ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

                          3.  Ambatthasutta
                          addhanagamanavannana
      [254] Evamme sutam .pe. Kosalesuti ambatthasuttam. Tatrayam
anupubbapadavannana. Kosalesuti kosala nama  janapadino 1- rajakumaRa. Tesam
nivaso ekopi janapado rulhisaddena "kosala"ti vuccati, tasmim kosalesu
janapade.
      Porana panahu:- yasma pubbe mahapanadam rajakumaram nananatakadini
disva sitamattampi akarontam sutva raja aha "yo mama puttam hasapesi,
sabbalankarena nam alankaromi"ti. Tato nangalanipi chaddetva mahajanakaye
sannipatite manussa atirekani 2- sattavassani nanakilayo dassetvapi tam
hasapetum nasakkhimsu. Tato sakko devaraja natakam pesesi, so dibbanatakam
dassetva hasapesi. Atha te manussa attano attano vasanokasabhimukhava
pakkamimsu. Te patipathe mittasuhajjadayo disva patisantharam karonta "kacci bho
kusalam, kacci bho kusalan"ti ahamsu.
      Tasma tam "kusalan"ti vacanamupadaya so padeso "kosala"ti 3-
vuccatiti.
      Carikancaramanoti addhanagamanam gacchanto. Carika ca namesa
bhagavato duvidha hoti turitacarika ca aturitacarika ca. Tattha durepi bodhaneyyapuggalam
disva tassa bodhanatthaya sahasa gamanam turitacarika nama,  sa mahakassapassa
paccuggamanadisu datthabba. Bhagava hi mahakassapassa paccuggamanam karonto 4-
muhuttena tigavutam maggam agamasi. Alavakassatthaya timsayojanam, tatha angulimalassa.
Pukkusatissa pana pancacattalisayojanam. Mahakappinassa visayojanasatam. Dhaniyassatthaya
sattayojanasatani agamasi. Dhammasenapatino saddhiviharikassa vanavasissa vanavasissa
tissasamanerassa tigavutadhikam visatiyojanasatam.
@Footnote: 1 Si. janapadino         2 cha.Ma. satirekani          3 ka. kosaloti
@4 cha.Ma. mahakassapattheram paccuggacchanto
      Ekadivasam kira thero "tissasamanerassa bhante gacchami"ti
aha. Bhagava "ahampi gamissami"ti vatva ayasmantam anandam amantesi
"ananda visatisahassanam chalabhinnanam arocehi `bhagava kira vanavasissa
tissasamanerassa santikam gamissati'ti. Tato dutiyadivase visatisahassakhinasavaparivaro
akase uppatitva visatiyojanasatamatthake tassa gocaragamadvare otaritva civaram
parupi. Tam kammantam gacchamana manussadisva "sattha no agato, ma
kammantam agamittha"ti vatva asanani pannapetva 1- yagum datva patarasabhattam 2-
karonta "kuhim bhante bhagava gacchati"ti daharabhikkhu pucchimsu. Upasaka na bhagava
annattha gacchati, idheva tissasamanerassa dassanatthaya agatoti. Te "amhakam
kulupakassa kira  therassa dassanatthayasattha agato, no vata no thero
oramatthako"ti somanassajata ahesum.
      Atha kho bhagavato bhattakiccapariyosane samanero game pindaya
caritva "upasakamahabhikkhusamgho"ti pucchi. Athassa te "sattha bhante agato"ti
arocesum. So bhagavantam upasankamitva pindapatena apucchi. Sattha tassa pattam
hatthena gahetva "alantissa, nitthitam bhattakiccan"ti aha. Tato upajjhayam
apucchitva attano pattasane  nisiditva bhattakiccamakasi. Athassa
bhattakiccapariyosane sattha mangalam vatva nikkhamitva gamadvare thatva "kataro te
tissa vasanatthanagamanamaggo"ti aha. Ayam bhagavati. Maggam desayamano purato
yahi tissati. Bhagava kira sadevakassa lokassa maggadesakopi samano "sakale
tigavute magge samaneram datthum lacchami"ti tam maggadesakam akasi.
      So attano vasanatthanam gantva bhagavato vattamakasi. Atha nam
bhagava "kataro te tissa cankamo"ti pucchitva tattha gantva samanerassa
nisidanapasane nisiditva "tissa imasmim thane sukham vasasiti 3- pucchi. So aha
"ama bhante imasmim thane me vasantassa sihabyagghahatthimigamoradinam saddam
sunato arannasanna uppajjati, taya sukham vasami"ti. Atha nam bhagava "tissa
@Footnote: 1 ka. pannapetva        2  ka. padavattam      3 Si., Ma. vasiti
Bhikkhusamgham sannipatehi, buddhadayajjam te dassami"ti vatva sannipatite bhikkhusamghe
upasampadetva vasanatthanameva agamasiti. Ayam turitacarika nama. Yam pana
gamanigamapatipatiya devasikam yojanadviyojanavasena pindapatacariyadihi lokam
anugganhantassa gamanam, ayam aturitacarika nama.
      Imam pana carikam caranto bhagava mahamandalam, majjhimamandalam,
antomandalanti imesam tinnam mandalanam annatarasmim carati. Tattha mahamandalam
navayojanasatikam, majjhimamandalam chayojanasatikam, antomandalam tiyojanasatikam. Yada
mahamandale carikam caritukamo hoti, mahapavaranaya pavaretva patipadadivase
mahabhikkhusamghaparivaro nikkhamati. Samanta yojanasatam ekakolahalam hoti. Purimam purimam
agata nimantetum  labhanti. Itaresu dvisu mandalesu sakkaro mahamandale
osarati. Tatra tam bhagava 1- tesu tesu gamanigamesu ekaham dviham vasanto
mahajanam amisapatiggahena anugganhanto,  dhammadanena cassa vivattasannissisatam kusalam
vaddhento navahi masehi carikam pariyosapeti. Sace pana antovasse bhikkhunam
samathavipassana taruna honti, mahapavaranaya apavaretva pavaranasangaham datva
kattikapunnamayam pavaretva migasirassa pathamapatipadadivase mahabhikkhusamghaparivaro
nikkhamitva majjhimamandale osarati. Annenapi karanena majjhimamandale carikam
caritukamo catumasam vasitvava nikkhamati. Vuttanayeneva itaresu dvisumandalesu
sakkaro majjhimamandale osarati. Bhagava purimanayeneva lokam anugganhanto
atthahi masehi carikam pariyosapeti. Sace  pana catumasam vutthavassassapi bhagavato
veneyyasatta aparipakkindriya honti, tesam indriyaparipakam agamayamano aparampi
ekamasam va dviticatumasam va tattheva vasitva mahabhikkhusamghaparivaro nikkhamati.
Vuttanayeneva itaresu dvisu mandalesu sakkaro antomandale osarati. Bhagava
purimanayeneva lokam anugganhanto sattahi va chahi va pancahi va catuhi va
masehi carikam pariyosapeti. Iti imesu tisu mandalesu yattha katthaci carikam
caranto na civaradihetu carati, athakho, ye duggatabalhajinnabyadhita, te kada
@Footnote: 1 cha.Ma. tattha bhagava, Si. tatra bhagava
Tathagatam agantva passissanti, mayi pana carikam carante mahajano tathagatadassanam
labhissati, tattha keci cittani pasadessanti, keci maladihi pujessanti, keci
katacchubhikkham dassanti, keci micchadassanam pahaya sammaditthika bhavissanti. Tam
tesam bhavissati digharattam hitaya sukhayati evam lokanukampaya carikam carati.
      Apica catuhi karanehi buddha  bhagavanto carikam caranti:- janghaviharavasena
sariraphasukatthaya, atthuppattikalabhikankhanatthaya, bhikkhunam sikkhapadapanna-
panatthaya, tattha tattha paripakagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthayati.
Aparehipi catuhi karanehi buddha bhagavanto carikam caranti:- "buddham saranam
gacchissanti"ti va "dhammam. Samgham saranam gacchissanti"ti va. "mahata dhammavassena 1-
catasso parisa santappessami"ti va. Aparehipi pancahi karanehi buddha
bhagavanto carikam caranti:- "panatipata viramissanti"ti va "adinnadana.
KamesumicchacaRa. Musavada. Suramerayamajjapamadatthana viramissanti"ti va.
Aparehipi atthahi karanehi buddha bhagavanto carikam caranti:- "pathamam jhanam
patilabhissanti"ti va "dutiyam .pe. Nevasannananasannayatanasamapattim pati-
labhissanti"ti va. Aparehipi atthahi karanehi buddha bhagavanto carikam caranti:-
"sotapattimaggam adhigamissanti"ti va  "sotapattiphalam .pe. Arahattaphalam
sacchikarissanati"ti vati. Ayam aturitacarika. Idha aturitacarika 2- adhippeta. Sa
panesa duvidha hoti nibaddhacarika ca anibaddhacarika ca. Tattha yam gamanigama-
nagarapatipativasena carati, ayam anibaddhacarika nama. Yam panekasseva
bodhaneyyasattassatthaya gacchati, ayam nibaddhacarika nama. Esa idha  adhippeta.
      Tada kira bhagavato pacchimayamakiccapariyosane dasasahassilokadhatuya
nanajalam pattharitva bodhaneyyabandhave olokentassa pokkharasatibrahmano
sabbannutananajalassa anto pavittho. Atha bhagava "ayam brahmano mayham
nanajale pannayati, `atthi nu khvassa upanissayo"ti vimamsanto sotapattimaggassa
upanissayam disva "esa mayi etam janapadam gate lakkhanapariyesanattham ambattham
@Footnote: 1 ka. dhammassavanena, Ma. dhammadesanaya    2 cha.Ma. carikati
Antevasim pahinissati, so maya saddhim vadapativadamkatva nanappakaram
asabbhivakyam vakkhati, tamaham dametva nibbisevanam karissami. So acariyassa
kathessati, athassacariyo tam katham sutva agamma mama lakkhanani pariyesissati,
tassaham dhammam desessami. So desanapariyosane sotapattiphale patitthahissati.
Desana mahajanassa saphala bhavissati"ti pancasatabhikkhuparivaro tam janapadam patipanno.
Tena vuttam "kosalesu carikam caramano mahata bhikkhusamghena saddhim  pancamattehi
bhikkhusatehi"ti.
       Yena icchanangalanti yena disabhagena icchanangalam avasaritabbam,
yasmim va padese icchanangalam. Icchanankalantipi 1- patho. Tadavasariti tena
avasari, tam va avasari. Tena disabhagena gato, tam va padesam gatoti attho.
Icchanangale viharati icchanangalavanasandeti icchanangalam upanissaya icchanan-
galavanasande silakkhandhavaram bandhitva samadhikontam ussapetva sabbannutananasaram
pavattayamano dhammaraja yathabhirucitena viharena viharati.
                        Pokkharasativatthuvannana
      [255] Tena kho pana samayenati yena samayena bhagava tattha
viharati. Tena samayena, tasmim samayeti ayamattho. Brahmam anatiti brahmano,
mantam 2- sajjhayatiti attho. Idameva hi jatibrahmananam niruttivacanam. Ariya
pana bahitapapatta brahmanati vuccanti. Pokkharasatiti 3- idam tassa namam.
Kasma pokkharasatiti vuccati? tassa kira kayo setapokkharasadiso, devanagare
Ussapitarajatatoranam viya  sobhati, sisam panassa kalavannam indanilamanimayam viya,
massupi candamandale kalamegharaji viya khayati, akkhini niluppalasadisani, nasa
rajatapanalika viya suvattita suparisuddha, hatthapadatalani ceva mukhadvaranca
katalakharasaparikammam viya sobhati, ativiya sobhaggappatto brahmanassa attabhavo,
arajake thane rajanam katum yuttamimam brahmanam. Evamesa 4- sassiriko. Iti nam
pokkharasadisatta pokkharasatiti sanjananti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ijjhanangalantipi  2 cha.Ma. mante  3 Si.,i. pokkharasaditi  4 Ma. evameva
      Ayam pana kassapasammasambuddhakalepi 1- tinnam vedanam paragu
dasabalassa danam datva dhammadesanam sutva devaloke nibbatti. So tato
manussalokam agacchanto matukucchivasam jigucchitva himavantapasse 2- mahasare
padumagabbhe nibbatti. Tassa ca sarassa avidure  tapaso pannasalaya vasati. So
tire thito tam padumam disva "idam padumam avasesapadumehi mahantataram, pupphitakale
nam gahessami"ti cintesi. Tam sattahenapi na pupphati. Tapaso "kasma nukho
idam sattahenapi na pupphati, handa nam gahessami"ti otaritva ganhi. Tam
tena  nalato chinnamattamyeva pupphitam. Athassabbhantare suvannacunnapinjaram viya
rajatabimbam 3- padumarenupinjaram setavannam darakam addasa. So "mahapunno esa
bhavissati, handa nam  patijaggami"ti pannasalam netva patijaggitva sattavassakalato 4-
patthaya tayo vede ugganhapesi. Darako tinnam vedanam param gantva
pandito byatto jambudipe aggabrahmano ahosi. So aparena samayena ranno
kosalassa sippam dassesi. Athassa sippe pasanno raja ukkattham nama mahanagaram
brahmadeyyam adasi. Iti nam pokkhare sayitatta pokkharasatiti sanjananti.
      Ukkattham ajjhavasatiti ukkatthanamake nagare vasati, abhibhavitva va
avasati. Tassa nagarassa samiko hutva yaya mariyadaya tattha vasitabbam, taya
mariyadaya vasi. Tassa kira nagarassa vatthum ukka thapetva ukkasu jalamanasu
aggahesum. Tasma tam ukkatthanti vuccati. Okkatthantipi patho, soyevattho.
Upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanam veditabbam. Tassa anupayogatta ca
sesapadesu. Tattha lakkhanam saddasatthato 6-  pariyesitabbam.
      Sattussadanti sattehi ussadam ussannam bahujanam akinnamanussam,
posavaniyahatthiassamoramigadianekasattasamakinnam cati attho. Yasma panetam nagaram
bahi avijjhitva jatena hatthiassadinam ghasatinena ceva gehacchadanatinena ca
sampannam. Tatha darukatthehi ceva gehasambharakatthehi ca. Yasma cassabbhantare
@Footnote: 1 cha.Ma.... kale       2 cha.Ma., i. himavantapadese     3 cha.Ma.... bimbakam
@4 i. sattavassikakalato     5 ka. vasati     6 panini 1,4-48 suttam passitabbam
      Vattacaturassadisanthana bahu pokkharaniyo, jalajakusumavicittani ca bahuni anekani
talakani udakassa niccabharitaneva honti, tasma "satinakatthodakan"ti vuttam.
Saha dhannenati sadhannam, pubbannaparannadibhedam bahudhannasannicayanti attho.
Ettavata yasmim nagare brahmanosetacchattam ussapetva rajalilaya 1- vasati,
tassa samiddhisampatti dipita hoti.
      Rajato laddham bhoggam rajabhogam. Kena dinnanti  ce? ranna
Pasenadina 2- kosalena dinanam. Rajadayanti ranno dayabhutam, dayajjanti attho.
Brahmadeyyanti setthadeyyam, chattam ussapetva rajasankhepena bhunjitabbanti
attho. Athava rajabhoganti sabbam chejjabhejjam anusasantena 3-  nadititthapabbatadisu
sunkam 4- ganhantena setacchattam ussapetva ranna hutva bhunjitabbam. Ranna
pasenadina kosalena dinnam rajadayanti ettha tam nagaram ranna dinnatta
rajadayam. Dayakarajadipanattham panassa "ranna pasenadina kosalena dinnanti
idam vuttam. Brahmadeyyanti setthadeyyam. Yatha dinnam na puna gahetabbam hoti
nissattham pariccattam, evam dinnanti attho.
      Assositi suni upalabhi, sotadvarasampattavacananigghosanusarena
annasi. Khoti avadharanatthe, padapuranamatte va nipato. Tatthavadharanatthena
assosieva, nassa koci savanantarayo ahositi ayamattho veditabbo. Padapuranena
pana padabyanjanasilitthatamattameva.
      Idani yamattham brahmano pokkharasati assosi. Tam pakasento
"samano khalu bho gotamo"ti adimaha. Tattha samitapapatta samanoti
veditabbo. Vuttam hetam "samitassa honti papaka akusala dhamma"tiadi. 5-
Bhagava ca anuttarena ariyamaggena samitapaPo. Tenassa yathabhuccagunadhigatametam
namam, yadidam samanoti. Khaluti anussavanatthe nipato. Bhoti brahmanajatisamudagatam
alapanamattam. Vuttampi cetam "bhovadi nama so hoti, sace hoti sakincano"ti. 6-
@Footnote: 1 Si., i. rajasilhaya        2 Ma. passenadina        3 i. anusasayantena
@4 i. sunke               5 Ma.mu. 12/434/380 mahaassapurasutta
@6   khu. dhammapada. 25/396/86,  Ma.Ma. 13/457/449 vasetthasutta
Gotamoti bhagavantam gottavasena parikitteti.  tasma samano khalu bho gotamoti
ettha samano kira bho gotamagottoti evamattho datthabbo.
      Sakyaputtoti idam pana bhagavato uccakulaparidipanam. Sakyakula
pabbajitoti saddhapabbajitabhavadipanam. Kenaci parijunnena anabhibhuto aparikkhinamyeva
tam kulam pahaya saddhapabbajitoti vuttam hoti. Tato param vuttatthameva. Tam kho
panatiadi samannaphale vuttameva. Sadhu kho panati sundaram kho pana, atthavaham
sukhavahanti vuttam hoti. Tatharupanam arahatanti  yatharupo so bhavam gotamo,
evarupanam yathabhuccagunadhigamena loke arahantoti laddhasaddanam 1- arahatam. Dassanam
hotiti pasadasommani akkhini ummiletva dassanamattampi sadhu hotiti evam
ajjhasayam katva.
                          Ambatthamanavakatha
      [256] Ajjhayakoti idam "na danime jhayanti na danime
jhayantiti kho vasettha `ajjhayaka ajjhayakat'evava tatiyam akkharam upanibbattan"ti 2-
evam pathamakappikakale jhanavirahitanam brahmananam garahavacanam. Idani pana nam
ajjhayatiti ajjhayako. Mante parivattetiti imina atthena pasamsavacanam katva
voharanti. Mante dharetiti mantadharo. 3-
      Tinnam vedananti irubbedayajubbedasamavedanam. 4- Otthapahatakaranavasena
param gatoti paragu. Saha nighanduna ca ketubhena ca sanighanduketubhanam. Nighanduti
nighandurukkhadinam 5- vevacanapakasakam sattham. Ketubhanti kiriyakappavikappo  kavinam
upakaravaham 6- sattham. Saha akkharappabhedena sakkharappabhedanam. Akkharappabhedoti
sikkha ca nirutti  ca. Itihasapancamananti athabbanavedam catuttham katva "itiha
asa, atiha asa"ti 7-   idisavacanapatisamyutto puranakathasankhato itihaso pancamo
etesanti itihasapancama, tesam itihasapancamanam vedanam.
@Footnote: 1 cha.Ma. laddhasaddhanam     2 di. pati. 11/132/81 aggannasutta   3 i. mantasaro
@4 cha.Ma. iruvedayajuvedasamavedanam    5 Si. namanighandurukkhadinam    6 Si. upakaraya
@7 cha.Ma. itiha asa, itiha asati
      Padam, visesanca 1- byakaranam adhiyati vedeti cati padako veyyakarano.
Lokayatam vuccati vitandavadasattham. Mahapurisalakkhananti mahapurisanam
buddhadinam lakkhanaparidipakam dvadasasahassaganthappamanam sattham. Yattha solasasahassagatha-
parimana buddhamanta nama ahesum, yesam vasena imina lakkhanena samannagata
buddha nama honti,  imina paccekabuddha, imina dve aggasavaka, asiti
mahasavaka, buddhamata, buddhapita, aggupatthako, aggupatthayika, raja
cakkavattiti ayam  viseso pannayati.
      Anavayoti imesu lokayatamahapurisalakkhanesu anuno paripurikari, 2-
avayo na hotiti vuttam hoti. Avayo nama yo tani atthato ca ganthato ca
sandharetum 3-  na sakkoti, anunnatapatinnatoti anunnato ceva patinnato
ca. Acariyenassa "yamaham janami tam tvam janasi"ti adina nayena anunnato.
"ama acariya"ti attana tassa pativacanadanapatinnaya patinnatoti attho.
Katarasmim adhikare? sake acariyake tevijjake pavacane.
      [257] Esa kira brahmano cintesi "imasmim loke `aham buddho,
aham buddho'ti uggatassa namam gahetva bahu jana vicaranti, tasma na me
anussavamatteneva upasankamitum yuttam. Ekaccam hi upasankamantassa apakkamanampi
garukam hoti, anatthopi uppajjati. Yannunaham mama antevasikam pesetva `buddho
va no va'ti janitvava upasankameyyan"ti, tasma manavam amantetva "ayam
tata"ti adimaha. Tam bhavantanti tassa bhoto gotamassa. Tatha santamyevati
tatha satoyeva. Etthapi 4- hi itthambhutakhyanatthavaseneva upayogavacanam.
      [258] Yatha katham panaham bho tanti ettha katham panaham bho
tam bhavantam gotamam janissami, yatha sakka so natum, tatha me acikkhahiti
attho. Yathati va nipatamattameva etam. Kathanti ayam akarapuccha, kena
karanenaham tam bhavantam gotamam janissamiti attho. Evam vutte kira nam
upajjhayo "kim tvam tata pathaviyam thito pathavim na passamiti viya, candimasuriyanam
@Footnote: 1 cha.Ma. tadavasesanca    2 cha.Ma. paripurakari    3  i. santanetum   4 cha.Ma. idhapi
Obhase thito candimasuriye na passamiti viya vadasi"tiadini vatva jananakaram
dassento "agatani kho tata"tiadimaha.
      Tattha mantesuti vedesu. Tathagato kira uppajjissatiti patikacceva
suddhavasa deva vedesu lakkhanani pakkhipitva "buddhamanta namete"ti
brahmanaveseneva vede vacenti "tadanusarena mahesakkha satta tathagatam
janissanti"ti. Tena pubbe vedesu mahapurisalakkhanani agacchanti. Parinibbute
pana tathagate anukkamena antaradhayanti. Tena etarahi natthi. 1- Mahapurisassati
panidhisamadanananakarunadigunamahato purisassa. Dveyeva gatiyoti dveeva nittha.
Kamancayam gatisaddo "panca kho ima sariputta gatiyo"tiadisu 2-   bhavabhede vattati.
"gati miganam pavanantiadisu 3- nivasanatthane. "evam adhimattagatimanto"ti 4- adisu
pannayam. "gatigatan"tiadisu 5- visatabhave. Idha pana nitthayam vattatiti veditabbo.
      Tattha kincapi yehi lakkhanehi samannagato raja cakkavatti hoti,
na teheva buddho hoti, jatisamannato pana taniyeva taniti vuccanti. Tena
vuttam "yehi samannagatassa"ti. Sace agaram ajjhavasatiti yadi agare vasati.
Raja hoti cakkavattiti catuhi acchariyadhammehi, sangahavatthuhi ca lokam ranjanato
raja,   cakkaratanam vatteti catuhi sampatticakkehi vattati, tehi ca param vatteti,
parahitaya ca iriyapathacakkanam vatto etasmim atthiti cakkavatti. Ettha ca
"raja"ti samannam, "cakakavatti"ti visesam. Dhammena caratiti dhammiko, nayena
samena vattatiti attho. Dhammena rajjam labhitva raja jatoti dhammaraja,
parahitadhammakaranena va dhammiko.  attahitadhammakaranena dhammaraja. Caturantaya
issaroti caturanto, catusamuddantaya, catubbidhadipavibhusitaya ca pathaviya issaroti
attho. Ajjhattam kopadi paccatthike bahiddha ca sabbe rajano vijetiti
vijitavi. Janapadatthavariyappattoti janapade dhuvabhavam thavarabhavam patto na sakka
kenaci caletum, janapado va tamhi thavariyappatto anussuko 6- sakammanirato acalo
asampavedhiti janapadatthavariyappatto.
@Footnote: 1 cha.Ma. natthiti  2 Ma.mu. 12/153/113   3 vi. parivara. 8/339/315
@4 Ma.mu. 12/161/125                5 vi.cula. 6/204/237,
@  khu. vimana. 26/657/63             6 Si. anussukko, cha.Ma.anuyutto
        Seyyathidanti nipato, tassa cetani katamaniti attho. Cakkaratanantiadisu
cakkanca tam ratijananatthena ratanancati cakkaratanam. Esa nayo sabbattha.
Imesu pana ratanesu ayam cakkavattiraja cakkaratanena ajitam jinati, hatthiassaratanehi
vijite yathasukham anucarati, 1- parinayakaratanena vijitamanurakkhati, avasesehi
upabhogasukhamanubhavati. Pathamena cassa ussahasattiyogo, pacchimena mantasattiyogo,
gahapatihatthiassaratanehi pabhusattiyogo suparipunno hoti, itthimaniratanehi
tividhasattiyogaphalam. So itthimaniratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukham.
Visesato cassa purimani tini adosakusalamulajanitakammanubhavena sampajjanti, majjhimani
alobhakusalamulajanitakammanubhavena, pacchimamekam amohakusalamulajanitakammanubhavenati
veditabbam. Ayamettha sankhePo. Vittharo pana bojjhangasamyutte 2- ratanasuttassa 2-
upadesato gahetabbo.
        Parosahassanti atirekasahassam. Surati abhirukajatika. Virangarupati
devaputtasadisakaya, evam taveke vannayanti. Ayam panettha sabhavo. 3- Virati
uttamasura vuccanti, viranam angam virangam, virakaranam viriyanti vuttam hoti,
virangam rupam etesanti virangarupa, viriyamayasarira viyati vuttam hoti.
Parasenappamaddanati sace patimukham 4- tittheyya parasena, tam madditum 5-
samatthati adhippayo. Dhammenati "pano na hantabbo"tiadina 6-
pancasiladhammena. Araham hoti sammasambuddho loke vivatatacchadoti ettha
ragadosamohamanaditthiavijjaduccaritacchadanehi sattahi paticchanne kilesandhakare
loke tam chadanam vivattetva samantato sanjataloko hutva thitoti vivattacchado. Tattha
pathamena padena pujarahata, dutiyena tassa hetu, yasma sammasambuddhoti, tatiyena
buddhattahetubhuta vivattacchadata vuttati veditabba. Athava vivatto ca vicchado cati
vivattacchado, vattarahito chadanarahito cati vuttam hoti. Tena araham vattabhavena,
sammasambuddho chadanabhavenati evam purimapadadvayasseva hetudvayam vuttam hoti,
dutiyena vesarajjena cettha purimasiddhi, pathamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi
tatiyasiddhi hoti. Purimanca dhammacakkhum,
@Footnote: 1 i. anuvicarati   2 sam. maha. 19/223/88 cakkavattisutta   3 Ma. sabbhavo
@4 Ma. parimukham     5 cha.Ma. parimadditum      6 di. maha. 10/244/151 mahasudassanasutta
Dutiyam buddhacakkhum, tatiyam samantacakkhum sadhetiti veditabbam. Tvam mantanam
patiggagahetati iminassa mantesu surabhavam janeti.
      [259] Sopi taya acariyakathaya lakkhanesu vigatasammoho ekobhasajato 1-
viya buddhamante sampassamano "evam bho"ti aha. Tassattho:- yatha bho tvam
vadasi, evam karissamiti. Valavarathamaruyhati valavayuttam ratham aruyhitva. 2-
Brahmano kira yena rathena sayam vicarati, tameva ratham datva manavam pesesi.
Manavakati 3- pokkharasatisseva antevasika. So kira nesam "ambatthena saddhim
gacchatha"ti sannam adasi.
      Yavatika yanassa bhumiti yattakam sakka hoti yanena gantum, ayam
yanassa bhumi nama. Yana paccorohitvati ayanabhumim dvarakotthakasamipam gantva
yanato patiorohitva.
      Tena kho pana samayenati yasmim samaye ambattho aramam pavisi,
tasmim pana samaye, thitamajjhanhikasamaye. 4- Kasma pana tasmim samaye cankamantiti?
panitabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanattham, divapadhanika va te. Tadisananhi
pacchabhattam cankamitva nhayitva sariram utum gahapetva nisajja samanadhammam
karontanam cittam  ekaggam hoti. Yena te bhikkhuti so kira "kuhim samano
gotamo"ti parivenato parivenam anagantva "pucchitvava pavisissami"ti
vilokento arannahatthi viya mahacankame cankamamane pamsukulike bhikkhu disva
tesam santikam agamasi. Tam sandhaya idam "yena te bhikkhu"ti adi vuttam.
Dassanayati datthum, passitukama hutvati attho.
      [260] Abhinnatakolannoti pakatakulajo. Tada kira jambudipe
ambatthakulam nama pakatakulam ahosi. Abhinnatassati rupajatimantakulapadesehi
pakatassa. Agaruti abhariko. Yo hi ambattham napetum na sakkuneyya, tassa
tena saddhim kathasallapo garu bhaveyya, bhagavato pana tadisanam manavanam satenapi
@Footnote: 1 cha.Ma. ekobhasajate         2 cha.Ma., i. abhiruhitva        3 cha.Ma. manavapi
@4 ka. thitamajjhantikasamaye          5 Ma. olokento
Sahassenapi panham putthassa vissajjane dandhayitattam natthiti mannamana "agaru
kho pana"ti cintayimsu. Viharoti gandhakutim sandhayahamsu.
      Ataramanoti aturito, sanikam padappamanatthane padam nikkhipanto vattam katva
susammattham muttadalasinduvarasantharasadisam valukam 1- avinasentoti attho.
Alindanti pamukham. Ukkasitvati ukkasitasaddam katva. Aggalanti dvarakavatam.
2- Akotehiti agganakhena 3- sanikam 4- kuncikachiddasamipe akotehiti vuttam hoti,
dvaram kira atiupari amanussa, atihettha dighajatika kotenti, tatha anakotteva
majjhe chiddasamipe kotetabbanti idam dvarakotanavattanti dipenta vadanti.
      [261] Vivari bhagava dvaranti na bhagava utthaya dvaram vivari,
"vivaratu"ti 5- pana hattham pasaresi. Tato "bhagava tumhehi anekasu kappakotisu
danam dadamanehi na sahattha dvaravivaranakammam katan"ti sayameva dvaram vivatam. Tam
pana yasma bhagavato manena vivatam, tasma "vivari bhagava dvaran"ti vattum vattati.
      Bhagavata saddhim sammodimsuti yatha khamaniyadini pucchanto bhagava
tehi, evam tepi bhagavata saddhim samappavattamoda ahesum. Sitodakam viya
unhodakena sammoditam ekibhavam agamamsu. Yaya ca "kacci bho gotama khamaniyam,
kacci yapaniyam, kacci bhoto ca gotamassa savakananca appabadham appatankam
lahutthanam balam phasuviharo"tiadikaya kathaya sammodimsu, tam pitipamojjasankhata-
sammodajanato, sammoditum yuttabhavato ca sammodaniyam, atthabyanjanamadhurataya
sucirampi kalam saretum nirantaram pavattetum arahabhavato saritabbabhavato ca
saraniyam. Suyyamanasukhato ca sammodaniyam,  anussariyamanasukhato ca saraniyam. Tatha
byanjanaparisuddhataya sammodaniyam, atthaparisuddhataya saraniyanti evamanekehi
pariyayehi sammodaniyam katham saraniyam vitisaretva pariyosapetva nitthapetva
ekamamtam nisidimsu.
      Ambattho pana manavoti so kira bhagavato rupasampattiyam
cittappasadamattampi akaritva "dasabalam apasadessami"ti udare baddhasatakam
@Footnote: 1 cha.Ma. valikam        2 ka. Si. kavatam       3 cha.Ma. agganakhehi
@4 Si. isakam           5 ka. vivariyatuti
Muncitva kanthe olambetva ekena hatthena dussakannam gahetva cankamam
abhiruhitva kalena bahum, kalena udaram, kalena pitthim dassento kalena
hatthavikaram, karena bhamukavikaram karonto "kacci te bho gotama dhatusamata,
kacci bhikkhaharena na kilamatha, 1- akilamathakaroyeva pana te pannayati, thulani hi
te angapaccangani, pasadikattham 2- gatagatatthane te bahu jana `lajapabbajito'ti
ca `buddho'ti ca uppannabahumana panitam ojavantamaharam denti. Passatha
bho geham cittasala viya dibbapasado viya. Imam mancam passatha, bimbohanam
passatha, kim evarupe thane vasantassa samanadhammam katum dukkaran"ti evarupam
upphandanakatham 3-  anacarabhavasaraniyam vitisaretiti 4- tena vuttam "ambattho pana
manavo cankamantopi nisinnena bhagavata kinci kinci 5- katham saraniyam vitisareti,
thitopi nisinnena bhagavata kinci kinci 5- katham saraniyam vitisaretiti.
      [262]  Athakho bhagavati atha bhagava "ayam manavo hattham pasaretva
bhavaggam gahetukamo viya, padam pasaretva avicim  vicaritukamo viya, mahasamuddam
taritukamo viya, sinerum  arohitukamo viya ca atthane vayamati, handa tena
saddhim mantemi"ti ambattham manavam etadavoca. Acariyapacariyehiti acariyehi ca
tesam acariyehi ca.
                         Pathamaibbhavadavannana
      [263]  Gacchanto vati ettha kamam tisu iriyapathesu brahmano
acariyabrahmanena saddhim sallapitumarahati, ayam pana manavo manatthaddhataya
kathasallapam 6- karonto cattaropi iriyapathe yojessamiti "sayano va hi bho
gotama sayanena"ti aha.
      Tato kira tam bhagava "ambattha gacchantassa va gacchantena thitassa
va thitena nisinnassa va nisinnena acariyena saddhim katha nama sabbacariyesu
@Footnote: 1 cha.Ma. na kilamasi, Ma. na kilamati          2 ka. pasadikani yattha, Si. pasadikattha
@3 cha.Ma., i. uppandanakatham                4 cha.Ma., i. katheti
@5-5 cha.Ma. kanci kanci                  6 cha.Ma. kathapalasam
Labbhati, tvam pana sayano sayanenacariyena saddhim kathesi, kinte acariyo gorupam,
udahu  gadrabhan"ti 1- aha. So kujjhitva "ye ca kho te bho gotama
mundakati adimaha. Tattha munde "munda"ti, samane ca "samana"ti vattum
vatteyya, ayam pana hilento "mundaka samanaka"ti aha. Ibbhati gahapatika.
Kanhati kanha, kalakati attho. Bandhupadapaccati ettha bandhuti brahma
adhippeto. Tam hi brahmana "pitamaho"ti voharanti. Padanam apacca
padapacca, brahmuno pitthipadato jatati adhippayo. Tassa kira ayam laddhi:-
brahmana brahmuno mukhato nikkhanta, khattiya urato, vessa nabhito, sudda
januto. Samana pitthipadatoti. 2- Evam kathento ca panesa kincapi aniyametva
katheti, athakho bhagavantameva vadamiti katheti.
      Athakho bhagava "ayam ambattho  agatakalato patthaya maya saddhim
kathayamano manameva nissaya katheti, asivisam givayam ganhanto viya, aggikkhandham
alinganto viya, mattavaravaranam sondaya paramasanto viya, attano pamanam
na janati, handa nam janapessami"ti cintetva "atthikavato kho pana te
ambattha"ti adimaha. Tattha agantva kattabbakiccasankhato attho etassa
atthiti atthikam, tassa manavassa cittam, atthikamassa atthiti atthikava, tassa
atthikavato, tava idhagamanam ahositi attho.
      Kho panati nipatamattam. Yayeva kho panatthayati yeneva kho
pana atthena. Agaccheyyathati mama va annesam va santikam yada kadaci
agaccheyyatha. Tameva atthanti idam purisalingavaseneva vuttam. Manasi kareyyathati
citte kareyyatha. Idam vuttam hoti:- tvam acariyena attano karaniyena pesito,
na  amhakam paribhavanatthaya, tasma tameva kiccam manasikarohiti. Evamassa annesam
santikam agatanam vattam dassetva mananigganhanattham "avusitavayeva kho pana"ti
adimaha. Tassattho:- passatha bho ayam ambattho manavo acariyakule avusitava
asikkhito appassuto va samano. Vusitamaniti "aham vusitava sikkhito bahussuto"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. tvan"ti            2 di. pati. 11/114/69, Ma.Ma. 13/402/389
Attanam mannati. Etassa hi evam pharusavacanasamudacarena. 1- Karanam kimannatra
avusitattati acariyakule   asamvuddha asikkhita appassutayeva hi evam vadantiti.
      [264] Kupitoti kuddho. Anattamanoti asakamano. Kim pana bhagava
tassa kujjhanabhavam natva evamaha udahu anatvati?  natva ahati. Kasma
natva ahati? tassa mananimmadanattam. Bhagava hi annasi "ayam maya evam
vutte kujjhitva  mama natake akkosissati, athassaham yatha nama kusalo bhisakko
dosam uggiletva niharati, evameva gottena gottam kulapadesena kulapadesam
utthapetva bhavaggappamanena viya utthitam manaddhajam mule chetva nipatessami"ti.
Khumsentoti ghattento. Vambhentoti hilento. Papito bhavissatiti candatadidosam 2-
papito bhavissati.
      Candati mananissitakodhayutta. Pharusati khaRa. Lahusati lahuka.
Appakeneva tussanti va  dussanti va, udakapitthe labukataham 3- viya appakeneva
uppalavanti. 4- Rabhasati 5- bahubhanino. Sakyanam mukhe vivate annassa vacanokaso
natthiti adhippayeneva vadati. Samanati idam "santa"ti purimapadasseva vevacanam.
Na sakkarontiti na brahmananam sundarenakarena 6- karonti. Na garum karontitim
brahmanesu garavam na karonti. Na manentiti na manena piyayanti. Na
pujentiti maladihi nesam pujam na karonti. Na apacayantiti abhivadanadihi nesam
apacitikammam 7- nicavuttim na dassenti. Tayidanti tam idam. Yadime sakyati yam
ime sakya na brahmane sakkaronti .pe. Na apacayanti, tam tesam
asakkarakaranadi sabbam na yuttam, nanulomanti attho.
                         Dutiyaibbhavadavannana
      [265] Aparaddhunti aparajjhimsu. Ekamidahanti ettha idati 8-
nipatamattam. Ekamahanti attho. Santhagaranti 9- rajjaanusasanasala. Sakyati
@Footnote: 1 cha.Ma. pharusavacanasamudacare       2 cha.Ma. candabhavadidosam       3 cha.Ma. alabukataham
@4 cha.Ma. upalavanti              5 cha.Ma. bhassa              6 i. sundare kare
@7 i. apacayanakammam             8 cha.Ma., i. idanti          9 cha.Ma. sandhagaram
Abhisittarajano. Sakyakumarati anabhisitta. Uccesuti yathanurupesu
pallankapithakavettasanaphalakacittattharanadibhedesu. Sanjagghantati upphandanavasena
mahahasitam hasanta. Samkilantati sitamattakaranaangulisanghattanapanippaharadanadini 1-
karonta. Mamanneva manneti evamaham mannami mamanneva anuhasanti, na annanti.
      Kasma pana te evamakamsuti? te kira ambatthassa kulavamsam jananti.
Ayam ca  tasmim samaye yava padanta olambetva nivatthasatakassa ekena hatthena
dussakannam gahetva khandhatthikam nametva manamadena matto viya agacchati. Tato
"passatha bho amhakam dasassa kanhayanagottassa ambatthassa agamanakaranan"ti
vadanta evamakamsu. Sopi attano kulavamsam janati. Tasma "mamanneva manne"ti
takkayittha.
      Asanenati "idamasanam, ettha nisidahi"ti evam asanena nimantanam
nama hoti, tatha na koci akasi.
                         Tatiyaibbhavadavannana
      [266] Latukikati khettaleddunam antaranivasini 2- khuddakasakunika.
Kulavaketi nivasanatthane. Kamalapiniti yadicchakabhanini. Yam yam icchati,  tam tam
lapati, na tam koci hamso va konco va moro va agantva "kim tvam
lapasi"ti nisedheti. Abhisajjitunti kodhavasena laggitum.
      Evam vutte manavo "ayam samano gotamo attano natake
latukikasadise katva amhe hamsakoncamorasame 3- karoti, nimmanodani jato"ti
mannamano uttarim cattaro vanne dasseti.
                         Dasiputtavadavannana
      [267] Nimmadetiti nimmadeti nimmane karoti. Yannunahanti yadi
panaham. "kanhayanohamasmi bho gotama"ti idam kira vacanam ambattho tikkhattum
mahasaddena avoca. Kasma avoca? kim asuddhabhavam na janatiti? ama janati.
@Footnote: 1 cha.Ma. hasita...       2 cha.Ma., i. antare nivasini      3 Ma..... morasadise
Janantopi bhavapaticchannametam karanam, tam anena na dittham. Apassanto mahasamano
kim vakkhatiti mannamano manathaddhataya avoca. Matapettikanti matapitunam
santakam. Namagottanti pannattivasena  namam, pavenivasena gottam. Anussaratoti
anussarantassa kulakotim sodhentassa. Ayyaputtati samino  putta. Dasiputtoti
gharadasiya putto. Tasma yatha dasena samino upasankamitabba, evam
anupasankamantam tam disva sakya anujagghimsuti dasseti.
      Ito param tassa dasabhavam, sakyananca samibhavam pakasetva attano
ca ambatthassa ca kulavamsam aharanto "sakya kho pana"ti adimaha. Tattha
dahantiti thapenti, okkako no pubbapurisoti evam kathentiti 1- attho.
Tassa kira ranjho kathanakale ukka viya mukhato pabha niccharati, tasma tam
"okkako"ti sanjanimsuti. Pabbajesiti nirahi.
      Idani te namavasena dassento "okkamukhan"ti adimaha.
Tatrayam anupubbikatha:-
      pathamakappikanam kira ranno mahasammatassa rojo nama putto
asohi. Rojassa vararojo, vararojassa kalyano,  kalyanassa varakalyano,
varakalyanassa mandhata, mandhatussa varamandhata, varamandhatassa uposatho,
uposathassa varo, varassa upavaro, upavarassa maghadevo 2-, maghadevassa paramparaya
caturasiti khattiyasahassani ahesum tesam pacchato tayo okkakavamsa ahesum. Tesu
tatiyaokkakassa panca mahesiyo ahesum hattha 3- citta jantu jalini visakhati.
Ekekissa pancapancaitthisataparivaRa. Sabbajetthakaya cattaro putta okkamukho
karakandu hatthiniko sinipuroti. 4- Panca dhitaro piya suppiya ananda vijita
vijitasenati. Iti sa nava putte vijayitva kalamakasi.
      Atha raja annam daharim abhirupam rajadhitaram anetva aggamahesitthane
thapeti. Sa jantum nama puttam vijayi. Atha nam pancamadivase alankaritva ranno
dassesi. Raja tuttho tassa varam adasi. Sa natakehi saddhim mantetva
@Footnote: 1 cha.Ma. karontiti             2 i. makkhadevo
@3 i. bhatta                4 cha.Ma., i. sinisuroti, Si. kasinipuroti
Puttassa rajjam yaci. Raja "nassa vasali, mama puttanam antarayam icchasi"ti
tajjesi. Sa punappunam raho rajanam paritosetva "maharaja musavado nama
na vattati"tiadini vatva yacatiyeva.
      Atha raja putte amantesi "aham tata tumhakam kanittham
jantukumaram disva tassa matu sahasa varam adasim, sa puttassa rajjam parinametum
icchati. Tumhe thapetva mangalahatthim, mangalaassam, mangalarathanca yattake icchatha,
tattake hatthiassarathe gahetva gacchatha. Mamaccayena agantva rajjam kareyyatha"ti
atthahi  amaccehi saddhim uyyojesi.
      Te nanapupakaram roditva kanditva "tata amhakam dosam khamatha"ti
rajananceva rajorodhe ca khamapetva, "mayampi bhatuhi saddhim gacchama"ti
rajanam apucchitva nagara  nikkhanta bhaginiyo adaya caturanginiya senaya
parivuta nagara nikkhamimsu. "kumara pitu accayena agantva rajjam karessanti,
gacchama ne upatthahama"ti cintetva bahu manussa anubandhimsu. Pathamadivase
yojanamatta sena ahosi, dutiye dviyojanamatta, tatiye tiyojanamatta. Kumara
mantayimsu "maha ayam 1- balakayo, sace mayam kanci samantarajanam madditva
janapadam ganheyyama, sopi no nappasaheyya. Kim paresam pilaya kataya,  maha
ayam jambudipo, aranne nagaram mapessama"ti himavantabhimukha gantva nagaravatthum
pariyesimsu.
      Tasmim ca samaye amhakam bodhisatto brahmanamahasalakule nibbattiva
kapilabrahmano nama hutva nikkhamma isipabbajjam pabbajitva himavantapasse
pokkharaniya tire sakavanasande pannasalam mapetva vasati. So kira bhummapalam 2-
nama vijjam janati, yaya uddham asitihatthe akase, hettha ca bhumiyampi gunadosam
passati. Ekasmim  padese tinagumbalata dakkhinavatta pacinabhimukha jayanti.
Sihabyagghadayo migasukare, sappabilara ca mandukamusike anubandhamana tam
padesam patva na sakkonti te anubandhitum. Annadatthum tehi santajjita
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati        2 cha.Ma. bhummajalam, Si. bhumicalam
Nivattantiyeva. So "ayam pathaviya aggappadeso"ti natva tattha attano
pannasalam mapesi.
      Atha te kumare nagaravatthum  pariyesamane attano vasanokasam agate
disva pucchitva tam pavattim natva tesu anukampam janetva avoca "imasmim
pannasalatthane mapitam nagaram jambudipe agganagaram bhavissati, ettha jatapurisesu
ekeko 1- purisasatampi purisasahassampi abhibhavitum 2- sakkhissati, ettha nagaram mapetha,
pannasalatthane ranno  gharam karotha. Imasmim hi okase thatva candalaputtopi
cakkavattibalena atiseyyo"ti. Nanu bhante ayyassa vasanokasoti? mama
vasanokasoti ma cintayittha, mayham ekapasse  pannasalam katva nagaram mapetva
"kapilavatthun"ti namam karothati. Te tatha katva tattha nivasam kappesum.
      Atthamacca 3-  "ime daraka vayappatta, sace nesam pita santike
bhaveyya, so avahavivaham kareyya, idani pana amhakam bharo"ti cintetva
kumarehi saddhim mantayimsu. Kumara "amhakam sadisa khattiyadhitaro nama na
passama, napi bhagininam sadise khattiyakumarake, asadisasampayoge 4- ca no uppanna
putta matito va pitito va aparisuddha jatisambhedam papunissanti, tasma
mayam bhaginihiyeva saddhim samvasam rocema"ti. 5- Te jatisambhedabhayena jetthabhaginim
matutthane 6- thapetva avasesahi samvasam kappesum.
      Tesam puttehi ca dhitahi ca vaddhamananam aparena samayena
jetthabhaginiya kuttharogo udapadi, kovilarapupphasadisani gattani ahesum. Rajakumara
imaya saddhim ekato nisajjatthanabhojanadini karontanampi upari ayam rogo
sankamatiti cintetva ekadivasam uyyanakilam gacchanta viya tam yane aropetva
arannam pavisitva bhumiyam pokkharanim khanapetva tattha khadaniyabhojaniyena saddhim tam
pakkhipitva gharasankhepena upari padaram paticchadetva pamsum datva pakkamimsu.
      Tena ca samayena ramo nama baranasiraja kuttharogi orodhehi 7-
ca natakehi ca 7- jigucchiyamano tena samvegena jetthaputtassa rajjam datva
@Footnote: 1 Ma. ekekam     2 Ma. na abhibhavitum   3 cha.Ma. athamacca   4 cha.Ma.... samyoge
@5 i. karomati     6 Si. matitthane    7-7 cha.Ma. natakitthihi ca orodhehi ca
Arannam pavisitva tattha pannasalam mapetva mulaphalani paribhunjanto na cirasseva
arogo suvannavanno hutva ito cito ca vicaranto mahantam susirarukkham disva
tassabbhantare solasahatthappamanam okasam sodhetva dvaram ca vatapanam ca
yojetva nissenim bandhitva tattha vasam kappesi. So angarakatahe aggim
katva rattim migasukaradinam 1- sadde 2- sunanto sayati. So "asukasmim padese siho
saddamakasi, asukasmim byaggho"ti sallakkhetva pabhate tattha gantva vighasamamsam
adaya pacitva khadati.
      Athekadivasam tasmim paccusasamaye aggim jaletva nisinne rajadhitaya
sariragandhena agantva byaggho tasmim padese pamsum viyuhanto padare vivaramakasi,
tena  ca vivarena sa byaggham disva bhita vissaramakasi. So tam saddam sutva
"itthisaddo eso"ti ca sallakkhetva patova tattha gantva "ko ettha"ti aha.
Matugamo samiti. Kimjatikasiti. Okkakamaharajassa dhitamhi"ti 3-. Nikkhamati.
Na sakka samiti. Kimkaranati. Chavirogo me atthiti. So sabbam pavattim pucchitva
khattiyamanena anikkhamantim "ahampi khattiyo"ti attano khattiyabhavam janapetva
nissenim datva uddharitva attano vasanokasam netva sayam paribhuttabhesajjaniyeva
datva nacirasseva arogam suvannavannam katva taya saddhim samvasam kappesi. Sa
pathamasamvaseneva gabbham ganhitva dve putte vijayi, punapi dveti evam
solasakkhattumpi vijayi. Evam te dvattimsa bhataro ahesum. Te anupubbena
vuddhippatte pita sabbasippani sikkhapesi.
      Athekadivasam eko ramaranno nagaravasi vanacarako pabbate  ratanani
gavesanto rajanam disva sanjanitva aha "janamaham deva tumhe"ti. Tato
nam raja sabbam pavattim pucchi. Tasmimyeva ca khane te daraka agamimsu. So te
disva "ke ime"ti aha. "putta me"ti ca vutte tesam matikavamsam pucchitva
"laddhamdani me pabhatan"ti nagaram gantva ranno arocesi. So "pitaram
anessami"ti caturanginiya senaya tattha gantva pitaram vanditva "rajjam deva
@Footnote: 1 i. migasakunadinam    2 ka. sare        3 ka. dhitamhiti, cha.Ma., i. dhita. samiti
Sampaticcha"ti yaci. So "alam tata, na tattha gacchami, idheva me imam rukkham
apanetva nagaram mapehi"ti aha. So tatha katva tassa nagarassa kolarukkham
apanetva katatta kolanagaranti ca byagghapathe katatta byagghapathanti 1- cati
dve namani aropetva pitaram vanditva attano nagaram agamasi.
      Tato vayappatte kumare mata aha "tata tumhakam kapilavatthuvasino
sakya matula santi. 2- Matuladhitanam pana vo evarupam nama kesaggahanam
hoti, evarupam dussaggahanam hoti. Yada ta nhanatittham agacchanti, tada
gantva yassa ya ruccati, so tam ganhatu"ti. Te tattheva gantva tasu
nhayitva 3- sisam sukkhapayamanasu yam yam icchimsu, tam tam gahetva namam savetva
agamimsu. Sakyarajano sutva "hotu bhane amhakam natakaeva  te"ti tunhi
ahesum. Ayam sakyakoliyanam uppatti. Evam tesam sakyakoliyanam annamannam
avahavivaham karontanam yava buddhakala anupacchinnoeva vamso agato. Tattha
bhagava sakyavamsam dassetum "te ratthasma pabbajita himavantapasse pokkharaniya
tire"ti adimaha. Tattha sammantiti vasanti. Sakya vata bhoti ratthasma
pabbajita aranne  vasantapi jatisambhedam akatva kulavamsam anurakkhitum sakya
samattha, patibalati attho. Tadaggeti tam aggam katva, tato patthayati attho.
So ca nesam pubbapurisoti so okkako raja etesam pubbapuriso. Natthi
etesam gahapativamsena sambhedanamattampiti.
      Evam sakyavamsam pakasetva idani ambatthavamsam pakasento "ranno
kho pana"ti adimaha. Kanham nama janesiti kalavannam antokucchiyamyeva
sanjatadantam parulhakesamassudathikam 4- puttam vijayi.  pabyahasiti 5- "yakkho
jato, pisaco jato"ti bhayena palayitva dvaram pidhaya  thitesu gharamanusakesu ito
citoca vicaranto "dhovatha man"ti adini vadanto uccasaddamakasi.
      [268] Te manavaka bhagavantam etadavocunti attano uparambhamocanatthaya
etam "ma bhavan"tiadivacanam avocum. Tesam kira etadahosi "ambattho
@Footnote: 1 Si. byagghapajjanti.           2 Si. honti        3 cha.Ma. nhatva
@4 cha.Ma., i. parulhamassudathikam   5 i. paccabhasiti
Amhakam acariyassa jetthantavasi, sace mayam evarupe thane ekadvevacanamattampi
na vakkhama, ayam no acariyassa santike amhe paribhindissati"ti uparambhamocanattham
evam avocum, cittena panassa nimmadabhavam akankhanti. Ayam kira mananissitatta
tesampi appiyova. Kalyanavakkaranoti madhuravacano. Asmim vacaneti attana
uggahite vedattayavacane. Patimantetunti pucchitam panham patikathetum, vissajjetunti
attho. Etasmim va dasiputtavacane. Patimantetunti uttarim 1- kathetum.
      [269] Athakho bhagavati athakho bhagava "sace ime manavaka ettha
nisinna evam uccasaddam karissanti, ayam katha pariyosanam na gamissati. Handa
ne nissadde katva ambattheneva saddhim kathemi"ti te manavake etadavoca.
Tattha mantavohati mantayatha. Maya saddhim patimantetuti maya saha kathetu. Evam
vutte manavaka cintayimsu "ambattho tava `dasiputtosi'ti vutte puna sisam
ukkhipitum nasikkhi, ayam kho jati nama dujjana, sace annampi kinci samano
gotamo `tvam daso'ti vakkhati, ko tena saddhim attam karissati. Ambattho
attana baddham putakam attanava mocetu"ti attanam parimocetva tasseva upari
khipanta "sujato ca bho gotama"ti adimahamsu.
      [270] Sahadhammikoti sahetuko sakarano. Akamapi byakatabboti
attana anicchantenapi byakaritabbo, avassam vissajjetabboti attho. Annena
va annam paticarissasiti annena vacanena annam vacanam paticarissasi ajjhottharissasi,
paticchadessasiti attho. Yo hi "kim gotto tvan"ti evam puttho
"aham tayo vede janami"ti adini vadati, ayam annena annam paticarati
nama. Pakkamissasi vati pucchitam panham janantova akathetukamataya utthayasana
gamissasi 2-  va
      tunhi ahositi samano gotamo mam samamyeva dasiputtabhavam kathapetukamo,
samam kathite ca daso nama jatoyeva hoti. Ayam pana dvikkhattum codetva
tunhi bhavissati, tato aham parivattitva pakkamissamiti cintetva tunhi ahosi.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. uttaram           2 cha.Ma. pakkamissasi
      [271] Vajiram panimhi assati vajirapani. Yakkhoti na yo va so
va yakkho, sakko devarajati veditabbo. Adittanti aggivannam. Sampajjalitanti
sutthu pajjalitam. Sajotibhutanti samantato jotibhutam, ekaggijalibhutanti 1- attho.
Thito hotiti mahantam sisam, kundalamakulasadisa 2- datha bhayanakani akkhinasadini
evam viruparupam mapetva thito.
      Kasma panesa agatoti? ditthivissajjapanattham. Apica "ahanceva
Kho pana dhammam deseyyam, pare ca me na ajaneyyun"ti 3- evam dhammadesanaya
appossukkabhavam apanne bhagavati sakko mahabrahmuna saddhim agantva "bhagava
dhammam desetha, tumhakam anaya avattamane mayam vattapessama, tumhakam
dhammacakkam hotu, amhakam anacakkan"ti  patinnam akasi. Tasma "ajja ambattham
tasetva panham vissajjapessami"ti agato.
      Bhagava ceva passati ambattho cati yadi hi tam annepi passeyyum,
tam karanam agaru assa, ayam samano gotamo ambattham attano vade anotarantam
natva yakkham avahetva dassesi, tato ambattho bhayena kathesi"ti vadeyyum.
Tasma bhagava ceva passati ambattho ca. Tassa tam disvava sakalasarirato
seda muccimsu, antokucchi viparivattamana 4- maharavam viravi. So "annepi nukho
passanti"ti olokento kassaci lomahamsamattampi naddasa. Tato "idam bhayam mameva
uppannam, sacaham yakkhoti vakkhami, `kim tavayeva 5- akkhini atthi, tvameva yakkham
passasi, pathamam yakkham adisva samanena gotamena vadasamghate 6- pakkhittova yakkham
passati'ti vadeyyun"ti cintetva "nadani me idha annam patisaranam atthi
annatra samana gotama"ti mannamano atha kho ambattho  manavo .pe.
Bhagavantam etadavoca.
      [272] Tanam gavesiti tanam gavesamano. Lenam gavesiti lenam
gavesamano. Saranam gavesiti saranam gavesamano. Ettha ca tayati rakkhatiti
@Footnote: 1 cha.Ma....jalabhutanti        2 cha.Ma. kandalamakulasadisa
@3 di. maha. 10/67/33, vinaYu. maha. 4/7/7, Ma.mu. 12/281/242, sam. saga.  15/172/164
@4 Si. parivattamana    5 cha.Ma. tuyhameva           6 cha.Ma. vadasamghatte
Tanam. Niliyanti etthati lenam. Saratiti saranam, bhayam himsati viddhamsetiti attho.
Upanisiditvati upagamma hetthasane nisiditva. Brututi 1- vadatu.
                           Ambatthavamsakatha
      [273-274] Dakkhinajanapadanti dakkhinapathoti pakatam. Gangaya
dakkhinato pakatajanapadam. 2- Tada kira dakkhinapathe bahu brahmanatapasa honti,
so tattha gantva ekam tapasam vattapatipattiya aradhesi. So tassa upakaram
disva aha "ambho purisa mantante demi, yam icchasi, tam mantam ganhahi"ti.
So aha "na me acariya annena mantena kiccam atthi, yassanubhavena avudham
nappavattati, 3- tam me mantam dehi"ti. So "bhadram bho"ti tassa dhanuagamaniyam
ambattham nama vijjam adasi, so tam vijjam gahetva tattheva vimamsitva "idani mama
manoratham puressami"ti isivesam gahetva okkakassa santikam gato. Tena vuttam
"dakkhinajanapadam gantva brahmamante adhiyitva rajanam okkakam upasankamitva"ti.
      Ettha brahmamanteti anubhavasampannataya setthamante. Ko nevam re
ayam mayham dasiputtoti ko nu evam are ayam mama dasiputto. So tam
khurappanti so raja tam maretukamataya sannayhati 4- tam saram tassa mantanubhavena
neva khipitum na apanetum sakkhi, tavadeva sakalasarire sanjatasedo bhayena vedhamano
atthasi.
      Amaccati mahamacca. Parisajjati itare parisavacaRa. 5- Etadavocunti
"dandakiranno 6- kisavacche tapase aparaddhassa avudhavutthiya sakalarattham vinattham,
nalikero pancasu tapasasatesu ajjuno ca angirase aparaddho pathavim bhinditva
nirayam pavittho"ti cintayanta bhayena etam "sotthi bhaddante"ti adivacanam avocum.
     Sotthi bhavissati rannoti idam vacanam kanho ciram tunhi hutva
tato anekappakaram yaciyamanova "tumhakam ranna madisassa isino khurappam
@Footnote: 1 cha.Ma. bravituti, i. brumetuti.    2 ka. janapadam      3 cha.Ma. na parivattati
@4 cha.Ma., i. sannahitam, Si. sannihitam 5 Ma. parisa jana  6 cha.Ma. dandakiranno
Sannayhantena bhariyam kammam katan"ti adini ca vatva paccha abhasi.
Undriyissatiti bhijjissati, thusamutthi viya vipapkirissatiti 1- idam so "janam
tasessami"ti musa bhanati. Sarasanthambhanamatteyeva hissa vijjaya anubhavo, na
annatra. Ito paresupi vacanesu eseva nayo.
      Pallomoti pannalomo. Lomahamsanamattampissa na bhavissati. Idam kira
so "sace me raja tam darikam dassati"ti patinnam karetva avaca. Kumare
khurappam patitthapesiti tena "saro otaratu"ti mante parivattite kumarassa
nabhiyam patitthapesi. Dhitaram adasiti sisam dhovitva adasam bhujissam katva dhitaram
adasi, ulare ca tam thane thapesi. Ma kho tumhe manavakati idam pana
bhagava "ekena pakkhena ambattho sakyanam nati hoti"ti pakasento tassa
samassasanattham aha. Tato ambattho ghatasatena abhisitto viya passaddhadaratho
hutva "samassasetva samano gotamo mam,  tosessami"ti ekena pakkhena natim
karoti, khattiyo kirahamasmiti cintesi.
                        Khattiyasetthabhavavannana
      [275] Athakho bhagava "ayam ambattho `khattiyosmi'ti sannam karoti,
attano akhattiyabhavam na janati, handa nam janapessami"ti khattiyavamsam dassetum
uttari desanam vaddhento "tam kim mannasi ambattha"ti adimaha. Tattha
idhati imasmim loke. Brahmanesuti brahmananam antare. Asanam va udakam
vati aggasanam va aggodakam va. Saddheti matake uddissa katabhatte. Thalipaketi
mangaladibhatte. Yanneti yannabhatte. Pahuneti pahunakanam katabhatte, pannakarabhatte
va. Apinussati api nu assa khattiyaputtassa. Avatam va assa anavatam
vati brahmanakannasu nivaranam bhaveyya va no va, brahmanadarikam labheyya va
na va labheyyati attho. Anupapannoti khattiyabhavam appatto, aparisuddhoti attho.
      [276] Itthiya va itthim karitvati itthiya va itthim pariyesitva.
Kismincideva pakaraneti kismincideva dose brahmananam ayutte akattabbakarane.
Bhassaputenati bhasmaputne, sise charikam okiritvati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. vippakiriyissatiti.
      [277] Janetasminti janatasmim, 1- pajayati attho. Ye gottapatisarinoti
ye janetasmim gottam patisaranti "aham gotamo, aham kassapo"ti, tesu loke
gottapatisarisu khattiyo settho. Anumata mayati mama sabbannutananena saddhim
samsanditva desita maya anunnata.
                      Pathamabhanavaravanna nitthita.
                        ----------------
                         Vijjacaranakathavannana
      [278]  Imaya pana gathaya "vijjacaranasampanno"ti imam padam
sutva ambattho cintesi "vijja nama tayo veda, caranam pancasilani, tayidam
amhakamyeva atthi, vijjacaranasampanno ce settho, mayameva settha"ti nittham
gantva vijjacaranam pucchanto "katamam pana tam bho gotama caranam, katama ca
pana sa vijja"ti aha. Athassa bhagava tam brahmanasamaye siddham jativadadipatisamyuttam
vijjacaranam patikkhipitva anuttaram vijjacaranam dassetukamo "na kho ambattha"ti
adimaha. Tattha jativadoti jatim arabbha vado, brahmanassevidam vattati,
na suddassati adivacananti attho. Eseva nayo sabbattha. Jativadavinibaddhati
jativade vinibaddha. Eseva nayo sabbattha.
      Tato ambattho "yatthadani mayam laggissamati cintayimha, tato no
samano gotamo mahavate thusam dhunanto 2- viya durameva avakkhipi. Yattha pana mayam
alagga, 3- tattha no niyojesi. Ayam no vijjacaranasampada natum vattati"ti
cintetva puna vijjacaranasampadam pucchi. Athassa bhagava samudagamato pabhuti
vijjacaranam dassetum "idha ambattha tathagato"ti adimaha.
      [279] Ettha ca bhagava caranapariyapannampi tividham silam vibhajanto
"idamassa hoti caranasmin"ti aniyyatetva "idampissa hoti silasmin"ti
silavaseneva niyyatesi. Kasma? tassapi hi kinci kinci silam atthi, tasma
caranavasena niyyatiyamane "mayampi caranasampanna"ti tattha tattheva laggeyya. Yam
@Footnote: 1 cha.Ma. janitasmim       2 ka. utthunanto         3 cha.Ma. na laggama
Pana tena supinenapi 1- na ditthapubbam tasseva vasena niyyatento "pathamam jhanam
upasampajja viharati, idampissa hoti caranasmim .pe. Catuttham jhanam upasampajja
viharati, idampissa hoti caranasmin"ti adimaha. Ettavata atthapi samapattiyo
"caranan"ti niyyatita honti, vipassanananato pana patthaya atthavidhapi panna
"vijja"ti niyyatita.
                        Catuapayamukhakathavannana
      [280] Apayamukhaniti vinasamukhani. Anabhisambhunamanoti asampapunanto,
avisahamano va. Kharividhamadayati ettha khariti aranikamandalu
sucicamaradayo 2- tapasaparikkhaRa. Vidhoti kajo. Tasma kharibharitam kajamadayati
attho. Ye pana "kharivividhan"ti pathanti,  te "khariti kajassa namam, vividhanti
bahukamandaluadiparikkharan"ti vannayanti. Pavattaphalabhojanoti patitaphalabhojano.
Paricarakoti kappiyakaranapattapatiggahanapadadhovanadivattakaranavasena paricaranako.
Kamanca gunadhikopi khinasavasamanero puthujjanabhikkhu novuttanayena paricarako
hoti, ayam pana na tadiso gunavasenapi veyyavaccakaranavasenapi lamakoyeva.
      Kasma pana tapasapabbajja sasanassa vinasamukhanti vuttati? yasma
Gacchantam gacchantam sasanam tapasapabbajjavasena osakkissati. Imasmim hi sasane
pabbajitva tisso sikkha puretum asakkontam lajjino sikkhakama "natthi taya
saddhim uposako va pavarana va samghakammam va"ti jigucchitva parivajjanti. So
"dukkaram khuradharupamam sasane patipattipuranam dukkham, tapasapabbajja pana sukara
ceva bahujanasammata ca"ti vibbhamitva tapaso hoti. Anne tam disva
"kim taya katan"ti pucchanti. So "bhariyam tumhakam sasane kammam, idha pana
sacchandacarino mayan"ti vadati. Sopi "yadi evam ahampi ettheva pabbajami"ti
tassa anusikkhanto tapaso hoti. Evam annepi annepiti kamena tapasava
bahuka honti. Tesam uppannakale sasanam osakkitam nama bhavissati. Loke
@Footnote: 1 cha.Ma. supinepi           2 cha.Ma. sujacamaradayo
Evarupo buddho nama uppajji, tassa idisam nama sasanam ahositi sutamattameva
bhavassati. Idam sandhaya bhagava tapasapabbajjam  sasanassa vinasamukhanti aha.
      Kuddalapitakanti 1- kandamulaphalaggahanattham kuddalanceva 1- pitakanca.
Gamasamantam vati vijjacaranasampadadini anabhisambhunanto, kasikammadihi ca jivitam
nipphadetum dukkhanti mannamano bahujanakuhapanattham gamasamante va nigamasamante
va aggisalam katva sappiteladadhimadhuphanitatilatanduladihi ceva nanadaruhi ca
homakaranavasena aggim paricaranto acchati.
      Catudvaram agaram karitvati catumukham panagaram katva tassa dvare
mandapam katva tattha paniyam upatthapetva agatagate paniyena apucchati.
Yampissa addhika kilanta paniyam pivitva parituttha bhattaputam va tanduladini va
denti, tam sabbam gahetva ambilayaguadini katva bahutaram amisasangahanattham 2-
kesanci annam deti, kesanci bhattapacanabhajanadini deti. Tehipi dinnam
amisam va pubbannaparannadini 3- va ganhati, tani vaddhiya payojeti. Evam
vaddhamanavibhavo gomahimsadasidasapariggaham karoti, mahantam kutumbam santhapeti. Imam
sandhayetam vuttam "catudvaram agaram karitva acchati"ti. "tamaham yathasatti yathabalam
patipujessami"ti idam panassa patipattimukham. Imina hi mukhena so evam
patipajjatiti. Ettavata cabhagavata sabbapi tapasapabbajja niddittha honti.
      Katham? atthavidha hi tapasa saputtabhariya unchacariya anaggipakkika
Asamapaka ayamutthika 4- dantavakkalika pavattaphalabhojana 5- pandupalasikati.
Tattha ye keniyajatilo viya kutumbam santhapetva vasanti, te saputtabhariya nama.
      Ye pana "saputtadarabhavo nama pabbajitassa ayutto"ti
layanamaddanatthanesu vihimuggamasatiladini sankaddhitva pacitva paribhunjanti,
te unchacariya nama.
@Footnote: 1 cha.Ma. kudalapitakanceva, kudalanceva  2 cha.Ma. amisagahanattham  3 cha.Ma. pubbannadini
@4 cha.Ma. asammutthika, Ma. ayamutthika   5 Si. pavattaphalabhojino
      Ye pana "khalena khalam vicaritva vihim aharitva kottetva
paribhunjanam nama ayuttan"ti gamanigamesu tandulabhikkham gahetva pacitva
paribhunjanti, te anaggipakkika nama.
      Ye pana "kim pabbajitassa samapakena"ti gamam pavisitva pakkabhikkhameva
ganhanti, te asamapaka nama.
      Ye "divase divase bhikkhapariyetthi nama dukkha pabbajitassa"ti
mutthipasanena ambatakadinam rukkhanam tacam kottetva khadanti, te ayamutthika
nama.
      Ye pana "pasanena tacam kottetva vicaranam nama dukkhan"ti
danteheva ubbatetva khadanti, te dantavakkalika nama.
      Ye "dantehi ubbatetva khadanam nama dukkham pabbajitassa"ti
leddudandadihi paharitva patitaphalani paribhunjanti, te pavattaphalabhojana nama.
      Ye pana "leddudandadihi patetva paribhogo nama asaruppo
pabbajitassa"ti  sayam patitaneva pupphaphalapandupalasadini khadanta yapenti, te
pandupalasika nama.
      Te tividha ukkatthamajjhimamudukavasena. Tattha ye nisinnatthanato
anutthaya hatthena papunatthaneyeva patitam gahetva khadanti, te ukkattha. Ye
ekarukkhato annam rukkham na gacchanti, te majjhima. Ye tam tam rukkhamulam gantva
pariyesitva khadanti, te muduka.
      Ima pana atthapi tapasapabbajja imahi catuhiyeva sangaham gacchanti.
Katham? etasu hi saputtabhariya ca unchacariya ca agaram bhajanti. Anaggipakkika
Ca asamapaka ca agyagaram bhajanti. Ayamutthika ca dantavakkalika ca kandamulaphalabhojanam
bhajanti. Pavattaphalabhojana ca pandupalasika ca pavattaphalabhojanam bhajanti. Tena vuttam
"ettavata ca bhagavata sabbapi tapasapabbajja niddittha honti"ti.
      [281-282]   Idani bhagava sacariyakassa ambatthassa vijjacaranasampadaya
apayamukhampi appattabhavam dassetum "tam kim mannasi ambattha"ti adimaha. Tam
uttanatthameva. Attana apayikopi aparipuramanoti attana vijjacaranasampadaya
apayikenapi aparipuramanena.
                       Pubbakaisibhavanuyogavannana
      [283] Dattikanti dinnakam. Sammukhibhavampi na dadatiti kasma na
dadati? so kira sammukhavattanim nama vijjam janati. Yada raja maharahena
alankarena alankato hoti, tada ranno samipe thatva tasla alankarassa namam
ganhati. Tassa raja name gahite "na demi"ti vattum na sakkoti. Datva
puna  chanadivase "alankaram aharatha"ti vatva "natthi deva tumhehi brahmanassa
dinno"ti vutto "kasma me dinno"ti pucchi. Te amacca "so brahmano
sammukha avattanimayam janati. Taya tumhe avattetva gahetva gacchati"ti
ahamsu. Apare ranna saha tassa atisahayabhavam asahanta ahamsu "deva etassa
brahmanassa sarire sankhaphalitakuttham 1- nama atthi, tumhe etam disvava alingatha
paramasatha, idam ca kuttham nama kayasamsaggavasena anugacchati, ma evam karotha"ti.
Tato patthaya tassa raja sammukhibhavam na deti.
      Yasma pana so brahmano pandito khattavijjaya 2- kusalo, tena
saha mantetva katakammam nama na virujjhati. Tasma sanipakarassa anto thatva
bahi thitena tena saddhim manteti. Tam sandhaya vuttam "tirodussantena manteti"ti.
Tattha tirodussantenati tirodussaantena. 3- Ayameva va patho. Dhammikanti
anavajjam. Payatanti abhiharitva dinnam. Katham tassa  rajati yassa ranno
brahmano idisam bhikkham patigganheyya, katham tassa brahmanassa so raja
sammukhibhavampi na dadeyya. Ayam pana adinnakam mayaya ganhati, tenassa sammukhibhavam
raja na detiti nitthamettha gantabbanti ayametthadhippayo. "idam pana karanam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sankhapalitakuttham       2 ka. khettavijjaya       3 cha.Ma. tirodussena
Thapetva rajanam ceva brahmanam ca na anno koci janati, tadetam evam
rahassampi paticchannampi `addha sabbannu samano gotamo'ti nittham gamissati"ti
bhagava pakasesi.
      [284] Idani ayanca ambattho, acariyo cassa mante nissaya
atimanino. Tena tesam mantanissitamananimmaddanattham uttarim desanam vaddhento
"tam kim mannasi ambattha, idha raja"ti adimaha. Tattha rathupatthareti rathamhi
ranno thanattham attharitva sajjitappadese. Uggehi vati uggatuggatehi va
amaccehi. Rajannehiti anabhisittakumarehi. Kinci deva mantananti asukasmim
padese talakam va matikam va katum vattati, asukasmim gamam va nigamam va nagaram
va nivesetunti evarupam pakatamantanam. Tadeva mantananti yam ranna mantitam,
tadeva. Tadisehiyeva sisukkhepabhamukakhepadihi akarehi manteyya. Rajabhanitanti yatha
ranna bhanitam tassatthassa sadhanasamattham, sopi tassatthassa sadhanasamatthameva bhanitam
bhanatiti attho.
      [285] Pavattaroti pavattayitaro. Yesanti yesam santakam. Mantapadanti
vedasankhatam 1- mantameva. Gitanti atthakadihi dasahi poranakabrahmanehi
sarasampattivasena sajjhayitam. Pavuttanti annesam vuttam, vacitanti attho.
Samihitanti 2- samupabyulham rasikatam, 3- pindam katva thapitanti attho.
Tadanugayantiti etarahi brahmana tantehi pubbe gitam anugayanti anusajjhayanti.
Tadanubhasantiti tam anubhasanti, idam purimasseva vevacanam. Bhasitamanubhasantiti tehi
bhasitam sajjhayitam anusajnayanti. Vacitamanuvacentiti tehi annesam vacitam
anuvacenti.
      Seyyathidanti te katameti attho. Atthakoti adini tesam namani.
Te kira dibbena cakkhuna oloketva parupaghatam akatva kassapasammasambuddhassa
bhagavato pavacanena saha samsanditva mante ganthesum apare 4- pana brahmana
panatipatadini pakkhipatva tayo vede bhinditva buddhavacanena saddhim viruddham 5-
@Footnote: 1 Ma. bedattayasankhatam       2 cha.Ma. samihitanti    3 Si. rasirasikatam
@4 cha.Ma., i. apara pare    5 cha.Ma., i. viruddhe
Akamsu. Netam thanam vijjatiti yena tvam isi bhaveyyasi, etam karanam na vijjati.
Idha bhagava yasma "esa pucchiyamanopi attano avattharanabhavam natva pativacanam
na dassati"ti janati, tasma patinnam aggahetvava tam isibhavam patikkhipi.
      [286] Idani yasma te porana dasa brahmana niramagandha
anitthigandha rajojalladhara brahmacarino arannayatane pabbatapadesu vanamulaphalahara
vasimsu. Yada katthaci gantukama honti, iddhiya akaseneva gacchanti,
natthi tesam yanena kiccam. Sabbadisasu ca nesam mettadibarahmaviharabhavanava
arakkha hoti, natthi tesam pakarapurisaguttihi attho. Imina ca ambatthena
sutapubba tesam patipatti, tasma imassa sacariyakassa tesam patipattito arakabhavam
dassetum "tam kim mannasi ambattha"ti adimaha.
      Tattha vicitakalakanti vicinitva apanitakalakam. Vethakanatapassahiti
dussapattadussaveniadihi vethakehi namitaphasukahi. Kuttavalehiti sobhakaranattham
kappetum  yuttatthanesu kappitavalehi. Ettha ca valavanamyeva vala kappita, na
rathanam, valavapayuttatta pana rathapi "kuttavala"ti vutta. Ukkinnaparikhasuti
khataparikhasu. Okkhittapalighasuti thapitapalighasu. Nagarupakarikasuti ettha upakarikati
paresam arohanivaranattham samantanagarapakarassa adhobhage katasudhakammam vuccati.
Idha  pana tahi upakarikahi yuttani nagaraneva "nagarupakarikayo"ti adhippetani.
Rakkhapentiti tadisesu nagaresu vasantapi attanam rakkhapenti. Kankhati sabbannu,
"na sabbannu"ti evam samsayo. Vimatiti tasseva vevacanam, virupa mati vinicchitum 1-
asamatthati attho. Idam bhagava "ambatthassa imina attavavena maggapatubhavo
natthi, kevalam divaso vitivattati, ayam kho pana lakkhanapariyesanattham agato, tampi
kiccam na sarati. Handassa satijananattham nayam demi "ti aha.
                       Dvelakkhanadassanavannana
      [287] Evam vatva pana yasma buddhanam nisinnanam va nipannanam
va koci lakkhanam pariyesitum na sakkoti, thitanam pana cankamantanam va sakkoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. vinicchinitum, Si. vinicchetum
Acinnam cetam buddhanam lakkhanapariyesanattham agatabhavam natva utthayasana
cankamadhitthanam nama, tena bhagava utthayasana bahi  nikkhanto. Tasma "atha
kho bhagava"ti adi vuttam.
      Samannesiti gavesi, "ekam, dve"ti va ganayanto samanayi.
Yebhuyyenati payena. Bahukani addasa, appani na addasati attho. Tato
yani na addasa, tesam dipanattham vuttam "thapetva dve"ti. Kankhatiti "aho
vata passeyyan"ti patthanam uppadeti. Vicikicchatiti tato tato tani vicinanto
kicchati na sakkoti datthum. Nadhimuccatiti taya vicikicchaya sananitthanam na gacchati.
Na sampasidatiti tato "paripunnalakkhano ayan"ti bhagavati pasadam napajjati.
Kankhaya va dubbala vimati vutta, vicikicchaya majjhima, anadhimuccanataya balavati,
asampasadena tehi tihi dhammehi cittasasa kalusiyabhavo. Kosohiteti vatthikosena
paticchannena. Vatthaguyheti angajate. Bhagavato hi varavaranasseva kosohitam
vatthaguyham suvannapadumagabbhasamanam. 1- So tam vatthapaticchannatta apassanto,
antomukhagataya ca jivhaya pahutabhavam asallakkhento tesu dvisu lakkhanesu kankhi
ahosi vicikicchi.
      [288] Tatharupanti tathamrupam. 2- Kimettha annena vattabbam, vuttametam
nagasenatthereneva milindaranna putthena:- dukkaram 3- bhante nagasena bhagavata
katanti. Kim maharajati. Mahajanena hirikaranokasam brahmayubrahmanassa ca,
antevasiuttarassa 4- ca, bavarissa antevasinam solasabrahmananam 5- ca, selassa
brahmanassa ca, antevasinam tisatamanavanam 6- ca dassesi bhanteti. Na maharaja
bhagava guyham dassesi chayam bhagava dassesi. Iddhiya abhisamkharitva nivasananivattham
kayabandhanabaddham civaraparutam chayarupakamattam dassesi maharajati. Chayam ditthe
sati ditthamyeva nanu bhanteti. Titthatetam maharaja, hadayarupam disva bujjhanakasatto
@Footnote: 1 cha.Ma. suvannavannam padumagabbhasamanam   2 cha.Ma. tamrupam   3 Si. atidukkaram,
@  milinda. 228                 4 ka.,Ma. antevasinam uttarassa, Ma.Ma. 13/384/366
@5 khu.su. 25/1027-1028/530 suttanipata khu.cula. 30/47/6(saya.)  6 Ma.Ma. 13/398/382
Bhaveyya, dahayamamsam niraharitva 1- dasseyya sammasambuddhoti. Kallosi bhante
nagasenati. 2-
      Ninnametvati niharitva. Anumasiti kathinasucim viya katva anumajji,
tathakaranena cettha mudubhavo, kannasotanumasanena dighabhavo, nasikasotanumasanena
tanubhavo, nalatacchadanena  puthulabhavo pakasitoti veditabbo.
      [289] Patimanentoti agamento, agamanamassa patthento
udikkhantoti attho.
      [290] Kathasallapoti katha ca sallapo ca, kathanapatikkathananti attho.
      [291] Aho vatati garahavacanametam. Reti idam hilanavasena amantanam.
Panditakati tameva jigucchanto aha. Sesapadadvayepi eseva nayo. Evarupena kira
bho puriso atthacarakenati idam "yadiso tvam, edise atthacarake hitakarake sati
puriso nirayamyeva gaccheyya, na annatra"ti idamattham sandhaya vadati. Asajja
asajjati ghattetva ghattetva. Amhepi evam upaneyya upaneyyati
"brahmano kho pana ambattha pokkharasati"ti adini vatva evam upanetva
upanetva paticchannakaranam avikaritva suddadasadibhavam 3- aropetva avaca,
tayamha akkosapitati adhippayo. Padasayeva pavattesiti padena paharitva
bhumiyam patesi. Yanca so pubbe acariyena saddhim ratham aruyhitva sarathi hutva
agamasi, tampissa thanam acchinditva rathassa purato padasayevassa gamanamakasi.
                     Pokkharasatibuddhupasankamanavannana
      [292-296] Ativikaloti sutthu vikalo, sammodaniyakathayapi kalo
natthi. Agama nukhvidha bhoti agama nu kho idha bho. Adhivasetuti sampaticchatu.
Ajjatanayati yam me tumhesu karam karoto ajja bhavissati punnanca
pitipamojjanca, tadatthaya. Adhivasesi bhagava tunhibhavenati bhagava kayangam va
vacangam va acopetva abbhantareyeva khantim dharento tunhibhavena adhivasesi.
Brahmanassa anuggahanattham manasava sampaticchiti vuttam hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma. ninnetva        2 milinda. 288 vatthaguyhanidassanapanha
@3 cha.Ma. sutthu dasadibhavam
      [297] Panitenati uttamena. Sahatthati sahatthena. Santappesiti
sutthu tappesi, paripunnam suhitam yavadattham akasi. Sampavaresiti sutthu pavaresi,
"alam alan"ti hatthasannaya patikkhipapesi. Bhuttavinti bhuttavantam. Onitapattapa-
ninti 1- pattato  onitapanim, apanitahatthanti vuttam hoti. Onittapattapanintipi
patho. Tassattho:- onittam nanabhutam vinabhutam pattam panito assati
onittapattapani, tam onittapattapanim. Hatthe ca pattanca dhovitva ekamante
pattam nikkhipitva nisinnanti attho. Ekamantam nisiditi bhagavantam evam bhutam
natva ekasmim okase nisiditi attho.
      [298] Anupbbikathanti anupatipatikatham. Anupubbikatha nama danantaram
silam, silanantaram saggo, sagganantaram maggoti etesam atthanam dipanakatha. Teneva
"seythidam danakathan"ti adimaha. Okaranti avakaram lamakabhavam. Samukkamsikati
samam ukkamsika, attanayeva uddharitva gahita, sayambhunanena dittha asadharana
annesanti attho. Ka pana sati? ariyasaccadesana. Tenevaha "dukkham samudayam
nirodham maggan"ti. Dhammacakkhunti idha 2- sotapattimaggo adhippeto, tassa
uppattiakaradassanattham "yamkinci samudayadhammam, sabbantam nirodhadhamman"ti aha.
Tanhi nirodham arammanam katva kiccavasena evam sabbasankhatam pativijjhantam uppajjati.
                 Pokkharasatiupasakattapativedanakathavannana
      [299] Dittho ariyasaccadhammo etenati ditthadhammo. Esa nayo
sesapadesupi. Tinna vicikiccha anenati tinnavicikiccho. Vigata kathamkatha assati
vigatakathamkatho. Vesarajjappattoti visaradabhavam patto. Kattha? satthusasane.
Nassa paro paccayo, na parassa saddha 3- ettha vattatiti aparappaccayo. Sesam
sabbattha pubbe vuttanayatta uttanatthatta ca pakatamevati.
                  Iti sumangalavisasiniya dighanikayatthakathaya
                      ambatthasuttavannana nitathita.
                              Tatiyam.
@Footnote: 1 cha.Ma. onittapattapaninti    2 cha.Ma. ettha    3 cha.Ma., i. saddhaya



             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 215-250. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=4&A=5643&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=5643&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=141              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1920              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=2269              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=2269              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]