ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN Aṅ.A. (manoratha.1)

                    14. Etadaggavagga   2. Dutiyavagga
                          cūḷapanthakattheravatthu
     [198-200] Dutiyassa paṭhame manomayanti manena nibbattitaṃ. "manomayena
kāyena, iddhiyā upasaṅkamī"ti 1- vuttaṭṭhānasmiṃ manena katakāyo manomayakāyo nāma
jāto. "aññataraṃ manomayaṃ kāyaṃ upapajjatī"ti 2- vuttaṭṭhāne manena nibbattitakāyo
manomayakāyo nāma jāto. Ayamidha adhippeto. Tattha aññe bhikkhū manomayaṃ kāyaṃ
nibbattentā tayo vā cattāro vā nibbattenti, na bahuke. Ekasadiseeva
katvā nibbattenti ekavidhameva kammaṃ kurumāne. Cūḷapanthakatthero 3- pana ekāvajjanena
samaṇasahassaṃ māpesi. Dvepi jane na ekasadisameva akāsi na ekavidhakammaṃ kurumāne.
Tasmā manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ aggo nāma jāto.
     Cetovivaṭṭakusalānampi cūḷapanthakova aggo, paññāvivaṭṭakusalānampana 4-
mahāpanthakatthero aggoti vutto. Tattha cūḷapanthakatthero catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ
lābhitāya "cetovivaṭṭakusalo"ti vutto, mahāpanthakatthero catunnaṃ  arūpāvacarajjhānānaṃ
lābhitāya "paññāvivaṭṭakusalo"ti vutto. Cūḷapanthako ca samāpattikusalatāya
cetovivaṭṭakusalo nāma, mahāpanthako vipassanākusalatāya paññāvivaṭṭakusalo nāma. Eko
cettha samādhilakkhaṇe cheko, eko vipassanālakkhaṇe. Tathā eko samādhigāḷhe,
eko vipassanāgāḷhe. Eko cettha aṅgasaṅkhitte cheko, eko ārammaṇasaṅkhitte.
Tathā eko aṅgavavatthāne cheko, eko ārammaṇavavatthāneti evamettha yojanā
kātabbā.
     Apica cūḷapanthakatthero rūpāvacarajjhānalābhī hutvā jhānaṅgehi vuṭṭhāya arahattaṃ
pattoti cetovivaṭṭakusalo, mahāpanthako arūpāvacarajjhānalābhī hutvā jhānaṅgehi
@Footnote: 1 khu.thera. 26/901/387 anuruddhattheragāthā  2 upapanno,
@vi.cu. 7/333/118 devadattavattha  3 ka. cullapanthakatthero. evamuparipi
@4 cha.Ma.,i. saññāvivaṭṭa.... evamuparipi
Vuṭṭhāya arahattaṃ pattoti paññāvivaṭṭakusalo. Ubhopi panthe jātattā panthakā
nāma jātā. Tesaṃ paṭhamajāto mahāpanthako nāma jāto, 1- itaro 2- cūḷapanthako nāma.
     Imesampana ubhinnampi pañhākamme ayamanupubbikathā:- atīte kira 3-
padumuttarakāle haṃsavatīnagaravāsino dve bhātikakuṭumbikā satthari pasannā nibaddhaṃ
satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇanti. Tesu ekadivasaṃ kaniṭṭho  satthāraṃ
dvīhaṅgehi samannāgataṃ ekaṃ bhikkhuṃ "mama sāsane manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ
cetovivaṭṭakusalānañca ayaṃ bhikkhu aggo"ti etadagge ṭhapentaṃ disvā cintesi "aho
vatāyaṃ bhikkhu eko hutvā dve aṅgāni paripūretvā carati, mayāpi anāgate ekassa
buddhassa sāsane aṅgadvayapūrakena hutvā vicarituṃ vaṭṭatī"ti. So purimanayeneva
satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā evamāha "bhante yaṃ bhikkhuṃ tumhe
ito sattadivasamatthake manomayaṅgena ca cetovivaṭṭakusalaṅgena ca `ayaṃ mama sāsane
aggo'ti etadagge ṭhapayittha, ahaṃpi imassa adhikārakammassa phalena so bhikkhu viya
aṅgadvayapūrakova bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi.
     Satthā anāgataṃ oloketvā anantarāyenassa paṭṭhanāya samijjhanabhāvaṃ disvā
"anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, so taṃ
imasmiṃ ṭhānadvaye ṭhapessatī"ti byākaritvā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Bhātāpissa
ekadivasaṃ satthāraṃ paññāvivaṭṭakusalaṃ bhikkhuṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā tatheva adhikāraṃ
katvā paṭṭhanaṃ akāsi, satthāpi taṃ byākāsi.
     Te ubhopi janā satthari dharamāne kusalakammaṃ katvā satthu parinibbutakāle
sarīracetiye suvaṇṇapūjaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattā. Tesaṃ devamanussesu
saṃsarantānaṃyeva kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. Tattha mahāpanthakassa antarā katakalyāṇakammaṃ
na kathīyati, cūḷapanthako pana kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā vīsati
@Footnote: 1 cha.Ma. jātoti pāṭho na dissati  2 cha.Ma. pacchājāto  3 ka. pana
Vassasahassāni odātakasiṇakammaṃ katvā devapure nibbatti. Atha amhākaṃ satthā
abhisambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakko rājagahaṃ upanissāya veḷuvanamahāvihāre
paṭivasati.
     Imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā imesaṃ dvinnampi nibbattiṃ kathetuṃ vaṭṭatīti. Rājagahe
kira dhanaseṭṭhikuladhītā attano dāseneva saddhiṃ santhavaṃ katvā "aññepi me
imaṃ kammaṃ jāneyyun"ti cintetvā bhītā 1- evamāha "amhehi imasmiṃ ṭhāne vasituṃ
na sakkā, sace me mātāpitaro imaṃ dosaṃ jānissanti, khaṇḍākhaṇḍaṃ karissanti,
videsaṃ gantvā vasissāmā"ti hatthasāraṃ gahetvā aggadvārena nikkhamitvā "yattha
vā tattha vā aññehi ajānanaṭṭhānaṃ gantvā vasissāmā"ti ubhopi agamaṃsu.
     Tesaṃ ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ saṃvāsamanvāya tassā kucchismiṃ gabbho patiṭṭhāsi.
Sā gabbhassa paripākamāgamma sāmikena saddhiṃ mantesi "gabbho me paripākaṃ
gato, ñātibandhuvirahite 2- ṭhāne gabbhavuṭṭhānaṃ nāma ubhinnampi amhākaṃ dukkhameva,
kulagehameva gacchāmā"ti. So "ajja gacchāma, sve gacchāmā"ti divase atikkāmeti.
Sā cintesi "ayaṃ bālo attano dosamahantatāya gantuṃ na ussahati, mātāpitaro
ca nāma ekantahitā, ayaṃ gacchatu vā mā vā, mayā gantuṃ vaṭṭatī"ti. Tasmiṃ
gehā nikkhamante gehaparikkhāraṃ paṭisāmetvā attano kulagharaṃ gatabhāvaṃ
anantaragehavāsīnaṃ 3- ārocetvā maggaṃ paṭipajji.
     Atha so puriso gharaṃ āgato taṃ adisvā paṭivissake pucchitvā "kulagharaṃ
gatā"ti sutvā vegena anubandhitvā antarāmagge sampāpuṇi. Tassāpi tattheva
gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. So "kiṃ idaṃ bhadde"ti pucchi. Sāmi eko putto jātoti.
Idāni kiṃ karissāmāti. Yassatthāya mayaṃ kulagharaṃ gaccheyyāma, 4- taṃ kammaṃ antarāva
nipphannaṃ, tattha gantvā kiṃ karissāma, nivattāmāti dvepi ekacittā hutvā
@Footnote: 1 cha.Ma. bhītāti pāṭho na dissati  2 cha.Ma. ñātimittādivirahite  3 Ma. antikagharavāsīnaṃ
@4 cha.Ma.,i. gacchāma
Nivattiṃsu. Tassa dārakassa ca panthe jātattā panthakoti nāmaṃ akaṃsu. Tassā
na cirasseva aparopi gabbho patiṭṭhahi. Sabbaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ. Tassapi
dārakassa panthe jātattā paṭhamaṃ jātassa mahāpanthakoti nāmaṃ katvā pacchā
jātassa 1- cūḷapanthakoti nāmaṃ akaṃsu.
     Tepi dve dārake gahetvā attano vasanaṭṭhānameva gatā. Tesaṃ tattha
vasantānaṃ ayaṃ mahāpanthakadārako aññe dārakajane "cullapitā mahāpitā ayyako
ayyikā"ti vadante sutvā mātaraṃ paṭipucchi "amma aññe dārakā ayyakoti
vadanti, 2- kiṃ amhākaṃ ettha 3- ñātakā natthī"ti. Āma tāta tumhākaṃ ettha ñātakā
natthi, rājagahanagare pana te 4- dhanaseṭṭhī nāma ayyako, tattha tumhākaṃ bahū ñātakāti.
Kasmā tattha na gacchāma 5- ammāti. Sā attano āgamanakāraṇaṃ puttassa akathetvā
puttesu punappunaṃ kathentesu sāmikaṃ āha "ime dārakā ativiya pīḷenti, 6- kinno
mātāpitaro disvā maṃsaṃ khādissanti, ehi dārakānaṃ ayyakakulaṃ dassemā"ti. Ahaṃ
sammukhā bhavituṃ na sakkhissāmi, tampana nayissāmīti.  "sādhu ayya 7- yena kenaci
upāyena dārakānaṃ ayyakakulameva daṭṭhuṃ vaṭṭatī"ti dvepi janā dārake ādāya
anupubbena rājagahaṃ patvā nagaradvāre ekissā sālāya nivāsaṃ katvā dārakamātā
dve dārake gahetvā āgatabhāvaṃ mātāpitūnaṃ ārocesi. 8-
     Tesaṃ 9- sāsanaṃ sutvā saṃsāre saṃsarantānaṃ na putto na dhītā nāma natthi,
te amhākaṃ mahāparādhikā, na sakkā tehi amhākaṃ cakkhupathe ṭhātuṃ, ettakaṃ
nāma dhanaṃ gahetvā dvepi janā phāsukaṭṭhānaṃ gantvā jīvantu, dārake pana
mayhaṃ 10- pesentūti. Seṭṭhidhītā mātāpitūhi pesitadhanaṃ gahetvā dārake āgatadūtānaṃ
hattheyeva datvā pesesi. Te 11- ayyakakule vaḍḍhanti. Tesu cūḷapanthako atidaharo,
@Footnote: 1 Sī.,i. itarassa  2 cha.Ma. kathenti ayyako ayyikāti 3 cha.Ma.,i. etthāti pāṭho na
@dissati  4 cha.Ma.,i. vo  5 cha.Ma. gacchatha  6 cha.Ma.,i. maṃ kilamenti
@7 cha.Ma.,i. sāmi  8 cha.Ma.,i. ārocāpesi  9 cha.Ma.,i. te taṃ  10 cha.Ma.,i. idha
@11 cha.Ma.,i. dārakā
Mahāpanthako pana ayyakena saddhiṃ dasabalassa dhammakathaṃ sotuṃ gacchati. Tassa niccaṃ
satthu sammukhā 1- dhammaṃ suṇantassa pabbajjāya cittaṃ nami. So ayyakaṃ āha "sace
tumhe sampaṭicchatha, 2- ahaṃ pabbajeyyan"ti. "kiṃ vadesi tāta, mayhaṃ sakalalokassāpi
pabbajitato taveva pabbajjā bhaddakā. Sace sakkosi, pabbaja tātā"ti sampaṭicchitvā
satthu santikaṃ gato. Satthā "kiṃ mahāseṭṭhi dārako te laddho"ti. "āma bhante,
ayaṃ dārako mayhaṃ nattā, tumhākaṃ santike pabbajāmīti vadatī"ti āha.
     Satthā aññataraṃ piṇḍapātacārikaṃ "imaṃ dārakaṃ pabbājehī"ti āṇāpeti.
Thero tassa tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājesi. So bahuṃ buddhavacanaṃ
uggaṇhitvā paripuṇṇavasso upasampadaṃ labhi. Upasampanno hutvā yoniso manasikāre
kammaṃ karonto catunnaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ lābhī hutvā jhānaṅgehi vuṭṭhāya
arahattaṃ pāpuṇi. Iti so paññāvivaṭṭakusalānaṃ aggo jāto. So jhānasukhena
maggasukhena phalasukhena nibbānasukhena 3- vītivattento cintesi "sakkā nu kho imaṃ
sukhaṃ cūḷapanthakassa dātun"ti. Tato ayyakaseṭṭhissa santikaṃ gantvā "mahāseṭṭhi
sace tumhe sampaṭicchatha, ahaṃ cūḷapanthakaṃ pabbājeyyan"ti āha. Pabbājetha bhanteti.
Thero cūḷapanthakadārakaṃ pabbājetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Cūḷapanthakasāmaṇero
bhātikassa santike
               "padumaṃ 4- yathā kokanadaṃ 5- sugandhaṃ
                pāto siyā phullamavītagandhaṃ
                aṅgīrasaṃ passa virocamānaṃ
                tapantamādiccamivantalikkhe"ti 6-
imaṃ gāthaṃ gaṇhāti. Gahitagahitapadaṃ uparupari padaṃ gaṇhantassa nassati. Tassa
imameva gāthaṃ gahetuṃ vāyamantassa cattāro māsā atikkantā. Atha naṃ mahāpanthako
@Footnote: 1 cha.Ma. sammukhe  2 cha.Ma. anujāneyyātha 3 Sī. nibbānasukhena ca 4 ka. padmaṃ
@5 Ma. kokanudaṃ  6 saṃ.sa. 15/123/97 pañcarājasutta, aṅ.pañcaka. 23/195/266 (syā)
Āha "panthaka tvaṃ imasmiṃ sāsane abhabbo, catūhi māsehi ekagāthaṃpi gahetuṃ
na sakkosi, pabbajitakiccaṃ pana tvaṃ kathaṃ pāpessasi, nikkhama ito"ti. So therena
paṇāmito vihārapaccante rodamāno aṭṭhāsi.
     Tena samayena satthā rājagahaṃ upanissāya jīvakambavane viharati. Tasmiṃ samaye
jīvako purisaṃ pesesi "pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ satthāraṃ nimantehī"ti. Tena kho
pana samayena mahāpanthako bhattuddesako hoti. So "pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ paṭicchatha
bhante"ti vutte 1- "cūḷapanthakaṃ 2- ṭhapetvā sesānaṃ paṭicchāmī"ti āha. Cūḷapanthako
taṃ kathaṃ sutvā bhiyyoso mattāya domanassappatto ahosi. Satthā cūḷapanthakaṃ rodantaṃ
3- disvā "cūḷapanthako mayi gate bujjhissatī"ti gantvā avidūraṭṭhāne attānaṃ
dassetvā "kiṃ tvaṃ panthaka rodasī"ti āha. Bhātā maṃ bhante paṇāmetīti. Panthaka
tuyhaṃ bhātikassa parapuggalānaṃ āsayānusayañāṇaṃ natthi, tvaṃ buddhaveneyyapuggalo
nāmāti iddhiyā abhisaṅkharitvā ekaṃ suddhacoḷakhaṇḍaṃ adāsi "imaṃ gahetvā `rajoharaṇaṃ
rajoharaṇan'ti vatvā bhāvehi panthakā"ti.
     So satthārā dinnaṃ coḷakhaṇḍaṃ "rajoharaṇaṃ rajoharaṇan"ti hatthena
parimajjanto nisīdi. Tassa parimajjantassa pilotikāni 4- kiliṭṭhadhātukāni jātāni.
Punappunaṃ 5- parimajjantassa ukkhaliparipuñchanasadisaṃ jātaṃ. So ñāṇaparipākaṃ āgamma
tattha khayavayaṃ paṭṭhapetvā cintesi "idaṃ coḷakhaṇḍaṃ pakatiyā paṇḍaraṃ parisuddhaṃ,
upādinnakasarīraṃ nissāya kiliṭṭhaṃ jātaṃ, idaṃ cittaṃpi evaṃgatikamevā"ti samādhiṃ
bhāvetvā cattāri rūpāvacarajjhānāni pādakāni katvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
So manomayeneva jhānalābhī 6- hutvā eko hutvā bahudhā, bahudhā hutvā eko ca
bhavituṃ samattho ahosi. Arahattamaggeneva cassa tepiṭakañca cha abhiññā ca āgamiṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma. vutto 2 Sī. bālapanthakaṃ  3 cha.Ma. cūḷapanthakassa khedaṃ  4 Sī.,cha.Ma. lomāni
@5 cha.Ma. puna  6 Sī.,i. manomayañāṇalābhī, cha.Ma. manomayajjhānalābhī
     Punadivase satthā ekūnehi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ gantvā jīvakassa nivesane
nisīdi. Cūḷapanthako pana attano bhikkhāya appaṭicchitattāyeva na gato. Jīvako
yāguṃ dātuṃ ārabhi, satthā hatthena pattaṃ pidahi. Kasmā bhante na gaṇhathāti.
Vihāre eko bhikkhu atthi jīvakāti. So purisaṃ pahiṇi "gaccha bhaṇe vihāre
nisinnaṃ ayyaṃ gahetvā ehī"ti. Cūḷapanthakattheropi tassa purisassa pure āgamanāyeva
bhikkhusahassaṃ nimminitvā ekaṃpi ekena asadisaṃ, ekassāpi cīvaravicāraṇādisamaṇakammaṃ
aññena asadisaṃ akāsi. So puriso vihāre bhikkhūnaṃ bahubhāvaṃ disvā gantvā
jīvakassa kathesi "bhante imasmiṃ vihāre bhikkhusaṃgho bahutaro, tato pakkositabbaṃ
bhadantaṃ na jānāmī"ti. Jīvako satthāraṃ paṭipucchi "ko nāma bhante vihāre 1-
nisinno bhikkhū"ti. Cūḷapanthako nāma jīvakāti. Gaccha bhaṇe "cūḷapanthako nāma
kataro"ti pucchitvā ānehīti. So vihāraṃ āgantvā "cūḷapanthako nāma bhante
kataro"ti pucchi. "ahaṃ cūḷapanthako ahaṃ cūḷapanthako"ti bhikkhusahassaṃ kathesi. So
puna gantvā jīvakaṃ kathesi "sahassamattā bhikkhū sabbe `ahaṃ cūḷapanthako ahaṃ
cūḷapanthako'ti kathenti, ahaṃ `asuko nāma pakkositabbo'ti na jānāmī"ti. Jīvakopi
paṭividdhasaccatāya "iddhimā bhikkhū"ti nayato ñatvā "paṭhamakathanabhikkhumeva `tumhe
satthā pakkosatī'ti vatvā cīvarakaṇṇe gaṇhatha tātā"ti āha. So vihāraṃ gantvā
tathā akāsi, tāvadeva sahassamattā bhikkhū antaradhāyiṃsu. So theraṃ gahetvā agamāsi.
Satthā tasmiṃ khaṇe yāguṃ gaṇhi.
     Dasabale bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gate dhammasabhāyaṃ kathā udapādi
"yāvamahantā vata buddhā nāma cattāro māse ekaṃ gāthaṃ gaṇhituṃ asakkontaṃ
bhikkhuṃ evaṃ mahiddhikaṃ akaṃsū"ti. Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ cittavāraṃ ñatvā gantvā
paññattāsane nisajja "kiṃ vadetha bhikkhave"ti  pucchi. Na bhagavā aññaṃ kiñci
kathema, cūḷapanthakena tumhākaṃ santikā mahālābho laddhoti tumhākaṃyeva guṇaṃ kathemāti.
@Footnote: 1 Sī. bhante imasmā bhikkhusaṃghā vihāre
Anacchariyaṃ bhikkhave idāni mayhaṃ ovādaṃ katvā lokuttaradāyajjalābho, ayaṃ atītepi
aparipakke ñāṇe ṭhitassa mayhaṃ ovādaṃ katvā lokiyadāyajjaṃ labhīti. Bhikkhū "kadā
bhante"ti āyāciṃsu. Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ atītaṃ āharitvā dassesi.
     Bhikkhave atīte bārāṇasīnagare brahmadatto nāma rājā rajjaṃ kāresi.
Tasmiṃ samaye cūḷakaseṭṭhī 1- nāma paṇḍito byatto sabbanimittāni jānāti. So
ekadivasaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto antaravīthiyaṃ matamūsikaṃ 2- disvā taṃkhaṇe nakkhattaṃ
samānetvā idamāha "sakkā cakkhumatā paññavatā kulaputtena imaṃ unduraṃ gahetvā
dārabharaṇaṃ kātuṃ kammante ca sajjetun"ti. 3- Aññataro duggatakulaputto taṃ seṭṭhissa
vacanaṃ sutvā "nāyaṃ ajānitvā kathessatī"ti mūsikaṃ gahetvā ekasmiṃ āpaṇike
biḷārassatthāya datvā kākaṇikaṃ labhi. Tāya kākaṇikāya phāṇitaṃ kiṇitvā 4- ekena
kuṭena pānīyaṃ gaṇhi, 5- araññato āgacchante mālākāre disvā thokaṃ phāṇitakhaṇḍaṃ
datvā ulluṅkena pānīyaṃ adāsi. Te tassa ekekaṃ pupphamuṭṭhiṃ adaṃsu. So tena
pupphamūlena punadivasepi phāṇitañca pānīyaghaṭañca gahetvā pupphārāmameva gato.
Tassa taṃ divasaṃ mālākārā aḍḍhaocitake pupphagacche datvā agamaṃsu. So na
cirasseva iminā upāyena aṭṭha kahāpaṇe labhi.
     Puna ekasmiṃ vātavuṭṭhidivase chaḍḍitauyyānaṃ gantvā patitadārūni 6- rāsiṃ katvā
nisinno rājakumbhakārassa santikā soḷasa kahāpaṇe labhati, 7- so catuvīsatiyā
kahāpaṇesu jātesu "atthi ayaṃ upāyo mayhan"ti nagaradvārato avidūre ṭhāne
ekaṃ pānīyaghaṭaṃ 8- ṭhapetvā pañcasate tiṇahārake pānīyena upaṭṭhahi. Te āhaṃsu
"tvaṃ samma amhākaṃ bahupakāro, kiṃ te karomā"ti. Sopi "mayhaṃ kicce uppanne
karissathā"ti vatvā ito cito ca vicaranto thalapathakammikena ca jalapathakammikena
ca saddhiṃ mittasanthavaṃ akāsi. Tassa thalapathakammiko "sve imaṃ nagaraṃ assavāṇijako
@Footnote: 1 cha. cūḷaseṭṭhi  2 Sī. pūtimūsikaṃ  3 cha.Ma. payojetunti 4 Sī. gahetvā
@5 cha.Ma. gaṇhitvā  6 cha.Ma. patitadārūnaṃ  7 cha.Ma.,i. labhi  8 cha.,i. pānīyacāṭiṃ
Pañca assasatāni gahetvā āgamissatī"ti ācikkhi, so tassa vacanaṃ sutvā
tiṇahārakānaṃ saññaṃ datvā ekekaṃ tiṇakalāpaṃ dviguṇaṃ katvā āharāpesi. Atha
so assānaṃ nagarapatiṭṭhavelāya tiṇakalāpasahassaṃ antodvāre 1- rāsiṃ katvā nisīdi.
Assavāṇijo sakalanagare assānaṃ haritaṃ 2- alabhitvā tassa sahassaṃ datvā taṃ tiṇaṃ
gaṇhi.
     Tato katipāhaccayena samuddakammikasahāyako ārocesi "paṭṭanaṃ mahānāvā
āgatā"ti. So "atthi ayaṃ upāyo"ti aṭṭhahi kahāpaṇehi sabbaparivārasampannaṃ
tāvakālikaṃ rathaṃ gahetvā nāvāpaṭṭanaṃ gantvā ekaaṅgulimuddikaṃ nāvāya 3- saccakāraṃ
datvā avidūre ṭhāne sāṇiyaṃ 4- parikkhipāpetvā tattha nisinno purise āṇāpesi
"bāhirato 5- vāṇijesu āgatesu tatiyena paṭihārena ārocethā"ti. "nāvā
āgatā"ti sutvā bārāṇasito satamattā vāṇijā "bhaṇḍaṃ gaṇhāmā"ti agamaṃsu. Bhaṇḍaṃ
tumhe na labhissatha, asukaṭṭhāne mahāvāṇijena nāma saccakāro dinnoti. Te
tesaṃ sutvā tassa santikaṃ āgatā, pādamūlikapurisā purimasaññāvasena tatiyapaṭihārena
tesaṃ āgatabhāvaṃ ārocesuṃ. Te satamattāpi vāṇijā ekekaṃ sahassaṃ datvā tena
saddhiṃ nāvāya pattikā hutvā puna ekekaṃ sahassaṃ datvā pattiṃ vissajjāpetvā
puna bhaṇḍaṃ attano santakaṃ akaṃsu. So puriso dve satasahassāni gaṇhitvā
bārāṇasiṃ āgantvā "kataññunā bhavituṃ vaṭṭatī"ti ekaṃ satasahassaṃ gahetvā
cūḷakaseṭṭhissa santikaṃ gato.
     Atha naṃ seṭṭhī "kinte tāta katvā idaṃ dhanaṃ laddhan"ti pucchi. So "tumhehi
kathitaupāye ṭhatvā catumāsabbhantareyeva laddhan"ti āha. Seṭṭhī tassa vacanaṃ sutvā
"idāni evarūpaṃ dārakaṃ parasantakaṃ kātuṃ na vaṭṭatī"ti vayappattaṃ dhītaraṃ datvā
sakalakuṭumbassa sāmikaṃ akāsi. Sopi kulaputto seṭṭhino accayena tasmiṃ nagare
@Footnote: 1 cha.Ma. antaradvāre 2 Ma. gocaraṃ, cha. cāriṃ  3 cha. nāvikassa
@4 Ma. sāṇiyā, cha. sāṇiṃ  5 cha.Ma. bāhirakesu
Seṭṭhiṭṭhānaṃ gahetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato. Satthā dve vatthūni
kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā abhisambuddhakāle imaṃ gāthamāha:-
               "appakenapi medhāvī       pābhaṭena vicakkhaṇo
                samuṭṭhāpeti attānaṃ      aṇuṃ aggiṃva sandhaman"ti. 1-
     Iti satthā dhammasabhāyaṃ sannisinnānaṃ imaṃ kāraṇaṃ dasseti. Dvinnaṃpi
mahāsāvakānaṃ pubbapaṭṭhanato paṭṭhāya ayaṃ anupubbikathā. Aparabhāge pana satthā
ariyagaṇaparivuto dhammāsane nisinno manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ
cetovivaṭṭakusalānaṃ cūḷapanthakattheraṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi, paññāvivaṭṭakusalānaṃ
mahāpanthakanti.
                           Subhūtittheravatthu
     [201] Tatiye araṇavihārīnanti nikkilesavihārīnaṃ. Raṇāti 2- hi rāgādayo kilesā
vuccanti, tesaṃ abhāvena nikkilesavihāro araṇavihāro nāma. So yesaṃ atthi,
te araṇavihārino. Tesaṃ araṇavihārīnaṃ subhūtitthero aggoti. Kiñcāpi hi aññepi
khīṇāsavā araṇavihārino ca, therena pana dhammadesanāya evaṃ 3- nāmaṃ laddhaṃ. Aññe
bhikkhū dhammaṃ desentā uddissakaṃ 4- katvā vaṇṇaṃ vā avaṇṇaṃ vā kathenti, thero
pana dhammaṃ desento satthārā desitaniyāmato anokkamitvā 5- desesi, tasmā
araṇavihārīnaṃ aggo nāma jāto.
     [202] Catutthe dakkhiṇeyyānanti dakkhiṇārahānaṃ. Tattha kiñcāpi aññepi
khīṇāsavā aggadakkhiṇeyyā, thero pana piṇḍāya caranto ghare ghare mettajjhānaṃ
samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya bhikkhaṃ gaṇhāti "evaṃ bhikkhādāyakānaṃ mahapphalaṃ
bhavissatī"ti. Tasmā dakkhiṇeyyoti 6- vutto. Attabhāvo panassa subhūtimā
samiddho, 7- alaṅkatatoraṇicittapaṭo viya ca ativiya virocati. Tasmā subhūtīti vuccati.
@Footnote: 1 khu.jā. 27/4/2 cullakaseṭṭhijātaka (syā)  2 cha.Ma. raṇanti  3 cha.Ma. etaṃ
@4 Sī. odissakaṃ  5 Ma. anukkamitvā  6 cha.Ma.,i. tasmā dakkhiṇeyyānaṃ aggoti
@7 Sī. suṭṭhu bhūtivā samiddho, cha.Ma. susamiddho
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttare bhagavati
anuppanneyeva haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nandamāṇavotissa nāmaṃ
akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto attano
parivārehi catucattāḷīsamāṇavakasahassehi saddhiṃ pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā
pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, antevāsikepi jhānalābhino akāsi.
     Tasmiṃ samaye padumuttaro bhagavā loke nibbattitvā haṃsavatīnagaraṃ upanissāya
viharanto ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento nandatāpasassa antevāsikānaṃ
jaṭilānaṃ arahattupanissayaṃ nandatāpasassa ca dvīhi aṅgehi samannāgatassa sāvakassa
ṭhānantarapaṭṭhanaṃ disvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā pubbaṇhasamayaṃ pattacīvaramādāya
sāriputtattherassa vatthumhi vuttanayeneva nandatāpasassa assamaṃ agamāsi. Tattha
phalāphaladānañca pupphāsanapaññāpanañca nirodhasamāpattisamāpajjanañca vuttanayeneva
veditabbaṃ.
     Satthā pana nirodhā vuṭṭhito araṇavihāriyaṅgena ca dakkhiṇeyyaṅgena cāti
dvīhaṅgehi samannāgataṃ ekaṃ sāvakaṃ "isigaṇassa pupphāsanānumodanaṃ karohī"ti
āṇāpesi. So attano visaye ṭhatvā tepiṭakaṃ sammasitvā anumodanaṃ akāsi.
Tassa desanāvasāne satthā sayaṃ dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne sabbe
catucattāḷīsasahassāpi tāpasā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Nandatāpaso pana anumodakassa
bhikkhuno nimittaṃ gaṇhitvā satthu desanānusārena ñāṇaṃ pesetuṃ nāsakkhi. Satthā
"etha bhikkhavo"ti sesabhikkhūnaṃ hatthaṃ pasāresi, sabbepi antarahitakesamassū
iddhimayaparikkhārā vassasatikattherā viya ahesuṃ.
     Nandatāpaso tathāgataṃ vanditvā sammukhe ṭhito āha  "bhante yena bhikkhunā
isigaṇassa pupphāsanānumodanā katā, ko nāmāyaṃ tumhākaṃ sāsane"ti.
Araṇavihāriyaṅgena ca  dakkhiṇeyyaṅgena ca 1- etadaggappatto esoti. "bhante ahaṃpi
iminā sattāhaṃ katena adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na paṭṭhemi, anāgate panāhaṃ
ekassa dasabalassa sāsane ayaṃ thero viya dvīhaṅgehi samannāgato bhaveyyan"ti
paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā anantarāyaṃ disvā byākaritvā pakkāmi. Nandatāpasopi
kālena kālaṃ dasabalassa santike dhammaṃ sutvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatto.
Idamassa kalyāṇakammaṃ. Antarā pana kammaṃ na kathīyati.
     So kappasatasahassaṃ atikkamitvā sāvatthiyaṃ sumanaseṭṭhissa gehe nibbatti.
Subhūtītissa nāmaṃ akaṃsu. Aparabhāge amhākaṃ satthā loke nibbatto rājagahaṃ upanissāya
viharati. Tadā anāthapiṇḍiko seṭṭhī sāvatthiyaṃ uṭṭhānakabhaṇḍaṃ gahetvā attano
sahāyakassa rājagahaseṭṭhino gharaṃ gato satthu uppannabhāvaṃ ñatvā satthāraṃ sītavane
viharantaṃ upasaṅkamitvā paṭhamadassaneneva ca sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ sāvatthiṃ
āgamanatthāya yācitvā pañcacattāḷīsayojanamagge yojane yojane satasahassapariccāgena
vihāre patiṭṭhāpetvā sāvatthiyaṃ rājamānena aṭṭhakarīsappamāṇaṃ jetarājakumārassa
uyyānabhūmiṃ koṭisanthārena kiṇitvā tattha bhagavato vihāraṃ kāretvā adāsi.
Vihāramahadivase ayaṃ subhūtikuṭumbiko anāthapiṇḍikaseṭṭhinā saddhiṃ gantvā
dhammaṃ suṇanto saddhaṃ paṭilabhitvā pabbaji. So upasampanno dve mātikā paguṇā
katvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā araññe samaṇadhammaṃ karonto vipassanaṃ vaḍḍhetvā
mettajjhānaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi. Dhammaṃ desento vuttanayeneva dhammaṃ
katheti, piṇḍāya caranto vuttanayeneva mettajjhānato vuṭṭhāya bhikkhaṃ paṭiggaṇhāti. 2-
Atha naṃ satthā imaṃ kāraṇadvayaṃ paṭicca araṇavihārīnañca dakkhiṇeyyānañca bhikkhūnaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 Sī. araṇavihāraṅge ca dakkhiṇeyyaṅge ca    3 cha.Ma. gaṇhāti
                        Khadiravaniyarevatattheravatthu
     [203] Pañcame āraññakānanti araññavāsīnaṃ. Revato khadiravaniyoti
dhammasenāpatittherassa kaniṭṭhabhātiko. So yathā aññe therā araññe vasamānā vanasabhāgaṃ
udakasabhāgaṃ bhikkhācārasabhāgañca sallakkhetvā araññe vasanti, na evaṃ vasi.
Etāni pana sabhāgāni anādiyitvā ujjaṅgale sakkharasāṇavisame khadiravane paṭivasi.
Tasmā āraññakānaṃ aggoti  vutto.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira atīte padumuttarabuddhakāle
haṃsavatīnagare nibbatto mahāgaṅgāya payāgapatiṭṭhānatitthe nāvākammaṃ karonto paṭivasati.
Tasmiṃ samaye satthā satasahassabhikkhuparivāro cārikaṃ caranto payāgapatiṭṭhānatitthaṃ 1-
sampāpuṇi. So dasabalaṃ disvā cintesi "mayhaṃ kālena kālaṃ buddhadassanaṃ nāma natthi,
ayaṃ me kalyāṇakammassa āyūhanakkhaṇo"ti nāvāsaṅghātaṃ bandhāpetvā upari celavitānaṃ
kāretvā gandhamālādāmāni osāretvā heṭṭhā varapotthacittattharaṇaṃ attharāpetvā
saparivāraṃ satthāraṃ paratīraṃ tāresi.
     Tasmiṃ samaye satthā ekaṃ āraññakaṃ bhikkhuṃ etadagge ṭhapesi. So nāviko
taṃ disvā "mayāpi evameva anāgate ekassa buddhassa sāsane āraññakānaṃ
aggena bhavituṃ vaṭṭatī"ti satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā satthu
pādamūle nipajjitvā "bhante yo tumhehi etadagge ṭhapito, so bhikkhu viya ahaṃpi
anāgate ekassa buddhassa sāsane āraññakānaṃ aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi.
Satthā anantarāyaṃ disvā "anāgate gotamabuddhassa sāsane tvaṃ āraññakānaṃ
aggo bhavissasī"ti byākaritvā pakkāmi. Antarā pana aññaṃ kammaṃ  na kathīyati.
     So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde
magadhakkhette nālakabrāhmaṇagāme sārībrāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā
@Footnote: 1 Ma. payāgatitthe
Tiṇṇaṃ bhātikānaṃ tissannaṃ bhaginīnaṃ sabbakaniṭṭho hutvā nibbatti, revatotissa
nāmaṃ akaṃsu. Athassa mātāpitaro cintesuṃ "amhākaṃ vaḍḍhitavaḍḍhite dārake samaṇā
sakyaputtiyā netvā pabbājenti, amhākaṃ puttaṃ revataṃ daharameva gharabandhanena
bandhissāmā"ti samānakulato dārikaṃ ānetvā revatassa ayyikaṃ 1- vandāpetvā "amma
tava ayyikāya mahallakatarā hohī"ti 2- āhaṃsu. Revato tesaṃ kathaṃ sutvā cintesi
"ayaṃ dārikā daharā paṭhamavaye ṭhitā, imissā kira evaṃvidhaṃ rūpaṃ 3- mama ayyikāya
rūpasadisaṃ bhavissati, pucchissāmi tāva nesaṃ adhippāyan"ti cintetvā āha "tumhe
kiṃ kathethā"ti. Tāta "ayaṃ dārikā ayyikā viya te jaraṃ pāpuṇātū"ti vadāmāti.
So "imissā rūpaṃ evaṃvidhaṃ bhavissatī"ti pucchi. Tāta kiṃ vadesi, mahāpuññā
evaṃvidhā hontīti.
     So cintesi "idaṃ kira rūpaṃ iminā niyāmena valittacaṃ bhavissati palitakesaṃ 4-
khaṇḍadantaṃ, ahaṃ evarūpe rūpe rajjitvā kiṃ karissāmi, mama bhātikānaṃ gatamaggameva
gamissāmī"ti tiṭṭhanto viya hutvā samavaye taruṇadārake āha "etha bho vidhāvanikaṃ
karissāmā"ti  nikkhami. Tāta maṅgaladivase mā bahi gacchāti. So dārakehi saddhiṃ
kīḷanto 5- viya attano dhāvanavāre sampatte thokaṃ gantvā papañcetvā āgacchati.
Punavāre 6- sampatte tato dūrataraṃ viya gantvā āgato, tatiyavāre sampatte "ayaṃ
me kālo"ti ñatvā sammukhaṭṭhāneneva palāyitvā paṃsukūlikabhikkhūnaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ
araññaṃ gantvā there abhivādetvā pabbajjaṃ yāci. Sappurisa mayaṃ taṃ na jānāma
`kassāsi 7- putto'ti, tvañca alaṅkataniyāmeneva āgato, ko taṃ pabbājetuṃ
ussahissatīti. 8- So ubhopi bāhā paggayha "vilumpanti maṃ vilumpanti man"ti
mahāviravaṃ viravi. Ito cito ca bhikkhū sannipatitvā "sappurisa imasmiṃ ṭhāne tava
vatthaṃ vā pilandhanaṃ vā koci gaṇhanto nāma natthi, tvañca `vilumpantī'ti vadasi, kiṃ
@Footnote: 1 Sī. ayyakaṃ  2 Ma. ayyikā viya mahallakatarā hotūti  3 Ma. evarūpaṃ  4 Sī. palitasīsaṃ
@5 Sī. tiṭṭhanto  6 cha.Ma. puna dutiyavāre, i. anantare  7 Sī. kassāpi
@8 Sī. ussahatīti
Sandhāya vadasī"ti. Bhante nāhaṃ vatthālaṅkāraṃ sandhāya vadāmi, tissannaṃ pana
me sampattīnaṃ vilopo vaṭṭati, taṃ sandhāya vademi. Maṃ tāva tumhe mā pabbājayittha,
bhātaraṃ pana me jānāthāti. Ko nāma pana te bhātāti. Gihikāle upatisso
nāma, idāni pana sāriputto nāma jātoti vadantīti. "āvuso evaṃ sante
ayaṃ kulaputto amhākaṃ kaniṭṭhabhātiko nāma hoti, jeṭṭhabhātiko no dhammasenāpati
puretaraṃyeva āha `amhākaṃ ñātakā sabbe micchādiṭṭhikā, yo koci amhākaṃ
ñāti āgacchati, taṃ yena kenaci upāyena pabbājeyyāthā'ti. Ayaṃ pana therassa
ajjhattabhātiko, 1- pabbājetha nan"ti vatvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā
pabbājayiṃsu. Atha naṃ paripuṇṇavassaṃ upasampādetvā kammaṭṭhāne yojayiṃsu.
     Thero kammaṭṭhānaṃ gahetvā ācariyupajjhāyānaṃ avidūre ṭhāne vuttappakāraṃ
khadiravanaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karoti. Tassa "arahattaṃ appatvā dasabalaṃ vā bhātikattheraṃ
vā na passissāmī"ti vāyamantasseva tayo māsā atikkantā, sukhumālasattassa
lūkhabhojanaṃ bhuñjantassa cittaṃ paṇītaṃ nāhosi, 2- kammaṭṭhānābhimukhaṃ nāgataṃ. 3-
So temāsaccayena pavāretvā vuṭṭhavassova hutvā tasmiṃyeva ṭhāne samaṇadhammaṃ
karoti. Tassa samaṇadhammaṃ karontassa 4- cittaṃ ekaggaṃ ahosi, so vipassanaṃ vaḍḍhetvā
arahattaṃ pāpuṇi.
     Atha āyasmā sāriputto satthāraṃ āha "bhante mayhaṃ kira kaniṭṭhabhātā
revato pabbajito, so abhirameyya vā na vā, gantvā naṃ passissāmī"ti. Bhagavā
revatassa āraddhavipassakabhāvaṃ ñatvā dve vāre paṭikkhipitvā tatiyavāre yācito
arahattappattabhāvaṃ ñatvā "sāriputta ahaṃpi gamissāmi, bhikkhūnaṃ ārocehī"ti.
Thero bhikkhusaṃghaṃ sannipātetvā "āvuso satthā cārikaṃ caritukāmo, gantukāmā
āgacchantū"ti sabbesaṃyeva ārocesi. Dasabalassa cārikatthāya gamanakāle
ohīyanakabhikkhū nāma
@Footnote: 1 Sī. ajjhattikabhātiko  2 Sī. paṇītaṃ nāma na hoti, cha.Ma. cittaṃ valitaṃ nāma hoti
@3 cha.Ma. kammaṭṭhānaṃ vimokkhaṃ na gataṃ  4 Sī. parikammaṃ karontassa karontassa
Appakā honti, "satthu suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ passissāma, madhuradhammakathaṃ vā
suṇissāmā"ti yebhuyyena gantukāmā bahukāva honti. Iti satthā mahābhikkhusaṃgha-
parivāro "revataṃ passissāmī"ti nikkhanto.
     Athekasmiṃ padese ānandatthero dvedhāpathaṃ patvā bhagavantaṃ pucchi "bhante
imasmiṃ ṭhāne dve maggā, kataramaggena bhikkhusaṃgho gacchatī"ti. 1- Kataramaggo ānanda
ujukoti. Bhante ujumaggo tiṃsayojano amanussapatho, parihāramaggo pana saṭṭhiyojaniko
khemo subhikkhoti. Ānanda sīvalī amhehi saddhiṃ āgatoti. Āma bhante āgatoti.
Tenahi saṃgho ujumaggameva gacchatu, 2- sīvalissa puññaṃ vīmaṃsissāmāti. Satthā
bhikkhusaṃghaparivāro sīvalittherassa puññavīmaṃsanatthaṃ aṭavimaggaṃ abhiruhi. Maggaṃ
abhiruhanaṭṭhānatova paṭṭhāya devasaṅgho yojanaṭṭhāne yojanaṭṭhāne nagaraṃ māpetvā
buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa vasanatthāya vihāre paṭiyādesi. Devaputtā raññā
pesitakammakārā viya hutvā yāgukhajjakādīni gahetvā "kahaṃ ayyo sīvalī, kahaṃ ayyo
sīvalī"ti pucchantā gacchanti. Thero taṃ sakkārasammānaṃ gaṇhāpetvā satthu santikaṃ
gacchati. Satthā bhikkhusaṃghena saddhiṃ paribhuñji.
     Imināva niyāmena satthā sakkārasammānaṃ anubhavanto devasikaṃ yojanaparamaṃ
gantvā tiṃsayojanikaṃ kantāraṃ atikkamma khadiravaniyattherassa sabhāgaṭṭhānaṃ 3- patto,
thero satthu āgamanaṃ ñatvā attano vasanaṭṭhāne buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa
pahonakavihāre dasabalassa gandhakuṭiṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni ca iddhiyā māpetvā
tathāgatassa paccuggamanaṃ gato. Satthā alaṅkatapaṭiyattena maggena vihāraṃ pāvisi.
Atha tathāgate gandhakuṭiyaṃ 4- paviṭṭhe bhikkhū vassaggena pattasenāsanāni pavisiṃsu. Devatā
"akālo āhārassā"ti aṭṭhavidhaṃ pānakaṃ āhariṃsu. Satthā bhikkhusaṃghena saddhiṃ pānakaṃ
pivi. Imināva niyāmena tathāgatassa sakkārasammānaṃ anubhavantasseva aḍḍhamāso
atikkanto.
@Footnote: 1 cha.Ma. saṃgho gacchatūti  2 cha.Ma.,i. gaṇhatu  3 Ma. vasanaṭṭhānaṃ  4 cha.Ma.,i. gandhakuṭiṃ
     Athekacce ukkaṇṭhitabhikkhū 1- ekasmiṃ ṭhāne nisīditvā kathaṃ uppādayiṃsu
"satthā dasabalo `mayhaṃ aggasāvakassa kaniṭṭhabhātā'ti vatvā evarūpaṃ navakammikaṃ
bhikkhuṃ passituṃ āgato, imassa vihārassa santike jetavanamahāvihāro vā
veḷuvanamahāvihārādayo vā kiṃ karissanti. Ayaṃpi bhikkhu evarūpassa navakammassa
kārako, kiṃ nāma samaṇadhammaṃ karissatī"ti. Atha satthā cintesi "mayi ciraṃ vasante idaṃ
ṭhānaṃ ākiṇṇaṃ bhavissati, āraññakabhikkhū nāma pavivekatthikā honti, revatassa
aphāsuvihāro bhavissatī"ti tato revatassa divāṭṭhānaṃ gato. Thero ekakova caṅkamanakoṭiyaṃ
ālambanaphalakaṃ 2- nissāya pāsāṇaphalake nisinno satthāraṃ dūratova āgacchantaṃ disvā
paccuggantvā vandi.
     Atha naṃ satthā pucchi "revata imaṃ vāḷamigaṭṭhānaṃ, caṇḍānaṃ hatthiassādīnaṃ
saddaṃ sutvā kinti karosī"ti. Tesaṃ me bhante saddaṃ suṇato araññasmiṃ pīti nāma 3-
uppajjatīti. Satthā imasmiṃ 4- ṭhāne revatattherassa pañcahi gāthāsatehi araññapasaṃsaṃ
5- nāma kathetvā punadivase avidūre ṭhāne piṇḍāya caritvā revatattheraṃ āmantetvā
6- yehi bhikkhūhi therassa avaṇṇo kathito, tesaṃ  kattarayaṭṭhiupāhanatelanāḷicchattānaṃ
pammussanabhāvaṃ akāsi. Te attano parikkhāratthāya nivattā āgatamaggeneva
gacchantā ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetuṃ na sakkonti. Paṭhamamhi te alaṅkatapaṭiyattena
maggena gantvā taṃ divasaṃ pana visamamaggena gacchantā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne ukkuṭikaṃ
nisīdanti, jaṇṇukena gacchanti. Te gumbe gacche kaṇṭake ca maddantā attano
vasitaṃ sabhāgaṭṭhānaṃ gantvā tasmiṃ tasmiṃ khadirakhāṇuke attano chattaṃ sañjānanti,
upāhanakattarayaṭṭhitelanāḷiṃ sañjānanti. Te tasmiṃ samaye "iddhimā ayaṃ bhikkhū"ti
ñatvā attano parikkhāre ādāya "dasabalassa paṭiyattasakkāro nāma evarūpo hotī"ti
vadantā agamaṃsu.
@Footnote: 1 Sī.,i. uddhatabhikkhū 2 Sī.,i. ālambanabāhaṃ  3 cha.Ma. araññarati nāma
@4 cha.Ma.,i. tasmiṃ  5 cha.Ma.,i. araññe nivāsānisaṃsaṃ  6 cha. nivattetvā
     Purato 1- gatabhikkhū visākhā upāsikā attano gehe nisinnakāle pucchati
"manāpaṃ nu kho bhante revatattherassa vasanaṭṭhānan"ti. Manāpaṃ upāsike
nandanavanacittalatādipaṭibhāgaṃ taṃ senāsananti. Atha nesaṃ sabbapacchato āgatabhikkhū pucchi
"manāpaṃ ayyā revatattherassa vasanaṭṭhānan"ti. Mā pucchi upāsike, kathetuṃ
ayuttaṭṭhānametaṃ, ajjaṅgalaṃ sakkharapāsāṇavisamaṃ khadiravanaṃ evaṃ, 2- tattha so bhikkhu
viharatīti. Visākhā purimānañca pacchimānañca bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā "kesaṃ nu kho kathā
saccā"ti pacchābhattaṃ 3- gandhamālaṃ ādāya dasabalassa upaṭṭhānaṃ katvā vanditvā
ekamantaṃ nisinnā satthāraṃ pucchi "bhante revatattherassa vasanaṭṭhānaṃ ekacce ayyā
vaṇṇenti, ekacce nindanti, kimetaṃ bhante"ti. Visākhe ramaṇīyaṃ vā hotu mā vā,
yasmiṃ ṭhāne ariyānaṃ cittaṃ ramati, tadevaṭṭhānaṃ ramaṇīyaṃ nāmāti vatvā imaṃ gāthamāha:-
               "gāme vā yadi vāraññe       ninne vā yadi vā thale
                yattha arahanto viharanti        taṃ bhūmirāmaṇeyyakan"ti. 4-
     Atha satthā aparabhāge jetavanamahāvihāre ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ
āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                         Kaṅkhārevatattheravatthu
     [204] Chaṭṭhe jhāyīnanti jhānalābhīnaṃ 5- jhānābhiratānaṃ. So kira thero yāva 6-
samāpattiyo dasabalo samāpajjati, tato appatarāpi 7- ṭhapetvā bahutarāpi samāpajjati.
Tasmā jhāyīnaṃ aggo nāma jāto. Kaṅkhāyanabhāvena kaṅkhārevatoti vuccati. Kaṅkhā nāma
kukkuccaṃ, kukkuccakāti 8- attho. Kiṃ pana aññe kukkuccakā natthīti? atthi,
ayaṃ pana thero kappiyepi kukkuccaṃ uppādesi. Tenassa kukkuccapakatā 9- atipākaṭā
jātāti kaṅkhārevatotveva saṅkhyaṃ 10- gato.
@Footnote: 1 Sī.,i. purato purato  2 cha.Ma.,i. etaṃ  3 cha.Ma.,i. pacchābhatte
@4 saṃ.sa. 15/261/280 rāmaṇeyyakasutta,  khu.dha. 25/98/34 khadiravaniyarevatattheravatthu
@5 Sī. jhānasīlānaṃ 6 cha.Ma.,i. yā  7 cha.Ma.,i. appataraṃ  8 cha.Ma.,i. kukkuccakoti
@9 cha.Ma.,i. kukkuccakatā  10 cha.Ma.,i. saṅkha. evamuparipi
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle purimanayeneva
mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate evarūpena
bhavituṃ vaṭṭatī"ti desanāvasāne satthāraṃ nimantetvā purimanayeneva sattāhaṃ
mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ āha "bhante ahaṃ iminā adhikārakammena na aññaṃ
sampattiṃ patthemi, yathā pana so tumhehi ito sattadivasamatthake bhikkhu jhāyīnaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahaṃpi anāgate ekassa buddhassa sāsane jhāyīnaṃ aggo
bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā anāgataṃ oloketvā samijjhanabhāvaṃ disvā
"anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane
tvaṃ jhāyīnaṃ aggo bhavissasī"ti byākaritvā pakkāmi.
     So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ
bhagavato kāle sāvatthinagare mahābhogakule nibbatto pacchābhattaṃ dhammassavanatthaṃ
gacchantena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dasabalassa dhammakathaṃ
sutvā saddhaṃ paṭilabhitvā pabbajito, 1- upasampadaṃ labhitvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā
jhānaparikammaṃ karonto jhānalābhī hutvā jhānameva pādakaṃ katvā arahattaphalaṃ pāpuṇi.
So dasabalena samāpajjitabbasamāpattīnaṃ appatarā ṭhapetvā bahutarā samāpajjanto
ahorattaṃ jhānesu ciṇṇavasī ahosi. Atha naṃ aparabhāge satthā imaṃ guṇaṃ gahetvā jhāyīnaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapesi. "akappiyo āvuso guḷo, akappiyo mutto"ti 2- evaṃ pana
kappiyesveva vatthūsu kukkuccassa uppāditatāya kukkuccasaṅkhātāya kaṅkhāya bhāvena
kaṅkhārevatoti saṅkhyaṃ gacchati. 3-
@Footnote: 1 Sī. pabbaji, pabbajito  2 cha.Ma.,i. akappiyā muggā....,
@vi.mahā. 5/272/41  3 cha.Ma.,i. saṅkhaṃ gatoti
                         Soṇakoḷivisattheravatthu
     [205] Sattame āraddhaviriyānanti paggahitaviriyānaṃ paripuṇṇaviriyānaṃ. Soṇo
koḷivisoti soṇoti tassa nāmaṃ, koḷivisoti gottaṃ. Koṭivessoti vā attho,
issariyena koṭipattassa vessakulassa dārakoti adhippāyo. Yasmā pana aññesaṃ
bhikkhūnaṃ viriyaṃ nāma vaḍḍhetabbaṃ hoti, therassa pana bhāvetabbameva 1- ahosi. Tasmā
esa āraddhaviriyānaṃ aggo nāma jāto.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira atīte padumuttarabuddhakāle
seṭṭhikule nibbatti, tassa sirivaḍḍhakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto
purimanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ āraddhaviriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate  evarūpena bhavituṃ
vaṭṭatī"ti desanāvasāne dasabalaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā vuttanayeneva
paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā tassa paṭṭhanāya samijjhanabhāvaṃ disvā purimanayeneva byākaritvā
vihāraṃ gato.
     Sopi sirivaḍḍhaseṭṭhī yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto
kappasatasahassaṃ atikkamitvā imasmiṃ kappe parinibbute kassapadasabale anuppanne
amhākaṃ bhagavati bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. So attano sahāyakehi saddhiṃ
gaṅgāya kīḷaṃ kīḷati. Atha naṃ ekasmiṃ samaye 2- eko jiṇṇacīvariko paccekabuddho
"bārāṇasiṃ upanissāya gaṅgāya tīre paṇṇasālaṃ katvā vassaṃ upagacchissāmī"ti
udakena samupabyūḷhe daṇḍake ca valliyo ca saṅkaḍḍhati. Ayaṃ kumāro sahāyakehi
saddhiṃ gantvā abhivādetvā ṭhito "bhante kiṃ karothā"ti pucchi. Kumāra upakaṭṭhe
antovasse pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭatīti. "bhante ajjeva ekadivasaṃ
ayyo yathā tathā āgametu, ahaṃ sve ayyassa vasanaṭṭhānaṃ karissāmī"ti āha.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. hāpetabbameva  2 Sī. atha tasmiṃ samaye, Ma. atha ekasmiṃ samaye, cha. tasmiṃ
@samaye
Paccekabuddho "tasseva kumārassa saṅgahaṃ karissāmī"ti āgatattā adhivāsesi. So
tassa adhivāsanaṃ viditvā gantvā punadivase sakkārasammānaṃ sajjetvā paccekabuddhassa
gamanaṃ 1- olokento aṭṭhāsi. Paccekabuddhopi "kuhiṃ nu kho 2- ajja bhikkhācāraṃ
labhissāmī"ti āvajjetvā 3- tasseva gehadvāraṃ agamāsi.
     Kumāro paccekabuddhaṃ disvā sampiyāyamāno pattaṃ ādāya bhikkhaṃ datvā "imaṃ
antovassaṃ mayhaṃ gehadvārameva āgacchatha bhante"ti paṭiññaṃ gahetvā paccekabuddhe
bhattakiccaṃ katvā pakkante attano sahāyakehi saddhiṃ gantvā ekadivaseneva
paccekabuddhassa vasanapaṇṇasālañca caṅkamanañca divāṭṭhānarattiṭṭhānāni ca
kārāpetvā adāsi. Tasseva 4- paṇṇasālaṃ pavisanavelāya haritupalittāya 5- bhūmiyā
"pādesu kalalaṃ mā laggī"ti attano pārupanaṃ sahassagghanikaṃ 6- rattakambalaṃ bhummattharaṇaṃ
pattharitvā 7- kambalassa vaṇṇena saddhiṃ paccekabuddhassa sarīrappabhaṃ ekasadisaṃ disvā
ativiya pasanno hutvā āha "yathā tumhehi akkantakālato paṭṭhāya imassa
kambalassa ativiya pabhā virocati, evameva mayhaṃpi nibbattanibbattaṭṭhāne hatthapādānaṃ
vaṇṇo bandhujīvakapupphavaṇṇo hotu, sattakkhattuṃ 8- vihatakappāsapaṭalaphassasadisova phasso
hotū"ti. So temāsaṃ paccekabuddhaṃ upaṭṭhahitvā pavāritakāle ticīvaraṃ adāsi.
Paccekabuddho paripuṇṇapattacīvaro gandhamādanameva gato.
     Sopi kulaputto devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle kāḷacampākanagare
usabhaseṭṭhissa 9- ghare paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa paṭisandhigahaṇakālato paṭṭhāya
seṭṭhikulamhi 10- anekāni paṇṇākārasahassāni āgacchanti. Jātadivaseva sakalanagaraṃ
ekasakkārasammānaṃ ahosi. Athassa nāmagahaṇadivase mātāpitaro "amhākaṃ putto
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. āgamanaṃ  2 Ma. kiṃ nu kho, cha.,i. kahaṃ nu kho
@3 Ma. āvajjento gantvā, cha.,i. āvajjento ñatvā  4 Sī.,i. tassa ca
@5 Sī.,i. haritupattāya, cha.Ma. haritūpalittāya  6 cha.Ma.,i. satasahassagghanakaṃ
@7 cha.Ma. sanatharitvā, i. attharitvā  8 cha.Ma. satakkhattuṃ  9 cha.Ma.,i. kāḷacampānagare
@upaseṭṭhissa  10 cha.Ma. seṭṭhikulaṃ
Attano nāmaṃ gaṇhitvāva āgato, rattasuvaṇṇaparisiñcitā 1- viyassa sarīrappabhā"ti 2-
tasmā soṇakumārotvevassa nāmaṃ akaṃsu.
     Athassa seṭṭhī 3- dhātiyo upaṭṭhāpetvā 4- devakumāraṃ viya naṃ sukhena
vaḍḍhesi. 5- Tassa evarūpaṃ āhāravidhānaṃ ahosi:- saṭṭhikarīsamattaṭṭhānaṃ vapitvā 6-
tividhena udakena posenti. Kedāre pavisantīsu udakamātikāsu khīrodakassa ca
gandhodakassa ca anekāni cāṭisahassāni āsiñcanti. Sālisīsānaṃ khīropānakāle 7-
sukādīnaṃ pāṇānaṃ ucchiṭṭhakaraṇanivāraṇatthaṃ vīhigabbhānaṃ sukhumālabhāvatthañca
pariyantaparikkhepe ca antarantarā ca thambhe nikkhanitvā 8- 9- upari thambhānaṃ
sukhumālaṃ ca vatthaṃ pattharitvā 9- upari daṇḍake datvā kilañjehi chādetvā samantā
sāṇiyā parikkhipitvā sabbapariyante ārakkhaṃ gaṇhanti. Sasse nipphanne koṭṭhe
catujātigandhehi paribhaṇḍaṃ katvā upari uttamagandhehi paribhāventi. Anekasahassapurisā
khettaṃ oruyha sālisīsāni vaṇṭesu chinditvā muṭṭhiṃ 10- katvā rajjukehi
bandhitvā sukkhāpenti. Tato koṭṭhassa heṭṭhimatale gandhe pattharitvā 11-
upari sālisīsāni pattharanti. Evaṃ ekantarikaṃ katvā pattharantā koṭṭhakaṃ
pūretvā dvāraṃ pidahanti, tivassasampattakāle koṭṭhakaṃ vivaranti. Vivaṭakāle
sakalanagaraṃ gandhagandhakaṃ 12- hoti. Sālimhi pahaṭe dhuttā thuse kiṇitvā gaṇhanti,
kuṇḍakaṃ pana cūḷupaṭṭhākā 13- labhanti. Mūsalagghāṭitake 14- sālitaṇḍule
vicinitvā gaṇhanti. Te suvaṇṇahīrakapacchiyaṃ pakkhipitvā sattakālaṃ 15-
parissāvetvā gahite pakkuṭṭhitajātirase 16- ekavāraṃ pakkhipitvā uddharanti,
samuggaṭṭhānaṃ 17- sumanapupphasadisaṃ hoti. Taṃ bhojanaṃ suvaṇṇathāle 18- pakkhipitvā
pakkuṭṭhitaappodakamadhupāyāsapūritassa rajatabhājanathālassa upari katvā ādāya gantvā
seṭṭhiputtassa purato ṭhapenti.
@Footnote: 1 Sī.,i.,cha.Ma. rattasuvaṇṇarasaparisittā 2 cha.Ma.,i. sarīracchavīti 3 cha.Ma.,i. saṭṭhi
@4 cha.Ma.,i. upanetvā  5 cha.Ma.,i. vaḍḍhesuṃ 6 cha.Ma. kasitvā
@7 cha.Ma.,i. khīraggahaṇakāle  8 cha.Ma. nikhanitvā  9-9 cha.Ma. ime pāṭhā na dissanti
@10 cha.Ma.,i. muṭṭhimuṭṭhiyo 11 cha.Ma.,i. santharitvā. evamuparipi
@12 cha.Ma. sugandhagandhikaṃ  13 ka. cullapathakā  14 Sī.,i. musalaghaṭṭitakāle,
@cha.Ma. musalaghaṭṭitake  15 cha.Ma.,i. satakālaṃ. evamuparipi
@16 Sī.,i. pakkuthitajātipiṇḍarase  17 Sī.,i. rasato muttamuttaṭṭhānaṃ,
@cha.Ma. pamukhaṭṭhānaṃ  18 cha.Ma. suvaṇṇasarake, i. suvaṇṇathale
     So attano yāpanamattaṃ bhuñjitvā gandhavāsitena udakena mukhaṃ vikkhāletvā
hatthapāde dhovati. Athassa dhotahatthapādassa nānappakāraṃ mukhavāsaṃ upanenti.
Tassa akkamanaṭṭhāne varapotthakacittattharaṇaṃ attharanti. Hatthapādatalānissa
bandhujīvakapupphavaṇṇāni honti, sattakālavihatakappāsassa viya samphasso, pādatalesu
maṇikuṇḍalānittavaṇṇāni 1- lomāni jāyiṃsu. So kassacideva kujjhitvā "jānāhi 2-
bhūmiṃ akkamissāmī"ti vadati. Tassa vayappattassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo
pāsāde kāretvā nāṭakāni ca upaṭṭhāpesuṃ. So mahāsampattiṃ anubhavanto devo maññe
paṭivasati.
     Atha amhākaṃ satthari sabbaññutaṃ patvā pavattitapavaradhammacakke rājagahaṃ
upanissāya viharante pāde lomassa dassanatthaṃ raññā māgadhena pakkosāpetvā
asītiyā gāmikasahassehi saddhiṃ satthu santikaṃ pahito dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho
satthāraṃ pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ bhagavā "anuññātosi mātāpitūhī"ti pucchitvā
ananuññātabhāvaṃ sutvā "na hi 3- soṇa tathāgatā mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ
pabbājentī"ti paṭikkhipi. So "sādhu bhagavā"ti tathāgatassa vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā
mātāpitūnaṃ santikaṃ gantvā anujānāpetvā satthu santikaṃ āgamma aññatarassa
bhikkhuno santike pabbaji. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panassa pabbajjāvidhānaṃ
pāliyaṃ 4- āgatameva.
     Tassa pabbajjañca upasampadañca labhitvā rājagahe viharantassa bahū 5-
ñātisālohitā ca sandiṭṭhasambhattā ca sakkārasammānaṃ āharanti, rūpanipphattiyā
vaṇṇaṃ kathenti, aññepi janā passituṃ āgacchanti. Thero cintesi "mama santikaṃ bahū
janā āgacchanti, kammaṭṭhāne vā vipassanāya vā kammaṃ kātuṃ kathaṃ sakkhissāmi,
yannūnāhaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā 6- sītavanasusānaṃ gantvā samaṇadhammaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.....vattavaṇṇāni  2 cha.Ma.,i. ājānāhi  3 cha.Ma. na kho
@4 vi.mahā. 5/243/4 cammakkhandhaka  5 cha.Ma. sambahulā
@6 cha.Ma.,i. kathāpetvā. evamuparipi
Kareyyaṃ. Tatra hi susānaṃ 1- jigucchitvā bahū janā nāgamissanti, evaṃ sante
mama kiccaṃ matthakaṃ pāpuṇissatī"ti satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavanaṃ
gantvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhi. So cintesi "mayhaṃ sarīraṃ paramasukhumālaṃ, na kho
pana sakkā sukheneva sukhaṃ pāpuṇituṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti.
Tato ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānamakāsi. Tassa sukhumālānaṃ pādatalānaṃ antarehi
photā upaṭṭhāya 2- bhijjiṃsu, caṅkamo ekalohitova ahosi. Pādesu avahantesu
jaṇṇukehipi hatthehipi vāyamitvā caṅkamati. Evaṃ viriyaṃ daḷhaṃ karontopi
obhāsamattaṃpi nibbattetuṃ asakkonto cintesi "sacepi añño āraddhaviriyo
bhaveyya, mādisova bhaveyya. Ahaṃ kho pana evaṃ vāyamanto maggaṃ vā phalaṃ vā uppādetuṃ
na sakkomi, addhā nevāhaṃ 3- ugghaṭitaññū, na vipacitaññū, na neyyo, padaparamena mayā
bhavitabbaṃ. Kiṃ me pabbajjāya, hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjissāmi puññāni ca
karissāmī"ti.
     Tasmiṃ samaye satthā therassa vitakkaṃ ñatvā sāyaṇhasamaye bhikkhusaṃghaparivuto
tattha gantvā lohitena phuṭṭhaṃ caṅkamaṃ disvā theraṃ vīṇovādena 4- ovaditvā
viriyasamathayojanatthāya 5- tassa kammaṭṭhānaṃ kathetvā gijjhakūṭameva gato. Soṇattheropi
dasabalassa sammukhā ovādaṃ labhitvā na cirasseva arahatte patiṭṭhāsi. Atha satthā aparabhāge
jetavane bhikkhusaṃghaparivuto dhammaṃ desento theraṃ āraddhaviriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                         Soṇakuṭikaṇṇattheravatthu
     [206] Aṭṭhame kalyāṇavākkaraṇānanti vākkaraṇaṃ vuccati vacanaṃ, kalyāṇavākkaraṇaṃ
madhuravacananti attho. 6- Ayañhi thero dasabalena saddhiṃ ekagandhakuṭiyā tathāgatassa
madhurena saddena 7- dhammakathaṃ kathesi. Athassa satthā sādhukāraṃ adāsi. Tasmā so
kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggo nāma jāto. Soṇoti tassa nāmaṃ,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. susānanti  2 Sī.,i.,cha.Ma. antantehi phoṭā uṭṭhāya
@3 Sī.,i. nevamhi 4 vi.mahā. 5/243/5  5 Ma. vīriyasamatayojanatthāya
@6 cha.Ma.,i. vākkaraṇaṃ vuccati vacanakiriyā, madhuravacanānanti attho 7 cha.Ma. sarena
Koṭiagghanikaṃ pana kaṇṇapilandhanaṃ dhāreti. 1- Tasmā kuṭikaṇṇoti vuccati,
soṇakoṭikaṇṇoti attho.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi padumuttarabuddhakāle purimanayeneva
mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito satthu dhammaṃ 2- suṇanto satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuṃ kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate ekassa
buddhassa sāsane kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggena bhavituṃ vaṭṭatī"ti cintetvā dasabalaṃ
nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā "bhante yaṃ bhikkhuṃ tumhe ito sattadivasamatthake
kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapayittha, ahaṃpi imassa adhikārakammassa phalena
anāgate ekassa buddhassa sāsane tathārūpo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā tassa
anantarāyaṃ disvā "anāgate gotamassa buddhassa sāsane kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggo
bhavissasī"ti byākaritvā pakkāmi.
     Sopi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā kappasatasahassaṃ devesu ca manussesu ca saṃsaranto
amhākaṃ dasabalassa uppattito puretarameva devalokā cavitvā kāḷiyā nāma
kulagharikāya 3- upāsikāya kucchismiṃ 4- paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā paripuṇṇagabbhā 5-
rājagahanagare attano kulānaṃ nivesanaṃ āgatā.
     Tasmiṃ samaye amhākaṃ satthā sabbaññutaṃ patto araññāyatane isipatane
dhammacakkaṃ pavattesi. Dhammacakkappavattane dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatiṃsu. Tattha
eko aṭṭhavīsatiyā yakkhasenāpatīnaṃ antare 6- sātāgiro nāma yakkho dasabalassa
dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya cintesi "kiṃ nu kho ayaṃ evaṃ madhuradhammakathā
mama sahāyena hemavatena sutā na sutā"ti. So devasaṅghassa antare olokento
taṃ apassitvā "addhā mama sahāyo tiṇṇaṃ ratanānaṃ uppannabhāvaṃ na jānāti,
@Footnote: 1 cha.Ma. dhāresi 2 cha.Ma. ṭhatvā  3 cha.,i. kuraragharikāya  4 Sī. kāḷī nāma kuraragharikā
@upāsikā, tassā kucchismiṃ  5 cha.Ma.,i. paripakke gabbhe  6 cha.Ma. abbhantare,
@i. abbhantaro
Gacchāmissa dasabalassa ceva vaṇṇaṃ kathessāmi, paṭividdhadhammañcassa ārocessāmī"ti
attano parisāya saddhiṃ rājagahamatthakena tassa santikaṃ agamāsi. 1-
     Hemavatopi tiyojanasahassaṃ himavantaṃ akālapupphitaṃ disvā "mama sahāyena sātāgirena
saddhiṃ himavantakīḷaṃ 2- kīḷissāmī"ti attano parisāya saddhiṃ rājagahamatthakeneva
pāyāsi. Tesaṃ dvinnaṃpi aggabalakāyā kulagharikāya kāḷiyā upāsikāya nivesanamatthake
samāgantvā "tumhe kassa parisā, 3- mayaṃ sātāgirassa. Tumhe kassa parisā,
mayaṃ hemavatassā"ti āhaṃsu. Te haṭṭhatuṭṭhāva gantvā tesaṃ yakkhasenāpatīnaṃ
ārocayiṃsu. Tepi taṃkhaṇaññeva upāsikāya nivesanamatthake samāgacchiṃsu. Sātāgiro
hemavataṃ āha "kahaṃ samma gacchasī"ti. Tava santikaṃ sammāti. Kiṃkāraṇāti. Himavantaṃ
supupphitaṃ disvā tayā saddhiṃ tattha kīḷissāmīti. Tvaṃ pana samma kahaṃ gacchasīti.
Himavantassa kena pupphitabhāvaṃ jānāsīti. Na jānāmi sammāti. Suddhodanamahārājassa
putto siddhatthakumāro dasasahassīlokadhātuṃ kampetvā paṭividdhasabbaññutañāṇo
dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ majjhe anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattesi, tassa pavattitabhāvaṃ
na jānāsīti. Na jānāmi sammāti. Tvaṃ ettakameva ṭhānaṃ pupphitaṃ vaṇṇesi, 4-
tassa pana purisassa sakkāratthāya sakaladasasahassacakkavāḷaṃ ekamālāgulasadisaṃ ajja
jātaṃ sammāti. Mālā tāva pupphantu, tayā so satthā akkhīni pūretvā diṭṭhoti.
Āma samma hemavata satthā ca me diṭṭho, dhammo ca suto, amatañca pītaṃ.
Ahaṃ "etaṃ amatadhammaṃ taṃpi jānāpessāmī"ti tava santikaṃ ahaṃ āgatosmi sammāti.
Tesaṃ aññamaññaṃ kathentānaṃyeva upāsikā sirisayanato uṭṭhāya nisinnā taṃ kathāsallāpaṃ
sutvā sadde nimittaṃ gaṇhi. "ayaṃ saddo uddhaṃ, na heṭṭhā, amanussabhāsito,
no manussabhāsito"ti sallakkhetvā ohitasotā paggahitamānasā hutvā nisīdi,
tato:-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pāyāsi  2 cha.Ma.,i. himavantakīḷitaṃ  3 Sī.,i. purisā
@4 Sī.,i. pupphitanti maññasi, cha.Ma. pupphitanti aññāsi
               "ajja paṇṇaraso uposatho (iti sātāgiro yakkho)
                dibbā ratti upaṭṭhitā
                anomanāmaṃ satthāraṃ
                handa passāma gotaman"ti
evaṃ sātāgirena vutto:- 1-
               "kacci mano supaṇihito (iti hemavato yakkho)
                sabbabhūtesu tādino
                kacci iṭṭhe aniṭṭhe ca
                saṅkappassa vasīkatā"ti 2-
evaṃ hemavato satthu kāyasamācārañca ājīvañca manosamācārañca pucchi. Pucchitapucchitaṃ
sātāgiro vissajjesi. Evaṃ satthu sarīravaṇṇaguṇakathanavasena 3- yathāruciyā
hemavatasuttante niṭṭhite hemavato sahāyakassa dhammadesanānusārena ñāṇaṃ pesetvā
sotāpattiphale patiṭṭhahi.
     Atha kāḷī 4- upāsikā parassa dhamme desiyamāne tathāgataṃ adiṭṭhapubbāva hutvā
anussavaṃ pasādaṃ uppādetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhojanaṃ bhuñjamānā viya sotāpattiphale
patiṭṭhahi. 5- Sā sabbamātugāmānaṃ antare paṭhamā sotāpannā sabbajeṭṭhakā ahosi.
Tassā saha sotāpattibhāvena tameva rattiṃ gabbhavuṭṭhānaṃ jātaṃ, paṭiladdhadārakassa
nāmagahaṇadivase soṇoti nāmaṃ akāsi. Sā yathāruciyā kulagehe vasitvā kulagharameva
agamāsi.
     Tasmiṃ samaye mahākaccāyanatthero taṃ nagaraṃ upanissāya upavatte 6- pabbate
paṭivasati. Upāsikā theraṃ upaṭṭhāsi. 7- Thero nibaddhaṃ tassā nivesanaṃ gacchati.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. vutte  2 khu. su. 25/153-4/364 hemavatasutta
@3 cha.Ma.,i. sarīravaṇṇaguṇavaṇṇakathanavasena  4 Sī.,i. ayampi kāḷī
@5 cha.Ma.,i. patiṭṭhāsi  6 Sī.,i. pavatte  7 cha.Ma.,i. upaṭṭhāti
Soṇadārakopi nibaddhaṃ therassa santike vicaranto vissāsiko ahosi. So aparena
samayena therassa santike pabbaji. Thero taṃ upasampādetukāmo tīṇi vassāni
gaṇaṃ pariyesitvā upasampādeti. 1- So upasampanno kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā vipassanaṃ
vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā therassa santike suttanipātaṃ uggaṇhitvā vuṭṭhavasso
pavāretvā satthāraṃ passitukāmo hutvā upajjhāyaṃ āpucchi. Thero āha "soṇa
tayi gate satthā taṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasāpetvā dhammaṃ ajjhesissati, tvaṃ dhammaṃ
kathessasi. Satthā tava dhammakathāya pasīditvā tuyhaṃ varaṃ dassati. Tvaṃ varaṃ gaṇhanto
imañca imañca gaṇhāhi, mama vacanena dasabalassa pāde vandāhī"ti. So upajjhāyena
anuññāto mātuupāsikāya gehaṃ gantvā ārocesi. Sāpi "sādhu tāta tvaṃ
dasabalaṃ passituṃ gacchanto imaṃ kambalaṃ āharitvā satthu vasanagandhakuṭiyā bhummattharaṇaṃ
katvā attharāhī"ti mahantaṃ kambalaṃ adāsi. Soṇatthero taṃ ādāya senāsanaṃ paṭisāmetvā
2- anupubbena satthu vasanaṭṭhānaṃ gantvā dasabalassa buddhāsane nisinnavelāyameva
upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ
katvā ānandattheraṃ āmantesi "ānanda imassa bhikkhussa senāsanaṃ jānāhī"ti.
Thero satthu adhippāyaṃ ñatvā antogandhakuṭiyaṃ vemajjhe bhummattharaṇaṃ ussādento
viya 3- atthari.
     Athakho bhagavā bahudeva rattiṃ ajjhokāse vītināmetvā vihāraṃ pāvisi, āyasmāpi
kho soṇo bahudeva rattiṃ ajjhokāse vītināmetvā vihāraṃ pāvisi. Satthā majjhimayāme
4- sīhaseyyaṃ kappetvā paccūsasamaye vuṭṭhāya nisīditvā "ettakena kālena
soṇassa kāyadaratho paṭippassaddho bhavissatī"ti ñatvā āyasmantaṃ soṇaṃ ajjhesi 5-
"paṭibhātu taṃ bhikkhu dhammo bhāsitun"ti. Soṇatthero madhurena sarena ekabyañjanaṃpi
avināsento aṭṭhakavaggiyāni suttāni 6- abhāsi. Gāthāpariyosāne bhagavā
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. upasampādesi 2 cha.Ma.,i. saṃsāmetvā  3 cha.Ma.,i. ussārento viya
@4 cha.Ma. pacchimayāme  5 Sī. ajjhabhāsi  6 khu.su. 25/773/486-4 aṭṭhakavagga,
@vi.mahā. 5/258/23 cammakhandhaka
Sādhukāraṃ datvā "sugahito 1- te bhikkhu dhammo, mayā desitakāle ca ajja ca
ekasadisāva desanā, kiñci ūnaṃ vā atirittaṃ 2- vā natthī"ti pasannabhāvaṃ pakāsesi.
Soṇattheropi "ayaṃ okāso"ti sallakkhetvā upajjhāyassa vacanena dasabalaṃ vanditvā
vinayadharapañcamena gaṇena upasampadaṃ ādiṃ katvā sabbe vare yāci, satthā adāsi.
Puna thero mātuupāsikāya vacanena vanditvā "ayaṃ bhante upāsikāya tumhākaṃ
vasanagandhakuṭiyaṃ bhummattharaṇatthaṃ kambalo pahito"ti kambalaṃ datvā uṭṭhāyāsanā
satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana
therassa pabbajjaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ sutte 3- āgatameva.
     Iti thero satthu santikā aṭṭha vare labhitvā upajjhāyassa santikaṃ gantvā
sabbaṃ taṃ pavuttiṃ ārocesi. Punadivase mātuupāsikāya nivesanadvāraṃ gantvā
bhikkhatthāya aṭṭhāsi. Upāsikā "putto kira me dvāre ṭhito"ti sutvā vegena
āgantvā abhivādetvā hatthato pattaṃ gahetvā attano nivesane 4- nisīdāpetvā
bhojanaṃ adāsi. Atha naṃ bhattakiccapariyosāne āha "diṭṭho te tāta dasabalo"ti.
Āma upāsiketi. Vandito te mama vacanenāti. Āma vandito, sopi ca me kambalo
tathāgatassa vasanaṭṭhāne bhummattharaṇaṃ katvā atthatoti. Kiṃ tāta tayā kira satthu
dhammakathā kathitā, satthārā ca te sādhukāro dinnoti. Tayā kathaṃ. Ñātā upāsiketi.
Tāta mayhaṃ gehe adhivaṭṭhā devatā dasabalena tuyhaṃ sādhukāre 5- dinneyeva
"dasasahassacakkavāḷadevatā sādhukāraṃ adaṃsū"ti āha, tāta tayā kathitaṃ dhammakathaṃ buddhānaṃ
kathitaniyāmeneva mayhaṃpi kathetuṃ paccāsiṃsāmī"ti. 6- Thero mātu kathaṃ sampaṭicchi. Sā
tassa adhivāsanaṃ viditvā dvāre maṇḍapaṃ kāretvā dasabalassa kathitaniyāmeneva
attano dhammaṃ kathāpesīti. Vatthu ettha samuṭṭhitaṃ. Satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe
nisinno theraṃ kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 Ma. sukathito  2 cha.Ma. adhikaṃ vā  3 vi.mahā. 5/258/23 cammakkhandhaka
@4 cha.Ma.,i. antonivesane  5 cha.Ma. sādhukāraṃ  6 Ma. kathehi, taṃ bujjhissāmīti
                           Sīvalittheravatthu
     [207] Navame lābhīnaṃ yadidaṃ sīvalīti ṭhapetvā tathāgataṃ lābhīnaṃ bhikkhūnaṃ
sīvalitthero aggoti dasseti. Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi atīte
padumuttarabuddhakāle vuttanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto
satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lābhīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate evarūpena
bhavituṃ vaṭṭatī"ti dasabalaṃ nimantetvā purimanayeneva sattāhaṃ mahādānaṃ datvā "bhagavā
ahaṃpi iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na paṭṭhemi, anāgate pana ekassa
buddhassa sāsane ahaṃpi tumhehi so etadagge ṭhapito bhikkhu viya lābhīnamaggo
bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā taṃ anantarāyaṃ disvā "ayante paṭṭhanā
anāgate gotamabuddhassa santike 1- samijjhissatī"ti byākaritvā pakkāmi.
     So kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto vipassibuddhakāle
bandhumatīnagarato avidūre ekasmiṃ gāmake 2- paṭisandhiṃ gaṇhi. Tasmiṃ samaye
bandhumatīnagaravāsino raññā saddhiṃ sākacchitvā sākacchitvā dasabalassa dānaṃ denti. Te
ekadivasaṃ sabbeva ekato hutvā dānaṃ datvā "kiṃ nu kho amhākaṃ dānamukhe
natthī"ti madhuñca guḷadadhiñca na addasaṃsu. Te "ito cito 3- āharissāmā"ti janapadato
nagaraṃ pavisanamagge purisaṃ ṭhapesuṃ. Tadā esa kulaputto attano gāmato guḷadadhivārakaṃ
gahetvā "kiñcideva āharissāmī"ti nagaraṃ gacchanto mukhaṃ dhovitvā "dhotahatthapādo
pavisissāmī"ti phāsukaṭṭhānaṃ olokento naṅgalasīsamattaṃ nimmakkhikaṃ daṇḍakamadhuṃ
disvā "puññena me idaṃ uppannan"ti 4- gahetvā nagaraṃ pavisati. Nāgarehi
ṭhapitapuriso taṃ disvā "bho purisa kassaci 5- madhuṃ āharasī"ti pucchi. Na kassaci sāmi,
vikkiṇituṃ pana me idaṃ ānītanti. Tenahi bho imaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā etaṃ madhuñca
guḷadadhiñca dehīti.
@Footnote: 1 cha.Ma. sāsane  2 cha.Ma. gāme  3 Sī.,cha.Ma. yato kutoci  4 Sī. nipphannanti
@5 cha.Ma. kassimaṃ
     So cintesi "idaṃ na bahumūlaṃ, ayañca ekappahāreneva bahuṃ deti, vīmaṃsituṃ
vaṭṭatī"ti. Tato naṃ "nāhaṃ ekakahāpaṇena demī"ti āha. Yadi evaṃ dve gahetvā dehīti.
Dvīhipi na demīti. Etenupāyeneva vaḍḍhantaṃ 1- sahassaṃ pāpuṇi. So cintesi
"ativañcituṃ 2- na vaṭṭati, hotu tāva, imassa kattabbakiccaṃ pucchissāmī"ti. Atha naṃ
āha "idaṃ na bahuagghanakaṃ tvañca bahuṃ desi, kena kammena idaṃ gaṇhāsī"ti.
Idha bho nagaravāsino raññā saddhiṃ paṭivirujjhitvā vipassidasabalassa dānaṃ dentā
idaṃ dvayaṃ dānamukhe  apassantā pariyesanti. Sace idaṃ na labhissanti, nāgarānaṃ
parājayo bhavissati. Tasmā sahassaṃ datvā gaṇhāmīti. Kiṃ panetaṃ nāgarānameva
vaṭṭati, aññesaṃ 3- dātuṃ vaṭṭatīti. Yassa kassaci dātuṃ ānītametanti. 4- Atthi pana
kenaci 5- nāgarānaṃ dāne ekadivasaṃ sahassaṃ dinnanti. 6- Natthi sammāti. Imesampana
dvinnaṃ sahassagghanakabhāvaṃ jānāsīti. Āma jānāmīti. Tenahi gaccha, nāgarānaṃ
ācikkha "eko puriso imāni dve mūlena na deti, sahattheneva dātukāmo,
tumhe imesaṃ dvinnaṃ kāraṇā nibbattakā 7- hothā"ti. Tvaṃ pana me imasmiṃ dānamukhe
jeṭṭhakabhāvassa 8- kāyasakkhī hohīti.
     So gāmaparibbayatthaṃ 9- gahitamāsakena pañcakaṭukaṃ gahetvā cuṇṇaṃ katvā dadhito
kañjikaṃ vāhetvā 10- tattha madhupaṭalaṃ pīḷetvā pañcakaṭukacuṇṇena yojetvā ekasmiṃ
paduminipatte pakkhipitvā taṃ saṃvidahitvā ādāya dasabalassa avidūre nisīdi. Mahājanena
āhariyamānassa sakkārassa antare attano pattavāraṃ olokayamāno okāsaṃ ñatvā
satthu santikaṃ gantvā "bhagavā ayaṃ mayhaṃ duggatapaṇṇākāro, imaṃ me anukampaṃ
paṭicca gaṇhathā"ti. Satthā tassa anukampaṃ paṭicca cātummahārājadattiyena selamayena
pattena taṃ paṭiggahetvā yathā aṭṭhasaṭṭhibhikkhusahassassa dīyamānaṃ na khīyati, evaṃ
adhiṭṭhāsi. So kulaputto niṭṭhitabhattakiccaṃ bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhito
@Footnote: 1 cha.Ma. vaḍḍhantaṃ vaḍḍhantaṃ  2 cha.Ma. atiañchituṃ  3 cha.Ma. na aññesaṃ
@4 cha.Ma. avāritametanti  5 cha.Ma. koci  6 cha.Ma. dātāti  7 Sī. nibbitakkā,
@cha.Ma. nirussukkā 8 Ma. jeṭṭhakabhāve  9 cha.Ma. gāmavāsī paribbayatthaṃ  10 Ma. kañjiyaṃ
@gahetvā
Āha "diṭṭho me bhagavā ajja bandhumatīnagaravāsikehi tumhākaṃ sakkāro āhariyamāno,
ahampi imassa kammassa nissandena nibbattabhave lābhaggayasaggappatto bhaveyyan"ti.
Satthā "evaṃ hotu kulaputtā"ti vatvā tassa ca nagaravāsīnañca bhattānumodanaṃ
katvāva pakkāmi.
     Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ
buddhuppāde suppavāsāya rājadhītāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Paṭisandhigahaṇakālato
paṭṭhāya sāyaṃ pātaṃ pañcapaṇṇākārasatāni 1- pāpuṇanti, suppavāsā sampaṭicchati. 2-
Atha naṃ puññavīmaṃsanatthaṃ hatthena bījapacchiṃ phusāpenti, ekekabījato salākasatampi
salākasahassampi nigacchati. Ekakarīsakhettato paññāsampi saṭṭhīpi sakaṭāni uppajjanti.
Koṭṭhapūraṇakālepi koṭṭhadvāraṃ hatthena phusāpenti, rājadhītāya puññena gaṇhantānaṃ
gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati. Paripuṇṇabhattakumbhitopi "rājadhītāya puññan"ti vatvā
yassa kassaci dentānaṃ yāva na ukkaḍḍhanti, na tāva bhattaṃ khīyati. Dārake
kucchigateyeva satta vassāni atikkamiṃsu.
     Gabbhe pana paripakke sattāhaṃ mahādukkhaṃ anubhosi. Sā sāmikaṃ āmantetvā
"parammaraṇā 3- jīvamānāva dānaṃ dassāmī"ti satthu santikaṃ pesesi "gaccha imaṃ
pavuttiṃ satthu ārocetvā satthāraṃ nimantetvā 4- yañca satthā vadati, taṃ sādhukaṃ
upalakkhetvā āgantvā mayhaṃ kathehī"ti. So gantvā tassā sāsanaṃ bhagavato
ārocesi. Satthā "sukhinī hotu suppavāsā koḷiyadhītā, sukhinī arogā arogaputtaṃ
vijāyatū"ti āha. Rājā taṃ sutvā bhagavantaṃ abhivādetvā antogāmābhimukho 5- pāyāsi.
Tassa pure āgamanāyeva suppavāsāya kucchito dhammakaraṇā 6- udakaṃ viya gabbho
nikkhami, parivāretvā nisinnajano assumukhova hasituṃ āraddho. Tuṭṭhahaṭṭho mahājano
rañño tuṭṭhisāsanaṃ 7- ārocetuṃ agamāsi.
@Footnote: 1 cha.Ma. pātañca paṇṇākārasatāni   2 cha.Ma. sampattiṃ gacchati  3 cha.Ma. pure maraṇā
@4 cha.Ma. nimantehi   5 Ma. attano gāmābhimukho   6 cha.Ma. dhamakaraṇā
@7 Sī. vaḍḍhisāsanaṃ, cha.Ma. puttasāsanaṃ
     Rājā tesaṃ iṅgitaṃ disvāva "dasabalena kathitakathā nipphannā maññe"ti
cintesi. So āgantvā satthu sāsanaṃ rājadhītāya ārocesi. Rājadhītā "tayā
nimantitaṃ jīvitabhattameva maṅgalabhattaṃ bhavissati, gaccha sattāhaṃ dasabalaṃ nimantehī"ti.
Rājā tathā akāsi. Sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ pavattayiṃsu.
Dārako sabbesaṃ ñātīnaṃ santattaṃ cittaṃ nibbāpento jātoti sīvalidārakotvevassa
nāmaṃ akaṃsu. So satta vassāni gabbhe vasitattā jātakālato paṭṭhāya sabbakammakkhamo
ahosi. Dhammasenāpati sāriputto sattame divase tena saddhiṃ kathāsallāpaṃ akāsi.
Satthāpi dhammapade gāthaṃ abhāsi:-
      "yomaṃ palipathaṃ duggaṃ         saṃsāraṃ mohamaccagā
       tiṇṇo pāragato 1- jhāyī   anejo akathaṅkathī
       anupādāya nibbuto        tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti. 2-
     Atha naṃ thero evamāha "kiṃ pana tayā evarūpaṃ dukkharāsiṃ anubhavitvā
pabbajituṃ na vaṭṭatī"ti. Labhamāno pabbajeyyaṃ bhanteti. Suppavāsā taṃ dārakaṃ
therena saddhiṃ kathentaṃ disvā "kiṃ nu kho me putto dhammasenāpatinā saddhiṃ kathetī"ti
theraṃ upasaṅkamitvā pucchi "mayhaṃ putto tumhehi saddhiṃ kiṃ kathesi 3- bhante"ti.
Attanā anubhūtaṃ gabbhavāsadukkhaṃ kathetvā tumhehi anuññāto pabbajissāmīti vadatīti.
Sādhu bhante pabbājetha nanti. Thero taṃ vihāraṃ netvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ
datvā pabbājento "sīvali nāma tuyhaṃ aññena ovādena kammaṃ atthi, tayā
satta vassāni anubhūtadukkhameva paccavekkhāhī"ti. Bhante pabbājanameva tumhākaṃ
bhāro, yaṃ pana mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmīti. So paṭhamakesavaṭṭiyā
ohāritakkhaṇeyeva sotāpattiphale patiṭṭhāsi, dutiyāya ohāritakkhaṇe sakadāgāmiphale,
tatiyāya anāgāmiphale. Sabbesaṃyeva pana kesānaṃ voropanañca 4- arahattasacchikiriyā
@Footnote: 1 cha.Ma. pāraṅgato  2 khu.dha. 25/414/89 sīvalittheravatthu
@3 cha.Ma. katheti  4 cha.Ma. oropanañca
Ca appacchā apurā 1- ahosi. Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhusaṃghassa cattāro
paccayā yāvadicchakaṃ 2- uppajjanti. Evaṃ ettha vatthuṃ 3- samuṭṭhitaṃ.
     Aparabhāge satthā sāvatthiṃ agamāsi. Thero satthāraṃ abhivādetvā "bhante
mayhaṃ puññaṃ vīmaṃsissāmi, pañca me bhikkhusatāni dethā"ti āha. Gaṇha sīvalīti.
So pañcasate bhikkhū gahetvā himavantābhimukhaṃ gacchanto aṭavimaggaṃ gacchati. Tassa
paṭhamadiṭṭhanigrodhe adhivaṭṭhā devatā satta divasāni dānaṃ adāsi. Iti so:-
     nigrodhaṃ paṭhamaṃ passi          dutiyaṃ paṇḍavapabbataṃ
     tatiyaṃ aciravatiyaṃ             catutthaṃ varasāgaraṃ.
     Pañcamaṃ himavantaṃ so          chaṭṭhaṃ chaddantupāgami 4-
     sattamaṃ gandhamādanaṃ           aṭṭhamaṃ atha revatanti.
     Sabbaṭṭhānesu satta satta divasāneva dānaṃ adaṃsu. Gandhamādanapabbate pana
nāgadattadevarājā nāma sattadivasesu ekadivasaṃ khīrapiṇḍapātaṃ adāsi, ekadivasaṃ
sappipiṇḍapātaṃ adāsi. Bhikkhusaṃgho āha "āvuso imassa devarañño neva dhenuyo
duhamānā 5- paññāyanti, na dadhinimmathanaṃ, kuto te devarāja idaṃ uppajjatī"ti.
"bhante kassapadasabalassa kāle khīrasalākabhattadānassetaṃ phalan"ti devarājā āha.
Aparabhāge satthā khadiravaniyadevatāyāssa 6- paccuggamanaṃ atthuppattiṃ katvā theraṃ attano
sāsane lābhaggappattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                           Vakkalittheravatthu
     [208] Dasame saddhādhimuttānan tisaddhāya adhimuttānaṃ, balavasaddhānaṃ bhikkhūnaṃ
vakkalitthero aggoti dasseti. Aññesaṃ hi saddhā vaḍḍhetabbā hoti, therassa
@Footnote: 1 cha.Ma. apurimā  2 cha.Ma. yadicchakaṃ  3 cha.Ma. vatthu. evamuparipi  4 Sī. chaddantamāgami
@5 cha.Ma. duyhamānā  6 Sī.,cha.Ma. khadiravaniyarevatassa
Pana hāpetabbā jātā. Tasmā so saddhādhimuttānaṃ aggoti vutto. Vakkalīti
tassa 1- nāmaṃ.
     Tassa pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃpi hi atīte padumuttarabuddhakāle
vuttanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā "mayāpi anāgate evarūpena
bhavituṃ vaṭṭatī"ti vuttanayeneva satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā
dasabalaṃ vanditvā "bhante ahampi iminā adhikārakammena tumhehi saddhādhimuttānaṃ
etadagge ṭhapito bhikkhu viya anāgate ekassa buddhassa sāsane saddhādhimuttānaṃ
aggo bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Satthā tassa anantarāyaṃ disvā byākaritvā
pakkāmi.
     Sopi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ satthu kāle
sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gaṇhi, vakkalītissa nāmaṃ akaṃsu. So
vuḍḍhippatto tayo vede uggaṇhitvā dasabalaṃ bhikkhusaṃghaparivutaṃ sāvatthiyaṃ carantaṃ
disvā satthu sarīrasampattiṃ olokento 2- sarīrasampattidassanena atitto dasabalena
saddhiṃyeva carati. 3- Vihāraṃ gacchantena saddhiṃ vihāraṃ gantvā sarīranipphattiṃ
olokentova tiṭṭhati. Dhammasabhāyaṃ nisīditvā dhammaṃ kathentassa sammukhaṭṭhāne ṭhito
dhammaṃ suṇāti. So saddhaṃ paṭilabhitvā "agāramajjhe paṭivasanto 4- nibaddhaṃ dasabalassa
dassanaṃ 5- na labhissāmī"ti pabbajjaṃ yācitvā satthu santike pabbaji.
     Tato paṭṭhāya ṭhapetvā āhārakaraṇavelaṃ avasesakāle yattha ṭhitena 6- sakkā
dasabalaṃ passituṃ, tattha ṭhito yoniso manasikāraṃ pahāya dasabalaṃ olokentova vihāsi. 7-
Satthā tassa ñāṇaparipākaṃ āgamento dīghaṃpi addhānaṃ tasmiṃ rūpadassanavasena
vicarante kiñci avatvā "idānissa ñāṇaṃ paripākagataṃ, sakkā etaṃ bodhetun"ti
ñatvā evamāha "kinte vakkali iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho vakkali
@Footnote: 1 cha.Ma. panassa  2 Sī. oloketvā  3 cha.Ma. vicarati  4 cha.Ma. vasanto  5 Ma. daṭṭhuṃ
@6 Ma. ṭhito  7 cha.Ma.,i. viharati
Dhammaṃ passati, so maṃ passati. Yo maṃ passati, so dhammaṃ passati. Dhammaṃ hi
vakkali passanto maṃ passati, maṃ passanto dhammaṃ passatī"ti.
     Satthari evaṃ  ovadantepi thero dasabalassa dassanaṃ pahāya neva aññattha gantuṃ
sakkoti. Tato satthā "ayaṃ bhikkhu na saṃvegaṃ alabhitvā bujjhissatī"ti upakaṭṭhāya
vassūpanāyikāya rājagahaṃ gantvā vassūpanāyikadivase "apehi vakkalī"ti taṃ theraṃ
paṇāmesi. 1- Buddhā ca nāma ādeyyavacanā 2- honti, tasmā thero satthāraṃ
paṭippharitvā ṭhātuṃ asakkonto temāsaṃ dasabalassa sammukhe āgantuṃ avisahanto
"kindāni sakkā kātuṃ, tathāgatenamhi paṇāmito, sammukhībhāvaṃ na labhāmi, kiṃ mayhaṃ
jīvitenā"ti gijjhakūṭapabbate papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Satthā tassa kilamanabhāvaṃ ñatvā
"ayaṃ bhikkhu mama santikā assāsaṃ alabhanto maggaphalānaṃ upanissayaṃ nāseyyā"ti
attānaṃ dassetuṃ obhāsaṃ vissajjesi. Athassa satthu diṭṭhakālato paṭṭhāya evaṃ
mahantaṃ sokasallaṃ pahīnaṃ. Satthā sukhataḷāke oghaṃ āharanto viya vakkalittherassa
balavapītisomanassaṃ uppādetuṃ dhammapade gāthamāha:-
      "pāmojjabahulo bhikkhu     pasanno buddhasāsane
       adhigacche padaṃ santaṃ      saṅkhārūpasamaṃ sukhan"ti. 3-
       Vakkalittherassa ca "ehi vakkalī"ti hatthaṃ pasāresi. Thero "dasabalo me
diṭṭho, ehīti avhānampi 4- laddhan"ti balavapītiṃ uppādetvā "kuto gacchāmī"ti
attano gamanabhāvaṃ 5- ajānitvāva dasabalassa sammukhe ākāse pakkhanditvā paṭhamapādena
pabbate ṭhitoyeva satthārā vuttakathaṃ āvajjento ākāseyeva pītiṃ vikkhambhitvā
saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā tathāgataṃ vandamānova otari. Aparabhāge satthā
ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
                          Dutiyavaggavaṇṇanā.
@Footnote: 1 cha.Ma. paṇāmeti  2 Ma. advejjhavacanā  3 khu.dha. 25/381/83 vakkalittheravatthu
@4 cha.Ma. avhāyanampi  5 Sī.,i. patanabhāvaṃ



             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 189-224. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=14&A=4479              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=4479              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=147              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=644              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=628              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=628              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]