ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

                         2. Samannaphalasutta
                         rajamaccakathavannana
      [150] Evamme sutam .pe. Rajagaheti samannaphalasuttam. Tatrayam
anupubbapadavannana. 3- Rajagaheti evam namake nagare. Tam hi mandhatumaha-
govindadihi pariggahitatta rajagahanti vuccati. Annepettha pakare vannayanti.
Kintehi. Namamattametam tassa nagarassa. Tampanetam buddhakale ca cakkavattikale ca
nagaram hoti, sesakale sunnam hoti yakkhapariggahitam, tesam vasanavanam 4- hutva
@Footnote: 1 ka. jativane   2 Si. pacinam  3 cha.Ma.i. apubbapadavannana  4 Si. vasantavanam
Titthati. Viharatiti avisesena iriyapathadibbabrahmaariyaviharesu annataraviharasamangi-
paridipanametam. Idha pana thanagamananisajjasayanappabhedesu iriyapathesu annatarairiya-
pathasahayogaparidipanam. Tena thitopi gacchantopi nisinnopi sayanopi bhagava
viharaticceva veditabbo. So hi ekam iriyapathabadhanam annena iriyapathena
vicchinditva aparipatantam 1- attabhavam harati pavatteti, tasma viharatiti vuccati.
      Jivakassa komarabhaccassa ambavaneti idamassa yam gocaragamam
upanissaya viharati, tassa samipanivasanatthanaparidipanam. 2- Tasma rajagahe viharati
jivakassa komarabhaccassa ambavaneti rajagahasamipe jivakassa komarabhaccassa
ambavane viharatiti evamettha attho veditabbo. Samipatthe hi etam bhummavacanam.
Tattha jivatiti jivako, kumarena bhatoti komarabhacco. Yathaha "kim bhane etam
kakehi samparikinnanti? darako devati. Jivati bhaneti? jivati devati. Tenahi
bhane tam darakam amhakam antepuram netva dhatinam detha posetunti. Tassa jivatiti
jivakoti namam akamsu. Kumarena posapitoti komarabhaccoti namam akamsu"ti 3-
ayamettha sankhePo. Vittharena pana jivakavatthu khandhake agatameva. Vinicchayakathapissa
samantapasadikaya vinayatthakathayam vutta.
      Ayam pana jivako ekasmim samaye bhagavato dosabhisannam kayam virecetva siveyyakam
dussayugam datva vatthanumodanapariyosane sotapattiphale patitthaya cintesi
"maya divasassa dvittikkhattum buddhupatthanam gantabbam, idanca gijjhakutam 4-
veluvanam atidure, mayhampana uyyanam ambavanam asannataram, yannunaham ettha
bhagavato viharam kareyyan"ti so tasmim ambavane rattitthanadivatthanalenakuti-
mandapadini sampadetva bhagavato anucchavikam gandhakutim karapetva ambavanam
attharasahatthubbedhena tambapatavannena pakarena parikkhipapetva buddhappamukham
bhikkhusamgham sacivarabhattena santappetva dakkhinodakam patetva viharam niyyadesi. 5-
Tam sandhaya vuttam "jivakassa komarabhaccassa ambavane"ti.
@Footnote: 1 Si.,Ma. apatantam   2 Si.,Ma. samipe....   3 vinaYu. maha. 5/328/125 civarakkhandhaka
@4 ayam patho cha.Ma.,Si.,i. potthakesu na dissati.   5 cha.Ma.,i. niyyatesi
      Addhatelasehi bhikkhusatehiti addhasatena unehi terasahi bhikkhusatehi.
Rajatiadisu rajati attano issariyasampattiya catuhi sangahavatthuhi mahajanam
ranjeti vaddhetiti va raja. Magadhanam 1- issaroti magadho. "ajatoeva
ranno sattu bhavissati"ti nemittakehi nidditthoti ajatasattu.
      Tasmim kira kucchigate deviya evarupo dohalo uppajji "ahovataham
ranno dakkhinabahulohitam 2- piveyyan"ti, sa "bhariye thane dohalo uppanno,
na sakka kassaci arocetun"ti tam kathetum asakkonti kisa dubbanna ahosi.
Tam raja pucchi "bhadde tuyham attabhavo na pakativanno, kim karanan"ti? ma
Pucchi maharajati. Bhadde tvam tuyham 3- ajjhasayam mayham akathenti kassa kathessasiti
tatha tatha nibandhitva kathapesi. Sutva ca "bale kim ettha tuyham bhariyasanna
ahosi"ti vejjam pakkosapetva suvannasatthakena bahum phalapetva suvannasarakena
lohitam gahetva udakena sambhinditva payesi. Nemittaka tam sutva "esa
gabbho ranno sattu bhavissati, imina raja hannissati"ti byakarimsu. Devi
sutva "mayham kira kucchito nikkhanto rajanam maressati"ti gabbham patetukama
uyyanam gantva kucchim maddapesi, gabbho na patati. Sa punappunam gantva
tatheva karesi. Raja "kimattham ayam abhinham uyyanam gacchati"ti parivimamsanto tam
karanam sutva "bhadde tava kucchiyam puttoti va dhitati va na pannayati,
attano nibbattadarakam evamakasiti mahaagunarasipi no jambudipatale avibhavissati,
ma tvam evam karohi"ti nivaretva arakkham adasi. Sa gabbhavutthanakale
`maressami"ti 4- cintesi. Tadapi arakkhamanussa kumaram apanayimsu. Athaparena
samayena vuddhippattam kumaram deviya dassesum. Sa tam disvava puttasineham uppa-
desi, tena nam maretum nasakkhi. Rajapi anukkamena puttassa oparajjamadasi. 5-
      Athekasmim samaye devadatto rahogato cintesi "sariputtassa parisa
maha, moggallanassa parisa maha, kassapassa parisa ca mahati evam ime
visumvisumdhura, ahampi ekam dhuram niharami"ti. So "na sakka vina labhena
@Footnote: 1 i. magadhanam         2 i. dakkhinabahuto lohitam      3 cha.Ma. attano
@4 i. tam maressamiti.   5 ka. uparajjamadasi
Parisam uppadetum, handaham labham nibbattemi"ti cintetva khandhake 1- agatanayena
ajatasattum kumaram iddhipatihariyena pasadetva sayam patam pancahi rathasatehi
upatthanam agacchantam ativissattham natva ekadivasam upasankamitva etadavoca
"pubbe kho kumara manussa dighayuka, etarahi appayuka, tenahi tvam kumara
pitaram hantva raja hohi, aham bhagavantam hantva buddho bhavissami"ti kumaram
pitu vadhe uyyojesi. 2-
      So "ayyo devadatto mahanubhavo, etassa aviditam nama natthi"ti
uruya potthaniyam bandhitva divadivassa bhito ubbiggo ussanki utraso
antepuram  pavisitva vuttappakaram vippakaram akasi. Atha nam amacca gahetva
anuyunjitva "kumaro ca hantabbo, devadatto ca sabbe ca bhikkhu hantabba"ti
sammantayitva 3- "ranno anavasena karissama"ti ranno arocesum.
      Raja ye amacca maretukama ahesum, tesam thanantarani acchinditva,
ye na maretukama, te uccesu thanesu thapetva kumaram pucchi "kissa pana tvam
kumara mam maretukamosi"ti? rajjenamhi deva atthikoti. Raja tassa rajjam adasi.
      So "mayham manoratho nipphanno"ti devadattassa arocesi. Tato nam so aha
"tvam singalam 4- anto karitva bheripariyonaddhapuriso viya `sukiccakarimhi'ti
mannasi katipaheneva te pita taya katam avamanam cintetva sayameva raja
bhavissati"ti. Atha bhante kim karomiti? mulaghaccam 5- ghatehiti. Nanu bhante mayham
pita na satthavajjhoti? aharupacchedena nam marehiti. So pitaram tapanagehe
pakkhipapesi. Tapanageham nama kammakaranatthaya katadhumagharam. "mama mataram thapetva
annassa datthum ma detha"ti aha. Devi suvannasarake bhattam pakkhipitva
ucchangenadaya pavisati. Raja tam bhunjitva yapeti. So "mayham pita katham
yapeti"ti pucchitva tam pavattim sutva "mayham matu ucchange 6- katva pavisitum
ma detha"ti aha. Tato patthaya devi moliyam pakkhipitva pavisati. Tampi sutva
@Footnote: 1 vinaYu. cula. 7/339 samghabhedakhandhaka ajatasattukumaravatthu    2 cha.Ma. uyyojeti
@3 Ma. mantayimsu     4 i. musikam  5 ka. mulaccham, Ma. mulachejjam   6 cha. ucchangam
"molim bandhitva pavisitum ma detha"ti aha. Tato suvannapadukasu bhattam
thapetva pidahitva paduka aruyha pavisati. Raja tena yapeti. Puna "katham
yapeti"ti pucchitva tamattham sutva "paduka aruyha pavisitumpi ma detha"ti
aha. Tato patthaya devi gandhodakena nhayitva sariram catumadhurena makkhetva
parupitva pavisati. Raja tassa sariram lehitva yapeti. Puna pucchitva tam
pavattim sutva "ito patthaya mayham matu pavesanam nivaretha"ti aha. Devi
dvaramule thatva "sami bimbisara etam daharakale maretum na adasi, attano
sattum attanava posesi, idandani 1- te pacchimadassanam, naham ito patthaya
tumhe passitum labhami, sace mayham doso atthi, khamatha deva"ti roditva
kanditva nivatti.
      Tato patthaya ranno aharo natthi. Raja maggaphalasukhena cankamena
yapeti. Ativiya cassa 2- attabhavo virocati. So "kathampi 3-  me bhane pita
yapeti"ti pucchitva "cankamena 4- deva yapeti, ativiya cassa attabhavo virocati"ti
sutva "cankamandanissa haressami"ti cintetva "mayham pitu pade khurena
phaletva lonatelena makkhetva khadirangarehi vitaccitehi pacatha"ti nhapite
pesesi. Raja te disva "nuna mayham putto kenaci sannatto bhavissati, ime
mama massukaranatthayagata"ti cintesi. Te gantva vanditva atthamsu. Kasma
agatatthati ca puttha tam sasanam arocesum. Tumhakam ranno manam karothati ca
vutta nisida devati vatva ca rajanam vanditva "deva mayam ranno anam
karoma, ma amhakam kujjhittha, nayidam tumhadisanam dhammarajunam anucchavikan"ti
vatva vamahatthena gopphake gahetva dakkhinahatthena khuram gahetva padatalani
phaletva lonatelena makkhetva khadirangarehi vitaccitehi pacimsu. Raja kira pubbe
cetiyangane saupahano agamasi, nisajjatthaya 5- pannattakatasarakanca adhotehi
padehi akkami, tassayam nissandoti vadanti. Ranno balavavedana uppanna.
@Footnote: 1 cha.Ma. idam pana dani       2 cha.Ma. ativiyassa     3 cha.Ma.i. katham me
@4 Ma. cankameneva          5 cha.Ma. nisajjanatthaya
So "aho buddho, aho dhammo, aho samgho"ti anussarantoyeva cetiyangane
khittamala viya milayitva catummaharajikadevaloke vessavanassa paricarako
janavasabho 1- nama yakkho hutva nibbatti.
      Tandivasameva ca ajatasattussa putto jato, puttassa jatabhavanca pitu
matabhavanca nivedetum dve lekha ekakkhaneyeva agata. Amacca "pathamam puttassa
jatabhavam arocessama"ti tam lekham ranno hatthe thapesum. Ranno tamkhananneva
puttasineho uppajjitva sakalasariram khobhetva atthiminjam ahacca atthasi. Tasmim
khane pitu gunam annasi "mayi jatepi mayham pitu evameva sineho uppanno"ti
so "gacchatha bhane, mayham pitaram vissajjetha"ti aha. Kim vissajjapetha 2-
devati itaram lekham hatthe thapayimsu. 3-
      So tampavattim sutva rodamano matu samipam gantva "ahosi nukho
amma mayham pitu mayi jate sineho"ti. Sa aha `balaputta kim vadesi, tava
daharakale anguliya pilaka utthahi, atha tam rodamanam sannapetum asakkonta tam
gahetva vinicchayatthane nisinnassa tava pitu santikam agamamsu. Pita te angulim mukhe
thapesi, pilaka mukheyeva bhijji. Atha kho 4- pita tava sinehena tam lohitamissakam
pubbam anutthahitvava 5- ajjhohari. Evarupo te pitu sineho"ti. So roditva
paridevitva pitu sarirakiccam akasi.
      Devadattopi ajatasattum upasankamitva "purise maharaja anapehi,
ye samanam gotamam jivita voropessanti"ti vatva tena dinne purise pesetva
sayam gijjhakutam aruyha yantena silam pavijjhitva nalagirihatthim muncapetvapi
kenaci upayena bhagavantam maretum asakkonto parihinalabhasakkaro panca vatthuni
yacitva tani alabhamano "tehi janam sannapessami"ti samghabhedam katva
sariputtamoggallanesu parisam adaya pakkamantesu unham lohitam mukhena chaddetva
nava mase gilanamance nipajjitva vippatisarajato "kuhim etarahi sattha vasati"ti
@Footnote: 1 i. javanasabho       2 Si.  vissajjapesi       3 ka. dassesum
@4 ka. atha te         5 cha.Ma. anitthubhitva, Ma. anitthubhitva
Pucchitva "jetavane"ti vutte "mancakena mam haritva sattharam dassetha"ti vatva
ahariyamano bhagavato dassanarahassa kammassa akatatta jetavane pokkharanisamipeyeva
dvedha bhinnam pathavim pavisitva mahanarake 1- patitthitoti. Ayamettha sankhepo,
vittharakathanayo khandhake 2- agato. Khandhake agatatta pana sabbam na
vuttanti. Evam jatoyeva 3- ranno sattu bhavissatiti nemittakehi nidditthoti
ajatasattu.
      Vedehiputtoti ayam kosalaranno dhitaya putto, na videharanno.
Vedehiti pana panditadhivacametam. Yathaha "vedehika gahapatani, 4- ayyo anando
vedehamuni"ti. Tatrayam vacanattho. Vidanti etenati vedo, nanassetam adhivacanam.
Vedena ihati ghatati vayamatiti vedehi, vedehiya putto vedehiputto.
      Tadahuti tasmim ahu, tasmim divaseti attho. Upavasanti etthati
uposatho, upavasantiti silena va anasanena 5- va upeta hutva upavuttha
vasantiti attho. Ayampanettha atthuddharo:- "ayamavuso kappina uposatham
gamissama"ti 6- adisu hi patimokkhuddeso uposatho. "evam atthangasamannagato
kho visakhe uposatho upavuttho"ti 7- adisu silam. "suddhassa ve sada phaggu,
suddhassuposatho sada"ti 8- adisu upavaso. "uposatho nama nagarajati 9- adisu
pannatti. "na bhikkhave tadahuposathe sabhikkhuka avasa"ti 10- adisu upavasitabbadivaso.
Idhapi so eva adhippeto. So panesa atthamicatuddasipanranasibhedena tividho.
Tasma sesadvayanivaranattham "pannarase"ti vuttam. Teneva vuttam "upavasanti
etthati uposatho"ti.
      Komudiyati kumudavatiya. Tada kira kumudani supupphitani honti, tani
ettha santiti komudi. Catumasiniyati catumasiya, sa  hi catunnam masanam
@Footnote: 1 cha.Ma., mahaniraye        2 vinaYu. cula. 7/340-343/128-136 samghabhedakakkhandhaka
@3 cha.Ma. ajatoyeva        4 Ma.mu. 12/226/190 kakacupamasutta   5 ka. anussukena
@6 suttanta. gavesitabbamidam     7 an. atthaka. 23/133/261 visakhasutta
@8 Ma.mu. 12/79/52 vatthupamasutta 9  di. maha. 10/271/170 mahasudassanasutta
@10 vinaYu. maha. 4/181/198  uposathakkhandhaka
Pariyosanabhutati catumaSi. Idha pana catumasiniti vuccati. Masapunnataya
utupunnataya samvaccharapunnataya punna sampunnati punna. "ma"iti cando
vuccati, so ettha punnoti punnama. Evam punnaya punnamayati imasmim
padadvaye ca attho veditabbo.
      Rajamaccaparivutoti evarupaya rajataghataviniggatahi khiradharahi dhoviya-
manadisabhagaya viya rajatavimananiccharitehi 1- muttavalisumanakusumadamasetadukulakumuda-
visarehi samparikinnaya viya ca caturupakkilesavimuttapunnacandappabhasamudayobhasitaya
rattiya rajamaccehi parivutoti attho. Uparipasadavaragatoti pasadavarassa upari
gato. Maharahe samussitasetacchatte kancanasane 2- nisinno hoti. Kasma nisinno?
niddavinodanattham. Ayam hi raja pitari upakkantadivasato patthaya "niddam okkamis-
sami"ti nimmilitamattesuyeva 3-  akkhisu sattisataabbhahato viya phandamanoyeva 4-
pabujjhi. 5- "kimetan"ti ca vutte "na kinci"ti vadati. Tenassa amanapa nidda, iti
niddavinodanattham nisinno. Apica tasmim divase nakkhattam samghuttham hoti, sabba nagaram
susittasammattham 6- vippakinnavalukam pancavannakusumalajapunnaghatapatimanditagharadvaram
samussitadhajapatakavicitrasamujjalitadipamalalankatasabbadisabhagam vithisabhagena racchasabhagena
nakkhattakilam anubhavamanena mahajanena samakinnam 7- hoti. Iti nakkhattadivasatayapi
nisinnoti vadanti. Evanca 8- vatvapi "rajakulassa nama sadapi nakkhattameva,
niddavinodanatthamyeva panesa nisinno"ti sannitthanam katam.
      Udanam udanesiti udaharam 9- udahari. Yatha hi yam telam manam
gahetum na sakkoti, vissanditva gacchati, tam "avaseko"ti vuccati. Yanca jalam
talakam gahetum na sakkoti, ajjhottharitva gacchati, tam "ogho"ti vuccati,
evameva yam pitivacanam hadayam gahetum na sakkoti, adhikam hutva anto asanthahitva
bahi nikkhamati, tam "udanan"ti vuccati, evarupam pitimayam vacanam niccharesiti attho.
@Footnote: 1 ka. rajatavimanaviccharitehi, Ma. i....viccutehi,        2 ka. kancanasane
@3 cha.Ma., i. nimilitamattesu,   4 cha.Ma., i. kanudamano  5 i. (bhayava) pabujjhati
@6 cha.Ma. sittasammattham, Ma. susammattham   7 ka. samabhikinnam    8 cha.Ma.,i. evam pana
@9 cha.Ma., i. udaharam
      Dosinati dosapagata, abbha mahika dhumorajo 1- rahuti imehi
pancahi 2- upakkilesehi virahitati vuttam hoti. Tasma  3- ramaniyatiadini panca
thomanavacanani. Sa hi mahajanassa manam ramayatiti ramaniya. Vuttadosavimuttaya
candappabhaya obhasitatta ativiya surupati abhirupa. Dassitum 4- yuttati dassaniya.
Cittam pasadetiti pasadika. Divasamasadinam lakkhanam bhavitum yuttati lakkhanna.
      Kam nu khvajjati kam nu kho ajja. Samanam va brahmanam vati
samitapapataya samanam, bahitapapataya brahmanam. Yanno payirupasatoti vacanabyattayo 5-
esa, yam amhakam panhapucchanavasena payirupasantanam madhuradhammam sutva cittam
pasideyyati attho. Iti raja imina sabbenapi vacanena obhasanimittakammam
akasi. Kassa akasiti? jivakassa. Kimattham? bhagavato dassanattham. Kim bhagavantam sayam
dassanaya upagantum na sakkotiti? ama na sakkoti. Kasma? mahaparadhataya.
      Tena hi bhagavato upatthako ariyasavako attano pita marito,
devadatto ca tameva nissaya bhagavato bahum anatthamakasi, iti mahaparadho eva 6-
taya mahaparadhataya sayam gantum na sakkoti. Jivako pana bhagavato upatthako
"tassa pitthicchayaya bhagavantam passissami"ti obhasanimittakammam akasi. Kim jivako
pana "mayham idam obhasanimittakamman"ti janatiti? ama janati. Atha kasma
tunhi ahositi? vikkhepapacchedanattham.
      Tasmim 7- hi parisati channam sattharanam upatthaka bahu sannipatita,
te asikkhitanam payirupasanena sayampi asikkhitava. Te mayi bhagavato gunakatham araddhe
antarantara utthayutthaya attano sattharanam gunam kathayissanti, evam 8- me satthu
gunakatha pariyosanam na gamissati. Raja pana imesam kulupake upasankamitva
gahitasaratta 9- tesam gunakathaya anattamano hutva mam patipucchissati, athaham
nibbikkhepam satthu gunam 10- kathetva rajanam satthu santikam gahetva gamissamiti
janantova vikkhepapacchedanattham tunhi ahositi.
@Footnote: 1 ka. mahiya dhumarajo     2 ka. catuhi     3 ka. tassa     4 Si., i. dakkhitum
@5 ka. vacanabyattayogo    6 cha.Ma.. i. esa  7 cha.Ma. tassam, i. tassa
@8 ka. kathayissantiti evam, cha.Ma. kathessanti, evam, i. gunakatham kathensanti
@9 cha.Ma. gahitasarataya     10 i. gune
      Tepi amacca evam cintesum  "ajja raja pancahi padehi rattim
thometi, addha kanci samanam va brahmanam va upasankamitva panham pucchitva
dhammam sotukamo, yassa cesa dhammam sutva pasidissati, tassa ca mahantam sakkaram
karissati. Yassa pana kulupakasamano 1- rajakulupako hoti, bhaddam tassa"ti.
      [151] Te evam cintetva "aham attano kulupakasamanassa vannam vatva
rajanam gahetva gamissami, aham gamissami"ti attano attano kulupakanam vannam
kathetum araddha. Tenaha "evam vutte annataro rajamaccoti adi. Tattha
puranoti tassa satthupatinnassa namam. Kassapoti gottam. So kira annatarassa
kulassa ekunadasasatam purayamano jato, tenassa "purano"ti namam akamsu.
Mangaladasatta cassa "dukkatan"ti 2- vatta 3- natthi, "akatam va na katan"ti. So
kira "kimaham ettha vasami"ti palayi. Athassa cora vatthani acchindimsu, so
pannena va tinena va paticchadetumpi ajananto jatarupeneva ekam gamam
pavisi. Manussa nam disva "ayam samano araha appiccho,  natthi imina
sadiso"ti puvabhattadini gahetva upasankamanti. So "mayham satakam anivatthabhavena
idam uppannan"ti tato patthaya satakam labhitvapi na nivasesi, tadeva pabbajjam
aggahesi. Tassa santike annepi annepiti pancasata manussa anupabbajimsu. 4- Tam
sandhayaha "purano kassapo"ti.
      Pabbajitasamuhasankhato samgho assa atthiti samghi. Sveva gano assa
atthiti gani. Acarasikkhapanavasena tassa ganassa acariyoti ganacariyo. Natoti
pannato  pakato. "appiccho santuttho, appicchataya vatthampi na nivasesi"ti 5-
evam samuggato yaso assa atthiti yasasSi. Titthakaroti laddhikaro. Sadhusammatoti
ayam sadhu sundaro sappurisoti evam sammato. Bahujanassati assutavato  andhabala-
puthujjanassa. Pabbajitato patthaya atikkanta bahu rattiyo janatiti rattannu.
Ciram pabbajitassa assati cirapabbajito, acirapabbajitassa hi katha okappaniya na
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kulupako evamuparipi   2 ka., Ma. sukatam dukukatanti   3 ka. vadanta
@4 cha.Ma., i. pabbajimsu          5 cha.Ma., i. nivasetiti
Hoti. Tenaha "cirapabbajito"ti. Addhagatoti addhanam gato, dve tayo
rajaparivatte atitoti adhippayo. Vayoanuppattoti pacchimavayam anuppatto. Idam
ubhayampi "daharassa katha okappaniya na hoti"ti etam 1- sandhaya vuttam.
      Tunhi  ahositi suvannavannam madhurarasam ambapakkam khaditukamo puriso
aharitva hatthe thapitam kajarapakkam disva viya jhanabhinnadigunayuttam
tilakkhanabbhahatam madhuradhammakatham sotukamo pubbe puranassa dassanenapi anattamano
idani gunakathaya sutthutaram anattamano hutva tunhi ahosi. Anattamano samanopi
pana "sacaham etam tajjetva givayam gahetva niharapessami, `yo yo kathesi, tam
tam raja evam karoti'ti bhito annopi koci kinci na kathessati"ti amanapampi
tam katham adhivasetva tunhieva ahosi.
      [152] Athanno "aham attano kulupakassa vannam kathessami"ti
cintetva vattum araddho. Tena vuttam "annataropi kho"ti adi. Tam sabbam
vuttanayeneva veditabbam. Ettha pana makkhaliti tassa namam. Gosalaya jatatta
gosaloti dutiyam namam. Tam kira sakaddamaya bhumiya telaghatam gahetva gacchantam
"tata ma khali"ti samiko aha. So pamadena khalitva patitva 2- samikassa
bhayena palayitum araddho. Samiko upadhavitva dussakannam 3- aggahesi, so satakam
chaddetva acelako hutva palayi. Sesam puranasadisameva.
      [153] Ajitoti tassa namam. Kesakambalam dharetiti kesakambalo.
Iti 4- namadvayam samsandetva "ajito  kesakambalo"ti vuccati. Tattha kesakambalo
nama manussakesehi katakambalo. Tato patikitthataram vattham nama natthi. Yathaha:
"seyyathapi bhikkhave yani kanici tantavutani vatthani, 5- kesakambalo tesam
patikittho 6- akkhayati. Kesakambalo  bhikkhave site sito, unhe unho, appaggho
ca dubbanno duggandho dukkhasamphasso"ti
@Footnote: 1 Ma. tam, Si. etanti patho na dissati   2 Si. potthake padamidam na dissati.
@3 cha.Ma. dussakanne, i. dasakanne   4 ka. imina. suttanta. 12/138 kesakambalasutta
@5 cha.Ma., i. tantavutanam vatthanam    6 ka. patikitthataro
      [154] Pakudhoti tassa namam. Kaccayanoti gottam. Iti nama gottam
samsanditva "pakudho kaccayano"ti vuccati. Sitodakapatikkhittako 1-  esa, vaccam
katvapi udakakiccam na karoti, unhodakam va kanjikam va labhitva karoti, nadim
va maggodakam va atikkamma "silam me bhinnan"ti valikathupam katva silam
adhitthaya gacchati. Evarupo nissirikaladdhiko esa.
      [155] Sanjayoti tassa namam. Velatthassa puttoti velatthaputto.
      [156] Amhakam ganthanakileso palibundhanakileso 2- natthi, kilesa-
gantharahita 3- mayanti evamvaditaya laddhanamavasena nigantho. Natassa puttoti
nataputto.
                      Komarabhaccajivakakathavannana
      [157] Athakho rajati raja kira tesam vacanam sutva cintesi "aham
yassa yassa vacanam na sotukamo, so so evam 4- kathesi. Yassa panamhi vacanam
sotukamo, esa 5- nagavasam pivitva thito supanno viya tunhibhuto, anattho vata
me"ti. Athassetadahosi "jivako upasantassa buddhassa bhagavato upatthako, sayampi
upasanto, tasma vattasampanno bhikkhu viya tunhibhuto nisinno, na esa mayi
akathente kathessati, hatthimhi kho pana maddante hatthisseva pado gahetabbo"ti
tena saddhim sayam mantetumaraddho. Tena vuttam "athakho raja"ti. Tattha kim
tunhiti kena karanena tunhi. Imesam amaccanam attano kulupakasamanassa vannam
kathentanam mukham nappahoti. Kim yatha etesam, evam tava kulupakasamano natthi, kim
tvam daliddo, na te mama  pitara issariyam dinnam, udahu assaddhoti pucchati.
      Tato jivakassa etadahosi "ayam raja mam kulupakasamanassa gunam
kathapeti, nadani me tunhibhavassa kalo, yatha kho panime rajanam vanditva
nisinava attano kulupakasamananam gune kathayimsu, na mayham evam satthu gune kathetum
yuttan"ti utthayasana bhagavato viharabhimukho pancapatitthitena vanditva dasanakha-
samodhanasamujjalam anjalim sirasi paggahetva "maharaja ma mam evam cintayittha `ayam
@Footnote: 1 ka....patikkhitto      2 ka. palibuddhanakileso    3 Si., Ma. kilesaganthirahita
@4 cha.Ma. eva            5 ka. so esa
Yam va tam va samanam upasankamati'ti 1- mama satthuno hi matukucchiokkamane
matukucchito nikkhamane mahabhinikkhamane sambodhiyam dhammacakkappavattane ca dasasahassi-
lokadhatu kampittha, evam yamakapatihariyam akasi, evam devorohanam, aham 2- mayham 3-
satthuno gune kathayissami, ekaggacitto suna maharaja"ti vatva "ayam deva
bhagava araham sammasambuddho"ti adimaha.
      Tattha tam kho panati itthambhutakhyanatthe upayogavacanam, tassa kho
pana bhagavatoti attho. Kalyanoti kalyanagunasamannagato, setthoti vuttam hoti.
Kittisaddoti kittiyeva, thutighoso va. Abbhuggatoti sadevakam lokam ajjhottharitva
uggato, kinti? itipi so bhagava araham sammasambuddho .pe. Bhagavati.
      Tatrayam padasambandho:- so bhagava itipi araham, itipi samma-
sambuddho .pe. Itipi bhagavati, imina ca imina ca karanenati vuttam hoti.
Tattha arakatta, arinam, arananca hatatta paccayadinanca arahatta papakarane
rahabhavati imehi tava karanehi so bhagava arahanti veditabboti adina nayena
matikam nikkhipitva sabbaneva cetani padani visuddhimagge 4- buddhanussati-
niddese vittharitaniti. Tato nesam vittharo gahetabbo.
      Jivako pana ekamekassa  padassa attham nitthapetva "evam maharaja
araham  mayham sattha, evam samamasambuddho .pe. Evam bhagava"ti vatva "tam
devo bhagavantam payirupasatu, appeva nama devassa bhagavantam payirupasato cittam
pasideyya"ti aha. Ettha ca tam devo payirupasatuti vadanto "maharaja
tumhadisanam hi satenapi sahassenapi satasahassenapi putthassa mayham satthuno
sabbesam cittam gahetva kathetum thamo ca balam atthi, vissattho 5- upasankamitva
puccheyyasi maharaja"ti aha.
      [158] Rannopi bhagavato gunakatham sunantassa sakalasariram pancavannaya
pitiya nirantaram phuttham ahosi. So tam khananneva gantukamo hutva "imaya kho
@Footnote: 1 ka. upasankamiti       2 Si.,i ayam na dissati     3 cha.Ma. ayam na dissati
@4 visuddhi. 1/253 chaanussatiniddesa.   5 cha.Ma. vissattham
Pana velaya mayham dasabalassa santikam gacchato na anno koci khippam  yanani
yojetum sakkhissati annatra jivaka"ti cintetva "tenahi samma jivaka hatthiyanani
kappapehi"ti aha.
      Tattha tenahiti uyyojanatthe nipato, gaccha samma jivakati vuttam
hoti. Hatthiyananiti anekesu assarathadisu yanesu vijjamanesupi hatthiyanam
uttamam, uttamassa santikam uttamayaneneva gantabbanti ca, assayanarathayanani hi
sasaddani, duratova tesam saddo suyyati, hatthiyanassa padanupadam gacchantapi
saddam na sunanti, nibbutassa kho pana bhagavato santike nibbuteheva yanehi
gantabbanti ca cintayitva "hatthiyanani"ti aha.
      Pancamattani hatthinikasataniti panca karenusatani. Kappapetvati
arohanasajjanam 1- karetva. Arohaniyanti arohanayoggam, upaguyhanti attho.
Kimpanesa ranna vuttam akasi, avuttanti? avuttam. Kasma? panditataya. Evam
Kirassa ahosi:- raja "imaya velaya gacchami"ti vadati, rajano ca nama
bahupaccatthika. Sace antaramagge koci antarayo hoti, mamampi garahissanti
"jivakopi 2- `raja me katham ganhati'ti akalepi rajanam gahetva nikkhamati"ti
bhagavantampi garahissanti "samano gotamo `mayham katha vattati'ti kalam
asallakkhetva dhammam katheti"ti. Tasma yatha neva mayham, na bhagavato garaha
uppajjati, ranno ca rakkha susamvihita hoti, tatha karissamiti.
      Tato "itthiyo nissaya purisanam bhayam nama natthi, sukham itthiparivuto
gamissati"ti panca hatthinikasatani kappapetva panca itthisatani purisavesam
gahapetva "asitomarahattha rajanam parivareyyatha"ti vatva puna cintesi
"imassa ranno imasmim attabhave maggaphalanam upanissayo natthi, buddha ca nama
upanissayam disvava dhammam kathenti. Handaham mahajanam sannipatapemi, evam hi sati
sattha kassacideva upanissayena dhammam desessati, sa mahajanassa upakaraya
bhavissati"ti. So tattha tattha  sasanam pesesi, bherincarapesi "ajja raja
@Footnote: 1 ka., Si., i. arohanasajjani       2 cha.Ma., i. pi saddo na dissati
Bhagavato santikam gacchati, sabbe attano vibhavanurupena ranno arakkham
ganhantu"ti.
      Tato mahajanopi cintesi "raja kira bhagavato dassanattham 1- gacchati,
kidisi vata bho bhagavato dhammadesana bhavissati, kim no nakkhattakilaya, tattheva
gamissama"ti. Sabbe gandhapupphadini 2- gahetva ranno agamanam akankhamana
magge atthamsu. Jivakopi ranno pativedesi "kappitani kho te deva hatthiyanani,
yassadani kalam mannasi"ti. Tattha yassadani kalam mannasiti upacaravacanametam.
Idam vuttam hoti "yam taya anattam, tam maya katam, idani yassa tvam gamanassa
va agamanassa va kalam mannasi, tadeva attano ruciya karohi"ti.
      [159] Pacceka itthiyoti patiyekka 3- itthiyo, ekekissa hatthiniya
ekekam hatthinti vuttam hoti. Ukkasu dhariyamanasuti dandadipikasu dhariyamanasu.
Mahaccarajanubhavenati 4- mahata ca rajanubhavena. Mahaccatipi pali, mahatiyati
attho, lingapariyayo 5- esa. Rajanubhavo vuccati rajiddhi. Ka panassa rajiddhiti?
tiyojanasatanam dvinnam maharatthanam issariyasiri. Tassa hi "asukadivasam raja
tathagatam upasankamissati"ti pathamataram samvidahane asatipi tamkhananneva panca itthisatani
purisavesam gahetva patimukkavethanani amse asattakhaggani manidandatomare gahetva
nikkhamimsu, yam sandhaya vuttam "pacceka itthiyo aropetva"ti.
      Aparapi solasasahassakhattiyanatakitthiyo rajanam parivaresum. Tasam
pariyante khujjavamanakiratadayo, tasam pariyante antepurapalaka vissasikapurisa,
tesam pariyante vicitravesavilasino satthisahassamatta mahamatta, tesam pariyante
vividhalankarapatimandita nanappakara avudhahattha vijjadharataruna viya navutisahassa-
matta ratthiyaputta, tesam pariyante satagghanikani 6- nivasetva pancasatagghanikani
ekamsam katva sunhata suvilitta kancanamaladinanabharanasobhita 7- dasasahassamatta
@Footnote: 1 Si., cha.Ma. satthudassanattham          2 Si., cha.Ma., i. ganadhamaladini
@3 ka. patieka, Si. patiekka      4 cha.Ma. mahanca....
@5 cha.Ma. lingavipariyaso             6 Si. satasahassagghanikani
@7 ka. kancanamala....
Brahmana dakkhinahattham ussapetva jayasaddam ghosenta 1- gacchanti, tesam
pariyante pancangikani turiyani. 2- Tesam pariyante dhanupanti parikkhepo, tassa
pariyante hatthighata, hatthinam pariyante givaya givam paharamana assapanti,
assapariyante annamannam samghattanaratha, rathapariyante bahaya baham paharamana
yodha, tesam pariyante attano attano anurupaya abharanasampattiya virocamana
attharasa seniyo. 3- Iti yathapariyante thatva khitto saro rajanam na papunati,
evam jivako komarabhacco ranno parisam samvidahitva attana ranno avidurena
gacchati "sace koci upaddavo hoti, sabbapathamam 4- ranno jivitadanam dassami"ti.
Ukkanam pana ettakani satani va sahassani vati paricchedo natthiti. Evarupam 5-
rajiddhim sandhaya vuttam "mahaccarajanubhavena, 6- yena jivakassa komarabhaccassa
ambavanam, tena payasi"ti.
      Ahudeva bhayanti ettha cittutrasabhayam nanabhayam arammanabhayam
ottappabhayanti catubbidham bhayam, tattha "jatim paticca bhayam bhayanakanti 7- adina
nayena vuttam cittutrasabhayam nama. "tepi tathagatassa dhammadesanam sutva yebhuyyena
bhayam samvegam santasam apajjanti"ti 8- evamagatam nanabhayam nama. "etam nuna tam
bhayabheravam agacchati"ti 9- ettha vuttam arammanabhayam nama.
                   "bhirum  pasamsanti na hi tattha suram
                   bhaya hi santo na karonti papan"ti 10-
      idam ottappabhayam nama. Tesu idha cittutrasabhayam, ahu ahositi attho.
Chambhitattanti chambhitabhavo, sakalasariracalananti attho. Lomahamsoti lomahamsanam,
uddham thitalomatati attho. So panayam lomahamso dhammassavanadisu pitiuppatti-
kale pitiyapi hoti, bhirukajatikanam sampaharapisacadidassanesu bhayenapi.
Idha bhayalomahamso veditabbo.
@Footnote: 1 Ma. ghosanta     2 cha.Ma. turiyani    3 Si. seniyo      4 Ma. pathmataram
@5 cha.Ma. evarupi    6 cha.Ma. mahanca...., katthaci mahacca      7 abhi. vi. 35/921/448
@8 sam. khandha. 17/78/70 sihasutta, an. catukka  21/33/38 sihasutta
@9 Ma.mu. 12/49/28 bhayabheravasutta.        10 sam. sa. 15/33/25 sadhusutta
      Kasma panesa bhitoti? andhakarenati eke vadanti. Rajagahe kira
dvattimsa mahadvarani, catusatthi khuddakadvarani. Jivakassa ambavanam pakarassa ca
gijjhakutssa ca antara hoti. So pacinadvarena nikkhamitva pabbatacchayaya
pavisi, tattha pabbatakutena cando chadito, pabbatacchayaya ca rukkhacchayaya ca andhakaram
ahositi, tampi akaranam. Tada hi ukkanam satasahassanampi 1- paricchedo natthi.
      Ayam pana appasaddatam nissaya jivake asankaya bhito. Jivako kirassa
uparipasadeyeva arocesi "maharaja appasaddakamo bhagava, appasaddeneva
upasankamitabbo"ti tasma raja turiyasaddam nivaresi. Turiyani kevalam gahitamattaneva
honti, vacampi uccam anuccaramana 2-  accharasannaya agacchanti,  ambavanepi
kassaci khipitasaddopi na suyyati. Rajano ca nama saddabhirata honti. So tam
appasaddam nissaya ukkanthito jivakepi asankam uppadesi "ayam jivako `mayham
ambavane addhatelasani bhikkhusatani'ti aha. Ettha ca khipitasaddamattampi na
suyyati, abhutam manne, esa vancetva mam nagarato niharimtva purato balakayam uttha-
petva 3- mam ganhitva attano 4- chattam ussapetukamo. Ayanhi pancannam hatthinam
balam dhareti. Mamanca avidureneva gacchati, santike ca me avudhahattho ekapurisopi
natthi. Aho vata me anattho"ti. Evam bhayitva ca  pana abhito viya santhatumpi 5-
nasakkhi. Attano bhitabhavam tassa acikkhi. 6- Tena vuttam "athakho raja .pe. Na
nigghoso"ti. Tattha sammati vayassabhilapo esa, kacci mam vayassati vuttam hoti,
na palambhesiti yam natthi, tam atthiti vatva kacci mam na vippalambheyyasi. 7-
Nigghosoti kathasallapanigghoso.
      Ma bhayi maharajati jivako "ayam raja mam na  janati `nayam param
jivita voropeti'ti, sace kho pana nam na assasessami, vinasseyya"ti cintetva
dalham katva samussasento "ma bhayi maharaja"ti vatva "na tam deva"ti
adimaha. Abhikkamati abhimukho kama gaccha, pavisati attho. Sakim vutte pana
@Footnote: 1 Si. satasahassatopi, Ma., i. satasahassapi   2 cha.Ma.,i. aniccharamana.
@3 cha.Ma. utathapetva                   4 cha.Ma. attana        5 cha.Ma. sandharetum
@6 cha.Ma. avi akasi.                  7 Si., i. vippalambhayasi
Dalham na hotiti taramanova dvikkhattum 1- aha. Ete mandalamale padipa 2-
jhayantiti maharaja corabalam nama na dipe jaletva titthati ete ca
mandalamale dipa jalanti 3- etaya dipasannaya yahi maharajati vadati.
                        Samannaphalapucchavannana
      [160] Nagassa bhumiti yattha sakka hatthim abhirulhena gantum, ayam
nagassa bhumi nama. Naga paccorohitvati viharassa bahidvarakotthake hatthito
orohitva. Bhumiyam patitthitasamakalameva pana bhagavato tejo ranno sariram phari.
Athassa tavadeva sakalasarirato seda muccimsu, 4- sataka piletva apanetabba viya
ahesum. Attano aparadham saritva mahabhayam uppajji. So ujukam bhagavato santikam
gantum asakkonto jivakam hatthe gahetva aramacarikancaramano viya "idam te
samma jivaka sutthu karitam, idam sutthu karitan"ti viharassa vannam bhanamano
anukkamena yena mandalamalassa dvaram tenupasankami, sampattoti attho.
      "kaham pana samma"ti kasma pucchati. Eke tava "ajananto"ti
vadanti. Imina kira daharakale pitara saddhim agamma bhagava ditthapubbo,
paccha pana papamittasamsaggena pitughatam katva abhimare pesetva dhanapalam
muncapetva 5- mahaparadho hutva bhagavato sammukhibhavam na upagatapubboti
asanjananto pucchatiti. Tam akaranam. Bhagava hi akinnavaralakkhano anubyanjana-
patimandito chabbannarasmihi sakalam aramam obhasetva taraganaparivuto viya
punnacando bhikkhuganaparivuto mandalamalamajjhe nisinno, tam ko na janeyya.
Ayam pana attano issariyalilaya 6- pucchati. Pakatihesa rajakulanam, yam janantapi
ajananta viya 7- pucchanti. Jivako pana tam sutva "ayam raja pathaviyam thatva `kuhim
pathaviti, nabham oloketva `kuhim candimasuriyati, sinerumule thatva `kuhim sineru"ti
vadamano viya dasabalassa puratova thatva "kuhim bhagava"ti pucchati. "handassa
@Footnote: 1 ka. dvittikkhattum    2 cha.Ma. dipa    3 i. dipe jalenti    4 ka. muncimsu
@5 Ma. pamuncapetva  6 Si., i. issariyalilhaya   7 ka. janantapi ajanantapi,
@Si. janentapi ajananta viya, i. sanjanantapi ajananta viya
Bhagavantam dassessami"ti cintetva 1- yena bhagava tenanjalim panametva "eso
maharaja"tiadimaha. Purakkhatoti parivaretva nisinnassa purato nisinno.
      [161] Yena bhagava tenupasankamiti yattha bhagava, tattha bhagavato
santikam upasankamantoti 2- attho. Ekamantam atthasiti bhagavantam va bhikkhusamgham va
asamghattayamano attano thatum anucchavike ekasmim padese bhagavantam abhivadetva
ekova atthasi. Tunhibhutam tunhibhutanti yato yato anuviloketi, tato tato
tunhibhutamevati attho. Tattha hi ekabhikkhussapi hatthakukkuccam va padakukkuccam
va khipitasaddo va natthi, sabbalankarapatimanditam natakaparivaram bhagavato purato 3-
thitam rajanam va rajaparisam va ekabhikkhupi na olokesi. Sabbe 4- bhagavantamyeva
olokayamana nisidimsu.
      Raja tesam upasame pasiditva vigatapankataya vippasannarahadamiva upasantindriyam
bhikkhusamgham punappunam anuviloketva 5- udanam udanesi. Tattha iminati
yena kayikena ca vacasikena ca manasikena ca silupasamena bhikkhusamgho upasanto,
imina upasamenati dipeti. Tattha "aho vata me putto pabbajitva ime  bhikkhu
viya upasanto bhaveyya"ti na idam sandhaya esa evamaha. Ayam pana bhikkhusamgham
disva pasanno puttam anussari. Dullabham hi laddha acchariyam va disva piyanam
natimittadinam anussaranam nama lokassa pakatiyeva. Iti bhikkhusamgham disva puttam
anussaramano esa evamaha.
       Apica putte asankaya tassa upasamam icchamanopesa evamaha. Evam
kirassa ahosi, putto me pucchissati "mayham pita daharo, ayyako me kuhin"ti.
So "pitara te ghatito"ti sutva "aham pitaram ghatetva rajjam karessami"ti
mannissati. Iti putte asankaya tassa upasamam icchamanopesa evamaha. Kincapi
hi esa evamaha. Athakho nam putto ghatessatiyeva. 6- Tasmim hi vamse pituvadho
pancaparivatte 7- gato. Ajatasattu bimbisaram ghatesi, udayo ajatasattum, tassa
@Footnote: 1 i. ayam patho na dissati.    2 cha.Ma. upagatoti    3 cha.Ma. abhimukhe  4 ka. sabbepi
@5 ka. viloketva             6 Si.,i. ghatesiyeva  7 cha.Ma. pancaparivatto
Putto mahamundiko nama udayam, tassa putto anuruddho nama mahamundikam,
tassa putto nagadaso nama anuruddham. Nagadasam pana "vamsacchedakarajano ime,
kim imehi"ti ratthavasino kupita ghatesum.
      "agama 1- kho tvan"ti kasma evamaha? bhagava kira ranna
Vacibhede akateyeva cintesi "ayam raja agantva tunhi niravo thito, kinnukho
cintesi"ti athassa cittam natva "ayam maya saddhim sallapitum asakkonto bhikkhusamgham
anuviloketva puttam anussari, na kho panayam mayi analapante kinci kathetum
sakkhissati, karomi tena saddhim kathasallapan"ti tasma ranno vacanantaram
"agama kho tvam maharaja yathapeman"tiadimaha, tassattho:- maharaja yatha
nama unname vuttham udakam yena ninnam tena gacchati, evameva tvam bhikkhusamgham
anuviloketva yena pemam tena gatoti.
      Atha ranno etadahosi "aho acchariya buddhaguna, maya sadiso
bhagavato aparadhakarako 2- nama natthi, maya hissa aggupatthako ghatito,
devadattassa ca katham gahetva abhimara  pesita, nalagiri mutto, mam nissaya
devadattena sila paviddha, evam mahaparadham nama mam alapato dasabalassa mukham
nappahoti, aho bhagava pancahakarehi tadilakkhane suppatitthito, evarupam nama
sattharam pahaya bahiddha na pariyesissama"ti so somanassajato bhagavantam
alapanto "piyo me bhante"tiadimaha.
      [162] Bhikkhusamghassa anjalim panametvati evam kirassa ahosi
"bhagavantam vanditva ito cito ca gantva bhikkhusamgham vandantena ca bhagava
pitthito katabbo hoti, garukaropi cassa 3- na hoti. Rajanam vanditva uparajanam
vandantenapi hi ranno agaravo kato  hoti"ti tasma bhagavantam vanditva
thitatthaneyeva bhikkhusamghassa anjalim panametva ekamantam nisidi. Kancideva
desanti 4- kanci okasam.
      Athassa bhagava panhapucchane ussaham janento aha "puccha maharaja,
yada kankhasi"ti. Tassattho:- puccha yadi akankhasi, na me panahavissajjane bharo
@Footnote: 1 cha.Ma. agama  2 Ma. aparadhako   3 cha.Ma., Si.,i. cesa  4 ka. desam lesamattanti
Atthi." athava "puccha yam yam akankhasi, sabbam te vissajjessami"ti
sabbannuppavaranam pavareti asadharanam paccekabuddhaaggasavakamahasavakehi. Te hi "yada
kankhasi"ti na vadanti, "sutva vedissama"ti 1- vadanti. Buddha pana "pucchavuso
yadakankhasi"ti 2- va "puccha maharaja, yada kankhasi"ti va
              "puccha vasava mam panham      yamkinci manasicchasi
              tassa tasseva panhassa      aham antam karomi te"ti 3- va
          "tenahi tvam bhikkhu sake asane nisiditva puccha yada kankhasi"ti 4- va
              "bavarissa ca tuyham va     sabbesam sabbasamsayam
              katavakasa pucchavho      yamkinci manasicchatha"ti 5- va
              "puccha mam sabhiya panham       yamkinci manasicchasi
              tassa tasseva panhassa      aham antam karomi te"ti 6- va
      tesam tesam yakkhanarindadevasamanabrahmanaparibbajakanam sabbannuppavaranam
pavarenti. Anacchariyam cetam, yam bhagava buddhabhumim patva etam pararanam parareyya,
yo bodhisattabhumippadesananepi 7- thito
                    "kondanna panhani viyakarohi,
                    yacanti tam isayo sadhurupa.
                    Kondanna eso manujesu dhammo,
                    yam vuddhamagacchati 8- esa bharo"ti 9-:-
                    evam sakkadinam atthaya isihi yacito.
                    "katavakasa pucchantu bhonto,
                    yamkinci panham manasabhipatthitam. 10-
                    Aham hi tam tam vo byakarissam 11-
                    natva sayam lokamimam paranca"ti:-
@Footnote: 1 Si. kathessamati  2 sam.sa. 15/237/249 sucilomasutta, sam.sa. 15/246/258 alavaka-
@sutta. 3 di.maha. 10/356/236 sakkapanhasutta 4 Ma.upari. 14/85/67 mahapunnamasutta.
@5 khu.su. 25/1037/531 suttanipata         6 khu.su. 25/518/434 suttanipata
@7 cha.Ma. bodhisattabhumiyam....   8 ka. budadhimagacchati, i. vuddhamagacchati   9 khu. ja.
@27/2455-6/537 sarabhangajataka   10 cha.Ma. manasabhipatthitam.  11 cha.Ma. viyakarissam
      Evam sarabhangakale. Sambhavajatake ca sakalajambudipam tikkhattum  vicaritva
panhanam antakaram adisva sucikarena 1- brahmanena panham putthum okase karite
jatiya sattavassiko rathikaya pamsum kilanto pallankamabhujituva antaravithiyam nisinnova
               "taggha te ahamakkhissam   yathapi kusalo tatha
               raja ca kho tam janati  yadi kahati va na va"ti 2-
         sabbannuppavaranam pavaresi. 3-
      [163] Evam bhagavata sabbannuppavaranaya pavaritaya attamano raja
panham pucchanto "yatha nukho imani bhante"tiadimaha. Tattha sippameva sippayatanam.
Puthusippayatananiti bahuni sippani. Seyyathidanti katame pana te. "hattharoha"ti
adihi ye tam tam sippam nissaya jivanti, te dipeti. 4- Ayam hissadhippayo:-
"yatha imesam sippupajivinam tam tam sippam nissaya sanditthikam sippaphalam pannayati,
sakka nu kho bhante 5- evameva dittheva dhamme sanditthikam 5- samannaphalam
pannapetun"ti tasma sippayatanani arabhitva 6- sippupajivino dasseti.
      Tattha hattharohati sabbepi hatthacariyahatthivejjahatthibandhadayo 7-
dasseti. Assarohati sabbepi assacariyaassavejjaassabandhadayo. 8- Rathikati
sabbepi rathacariyarathayodharatharakkhadayo. Dhanuggahati dhanuacariya issasa. Celakati
ye yuddhe jayaddhajam gahetva purato gacchanti. Calakati "idha ranno thanam hotu,
idha  asukamahamattassa"ti evam senabyuhakaraka. Pindadayakati sahasikamahayodha.
Te kira parasenam pavisitva parasisam pindamiva chetva chetva nayanti 9- uppatitva
uppatitva nigacchantiti attho. Ye va sangamamajjhe yodhanam bhattapatim gahetva
parivisanti, 10- tesampetam 11- namam. Ugga ca rajaputtati uggatuggata
sangamavacara rajaputta. Pakkhandinoti ye "kassaci sisam va avudham va aharama"ti
vatva
@Footnote: 1 Ma. sucirakena, cha.Ma. suciratena.           2 khu. ja. 27/2368/503 sambhavajataka
@3 ka. pavareti                         4 cha.Ma.,i. dasseti
@5-5 cha.Ma. evam sanditthikam                 6 cha.Ma.,i. aharitva
@7 cha.Ma.,i....hatthimendadayo             8 cha.Ma., i.... assamendadayo
@9 Ma. upanayanti, cha.Ma. dayanti      10 ka. pavisanti     11 ka. tesam cetam
"asukassa"ti vutta sangamam pakkhanditva tadevaharanti, ime pakkhandantiti
pakkhandino. Mahanagati mahanaga viya mahanaga, hatthiadisupi abhimukham agacchantesu
anivattitayodhanam etam adhivacanam. Surati ekantasura, ye sajalikapi sacammikapi
samuddam taritum sakkonti. Cammayodhinoti ye  cammakancukam va pavisitva
saraparitatanacammam va gahetva yujjhanti. Dasikaputtati 1- balavasineha gharadasikaputta.
2- Alarikati puvika. 3- Kappakati nhapita. 4- Nhapakati ye nhapenti.
Sudati bhattakaraka. Malakaradayo pakatayeva. Ganakati acchiddakapathaka. 5-
Muddikati hatthamuddaya gananam nissaya jivino. Yani vapanannanipiti
ayakaradantakaracittakaradini. Evam gataniti evam pavattani. Te ditatheva dhammeti te
hattharohadayo tani puthusippayatanani dassetva rajakulato mahasampattim labhamana
sanditthikameva sippaphalam upajivanti. Sukhentiti sukhitam karonti. Pinentiti
pinitam 6- thamabalupeta karonti. Uddhaggikadisu upariphalanibbattanato uddham
aggamassa atthiti uddhaggika. Saggam arahatiti sovaggika. Sukho vipako assati
sukhavipaka. Sutthu agge rupasaddagandharasaphotthabbaayuvannasukhayasaadhipateyyasankhate
dasa dhamme samvatteti nibbattetiti saggasamvattanika, tam evarupam dakkhinam danam
patitthapentiti attho. Samannaphalanti ettha paramatthato maggo samannam, ariyaphalam
samannaphalam. Yathaha:- "katamanca bhikkhave samannam? ayameva ariyo atthangiko maggo.
Seyyathidam? sammaditthi .pe. Sammasamadhi. Idam vuccati bhikkhave samannam. Katamani
ca 7- bhikkhave samanyaphalani? 7- sotapattiphalam .pe. Arahattaphalan"ti. 8- Tam esa raja
na janati. Upari agatam pana dasakassakopamam sandhaya pucchati.
      Atha bhagava panham avissajjetvava cintesi "ime bahu  annatitthiyasavaka
rajamacca idhagata, te kanhapakkhanca sukkapakkhanca hipetva kathiyamane
`amhakam raja mahantena ussahena idhagato, tassagatakalato patthaya samano
gotamo samanakolahalam samanabhandanameva katheti'ti ujjhayissanti, na sakkaccam
@Footnote: 1 i. dasakaputta    2 cha.Ma. gharadasayodha         3 Si.,Ma. bhattakaraka
@4 ka. cha.Ma. nhapika 5 Si. acchiddapathaka, Ma. acchindapathaka  6 ka. pinetam
@7-7  ka., Si., Ma. katamanca....samannaphalam    8  sam.maha. 19/35/19 pathamasamannasutta.
Dhammam sossanti, ranna pana kathiyamane ujjhayitum na sakkhissanti, rajanameva
anuvattissanti, issaranuvattako hi loko. Handaham rannova bharam karomi"ti
ranno bharam  karonto "abhijanasi no tvan"ti adimaha.
      [164] Tattha abhijanasi no tvanti abhijanasi nu tvam. Ayanca
nosaddo parato "pucchita"ti padena yojetabbo. Idam hi vuttam hoti "maharaja
tvam imam panham anne samanabrahmane pucchita 1- nu, abhijanasi ca nam
putthabhavam, na te sammutthan"ti. 2- Sace te agaruti sace tuyham 3- yatha te te
byakarimsu, 3- tatha idha bhasitum bhariyam na hoti, yadi na koci aphasukabhavo atthi,
bhasassuti attho. Na kho me bhanteti kim sandhayaha. Panditapatirupakananhi santike
kathetum dukkham hoti, te pade pade akkhare akkhare dosameva denti. 4- Ekantapandita
pana katham sutva sukathitam pasamsanti, dukkathitesu palipadaatthabyanjanesu yam yam
virujjhati, tam tam ujum 5- katva denti. Bhagavata ca sadiso ekantapandito nama natthi.
Tenaha "nakho me bhante garu, yatthassa bhagava nisinno, bhagavantarupova"ti.
                         Puranakassapavadavannana
      [165] Ekamidahanti ekam 6- idha aham. Sammodaniyam 7- katham saraniyam
vitisaretvati sammodajanakam saritabbayuttakam katham pariyosapetva.
      [166] Karoto kho maharaja karayatotiadisu karatoti sahattha
karontassa. Karayatoti anattiya karentassa. Chindatoti paresam hatthadini
chindantassa. Pacatoti dandena pilentassa tajjentassa va. 8- Socayatoti
parassa bhandaharanadihi socayato. Socapayatoti sokam 9- sayam karontassapi
parehi karapentassapi. Kilamatoti 10- aharupacchedabandhanagarappavesanadihi sayam
@Footnote: 1 Si., i. pucchittha, saddanitipadamala oloketabba 2 ka. pammututhanti
@3-3 cha.Ma., i. yatha te byakarimsu   4 cha.Ma., i. vadanti    5 cha.Ma. ujukam
@6 ka. ettha ekam 7 Si. ettha sammodaniyam      8 cha.Ma. pare dandena uppilentassa
@9 ka. bhandaharanadini sokam, Si. bhandaharanadihi sokam  10 ka. kilamayatoti
Kilamentassapi 1- parehi kilamapentassapi. Phandato phandapayatoti param phandantam
bandhanakale 2- sayampi phandato parampi phandapayato. Panamatipatapayatoti panam
hanantassapi hanapentassapi. Evam sabbattha karanakarapanavaseneva 3- attho
veditabbo.
      Sandhinti gharasandhim. Nillopanti mahavilopam. Ekagarikanti ekameva
gharam parivaretva vilumpanam. Paripantheti agatagatanam acchindanattham magge titthato.
Karoto na kariyati papanti "yam kinci papam karomi"ti sannaya karotopi papam
na kariyati, natthi papam. Satta pana "papam karoma"ti evam sannino hontiti
dipeti. Khurapariyantenati khuranemina, khuradharasadisapariyantena va. Ekam mamsakhalanti
ekam mamsarasim. Punjanti tasseva vevacanam. Tatonidananti ekamamsakhalakarananidanam.
      Dakkhinanti dakkhinatire manussa kakkhala daruna, te sandhaya
"hananto"tiadimaha. Uttaratire satta saddha honti pasanna buddhamamaka
dhammamamaka samghamamaka, te sandhaya "dadanto"tiadimaha. Tattha yajantoti
mahayagam karonto.  damenati indriyadamena, uposathakammena va. Samyamenati 4-
silasannamena. Saccavajjenati saccavacanena. Agamoti agamanam, pavattiti attho.
Sabbathapi papapunnanam kiriyameva patikkhipati.
      Ambam puttho labujam byakaroti nama, yo "kidiso ambo, kidisani
va ambassa khandhapannapupphaphalani"ti vutte "ediso labujo, edisani va
labujassa khandhapannapupphaphalani"ti  byakaroti. Vijiteti anapavattidese.
Apasadetabbanti vihethetabbam. Anabhinanditvati "sadhu sadhu"ti evam pasamsam akatva.
Appatikkositvati bala dubbhasitam taya bhasitanti evam appatibahitva.
Anugganhantoti sarato 5- agganhanto. Anikkujjentoti saravaseneva idam
nissaranam, ayam paramatthoti hadaye atthapento. Bayanjanam pana tena uggahitanceva
nikkujjitanca.
@Footnote: 1 cha.Ma. kilamantassapi             2 cha.Ma. phandanakale
@3 cha.Ma. karanakaranavaseneva        4 ka. sannamenati         5 cha.Ma. saravaseneva
                        Makkhaligosalavadavannana
      [168] Makkhalivade paccayoti hetuvevacanameva 1- ubhayenapi vijjamanameva
kayaducaritadinam sankilesepaccayam kayasucaritadinanca visuddhipaccayam patikkhipati.
Attakareti attakaro. Yena attana katakammena ime satta devattampi
marattampi brahmattampi savakabodhimpi paccekabodhimpi sabbannutampi papunanti, tampi
patikkhipati. Dutiyapadena 2-  yam parakaram parassa ovadanusasanim nissaya thapetva
mahasattam avaseso  jano manussasobhagyatam adim katva yava arahattam papunati,
tam parakaram patikkhipati. Evamayam  balo jinacakke paharam deti  nama. Natthi
purisakareti yena purisakarena satta vuttappakara sampattiyo papunanti, tampi
patikkhipati. Natthi balanti yamhi attano bale patitthita satta viriyam katva ta
sampattiyo papunanti, tam balam patikkhipati. Natthi viriyantiadini sabbani
purisakaravevacananeva. "idam no viriyena, idam purisatthamena, idam purisaparakkamena
pavattan"ti evam pavattavacanam patikkhepakaranavasena panetani visum adiyanti.
      Sabbe sattati otthagonagadrabhadayo anavasese parigganhati.
Sabbe panati ekindriyo pano, dvindriyo panoti adivasena vadati. Sabbe
bhutati andakosavatthikosesu bhute sandhaya vadati. Sabbe jivati saliyavagodhumadayo
sandhaya vadati. Tesu hi so viruhanabhavena jivasanni. Avasa abala aviriyati
tesam attano vaso va balam va viriyam va natthi. Niyati sangatibhavaparinatati
ettha niyatiti niyata. 3- Sangatiti channam abhijatinam tattha tattha gamanam. Bhavoti
sabhavoyeva. Evam niyatiya ca sangatiya ca sabhavena ca parinata nanappakaratam
patta. Yena hi yatha bhavitabbam, so tatheva bhavati. Yena na bhavitabbam, so na
bhavatiti dasseti. Chasvevabhijatisuti chasueva abhijatisu thatva sukhanca dukkhanca
patisamvedenti, anna sukhadukkhabhumi natthiti dasseti.
      Yonippamukhasatasahassaniti pamukhayoninam uttamayoninam cuddasasatasahassani,
annani ca satthisatani, annani ca chasatani. Panca ca kammuno sataniti
@Footnote: 1 ka. paccayo hetuvevacanameva, Ma. paccayo hetuti vevacanameva
@2 Si.,i. dutiyavadena        3 Si.,i. niyatta
Panca kammasatani ca. Kevalam takkamattakena niratthakaditthim dipeti. Panca ca
kammani tini ca kammaniti adisupi eseva nayo. Keci panahu "panca ca
kammaniti pancindriyavasena bhanati, 1- tiniti 2- kayakammadivasena"ti. Kamme ca
upaddhakamme cati ettha panassa kayakammam vacikammanca kammanti laddhi, manokammam
upaddhakammanti. Dvatthipatipadati dvasatthi patipadati vadati. Dvatthantarakappati
ekasmim kappe catusatthi antarakappa nama honti. Ayam pana anne dve
ajananto evamaha.
      Chalabhijatiyoti kanhabhijati nilabhijati lohitabhijati haliddabhijati
sukkabhijati paramasukkabhijatiti ima cha abhijatiyo vadati. Tattha orabbhika
sakunika 3- magavika sukarika ludda macchaghataka cora coraghataka bandhanagarika,
ye va panannepi keci kurukammanta, 4- ayam kanhabhijatiti vadati. Bhikkhu
nilabhijatiti vadati. Te kira catusu paccayesu kantake pakkhipitva khadanti. "bhikkhu
kantakavuttika"ti 5- ayam hissa paliyeva. Athava kantakavuttikaevamnama 6- eke
pabbajitati vadati. Lohitabhijati nama nigantha ekasatakati vadati. Ime kira
purimehi dvihi pandarataRa. Gihi odatavasana acelakasavaka haliddabhijatiti vadati.
Evam 7- attano paccayadayake niganthehipi jetthakatare karoti. Ajivaka ajivakiniyo 8-
sukkabhijatiti vadati. Te kira purimehi catuhi pandarataRa. Nando vaccho, kiso
samkicco, 9- makkhali gosalo, paramasukkabhijatiti vadati. Te kira sabbehi pandarataRa.
      Attha purisabhumiyoti mandabhumi khiddabhumi padavimamsabhumi ujugatabhumi
sekhabhumi samanabhumi jinabhumi pannabhumiti ima attha purisabhumiyoti vadati. Tattha
jatadivasato patthaya satta divase sambadhanato nikkhantatta satta manda honti
momuha, ayam mandabhumiti vadati. Ye pana duggatito agata honti, te abhinham
rodanti ceva viravanti ca, sugatito agata tam anussaritva hasanti, ayam
@Footnote: 1 ka. bhananti  2 ka. tini ca  3 Si. sakuntika, an. chakka. 22/328/428 chalabhija-
@tisutta   4 ka. garukammanta  5 ka.an. chakka 22/328/429 bhikkhu kanhadhimuttika
@6 cha.Ma., i. evanama     7 i. ayam
@8 ka. etthantareva ayam patho dissati    9 cha.Ma. kisa sankiccho
Khiddabhumi nama. Matapitunam hattham va padam va mancam va pitham va gahetva
bhumiyam padanikkhipanam 1- padavimamsabhumi nama. Padasa gantum samatthakale ujugatabhumi
nama. Sippani sikkhitakale sekhabhumi nama. Ghara nikkhamma  pabbajitakale
samanabhumi nama. Acariyam sevitva jananakale jinabhumi nama. "bhikkhu ca pannako 2-
jino na kinci aha"ti evam alabhim samanam pannabhumiti vadati.
      Ekunapannasa  ajivakasateti ekunapannasa ajivakavuttisatani.
Paribbajakasateti paribbajakapabbajjasatani. Nagavasasateti nagamandalasatani.
Vise indriyasateti visatindriyasatani. Timse nirayasateti timsa nirayasatani.
Rajodhatuyoti rajaokiranatthanani, hatthapitthipadapitthadini sandhaya vadati.
Sattasannigabbhati otthagonagadrabhaajapasumigamahise sandhaya vadati. Sattaasannigabbhati
salivihiyavagodhumakanguvarakakudrusake sandhaya vadati. Niganthigabbhati ganthimhi
jatagabbha ucchuvelunaladayo sandhaya vadati. Sattadevati bahu deva. So pana
"satta"ti vadati. Manussapi ananta, so "satta"ti vadati. Sattapisacati pisaca
mahantamahanta "satta"ti vadati. Sarati mahasara, kannamundakarathakaraanotatta-
sihappapatachaddantamandakinikunaladahe gahetva vadati.
      Pavutati 3- ganthika. Papatati mahapapata. Papatasataniti khuddakapapatasatani.
Supinati mahasupina. Supinasataniti khuddakasupinasatani. Mahakappinoti mahakappanam. 4-
Tattha ettaka 5- mahasara vassasate vassasate kusaggena ekam udakabindum
niharitva sattakkhattum tasmim sare nirudake kate eko mahakappoti vadati.
Evarupanam mahakappanam caturasitisatasahassani khepetva balo ca pandito
ca 6- dukkhassantam karontiti ayamassa laddhi. Panditopi kira antara visujjhitum na
sakkoti, balopi tato uddham na gacchati.
      Silenati acelakasilena va annena va yena kenaci. Vatenati
tadiseneva vatena. Tapenati tapokammena. Aparikpakam paripaceti nama yo "aham
@Footnote: 1 ka. padavikkhepanam   2 Si. pannako   3 Ma. saputati, i. pacuta   4 Ma. mahakappanam
@cullasiti satasahassani.  5 i. ekamha.  6 cha.Ma.,i. bale ca pandite ca.
Pandito"ti antara visujjhati. Paripakkam phussa phussa byantikaroti nama, yo
"aham balo"ti vuttaparimanam kalam atikkamitva yati. Hevam natthiti evam natthi.
Tam hi ubhayampi na sakka katunti dipeti. Donamiteti donena mitam viya.
Sukhadukkheti sukhadukkham. Pariyantakateti vuttaparimanena kalena katapariyante. Natthi
hayanavaddhaneti natthi hayanavaddhanani. Na samsaro panditassa hayati na balassa vaddhatiti
attho. Ukkamsavakkamseti ukkamsavakkamsa. 1- Hayanavaddhananametam vevacanam. 2-
      Idani tamattham upamaya sadhento "seyyakapi nama"ti adimaha.
Tattha suttaguleti vethetva katasuttagule. Nibbethiyamanameva paletiti pabbate va
rukkhagge va thatva khittam suttappamanena nibbethiyamanameva gacchati, sutte khine
tattheva titthati na gacchati, evameva vuttakalato uddham na gacchatiti dasseti.
                       Ajitakesakambalavadavannana
      [171] Ajitavade natthi dinnanti dinnassa phalabhavam sandhaya vadati. Yittham
vuccati mahayago. Hutanti pahunakasakkaro 3- adhippeto. Tampi ubhayam phalabhavameva
sandhaya patikkhipati. Sukatadukkatananti 4- sukatadukkatanam 5- kusalakusalananti
attho. Phalam vipakoti yam "phalan"ti va "vipako"ti va vuccati, tam natthiti vadati.
Natthi ayam lokoti paraloke thitassa ayam loko natthi. Natthi paralokoti idha loke
thitassapi paraloko natthi. Sabbe tattha tattheva ucchijjantiti dasseti. Natthi
mata natthi pitati tesu sammapatipattimicchapatipattinam phalabhavavasena vadati. Natthi
satta opapatikati cavitva upapajjanaka satta nama natthiti vadati.
      Catummahabhutikoti catumahabhutamayo. Pathavi pathavikayanti ajjhattika
pathavidhatu bahirapathavidhatum. Anupetiti anuyati. 6- Anupagacchatiti tasseva vevacanam,
@Footnote: 1 i. ukkamsavakkamsani.          2 cha.Ma. adhivacanam.
@3 Si.,i. pahenakasakkaro, Ma. pahenakasakkaro     4 Si. sukatadukkatananti.
@5 Si. sukatadukkatanam                           6 ka. anuyayati
Anugacchatitipi attho. Ubhayenapi upeti upagacchatiti dasseti. Apadisupi eseva
nayo. Indriyaniti manacchatthani indriyani. Samkamantiti akasam pakkhandanti.
Asandipancamati nipannamancena pancama, manco ceva cattaro mancapade
gahetva thita cattaro purisa cati attho. Yavalahanati yava susana.
Padaniti "ayam evam silava ahosi, evam dussilo"ti adina nayena pavattani
gunagunapadani, sarirameva va ettha padaniti adhippetam. Kapotakaniti
kapotavannani, paravatapakkhavannaniti attho. Bhassantati bhasmanta, ayameva va
pali. Ahutiyoti yam pahonakasakkaradibhedam 1- dinnadanam, sabbantam charikavasanameva
hoti, na tato param phaladayakam hutva gacchatiti attho. Dattupannattanti dattuhi
balamanussehi pannattam. Idam vuttam hoti:- balehi abuddhihi pannattamidam danam,
na panditehi, bala denti, pandita ganhantiti dasseti.
      Tattha purano "karoto na kariyati papan"ti vadanto kammam
patibahati. Ajito "kayassa bheda ucchijjati"ti vadanto vipakam patibahati. Makkhali
"natthi hetu"ti vadanto ubhayampi patibahati. Tattha kammam patibahantenapi
vipako patibahito hoti, vipakam patibahantenapi kammam patibahitam hoti.
Iti sabbepete atthato ubhayapatibahaka 2- ahetukavada ceva akiriyavada ca
natthikavada ca honti.
      Ye va pana tesam laddhim gahetva rattitthane divatthane nisinna
sajjhayanti vimamsanti, tesam "karato na kariyati papam, natthi hetu natthi paccayo,
mato ucchijjati"ti tasmim arammane micchasati santitthati, cittanca ekaggam
hoti, javanani javanti, pathamajavane satekiccha honti, tatha dutiyadisu, sattame
buddhanampi atekiccha anivattino aritthakantakasadisa. Tattha koci ekam dassanam
okkamati, koci dve, koci tinipi, ekasmim okkantepi, dvisu tisu
okkantesupi niyatamicchaditthiko ca hoti, patto saggamaggavarananceva
mokkhamaggavarananca,
@Footnote: 1 cha.Ma. pahunaka.              2 Ma. ubhayam patibhahaka.
Abhabbo tassa bhavassa 1- anantarampi saggam gantum, pageva mokkham. Vattakhanuko 2-
namesa satto pathavigopako, yebhuyyena evarupassa bhavato vutthanam nama natthi.
                Tasma akalyanajanam      asivisamivoragam
                araka parivajjeyya     bhutikamo vicakkhanoti.
                        Pakudhakaccayanavadavannana
      [173] Pakudhavade akatati akata. Akatavidhati akatavidhana. "evam
karohi"ti kenaci karitapi na hontiti attho. Animmitati iddhiyapi na nimmita.
Animmatati animmapita, keci "animmapetabba"ti 3- padam vadanti, tam neva
paliyam na atthakathayam dissati. Vanjhadipadattayam vuttatthameva. Na injantiti
esikatthambho viya thitatta na calanti. Na viparinamantiti 4- pakatim na jahanti.
Na annamannam byabadhentiti na annamannam upahananti. Nalanti na samattha.
Pathavikayoti adisu pathaviyeva pathavikayo pathavisamuho va. Tatthati tesu jivasattamesu
kayesu. Sattannamyeva kayananti yatha muggarasiadisu pahatam sattham muggadinam
antarena pavisati, evam sattannam kayanam antarena chiddena vivarena sattham pavisati.
Tattha "aham imam jivita voropemi"ti kevalam sannamattameva hotiti dasseti.
                       Niganthanataputtavadavannana
      [177] Nataputtavade catuyamasamvarasamvutoti catukotthasena samvarena
samvuto. Sabbavarivarito cati varitasabbaudako, patikkhittasabbasitodakoti attho.
So kira sitodake sattasanni hoti, tasma na tam valanjeti. Sabbavariyuttoti
sabbena papavaranena yutto. Sabbavaridhutoti sabbena papavaranena dhutapaPo.
Sabbavariphutoti 5- sabbena papavaranena phuttho. Gatattoti kotippattacitto.
Yatattoti samyatacitto. Thitattoti suppatitthitacitto. Etassa vade kinci
sasananulomampi atthi, asuddhaladdhitaya pana sabba ditthiyeva jata.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. tassattabhavassa.    2 cha.Ma. vattakhanu    3 Si., i. animmatabbati
@4 i. viparinamantiti, Ma. na viparinamentiti  5 ka. sabbavariphutthoti
                      Sanjayavelatthaputtavadavannana
      [179-181] Sanjayavado amaravikkhepe vuttanayoeva.
                      Pathamasanditthikasamannaphalavannana
      [182] Soham bhanteti so aham bhante, valukam piletva telam
alabhamano viya titthiyavadesu saram alabhanto bhagavantam pucchamiti attho.
      [183] Yatha te khameyyati yatha te rucceyya. Dasoti
antojata dhanakkita karamaranita samamdasabyaupagatanam annataro. Kammakaroti analaso
kammakaranasiloyeva. Durato disva pathamameva utthahatiti pubbutthayi. Evam utthito
samino asanam pannapetva padadhovanadikattabbakiccam katva paccha nipatati
seyyam kappetiti 1- pacchanipati. Samikamhi va sayanato avutthite pubbeyeva
vutthatiti pubbutthayi. Paccusakalato patthaya yava samino rattim niddokkamanam,
tava sabbakiccani katva paccha nipatati seyyam kappetiti pacchanipati. "kim
karomi, kim karomi"ti evam kimkarameva patisunanto vicaratiti kimkarapatissavi.
Manapamyeva kiriyam karotiti manapacari. Piyameva vadatiti piyavadi. Samino
tutthapahattham mukham ullokayamano 2- vicaratiti mukhamullokiko.
      Devo manneti devo viya. So vatassaham punnani kareyyanti so
vata ahampi evarupo assam, yadi punnani kareyyanti attho. "so vatassayan"tipi 3-
patho, ayamevattho. Yannunahanti sace danam dassami, yam raja ekadivasam deti,
tato satabhagampi yavajivampi na sakkhissami datunti pabbajjayam 4- ussaham katva
evam cintanabhavam dasseti.
      Kayena samvutoti kayena pihito hutva akusalassa pavesanadvaram
thaketvati attho. Eseva nayo sesapadadvayepi. Ghasacchadanaparamatayati
ghasacchadanena paramataya uttamataya, etadatthampi anesanam pahaya aggasallekhena
@Footnote: 1 Si. nipatati nisidatiti              2 ka., Si. olokayamano
@3 cha.Ma. vatassassantipi              4 i. pabbajjaya
Santutthoti attho. Abhirato paviveketi "kayaviveko ca vupakatthakayanam
nekkhammabhiratanam, cittaviveko ca parisuddhacittanam paramavodanappattanam,
upadhiviveko ca nirupadhinam puggalanam visankharagatananti 1- evam vutte tividhepi
viveke rato ganasanganikam pahaya kayena eko viharati, cittakilesasanganikam pahaya
atthasamapattivasena eko viharati, phalasamapattim va nirodhasamapattim va pavisitva
nibbanam patva viharatiti attho. Yaggheti codanatthe nipato.
      [184] Asanenapi nimanteyyamati nisinnasanam papphotetva "idha
nisidatha"ti vadeyyama. Abhinimanteyyamapi nanti abhiniharitvapi 2- nam nimanteyyama
tattha duvidho abhiharo vacaya ceva kayena ca. "tumhakam icchiticchitakkhane
amhakam civaradihi 3- vadeyyatha, yena attho"ti vadantohi vacaya abhiharitva
nimanteti nama. Civaradivekallam sallakkhetva "idam ganhatha"ti tani 4- dento
pana kayena abhiharitva nimanteti nama. Tadubhayampi sandhaya "abhinimanteyyamapi
nan"ti aha. Ettha ca gilanapaccayabhesajjaparikkharoti yamkinci gilanassa sappayam
osatham. 5- Vacanattho pana visuddhimagge 6- vutto. Rakkhavaranaguttinti
rakkhasankhatanceva avaranasankhatanca guttim. Sa panesa na avudhahatthe purise
thapentena dhammika nama samvidahita hoti. Yatha pana avelaya katthaharikapannaharikadayo
viharam na pavisanti, migaluddakadayo viharasimaya mige va macche va na ganhanti,
evam samvidahantena dhammika nama samvidahita honti, tam sandhayaha "dhammikan"ti.
      [185] Yadi evam santeti yadi tava daso tuyham santika
abhivadanadini labheyya, evam sante. Addhati ekamsavacanametam. Pathamanti ganhanto 7-
annassapi annassapi atthitam 7- dipeti, teneva ca raja "sakka pana bhante
annampi"ti adimaha.
@Footnote: 1 khu. maha. 29/33/31 guhatthakasuttaniddesa        2 cha.Ma. abhiharitvapi
@3 ka. aham pavedami civaradihi, Ma. aham sadhessami civaradihi     4 ka. tani civarani
@5 cha.Ma. osadham                   6 visuddhi, 1/42 paccayasannissitasilakatha
@7-7 cha.Ma. bhananto annassapi atthitam
                      Dutiyasanditthikasamannaphalavannana
      [186] Kasatiti kassako. Gehassa pati 1- ekagehamatte jetthakoti
gahapatiko. Balisankhatam karam karotiti karakarako. Dhannarasim, dhanarasinca vaddhetiti
rasivaddhako.
      Appam vati parittam 2- va antamaso tandulanalimattakampi. Bhogakkhandhanti
bhogarasim. Mahantam vati vipulam va. Yatha hi mahantam pahaya pabbajitum dukkaram,
evam appampiti dassanattham ubhayamaha. Dasavare pana yasma daso attanopi
anissaro, pageva bhoganam. Yam hi tassa dhanam, tam samikananneva hoti, tasma
bhogaggahanam na katam. Natiyeva natiparivatto.
                        Panitatarasamannaphalavannana
      [189] Sakka pana bhante annampi dittheva dhammeti idha
"evameva"ti na vuttam. Tam kasmati ce? "evameva"ti hi vuccamane pahoti
bhagava sakalampi rattindivam tato va bhiyyopi evarupahi upamahi samannaphalam
dipetum. Tattha kincapi etassa bhagavato vacanasavane pariyatti 3- nama natthi,
tathapi attho tadisoyeva bhavissatiti cintetva uparivisesam pucchanto "evameva"ti
avatva uttarim 4- "abhikkantataranca panitataranca"ti aha. Tattha abhikkantataranti
abhimanapataram, atisetthataranti 5- attho. Panitataranti uttamataram. Tenahiti
uyyojanatthe nipato. Savane uyyojento hi nam evamaha. Sunahiti 6-
abhikkantataranca panitataranca samannaphalam sunahi.
      Sadhukam manasikarohiti ettha pana sadhukam sadhuti ekatthametam. Ayam hi
sadhusaddo 7- ayacanasampaticchanasampahamsanasundaradalhikammadisu dissati. "sadhu me
bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"ti 8- adisu ayacane dissati. "sadhu
@Footnote: 1 Ma.  pati gahapati     2 cha.Ma. parittakam    3 cha.Ma. pariyantam    4 cha.Ma.
@ayam patho na dissati.   5 Ma., Si. abhikkantataram atimanapataranti.   6 cha.Ma. sunohiti
@7 i. ayanca sadhuti saddo   8 sam. sala. 18/131/89 malunkayaputtasutta (sya)
Bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhasitam abhinanditva anumoditva"ti 1- adisu
sampaticchane. "sadhu sadhu sariputta"ti 2- adisu sampahamsane.
             "sadhu dhammaruci raja         sadhu pannanava naro.
             Sadhu mittanamaddubbho         papassakaranam sukhan"ti 3-
      adisu sundare. "tenahi brahmana sunahi sadhukam manasi karohi"ti 4-
adisu sadhukasaddoyeva dalhikamme, anattiyantipi  vuccati. Idhapi ayam ettheva
dalhikamme ca anattiyanca attho veditabbo. Sundarepi  vattati. Dalhikammatthena 5-
hi dalhamimam dhammam sunahi sugahitam ganhanto. Anattiatthena  6- mama anattiya
sunahi, sundaratthena sundaramimam bhaddakam dhammam sunahiti evam dipitam hoti.
      Manasikarohiti avajja, samannaharahiti attho, avikkhittacitto
hutva nisamehi citte karohiti adhippayo. Apicettha sunahiti
sotindriyavikkhepanivaranametam. Sadhubham manasikarohiti manasikare dalhikammaniyojanena
manindriyavikkhepanivaranam. Purimancettha  byanjanavipallasaggahanivaranam.
Pacchimam atthavipallasaggahanivaranam. Purimena ca dhammassavane niyojeti,
pacchimena sutanam dhammanam dharanupaparikkhadisu. Purimena ca sabyanjano ayam dhammo,
tasma savaniyoti dipeti. Pacchimena sattho, tasma sadhukam manasikatabboti. Sadhukapadam
va ubhayapadehi yojetva katabbam. 7- Yasma ayam dhammo dhammagambhiro ceva desana
gambhiro ca, tasma sunahi sadhukam, yasma atthagambhiro ca pativedhagambhiro ca, tasma
sadhukam manasikarohiti evam yojana veditabba. Bhasissamiti "sakka maharaja"ti evam
patinnatasamannaphaladesanam vittharato bhasissami. Desessamiti hi sankhittadipanam
hoti. Bhasissamiti vittharadipanam. Tenaha vangisatthero:-
              "sankhittenapi deseti,     vittharenapi bhasati.
              Salikayiva nigghoso,      patibhanam  udirayi"ti. 8-
@Footnote: 1 Ma. upari, 14/86/67  mahapunnamasutta     2 di. pati. 11/349/240 sangitistta
@3 khu. ja. 28/50/20 ummadantijataka (sya)  4 an. pancaka. 22/192/251 dona-
@brahnasutta. (sya)   5 cha.Ma. dalhikammatthena  6 cha.Ma. anattiatthena evamuparipi
@7 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.           8 sam. sa. 15/214/229 sariputtasutta
      Evam vutte ussahajato hutva "evam bhante"ti kho raja magadho
ajatasattu  vedehiputto bhagavato paccassosi bhagavato vacanam sampaticchi,
patiggahesiti vuttam hoti.
      [190] Athassa bhagava etadavoca etam avoca, idani vattabbam
"idha maharaja"ti adim sakalam suttam avocati attho. Tattha idhati desapadese 1-
nipato, svayam katthaci lokam upadaya vuccati. Yathaha "idha tathagato loke
uppajjati"ti. 2- Katthaci sasanam. Yathaha "idheva bhikkhave pathamo samano, idha dutiyo
samano"ti. 3- Katthaci okasam. Yathaha
            "idheva titthamanassa,        devabhutassa me sato.
            Punevayuva 4-  me laddho    evam janahi marisa"ti. 5-
      Katthaci padapuranamattameva. Yathaha "idhaham bhikkhave bhuttavi assam
pavarito"ti. 6- Idha pana lokam upadaya vuttoti veditabbo. Maharajati yatha
patinnatadesanam desetum puna "maharaja"ti alapati. Idam vuttam hoti "maharaja
imasmim loke tathagato uppajjati araham .pe. Buddho bhagava"ti. Tattha
tathagatasaddo brahmajale vutto.  arahanti adayo visuddhimagge 7-  vittharita.
Loke uppajjatiti ettha pana lokoti okasaloko sattaloko sankharalokoti
tividho. Idha pana sattaloko adhippeto. Sattaloke uppajjamanopi tathagato na
devaloke na brahmaloke, manussalokeyeva uppajjati. Manussalokepi  na annasmim
cakkavale, imasmimyeva cakkavale. Tatrapi na sabbatthanesu, "puratthimaya disaya
kajangalam 8- nama nigamo, tassaparena  mahasalo,  tato para paccantima janapada,
orato majjhe, puratthimadakkhinaya disaya sallavati 9- nama nadi, tato para
paccantima janapada, orato majjhe,  dakkhinaya disaya setakannikam nama nigamo,
@Footnote: 1 cha.Ma. desopadese                    2 an. tika. 20/61/164 sangaravasutta
@3 an. catukka. 21/241/265 samanasutta.        4 cha.Ma. punarayu ca
@5 di. maha. 10/369/244 (sya. 264/321) sakkapanhasutta.
@6 Ma.mu. 12/30/17 dhammadayadasutta.         7 visuddhi. 1/253 chaanussatiniddesa.
@8  ka. jangalo, Si. gajangalam              9 Si., i. salalavati, Ma. salatavati
Tato para paccantima janapada, orato majjhe, pacchimadisaya thunam 1- nama
brahmanagamo, tato para paccantima janapada, orato majjhe, uttaraya disaya
usiradhajo 2- nama pabbato, tato para paccantima janapada, orato majjhe"ti 3-
evam paricchinne ayamato tiyojanasate, vittharato addhatiyayojanasate, parikkhepato
navayojanasate majjhimadese uppajjati. Na kevalanca tathagato, paccekabuddha
aggasavaka asitimahathera buddhamata budadhapita cakkavattiraja anne ca
sarappatta brahmanagahapatika etthevuppajjanti.
      Tattha tathagato sujataya dinnamadhupayasabhojanato yava arahattamaggo,
tava uppajjati nama, arahattaphale uppanno nama. Mahabhinikkhamanato va yava
arahattamaggo, tusitabhavanato va yava arahattamaggo, dipankarapadamulato va yava
arahattamaggo, tavuppajjati nama, arahattaphale uppanno nama. Idha 4-
sabbapathamam uppannabhavam sandhaya "uppajjati"ti vuttam. Tathagato loke uppanno
hotiti ayam hi etthattho.
      So imam lokanti so bhagava imam lokam. Idani vattabbam dasseti. Sadevakanti
saha devehi sadevakam. Evam saha marena samarakam, saha brahmuna sabrahmakam.
Saha samanabrahmanehi sassamanabrahmanim. Pajatatta paja, tam pajam. Saha
devamanussehi sadevamanussam. Tattha sadevakavacanena pancakamavacaradevaggahanam
veditabbam, samarakavacanena chatthakamavacaradevaggahanam, sabrahmakavacanena
brahmakayikadibrahmaggahanam, sassamanabrahmanivacanena sasanassa
paccatthikapaccamittasamanabrahmanaggahanam, samitapapabahitapapasamanabrahmanaggahananca,
pajavacanena sattalokaggahanam, sadevamanussavacanena sammatidevaavasesamanussaggahanam. 5-
Evamettha tihi padehi okasalokena saddhim sattaloko. Dvihi pajavacanena  sattalokova
gahitoti veditabbo.
      Aparo nayo,  sadevakaggahanena arupavacaradevalokova 6- gahito,
samarakaggahanena chakamavacaradevaloko gahito, sabrahmakaggahanena rupibrahmaloko
@Footnote: 1 cha.Ma. thunam     2 cha.Ma. usiraddhajo     3 vinaYu. maha. 5/259/24 cammakkhandhaka,
@4 Ma. iti       5 cha.Ma. sammuti... evamuparipi    6 cha.Ma., i. arupavacaradevaloko
Gahito, sassamanabrahmanadiggahanena catuparisavasena, sammatidevehi va saha
manussaloko, avasesasabbasattaloko va.
      Apicettha sadevakavacanena ukkatthaparicchedato sabbassa lokassa
sacchikatabhavamaha. Tato yesam ahosi "maro mahanubhavo chakamavacarissaro
vasavatti, kim sopi etena sacchikato"ti, tesam vimatim vidhamanto "samarakan"ti
aha. Yesam pana ahosi "brahma mahanubhavo ekanguliya ekasmim cakkavalasahasse
alokam pharati, dvihi .pe. Dasahi angulihi dasasu cakkavalasahassesu alokam
pharati, anututaranca jhanasamapattisukham patisamvedeti, kim sopi sacchikato"ti, tesam
vimatim vidhamanto "sabrahmakan"ti aha. Tato ye cintesum 1- "puthusamanabrahmana
sasanassa paccatthika, kim tepi sacchikata"ti, tesam vimatim vidhamanto "sassamanabrahmanim
pajan"ti aha. Evam ukkatthukkatthatthanam 2- sacchikatabhavam pakasetva atha
sammatideve, avasesamanusse ca upadaya ukkatthaparicchedavasena sesasattalokassa
sacchikatabhavam pakasento "sadevamanussan"ti aha. Ayamettha vibhavananukkamo 3-
      porana panahu:- sadevakanti devehi saddhim avasesalokam.
Samarakanti marena saddhim avasesalokam. Sabrahmakanti brahmehi saddhim avasesalokam.
Evam sabbepi tibhavupage satte tihakarehi tisu padesu pakkhipitva puna dvihi
padehi pariyadiyanto "sassamanabrahmanim pajam sadevamanussan"ti aha. Evam
pancahipi padehi tena tenakarena tedhatukameva pariyadinnanti.
      Sayam abhinana sacchikatva pavedetiti ettha pana sayanti samam
aparaneyyo hutva. Abhinnati abhinnaya, adhikena nanena natvati attho.
Sacchikatvati paccakkham katva, etena anumanadipatikkhepo kato hoti. Pavedetiti
bodheti napeti 4- pakaseti.
      So dhammam deseti adikalyanam .pe. Pariyosanakalyananti so
bhagava sattesu karunnatam paticca hitvapi anuttaram 5- vivekasukham dhammam deseti,
@Footnote: 1 Ma. cinteyyum                       2 ka. ukkatthatthananam
@3 Ma. bhavanukkamo, cha.Ma. bhavanukkamo    4 cha.Ma. vinnapeti        5 ka. anuttarampi
Tanca kho appam va bahum va desento adikalyanadippakarameva deseti.
Adimhipi kalyanam bhaddakam anavajjameva katva deseti. Majjhepi, pariyosanepi
kalyanam bhaddakam anavajjameva katva desetiti vuttam hoti. Tattha atthi desanaya
adimajjhapariyosanam, atthi sasanassa. Desanaya tava catuppadikayapi  gathaya
pathamapado adi nama, tato dve majjham nama, ante eko pariyosanam
nama. Ekanusandhikassa suttassa nidanam adi, "idamavoca"ti pariyosanam,
ubhinnamantara majjham. Anekanusandhikassa suttassa pathamanusandhi adi, ante
anusandhi pariyosanam, majjhe eko va dve va bahu va majjhameva.
      Sasanassa pana silasamadhivipassana adi nama. Vuttampi cetam "ko
cadi kusalanam dhammanam, silanca suvisuddham ditthi ca ujuka"ti. 1- "atthi bhikkhave
majjhima patipada tathagatena abhisambuddha"ti 2- evam vutto pana ariyamaggo majjham
nama. Phalanceva nibbananca pariyosanam nama. "etadatthamidam brahmana
brahmacariyam, etam saram, etam pariyosanan"ti 3- hi ettha phalam pariyosananti
vuttam. "nibbanogadham hi avuso visakha brahmacariyam nibbanaparayanam
nibbanapariyosanan"ti 4- ettha nibbanam pariyosananti vuttam. Idha desanaya
adimajjhapariyosanam adhippetam. Bhagava hi dhammam desento adimhi silam dassetva
majjhe maggam, pariyosane nibbanam dasseti. Tena vuttam "so dhammam deseti
adikalyanam majjhekalyanam pariyosanakalyanan"ti. Tasma annopi dhammakathiko
dhammam desento 5-
              adimhi silam dasseyya       majjhe maggam vibhavaye
              pariyosane ca 6- nibbanam   esa kathikasanthititi.
      Sattham sabyanjananti yassa hi yagubhattaitthipurisadivannananissita
desana hoti, na so sattham deseti, bhagava pana tatharupam desanam pahaya
catusatipatthanadinissitam desanam deseti. Tasma sattham desetiti vuccati. Yassa pana
@Footnote: 1 sam.maha. 19/369/125 bhikkhusutta  2 sam.maha. 19/1081/367 dhammacakkappavattanasutta
@3 Ma.mu. 12/324/288 culasaropamasutta   4 Ma.mu. 12/466/416 culavedallasutta
@5 cha.Ma., i. kathento     6 Si., i., cha.Ma. pariyosanamhi, Ma. pariyosaneva
Desana ekabyanjanadiyutta va sabbanirotthabyanjana va
sabbavissatthasabbaniggahitabyanjana va, tassa damilakiratayavanadimilakkhanam 1- bhasa viya
byanjanaparipuriya abhavato abyanjana nama desana hoti. Bhagava pana
              "sithilam dhanitanca digharassam,     garukam lahukanceva niggahitam.
              Sambandhavavatthitam vimuttam,      dasadha byanjanabuddhiya pabhedo"ti
      evam vuttam dasavidham byanjanam amakkhetva paripunnam byanjanameva katva dhammam
deseti, tasma sabyanjanam dhammam desetiti vuccati. Kevalaparipunnanti ettha
kevalanti sakaladhivacanam. Paripunnanti anunadhikavacanam. Idam vuttam hoti:-
sakalaparipunnameva deseti, ekadesanapi aparipunna natthiti. Upanetabbassapanetabbassa
2- cabhavato kevalaparipunnanti veditabbam. Parisuddhanti nirupakkilesam.
Yo hi "imam dhammadesanam nissaya labham va sakkaram va labhissami"ti deseti,
tassa aparisuddha desana  hoti. Bhagava pana lokamisanirapekkho hitapharanaya 3-
mettabhavanaya muduhadayo ullumpanasabhavasanthitena cittena deseti. Tasma parisuddham
dhammam desetiti vuccati.
      Brahmacariyam pakasetiti ettha panayam brahmacariyasaddo dane
veyyavacce pancasikkhapadasile appamannasu methunaviratiyam sadarasantose viriye
uposathangesu ariyamagge sasaneti imesvatthesu dissati.
                    "kinte vatam kim pana brahmacariyam,
                    kissa sucinnassa ayam vipako.
                    Iddhi juti balaviriyupapatti,
                    idanca te naga 4- mahavimanam.
                    Ahanaca bhariya  ca manussaloke,
                    saddha ubho  danapati ahumha.
                    Opanabhutam me gharam tadasi,
                    santappita samanabrahmana ca.
@Footnote: 1 cha.Ma. damilakiratasavaradi....          2 cha.Ma. upanetabbaapanetabbassa  abhavato
@3 cha.Ma.,i. hitapharanena                4 Si. akkhahi me naga
                     Tam me vatam tam pana brahmacariyam,
                     tassa sucinnassa ayam vipako.
                     Iddhi juti balaviriyupapatti,
                     idanca me vira 1- mahavimananti 2-
imasmim hi punnakajatake danam "brahmacariyan"ti vuttam.
              "kena pani kamadado         kena pani madhussavo.
              Kena te brahmacariyena        punnam panimhi ijjhati.
              Tena pani kamadado          tena pani madhussavo.
              Tena me brahmacariyena        punnam panimhi ijjhati"ti. 3-
      Imasmim ankurapetavatthumhi veyyavaccam "brahmacariyan"ti vuttam. "idam
kho tam bhikkhave tittiriyam nama brahmacariyam ahosi"ti 4- imasmim tittirajatake
pancasikkhapadasilam "brahmacariyan"ti vuttam. "tam kho pana pancasikha brahmacariyam neva
nibbidaya 5- na viragaya na nirodhaya .pe. Yavadeva brahmalokupapattiya"ti 6-
imasmim mahagovindasutte catasso appamannayo "brahmacariyan"ti vutta. "pare
abrahmacari bhavissanti, mayamettha brahmacari bhavissama"ti 7- imasmim
sallekhasutte methunavirati "brahmacariyan"ti vutta.
                     "mayanca bhariya natikkamama,
                     amhe ca bhariya 8- natikkamanti.
                     Annatra tahi brahmacariyancarama.
                     Tasma hi amham dahara na miyareti 9-
      mahadhammapalajatake sadarasantoso "brahmacariyan"ti vutto. "abhijanami
kho  panaham sariputta caturangasamannagatam brahmacariyam carita, tapassi sudam
homi"ti 10- lomahamsanasutte viriyam "brahmacariyan"ti vuttam.
@Footnote: 1 pali. sya., cha.Ma.,i. dhira           2 khu.ja. 28/1026/357 vidhurajataka (sya)
@3 khu.peta. 26/106/109 ankurapetavatthu    4 vinaYu.cula. 7/311/82   5 pali. na
@nibbidaya   6 di.maha. 10/329/214 mahagovindasutta    7 Ma.mu. 12/83/56
@sallekhasutta   8 pali. sya., bhariyapi amhe khu.ja. 27/1415/289   9 khu. ja.
@27/1415/289 dasakani. mahadhammapalajatak(sya)   10 Ma.mu. 12/155/119 mahasihanadasutta
                "hinena brahmacariyena,   khattiye upapajjati.
                Majjhimena ca devattam,    uttamena visujjhati"ti 1-
      evam nimijatake attadamanavasena kato atthangiko uposatho "brahmacariyan"ti
vutto. "idam kho pana me pancasikha brahmacariyam ekantanibbidaya viragaya
.pe. Ayameva ariyo atthangiko maggo"ti 2- mahagovindasuttasmimyeva
ariyamaggo "brahmacariyan"ti vutto. "tayidam brahmacariyam iddhanceva phitanca
vittharikam bahujannam puthubhutam yava devamanussehi suppakasitan"ti 3-
pasadikasutte sikkhattayasangahitam sakalasasanam "brahmacariyan"ti vuttam. Imasmim pana
thane idameva "brahmacariyan"ti adhippetam. Tasma brahmacariyam pakasetiti so dhammam
deseti adikalyanam .pe. Parisuddham. Evam desento ca sikkhattayasangahitam
sakalasasanam brahmacariyam pakasetiti evamettha attho datthabbo. Brahmacariyanti
setthatthena brahmabhutam cariyam, brahmabhutanam va buddhadinam cariyanti vuttam hoti.
      [191] Tam dhammanti tam vuttappakarasampadam dhammam. Sunati gahapati
vati kasma pathamam gahapatim niddisati? nihatamanatta ca ussannatta ca.
Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajita jatim nissaya manam karonti. Brahmanakula
pabbajita mante nissaya manam karonti. Hinajaccakula pabbajita attano attano
vijatitaya patitthatum na sakkonti. Gahapatidaraka pana kacchehi sedam muncantehi
pitthiya lonam pupphamanaya bhumim kasitva tadisassa manassa abhavato
nihatamanadappa honti. Te pabbajita 4- manam va dappam va akatva yathabalam
sakalabuddhavacanam uggahetva vipassanaya kammam 5- karonta sakkonti arahatte
patitthatum. Itarehi ca kulehi nikkhamitva pabbajita nama na bahuka, gahapatikava
bahuka. Iti nihatamanatta ca ussannatta ca pathamam gahapatim niddisatiti.
      Annatarasmim vati itaresam va kulanam annatarasmim. Paccajatoti
patijato. Tathagate saddham patilabhatiti parisuddham dhammam sutva dhammasamimhi tathagate
@Footnote: 1 khu.ja. 27/1186/249 adittajataka (sya)  2 di.maha. 10/329/214 mahagovindasutta
@3 di. pati. 11/174/107 pasadikasutta  4 cha.Ma., i. pabbajitva  5 ka. tam
"sammasambuddho vata so bhagava"ti saddham patilabhati. Iti patisancikkhatiti evam
paccavekkhati. Sambadho gharavasoti sacepi satthihatthe ghare yojanasatantarepi
va dve jayapatika vasanti, tathapi nesam sakincanapalibodhatthena gharavaso
sambadhoyeva. Rajapathoti 1- ragarajadinam utthanatthananti mahaatthakathayam vuttam.
Agamapathotipi 2- vadanti. Alagganatthena abbhokaso viyati abbhokaso. Pabbajito
hi kutagararatanapasadadevavimanadisu pihitadvaravatapanesu paticchannesu vasantopi
neva laggati na sajjati na bajjhati. Tena vuttam "abbhokaso pabbajjati. Apica
sambadho gharavaso kusalakiriyaya okasabhavato. Rajapatho 1- asamvutasankaratthanam viya
rajanam kilesarajanam sannipatatthanato. Abbhokaso pabbajja kusalakiriyaya yathasukham
okasasabhavato. 3-
      Nayidam sukaram .pe. Pabbajeyyanti etthayam sankhepakatha:- yadetam
sikkhattayabrahrahmacariyam ekampi divasam akhandam katva carimakacittam papetabbataya
ekantaparipunnam caritabbam, ekadivasampi ca kilesamalena amalinam katva carimakacittam
papetabbataya ekantaparisuddham. Sankhalikhitam likhitasankhasadisam dhotasankhasappatibhagam
caritabbam. Idam na sukaram agaram ajjhavasata agaramajjhe vasantena
ekantaparipunnam .pe. Caritum, yannunaham kese ca massunca oharetva
kasayarasapitataya kasayani brahmacariyam carantanam anucchavikani vatthani acchadetva
paridahitva agarasma nikkhamitva anagariyam pabbajeyyanti. Ettha ca yasma
agarassa hitam kasivanijjadikammam 4- agariyanti vuccati, tanca pabbajjaya
natthi, tasma pabbajja anagariyati natabba, tam anagariyam. Pabbajeyyanti
patipajjeyyam.
      [192] Appam  vati sahassato hettha bhogakkhandho appo nama
hoti, sahassato patthaya maha. Abandhanatthena natieva natiparivatto. Sopi 5-
visatiya  hettha appo hoti, visatiya patthaya maha.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. rajopatho....       2 cha.Ma.  agamanapathotipi       3 cha.Ma. okasasabbhavato
@4 cha.Ma. kasivanijjadikammam        5 Ma., Si. so hi
      [193] Patimokkhasamvarasamvutoti patimokkhasamvarena samannagato.
Acaragocarasampannoti acarena ceva gocarena ca sampanno. Anumattesuti
appamattakesu. Vajjesuti akusaladhammesu. Bhayadassaviti bhayadasSi. Samadayati samma
adiyitva.  sikkhati sikkhapadesuti sikkhapadesu tam tam sikkhapadam samadiyitva
sikkhati. Ayamettha sankhepo, vittharo pana visuddhimagge vutto.
      Kayakammavacikammena samannagato kusalena parisuddhajivoti ettha
acaragocaraggahaneneva ca kusale kayakammavacikamme gahitepi yasma idam
ajivaparisuddhisilam  nama na akase va rukkhaggadisu va uppajjati,
kayavacidvaresuyeva pana uppajjati, tasma tassa uppattidvaradassanattham
"kayakammavacikammena samannagato kusalena"ti vuttam. Yasma pana tena samannagato,
tasma parisuddhajivo. Samanamundikaputtasuttantavasena 1- va evam  vuttam. Ettha 2-
hi "katame ca thapati 3- kusala sila? kusalam kayakammam kusalam vacikammam, parisuddhajivampi
kho aham thapati 3- silasmim vadami'ti 4- vuttam. Yasma pana tena samannagato, tasma
parisuddhajivoti veditabbo. 5-
      Silasampannoti brahmajale vuttena tividhena silena sampanno 6-
hoti. Indriyesu guttadvaroti manacchatthesu indriyesu pihitadvaro hoti.
Satisampajannena samannagatoti "abhikkante patikkante"ti adisu sattasu thanesu
satiya ceva sampajannena ca samannagato hoti. Santutthoti catusu paccayesu
tividhena santosena santuttho 7- hoti.
                        Cula-majjhima-mahasilavannana
      [194-211] Evam matikam nikkhipitva anupubbena bhajento
"kathanca maharaja bhikkhu silasampanno hotiti adimaha. Tattha idampissa hoti
silasminti idampi assa bhikkhuno panatipata veramanisilasmim ekam silam hotiti
@Footnote: 1 cha.Ma. samanamundikaputtasuttavasena (Ma.Ma. 13/260/234)  2 cha.Ma....etam vuttam. tattha
@3-3  ka. gahapati                                4 Ma.Ma. 13/265/238
@5 cha.Ma. tasma tassapi desanaya pariyadanatthametam vuttanti veditabbam, Ma. yasma pana
@tena samannagato, tasma parisuddhajivoti veditabbo
@6 cha.Ma., i. samannagato     7 ka.,Ma. santosena samannagato santuttho
Attho. Paccattavacanatthe va etam bhummam. Mahaatthakathayam hi idampi tasseva
samanassa silanti ayameva attho vutto. Sesam brahmajale vuttanayeneva veditabbam.
Idamassa hoti silasminti idam assa silam hotiti attho.
      [212] Na kutoci bhayam samanupassati, yadidam silasamvaratoti yani asamvaramulakani
bhayani uppajjanti, tesu yam idam bhayam silasamvarato bhaveyya, tam kutoci ekasamvaratopi
na samanupassati. Kasma? samvarato asamvaramulakassa bhayassa abhava. Muddhabhisittoti
yathavidhanavihitena khattiyabhisekena muddhani avasitto. Yadidam paccatthikatoti yam kutoci
ekapaccatthikatopi bhayam bhaveyya, tam na samanupassati. Kasma? yasma nihatapaccamitto.
Ajjhattanti niyakajjhattam, attano santaneti attho. Anavajjasukhanti anavajjam
aninditam kusalam. Silapadatthanehi avippatisarapamujjapitipassaddhidhammehi
pariggahitam kayikacetasikasukham patisamvedeti. Evam kho maharaja bhikkhu silasampanno
nama hotiti evam nirantaram vittharetva dassitena tividhena silena samannagato
bhikkhu silasampanno nama hotiti silakatham nitthapesi.
                           Indriyasamvarakatha
      [213]  Indriyesu guttadvarabhajaniye cakkhuna rupanti ayam cakkhusaddo
katthaci buddhacakkhumhi vattati, yathaha "buddhacakkhuna lokam volokesi"ti katthaci
sabbannutananasankhate samantacakkhumhi, yathaha:- "tathupamam dhammamayam sumedha pasadamaruyha
samantacakkhu"ti 1-  katthaci dhammacakkhumhi, "virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi"ti 2-
hi ettha ariyamaggattayapanna. "cakkhum udapadi nanamudapadi"ti 3- ettha
pubbenivasadinanam pannacakkhuti vuccati, "dibbena cakkhuna"ti 4- agatatthanesu
dibbacakkhumhi vattati. "cakkhunca paticca rupe  ca"ti 5- ettha pasadacakkhumhi
vattati. Idha panayam pasadacakkhuvoharena   cakkhuvinnane vattati, tasma
@Footnote: 1 vinaYu. maha. 4/8/8 Ma.mu. 12/282/243, Ma.Ma. 13/338/320
@2 vinaYu. maha. 4/19/16, Ma.Ma. 13/206/182.
@3 vinaYu. maha. 4/15/14, sam. maha. 19/1081/369
@4 vinaYu. maha. 1/13/6, Ma.mu.  12/284/245
@5 Ma.mu. 12/400/357, Ma. upari.  14/421/361
Cakkhuvinnanena rupam disvati ayamettha attho. Sesapadesupi yam vattabbam siya, tam
sabbam visuddhimagge 1- vuttam. Abyasekasukhanti kilesabyasekavirahitatta
abyasekam asammissam parisuddham adhicittasukham patisamvediti.
                           Satisampajannakatha
      [214] Satisampajannabhajaniyamhi abhikkante patikkanteti ettha tava abhikkantam
vuccati gamanam, patikkantam nivattanam, tadubhayampi catusu iriyapathesu labbhati,
gamane tava purato kayam abhiharanto abhikkamati nama, patinivattanto patikkamati
nama. Thanepi thitakova kayam purato onamento abhikkamati nama, pacchato
apanamento patikkamati nama. Nisajjayapi nisinnakova asanassa purimaangabhimukho
samsaranto abhikkamati nama, pacchimaangappadesam paccasamsaranto patikkamati nama.
Nipajjanepi eseva nayo.
      Sampajanakari hotiti sampajannena sabbakiccakari, sampajannasseva 2-
va kari. So hi abhikkantadisu sampajannam karoteva, na katthaci sampajannena
virahito hoti. Tattha satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam
asammohasampajannanti catubbidham sampajannam. Tattha abhikkamanacitte uppanne
cittavaseneva agantva "kim nu me ettha gatena attho atthi natthi"ti
atthanattham pariggahetva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha ca atthoti
cetiyadassanabodhidassanasamghadassanatheradassanaasubhadassanadivasena dhammato vuddhi. Cetiyam
va bodhim  va disvapi hi buddharammanam samghadassanena samgharammanam pitim uppadetva
tadeva khayavayato sammasanto arahattam papunati. There disva tesam ovade
patitthaya asubham disva tattha pathamajjhanam uppadetva tadeva khayavayato
sammasanto arahattam papunati. Tasma etesam dassanam satthakanti 3- vuttam.
Keci pana "amisatopi vuddhi  atthoyeva, tam nissaya brahmacariyanuggahaya
patipannatta"ti vadanti.
@Footnote: 1 visuddhi. 1/24 silaniddesa.        2 cha.Ma. sampajannameva    3 i. sattham.
      Tasmim pana gamane sappayasappayam pariggahetva sappayaparigganhanam
sappayasampajannam. Seyayyathidam? cetiyadassanam tava satthakam, sace pana cetiyassa
mahapujaya dasadvadasayojanantare parisa sannipatanti, attano vibhavanurupa
itthiyopi purisapi alankatapatiyatta cittakammarupakani viya sancaranti. Tatra cassa
itthe  arammane lobho hoti, anitthe patigho, asamapekkhane moho uppajjati,
kayasamsaggapattim va apajjati, jivitabrahmacariyanam va antarayo hoti, evantam
thanam asappayam hoti. Vuttappakaraantarayabhave sappayam. Bodhidassanepi eseva 1-
nayo. 1- Samghadassanampi satthakam. 2- Sace pana antogame mahamandapam karetva
sabbarattim dhammassavanam karentesu manussesu vuttappakareneva janasannipato ceva
antarayo ca hoti, evantam thanam asappayam hoti, antarayabhave sappayam.
Mahaparisaparivaranam theranam dassanepi eseva nayo.
      Asubhadassanampi satthakam 2-, tadatthadipanatthancidam vatthu 3-:-
      eko kira daharabhikkhu samaneram gahetva dantakatthatthaya gato,
samanero magga okkamitva purato gacchanto asubham disva pathamajjhanam
nibbattetva tadeva padakam katva sankhare sammasanto tini phalani sacchikatva
uparimaggaphalatthaya kammatthanam pariggahetva atthasi. Daharo tam apassanto
"samanera"ti pakkosi. So "maya pabbajitakalato patthaya bhikkhuna saddhim dve
katha nama na kathitapubba, annasmimpi divase uparivisesam nibbattessami"ti
cintetva "kim bhante"ti pativacanam adasi. "ehi"ti ca vutte 4- ekavacaneneva
agantva "bhante imina tava maggeneva gantva maya thitokase muhuttam
puratthabhimukho thatva oloketha"ti aha. So tatha katva tena pattavisesameva
papuni. Evam ekam asubham divinnam jananam atthaya jatam. Evam satthakampi panetam
purisassa matugamasubham asappayam, matugamassa ca purisasubham asappayam. Sabhagameva
sappayanti evam sappayaparigganhanam sappayasampajannam nama.
@Footnote: 1-1 i. ima patha na dissanti.         2-2 cha.Ma. sattham
@3 i. vatthum.                            4 i. vutto
      Evam pariggahitasatthakasappayassa pana atthatimsaya kammatthanesu attano
cittaruciyam kammatthanasankhatam gocaram uggahetva bhikkhacaragocare tam gahetvava
gamanam gocarasampajannam nama tassavibhavanattham idam catukkam veditabbam.
      Idhekacco bhikkhu harati na paccaharati, ekacco paccaharati na harati,
ekacco pana neva harati na paccaharati, ekacco harati ca paccaharati cati.
Tattha yo bhikkhu divasam cankamena nisajjaya ca avaraniyehi dhammehi cittam
parisodhetva tatha rattiya pathamayame, majjhimayame seyyam kappetva pacchimayamepi
nisajjacankamehi vitinametva pageva cetiyanganabodhiyangane vattam katva bodhirukkhe
udakam asincitva paniyaparibhojaniyam paccupatthapetva acariyupajjhayavattadini
sabbani khandhakavattani samadaya vattati. So sariraparikammam katva senasanam
pavisitva dve tayo pallanke usumam gahapetva kammatthanamanuyunjitva
bhikkhacaravelayam utthahitva kammatthanasiseneva pattacivaramadaya senasanato
nikkhamitva kammatthanam manasikarontova cetiyanganam  gantva, sace buddhanussati
kammatthanam hoti, tam avissajjetvava cetiyanganam pavisati. Annam ce
kammatthanam hoti, sopanapadamule 1- thatva hatthena gahitabhandam viya tam thapetva
buddharammanapitim gahetva cetiyanganam aruyha, mahantam cetiyance, tikkhattum
padakkhinam katva catusu thanesu vanditabbam. Khuddakam cetiyance, tatheva padakkhinam
katva atthasu thanesu vanditabbam. Cetiyam vanditva bodhiyanganam pattenapi
buddhassa bhagavato sammukha viya nipaccakaram dassetva bodhi vanditabba. So evam
cetiyanca bodhinca  vanditva patisamitatthanam gantva patisamitam bhandam hatthena
ganhanto viya nikkhittakammatthanam gahetva gamassa samipe kammatthanasiseneva civaram
parupitva gamam pindaya pavisati. Atha  nam manussa disva "ayyo no agato"ti
paccuggantva pattam gahetva asanasalaya va gehe va nisidapetva yagum
datva, yava bhattam na nitthati, tava pade dhovitva telena makkhetva purato
nisiditva panham va pucchanti, dhammam va sotukama honti. Sacepi na kathapenti,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sopanamule.
Janasangahattham dhammakatha nama katabbayevati atthakathacariya vadanti. Dhammakatha
hi kammatthanavimutta nama natthi, tasma kammatthanasiseneva dhammakatham kathetva
kammatthanasiseneva aharam paribhunjitva anumodanam katva 1- nivattamanopi 2-
manussehi anugatova gamato nikkhamitva tattha te nivattetva 3- maggam patipajjati
      atha nam puretaram nikkhamitva bahigame katabhattakicca samaneradaharabhikkhu
disva paccuggantva pattacivaramassa ganhanti. Poranakabhikkhu kira na "amhakam
upajjhayo acariyo"ti mukham oloketva vattam karonti,  sampattaparicchedeneva
karonti. Te tam pucchanti "bhante ete manussa tumhakam kim honti   matipakkhato
sambandha pitipakkhato"ti  kim disva pucchathati? tumhesu etesam pemam bahumananti?
avuso yam matapituhipi dukkaram, tam ete amhakam karonti, pattacivarampi no
etesam santakameva, etesam anubhavena neva bhaye bhayam, na chatake chatakam jatam
nama. 4- Edisa nama amhakam upakarino natthiti tesam gune kathento gacchati.
Ayam vuccati harati na paccaharati.
      Yassa pana pageva vuttappakaram vattapatipattim karontassa kammajatejodhatu
pajjalati, anupadinnakam muncitva upadinnakam ganhati, sarirato seda
muccanti. 5- Kammatthanam vithim na rohati, so pageva pattacivaramadaya vegasava
cetiyam vanditva gorupanam nikkhamanavelayameva gamam yagubhikkhaya pavisitva yagum
labhitva asanasalam gantva pivati, athassa dvittikkhattum ajjhoharanamatteneva
kammajatejodhatu upadinnakam muncitva anupadinnakam ganhati, ghatasatena
nhapito 6- viya tejodhatuparilahanibbanam patva kammatthanasisena yagum
paribhunjitva pattanca mukhanca dhovitva antarabhatte kammatthanam  manasikatva
avasesatthane pindaya caritva kammatthanasisena  aharanca paribhunjitva tato
patthaya ponkhanuponkham 7- upatthahamanam kammatthanam gahetva agacchati, ayam vuccati
paccaharati na harati. Edisa ca 8- bhikkhu yagum pivitva vipassanam arabhitva
@Footnote: 1 i., Si. vatva     2 cha.Ma.,i. nivattiyamanehipi    3 i. nivaretva.
@4 cha.Ma.,i. janama   5 ka. muncanti     6 cha.Ma.,i. nhato
@7 ka. pokhanupokham     8 ka. edisava, i. edisa
Buddhasasane arahattam patta nama gananapatham vitivatta. Sihaladipeyeva tesu tesu
gamesu asanasalaya na tam asanam atthi, yattha yagum pivitva arahattappatta
bhikkhu  natthiti.
      Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, kattabbavattani 1- bhinditva
pancavidhacetokhilavinibandhacitto viharanto "kammatthanam nama atthi"tipi sannam
akatva gamam pindaya pavisitva ananulomikena gihisamsaggena samsattho caritva ca
bhunjitva ca tuccho  nikkhamati, ayam vuccati neva harati na paccaharatiti.
      Yo panayam "harati ca paccaharati ca"ti vutto, so gatapaccagatikavattavasena
veditabbo:- atthakama hi kulaputta sasane pabbajitva dasampi visampi 2- timsampi
cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti
"avuso tumhe na inatta 3- na bhayatta 4- na jivikakappakatta pabbajita,
dukkha muncitukama panettha pabbajita, tasma gamane uppannakilesam gamaneyeva
nigganhatha, tatha thane, nisajjaya, sayane uppannakilesam sayaneyeva nigganhatha"ti.
      Te evam katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhusabhausabhaaddhagavuta-
gavutantaresu pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava
gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva nam nigganhati. Tatha
asakkonto titthati, athassa pacchato agacchantopi titthati. So "ayam bhikkhu
tuyham uppannavitakkam janati, ananucchavikam te katan"ti 5- attanam paticodetva
vipassanam vaddhetva tattheva ariyabhumim okkamati. Tatha asakkonto nisidati, athassa
pacchato agacchantopi nisidatiti soyeva nayo. Ariyabhumim okkamitum asakkontopi
tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova gacchati, na kammatthana-
vippayuttena cittena padam uddharati, uddharati ce, patinivattitva
purimapadeyeva 6- eti. Alindakavasi mahapussadevatthero 7- viya.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sabbavattani    2 i. visatimpi   3 Ma., i. na inatthanabhayatthanajivika
@pakata pabbajita.   4 cha.ma na inatta na bhayatta   5 cha.Ma.,i. te etanti
@6 ka., Si. purimappadesamyeva   7 cha.Ma.,i. mahaphussadevatthero
      So kira ekunavisati vassani gatapaccagatikavattam purento eva
vihasi, manussapi sudam 1- antaramagge kasanta ca vappanta ca maddanta ca
kammani ca karonta theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva
gacchati, kim nu kho maggamulho, udahu kinci pamuttho"ti samullapanti. So tam
anadiyitva kammatthanayutteneva cittena samanadhammam karonto visativassabbhantare
arahattam papuni, 2- arahattappattadivaseyevassa cankamanakotiyam adhivattha devata
angulihi dipam ujjaletva atthasi. Cattaropi maharajano, sakko ca
devanamindo, brahma ca sahampati upatthanam agamimsu. Tanca obhasam disva
vanavasi mahatissatthero tam dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike
obhaso ahosi, kim so obhaso"ti. Thero vikkhepam karonto  obhaso nama
dipobhasopi hoti maniobhasopi"ti evamadimaha. Tato paticchadetha tumheti
nibandho 3- "ama"ti patijanitva arocesi.
      Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatikavattam
purento pathamam tava "bhagavato mahapadhanam pujessami"ti sattavassani
thanacankamameva adhitthasi. Puna solasavassani gatapaccagatikavattam puretva arahattam
papuni. So kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto vippayuttena 4-
uddhate puna patinivattento gamasamipam gantva "gavi nu, pabbajito nu"ti
asankaniyappadese thatva civaram parupitva kacchakantarato udakena pattam dhovitva
udakagandusam 5- karoti. Kimkarana? "ma me  bhikkham datum va vanditum va
agatamanusse `dighayuka hotha'ti vacanamattenapi kammatthanavikkhepo ahosi"ti.
"ajja bhante katimi"ti 6- divasam va  bhikkhugananam va panham va pucchito pana
udakam gilitva aroceti. Sace divasadipucchaka na honti, nikkhamanavelayam
gamadvare nitthubhitvava 7- yati.
      Kalambatitthavihare vassupagata pannasabhikkhu viya ca. Te kira
asalhapunnamayam 8- katikavattam akamsu "arahattam appatva annamannam
@Footnote: 1 ka.,Ma. addasamsu tam   2 ka. papunati  3 cha.Ma.,i. nibaddho   4 i. viyuttena
@5 ka. udakagandalam   6 i. katamiti   7 i. nitthubhitva   8 cha.Ma. asalhipunnamayam
Nalapissama"ti. Gamanca pindaya pavisanta udakagandusam katva pavisimsu. Divasadisu
pucchitesu vuttanayeneva patipajjimsu. Tattha manussa nitthubhanam disva janimsu
"ajjeko agato, ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu kho ete amhehiyeva
saddhim na sallapanti, udahu annamannampi. Sace annamannampi na sallapanti,
addha vivadajata bhavissanti,  etha ne annamannam khamapessama"ti. Sabbepi
viharam gantva pannasaya bhikkhusu dvepi bhikkhu ekokase naddasimsu. Tato yo
tesu cakkhuma puriso, so aha "na bho kalahakarakanam vasanokaso idiso hoti,
susammattham cetiyanganabodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatthitam 1- paniyam
paribhojaniyan"ti, te tatova 2- nivatta. Tepi bhikkhu antotemaseyeva arahattam
patva mahapavaranaya visuddhipavaranam pavaresum.
      Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya kalambatitthaviharavassupagata
bhikkhu viya ca kammatthanaanuyutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam
gantva udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva, yattha surasondadhuttadayo,
kalahakaraka, candahatthiassadayo va natthi, tam vithim patipajjati. Tattha ca pindaya
caramano na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javanapindapatiyadhutangam 3-
nama kinci atthi. Visamabhumibhagappattam pana udakasakatam viya niccalo hutva gacchati.
Anugharam pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetva tadanurupam kalam
agamento bhikkham patilabhitva adaya antogame va bahigame va viharameva
agantva yathaphasuke patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto
ahare patikulasannam upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena
paccavekkhanto atthangasamannagatam aharam ahareti, neva davaya na madaya na
mandanaya na vibhusanaya .pe. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham
patippassambhetva, yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam, pacchimayamanca
kammatthanameva manasikaroti. Ayam vuccati harati ca paccaharati cati
@Footnote: 1 cha.Ma. supatthapitam              2 i. tato ca, ka. tato
@3 cha.Ma. javena pindapatiyadhutangam
      Imam  1- pana haranapaccaharanasankhatam gatapaccagatikavattam purento, yadi
upanissayasampanno hoti, pathamavayeeva arahattam papunati. No ce pathamavaye
papunati, atha majjhimavaye. No ce majjhimavaye papunati, atha maranasamaye. No
ce maranasamaye papunati, atha devaputto hutva papunati. 2- No ce devaputto
hutva papunati, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhim sacchikaroti. No ce
paccekabodhim sacchikaroti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno va  hoti
seyyathapi thero bahiyo daruciriyo, mahapanno va seyyathapi thero sariputto,
mahiddhiko va seyyathapi thero mahamoggallano, dhutangadharo 3- va seyyathapi
thero mahakassaPo. Dibbacakkhuko va seyyathapi thero anuruddho. Vinayadharo va
seyyathapi thero upali. Dhammakathiko va seyyathapi thero punno mantaniputto. 4-
Aranniko va seyyathapi thero revato, bahussuto va seyyathapi thero
anando, sikkhakamo va seyyathapi thero rahulo buddhaputtoti. Iti imasmim
catukke yvayam harati ca paccaharati ca, tassa gocarasampajannam sikhapattam hoti.
      Abhikkamadisu pana asammuyhanam asammohasampajannam, tam evam
veditabbam:- idha bhikkhu abhikkamanto va patikkamanto va, yatha andhabalaputhujjana
abhikkamadisu "atta abhikkamati, attana abhikkamo nibbattito"ti va "aham
abhikkamami, maya abhikkamo nibbattito"ti va sammuyhanti, tatha asammuyhanto
"abhikkamami"ti citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana
vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. 5- Iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena
ayam kayasammato atthisanghato abhikkamati. Tassevam abhikkamato ekekapaduddharane
pathavidhatuapodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta
honti balavatiyo, tatha atiharanavitiharanesu. Vossajjane tejodhatu vayodhatuti
dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta honti 6- balavatiyo,
tatha sannikkhepanasannirumbhanesu. Tattha uddharane pavatta ruparupadhamma atiharanam
@Footnote: 1 cha.Ma., i. idam                       2 cha.Ma., i. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma. dhutavado, Si. dhutavadi, i. dhutava   4 ka. mantaniputto
@5 ka. uppajjatiti                        6 cha.Ma., i. ayam patho na dissati
Na papunanti, tatha atiharane pavatta vitiharanam, vitiharane pavatta vossajjanam,
vossajjane pavatta sannikkhepanam, sannikkhepane pavatta sannirumbhanam na papunanti.
Tattha tattheva pabbam pabbam sandhi sandhi odhi odhi hutva tattakapale
pakkhittatilani viya tatatatayanta 1- bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa
va ekassa abhikkamanam. Paramatthato hi dhatunamyeva gamanam, dhatunamyeva thanam,
dhatunamyeva nisajjanam, dhatunamyeva sayanam. Tasmim tasmim hi kotthase saddhim rupena
                 annam uppajjate cittam   annam cittam nirujjhati
                 avicimanusambandho       nadisotova vattatiti.
Evam abhikkamadisu asammuyhanam asammohasampajannam namati.
      Nitthito "abhikkante patikkante sampajanakari hoti"ti padassa attho.
      Alokite vilokiteti ettha pana alokitam nama purato pekkhanam.
Vilokitam nama anudisapekkhanam. Annanipi hettha upari pacchato pekkhanavasena
olokitaullokitavilokitani nama honti, tani idha na gahitani. Saruppavasena
pana imaneva dve gahitani, iti 2- imina va mukhena sabbanipi tani
gahitanevati.
      Tattha "alokessami"ti citte uppanne cittavaseneva anoloketva
atthaparigganhanam satthakasampajannam, tam ayasmantam nandam kayasakkhim katva veditabbam.
Vuttanhetam bhagavata "sace  bhikkhave nandassa puratthima disa aloketabba
hoti, sabbam cetaso 3- samannaharitva nando puratthimadisam aloketi
`evamme puratthimadisam alokayato na abhijjhadomanassa papaka akusala dhamma
anvassavissanti'ti 4- iti satthakasampajano hoti. Sace bhikkhave nandassa pacchima
disa .pe. Uttara disa .pe. Dakkhina disa .pe. Uddham .pe. Adho
.pe. Anudisa anuviloketabba honti, sabbam cetaso samannaharitva nando
anudisam anuviloketi "evamme anusadisam anuvilokayato na abhijjhadomanassa
papaka akusala dhamma anvassavissanti'ti, itiha tattha sampajano hoti"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. patapatayanta           2 cha.Ma., i. itisaddo na dissati
@3 i. sabbacetaso, cha.Ma. sabbam cetasa evamuparipi  4 ka. anavassaveyyunti
      Apica idhapi pubbe vuttacetiyadassanadivaseneva satthakata ca
sappayata ca veditabba, kammatthanassa pana avijahanameva gocarasampajannam.
Tasma ettha khandhadhatuayatanakammatthanikehi attano kammatthanavaseneva,
kasinadikammatthanikehi va pana kammatthanasiseneva alokanavilokanam katabbam. Abbhantare
atta nama aloketa va viloketa va natthi, "alokessami"ti citte
uppannamatte 1- teneva cittena saddhim cittasamutthanavayodhatu vinnattim janayamana
uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavaseneva hetthimam akkhidalam adho sidati,
uparimam uddham sangheti. Koci yantakena vicaranto nama natthi, tato cakkhuvinnanam
dassanakiccam  sadhentam uppajjatiti evam pajananam panettha asammohasampajannam nama.
      Apica mulaparinnaagantukatavakalikabhavavasenapettha 2- asammohasampajannam
veditabbam. Mulaparinnavasena tava
               bhavangavajjananceva         dassanam sampaticchanam
               santiranam votthabbanam         javanam bhavati sattamam.
      Tattha bhavangam upapattibhavassa angakiccam sadhayamanam pavattati, tam
avattetva kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana, tamnirodha cakkhuvinnanam
dassanakiccam sadhayamanam, tamnirodha vipakamanodhatu sampaticchanakiccam sadhayamana,
tamnirodha vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadhayamana, tamnirodha
kiriyamanovinnanadhatu votthabbanakiccam sadhayamana, tamnirodha sattakkhattum javanam
javati. Tattha pathamajavanepi "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadussanamulhanavasena
alokitavilokitam na hoti. Dutiyajavanepi .pe. Sattamajavanepi. Etesu pana
yuddhamandale yodhesu viya hetthupariyavasena bhijjitva patitesu "ayam itthi, ayam
puriso"ti rajjanadivasena alokitavilokitam nama hoti. Evam tavettha
mulaparinnavasena asammohasampajannam veditabbam.
      Cakkhudvare pana rupe apathamagate bhavangacalanato uddham
sakakiccanipphadanavasena avajjanadisu uppajjitva niruddhesu avasane javanam
uppajjati,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. uppajjamane.       2 ka.....vasena panettha
Tam pubbe uppannanam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare agantukapuriso viya
hoti. Tassa yatha paragehe kinci yacitum pavitthassa agantukapurisassa gehasamikesupi
tunhimasinesu anakaranam na yuttam, evam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare
avajjanadisupi arajjantesu, adussantesu, amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanam
ayuttanti evam agantukabhavavasena asammohasampajannam veditabbam.
      Yani panetani cakkhudvare votthabbanapariyosanani cittani
uppajjanti, tani saddhim sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, annamannam na
passantiti itarani 1- tavakalikani honti. Tattha yatha ekasmim ghare sabbesu
manusakesu matesu avasesassa ekassa tamkhananneva maranadhammassa na yutta
naccagitadisu abhirati nama, evameva ekadvare sasampayuttesu avajjanadisu tattha
tattheva matesu avasesassa tamkhananneva maranadhammassa javanassapi rajjana-
dussanamuyhanavaseneva abhirati nama na yuttati evam tavakalikabhavavasena
asammohasampajannam veditabbam.
      Apica khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapetam veditabbam. Ettha hi
cakkhu ceva rupa ca rupakkhankho, dassanam vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana
vedanakkhandho, sanna sannakkhandho, phassadika sankharakkhandho. Evametesam
pancannam khandhanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko
aloketi, ko viloketi.
      Tatha cakkhu cakkhvayatanam, rupam rupayatanam, dassanam manayatanam, vedanadayo
sampayuttadhamma dhammayatanam. Evametesam catunnam ayatananam samavaye alokanavilokanam
pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi.
      Tatha cakkhu cakkhudhatu, rupam rupadhatu, dassanam cakkhuvinnanadhatu,
tamsampayutta vedanadayo dhamma dhammadhatu. Evametasam catunnam dhatunam samavaye
alokavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi.
      Tatha cakkhu nissayapaccayo, rupam arammanapaccayo, avajjanam
anantarasamanantaraupanissayanatthivigatapaccayo, aloko upanissayapaccayo, vedanadayo
@Footnote: 1 cha.Ma. ittarani
Sahajatapaccayo. 1- Evametesam paccayanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha
ko eko aloketi, ko viloketiti evamettha khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapi
asammohasampajannam veditabbam.
      Samminjite 2- pasariteti pabbanam 3- samminjanapasarane. Tattha
cittavaseneva samminjanapasaranam akatva hatthapadanam samminjanapasaranapaccaya
atthanattham parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha hatthapade
aticiram samminjetva 4- va pasaretva va thitassa khane khane vedana uppajjanti,
cittam ekaggatam na labhati, kammatthanam paripatati, visesam nadhigacchati. Kale
samminjentassa kale pasarentassa pana ta vedana nuppajjanti, cittam
ekaggam hoti, kammatthanam nipphatim 5- gacchati, visesamadhigacchatiti evam
atthanatthaparigganhanam veditabbam.
      Atthe pana satipi sappayasappayam parigganhitva sappayaparigganhanam
sappayasappajannam. Tatrayam nayo:-
      mahacetiyangane kira daharabhikkhu sajjhayam ganhanti, tesam pitthipassesu
daharabhikkhuniyo dhammam sunanti. Tatreko daharo hattham pasarento kayasamsaggam
patva teneva karanena gihi jato. Aparo bhikkhu padam pasarento aggimhi
pasaresi, atthim ahacca pado jhayi. Aparo vammike pasaresi, so   asivisena
dattho. Aparo civarakutidandake pasaresi, tam manisappo damsi. Tasma evarupe
asappaye apasaretva sappaye pasaretabbam. Idamettha sappayasampajannam.
      Gocarasampajannam pana mahatheravatthuna dipetabbam:- mahathero kira
divatthane nisinno antevasikehi saddhim kathayamano sahasa hattham samminjetva 6-
puna yathatthane thapetva sanikam samminjesi, tam antevasika pucchimsu "kasma bhante
sahasa hattham samminjetva puna yathatthane thapetva sanikam samminjayittha"ti. Yato
@Footnote: 1 ka. sahajatadipaccayo.            2 cha.Ma. saminjite, evamuparipi.
@3 Ma., i. sabbanam hatthapadanam.      4 cha.Ma., i. saminjetva.
@5 cha.Ma., i. phatim.               6 cha.Ma. saminjetva
Patthayaham avuso kammatthanam manasikatum araddho, na me kammatthanam muncitva
attho samminjitapubbo, idani pana me tumhehi saddhim kathayamanena kammatthanam
muncitva samminjito. Tasma puna yathatthane thapetva samminjesinti. Sadhu
bhante bhikkhuna nama evarupena bhavitabbanti. Evametthapi kammatthanavijahanameva
gocarasampajannanti veditabbam.
      Abbhantare atta nama koci samminjito va pasarito va natthi,
vuttappakaracittakiriyavayodhatuvippharena pana suttakaddhanavasena daruyantassa
hatthapadacalanam 1- viya samminjanapasaranam hotiti evam parijananam panettha
asammohasampajannanti veditabbam.
      Sanghatipattacivaradharaneti ettha sanghaticivaranam nivasanaparupanavasena,
pattassa bhikkhapatiggahanadivasena 2- paribhogo dharanam nama. Tattha sanghaticivaradharane
tava nivasetva va parupitva va pindaya carato amisalabho "sitassa
patighataya"ti adina nayena bhagavata vuttappakaroyeva attho attho nama.
Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.
      Unhapakatikassa pana dubbalassa ca civaram sukhumam sappayam, sitalukassa
ghanam dupatam. Viparitam asappayam. Yassa kassaci jinnam asappayameva, aggaladidanena
hissa tam palibodhakaram hoti. Tatha patadukuladibhedam 3- lobhaniyacivaram. Tadisam hi
aranne ekakassa nivasantarayakaram, jivitantarayakarancapi hoti. Nippariyayena pana
yam nimittakammadimicchajivavasena uppannam, yancassa sevamanassa akusala dhamma
abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam asappayam. Viparitam sappayam. Tassa
vasenettha sappayasampajannam kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam
veditabbam.
      Abbhantare atta nama koci civaram parupanto nama natthi,
vuttappakaracittakiriyavayodhatuvipphareneva pana civaraparupanam hoti. Tattha civarampi
@Footnote: 1 cha.Ma. lalanam                  2 Ma.  bhikkhagahanadivasena,
@3 cha.Ma. pattunnadukuladibhedam, Si. pattadukuladibhedam
Acetanam, kayopi acetano. Civaram na janati "maya kayo parupito"ti. Kayopi
na janati "aham civarena parupito"ti. Dhatuyova dhatusamuham paticchadenti
patapilotikaya potthakarupapaticchadane viya. Tasma neva sundaram civaram labhitva
somanassam katabbam, na asundaram labhitva domanassam.
      Nagavammikacetiyarukkhadisu hi keci malagandhadhupavatthadihi 1- sakkaram
karonti, keci guthamuttakaddamadandasatthappaharadihi asakkaram. Na tehi
vammikarukkhadayo somanassam va domanassam va karonti, evameva neva sundaram
civaram labhitva somanassam katabbam, nasundaram labhitva domanassanti evam
pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam.
      Pattadharanepi pattam sahasava aggahetva "imam gahetva pindaya
caramano bhikkham labhissami"ti evam pattaggahanapaccaya patilabhitabbaatthavasena
satthakasampajannam veditabbam.
      Kisassa dubbalasarirassa 2- pana garupatto asappayo, yassa kassaci
catupancagandikahato dubbisodhaniyo asappayova. Duddhotapattopi na vattati, tam
dhovantasseva cassa palibodho hoti. Manivannapatto pana lobhaniyo civare
vuttanayeneva asappayo, nimittakammadivaseneva laddho pana yancassa sevamanassa
akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, ayam ekantaasappayova.
Viparito sappayo. Tassa vasenettha sappayasampajannam. Kammatthanavijahanavaseneva
gocarasampajannam veditabbam.
      Abbhantare atta nama koci pattam ganhanto natthi, vuttappakara-
cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana pattaggahanam nama hoti. Tattha pattopi
acetano, hatthapi acetana. Patto na janati "aham  hatthehi gahito"ti.
Hatthapi na jananti "patto amhehi gahito"ti. Dhatuyova dhatusamuham ganhanti
sandasena aggivannapattaggahane viyati. Evam pavattapatisankhanavasenetka
asammohasampajannam veditabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. malagandhadhumavatthadihi        2 cha.Ma. kisadubbalasarirassa
      Apica yatha chinnahatthapade vanamukhehi paggharitapubbalohitakimikule
nilamakkhikasamparikinne anathasalayam nipanne 1- anathamanususe disva, ye dayaluka
purisa, te tesam vanamattacolakani 2- ceva  kapaladihi ca bhesajjani upanamenti.
Tattha colakanipi kesanci sanhani kesanci thulani papunanti, bhesajjakapalakanipi
kesanci susanthanani kesanci dusanthanani papunanti, na te tattha sumana va
dummana va honti. Vanapaticchadanamatteneva hi colakena bhesajjapatiggahitamatteneva
ca kapalakena tesam attho. Evameva yo pana bhikkhu 3- vanacolakam viya civaram
bhesajjakapalakam viya ca pattam, kapale bhesajjamiva ca patte laddham bhikkham
sallakkheti, ayam sanghatipattacivaradharane asammohasampajannena uttamasampajanakariti
veditabbo.
      Asitadisu asiteti pindapatabhojane. Piteti yaguadipane. Khayiteti
pitthakhajjakadikhadane. Sayiteti madhuphanitadisayane. Tattha "neva davaya"ti
adina nayena vutto atthavidhopi attho attho nama. Tassa vasena satthakasampajannam
veditabbam.
      Lukhapanitatittamadhuraadisu pana yena bhojanena yassa phasu na hoti, tam
tassa asappayam. Yam pana nimittakammadivasena patiladdham, yancassa bhunjato akusala
dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam ekantaasappayameva. Viparitam
sappayam. Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca
gocarasampajannam veditabbam.
      Abbhantare atta nama koci bhunjako natthi, vuttappakaracittakiriya-
vayodhatuvipphareneva pattapatiggahanam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva
hatthassa patte otaranam nama hoti. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopakaranam,
alopauddharanam, 4- mukhavivarananca hoti, na koci kuncikaya, yantakena va
hanukatthini vivarati. Cittakiriyavayodhatuvipphareneva ca alopassa mukhe thapanam,
@Footnote: 1 Si. nisinne                2 ka. vanapatacolakani, Si. vanapatacolakani
@3 cha.Ma. yo bhikkhu, i. so bhikkhu.   4 cha.Ma. alopauddharanam
Uparidantanam musalakiccasadhanam, hetthadantanam 1- udukkhalakiccasadhanam, jivhaya
hatthakiccasadhananca hoti. Iti tattha aggajivhaya tanukakhelo mulajivhaya bahalakhelo
makkheti. Tam hetthadantaudukkhale jivhahatthaparivattitam 2- khelodakena temitam
uparidantamusalasancunnitam. Koci katacchuna va dabbiya va antopavesento nama
natthi, vayodhatuyava pavisati. Pavittham pavittham koci palalasantharam 3- katva
dharento nama natthi, vayodhatu vaseneva titthati. Thitam thitam koci uddhanam
katva aggim jaletva pacanto nama natthi, tejodhatuyava paccati. 4- Pakkam pakkam
koci dandakena va yatthiya va bahi niharako nama natthi, vayodhatuyeva
niharati. Iti vayodhatu atiharati ca vitiharati ca dhareti ca parivatteti ca
sancunneti ca visoseti  ca niharati ca. Pathavidhatu dhareti ca parivatteti ca
sancunneti ca visoseti ca. Apodhatu sineheti ca allattanca anupaleti.
Tekhodhatu anto pavittham paripaceti. Akasadhatu anjaso hoti. Vinnanadhatu
tattha tattha sammapayogamanvaya abhujatiti evam pavattapatisankhanavasenettha
asammohasampajannam veditabbam.
      Apica gamanato pariyesanato paribhogato asayato nidhanato aparipakkato
paripakkato phalato nissandato ca sammakkhanatoti evam dasavidhapatikulabhavapaccavekkhanato-
pettha asammohasampajannam veditabbam. Vittharakatha panettha visuddhimagge
aharapatikulasannaniddesato gahetabba.
      Uccarapassavakammeti uccarassa ca passavassa ca karane. Tattha
pattakale uccarapassavam akarontassa sakalasarirato seda muccanti, akkhini
bhamanti, cittam na ekaggam hoti, anne ca roga uppajjanti. Karontassa pana
sabbantam na hotiti ayamettha attho. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.
      Atthane uccarapassavam karontassa pana apatti hoti, ayaso
vaddhati, jivitantarayo hoti, patirupatthane karontassa sabbantam na hotiti
@Footnote: 1 cha.Ma. hetthimadantanam          2 cha.Ma.... parivattakam
@3 cha.Ma.  palalasantharam          4 Ma. pacati
Idamettha sappayam. Tassa vasena sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva
gocarasampannam veditabbam.
      Abbhantare atta nama uccarapassavakammam karonto natthi,
cittakiriyavayodhatu vipphareneva pana uccarapassavakammam hoti. Yatha va pana
pakke gande gandabhedena pubbalohitam akamataya nikkhamati. Yatha ca atibharita 1-
udakabhajana udakabhajana udakam akamataya nikkhamati. Evam pakkasayamuttavatthisu
sannicita uccarapassava vayuvegasamuppilita akamatayapi nikkhamanti. So panayam
evam nikkhamanto uccarapassavo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa,
kevalam sariranissandova hoti. Yatha kim? yatha udakatumbato puranaudakam chaddentassa
neva tam attano hoti na paresam, kevalam patijagganamattameva hoti. Evam
pavattapatisankhanavasena ettha asammohasampajannam veditabbam.
      Gatadisu gateti gamane. Thiteti thane. Nisinneti nisajjayam. Sutteti
sayane. Jagariteti jagarane. Bhasiteti kathane. Tunhibhaveti akathane. "gacchanto
va gacchamiti pajanati, thito va thitomhiti pajanati, nisinno va
nisinnomhiti pajanati, sayano va sayanomhiti pajajanati"ti imasmim hi
sutte 2- addhanairiyapatha kathita, "abhikkante patikkante alokite vilokite
samminjite pasarite"ti imasmim majjhima, "gate thite nisinne sutte jagarite"ti
idha pana khuddakacunniyairiyapatha kathita. Tasma tesupi vuttanayeneva sampajanakarita
veditabba.
      Tipitakamahasivatthero panaha:- yo ciram gantva va cankamitva va
aparabhage thito iti patisancikkhati "cankamanakale pavatta ruparupadhamma ettheva
niruddha"ti, ayam gate sampajanakari  nama.
      Yo sajjhayam karonto panham va vissajjento kammatthanam va
manasikaronto ciram thatva aparabhage nisinno iti patisancikkhati "thitakale
pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam thite sampajanakari nama.
@Footnote: 1 Ma. abhibharitaYu.              2 di.Ma. 10/375/249 mahasatipatthanasutta
      Yo sajjhayadikaranavaseneva ciram nisiditva aparabhage utthaya iti
patisancikkhati "nisinnakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam
nisinne sampajanakari nama.
      Yo pana nipannako, sajjhayam va karonto kammatthanam va
manasikaronto niddam okkamitva aparabhage utthaya iti patisancikkhati "sayanakale
pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam sutte jagarite ca sampajanakari
nama. Kiriyamayacittanam hi appavattam suttam nama, pavattam jagaritam nama.
      Yo pana bhasamano "ayam saddo nama otthe ca paticca dante
ca paticca jivhanca paticca talunca paticca cittassa ca tadanurupam payogam paticca
jayati"ti sato sampajano ca bhasati. Ciram va pana kalam sajjhayam va katva dhammam
va kathetva kammatthanam va pavattetva panham va vissajjetva aparabhage
tunhibhuto iti patisancikkhati "bhasitakale uppanna ruparupadhamma ettheva
niruddha"ti. Ayam bhasite sampajanakari nama.
      Yo tunhibhuto ciram dhammam va kammatthanam va manasikatva aparabhage
iti patisancikkhati "tunhibhutakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti.
Upadayarupappavattiyam hi sati bhasati nama, asati tunhi bhavati namati. Ayam
tunhibhave sampajanakari nama.
      Tayidam mahasivattherena vuttam asammohadhuram mahasatipatthanasutte 1-
adhippetam. Imasmim pana samannaphale sabbampi catubbidham sampajannam labbhati. Tasma
vuttanayeneva cettha, catunnam sampajannanam vasena sampajanakarita veditabba.
Sampajanakariti ca sabbapadesu satisampayuttasseva sampajannassa  vasena attho
veditabbo. "satisampajannena samannagato"ti etassa hi padassa ayam vittharo.
Vibhangappakarane pana "sato sampajano abhikkamati, sato sampajano patikkamati"ti 2-
evam etani padani vibhattaneva. Evam kho  maharajati evam satisampayuttassa
sampajannassa vasena abhikkamadini pavattento satisampajannena samannagato
nama hotiti attho.
@Footnote: 1 di. maha. 10/372/248 Ma.mu. 12/105/77  2 abhi. vibhanga. 35/523/301
                            Santosakatha
      [215] Idha maharaja bhikkhu santuttho hotiti etatha santutthoti
itaritarapaccayasantosena samannagato. So panesa santoso dvadasavidho hoti.
Seyyathidam? civare yathalabhasantoso, yathabalasantoso, yathasaruppasantosoti tividho.
Evam pindapatadisu. Tassayam pabhedavannana.
      Idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram va. So teneva yapeti
annam na pattheti, 1- labhantopi na ganhati. Ayamassa civare yathalabhasantoso.
Atha ca pana pakatidubbalo va hoti, abadhabhibhuto va jarabhibhuto 2- va
garucivaram parupanto kimalati. So sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva
lahukena  yapentopi santutthova hoti. Ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo
panitapaccayalabhi hoti. So pattacivaradinam 3- annataram mahagghapattacivaram 4- bahuni
va pana pattacivarani 5- labhitva "idam theranam cirapabbajitanam, idam bahusustanam
anurupam, idam gilananam, idam appalabhinam hotu"ti datva tesam puranacivaram
gahetva 6- va sankarakutadito va  pana anantakani 7- uccinitva tehi sanghatim
katva dharentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathasaruppasantoso.
      Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva
yapeti, annam na pattheti, 8- labhantopi na ganhati. Ayamassa pindapate
yathalabhasantoso. Yo pana attano pakativiruddham va byadhiviruddham va pindapatam
labhati, yenassa paribhuttena aphasu hoti, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa
hatthato sappayabhojanam bhunjitva samanadhammam karontopi santutthova hoti.
Ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bahum panitam pindapatam labhati. So
tam civaram viya theracirapabbajitabahussutaappalabhagilananam datva tesam va avasesakam 9-
gahetva pindaya 9- va caritva, missakaharam bhunjantopi santutthova hoti.
Ayamassa pindapate yathasaruppasantoso.
@Footnote: 1 cha.Ma. pattheti.    2 cha.Ma. abadhajarabhibhuto va   3 cha.Ma. pattacivaradinam
@4 cha.Ma. mahagghacivaram   5 cha.Ma. civarani.     6 cha.Ma. "gahetva"na dissati
@7 cha.Ma. antakani    8 cha.Ma. pattheti      9-9 cha.Ma.,i. tesam va sesakam pindaYu.
      Idha pana bhikkhu senasanam labhati manapam va amanapam va, so tena
neva somanassam na domanassam uppadeti, antamaso tinasantharake napi
yathaladdheneva tussati. Ayamassa senasane yathalabhasantoso. Yo pana attano
pakativiruddham va byadhiviruddham va senasanam labhati, yatthassa vasato aphasu hoti,
so tam sabhagassa bhikkhuno  datva tassa santake sappayasenasane vasantopi
santutthova hoti. Ayamassa senasane yathabalasantoso.
      Aparo mahapunno lenamandapakutagaradini bahuni panitasenasanani labhati. So tani
civaram viya theracirapabbajitabahussutaappalabhagilananam datva yattha katthaci vasantopi
santutthova hoti. Ayamassa senasane yathasaruppasantoso. Yo hi 1- "ukkatthasenasanam
2- nama pamadatthanam, tattha nisinnassa thinamiddham okkamati, niddabhibhutassa
puna patibujjhato kamavitakka 3- patubhavanti"ti patisancikkhitva tadisam senasanam
pattampi na sampaticchati. So tam patikkhipitva abbhokasarukkhamuladisu vasantopi
santutthova hoti. Ayampi senasane yathasaruppasantoso.
      Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati lukham va panitam va, so yam yam labhati,
tena teneva tussati, annam na pattheti, 4-  labhantopi na ganhati. Ayamassa
gilanapaccaye yathalabhasantoso. Yo pana telena atthiko phanitam labhati, so tam
sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato telam gahetva, annadeva va pariyesitva
bhesajjam labhantopi santutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye yathabalasantoso.
      Aparo mahapunno bahum telamadhuphanitadipanitabhesajjam labhati. So tam
civaram viya theracirapabbajitabahussutaappalabhagilananam datva tesam abhatena yena
kenaci yapentopi santutthova hoti. Yo pana ekasmim bhajane gomuttaharitakam 5-
thapetva ekasmim catumadhuram "ganhahi bhante yadicchasi"ti vuccamano "sacassa tesu
annatarenapi rogo vupasamati, atha gomuttaharitakam 5- nama buddhadihi vannitan"ti
catumadhuram patikkhipitva gomuttaharitakeneva 6- bhesajjam karonto paramasantutthova
hoti. Ayamassa gilanapaccaye yathasaruppasantoso.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. yopi,    2 cha.Ma. uttamasenasanam.        3 cha.Ma. papavitakka
@4 cha.Ma. pattheti        5 cha.Ma., i. mugtaharitakam,       6 cha.Ma. muttaharitakeneva
      Imina pana dvadasavidhena itaritarapaccayasantosena samannagatassa
bhikkhuno attha parikkhara vattanti:- tini civarani, patto, dantakatthacchedanavasi,
eka suci, kayabandhanam, parissavananti. Vuttampi cetam
               "ticivaranca patto ca,     vasi suci ca bandhanam.
               Parissavanena atthete,   yuttayogassa bhikkhuno"ti.
      Te sabbe kayapariharikapi honti kucchipariharikapi honti. Katham? civaram
Tava nivasetva parupitva ca vicaranakale kayam pariharati posetiti kayapariharikam hoti.
Civarakannena udakam parissavetva pivanakeale, khaditabbaphalaphalaggahanakale
ca kucchim pariharati posetiti kucchipariharikam hoti.
      Pattopi tena udakam uddharitva nhanakale kutiparibhandakaranakale ca
kayaparihariko hoti, aharam gahetva bhunjanakale kucchiparihariko.
      Vasipi taya dantakatthacchedanakale mancapithanam angapadacivarakutidandakasajjanakale
1- ca kayapariharika hoti, ucchucchedananalikeraditacchanakale kucchipariharika
hoti. 2-
      Sucipi civarasibbanakale kayapariharika hoti, puvam va phalam va
vijjhitva khadanakale kucchipariharika.
      Kayabandhanam bandhitva vicaranakale kayapariharikam, ucchuadini bandhitva
gahanakale  kucchipariharikam.
      Parissavanam tena udakam parissavetva nhanakale senasanaparibhandakaranakale
ca kayapariharikam, paniyapanaparissavanakale, 3- teneva tilatandulaputhukadini
gahetva khadanakale ca kucchipariharikam. Ayam tava atthaparikkharikassa parikkharamatta.
      Navaparikkharikassa pana seyyam pavisantassa tatratthakam paccattharanam va
kuncika va vattati. Dasaparikkharikassa nisidanam va cammakkhandam va vattati.
Ekadasaparikkharikassa kattarayatthi va telanalika va vattati. Dvadasaparikkharikassa
@Footnote: 1 Ma.....majjanakale.     2 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.   3 cha.Ma. paniyapanaka...
Chattam va upahanam va vattati. Etesu ca atthaparikkharikova santuttho, itare
asantuttha mahiccha dubbharati 1- na vattabba. Etepi hi appicchava santutthava
subharava sallahukavuttinova. Bhagava pana nayidam suttam tesam vasena kathesi,
atthaparikkharikassa vasena kathesi. So hi khuddakavasim ca sucim ca parissavane
pakkhipitva pattassa anto thapetva pattam ansakute laggetva ticivare
kayabandhanam 2- katva yathicchakam 3- sukham pakkamati. Patinivattetva gahetabbam namassa
na hoti. Iti  imassa bhikkhuno sallahukavuttitam dassento bhagava "santuttho
hoti kayapariharikena civarena"ti adimaha. Tattha kayapariharikenati kayapariharana-
mattakena. Kucchipariharikenati kucchipariharanamattakena. Samadayeva pakkamiti
tam atthaparikkharamattakam sabbam gahetvava kayapatibaddham katvava gacchati. "mama
viharo parivenam upatthako"ti asango 4- va bandho  va na hoti. So
jiyamutto saro viya, yutha apakkamanto mattahatthi 5- viya ca icchiticchitam senasanam
vanasandam rukkhamulam vanapabbharam paribhunjanto ekova titthati, ekova nisidati.
Sabbiriyapathesu eko adutiyo.
                    "catuddiso appatigho ca hoti
                    santussamano itaritarena
                    parissayanam sahita achambhi,
                    eko care khaggavisanakappo"ti. 6-
Evam vannitam khaggavisanakappatam apajjati.
     Idani tamattham upamaya sadhento "seyyathapi"ti adimaha. Tattha
pakkhi sakunoti pakkhayutto sakuno. Detiti uppatati. Ayam panettha sankhepattho:-
sakuna nama "asukasmim padese rukkho paripakkaphalo"ti natva nanadisahi
agantva nakhapattatundadihi 7- tassa phalani vijjhanta vitudanta 8- khadanti.
"idam ajjatanaya, idam svatanaya bhavissati"ti tesam na hoti. Phale pana khine
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. mahabharati.  2 cha.Ma. ticivaram kayapatibaddham  3 cha.Ma., Si.,i. yenicchakam
@4 i. sasango   5 cha.Ma. madahatthi.   6 khu.su. 25/42/343 khaggavisanasutta   7 Si.
@nakhapakkhatundadihi. Ma. nakhamukhatundadihi   8 cha.Ma.,Si. vidhunanta, i. vidhunanta
Neva rukkhassa arakkham thapenti, na  tattha pattam va nakham va tundam va
thapenti, athakho tasmim rukkhe anapekkha hutva, yo yam yam 1- disabhagam icchati,
so tena tena 1- sapattabharova uppatitva gacchati, evameva ayam bhikkhu nissango
nirapekkho yenakamam pakkamati 2- tena vuttam "samadayeva pakkami"ti.
                          Nivaranappahanakatha
      [216] "so imina ca"ti adina kim dasseti? arannavasassa
paccayasampattim dasseti. Yassa hi ime cattaro paccaya natthi, tassa arannavaso
na ijjhati. Tiracchanagatehi va vanacarakehi va saddhim vattabbatam apajjati.
Aranne adhivattha devata "kim evarupassa papabhikkhuno arannavasena"ti
bheravasaddam saventi, hatthehi sisam paharitva palayanakaram karonti. "asuko bhikkhu
arannam pavisitva idancidanca papakammam akasi"ti ayaso pattharati. Yassa panete
cattaro paccaya atthi, tassa arannavaso ijjhati. So hi attano silam
paccavekkhanto kinci kalakam va tilakam va apassanto pitim uppadetva tam
khayavayato sammasanto ariyabhumim okkamati. Aranne adhivattha devata attamana
vannam bhananti. Imassa 3- udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthariko hoti.
      Tattha vivittanti sunnam, appasaddam appanigghosanti attho. Etadeva
hi sandhaya vibhange 4- "vivittanti santike cepi senasanam hoti, tanca anakinnam
gahatthehipi pabbajitehipi. Tena tam vivittan"ti vuttam. Seti ceva asati ca
etthati senasanam, mancapithadinametam adhivacanam. Tenaha "senasananti mancopi
senasanam. Pithampi. Bhisipi. Bibbohanampi. Viharopi. Addhayogopi. Pasadopi.
Hammiyampi. Guhapi. Attopi. Malopi. Lenampi. Velugumbopi. Rukkhamulampi.
Mandapopi senasanam yattha va pana bhikkhu patikkamanti, sabbametam senasananti. 5-
      Apica "viharo addhayogo pasado hammiyam guha"ti idam
viharasenasanam nama. "manco pitham bhisi bibbohanan"ti idam mancapithasenasanam
@Footnote: 1-1   cha.Ma., i. ayam patho na dissati.     2 ka. pakkamanto   3 cha.Ma. itissa
@4 abhi. vibhanga. 35/526/302           5 abhi. vibhanga. 35/527/302
Nama. "cimilika cammakkhando tinasantharo pannasantharo"ti idam santhatasenasanam
nama. "yattha va pana bhikkhu patikkamanti"ti idam okasasenasanam namati evam
catubbidham senasanam hoti, tam sabbam senasanaggahanena sangahitameva.
      Idamassa pana sakunasadisassa catuddisassa bhikkhuno anucchavikam. Senasanam
dassento "arannam rukkhamulan"ti adimaha. Tattha arannanti "nikkhamitva
bahi indakhila, sabbametam arannan"ti 1- idam bhikkhuninam vasena agatam.
"arannakannama senasanam pancadhanusatikam pacchiman"ti 2- idampana imassa bhikkhuno
anurupam. Tassa lakkhanam visuddhimagge dhutanganiddese vuttam. Rukkhamulanti yam
kinci sandacchayam 3- vivittam rukkhamulam. Pabbatanti selam. Tattha hi udakasondisu
udakakiccam katva sitaya rukkhacchayaya nisinnassa nanadisasu khayamanasu sitena
vatena vijiyamanassa cittam ekaggam hoti.  kandaranti kam vuccati udakam, tena
daritam, udakena bhinnam pabbatappadesam yam "naditumban"tipi "nadikujajan"tipi 4-
vadanti. Tattha hi rajatapatasadisa 5- valika honti, matthake manivitanam viya vanagahanam
manikhandhasadisam udakam sandati, evarupam kandaram oruyha paniyam pivitva gattani
sitani 6- katva valikam ussapetva  pamsukulacivaram pannapetva nisinnassa
samanadhammam karoto cittam ekaggam hoti. Giriguhanti dvinnam pabbatanam antaram,
ekasmimyeva va umangasadisam 7- mahavivaram. Susanalakkhanam visuddhimagge vuttam.
Vanapatthanti gamantam atikkamitva manussanam anupacaratthanam, yattha na kasanti na
vapanti, tenevaha "vanapatthanti duranametam senasananam adhivacanan"tiadi. 8-
Abbhokasanti acchannam. Akankhamano panettha civarakutim katva vasati.
Palasapunjanti palasarasi. Mahapalasapunjato hi palasam nikkaddhitva
pabbharalenasadise alaye karonti, gacchagumbadinam hi upari palasam pakkhipitva
hettha nisinna samanadhammam karonti. Tam sandhaya 9- vuttam.
@Footnote: 1 abhi. vibhanaga. 35/529/302   2 vinaYu. mahavibhanga. 2/654/97   3 Ma. santacchayam
@4 cha.Ma. nadikunjantipi          5 cha.Ma. rajatapattasadisa          6 Si. sitim
@7 cha.Ma. umaggasadisam           8 abhi. vibhanga. 35/531/303     9 cha.Ma. sandhayetam
      Pacchabhattanti bhattassa pacchato. Pindapatapatikkantoti pindapatapariyesanato
patikkanto. Pallankanti samantato urubaddhasanam. Abhujitvati bandhitva. Ujum
kayam panidhayati uparimam sariram ujukam thapetva attharasa pitthikantakatthike 1-
kotiya kotim patipadetva. Evanhi nisinnassa cammamamsanharuni na
panamanti. Athassa ya tesam panamanappaccaya khane khane vedana uppajjeyyum,
ta na uppajjanti. Tasu anuppajjamanasu cittam ekaggam hoti, kammatthanam
na paripatati, vuddhim phatim vepullam upagacchati. Parimukham satim upatathapetvati
kammatthanabhimukham satim thapetva, mukhasamipe va katvati attho. Teneva vibhange
vuttam "ayam sati upatthita hoti supatitthita 2- nasikagge va mukhanimitte va,
tena vuccati  parimukham satim upatthapetva"ti 3- athava pariti pariggahattho. Mukhanti
niyyanattho. Satiti upatthanattho. Tena vuccati parimukham satin"ti evam
patisambhidayam 4- vuttanayena cettha attho datthabbo. Tatrayam sankhepo "pariggahitam
niyyanam satim katva"ti.
      [217] Abhijjham loketi ettha lujjanapalujjanatthena pancupadanakkhandha
loko, tasma pancasu upadanakkhandhesu ragam pahaya kamacchandam vikkhambhetvati
ayamettha attho. Vigatabhijjhenati vikkhambhanavasena pahinatta vigatabhijjhena,
na cakkhuvinnanasadisenati attho. Abhijjhaya cittam parisodhetiti abhijjhato
cittam parimoceti. Yatha tam sa muncati ceva, muncitva ca na puna ganhati, evam
karotiti attho. Byapadapadosam pahayati adisupi eseva nayo. Byapajjati imina
cittam putikummasadayo viya purimapakatim pajahatiti 5- byapado. Vikarapattiya
padussati, param va paduseti vinasetiti padoso. Ubhayam cetam 6- kodhassevadhivacanam, thinam
cittagelannam, middham cetasikagelannam, thinanca middhanca thinamiddham. Alokasanniti
rattimpi divapi ditthalokasanjananasamatthataya vigatanivaranataya
parisuddhaya sannaya samannagato. Sato sampajanoti satiya ca
@Footnote: 1 cha.Ma.,Si.,i. pitthikantake      2 cha.Ma. supatthita     3 abhi. vi. 35/537/304
@4 khu.pati. 31/388/264   5 cha.Ma. vijahatiti i.,Si. jahatiti.  6 cha.Ma., i ubhayametam.
Nanena ca samannagato. Idam ubhayam alokasannaya upakaratta vuttam. Uddhaccanca
kukkuccanca uddhaccakukkuccam. Tinnavicikicchoti vicikiccham taritva
atikkamitva thito. "kathamidam kathamidan"ti evam nappavtatiti akathankathi. Kusalesu
dhammesuti anavajjesu dhammesu. "ime nu kho kusala, kathamime kusala"ti evam na
vicikicchati, na kankhatiti attho. Ayamettha sankhePo. Imesu pana nivaranesu
vacanatthalakkhanadibhedato yam vattabbam siya, tam sabbam visuddhimagge vuttam.
      [218] Ya panayam "seyyathapi maharaja"ti upama vutta. Tattha.
Inam adayati vuddhiya dhanam gahetva. Byantikareyyati vigatantam kareyya, yatha
tesam kakanikamattopi pariyanto nama navasissati, evam kareyya, sabbaso
patiniyyadeyyati attho. Tatonidananti ananyanidanam. 1- So hi "ananomhi"ti
avajjento balavapamojjam labhati, somanassam adhigacchatiti, tena vuttam "labhetha
pamojjam, adhigaccheyya somanassan"ti.
      [219] Visabhagavedanuppattiya kakaceneva catuiriyapatham 2- chindanto
abadhatiti abadho, svassa atthiti abadhiko.  tamsamutthanena dukkhena
dukkhito. Adhimattagilanoti balhagilano. Nacchadeyyati adhimattabyadhiparetataya
na rucceyya. Balamattati balameva, balancassa kaye na bhaveyyati attho.
Tatonidananti arogyanidanam. Tassa hi "arogomhi"ti avajjayato tadubhayam hoti.
Tena vuttam "labhetha pamojjam, adhigaccheyya somanassan"ti,
      [220] Na cassa kinci bhoganam vayoti kakanikamattampi bhoganam
vayo na bhaveyya. Tatonidananti bandhanamokkhanidanam. Sesam vuttanayeneva
sabbapadesu yojetabbam.
      [221-222] Anattadhinoti na attani adhino, attano ruciya
kinci katum na labhati. Paradhinoti paresu adhino parasseva ruciya pavattati. Na
yena kamangamoti yena disabhagenassa gantukamata 3- hoti, iccha upapajjati
gamanaya, tena gantum na labhati. Dasabyati dasabhava. Bhujissoti attano
@Footnote: 1 cha.Ma. ananyanidanam.     2 Ma. sabbiriyapatham.     3 Ma. gantukamo
Santako. Tatonidananti bhujissanidanam. Kantaraddhanamagganti kantaram addhanamaggam,
nirudakam dighamagganti attho. Tatonidananti khemantabhuminidanam.
      [223] Ime panca nivarane appahineti ettha bhagava appahinakamacchandanivaranam
inasadisam, sesani rogadisadisani katva dasseti. Tatrayam sadisata:-
yo hi paresam inam gahetva vinaseti, so tehi "inam dehi"ti vuccamanopi
pharusam vuccamanopi bajjhamanopi vadhiyamanopi kinci patippharitum 1- na
sakkoti, sabbam titikkhati. Titikkhakaranam hissa tam inam hoti. Evameva yo
yamhi kamacchandena rajjati, tanhagahanena 2- tam vatthum ganhati, so tena pharusam
vuccamanopi bajjhamanopi vadhiyamanopi sabbam titikkhati, titikkhakaranam hissa
so kamacchando hoti, gharasamikehi vadhiyamananam itthinam viyati evam inam viya
kamacchando datthabbo.
      Yatha pana pittarogaturo madhusakkaradisupi dinnesu pittarogaturataya
tesam rasam  na vindati, "tittakam tittakan"ti uggiratiyeva, evameva byapannacitto
hitakamehi acariyupajjhayehi appamattakampi ovadiyamano ovadam na ganhati,
"ativiya tumhe upaddavetha"ti adini vatva vibbhamati. Pittarogaturataya so
puriso madhusakkaradirasam 3- viya kodhaturataya jhanasukhadibhedam sasanarasam na vindatiti
evam rogo viya byapado datthabbo.
      Yatha pana nakkhattadivase bandhanagare baddho puriso nakkhattassa
neva adim na majjham na pariyosanam passati. So dutiyadivase mutto "aho hiyyo
nakkhattam manapam ahosi, 4- aho naccam aho gitan"ti adini sutvapi pativacanam
na deti. Kim  karana? nakkhattassa ananubhutatta, evameva thinamiddhabhibhuto bhikkhu
vicittanayepi dhammassavane pavattamane neva tassa adim na  majjham na pariyosanam
janati. Sopi utthite dhammassavane "aho dhammassavanam, aho karanam, aho
upama"ti dhammassavanassa vannam bhasamananam sutvapi pativacanam na deti. Kim karana?
thinamiddhavasena dhammakathaya ananubhutatta. Evam bandhanagaram viya thinamiddham datthabbam.
@Footnote: 1 cha.Ma. patibahitum             2 cha.Ma. tanhasahagatena
@3 cha.Ma. madhusakkaradinam          4 cha.Ma.  ayam patho na dissati
      Yatha pana nakkhattam kilantopi daso "idam nama accayikam karaniyam atthi, sigham
tattha gacchahi. No  ce gacchasi, hatthapadam va te chindami, kannanasam va"ti vutto 1-
so sigham gacchatiyeva. So nakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavitum na labhati, kasma?
paradhinataya, evameva vinaye apakatannuna bhikkhuna 2- vivekatthaya arannam pavitthenapi
kismincideva antamaso kappiyamamsepi akappiyamamsasannaya uppannaya vivekam pahaya
silaparisodhanattham vinayadharassa santikam gantabbam hoti, vivekasukham anubhavitum na labhati.
Kasma? uddhaccakukkuccabhibhutabhavayati. Evam dasabyam viya uddhaccakukkuccam
Datthabbam.
     Yatha pana kantaraddhanamaggam patipanno puriso corehi manussanam
vilumpamanokasam 3- hatokasam ca disva dandakasaddenapi sakunasaddenapi "cora
agata"ti ussankitaparisankitova hoti, gacchatipi titthatipi nivattatipi, gatatthanato
agatatthanameva bahutaram hoti. So kicchena kasirena khemantabhumim papunati va
na va papunati. Evameva yassa atthasu thanesu vicikiccha uppanna hoti, so
buddho nu kho, "na nukho buddho"ti adina nayena vicikicchanto adhimuccitva
saddhaya ganhitum na sakkoti. Asakkonto maggam va phalam va na papunatiti
iti yatha kantaraddhanamagge "cora atthi natthi"ti punappunam asappanaparisappanam
apariyogahanam chambhitattam cittassa uppadento khemantappattiya antarayam
karoti, evam vicikicchapi "buddho nukho na buddho"ti adina nayena punappunam
asappanaparisappanam apariyogahanam chambhitattam cittassa uppadayamana
ariyabhumippattiya antarayam karotiti kantaraddhanamaggo viya vicikiccha datthabba.
      [224] Imani "seyyathapi maharaja ananyan"ti ettha bhagava
pahinakamacchandanivaranam ananyasadisam, sesani arogyadisadisani katva dasseti.
Tatrayam sadisata. Yatha hi puriso inam adaya kammantam 4-  payojetva samiddhatam
patto "idam inam nama palibodhamulan"ti cintetva savaddhikam inam niyyadetva
pannam phalapeyya, athassa tato patthaya neva koci dutam peseti, na pannam.
@Footnote: 1 Si. vutte   2 cha.Ma.,Si.,i. ayam patho na dissati   3 cha.Ma. viluttokasam
@4 cha.Ma. kammante
So inasamike disvapi sace icchati, asana utthahati, no ce, na utthahati.
Kasma? tehi saddhim nillepataya alaggataya. Evameva bhikkhu "ayam kamacchando
Nama palibodhamulan"ti cintetva cha dhamme bhavetva kamacchandanivaranam pajahati. Te
pana cha dhamme mahasatipatathane vannayissama. Tassevam pahinakamacchandassa yatha
inamuttassa purisassa inasamike disva neva bhayam na chambhitattam hoti, evameva
paravatthumhi neva sango na baddho hoti. Dibbanipi rupani passato kileso
na samudacarati. Tasma bhagava ananyamiva kamacchandappahanam aha.
      Yatha pana so pittarogaturo puriso bhesajjakiriyaya tam rogam
vupasametva tato patthaya madhusakkaradinam rasam vindati, evameva bhikkhu "ayam
byapado nama anatthakaro"ti cha dhamme bhavetva byapadanivaranampajahati.
Sabbanivaranesu cha dhamme mahasatipatathaneyeva vannayissama. Na kevalanca teyeva,
yepi thinamiddhadinam pahanaya bhavetabba. Tepi sabbe tattheva vannayissama.
So evam pahinabyapado, yatha pittarogavimutto puriso madhusakkaradinam rasam
sampiyayamano patisevati, evameva acarapannattiadini sikkhapadani sirasa
sampaticchitva sampiyayamano sikkhati. Tasma bhagava arogyamiva byapadappahanam
aha.
      Yatha so nakkhattadivase bandhanagaram pavesitapuriso aparasmim nakkhattadivase
"pubbepi aham pamadadosena baddho, tena tam nakkhattam nanubhavim, idani
appamatto bhavissami"ti yathassa paccatthika okasam na labhanti, evam appamatto
hutva nakkhattam anubhavitva "aho nakkhattam, aho nakkhattan"ti udanam
udanesi, evameva bhikkhu "idam thinamiddham nama mahaanatthakaran"ti cha dhamme
bhavetva thinamiddhanivaranam pajahati. So evam pahinathinamiddho, yatha bandhana
mutto puriso sattahampi nakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavati, evameva
dhammanakkhattassa adimajjhapariyosanam anubhavanto saha patisambhidahi arahattam
papunati. Tasma bhagava  bandhana mokkhamiva thinamiddhappahanam aha.
      Yatha pana daso kancideva mittam upanissaya samikanam dhanam datva
attanam bhujissam katva tato patthaya yam icchati, tam karoti, evameva bhikkhu "idam
uddhaccakukkuccam nama mahaanatthakaran"ti cha dhamme bhavetva uddhaccakukkuccam
pajahati. So evam pahinuddhaccakukkucco, yatha bhujisso puriso yam icchati, tam
karoti, yam na icchati, tam na karoti, na tam koci balakkarena tato nivatteti, evameva
yathasukham nekkhammapatipadam patipajjati. Na tam uddhaccakukkuccam balakkarena tato
nivatteti. Tasma bhagava bhujissam viya uddhaccakukkuccappahanam aha.
      Yatha balava puriso hatthasaram gahetva  sajjavudho saparivaro
kantaram patipajjeyya, tam cora durato disva palayeyyum. So sotthina tam
kantaram  nittharitva khemantam patto hatthatuttho assa, evameva bhikkhu "ayam
vicikiccha nama mahaanatthakarika"ti cha dhamme bhavetva vicikiccham pajahati. So
evam pahinavicikiccho, yatha balava puriso sajjavudho saparivaro nibbhayo core
tinam viya aganetva sotthina nikkhamitva khemantam bhumim papunati, evameva bhikkhu
duccaritakantaram nittharitva paramam khemantabhumim amatamahanibbanam papunati. Tasma
bhagava khemantabhumim viya vicikicchappahanam aha.
      [225] Pamojjam jayatiti tutthakaro jayati. Pamuditassa piti
jayatiti tutthassa sakalasariram khobhayamana piti jayati. Pitimanassa kayo passambhatiti
pitisampayuttacittassa puggalassa namakayo passambhati, vigatadaratho hoti. Sukham
vedetiti kayikampi cetasikampi sukham vedayati. Cittam  samadhiyatiti imina
nekkhammasukhena sukhitassa upacaravasenapi appanavasenapi cittam samadhiyati.
                           Pathamajjhanathatha
      [226] So vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam upasampajja viharatitiadi
pana upacarasamadhina samahite citte uparivisesadassanattham appanasamadhina samahite
citte tassa samadhino pabhedadassanattham vuttanti veditabbam. Imameva kayanti imam
karajakayam. Abhisandetiti temeti sneheti, sabbattha
Pavattapitisukham karoti.  parisandetiti samantato sandeti. 1- Paripuretiti vayuna
bhastam viya pureti. Parippharatiti samantato pharati. 2- Sabbavato kayassati
assa bhikkhuno sabbakotthasavato  kayassa kinci upadinnakasantatipavattitthane
chavimamsalohitanugatam  anumattampi thanam pathamajjhanasukhena apphutam nama na hoti.
      [227] Dakkhoti cheko patibalo nhaniyacunanani katum ceva payojetunca
sandetunca. 3- Kamsathaleti yena kenaci lohena katabhajane. Mattikabhajanam pana thiram
na hoti,  sandentassa 4- bhijjati. Tasma tam na dasseti. Paripphosakam paripphosakanti
sincitva sincitva. Sandeyyati vamahatthena kamsathalam gahetva dakkhinahatthena
pamanayuttam udakam sincitva sincitva parimaddanto pindam kareyya.
Snehanugatati udakasinehena anugata. Snehaparetati udakasinehena pariggahita. 5-
Santarabahirati saddhim antopadesena ceva bahipadesena ca sabbatthakameva ca udakasnehena
phutati attho. Na ca paggharatiti 6- na ca bindum bindum  udakam paggharati, sakka hoti.
Hatthenapi. Dvihipi tihipi angulihi gahetum ovattitayapi katunti attho.
                           Dutiyajjhanakatha
      [229]  Dutiyajjhanasukhupamayam ubbhitodakoti ubbhinnaudako, na
hettha ubbhijjitva uggacchanakaudako, antoyeva pana uppajjanakaudakoti attho.
Ayamukhanti agamanamaggo. Devoti megho. Kalena kalanti kale kale,
anvaddhamasam va anudasaham vati attho. Dharanti vutthim. Anuppaveccheyyati na
anuppaveseyya, 7- na vasseyyati attho. Sita varidhara ubbhijjitvati sita
varidhara tam rahadam purayamanam ubbhijjitva. Hettha uggacchanakaudakanhi
uggantva uggantva bhijjantam udakam khobheti, catuhi disahi pavisanakaudakam
puranapannatinakatthadandakadihi udakam khobheti, vutthiudakam dharanipatapubbulakehi
udakam khobheti, sannisinnameva pana hutva iddhinimmitamiva uppajjamanam udakam imam
@Footnote: 1 ka. sanneti                2 cha.Ma., i. phusati.     3 ka. sannetunca.
@4 ka. sannentassa, sanneyYu.  5 cha.Ma., i. parigata.      6 cha.Ma. paggharaniti
@7 cha.Ma., i. na ca paveseyYu.
Padesam pharati, imam padesam na pharatiti natthi, tena aphutokaso nama na hotiti.
Tattha rahado viya karajakayo, udakam viya dutiyajjhanasukham. Sesam purimanayeneva
veditabbam.
                           Tatiyajjhanakatha
      [231] Tatiyajjhanasukhupamayam uppalani ettha santiti uppalini.
Sesapadadvayepeseva nayo. Ettha ca setarattaniluppalesu 1- yamkinci uppalam uppalameva,
unakasatapattam pundarikam, satapattam padumam. Pattaniyamam va vinapi setam padumam, rattam
pundarikanti ayamettha vinicchayo. Udakanuggataniti udakato na uggatani.
Antonimuggaposiniti 2- udakatalassa anto nimugganiyeva hutva posinti 3-
vaddhantiti 4- attho. Sesam purimanayeneva veditabbam.
                           Catutthajjhanakatha
      [232-233] Catutthajjhanasukhupamayam parisuddhena cetasa pariyodatenati
ettha nirupakkilesatthena parisuddham, pabhassaratthena pariyodatanti veditabbam.
Odatena vatthenati idam utupharanattham vuttam. Kilitthavatthena hi utupharanam na
hoti, tamkhanam dhotaparisuddhena utupharanam balavam hoti. Imissa hi upamaya vattham
viya karajakayo, utupharanam viya catutjjhanasukham. Tasma, yatha sunhatassa purisassa
parisuddham vattham sasisam parupitva, nisinnassa sarirato utu sabbameva vattham pharati,
na koci vatthassa aphutokaso hoti, evam catutthajjhanasukhena bhikkhuno karajakayassa
na koci okaso aphuto hotiti evamettha attho datthabbo. Imesam pana
catunnam jhananam anupadavannana ca bhavananayo ca visuddhimagge vuttoti idha
na vittharito.
      Ettavata cesa rupajjhanalabhi yeva na arupajjhanalabhiti veditabbo.
Na hi atthasu samapattisu cuddasahakarehi vasibhavam 5-  vina upari abhinnadhigamo
hoti.  paliyam pana rupajjhananiyeva agatani, arupajjhanani aharitva kathetabbani.
@Footnote: 1 cha.Ma.....nilesu         2 cha.Ma. antonimuggasiniti        3 cha.Ma. posini
@4 cha.Ma. vaddhiniti            5 cha.Ma. cinnavasibhavam.
                       Vipassanananakatha (1)
      [234] So evam samahite citte .pe. Anenjappatteti so
cudadasahakarehi atthasu samapattisu cinnavasibhavo bhikkhuti dasseti. Sesamettha
visuddhimagge vuttanayeneva veditabbam. Nanadassanaya cittam abhiniharatiti ettha
nanadassanti maggananampi vuccati phalananampi, sabbannutananampi, paccavekkhanananampi,
vipassanananampi. "kinnukho avuso nanadassanavisuddhattham bhagavati
brahcariyam vussati"ti 1- hi ettha maggananam nanadassanti vuttam. "ayamanno
uttarimanussadhammo alamariyananadassanaviseso adhigato phasuviharo"ti 2- ettha
phalananam. "bhagavatopi kho nanadassanam `udapadi sattahakalakato alaro
kalamo"ti 3- ettha sabbannutananam. "nananca pana me dassanam udapadi
akuppa me vimutti, ayamantima jati"ti 4- ettha paccavekkhanananam. Idha pana
"nanadassanaya cittan"ti idam vipassanananam "nanadassanan"ti vuttam 5-
      abhiniharatiti vipassanananassa nibbattanatthaya tanninnam tapponam
tappabbharam karoti. Rupiti adinam attho vuttoyeva. Odanakummasupacayoti odanena
ceva kummasena ca upacito vaddhito. Aniccucchadanaparimaddanabhedanaviddhamsanadhammoti
hutva abhavatthena aniccadhammo, duggandhavighatatthaya tanuvilepanena ucchadanadhammo,
angapaccangabadhavinodanatthaya khuddakasambahanena parimaddanadhammo, daharakale va
urusu sayapetva gabbhavasena dussanthitanam vinamitanam 6- tesam tesam anganam
santhanasampadanattham anjanapilanadivasena 7- parimaddanadhammo. Evam pariharitopi
bhedanaviddhamsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evamsabhavoti attho. Tattha rupi
catummahabhutikotiadisu chahi padehi samudayo kathito, aniccapadena saddhim pacchimehi
dvihi atthangamo. Ettha nissitam ettha patibaddhanti ettha catummahabhutike
kaye nissitanca patibaddhanca.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/257/217 rathavinitasutta    2 Ma.mu. 12/328/291 culagosinagasutta
@3 vi. mahavagga 4/10/10           4 vinaYu. mahavagga 4/16/15  5 cha.Ma. vuttanti
@6 cha.Ma. ayam patho na dissati.        7 cha.Ma. anchana....
      [235] Subhoti sundaro. Jatimati parisuddhakarasamutthito. Suparikammakatoti
sutthu kataparikammo apanitapasanasakkharo. Acchoti tanucchavi. Vippasannoti
sutthu pasanno. Sabbakarasampannoti dhovanadihi sabbehi akarehi sampanno.
Nilantiadihi vannasampattim dasseti. Tadisam hi avutam pakatam hoti. Evamevakhoti
ettha evam upamasamsandanam 1- veditabbam. Mani viya hi karajakayo, avutasuttam
viya vipassanananam, cakkhuma puriso viya vipassanalabhi bhikkhu, hatthe karitva
paccavekkhato "ayam kho mani"ti manino avibhutakalo viya vipassanananam abhiniharitva
nisinnassa bhikkhuno catummahabhutikakayassa avibhutakalo, "tatridam suttam
avutan"ti suttassavibhutakalo viya vipassanananam niharitva nisinnassa bhikkhuno
tadarammananam phassapancamakanam va sabbacittacetasikanam va vipassanananasseva
va avibhutakalo.
      Idanca vipassanananam magganananantaram. Evam santepi, yasma
abhinnavare araddhe etassa antaravaro natthi, tasma idheva dassitam. Yasma
ca aniccadivasena akatasammasanassa dibbaya sotadhatuya bheravasaddam sunato,
pubbenivasanussatiya bherave khandhe anussarato, dibbena cakkhuna bheravarupam
passato bhayasantaso uppajjati, na aniccadivasena katasammasanassa. Tasma
abhinnam pattassa bhayavinodanahetusampadanatthampi idam idheva dassitam. Apica yasma
vipassanasukham nametam maggaphalasukhasampadakam patiyekkam sanditthikam samannaphalam.
Tasmapi aditova idam idha dassitanti veditabbam.
                        Manomayiddhinanakatha (2)
      [236-237] Manomayanti manena nibbattitam. Sabbangapaccanganti
sabbehi angehi ca paccangehi ca samannagatam. Ahinindriyanti santhanavasena
avikalindriyam. Iddhimata nimmitarupam hi sace iddhima odato, tampi odatam.
Sace aviddhakanno, tampi aviddhakannanti evam sabbakarehi tena sadisameva
@Footnote: 1 Ma. upamasampadanam
Hoti. Munjamha isikantiadi upamattayampi hi sadisabhavadassanatthameva vuttam.
Munjasadisaeva hi tassa anto isika hoti. Kosisadisoyeva asi, vattaya kosiya
vattam asimeva pakkhipanti, patthataya patthatam. Karandati idampi ahikancukassa namam,
na vilivakarandakassa ahikancuko hi ahina sadisova hoti. Tattha kincapi
"puriso ahim karanda uddhareyya"ti hatthena uddharamano viya dassito, athakho
cittenevassa uddharanam veditabbam. Ayam hi ahi nama sajatiyam thito, katthantaram
va rukkhantaram va nissaya, tacato sariranikkaddhanapayogasankhatena thamena, sariram
khadamanam 1- viya puranatacam jigucchantoti imehi catuhi karanehi sayameva kancukam
pajahati, na sakka tato annena uddharitum, tasma cittena uddharanam sandhaya idam
vuttanti veditabbam. Iti munajadisadisam imassa bhikkhuno sariram, isikadisadisam
nimmitarupanti idamettha opammasamsandanam. Nimmanavidhanam panettha parato ca
idadhividhadipancaabhinnakatha sabbakarena visuddhimagge vittharitati tattha
vuttanayeneva veditabba. Upamamattameva hi idha adhikam.
                        Iddhividhananakatha (3-7)
      [239] Tattha chekakumbhakaradayo viya iddhividhananalabhi bhikkhu
datthabbo, suparikammakatamattikadayo viya iddhividhananam datthabbam,
icchaticchitabhajanavikatiadikaranam viya tassa bhikkhuno vikubbanam datthabbam.
      [241] Dibbasotadhatuupamayam yasma kantaraddhanamaggo sasanko
hoti sappatibhayo. Tattha ussankitaparisankitena ayam bherisaddo, ayam mudingasaddoti
na sakka vavatthapetum, tasma kantaraggahanam akatva khemamaggam dassento
"addhanamaggapatipanno"ti aha. Appatibhayam hi khemamaggam sise satakam katva
sanikam patipanno vuttappakare sadde sukham vavatthapeti. Tassa vasena tesam tesam
saddanam avibhutakalo viya yogino durasantikabhedanam dibbanam ceva manusakananca
saddanam avibhutakalo datthabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. khadayamano
      [243] Cetopariyananupamayam:- daharoti taruno. Yuvagi yobbanena samannagato.
Mandanajatikoti yuvapi samano na alasiyo na  kilitthavatthasariro. Athakho mandanapakatiko,
divasassa dve tayo vare nhayitva suddhavatthaparidahanaalankarakaranasilota attho.
Sakanikanti kalatilakavanamukhadulipilakadinam 1- annatarena sadosam. Tattha yatha tassa
mukhanimittam paccavekkhato mukhe doso pakato hoti, evam cetopariyananaya cittam
abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno paresam solasavidham cittam pakatam hotiti veditabbam.
      [245] Pubbenivasananupamayam:-  tamdivasam katakiriya pakata hotiti
tamdivasam gatagamattayameva gahitam. Tattha gamattayagatapuriso viya pubbenivasananalabhi
datthabbo, tayo gama viya tayo bhava datthabba, tassa purisassa tisu gamesu
tamdivasam katakiriyaya avibhavo viya pubbenivasaya cittam abhiniharitva nisinnassa
bhikkhuno tisu bhavesu katakiriyaya pakatabhavo datthabbo.
      [247] Dibbacakkhupamayam:- vithim sancaranteti aparaparamsancarante.
"vitham carante"tipi 2- patho, ayamevattho. Tattha nagaramajjhe singhatakamhi pasado
viya imassa bhikkhuno karajakayo datthabbo, pasade thito cakkhuma puriso viya
ayameva dibbacakkhum patva  thito bhikkhu, geham pavisanta viya patisandhivasena
matukucchiyam pavisanta, geha nikkhamanta viya matu kucchito nikkhamanta, rathikaya
vithim sancaranta viya aparaparam sancaranakasatta, purato abbhokasatthane majjhe
singhatake nisinna viya tisu bhavesu tattha tattha nibbattasatta, pasadatale
thitapurisassa tesam manussanam avibhutakalo viya dibbacakkhunanaya cittam abhiniharitva
nisinnassa bhikkhuno tisu bhavesu nibbattasattanam avibhutakalo datthabbo. Idam ca
desanasukhatthameva vuttam, aruppe pana dibbacakkhussa gocaro natthiti.
                        Asavakkhayananakatha (8)
      [248] So evam samahite citteti idha vipassanapadakam catutthajjhanacittam
veditabbam. Asavanam khayananayati asavanam khayanananibbattanatthaya.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. kalatilakavangamukhadusipilakadinam.
@2 Si. vithisancarantetipi, Ma. rathikam sancarantetipi
Ettha ca asavanam khayo nama maggopi phalampi nibbanampi bhangopi vuccati.
"khaye nanam anuppade nanan"ti 1- ettha hi maggo "asavanam khayo"ti vutto.
"asavanam khaya samano hoti"ti 2- ettha phalam.
            "paravajjanupassissa      niccam ujjhanasannino
            asava tassa vaddhanti    ara so asavakkhaya"ti 3-
ettha nibbanam. "asavanam khayo vayo bhedo aniccata antaradhanan"ti 4- ettha
bhango. Idha pana nibbanam adhippetam, arahattamaggopi vattatiyeva.
      Cittam abhiniharatiti vipassanacittam tanninnam tapponam tappabbharam
karoti. So idam dukkhantiadisu "ettakam dukkham, na ito bhiyyo"ti sabbampi
dukkhasaccam sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanatiti attho. Tassa ca dukkhas
nibbattikam 5- tanham "ayam dukkhasamudayo"ti, tadubhayampi yam thanam patva nirujjhati,
tantesam appavattim nibbanam "ayam dukkhanirodho"ti, tassa ca sampapakam ariyamaggam
"ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanatiti attho.
      Evam sarupato saccani dassetva puna kilesavasena pariyayato
dassento "ime asava"tiadimaha. Tassa evam janato evam passatoti
tassa bhikkhuno evam janantassa evam passantassa, saha vipassanaya kotippattam
maggam kathesi. Kamasavati kamasavato. "vimuccati"ti imina maggakkhanam dasseti.
Vimuttasminti imina phalakkhanam. Vimuttamiti nanam hotiti imina paccavekkhanananam.
Khina jatitiadihi tassa bhumim. Tena hi nanena khinasavo paccavekkhanto
"khina jati"tiadini pajanati.
      Katama panassa jati khina, kathanca nam pajanatiti? na tavassa
Atita jati khina, pubbeva khinatta. Na anagata, anagate vayamabhavato.
Na paccuppanna, vijjamanatta. Ya pana maggassa abhavitatta uppajjeyya
ekacatupancavokarabhavesu ekacatupancakkhandhappabheda jati, sa maggassa bhavitatta
@Footnote: 1 di. pati. 11/304/193 sangitisutta        2 Ma.mu. 12/438/386 culaassapurasutta
@3 khu. dhamma 25/253/60 ujjhanasannittheravatthu  4 abhi.vi. 35/354/228
@5 Ma. nibbattanikam
Ayatim anuppadadhammatam apajjanena khina, tam so maggabhavanaya pahinakilese
paccavekkhitva "kilesabhave vijjamanampi kammam ayatim appatisandhikamva hoti"ti
jananto pajanati.
      Vusitanti vuttham parivuttham. 1- Brahmacariyanti maggabrahmacariyam.
Puthujjanakalyanakena hisaddhim satta sekha 2- brahmacariyavasam vasanti nama,
khinasavo vutthavaso. Tasma so attano brahmacariyavasam paccavekkhanto
"vusitam brahmacariyan"ti pajanati. Katam karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi
parinnapahanasacchikiriyabhavanavasena solasavidham kiccam nitthapitam. Tena tena maggena
pahatabbakilesa pahina, dukkhamulam samucchinnanti attho. Puthujjanakalyanakadayo hi
tam kiccam karonti, khinasavo katakaraniyo. Tasma so attano karaniyam paccavekkhanto
"katam me karaniyan"ti pajanati. Naparam itthattayati idani puna itthabhavaya
evam solasakiccabhavaya kilesakkhayabhavaya va kattabbam maggabhavanakiccam me
natthiti pajanati. Athava itthattayati itthabhavato 3- imasma evampakara idani
vattamanakkhandhasantana aparam khandhasantanam mayham natthi. Ime pana pancakkhandha
parinnata titthanti chinnamulaka rukkha viya, te carimakacittanirodhena anupadano
viya jatavedo nibbayissanti, apannattikabhavam ca gamissantiti pajanati.
      [249] Pabbatasankhepeti pabbatamatthake. Anaviloti nikkaddamo. Sippiyo
ca sambuka ca sippisambukam. Sakkhara cakathala 4- ca sakkharakathalam. Macchanam
gumba ghatati macchagumbam. Titthantampi carantampiti ettha sakkharakathalam titthatiyeva,
itarani carantipi titthantipi. Yatha pana antarantara thitasupi nisinnasupi
vijjamanasupi "eta gavo caranti"ti carantiyo upadaya itarapi carantiti
vuccanti, evam titthantameva sakkharakathalamupadaya itarampi dvayam titthantanti
vuttam. Itaranca dvayam carantam upadaya sakkharakathalampi carantanti vuttam.
Tattha cakkhumato purisassa tire thatva passato sippisambukadinam vibhutakalo viya
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttham parivuttham       2 cha.Ma. sekkha       3 Si. itthambhavato
@4 cha.Ma. kathalani, Si. kathalani
Asavanam khayaya cittam abhiniharitva nisinnassa bhikkhuno catunnam saccanam
vibhutakalo datthabboti.
      Ettavata 1- vipassanananam, manomayananam, iddhividhananam, dibbasotananam,
cetopariyananam, pubbenivasananam, dibbacakkhuvasena nipphannam anagatamsanana-
yathakammupagananadvayam, dibbacakkhunanam, asavakkhayanananti dasa nanani
nidditthani honti. Tesam arammanavibhago janitabbo:- tattha vipassanananam
parittamahaggataatitanagatapaccuppannaajjhattabahiddhavasena sattavidharammanam. Manomayananam
nimmitarupayatanamattameva arammanam karotiti parittapaccuppannabahiddharammanam.
Asavakkhayananam appamanabahiddhaavattabbarammanam. 2- Avasesanam arammanabhedo
visuddhimagge vutto. Uttaritaram va panitataram vati yena kenaci pariyayena ito
setthataram samannaphalam nama natthiti bhagava arahattanikutena desanam nitthapesi.
                    Ajatasattuupasakattapativedanakatha
      [250] Raja tattha tattha sadhukaram pavattento adimajjhapariyosanam
sakkaccam sutva "ciram vatamhi ime panhe puthusamanabrahmane pucchanto, thuse
kottento viya kinci saram nalattham, aho vata bhagavato gunasampada, yo me
dipasahassam jalento viya mahantam alokam katva ime panhe vissajjesi.
Suciram vatamhi  dasabalassa gunanukavam ajananto vancito"ti cintetva buddha-
gunanussarasambhutaya pancavidhaya pitiya phutthasariro attano pasadam avikaronto
upasakattam pativedesi. Tam dassetum "evam vutte raja"tiadi araddham.
      Tattha abhikkantam bhanteti ayam abhikkantasaddo khayasundarabhirupaabbhanumodanesu
dissati. "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo yamo, ciranisinno
bhikkhusamgho"ti 3- adisu hi khaye dissati. "ayam me puggalo khamati, imesam
catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"tiadisu 4- sundare.
@Footnote: 1 cha.Ma. ettavata              2 cha.Ma....navattabbarammanam
@3 vinaYu. cula. 7/383/204, an. atthaka, 23/20/207 (sya), khu. udana. 25/45/164
@4 an. catukka 21/100/113
           "ko me vandti padani     iddhiya yasasa jalam
           abhikkantena vannena        sabba obhasayam disa"ti 1-
adisu abhirupe. "abhikkantam bho gotama"tiadisu 2- abbhanumodane. Idhapi
abbhanumodaneyeva. Yasma ca abbhanumodane, tasma sadhu sadhu bhanteti vuttam
hotiti veditabbo.
            Bhaye kodhe pasamsayam       turite kotuhalacchare
            hase soke pasade ca    kare amenditam budhoti
imina ca lakkhanena idha pasadavasena pasamsavasena cayam dvikkhattum vuttoti
veditabbo. Athava akikkantanti abhikkantam atiittham atimanapam, atisundaranti
vuttam hoti.
      Ettha ekena abhikkantasaddena desanam thometi, ekena attano
pasadam. Ayam hettha adhippayo:- abhikkantam bhante yadidam bhagavato dhammadesana,
abhikkantam yadidam bhagavato dhammadesanam agamma mama pasadoti. Bhagavatoyeva va
vacanam dve dve atthe sandhaya thometi. Bhagavato vacanam abhikkantam dosanasanato,
abhikkantam gunadhigamanato. Tatha saddhajananato pannajananato, satthato
sabyanjanato, uttanapadato gambhiratthato, kannasukhato hadayangamato, anattukakamsanato
aparavambhanato, karunasitalato pannavadatato, apatharamaniyato vimaddakkhamato,
suyyamanasukhato, vimamsiyamanahitatoti evamadihi yojetabbam.
      Tato parampi catuhi upamahi desanamyeva thometi. Tattha nikkujjitanti
adhomukhathapitam, hetthamukhajatam va. Ukkujjeyyati upari mukham kareyya.
Paticchannanti tinapannadicchaditam. Vivareyyati ugghateyya. Mulhassa vati
disamulhassa. Maggam acikkheyyati hatthe gahetva "esa maggo"ti vadeyya.
Andhakareti kalapakkhacatuddasiaddharattaghanavanasandameghapatalehi caturangatame, ayam tava
anuttanapadattho. Ayam pana adhippayayojana:- yatha koci nikkujjitam ukkujjeyya,
evam saddhammavimukham assaddhamme patitam mam assaddhamma vutthapentena,
yatha paticchannam vivareyya, evam kassapassa bhagavato sasanantaradhana pabhuti
micchaditthiggahanapaticchannam
@Footnote: 1 khu. vimana. 26/857/87 mandukadevaputtavimana
@2 vinaYu. mahavi. 1/15/7 veranjakanda, an. atthaka. 23/101/181 mahavagga: varanjasutta
Sasanam vivarantena, yatha mulahassa maggam acikkheyya, evam kummaggamicchamagga-
patipannassa 1- me saggamokkhamaggam avikarontena, yatha andhakare telapajjotam
dhareyya, evam mohandhakaranimuggassa me buddhadiratanarupani apassato
tappaticchadakamohandhakaraviddhamsakadesanapajjotadharakena mayham bhagavata etehi pariyayehi
pakasitatta anekapariyayena dhammo pakasito.
      Evam desanam thometva imaya desanaya ratanattaye pasannacitto
pasannakaram karonto "esahan"tiadimaha. Tattha esahanti eso  aham.
Bhagavantam saranam gacchamiti bhagava me saranam parayanam aghassa ghata, hitassa ca
vidhatati imina adhippayena bhagavantam gacchami bhajami sevami payirupasami, evam
va janami bujjhamiti. Yesam hi dhatunam gati attho, buddhipi tesam attho.
Tasma "gacchami"ti imassa janami bujjhamiti ayamevattho 2- vutto. Dhammanca
bhikkhusamghancati ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathanusittham patipajjamane
ca catusu apayesu apatamane dharetiti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva
nibbanam ca. Vuttanhetam "yavata bhikkhave dhamma sankhata, ariyo atthangiko
maggo tesam aggamakkhayati"ti 3- vittharo. Na kevalanca ariyamaggo ceva nibbananca.
Apica kho ariyaphalehi saddhim pariyattidhammopi. Vuttam hetam chattamanavakavimane:-
                    "ragaviragamanejamasokam
                     dhammamasankhatamappatikulam
                     madhuramimam pagunam suvibhattam
                     dhammamimam saranatthamupehi"ti. 4-
      Ettha hi ragaviragoti maggo kathito. Anejamasokanti phalam.
Dhammamasankhatanti nibbanam. Appatikulam madhuramimam pagunam suvibhattanti pitakattayena
vibhattasabbadhammakkhandhati. 5- Ditthisilasanghatena samhatoti samgho. So atthato
atthaariyapuggalasamuho. Vuttam hetam tasmimyeva vimane:-
@Footnote: 1 ka. kummaggam patipannassa                        2 cha.Ma. ayampi attho
@3 an. catukka. 21/34/39, khu. iti. 25/90/308   4 khu. vimana 26/887/91
@5 cha.Ma. vibhatta dhammakkhandhati
                    "yattha ca dinnam mahapphalamahu
                     catusu sucisu purisayugesu
                     attha ca puggaladhammadasa te
                     samghamimam saranatthamupehi"ti. 1-
      Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho. Ettavata raja tini saranagamanani
pativedesi.
                            Saranagamanakatha
      idani tesu saranagamanesu kosallattham saranam, saranagamanam, yo ca
saranam gacchati, saranagamanappabhedo, saranagamanaphalam, sankileso, bhedoti ayam vidhi
veditabbo. Seyyathidam? saranatthato 2- tava himsatiti saranam. Saranagatanam teneva
saranagamanena bhayam santasam dukkham duggatiparikilesam hanati himsati 3- vinasetiti attho,
ratanattayassevetam adhivacanam.
      Athava:- hite pavattanena ahita ca nivattanena sattanam bhayam himsati
buddho, bhavakantara uttaranena assasadanena ca dhammo, appakanampi karanam
vipulaphalapatilabhakaranena samgho. Tasma iminapi pariyayena ratanattayam saranam.
Tappasadataggarutahi vihatakileso tapparayanatakarappavatto cittuppado saranagamanam.
Tamsamangisatto saranam gacchati. Vuttappakarena cittuppadena etani me tini
ratanani saranam, etani parayananti evam upetiti attho. Evam tava saranam,
saranagamanam, yo ca saranam gacchati, idam tayam veditabbam.
      Saranagamanappabhede pana duvidham saranagamanam:- lokuttaram lokiyanca.
Tattha lokuttaram ditthasaccanam maggakkhane saranagamanupakilesasamucchedena arammanato
nibbanarammanam hutva kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyam puthujjananam
saranagamanupakilesavikkhambhanena arammanato buddhadigunarammanam hutva ijjhati. Tam
atthato buddhadisu vatthusu saddhapatilabho, saddhamulika ca sammaditthi dasasu
punnakiriyavatthusu ditthujukammanti 4- vuccati.
@Footnote: 1 khu, vimana. 26/888/92       2 ka. padatthato
@3 cha.Ma., i. himsatiti padam na dissati    4 cha.Ma. ditthajukammanti
      Tayidam catudha vattati 1-:- attasanniyyatanena tapparayanataya, sissabhavupagamanena
panipatenati. 2- Tattha attasanniyyatanam nama "ajjadim katva aham attanam
buddhassa niyyademi, dhammassa, samghassa"ti evam buddhadinam attapariccajanam.
Tapparayanata nama "ajjadim katva `aham buddhaparayano, dhammaparayano,
samghaparayano'ti mam dharetha"ti evam tapparayanabhavo. Sissabhavupagamanannama
"ajjadim katva `aham buddhassa antevasiko, dhammassa, samghassa'ti mam dharetha"ti
evam sissabhavupagamo. Panipato 3- nama "ajjadim katva `aham abhivadanapaccupatthanam
anjalikammasamicikammam buddhadinamyeva tinnamvatthunam karomi'ti mam dharetha"ti
evam buddhadisu paramanihaccakaro. Imesam hi catunnam akaranam annatarampi karontena
gahitamyeva hoti saranam.
      Apica bhagavato attanam pariccajami, dhammassa, samghassa attanam pariccajami.
Jivitam pariccajami, pariccattoyeva me atta, pariccattamyeva me jivitam,
jivitapariyantikam buddham saranam gacchami, buddho me saranam lenam tananti evampi
attasanniyyatanam veditabbam. "sattharanca vataham passeyyam bhagavantameva passeyyam.
Sugatanca vatahampasseyyam bhagavantameva passeyyam, sammasambuddhanca vataham  passeyyam
bhagavantameva passeyyan"ti 4- evampi mahakassapassa saranagamanam 5- viya sissabhavupagamanam
veditabbam.
             "so aham vicarissami       gama gamam pura puram
              namassamano sambuddham      dhammassa ca sudhammatan"ti 6-
      evampi alavakadinam saranagamanam viya tapparayanata veditabba. "athakho
brahmayu brahmano utthayasana ekamsam uttarasangam karitva bhagavato padesu
sirasa nipatitva bhagavato padani mukhena ca paricumbati, panihi caparisambahati,
namanca saveti `brahmayu aham bho gotama brahmano, brahmayu aham bho
gotama brahmano"ti 7- evampi panipato datthabbo.
@Footnote: 1 ka. pavattati             2 cha.Ma. panipatenati       3 cha.Ma. panipato
@4 sam. nidana. 16/154/110  5 Si.,Ma. saranagamane
@6 khu.su. 25/194/371, sam. saga, 15/246/259         7 Ma.Ma. 13/394/377
      So panesa natibhayacirayadakkhineyyavasena catubbidho hoti. Tattha
dakkhineyyapanipatena saranagamanam hoti, na itarehi. Setthavaseneva hi saranam
ganhati, setthavasena ca bhijjati. Tasma yo sakiyo va koliyo va "buddho
amhakam natako"ti vandati, aggahitameva hoti saranam. Yo va "samano gotamo
rajapujito mahanubhavo avandiyamano anatthampi kareyya"ti bhayena vandati,
aggahitameva hoti saranam. Yo va 1- bodhisattakale bhagavatosantike kinci
uggahitam saramano, buddhakale va
             "catudha vibhaje bhoge       pandito gharamavasam
              ekena bhogam bhunjeyya     dvihi kammam payojaye
              catutthanca nidhapeyya,      apadasu bhavissati"ti 2-
evarupam anusasanim uggahetva "acariyo me"ti vandati, aggahitameva hoti saranam.
Yo pana "ayam loke aggadakkhineyyo"ti vandati, teneva gahitam hoti saranam.
      Evam gahitasaranassa ca upasakassa va upasikaya va annatitthiyesu
pabbajitampi natim "natako me ayan"ti vandato saranagamanam nabhijjati, pageva
apabbajitam. Tatha rajanam bhayavasena vandato. So hi ratthapujitatta avandiyamano
anatthampi kareyyati. Tatha yam kinci sippam sikkhapakam titthiyampi "acariyo me
ayan"ti vandatopi na bhijjati, evam saranagamanappabhedo veditabbo.
      Ettha ca lokuttarassa saranagamanassa cattari samannaphalani vipakaphalam,
sabbadukkhakkhayo anisamsaphalam. Vuttanhetam
             "yo ca buddhanca dhammanca     samghanca saranam gato
              cattari ariyasaccani       sammappannaya passati.
              Dukkham dukkhasamuppadam        dukkhassa ca atikkamam
              ariyancatthangikam maggam       dukkhu pasamagaminam.
              Etam kho saranam khemam       etam saranamuttamam
              etam saranamagamma         sabbadukkha pamuccati"ti 3-
@Footnote: 1 Si., Ma. yopi         2 di. pati. 11/265/163    3 khu. dhamMa. 25/190/192
      Apica niccadito 1- anupagamanadivasenapetassa anisamsaphalam veditabbam.
Vuttam hetam "atthanametam anavakaso, yam ditthisampanno puggalo kanci sankharam
niccato upagaccheyya .pe. Kanci sankharam sukhato .pe. Kanci dhammam
attato upagaccheyya .pe. Mataram jivita voropeyya .pe. Pitaram. Arahantam.
Padutthacitto tathagatassa lohitam uppadeyya .pe. Samgham bhindeyya .pe. Annam
sattharam uddiseyya, netam thanam vijjati"ti. 2-
      Lokiyassa pana saranagamanassa bhavasampadapi bhogasampadapi phalameva.
Vuttam hetam:-
          "yekeci buddham saranam gatase     na te gamissanti apayabhumim
           pahaya  manusam deham          devakayam paripuressanti"ti. 3-
      Aparampi vuttam "athakho sakko devanamindo asitiya devatasahassehi
saddhim yenayasma mahamoggallano tenupasankami .pe. Ekamantam thitam kho sakkam
devanamindam ayasma mahamoggalano etadavoca "sadhu kho devanaminda
buddhasaranagamanam hoti. Buddhasaranagamanahetu kho devanaminda evamidhekacce satta
kayassa bheda param marana sugatim saggam lokam upapajjanti'ti te anne deve
dasahi thanehi  adhigganhanti:- dibbena ayuna, dibbena vannena, dibbena
sukhena, dibbena yasena, dibbena adhipateyayena, dibbehi rupehi, saddehi gandhehi
rasehi photthabbehi"ti. 4- Esa nayo dhamme ca samghe ca.
      Apica velamasuttadivasenapi 5- saranagamanassa phalaviseso vedibbo.
Evam saranagamanaphalam veditabbam.
      Tattha ca lokiyasaranagamanam tisu vatthusu annanasamsayamicchananadihi
samkilissati, na hamajutikam hoti na mahavippharam. Lokuttarassa natthi samkileso.
Lokiyassa ca saranagamanassa duvidho  bhedo savajjo ca anavajjo ca. Tattha
savajjo annasattharadisu attasanniyyatanadihi hoti, so ca anitthaphalo.
@Footnote: 1 cha.Ma. aniccato   2 Ma. upari. 14/127/114, abhi. vibhanga. 35/809/409
@3 sam. saga. 15/37/30   4 sam. sala. 18/530/337(sya)  5 an. navaka. 23/224/406
Anavajjo kalakiriyaya hoti, so avipakatta aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi
bhedo, bhavantarepi hi ariyasavako annam sattharam na uddisatiti. Evam saranagamanassa
samkileso ca bhedo ca veditabbo upasakam mam bhante bhagava dharetuti mam bhagava
"upasako ayan"ti evam dharetu, janatuti attho.
                           Upasakavidhikatha
      upasakavidhikosallattham panettha ko upasako, kasma upasakoti vuccati,
kimassa silam, ko ajivo, ka vipatti, ka sampattiti idam pakinnakam veditabbam.
      Tattha ko upasakoti yo koci saranagato gahattho. Vuttam hetam
"yato kho mahanama buddham saranam gato hoti, dhammam samgham saranam gato hoti.
Ettavata  kho mahanama upasako hoti"ti 1-
      kasma upasakoti ratanattayam 2- upasanato. So hi buddham upasatiti
upasako. Tatha dhammam samgham.
      Kimassa silanti panca veramaniyo. Yathaha "yato kho mahanama
upasako panatipata pativirato hoti, adinnadana, kamesumicchacara,
musavada, suramerayamajjapamadatthana pativirato hoti. Ettavata kho mahanama
upasako silava hoti"ti. 3-
      Ko ajivoti panca micchavanijja pahaya dhammena samena
jivikakappanam. Vuttam hetam "pancima bhikkhave vanijja upasakena akaraniya. Katama
panca? satthavanijja sattavanijja mamsavanijja majjavanijja. Imakho
bhikkhave panca vanijja upasakena akaraniya"ti. 4-
      Ka vipattiti ya tasseva silassa ca ajivassa ca vipatti, ayamassa
vipatti. Apica yaya esa candalo ceva hoti malanca patikittho 5- ca, sapissa
vipattiti veditabba. Te ca  atthato assaddhiyadayo panca dhamma honti. Yathaha
@Footnote: 1 an. atthaka. 23/115/223 (saya.), sam. maha. 19/1033/343 mahanamasutta
@2 cha.Ma. ratanattayassa  3 an. atthaka. 23/115/223 (saya.) sam. maha. 19/1033/343
@4 an. pancaka. 22/177/232 (saya.)   5 cha.Ma. patikittho Ma. patikuttho
"pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakacandalo  ca hoti
upasakamalanca upasakapatikittho ca. Katamehi pancahi? assaddho hoti, dussilo
hoti, kotuhalamangaliko hoti, mangalam pacceti, no kammam, ito ca bahiddha
dakkhineyyam pariyesati, tattha ca pubbakaram karoti"ti. 1-
      Ka sampattiti sampatti. Ya cassa silasampada ceva
ajivasampada ca, sa sampatti ye cassa ratanabhavadikara saddhadayo panca
dhamma. Yathaha "pancahi bhikkhave dhammehi samannagato upasako upasakaratananca
hoti upasakapadumanca upasakapundarikanca. Katamehi pancahi? saddho hoti, silava
hoti, na kotuhalamangaliko hoti, kammam pacceti, no mangalam, na ito bahiddha
dakkhineyyam gavesati, idha ca pubbakaram karoti"ti. 2-
      Ajjataggeti etthayam aggasaddo adikotikotthasasetthesu dissati.
"ajjatagge samma dovarika avarami dvaram niganthanam niganthinan"ti 3- adisu
adimhi dissati. "teneva angulaggena tam angulaggam paramaseyya. 4- Ucchaggam
velaggan"ti adisu kotiyam. "ambilaggam va madhuraggam va tittakaggam va. 5-
Anujanami bhikkhave viharaggena va parivenaggena va bhajetun"ti 6- adisu
kotthase. "yavata  bhikkhave satta apada va .pe. Tathagato tesam
aggamakkhayati"ti 7- adisu setthe. Idha panayam adimhi datthabbo. Tasma
ajjaggeti ajjatam adim katvati evamettha attho veditabbo. Ajjatanti
ajjabhavam. Ajjadaggeti va patho, dakaro padasandhikaro. Ajja aggam katvati
attho. 8-
      Panupetanti panehi upetam yava me jivitam pavattati, tava upetam
anannasatthukam tihi saranagamanehi saranagatam upasakam kappiyakarakam mam bhagava dharetu
@Footnote: 1 an. pancaka. 22/175/230        2 A. pancaka. 22/175/230
@3 Ma.Ma. 13/70/47 upalivadasutta    4 abhi. katha. 37/1073/343
@5 sam. maha. 19/374/131 sudasutta    6 vi. cula. 7/318/89
@7 an. catukka. 21/34/39, sam. maha. 19/139/39, khu. iti. 25/90/308
@  aggappasadasutta                 8 Ma. ajja agganti attho.
Janatu. Aham hi sacepi me tikhinena asina sisam chindeyya, neva buddham "na
buddho"ti va, dhammam "na dhammo"ti va, samgham "na samgho"ti va vadeyyanti.
      Evam attasanniyyatanena saranam gantva attana katam aparadham
pakasento "accayo mam bhante"ti adimaha.
      Tattha accayoti aparadho. Mam accagamati mam atikkamma abhibhavitva
pavatto. Dhammikam dhammarajananti ettha dhammam caratiti dhammiko. Dhammeneva raja
jato, na pitughatanadina adhammenati dhammaraja. Jivita voro pesinti jivita
viyojesim. Patigganhatuti khamatu. Ayatim samvarayati anagate samvaratthaya. Puna
evarupassa aparadhassa dosassa khalitassa akaranatthaya.
      [251] Tagghati ekamse nipato. Yathadhammam patikarositi yatha
dhammo thito, tatheva karosi, khamapesiti vuttam hoti. Tante mayam patigganhamati
tam tava aparadham mayam khamama. Vuddhi hesa maharaja ariyassa vinayeti esa
maharaja ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sasane vuddhi nama. Katama? yayam
accayam accayato disva yathadhammam patikaritva ayatim samvarapajjana, desanam pana
puggaladhitthanam karonto "yo accayam accayato disva yathadhammam patikaroti,
ayatim samvaram apajjati"ti aha.
      [252] Evam vutteti evam bhagavata vutte. Handa cadani mayam
bhanteti ettha handati vavassaggatthe 1- nipato. So hi gamanavacasayam 2- katva
evamaha. Bahukiccati balavakicca. Bahukaraniyati tasseva vevacanam. Yassadani
tvanti yassa idani tvam maharaja gamanassa kalam mannasi janasi, tassa kalam
tvameva janasiti vuttam hoti. Padakkhinam katva pakkamiti tikkhattum padakkhinam
katva dasanakhasamodhanasamujjalam anjalim sirasi patitthapetva yava dassanavisaya 3-
bhagavato abhimukhova patikkamitva dassanavijahanatthanabhumiyam pancapatitthitena vanditva
pakkami.
@Footnote: 1 ka. vacasayatthe      2 Si. gamanavavassayam      3 cha.Ma. dassanavisayam
       [253] Khatayam bhikkhave rajati khato ayam bhikkhave raja.
Upahatayanti upahato ayam. Idam vuttam hoti:- ayam bhikkhave raja khato
upahato bhinnapatittho jato, tathanena attanava atta khato, yatha
attanova patittha na jatoti. Virajanti ragarajadivirahitam. Ragamaladinamyeva
vigatatta vitamalam. Dhammacakkhunti dhammesu va cakkhum, annesu
thanesu tinnam magganam etam adhivacanam. Idha pana sotapattimaggasseva. Idam vuttam
hoti:- sace imina pita ghatito nabhavissa, idani idhevasane nisinno
sotapattimaggam patto abhavissa, papamittasamsaggena panassa antarayo jato.
Evam santepi, yasma ayam tathagatam upasankamitva ratanattayam saranam gato tasma
mama ca sasanassa mahantataya yatha nama koci kassaci vadham katva pupphamutthimattena
dandena mucceyya, evameva lohakumbhiyam nibbattitva timsavassasahassani adho
papatanto hetthimatalam patva timsavassasahassani uddham gacchanto punapi uparimatalam
papunitva muccissatiti idampi kira bhagavata vuttameva, paliyam pana na arulaham.
      Idam pana suttam sutva ranna koci anisamso laddhoti? mahanisamso
Laddho. Ayam hi pitu maritakalato patthaya neva rattim na divaniddam labhati,
sattharam pana upasankamitva imaya madhuraya ojavantiya dhammadesanaya sutakalato
patthaya niddam upeti. 1- Tinnam ratananam mahasakkaram akasi. Pothujjanikaya
saddhaya samannagato nama imina ranna sadiso nahosi. Anagate pana
jivitaviseso 2- nama paccekabuddho  hutva parinibbayissatiti. Idamavoca bhagava.
Attamana te bhikkhu  bhagavato bhasitam abhinandunti.
                  Iti sumangalavilasiniya dighanikayatthakathaya
                     samannaphalasuttavannana nitthita.
                       -----------------
@Footnote: 1 cha.Ma. labhi, Ma. labhati        2 cha.Ma. vijitavi, i. viditaviseso



             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 121-214. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=4&A=3185&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=3185&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=91              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1072              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1199              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1199              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]