam ugghateti, kammatthananceva satipatthanabhavana ca hoti. Idam hi "ko gacchati, kassa gamanam, kimkarana gacchati"ti evarupam pajananam sandhaya vuttam. Thanadisupi eseva nayo. Tattha ko gacchatiti na koci satto va puggalo va gacchati. Kassa gamananti na kassaci sattassa va puggalassa va gamanam. Kimkarana gacchatiti cittakiriyavayodhatuvippharena gacchati. Tasma esa evam pajanati:- "gacchami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayo vinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena sakalakayassa purato abhiniharo gamananti vuccati. Thanadisupi eseva nayo. Tatrapi hi "titthami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayo vinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena sakalakayassa kotito patthaya ussitabhavo thananti vuccati. "nisidami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayo vinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena hetthimakayassa samminjanam @Footnote: 1 cha.Ma. attasannam evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page382.

Uparimakayassa ussitabhavo nisajjati vuccati. "sayami"ti cittam uppajjati, tam vayam janeti, vayo vinnattim janeti, cittakiriyavayodhatuvippharena sakalasarirassa tiriyato pasaranam sayananti vuccatiti. Etassa evam pajanato evam hoti "satto gacchati, satto titthati"ti vuccati, atthato pana koci satto ganta va thata va natthi. Yatha pana "sakatam gacchati, sakatam titthati"ti vuccati, na ca kinca sakatam nama gacchantam va titthantam va atthi, cattaro pana gone yojetva chekasmim sarathimhi pajente "sakatam gacchati, sakatam titthati"ti voharamattam hoti, evameva ajananatthena sakatam viya kayo gona viya cittajavata sarathi viya cittam. "gacchami titthami"ti citte uppanne vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati, cittakiriyavayodhatuvippharena gamanadini pavattanti, tato "satto gacchati, satto titthati, aham gacchami, aham titthami"ti voharamattam hoti. Tenaha;- "nava malutavegena jiyavegena tejanam yatha yati tatha kayo yati vatahato ayam. Yantam suttavaseneva cittasuttavasenidam payuttam kayayantampi yati thati nisidati ko nama ettha so satto yo vina hetupaccaye attano anubhavena titthe va yadi va vaje"ti. Tasma evam hetupaccayavaseneva pavattani gamanadini sallakkhento esa "gacchanto va gacchamiti pajanati, thito va nisinno va sayano va sayanomhiti pajanati"ti veditabbo. Yatha yatha va panassa kayo panihito hoti, tatha tatha nampajanatiti sabbasangahikavacanametam. Idi vuttam hoti:- yena yena va akarenassa kayo thito hoti, tena tena nam pajanati. Gamanakarena thitam gacchamiti 1- pajanati. Thananisajjasayanakarena 2- thitam sayanomhiti 3- pajanatiti. @Footnote: 1 cha.Ma. gacchatiti. 2 cha.Ma. thananisajjasayanakarena. 3 cha.Ma. sayanoti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page383.

Iti ajjhattam vati evam attano va catuiriyapathaparigganhanena kaye kayanupassi viharati. Bahiddha vati parassa va catuiriyapathaparigganhanena. Ajjhattabahiddha vati kalena attano kalena parassa catuiriyapathaparigganhanena kaye kayanupassi viharati. Samudayadhammanupassi vati adisu pana avijjasamudaya rupasamudayoti adina nayena pancahakarehi rupakkhandhassa samudayo ca vayo ca niharitabbo. Tam hi sandhaya idha "samudayadhammanupassi va"ti adi vuttam. Atthi kayoti va panassati adi vuttasadisameva. Idhapi catuiriyapathapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, dukkhaparijanano samudayapajahano nirodharammano ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti idamekassa catuiriyapathapariggahikassa bhikkhuno yava arahatta niyyanamukhanti. Iriyapathapabbavannana nitthita. ------------- Catusampajannapabbavannana [376] Evam iriyapathavasena kayanupassanam vibhajitva idani catusampajannavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha abhikkanteti adini samannaphale vannitani. Iti ajjhattam vati evam catusampajannaparigganhanena attano va kaye parassa va kaye kalena va attano kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Idhapi samudayadhammanupassiti adisu rupakkhandhasseva samudayo ca vayo ca niharitabbo. Sesam vuttasadisameva. Idha catusampajannapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, vuttappakaro ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti. Idamekassa catusampajannapariggahikassa bhikkhuno vasena yava arahatta niyyanamukhanti. Catusampajannapabbavannana nitthita. ------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page384.

Patikulamanasikarapabbavannana [377] Evam catusampajannavasena kayanupassanam vibhajitva idani patikulamanasikaravasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha imameva kayanti adisu yam vattabbam siya, tam sabbam sabbakarena vittharato visuddhimagge kayagatasatikammatthane vuttam. Ubhatomukhati hettha ca upari cati dvihi mukhehi yutta, nanavihitassati nanavidhassa. Idam panettha opammasamsandanam:- ubhatomukha putoli 1- viya hi catummahabhutiko kayo, tattha missetva pakkhittananavidhadhannam viya kesadayo dvattimsakara, cakkhuma puriso viya yogavacaro, tassa tam putolim muncitva paccavekkhato nanavidhadhannassa pakatakalo viya yogino dvattimsakarassa vibhutakaro 2- veditabbo, iti ajjhattam vati evam kesadiparigganhanena attano va kaye parassa va kaye kalena va attano kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha dvattimsakarapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva niyyanamukhanti veditabbam, sesam purimasadisamevati. Patikulamanasikarapabbavannana nitthita. ------------- Dhatumanasikarapabbavannana [378] Evam patikulamanasikaravasena kayanupassanam vibhajitva idani dhatumanasikaravasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tatrayam 3- opammasamsandanena saddhim atthavannana:- yatha koci 4- goghatako va tasseva bhattavettanabhato antevasiko va gavim vadhitva vinivijjhitva catasso disa gatanam mahapathanam @Footnote: 1 cha.Ma. putoli, Ma.mu 12/110/79 mutoli 2 cha.Ma. vibhutakalo. @3 cha.Ma. tatthayam 4 Ma. eko

--------------------------------------------------------------------------------------------- page385.

Vemajjhatthanasankhate catummahapathe 1- kotthasam kotthasam katva nisinno assa, evameva bhikkhu catunnam iriyapathanam yena kenaci akarena thitatta yathathitam yathathitatta ca yathapanihitam kayam "atthi imasmim kaye pathavidhatu .pe. Vayodhatu"ti evam paccavekkhati. Kim vuttam hoti:- yatha goghatakassa gavim posantassapi aghatanam aharantassapi aharitva tattha bandhitva thapentassapi vadhentassapi vadhitam matam passantassapi tavadeva gaviti sanna na antaradhayati, yava nam padaletva bilaso 2- na vibhajati. Vibhajitva nisinnassa 3- pana gavisanna 3- antaradhayati, mamsasannava pavattati. Nassa evam hoti "aham gavim vikkinami. Ime gavim haranti"ti. Athakhvassa "aham mamsam vikkinami, ime mamsam haranti"ccevam hoti, evameva imassapi bhikkhuno pubbe balaputhujjanakale gihibhutassapi pabbajitassapi tavadeva sattoti va puggaloti va sanna na antaradhayati, yava imameva kayam yathathitam yathapanihitam ghanavinibbhogam katva dhatuso na paccavekkhati. Dhatuso paccavekkhato panassa sattasanna antaradhayati, dhatuvaseneva cittam santitthati. Tenaha bhagava "imameva kayam yathathitam yathapanihitam dhatuso paccavekkhati `atthi imasmim kaye pathavidhatu apodhatu tejodhatu vayodhatu'ti. Seyyathapi bhikkhave dakkho goghatako va .pe. Vayodhatu"ti goghatako viya hi yogi, gavisanna viya sattasanna, catummahapatho viya catuiriyapatho. Bilaso vibhajitva nisinnabhavo viya dhatuso paccavekkhananti ayamettha palivannana. Kammatthanakatha pana visuddhimagge vittharita. Iti ajttem vati evam catudhatuparigganhanena attano va kaye parassa va kaye kalena va attano kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha catudhatupariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva catudhatupariggahikassa 4- bhikkhuno 4- niyyanamukhanti veditabbam, sesam purimasadisamevati. Dhatumanasikarapabbavannana nitthita. --------------- @Footnote: 1 cha.Ma. catumahapathe evamuparipi 2 cha.Ma. bisaso evamuparipi @3-3 cha.Ma. panassa gavitisanna 4-4 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page386.

Navasivathikapabbavannana [379] Evam dhatumanasikaravasena kayanupassanam vibhajitva idani navahi sivatthikapabbehi vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha seyyathapi passeyayati yathapi passeyya. Sariranti matasariram. Sivathikaya 1- chadditanti susane apaviddham. Ekaham matam 2- assati ekahamatam. Dviham matam assati dvihamatam. Tiham matam 2- assati tihamatam. Kammarabhasta viya vayuna uddham jivitapariyadana yathanukkamam samuggatena sunabhavena uddhumatatta uddhumatam, uddhumatameva uddhumatakam. Patikulatta va kucchitam uddhumatanti uddhumatakam. Vinilam vuccati viparibhinnavannam, vinilameva vinilakam. Patikulatta va kucchitam vinilanti vinilakam. Mamsussadatthanesu rattavannassa pubbasannicayatthanesu setavannassa yebhuyyena ca nilavannassa nilatthanesu nilasatakaparutasseva chavasarirassetam adhivacanam. Paribhinnatthanehi navahi va vanamukhehi vissandamanapubbam vipubbam, vipubbameva vipubbakam. Patikulatta va kucchitam vipubbanti vipubbakam. Vipubbakam jatam tathabhavam gatanti vipubbakajatam. So imameva kayanti so bhikkhu imam attano kayam tena kayena saddhim naneneva 3- upasamharati upaneti. Katham? ayampi kho kayo evamdhammo evambhavi evamanatitoti. Idam vuttam hoti:- ayu usma vinnananti imesam tinnam dhammanam atthitaya ayam kayo thanagamanadikhamo hoti, imesam pana vigama ayam kayopi evamdhammoti 4- evamputikasabhavoyeva. Evambhaviti 5- evameva uddhumatadibhedo bhavissati, evam anatitoti 6- evam uddhumatadibhavam anatikkanto. 7- Iti ajjhattam vati evam uddhumatadiparigganhanena attano va kaye parassa va kaye kalena va attano kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Khajjamananti udaradisu nisiditva udaramamsaotthamamsaakkhikutadini luncitva luncitva khadiyamanam. Samamsalohitanti savasesamamsalohitayuttam. @Footnote: 1 ka. sivatthikaya cha.Ma. sivathikaya 2-2 cha.Ma. matassa evamuparipi 3 cha.Ma. nanena @4 cha.Ma. evamdhammo 5 cha.Ma. evambhavi 6 cha.Ma. evamanatito 7 cha.Ma. anatikkantoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page387.

Nimmamsalohitamakkhitanti mamse khinepi lohitam na sussati, tam sandhaya vuttam "nimmamsalohitamakkhitan"ti. Annenati annena disabhagena. Hatthatthikanti catusatthibhedampi hatthatthikam patiyekkam vippakinnam. Padatthikadisupi eseva nayo. Terovassikaniti atikkantasamvaccharani. Putiniti abbhokase thitani vatatapavutthisamphassena terovassikani putini honti, antobhumigatani pana cirataram titthanti. Cunnakajataniti cunnacunnam hutva vippakinnani. Sabbattha so imamevati vuttanayeneva khajjamanadinam vasena yojana katabba. Iti ajjhattam vati evam khajjamanadiparigganhanena yava cunnakabhava attano va kaye parassa va kaye kalena va attano kalena va parassa kaye kayanupassi viharati. Idha pana thatva nava sivathika samodhanetabba. Ekahamatam vati adina nayena vutta sabbapi eka, kakehi va khajjamananti adika eka, atthikasankhalikam samamsalohitam nharusambandhanti eka, nimmamsalohitamakkhitam nharusambandhanti nharusambandhanti eka, atthikani apagatasambandhaniti adika eka, atthikani setani sankhavannapatibhaganiti eka, punjakitani terovassikaniti eka, putini cunnakajataniti eka. 1- Evampi kho bhikkhaveti idam nava sivathika dassetva kayanupassanam nitthapento aha. Tattha navasivathikapariggahika sati dukkhasaccam, tassa samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, dukkhaparijanano samudayapajahano nirodharammano ariyamaggo maggasaccam. Evam catusaccavasena ussakkitva nibbutim papunatiti idam navasivathikapariggahikanam bhikkhunam yava arahatta niyyanamukhanti. Navasivathikapabbavannana nitthita. ----------- Ettavata ca anapanapabbam iriyapathapabbam catusampajannapabbam patikulamanasikarapabbam dhatumanasikarapabbam nava sivathikapabbaniti cuddasapabba @Footnote: 1 cha.Ma. ekati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page388.

Kayanupassana nitthita hoti. Tattha anapanapabbam patikulamanasikarapabbanti imaneva dve appanakammatthanani, sivathikanam pana adinavanupassanavasena vuttatta sesani dvadasapi upacarakammatthananevati. Kayanupassana nitthita. ---------- Vedananupassanavannana [380] Evam bhagava cuddasavidhena kayanupassanasatipatthanam kathetva idani navavidhena vedananupassanam kathetum kathanca bhikkhaveti adimaha. Tattha sukham vedananti kayikam va cetasikam va sukham vedanam vediyamano "aham sukham vedanam vediyami"ti pajanatiti attho. Tattha kamam uttanaseyyakapi daraka thannapivanadikale sukham vediyamana "sukham vedanam vediyama"ti pajananti, na panetam evarupam pajananam 1- sandhaya vuttam. Evarupam hi pajananam sattupaladdhim na pajahati, 2- sattasannam na ugaghateti, kammatthanam va satipatthanabhavana va na hoti. Imassa pana bhikkhuno pajananam sattupaladdhim pajahati, sattasannam ugghateti, kammatthananceva satipatthanabhavana ca hoti. Idam hi "ko vediyati, kassa vedana, kimkarana vedana"ti evam sampajanavediyanam sandhaya vuttam. Tattha ko vediyatiti na koci satto va puggalo va vediyati. Kassa vedanati na kassaci sattassa va puggalassa va vedana. Kimkarana vedanati vatthuarammanava panassa vedana, tasma esa evam pajanati "tam tam sukhadinam vatthum arammanam katva vedanava vediyati tam pana vedanapavattim upadaya `aham vedanam vediyami'ti voharamattam hoti"ti. Evam vatthum arammanam katva vedanava vediyatiti sallakkhento esa "sukham vedanam vediyamiti pajanati"ti veditabbo cittalapabbate annataro thero viya. @Footnote: 1 cha.Ma. jananam. evamuparipi 2 cha.Ma. jahati. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page389.

Thero kira aphasukakale balavavedanaya nitthunanto aparaparam parivattati, tameko daharo aha "kataram vo bhante thanam rujjati"ti. Avuso patiyekkam rujjanatthanam nama natthi, vatthum arammanam katva vedanava vediyatiti. Evam pajananakalato 1- patthaya adhivasetum vattati no bhanteti. Adhivasemi avusoti. Adhivasana bhante seyyoti. Thero adhivaseti. Vato yava hadayam 2- phalesi, manacake antani rasikatani ahesum. Thero daharassa dassesi "vattatavuso ettaka adhivasana"ti. Daharo tunhi ahosi. Thero viriyasamatam yojetva saha patisambhidahi arahattam papunitva samasisi hutva parinibbayi. Yatha ca sukham, evam dukkham .pe. Niramisam va 3- adukkhamasukham vedanam vediyamano "niramisam adukkhamasukham vedanam vediyami"ti pajanati. Iti bhagava rupakammatthanam kathetva arupakammatthanam kathento yasma phassavasena cittavasena va kathiyamanam na pakatam hoti, andhakaram viya khayati, vedananam pana uppatti 4- pakata 4- vedanavasena pakatam hoti, tasma sakkapanhe viya idhapi vedanavasena arupakammatthanam kathesi. Tattha "duvidham hi kammatthanam rupakammatthanam arupakammatthananca"ti adi kathamaggo sakkapanhe vuttanayeneva veditabbo. Tattha sukham vedanantiadisu ayam aparopi pajananapariyayo, sukham vedanam vediyamiti pajanatiti sukhavedanakkhane dukkhaya vedanaya abhavato sukham vedanam vediyamano "sukham vedanam 5- vediyami"ti pajanati. Tena ya pubbe bhutapubba dukkha vedana, tassa 6- idani abhavato imissa ca sukhaya vedanaya ito pathamam abhavato vedana nama anicca addhuva viparinamadhamma, iti 6- tattha sampajano hoti. Vuttampi cetam bhagavata:- "yasmim aggivessana samaye sukham vedanam vedeti, neva tasmim samaye dukkham vedanam vedeti, na adukkhamasukham vedanam vedeti, sukhamyeva tasmim samaye vedanam vedeti. Yasmim aggivessana samaye dukkham .pe. Adukkhamasukham vedanam @Footnote: 1 cha.Ma. jananakalato. 2 cha.Ma. hadaya 3 cha.Ma. va saddo na dissati @4-4 cha.Ma. uppattipakatataYu. 5 cha.Ma. vedanamyeva 6 cha.Ma. tassa. 7 cha.Ma. itiha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page390.

Vedeti, neva tasmim samaye sukham vedanam vedeti, na dukkham vedanam vedeti, adukkhamasukhamyeva tasmim samaye vedanam vedeti. Sukhapi kho aggivessana vedana anicca sankhata paticcasamuppanna khayadhamma vayadhamma viragadhamma nirodhadhamma, dukkhapi kho .pe. Adukkhamasukhapi kho aggivessana vedana anicca .pe. Nirodhadhamma. Evam passam aggivessana sutva ariyasavako sukhayapi vedanaya nibbindati, dukkhayapi vedanaya nibbindati, adukkhamasukhayapi vedanaya nibbindati, nibbindam virajjati, viraga vimuccati, vimuttasmim vimuttamiti nanam hoti, `khina jati, vusitam brahmacariyam, katam karaniyam, naparam itthattaya'ti pajanati"ti. 1- Samisam va sukhanti adisu samisa sukha nama pancakamagunamisasannissita cha gehasita somanassavedana. Niramisa sukha nama cha nekkhammasita somanassavedana. Samisa dukkha nama cha gehasita domanassavedana. Niramisa dukkha nama cha nekkhammasita domanassavedana. Samisa adukkhamasukha nama cha gehasita upekkha vedana. Niramisa adukkhamasukha nama cha nekkhammasita upekkha vedana. Tasampi 2- vibhago sakkapanhe vuttoyeva. Iti ajjhattam vati evam sukhavedanadiparigganhanena attano va vedanasu, parassa va vedanasu, kalena va attano kalena va parassa vedanasu vedananupassi viharati. Samudayadhammanupassi vati ettha pana avijjasamudaya vedanasamudayoti adihi pancahi pancahi akarehi vedananam samudayanca vayanca passanto "samudayadhammanupassi va vedanasu viharati, vayadhammanupassi va vedanasu viharati, kalena samudayadhammanupassi va vedanasu viharati, kalena vayadhammanupassi va vedanasu viharati"ti veditabbo. Ito param kayanupassanaya vuttanayameva. Kevalam hi idha vedanapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva vedanapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti veditabbam, sesam tadisamevati. Vedananupassanavannana nitthita. ---------- @Footnote: 1 Ma.Ma. 13/205/182 dighanakhasutta 2 cha.Ma. tasam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page391.

Cittanupassanavannana [381] Evam navavidhena vedananupassanasatipatthanam kathetva idani solasavidhena cittanupassanam kathetum kathanca bhikkhaveti adimaha. Tattha saraganti atthavidham lobhasahagatam. Vitaraganti lokiyakusalabyakatam. Idam pana yasma sammasanam na dhammasamodhanam, tasma idha ekapadepi lokuttaram na labbhati. Sesati cattari akusalacittani neva purimapadam na pacchimapadam bhajanti. Sadosanti duvidham domanassasahagatam. Vitadosanti lokiyakusalabyakatam. Sesani dasa akusalacittati neva purimapadam na pacchimapadam bhajanti. Samohanti vicikicchasahagatanceva uddhaccasahagatancati duvidham. Yasma pana moho sabbakusalesu uppajjati, tasma sesanipi idha vattantiyeva. Imasmimyeva hi dukke 1- dvadasakusalacittani pariyadinnaniti. Vitamohanti lokiyakusalabyakatam. Sankhittanti thinamiddhanupatitam. Etam hi sankucitacittam nama. Vikkhittanti uddhaccasahagatam, etam hi pasatacittam nama mahaggatanti ruparupavacaram. Amahaggatanti kamavacaram. Sauttaranti kamavacaram. Anuttaranti rupavacaranca arupavacaranca. Tatrapi sauttaram rupavacaram, anuttaram arupavacarameva. Samahitanti yassa appanasamadhi va upacarasamadhi va atthi. Asamahitanti ubhayasamadhivirahitam. Vimuttanti tadangavikkhambhanavimuttihi vimutatam. Avimuttanti ubhayavimuttivirahitam. Samucchedapatipassaddhinissaranavimuttinam pana idha okasova natthi. Iti ajjhattam vati evam saragadiparigganhanena yasmim yasmim khane yam yam cittam pavattati, tam tam sallakkhento attano va citte, parassa va citte, kalena va attano, kalena va parassa citte cittanupassi viharati. Samudayadhammanupassiti ettha pana avijjasamudaya vinnanasamudayoti evam pancahi pancahi akarehi vinnanassa samudayo ca vayo ca niharitabbo. Ito param @Footnote: 1 cha.Ma. duke

--------------------------------------------------------------------------------------------- page392.

Vuttanayameva. Kevalam hi idha cittapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam 1- katva cittapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti 2- veditabbam, sesam tadisamevati. Cittanupassanavannana nitthita. --------- Dhammanupassana nivaranapabbavannana [382] Evam solasavidhena cittanupassanasatipatthanam kathetva idani pancavidhena dhammanupassanam kathetum kathanca bhikkhaveti adimaha. Apica bhagavata kayanupassanaya suddharupapariggaho kathito, vedanacittanupassanahi suddhaarupapariggaho. Idani ruparupamissakam pariggaham kathetum "kathanca bhikkhave"ti adimaha. Kayanupassanaya va rupakkhandhapariggahova kathito, vedananupassanaya vedanakkhandhapariggahova, cittanupassanaya vinnanakkhandhapariggahova. Idani sannakkhandhasankharakkhandhapariggahampi kathetum "kathanca bhikkhave"ti adimaha. Tattha santanti abhinhasamudacaravasena samvijjamanam. Asantanti asamudacaravasena va pahinatta va asamvijjamanam. Yatha cati yena karanena kamacchandassa uppado hoti. Tanca pajanatiti tanca karanam pajanati. Iti iminava nayena sabbapadesu attho veditabbo. Tattha subhanimitte ayonisomanasikarena kamacchandassa uppado hoti. Subhanimittam nama 3- subhampi subharammanampi. 3- Ayonisomanasikaro nama anupayamanasikaro uppathamanasikaro anicce niccanti va, dukkhe sukhanti va, anattani attati va, asubhe subhanti va manasikaro. Tam tattha bahulam pavattayato kamacchando uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave subhanimittam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa uppadaya uppannassa va kamacchandassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 4- @Footnote: 1 cha.Ma. padayojanam 2 cha.Ma. niyyanamukham 3-3 cha.Ma. subhampi subhanimittam, @ subharammanampi subhanimittam 4 sam. maha. 19/232/91 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page393.

Asubhanimitte pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Asubhanimittam nama asubhampi asubharammanampi. Yonisomanasikaro nama upayamanasikaro pathamanasikaro anicce aniccanti va, dukkhe dukkhanti va, anattani anattati va, asubhe asubhanti va manasikaro. Tam tattha bahulam pavattayato kamacchando pahiyyati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave asubhanimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va kamacchandassa anuppadaya uppannassa va kamacchandassa pahanaya"ti. 1- Apica cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta kalyanamittata sappayakathati. Dasavidham hi asubhanimittam ugganhantassapi kamacchando pahiyyati. Bhaventassapi indriyesu pihitadvarassapi catunnam pancannam alopanam okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi. Tena vuttam:- cattaro panca alope abhutva udakam pive alam phasuviharaya pahitattassa bhikkhunoti. 2- Asubhakammikatissattherasadise asubhabhavanarate kalyanamitte sevantassapi kamacchando pahiyyati, thananisajjadisu dasaasubhanissitasappayakathayapi kamacchando pahiyyati, tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa kamacchandassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Patighanimitte ayonisomanasikarena pana byapadassa uppado hoti. Tattha patighanimittam 3- nama patighampi patigharammanampi. 3- Ayonisomanasikaro sabbattha ekalakkhanova. Tam tasmim nimitte bahulam pavattayato byapado uppajjati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave patighanimittam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va byapadassa uppadaya uppannassa va byapadassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti 1-:- @Footnote: 1-1 sam. maha. 19/232/94 aharasutta (palinayo) 2 khu. thera 26/983/395 @sariputtattheragatha 3-3 cha.Ma. patighampi patighanimittam, patigharammanampi patighanimittam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page394.

Mettaya pana cetovimuttiya yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tattha mettati vutte appanapi upacaropi vattati. Cetovimuttiti appanava. Yonisomanasikaro, vuttalakkhanova. Tam tattha bahulam pavattayato byapado pahiyyati. Tenaha bhagava "atthi bhikkhave mettacetovimutti, tattha yonisomamanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va byapadassa anuppadaya uppanssa va byapadassa pahanaya"ti. 1- Apica cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti mettanimittassa uggaho mettabhavananuyogo kammassakatapaccavekkhana patisankhanabahulikata 2- kalyanamittata sappayakathati. Odissakaanodissakadisapharanananhi annataravasena mettam ugganhantassapi byapado pahiyyati, odiso anodiso disapharanavasena 3- mettam bhaventassapi. "tvam etassa kuddho kim karissasi, kim tassa siladini vinasetum sakkhissasi, nanu tvam attano kammena agantva attano kammeneva gamissasi, parassa kujajhanam nama vitaccitangaratattaayasalakaguthadini gahetva param paharitukamataya sadisam hoti. Esopi tava kuddho kim karissati, kim te siladini vinasetum sakkhissati, esa attano kammena agantva attano kammeneva gamissati, apaticchitapaharanakam 4- viya pativate 5- khittarajamutthi viya ca etassevesa kodho matthake patissati"ti evam attano ca parassa ca kammassakatam paccavekkhantassapi, ubhayam kammasasakatam paccavekkhitva patisankhane thitassapi, assaguttattherasadise mettabhavanarate kalyanamitte sevantassapi byapado pahiyyati. Thananisajjadisu mettanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa byapadassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Aratiadisu ayonisomanasikarena thinamiddhassa uppado hoti. Arati nama ukkanthita. Tandi nama kayalasiyata. Vijambhita nama kayavinamana. Bhattasammado nama bhattamuccha bhattaparilaho. Cetaso linattam nama cittassa @Footnote: 1 sam. maha 19/232/94 aharasutta (palinayo) 2 cha.Ma. patisankhanabahulata @3 cha.Ma. pharanavasena 4 cha.Ma. appaticchitapahenakam 5 cha.Ma. pativatam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page395.

Linakaro. Imesu aratiadisu ayonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham uppajjati. Tenaha "atthi bhikkhave arati tandi vijambhika 1- bhattasammado cetaso ca linattam, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va thinamiddhassa uppadaya uppannassa va thinamiddhassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti 2- arabhadhatuadisu pana yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Arambhadhatu nama pathamarabhaviriyam. Nikkamadhatu nama kosajjato nikkhantataya tato balavataram. Parakkamadhatu nama param param thanam akkamanato tatopi balavataram. Imasmim tippabhede viriye yonisomanasikaram bahulam pavattayato thinamiddham pahiyyati. Tenaha "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va thinamiddhassa anuppadaya uppannassa va thinamiddhassa pahanaya"ti. Apica cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti atibhojane nimittaggaho iriyapathasamparivattanata alokasannamanasikaro abbhokasavaso kalyanamittata sappayakathati. Aharahatthaka tatravattaka alamsataka kakamasaka bhuttavamitakabhojanam bhunjitva rattitthanadivatthane nisinnassa hi samanadhammam karoto thinamiddham mahahatthi viya ottharantam agacchati catupancalopaokasam pana thapetva paniyam pivitva yapanasilassa bhikkhuno tam na hotiti evam atibhojane nimittam ganhantassapi thinamiddham pahiyyati. Yasmim iriyapathe thinamiddham okkamati, tato annam parivattentassapi, rattim candalokam dipalokam ukkalokam diva suriyalokam manasikarontassapi, abbhokase vasantassapi, mahakassapattherasadise pahinathinamiddhe kalyanamitte sevantassapi thinamiddham pahiyyati. Thananisajjadisu dhutanganissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinassa thinamiddhassa arahattamaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. @Footnote: 1 ka. cha.Ma. vijambhita 2 sam. maha. 19/232/92 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page396.

Cetaso avupasame ayonisomanasikarena uddhaccakukkuccassa uppado hoti. Avupasamo nama avupasantakaro, uddhaccakukkuccamevetam atthato. Tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato uddhaccakukkuccam uppajjati. Tenaha "atthi bhikkhave cetaso avupasamo, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppa- nnassa va uddhaccakukkuccassa uppadaya uppannassa va uddhaccakukkuccassa bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- Samadhisankhate pana cetaso vupasame yonisomanasikarenassa pahanam hoti. Tenaha "atthi bhikkhave cetaso vupasamo, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va uddhaccakukkuccassa anuppadaya uppannassa va uddhaccakukkuccassa pahanaya"ti. 2- Apica ca dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti bahussutta paripucchakata vinaye pakatannuta vuddhasevita kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi hi ekam va dve va tayo va cattaro va panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi uddhaccakukkuccam pahiyyati. Kappiyakappiyaparipucchabahulassapi, vinayapannattiyam cinnavasibhavataya pakatannunopi, vuddhe mahallakatthere upasankamantassapi, upalittherasadise vinayadhare kalyanamitte sevantassapi uddhaccakukkuccam pahiyyati. Thananisajjadisu kappiyakappiyanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahine uddhaccakukkucce uddhaccassa arahattamaggena kukkuccassa anagamimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Vicikicchathaniyesu dhammesu ayonisomanasikarena vicikicchaya uppado hoti. Vicikicchathaniya dhamma nama punappunam vicikicchaya karanatta vicikicchava. Tattha ayonisomanasikaram bahulam pavattayato vicikiccha uppajjati. Tenaha "atthi bhikkhave vicikicchatthaniya dhamma, tattha ayonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannaya va vicikicchaya uppadaya uppannaya va vicikicchaya bhiyyobhavaya vepullaya"ti. 1- @Footnote: 1 sam. maha 19/323/92 aharasutta 2 sam. maha. 19/323/94, 205/77 (palinayo)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page397.

Kusaladidhammesu 1- yonisomanasikarena panassa pahanam hoti. Tenaha "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma savajjanavajja dhamma sevitabbasevitabba dhamma hinapanita dhamma kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannaya va vicikicchaya anuppadaya uppannaya va vicikicchaya pahanaya"ti. 2- Apica cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti bahussutata paripucchakata vinaye pakatannuta adhimokkhabahulata kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccena hi ekam va .pe. Panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi vicikiccha pahiyyati. Tini ratanani arabbha paripucchabahulassapi, vinaye cinnavasibhavassapi, tisu ratanesu okappaniyasaddhasankhataadhimokkhabahulassapi, saddhadhimutte vakkalittherasadise kalyanamitte sevantassapi vicikiccha pahiyyati. Thananisajjadisu tinnam ratananam gunanissitasappayakathayapi pahiyyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti"ti. Imehi pana chahi dhammehi pahinaya vicikicchaya sotapattimaggena ayatim anuppado hotiti pajanati. Iti ajjhattam vati evam pancanivaranaparigganhanena attano va dhammesu parassa va dhammesu kalena va attano kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha subhanimittaasubhanimittadisu ayonisomanasikarayonisomanasikaravasena pancasu nivaranesu vuttayeva 3- niharitabba. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha nivaranapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva nivaranapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti veditabbam. Sesam tadisamevati. Nivaranapabbavannana nitthita. --------------- @Footnote: 1 i. kusalesu 2 sam.maha. 19/232/92 (palinayo) aharasutta @3 cha.Ma., i. vuttanayena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page398.

Khandhapabbavannana [383] Evam pancanivaranavasena dhammanupassanam vibhajitva idani pancakkhandhavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha pancasu upadanakkhandhesuti upadanassa khandha upadanakkhandha, upadanassa paccayabhuta dhammapunja dhammarasayoti attho. Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge khandhakathaya vutto. Iti rupanti idam rupam, ettakam rupam, na ito param rupam atthiti sabhavato rupam pajanati. Vedanadisupi eseva nayo. Ayamettha sankhepo, vittharena pana rupadini visuddhimagge khandhakathayameva vuttani. Iti rupassa samudayoti evam avijjasamudayadivasena pancahakarehi rupassa samudayo. Iti rupassa atthangamoti evam avijjanirodhadivasena pancahakarehi rupassa atthangamo. Vedanadisupi eseva nayo. Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge udayabbayananakathaya vutto. Iti ajjhattam vati evam pancakkhandhaparigganhanena attano va dhammesu parassa va dhammesu kalena va attano kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha "avijjasamudaya rupasamudayo"ti adinam pancasu khandhesu vuttanam pannasaya lakkhananam vasena niharitabba. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha khandhapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva khandhapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti veditabbam. Sesam tadisamevati. Khandhapabbavannana nitthita. ---------- Ayatanapabbavannana [384] Evam pancakkhandhavasena dhammanupassanam vibhajitva idani ayatanavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha chasu ajjhattikabahiresu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page399.

Ayatanesuti cakkhum sotam ghanam jivha kayo manoti imesu chasu ajjhattikesu, rupam saddo gandho raso photthabbo dhammoti imesu chasu bahiresu. Cakkhunca pajanatiti cakkhupasadam yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Rupe ca pajanatiti bahiddha catusamutthanikarupe ca yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Yanca tadubhayam paticca uppajjati sannojananti 1- yam ca tam cakkhunceva rupe cati ubhayam paticca kamaragasannojanampatighamanaditthivicikicchasilabbataparamasabhavaragaissamacchariya- avijjasannojananti dasavidham sannojanam uppajjati, tanca yathavasarasalakkhanavasena pajanati. Katham panetam uppajjatiti? cakkhudvare tava apathagatam ittharammanam Kamassadavasena assadayato abhinandato kamaragasannojanam uppajjati. Anittharammane kujjhato patighasannojanam uppajjati. "thapetva mam na 2- anno koci etam arammanam vibhavetum samattho atthi"ti mannato manasannojanam uppajjati. Etam ruparammanam niccam dhuvanti ganhato ditthisannojanam uppajjati. "etam ruparammanam satto nu kho, sattassa nu kho"ti vicikicchato vicikicchasannojanam uppajjati. "sampattibhave vata no idam sulabham jatan"ti bhavam patthentassa bhavaragasannojanam uppajjati. "ayatimpi evarupam silabbatam samadiyitva sakka laddhun"ti silabbatam samadiyantassa silabbataparamasasannojanam uppajjati. "aho vatetam ruparammanam anne na labheyyun"ti ussuyyato issasannojanam uppajjati. Attana laddham ruparammanam annassa maccharayato macchariyasannojanam uppajjati. Sabbeheva sahajataannanavasena avijjanato 3- avijjasannojanam uppajjati. Yatha ca anuppannassati yena karanena asamudacaravasena anuppannassa tassa dasavidhassapi sannojanassa uppado hoti, tanca karanam pajanati. Yatha ca uppannassati appahinatthena pana samudacaravasena va uppannassa tassa dasavidhassapi sannojanassa yena karanena pahanam hoti, tanca karanam @Footnote: 1 ka.,cha.Ma. samyojananti 2 cha.Ma. thapetva mam ko anno etam.... @3 cha.Ma.,i. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page400.

Pajanati. Yatha ca pahinassati tadangavikkhambhanappahanavasena pahinassapi tassa dasavidhassa sannojanassa yena karanena ayatim anuppado hoti, tanca karanam pajanati. Kena karanena panassa ayatim anuppado hoti? ditthivicikiccha- silabbataparamasaissamacchariyabhedassa tava pancavidhassa sannojanassa sotapattimaggena ayatim anuppado hoti. Kamaragapatighasannojanadvayassa olarikassa sakadagamimaggena, anusahagatassa anagamimaggena, manabhavaragaavijjasannojana- ttayassa arahattamaggena ayatim anuppado hoti. Sotanca pajanati, sadde cati adisupi eseva nayo. Apicettha ayatanakatha vittharato visuddhimagge ayatananiddese vuttanayeneva veditabba. Iti ajjhattam vati evam ajjhattikayatanaparigganhanena attano va dhammesu bahirayatanaparigganhanena parassa va dhammesu kalena va attano kalena va parassa dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha "avijjasamudaya cakkhusamudayo"ti rupayatanassa rupakkhandhe, arupayatanesu manayatanassa vinnanakkhandhe, dhammayatanassa sesakkhandhesu vuttanayena niharitabba. Lokuttaradhamma na gahetabba. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha ayatanapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva ayatanapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti veditabbam. Sesam tadisamevati. Ayatanapabbavannana nitthita. ------------ Bojjhangapabbavannana [385] Evam chaajjhattikabahirayatanavasena dhammanupassanam vibhajitva idani bojjhangavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha bojjhangesuti bujjhanakasattassa angesu. Santanti patilabhavasena samvijjananam. Satisambojjhanganti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page401.

Satisankhatam sambojjhangam. Ettha 1- hi sambojjhanganti araddhavipassakato patthaya yogavacaro sambodhi. 1- Yaya va so satiadikaya sattadhammasamaggiya sambujjhati kilesaniddato utthati, saccani va pativijjhati, sa dhammasamaggi sambodhi. Tassa sambodhissa, tassa va sambodhiya anganti sambojjhangam. Tena vuttam "satisankhatam sambojjhangan"ti. Sesasambojjhangesupi iminava nayena vacanattho veditabbo. Asantanti apatilabhavasena avijjamanam. Yatha ca anuppannassati adisu pana satisambojjhangassa tava "atthi bhikkhave satisambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va satisambojjhangassa uppadaya uppannassa va satisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. Tattha satiyeva satisambojjhangatthaniya dhamma. Yonisomanasikaro vuttalakkhanoyeva. Tam tattha bahulam pavattayato satisambojjhango uppajjati. Apica cattaro dhamma satisambojjhangassa uppadaya samvattanti satisampajannam mutthassatipuggalaparivajjanata upatthitassatipuggalasevanata tadadhimuttatati. Abhikkantadisu hi sattasu thanesu satisampajannena bhattanikkhittakakasadise mutthassatipuggale parivajjanena tissadattattheraabhayattheradisadise 3- upatthitassatipuggale sevanena thananisajjadisu satisamutthapanattham ninnaponapab- bharacittataya ca satisambojjhango uppajjati. Evam catuhi karanehi uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Dhammavicayasambojjhangassa pana "atthi bhikkhave kusalakusala dhamma .pe. Kanhasukkasappatibhaga dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va dhammavicayasambojjhangassa uppadaya uppannassa va dhammavicayasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 2- evam uppado hoti. @Footnote: 1-1 cha.Ma. ettha hi sambujjhati araddhavipassakato patthaya yogavacaroti sambodhi. @2 sam. maha. 19/232/92 aharasutta 3 cha.Ma., i. tissadattattheraabhayattherasadise

--------------------------------------------------------------------------------------------- page402.

Apica satta dhamma dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattanti paripucchakata vatthuvisadakiriya indriyasamattapatipadana duppannapugagalaparivajjana pannavantapuggalasevana gambhirananacariyapaccavekkhana tadadhimuttatati. Tattha paripucchakatati khandhadhatuayatanaindriyabalabojjhangamaggangajhanangasamathavipassananam atthasannissitaparipucchabahulata. Vatthuvisadakiriyati ajjhattikabahiranam vatthunam visadabhavakaranam. Yada hissa kesanakhalomani atidighani honti, sariram va ussannadosanceva sedamalamakkhitam ca. Tada ajjhattikavatthu avisadam hoti aparisuddham. Yada pana civaram jinnam kilittham duggandham hoti, senasanam va ukkalapam, tada bahiravatthu avisadam hoti aparisuddham. Tasma kesadicchedanena uddhavirecanaadho- virecanadihi sarirasallahukabhavakaranena ucchadananhanaduggandhavinodanena 1- ca ajjhattikavatthu visadam katabbam. Sucikammadhovanarajanaparibhandakaranadihi bahiravatthu visadam katabbam. Etasmim hi ajjhattikabahire vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu nanampi avisadam hoti aparisuddhani dipakapallikavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Visade pana ajjhattikabahire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu nanampi visadam hoti suparisuddhani dipakapallikavattitelani nissaya uppannadipasikhaya obhaso viya. Tena vuttam "vatthuvisadakiriyata 2- dhammavicayasambojjhangassa uppadaya samvattati"ti. Indriyasamattapatipadana nama saddhadinam indriyanam samabhavakaranam. Sace hissa saddhindriyam balavam hoti, itarani mandani, tato viriyindriyam paggahakiccam satindriyam upatthanakiccam samadhindriyam avikkhepakiccam pannindriyam dassanakiccam katum na sakkoti. Tasma tam dhammasabhavapaccavekkhanena va yatha va manasikaroto balavam jatam, tatha amanasikarena hapetabbam. Vakkalittheravatthu cettha nidassanam. Sace pana viriyindriyam balavam hoti, atha saddhindriyam adhimokkhakiccam katum na sakkoti, na itarani itarakiccabhedam. Tasma tam passaddhadibhavanaya hapetabbam. Tatrapi sonattherassa vatathum dassetabbam. Evam sesesupi ekassa balavabhave sati itaresam attano kiccesu asamatthata veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. ucchadananhapanena 2 cha.Ma. vatthuvisadakiriya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page403.

Visesato panettha saddhapannanam samadhiviriyanam ca samatam pasamsanti. Balavasaddho hi mandapanno muddhappasanno 1- hoti, avatthusmim pasidati. Balavapanno mandasaddho keratikapakkham bhajati, bhesajjasamutthito viya rogo atekiccho hoti. Cittuppadamatteneva kusalam hotiti atidhavitva danadini akaronto niraye uppajjati. Ubhinnam samataya vatthusmimyeva pasidati. Balavasamadhim pana mandaviriyam samadhissa kosajjapakkhatta kosajjam abhibhavati. Balavaviriyam mandasamadhim viriyassa uddhaccapakkhatta uddhaccam abhibhavati. Samadhi pana viriyena sannojito kosajje patitum na labhati, viriyam samadhina sannojitam uddhacce patitum na labhati. Tasma tadubhayam samam katabbam. Ubhayasamataya hi appana hoti. Apica samadhikammikassa balavatipi saddha vattati. Evam hi saddahanto okappanto appanam papunissati. Samadhipannasu pana samadhikammikassa ekaggata balavati vattati. Evam hi so appanam papunati. Vipassanakammikassa panna balavati vattati. Evam hi so lakkhanapativedham papunati. Ubhinnam pana samatayapi appana hotiyeva. Sati pana sabbattha balavati vattati. Sati hi cittam uddhaccapakkhikanam saddhaviriyapannanam vasena uddhaccapatato kosajjapakkhikena ca samadhina kosajjapatato rakkhati. Tasma sa lonadhupana 2- viya sabbabyanjanesu sabbakammikaamacco viya ca sabbarajakiccesu sabbattha icchitabba. Tenaha "sati ca pana sabbatthika vutta bhagavata, kimkarana? cittam hi satipatisaranam, arakkhapaccupatthana ca sati, na vina satiya cittassa paggahaniggaho hoti"ti. Duppannapuggalaparivajjana nama khandhadibhede anogalhapannanam dummedhapuggalanam araka parivajjanam. Pannavantapuggalasevana nama samapannasalakkhanapariggahikaya udayavayapannaya samannagatapuggalasevana. Gambhirananacariya- paccavekkhana nama gambhiresu khandhadisu pavattaya gambhirapannaya pabhedapaccavekkhana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu dhammavicayasambojjhangasamutthapanattham ninnaponapabbharacittata. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. @Footnote: 1 cha.Ma. mudhappasanno 2 cha.Ma. lonadhupanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page404.

Viriyasambojjhangassa "atthi bhikkhave arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va viriyasambojjhangassa uppadaya uppannassa va viriyasambojgangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Apica ekadasa dhamma viriyasambojjhangassa uppadaya samvattanti apayabhayapaccavekkhanata anisamsadassavita gamanavithipaccavekkhanata pindapatapacayanata dayajjamahattapaccavekkhanata satthumahattapaccavekkhanata jatimahattapaccavekkhanata sabrahmacarimahattapaccavekkhanata kusitapuggalaparivajjanata araddhaviriyapuggalasevanata tadadhimuttatati. Tattha nirayesu pancavidhabandhanakammakaranato patthaya mahadukkham anubhavanakalepi tiracchanayoniyam jalakhipanakuminadihi gahitakalepi pajanakantakadippaharatunnassa sakatavahanakalepi 2- pittivisaye anekanipi vassasahassani ekam buddhantarampi khuppipasahi aturibhutakalepi kalakanjikaasuresu satthihatthaasitihatthappamanena atthicammamatteneva attabhavena vatatapadidukkhanubhavanakalepi na sakka viriyasambojjhangam uppadetum, ayameva te bhikkhu kalo viriyakaranayati evam apayabhayam paccavekkhantassapi viriyasambojjhango uppajjati. Na sakka kusitena navalokuttaradhammam laddhum, araddhaviriyeneva sakka ayamanisamso viriyassati evam anisamsadassavinopi uppajjati. Sabbabuddhapacceka- buddhamahasavakeheva gatamaggo gantabbo. So ca na sakka kusitena gantunti evam gamanavithim paccavekkhantassapi uppajjati. Ye tam pindapatadihi upatthahanti, ime te manussa neva nataka na dasakammakara, napi tam nissaya jivissamati te panitani civaradini denti. Athakho attano karanam mahapphalatam paccasimsamana denti. Sattharapi "ayam ime paccaye paribhunjitva kayadalhibahulo sukham viharissati"ti na evam sampassata tuyham paccaya anunnata. Athakho "ayam ime paribhunjamano samanadhammam katva vattadukkhato muccissati"ti tena paccaya @Footnote: 1 sam. maha. 19/232 aharasutta 2 cha.Ma. sakatavahanadikalepi 3 cha.Ma. te

--------------------------------------------------------------------------------------------- page405.

Anunnata, sodani tvam kusito viharanto na tam pindam apacayissasi. 1- Araddhaviriyasseva hi pindapacayana nama hotiti evam pindapatapacayanam paccavekkhantassapi uppajjati ayyamittattherassa viya. Thero kira kasakalene nama pativasati. Tassa ca gocaragame eka mahaupasika theram puttam katva patijaggati. Sa ekadivasam arannam gacchanti dhitaram aha "amma asukasmim thane puranatandula, asukasmim khiram, asukasmim sappi, asukasmim phanitam, tava bhatikassa ayyamittassa agatakale bhattam pacitva khirasappiphanitehi saddhim dehiti. "tvam ca kim bhunjeyyasi"ti "aham pana hiyyo pakkam parivasikabhattam kanjiyeneva bhuttamhi"ti. "diva kim bhunjissasi ammati. "sakapannam pakkhipitva kantandulehi ambilayagum pacitva thapehi ammati. Thero civaram parupitva pattam niharantova tam saddam sutva attanam ovadi "mahaupasika kira kanjiyena parivasikabhattam paribhunji, divapi sakapannambilayagum 2- bhunjissati, tuyham atthaya pana puranatanduladini acikkhati, tam nissaya kho panesa neva khettam na vatthum na bhattam na vattham paccasimsati, tisso pana sampattiyo patthayamana deti, tvam etissa ta sampattiyo datum sakkhissasi no sakkhissasiti, ayam kho pana pindapato taya saragena sadosena samohena na sakka ganhitun"ti pattam thavikaya pakkhipitva ganthikam muncitva nivattitva kasakalenameva gantva pattam hetthamance civaram civaravamse thapetva "arahattam apapunitva na nikkhamissami"ti viriyam adhitthahitva nisidi. Digharattam appamatto hutva nivutthabhikkhu vipassanam vaddhetva purebhattameva arahattam patva vikasamanamiva padumam mahakhinasavo sitam karontova nisidi. Lenadvare rukkhampi adhivattha devata namo te purisajanna namo te purisuttama yassa te asava khina dakkhineyyosi marisati. @Footnote: 1 cha.Ma. apacayissati 2 cha.Ma. kanapannambilayagum

--------------------------------------------------------------------------------------------- page406.

Udanam udanetva "bhante pindaya pavitthanam tumhadisanam arahantanam bhikkham datva mahallakitthiyo dukkha muccissanti"ti aha. Thero utthahitva dvaram vivaritva kalam olokento "patoyeva"ti natva pattacivaram adaya gamam pavisi. Darikapi bhattam sampadetva "idani me bhata agamissati idani agamissati"ti dvaram olokayamana nisidi. Sa there gharadvaram sampatte pattam gahetva sappiphanitayojitassa khirapindapatassa puretva hatthe thapesi. Thero "sukham hotu"ti anumodanam katva pakkami. Sa tam olokayamanava atthasi. Therassa hi tada ativiya parisuddho chavivanno ahosi, vippasannani indriyani, mukham bandhana muttatalapakkam viya ativiya virocittha. Mahaupasika aranna agantva "kim amma bhatiko te agato"ti pucchi. Sa sabbam tam pavattim arocesi. Upasika "ajja mama puttassa pabbajitakiccam matthakam pattan"ti natva "abhiramati te amma bhata buddhasasane, na ukkanthati"ti aha. Mahantam kho panetam satthu dayajjam yadidam sattaariyadhanani nama, tam na sakka kusitena gahetum. Yatha hi vippatipannam puttam matapitaro "ayam amhakam aputto"ti paribahiram karonti, so tesam accayena dayajjam na labhati, evam kusitopi idam ariyadhanadayajjam na labhati, araddhaviriyova labhatiti dayajjamahattam paccavekkhatopi uppajjati. Maha kho pana te sattha, satthuno hi te matu kucchimmim patisandhiggahanakalepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappavattanayamakapatihariya- devorohanaayusankharavossajjanesupi parinibbanakalepi dasasahassilokadhatu akampittha, yuttam nu te evarupassa sutthu sasane pabbajitva kusitena bhavitunti evam satthumahattam paccavekkhatopi uppajjati. Jatiyapi tvam idani na lamakajatiko, asambhinnaya mahasammatapaveniya agate ukkakarajavamse jatosi, suddhodanamaharajassa ca mahamayadeviya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page407.

Ca natta rahulabhaddassa kanittho, taya nama evarupena jinaputtena hutva na yuttam kusitena viharitunti evam jatimahattam paccavekkhatopi uppajjati. Sariputtamahamoggallana ceva asitimahasavaka ca viriyeneva lokuttaradhammam pativijjhimsu, tvam etesam sabrahmacarinam maggam patipajjasi na patipajjasiti evam sabrahmacarimahattam paccavekkhatopi uppajjati. Kucchim puretva thitaajagarasadise visatthakayikacetasikaviriye kusitapuggale parivajjentassapi araddhaviriye pahitatte puggale sevantassapi thananisajjadisu viriyuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Pitisambojjhangassa "atthi bhikkhave pitisambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va pitisambojjhangassa uppadaya uppannassa va pitisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha pitiyeva pitisambojjhangatthaniya dhamma nama. Tassa uppadakamanasikaro yonisomanasikaro nama. Apica ekadasa dhamma pitisambojjhangassa uppadaya samvattanti buddhanussati dhammanussati samghanussati silanussati caganussati devatanussati upasamanussati lukhapuggalaparivajjanata siniddhapuggalasevanata pasadaniyasuttantapaccavekkhanata tadadhimuttatati. Buddhagune anussarantassapi hi yava upacara sakalasariram pharamano pitisambojjhango uppajjati. Dhammasamghagune anussarantassapi, digharattam akhandam katva rakkhitam catuparisuddhisilam paccavekkhantassapi, gihinopi dasasilapancasilam paccavekkhantassapi, dubbhikkhabhayadisu panitabhojanam sabrahmacarinam datva "evam nama adamha"ti cagam paccavekkhantassapi, gihinopi evarupe kale silavantanam dinnadanam paccavekkhantassapi, yehipi gunehi samannagata devata devattam patta, tatharupanam gunanam attani atthitam paccavekkhantassapi, samapattiyapi @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/95 aharasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page408.

Vikkhambhita kilesa satthipi sattatipi vassani na samudacarantiti paccavekkhantas- sapi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyaya samsucitalukhabhave buddhadisu pasadasinehabhavena gadrabhapitthe rajasadise lukhapuggale parivajjantassapi, buddhadisu pasadabahule muducitte siniddhapuggale sevantassapi, ratanattayagunaparidipake pasadaniyasuttante paccavekkhantassapi, thananisajjadisu pitiuppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Passaddhisambojjhangassa "atthi bhikkhave kayapassaddhi cittapassaddhi, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va passaddhisambojjhangassa uppadaya uppannassa va passaddhisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Apica satta dhamma passaddhisambojjhangassa uppadaya samvattanti panitabhojanasevanata utusukhasevanata iriyapathasukhasevanata majjhatatapayogata saraddhakayapuggalaparivajjanata passaddhakayapuggalasevanata tadadhimuttatati. Panitam hi siniddham sappayabhojanam bhunjantassapi situnhesu ca utusu thanadisu ca iriyapathesu sappayam utunca iriyapathanca sevantassapi passaddhi uppajjati. Yo pana mahapurisajatiko sukhautuiriyapathakkhamo 2- hoti, na tam sandhayetam vuttam. Yassa sabhagavisabhagata atthi, tasseva visabhage utuiriyapathe vajjetva sabhage sevantassapi uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakata- paccavekkhana. Imina majjhattapayogena uppajjati. Yo leddudandadihi param vihethayamanova vicarati, evarupam saraddhakayapuggalam parivajjentassapi, samyatapadapanim passaddhakayapuggalam sevantassapi, thananisajjadisu passaddhiuppadanatthaya ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. @Footnote: 1. sam. maha. 19/232/95 aharasutta 2 cha.Ma. sabbautuiriyapathakkhamo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page409.

Samadhisambojjhangassa "atthi bhikkhave samathanimittam abyagganimittam, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va samadhisambojjhangassa uppadaya uppannassa va samadhisambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha samathova samathanimittam avikkhepatthena ca abyagganimittanti. Apica ekadasa dhamma samadhisambojjhangassa uppadaya samvattanti vatthuvisadakiriyata indriyasamattapatipadanata nimittakusalata samaye cittassa pagganhanata samaye cittassa nigganhanata samaye sampahamsanata samaye ajjhupekkhanata asamahitapuggalaparivajjanata samahitapuggalasevanata jhanavimokkhapaccavekkhanata tadadhimuttatati. Tattha vatthuvisadakiriya ca indriyasamattapatipadanata ca vuttanayeneva veditabba. Nimittakusalata nama kasinanimittassa ugganhanakusalata. Samaye cittassa pagganhanatati yasmim samaye atisithilaviriyatadihi linacittam hoti, tasmim samaye dhammavicayaviriyapitisambojjhangasamutthapanena tassa pagganhanam. Samaye cittassa nigganhanatati yasmim samaye accaraddhaviriyatadihi uddhatacittam hoti, tasmim samaye passaddhisamadhiupekkhasambojjhangasamutthapanena tassa nigganhanam. Samaye sampahamsanatati yasmim samaye cittam pannapayogamandataya va upasamasukhanadhigamena va nirassadam hoti, tasmim samaye atthasamvegavatthupaccavekkhanena samvejeti. Attha samvegavatthuni nama jatijarabayadhimaranani cattari, apayadukkham pancamam, atite vattamulakam dukkham, anagate vattamulakam dukkham, paccuppanne aharapariyetthimulakam dukakhanti. Ratanattayagunanussaranena ca pasadam janeti, ayam vuccati "samaye sampahamsanata"ti. Samaye ajjhupekkhanata nama yasmim samaye sammapatipattim agamma alinam anuddhatam anirassadam arammane samappavattam samathavithipatipannam cittam hoti, tadassa paggahaniggahasampahamsanesu na byaparam apajjati sarathi viya samappavattesu @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/96 aharasutta (palinayo)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page410.

Assesu. Ayam vuccati "samaye ajjhupekkhanata"ti. Asamahitapuggalaparivajjanata nama upacaram va appanam va appattanam vikkhittacittanam puggalanam araka parivajjanam. Samahitapuggalasevana nama upacarena va appanaya va samahitacittanam sevana bhajana payirupasana. Tadadhimuttata nama thananisajjadisu samadhiuppadanatthamyeva ninnaponapabbharacittata. Evam hi patipajjato esa uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Upekkhasambojjhangassa "atthi bhikkhave upekkhasambojjhangatthaniya dhamma, tattha yonisomanasikarabahulikaro, ayamaharo anuppannassa va upekkhasambojjhangassa uppadaya uppannassa va upekkhasambojjhangassa bhiyyobhavaya vepullaya bhavanaya paripuriya samvattati"ti 1- evam uppado hoti. Tattha ca upekkhava upekkhasambojjhangatthaniya dhamma nama. Apica panca dhamma upekkhasambojjhangassa uppadaya samvattanti sattamajjhattata sankharamajjhattata sattasankharakelayanapuggalaparivajjanata satta- sankharamajjhattapuggalasevanata tadadhimuttatati. Tattha dvihakarehi sattamajjhattatam samutthapeti "tvam attano kammena agantva attanova kammena gamissasi, esopi attano kammena agantva attanova kammena gamissati, tvam kam kelayasi"ti evam kammassakatapaccavekkhanena ca "paramatthato sattoyeva natthi, so tvam kam kelayasi"ti evam nissattapaccavekkhanena cati. Dvihevakarehi sankharamajjhattatam samutthapeti "idam civaram anupubbena vannavikaratanceva jinnabhavanca upagantva padapunchanacolakam hutva yatthikotiya chaddaniyam bhavissati, sace panassa samiko bhaveyya, nassa evam vinassitum dadeyya"ti evam assamikabhavapaccavekkhanena ca "anaddhaniyam idam tavakalikan"ti evam tavakalikabhavapaccavekkhanena cati. Yatha ca civare, evam pattadisupi yojana katabba. @Footnote: 1 sam. maha. 19/232/96 aharasutta (palinayo)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page411.

Sattasankharakelayanapuggalaparivajjanatati ettha yo puggalo gihi va attano puttadhitadike pabbajito va attano antevasikasamanupajjhayakadike mamayati, sahattheneva nesam kesacchedanasucikammacivaradhovanarajanapattapacanadini karoti, muhuttampi apassanto "asuko samanero kuhim gato asuko daharo kuhin"ti bhantamigo viya ito cito ca oloketi, annena kesacchedanadinam atthaya "muhuttam asukam pesetha"ti yaciyamanopi "amhepi tam attano kammam na karema, tumhe nam gahetva kilamissatha"ti na deti, ayam sattakelayano nama. Yo pana civarapattathalakakattarayatthiadini mamayati, annassa hatthena paramasitumpi na deti, tavakalikam yacitopi "mayampi imam mamayanta na paribhunjama, tumhakam kim dassama"ti vadati, ayam sankharakelayano nama. Yo pana tesu dvisupi vatthusu majjhatto udasino, ayam sattasankharamajjhatto nama. Iti ayam upekkhasambojjhango evarupam sattasankharakelayanapuggalam araka parivajjentassapi sattasankharamajjhattapuggalam sevantassapi thananisajjadisu taduppadanattham ninnaponapabbharacittassapi uppajjati. Evam uppannassa panassa arahattamaggena bhavanaparipuri hotiti pajanati. Iti ajjhattam vati evam attano va sattasambojjhange parigganhitva parassa va kalena va attano kalena va parassa satta sambojjhange parigganhitva dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha sambojjhanganam nibbattinirodhavasena veditabba. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha bojjhangapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva bojjhangapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti veditabbam. Sesam tadisamevati. Bojjhangapabbavannana nitthita. ----------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page412.

Catusaccapabbavannana [386] Evam sattabojjhangavasena dhammanupassanam vibhajitva idani catusaccavasena vibhajitum puna caparanti adimaha. Tattha idam dukkhanti yathabhutam pajanatiti thapetva tanham tebhumikadhamme "idam dukkhan"ti yathasabhavato pajanati, tasseva kho pana dukkhassa janikam samutthapikam purimatanham "ayam dukkhasamudayo"ti, ubhinnam appavattinibbanam "ayam dukkhanirodho"ti, dukkhaparijananam samudayapajahanam nirodhasacchikaranam ariyamaggam "ayam dukkhanirodhagamini patipada"ti yathasabhavato pajanatiti attho. Avasesa ariyasaccakatha thapetva jatiadinam padabhajanakatham visuddhimagge vittharitayeva. Dukkhasaccaniddesavannana [388] Padabhajane pana katama ca bhikkhave jatiti bhikkhave ya jatipi dukkhati evam vutta jati, sa katamati evam sabbapucchasu attho veditabbo. Ya tesam tesam sattananti idam "imesam nama"ti niyamabhavato sabbasattapariyadanavacanam. Tamhi tamhi sattanikayeti idampi sabbasattanikayapariyadanavacanam. Jananam jati, savikaranam pathamabhinibbattakkhandhanametam adhivacanam. Sanjatiti idam tassaeva upasaggamanditam vevacanam. Saeva anupavitthakarena okkamanatthena okkanti. Nibbattisankhatena abhinibbattanatthena abhinibbatti. Iti ayam catubbidhapi sammatikatha nama. Khandhanam patubhavoti ayam pana paramatthakatha. Ekavokarabhavadisu ekacatupancabhedanam khandhanamyeva patubhavo na puggalassa, tasmim pana sati puggalo patubhutoti voharamattam hoti. Ayatananam patilabhoti ayatanani patubhavantaneva patiladdhani nama honti, so tesam patubhavasankhato patilabhoti attho. Jarati sabhavaniddeso. Jiranatati akarabhavaniddeso. Khandiccanti adi vikarabhavaniddeso. Daharakalasmim hi danta samaseta honti, teyeva paripaccante anukkamena vannavikaram apajjitva tattha tattha patanti. Atha patitanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page413.

Thitanca upadaya khanditadanta khandita nama. Khanditanam bhavo khandiccanti vuccati. Anukkamena pajajjaribhutani 1- kesalomani palitani nama. Palitani sanjatani assati palito, palitassa bhavo paliccam. Jaravatappaharena sositamamsalohitataya valiyo tacamhi assati valittaco, tassa bhavo valittacata. Ettavate dantakesalomatacesu vikaradassanavasena pakatibhuta pakatajara dassita. Yatha 2- udakassa va vatassa va aggino va tinarukkhadini 3- sambhaggaparibhaggataya va jhamataya va gatamaggo pakato hoti, na ca so gatamaggova pakato taneva udakadini, evameva jaraya dantadinam 4- khandiccadivasena gatamaggo pakato, cakkhum ummilitvapi na 5- ganhati, 6- na ca khandiccadineva jaRa. Na hi jara cakkhuvinneyya hoti. Yasma pana jaram pattassa ayu hayati, tasma jara "ayuno samhani"ti phalupacarena vutta. Yasma ca daharakale supasannani sukhumampi attano visayam sukheneva ca ganhanasamatthani cakkhvadini indriyani jaram pattassa paripakkani alulitani avisadani olarikampi attano visayam gahetum asamatthani honti, tasma "indriyanam paripako"tipi phalupacareneva vutta. [390] Marananiddese yanti maranam sandhaya napumsakaniddeso, yam maranam cutiti vuccati, cavanatati vuccatiti ayamettha atthayojana. Tattha cutiti sabhavaniddeso. Cavanatati akarabhavaniddeso. Maranam pattassa khandha bhijjanti ceva antaradhayanti ca adassanam gacchanti, tasma tam bhedo antaradhananti vuccati. Maccumarananti maccumaranam na khanikamaranam. Kalakiriyati maranakalakiriya. Ayam sabbapi sammatikathava. Khandhanam bhedoti ayam pana paramatthakatha. Ekavokarabhavadisu ekacatupancabhedanam khandhanamyeva bhedo na puggalassa, tasmim pana sati puggalo matoti voharamattam hoti. Kalevarassa nikkhepoti attabhavassa nikkhePo. Maranampattassa hi niratthamva kalingaram attabhavo patti, tasma tam kalevarassa nikkhepoti vuttam. @Footnote: 1 cha.Ma.,i. pandarabhutani. 2 cha.Ma.,i. yatheva hi. 3 cha.Ma., i. tinarukkhadinam. @4 Ma.,i. dantadisu. 5 cha.Ma.,i. nasaddo na dissati. 6 cha.Ma.,i. gayhati.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page414.

Jivitindriyassa upacchedo pana sabbakarato paramatthato maranam. Etadeva sammatimarananti vuccati. Jivitindriyupacchedameva hi gahetva lokiya "tisso mato, phusso mato"ti vadanti. [391] Byasanenati natibyasanadisu yena kenaci byasanena. Dukkhadhammenati vadhabandhanadina dukkhakaranena. Phutthassati ajjhotthatassa abhibhutassa. Sokoti yo natibyasanadisu va vadhabandhanadisu va annatarasmim sati tena abhibhutassa uppajjati socanalakkhano soko. Socitattanti socitabhavo. Yasma panesa abbhantaram 1- sosento parisosento uppajjati, tasma antosoko antoparisokoti vuccati. [392] "mayham dhita, mayham putto"ti evam adiya 2- devanti paridevanti etenati adevo. Tam tam vannam parikittenta 3- devanti etenati paridevo. Tato para dve tasseva bhavaniddesa. [393] Kayikanti kayappasadavatthukam. Dukkhamanatthena dukkham. Asatanti amadhuram. Kayasamphassajam dukkhanti kayasamphassato jatam dukkham. Asatam vedayitanti amadhuram vedayitam. [394] Cetasikanti cittasampayuttam. Sesam dukkhe vuttanayameva. [395] Ayasoti samsidanavisidanakarappatto cittakilamatho. Balavabhavena 4- ayaso upayaso. Tato para dve attattaniya bhavadipaka bhavaniddesa. [398] Jatidhammananti jatisabhavanam. Iccha uppajjatiti tanha uppajjati. Aho vatati patthana. Na kho panetam icchayati etam 5- jatiya anagamanam vina maggabhavanam na icchaya pattabbam. Idampiti etampi upari sesani @Footnote: 1 cha.Ma. abbhantare 2 cha.Ma.,i. adissa adissa. 3 cha.Ma.,i. parikittetva. @4 cha.Ma.,i. balavataram. 5 cha.Ma.,i. evam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page415.

Upadaya pikaro. Yampicchanti yenapi dhammena alabbhaneyyavatthum icchanto na labhati, tam alabbhaneyyavatthumhi icchanam dukkhanti. Eseva nayo sabbattha. [399] Khandhaniddese rupanca tam upadanakkhandho cati rupupadanakkhandho. Evam sabbattha. Samudayasaccaniddesavannana [400] Yayam tanhati ya ayam tanha. Ponobbhavikati punabbhavakaranam punobbhavo, punobbhavo silam assati ponobbhavika. Nandiragasahagatati nandiragena sahagata. Nandiragena saddhim atthato ekattameva gatati vuttam hoti. Tatratatrabhinandiniti yatra yatra attabhavo, abhinibbatti, 1- tatra tatra abhinandini. Rupadisu va arammanesu tatra tatra abhinandini, rupabhinandini saddagandharasaphotthabbadhammabhinandiniti attho. Seyyathidanti nipato, tassa sa katamati ceti attho. Kamatanhati kame tanha, pancakamagunikaragassetam namam. Bhave tanha bhavatanha, bhavapatthanavasena uppannassa sassataditthisahagatassa ruparupabhavaragassa ca jhananikkantiya cetam adhivacanam. Vibhave tanha vibhavatanha, ucchedaditthisahagataragassetam adhivacanam. Idani tassa tanhaya vatthum vittharato dassetum sa kho panesati adimaha. Tattha uppajjatiti jayati. Nivisatiti punappunam pavattivasena patitthahati. Yam loke piyarupam satarupanti yam lokasmim piyasabhavanceva madhurasabhavanca. Cakkhum 2- loketi adisu lokasmim hi cakkhvadisu mamattena abhinivittha satta sampattiyam patitthita attano cakkhum adasadisu nimittaggahananusarena vippasannapancappasadam suvannavimane ugghatitamanisihapanjaram viya mannanti, sotam rajatapanalikam viya pamangasuttam viya ca mannanti, "tunganasa"ti laddhavoharam ghanam vattitva thapitaharitalavattam viya mannanti, jivham rattakambalapatalam viya mudusiniddham madhurasadam 3- mannanti, kayam salalatthikam viya suvannatoranam viya ca mannanti, manam annesam @Footnote: 1 cha.Ma.,i. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. cakkhu. evamuparipi @3 Ma. mudusiniddhamadhurasanti ca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page416.

Manena asadisam ularam mannanti. Rupam suvannakannikarapupphadivannam viya, saddam mattakaravikakokilamandadhamitamanivamsanigghosam viya, attana patiladdhani catusamutthanikagandharammanadini "kassa annassa evarupani atthi"ti mannanti. Tesam evam mannamananam tani cakkhvadini piyarupani ceva satarupani ca honti. Atha nesam tattha anuppanna ceva tanha uppajjati, uppanna ca tanha punappunam pavattivasena nivisati. Tasma bhagava "cakkhum loke piyarupam satarupam, etthesa tanha uppajjamana uppajjati"ti adimaha. Tattha uppajjamana uppajjatiti yada uppajjamana hoti, tada ettha uppajjatiti attho. Esa nayo sabbattha. Nirodhasaccaniddesavannana [401] Asesaviraganirodhoti adini sabbani nibbanasseva vevacananeva. Nibbanam hi agamma tanha asesa virajjati nirujjhati, tasma tam "tassayeva tanhaya asesaviraganirodho"ti vuccati. Nibbananca agamma tanha cajiyati patinissajjiyati vimuccati na alliyati, tasma nibbanam cago patinissaggo mutti analayo"ti vuccati, ekameva hi nibbanam, namani panassa sabbasankhatanam namapatipakkhavasena anekani honti. Seyyathidam, asesavirago asesanirodho cago patinissaggo mutti analayo ragakkhayo dosakkhayo mohakkhayo tanhakkhayo anuppado appavattam animittam appanihitam anayuhanam apatisandhi appavatti 1- agati ajatam ajaram abyadhi amatam asokam aparidevam anupayasam asamkilitthanti adini. Idani maggena chinnaya nibbanam agamma appavattipattaya sabbatanhaya yesu vatthusu tassa uppatti dassita, tattheva abhavam dassetum sa kho panesati adimaha. Tattha yatha puriso khette jatam tittaalavuvallim disva aggato patthaya mulam pariyesitva chindeyya, sa anupubbena milayitva apannattim gaccheyya, tato tasmim khette tittaalavu 2- niruddha pahinati @Footnote: 1 cha.Ma. anupapatti 2 cha.Ma. tittaalabu evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page417.

Vucceyya, evameva khette tittaalavu viya cakkhvadisu tanha. Sa arahattamaggena mulacchinna nibbanam agamma appavattim gacchati. Evam gata pana tesu vatthusu khette tittaalavu viya na pannayati. Yatha ca atavito core anetva nagarassa dakkhinadvare ghateyyum tato atviyam cora matati va maritati va vucceyyum, evameva atviyam cora viya cakkhvadisu tanha. Sa dakkhinadvare cora viya nibbanam agamma niruddhatta nibbane niruddhava. Evam niruddha pana tesu vatthusu atviyam cora viya na pannayati, tenassa tattheva nirodham dassento "cakkhum loke piyarupam satarupam, etthesa tanha pahiyamana pahiyati, ettha nirujjhamana nirujjhati"ti adimaha. Maggasaccaniddesavannana [402] Ayamevati annamaggapatikkhepanattham niyamanam. Ariyoti tamtammaggavajjhehi kilesehi arakatta ca ariyabhavakaratta ca ariyo. Dukkhe nananti adina catusaccakammatthanam dassitam. Tattha purimani dve saccani vattam, pacchimani vivattam. Tesu bhikkhuno vatte kammatthanabhiniveso hoti, vivatte natthi abhiniveso. Purimani hi dve saccani "pancakkhandha dukkham, tanha samudayo"ti evam sankhepena ca "katame pancakkhandha, rupakkhandho"ti adina nayena vittharena ca acariyassa santike ugganhitva vacaya punappunam parivattento yogavacaro kammam karoti. Itaresu pana dvisu saccesu nirodhasaccam ittham kantam manapam, maggasaccam ittham kantam manapanti evam savaneneva kammam karoti. So evam karonto cattari saccani ekapativedhena pativijjhati, ekabhisamayena abhisameti. Dukkham parinnapativedhena pativijjhati, samudayam pahanapativedhena, nirodham sacchikiriyapativedhena, maggam bhavanapativedhena pativijjhati. Dukkham parinnabhisamayena .pe. Maggam bhavanabhisamayena abhisameti. Evamassa pubbabhage dvisu saccesu uggahaparipucchasavanadharanasammasanapativedho hoti, dvisu pana savanapativedhoyeva. Aparabhage

--------------------------------------------------------------------------------------------- page418.

Tisu kiccato pativedho hoti, nirodhe arammanapativedho hoti. Paccavekkhana pana pattasaccassa hoti ayanca adikammiko, tasma sa idha na vutta. Imassa ca bhikkhuno pubbe parigganhato "dukkham parijanami, samudayam pajahami, nirodham sacchikaromi, maggam bhavemi"ti abhogasamannaharamanasikarapaccavekkhana natthi, parigganhanato patthaya hoti. Aparabhage pana dukkham parinnatameva .pe. Maggo bhavitova hoti. Tattha dve saccani duddasatta gambhirani, dve gambhiratta duddasani. Dukkhasaccam hi uppattito pakatam, khanukantakapaharadisu "aho dukkhan"ti vattabbatampi apajjati. Samudayampi khaditukamatabhunjitukamatadivasena uppattito pakatam. Lakkhanapativedhato pana ubhayampi tam gambhiram. Iti tani duddasatta gambhirani. Itaresam pana dvinnam dassanatthaya payogo bhavaggagahanattham hatthappasaranam viya aviciphusanattham padappasaranam viya sattadha 1- bhinnassa valassa kotiya kotipatipadanam viya ca hoti. Iti tani gambhiratta duddasani. Evam duddasatta gambhiresu gambhiratta ca duddasesu catusu saccesu uggahadivasena pubbabhagananuppattim sandhaya idam dukkhe nananti adi vuttam. Pativedhakkhane pana ekameva tam nanam hoti. Nekkhammasankappadayo kamabyapadavihimsaviramanasannanam nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana imesu tisu thanesu uppannassa akusalasankappassa padapacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamano ekova kusalasankappo uppajjati. Ayam sammasankappo nama. Musavadaveramaniadayopi musavadadihi viramanasannanam nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana imesu catusu thanesu uppannaya akusaladussilyacetanaya padapacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamana ekava kusalaveramani uppajjati. Ayam sammavaca nama. Panatipataveramaniadayopi panatipatadihi viramanasannanam nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana imesu tisu thanesu uppannaya @Footnote: 1 cha.Ma., i. satadha.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page419.

Akusaladussilyacetanaya akiriyato padapacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamana ekava kusalaveramani uppajjati. Ayam sammakammanto nama. Micchaajivanti khadaniyabhojaniyadinam atthaya pavattitam kayavaciduccaritam. Pahayati vajjetva. Sammaajivenati buddhappasatthena ajivena. Jivikam 1- kappetiti jivitavuttim 2- pavatteti. Sammaavivoti kuhanadihi viramanasannanam nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana imesuyeva sattasu thanesu uppannaya micchajivadussilyacetanaya padapacchedato anuppattisadhanavasena maggangam purayamana ekava kusalaveramani uppajjati. Ayam sammaajivo nama. Anuppannananti ekasmim va bhave tatharupe va arammane attano na uppannanam. Parassa pana uppajjamane disva "aho vata me evarupa papaka akusala dhamma na uppajjeyyun"ti evam anuppannanam va papakanam akusalanam dhammanam anuppadaya. Chandam janetiti tesam anuppadakapatipattisadhakam viriyacchandam janeti. Vayamatiti vayamam karoti. Viriyam arabhatiti viriyam pavatteti. Cittam pagganhatiti viriyena cittam paggahitam karoti. Padahatiti kamam taco naharu ca, atthi ca avasissatuti padhanam pavatteti. Uppannananti samudacaravasena attano uppannapubbanam. Idani tadise na uppadessamiti tesam pahanaya chandam janeti. Anuppannanam kusalananti apatiladdhanam pathamajjhanadinam. Uppannananti tesamyeva patiladdhanam. Thitiyati punappanam uppattibandhavasena thitattham. Asammosayati avinasanattham. Bhiyyobhavayati uparibhavaya. Vepullayati vipulabhavaya. Bhavanaya paripuriyati bhavanaya paripuranattham. Ayampi sammavayamo anuppannanam akusalanam anuppadanadicittanam nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana imesuyeva catusu thanesu kiccasadhanavasena maggangam purayamanam ekameva kusalaviriyam uppajjati. Ayam sammavayamo nama. @Footnote: 1 cha.Ma., ka. jivitam 2 cha.Ma., i. jivitappavattim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page420.

Sammasatipi kayadipariggahakacittanam nanatta pubbabhage nana, maggakkhane pana catusu thanesu kiccasadhanavasena maggangam purayamana ekava sati uppajjati. Ayam sammasati nama. Jhanani pubbabhagepi maggakkhanepi nana, pubbabhage samapattivasena nana, maggakkhane nana maggavasena. Ekassa hi pathamamaggo pathamajjhaniko hoti, dutiyamaggadayopi pathamajjhanika va dutiyajjhanadisu annatarajjhanika va. Ekassapi pathamamaggo dutiyadinam annatarajjhaniko hoti, dutiyadayopi dutiyadinam annatarajjhanika va pathamajjhanika va. Evam cattaropi magga jhanavasena sadisa va asadisa va ekaccasadisa va honti. Ayam panassa viseso padakajjhananiyamena hoti. Padakajjhananiyamena tava pathamajjhanalabhino pathamajjhana vutthaya vipassantassa uppanno maggo pathamajjhaniko hoti. Maggangabojjhangani cettha paripunnaneva honti. Dutiyajjhanato vutthaya vipassantassa uppanno dutiyajjhaniko hoti. Maggangani panettha satta honti. Tatiyajjhanato vutthaya vipassantassa uppanno tatiyajjhaniko. Maggangani panettha satta honti, bojjhangani pana cha honti. Eseva nayo catutthajjhanato vutthaya yava nevasannanasannayatanam. Arupe catukkapancakajjhanam uppajjati, tanca lokuttaram, na lokiyanti vuttam, ettha kathanti. Etthapi pathamajjhanadisu yato vutthaya sotapattimaggam patilabhitva arupasamapattim bhavetva so aruppe uppanno, tajjhanikavassa tattha tayo magga uppajjanti. Evam padakajjhanameva niyameti. Keci pana thera "vipassanaya arammanabhuta khandha niyamenti"ti vadanti. Keci "puggalajjhasayo niyameti"ti vadanti. Keci "vutthanagamini vipassana niyameti"ti vadanti. Tesam vadavinicchayo visuddhimagge vutthanagaminivipassanadhikare

--------------------------------------------------------------------------------------------- page421.

Vuttanayeneva veditabbo. Ayam vuccati bhikkhave sammasamadhiti ayam pubbabhage lokiyo aparabhage lokuttaro sammasamadhiti vuccati. [403] Iti ajjhattam vati evam attano va cattari saccani parigganhitva parassa va kalena va attano kalena va parassa cattari saccani parigganhitva dhammesu dhammanupassi viharati. Samudayavaya panettha catunnam saccanam yathasambhavato uppattinivattivasena veditabba. Ito param vuttanayameva. Kevalam hi idha catusaccapariggahika sati dukkhasaccanti evam yojanam katva saccapariggahakassa bhikkhuno niyyanamukhanti veditabbam, sesam tadisamevati. Catusaccapabbavannana nitthita. Dhammanupassanavannana nitthita. ----------- [404] Ettavata anapanapabbam catuiriyapathapabbam catusampajannapabbam dvattimsakaram catudhatuvavatthanam navasivathika vedananupassana cittanupassana nivaranapariggaho khandhapariggaho ayatanapariggaho bojjhangapariggaho saccapariggahoti ekavisati kammatthanani. Tesu anapanam dvattimsakaram navasivathikati ekadasa appanakammatthanani honti. Dighabhanakamahasivatthero pana "navasivathika adinavanupassanavasena vutta"ti aha. Tasma tassa matena dveyeva appanakammatthanani, sesani upacarakammatthanani. Kim panetesu sabbesu abhiniveso jayati. Na jayatiti. Iriyapathasampajannanivaranabojjhangesu hi abhiniveso na jayati, sesesu jayatiti. Mahasivatthero panaha "etesupi abhiniveso jayati. Ayam hi `atthi nukho me cattaro iriyapatha udahu natthi, atthi nukho me catusampajannam udahu natthi, atthi nukho me panca nivarana udahu natthi, atthi nukho me satta bojjhanga udahu natthi'ti evam parigganhati. Tasma sabbattha abhiniveso jayati"ti.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page422.

Yo hi koci bhikkhaveti yo hi koci bhikkhave bhikkhu va bhikkhuni va upasako va upasika va. Evam bhaveyyati adito patthaya vuttena bhavananukkamena bhaveyya. Patikankhanti patikankhitabbam icchitabbam avassambhaviti attho. Annati arahattam. Sati va upadiseseti upadisese 1- va sati aparikkhine. Anagamitati anagamibhavo. Evam sattannam vassanam vasena sasanassa niyyanikabhavam dassetva puna tato appatarepi kale dassento titthantu bhikkhaveti adimaha. Sabbampi cetam majjhimassa veneyyapuggalassa vasena vuttam, tikkhapannam pana sandhaya "patova anusittho sayam visesam adhigamissati, sayam anusittho pato visesam adhigamissati"ti vuttam. Iti bhagava "evam niyyanikam bhikkhave mama sasanan"ti dassetva ekavisatiyapi thanesu arahattanikutena desitam desanam niyyatento "ekayano ayam bhikkhave maggo .pe. Iti yantam vuttam, idametam paticca vuttan"ti aha. Sesam uttanatthamevati. Desanapariyosane pana timsabhikkhusahassani arahatte patitthahimsuti. Mahasatipatthanasuttavannana nitthita. ---------------- @Footnote: 1 cha.Ma., i. upadanasese


             The Pali Atthakatha in Roman Book 5 page 357-422. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=5&A=9140&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=9140&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=273              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=6257              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=6842              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=6842              Contents of The Tipitaka Volume 10 http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]