ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
dispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 1 : PALI ROMAN Vinaya.A. (samanta.1)

                     Samantapāsādikā nāma vinayaṭṭhakathā
                     mahāvibhaṅgavaṇṇanāya paṭhamabhāgo
                           --------
                           ārambhakathā
                     yo kappakoṭīhipi appameyyaṃ
                     kālaṃ karonto atidukkarāni
                     khedaṃ gato lokahitāya nātho
                     namo mahākaruṇikassa tassa.
                     Asambudhaṃ buddhanisevitaṃ yaṃ
                     bhavābhavaṃ gacchati jīvaloko
                     namo avijjādikilesajāla-
                     viddhaṃsino dhammavarassa tassa.
                     Guṇehi yo sīlasamādhipaññā-
                     vimuttiñāṇappabhutīhi yutto
                     khettañjanānaṃ kusalatthikānaṃ
                     tamariyasaṅghaṃ sirasā namāmi.
                     Iccevamaccantanamassaneyyaṃ
                     namassamāno ratanattayaṃ yaṃ
                     puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ
                     tassānubhāvena hatantarāyo.
                     Yasmiṃ ṭhite sāsanamaṭṭhitassa
                     patiṭṭhitaṃ hoti susaṇṭhitassa
                     taṃ vaṇṇayissaṃ vinayaṃ amissaṃ
                     nissāya pubbācariyānubhāvaṃ.
                     Kāmañca pubbācariyāsabhehi
                     ñāṇambuniddhotamalāsavehi
                     visuddhavijjāpaṭisambhidehi
                     saddhammasaṃvaṇṇanakovidehi
                     sallakkhiye no sulabhūpamehi
                     mahāvihārassa dhajūpamehi
                     saṃvaṇṇitoyaṃ vinayo nayehi
                     cittehi sambuddhavaranvayehi.
                     Saṃvaṇṇanā sīhaladīpakena
                     vākyena esā pana saṅkhatattā
                     na kiñci atthaṃ abhisambhuṇāti
                     dīpantare bhikkhujanassa yasmā
                     tasmā imaṃ pālinayānurūpaṃ
                     saṃvaṇṇanaṃdāni samārabhissaṃ
                     ajjhesanaṃ buddhasirivhayassa
                     therassa sammāsamanussaranto.
                     Saṃvaṇṇanaṃ tañca samārabhanto
                     Tassā mahāaṭṭhakathaṃ sarīraṃ
                     katvā mahāpaccariyaṃ tatheva
                     kurundināmādisu vissutāsu
                     vinicchayo aṭṭhakathāsu vutto
                     yo yuttamatthaṃ apariccajanto
                     tatopi antogadhatheravādaṃ
                     saṃvaṇṇanaṃ sammasamārabhissaṃ.
                     Tamme nisāmentu pasannacittā
                     therā ca bhikkhū navamajjhimā ca
                     dhammappadīpassa tathāgatassa
                     sakkacca dhammaṃ paṭimānayantā.
                     Buddhena dhammo vinayo ca vutto
                     yo tassa puttehi tatheva ñāto
                     so yehi tesaṃ matimaccajantā
                     yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsu
                     tasmā hi yaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ
                     taṃ vajjayitvāna pamādalekhaṃ
                     sabbampi sikkhāsu sagāravānaṃ
                     yasmā pamāṇaṃ idha paṇḍitānaṃ
                     tato ca bhāsantarameva hitvā
                     vitthāramaggañca samāsayitvā
                     Vinicchayaṃ sabbamasesayitvā
                     tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā
                     suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ
                     suttānurūpaṃ paridīpayantī
                     yasmā ayaṃ hessati vaṇṇanāpi
                     sakkacca tasmā anusikkhitabbāti.
     Tattha taṃ vaṇṇayissaṃ vinayanti vuttattā vinayo tāva
vavaṭṭhapetabbo ko so vinayoti. Tenetaṃ vuccati vinayo nāma
idha sakalaṃ vinayapiṭakaṃ adhippetanti. Saṃvaṇṇanatthaṃ panassa
ayaṃ mātikā
         vuttaṃ yena yadā yasmā           dhāritaṃ yena cābhaṭaṃ
         yatthappatiṭṭhitañceta-             metaṃ vatvā vidhintato
         tenātiādipāṭhassa              atthaṃ nānappakārato
         dassayanto karissāmi             vinayassatthavaṇṇananti.
     Tattha vuttaṃ yena yadā yasmāti idantāva vacanaṃ tena
samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti evamādivacanaṃ sandhāya
vuttaṃ. Idaṃ hi buddhassa bhagavato attapaccakkhavacanaṃ na hoti.
Tasmā vattabbametaṃ idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ kadā kasmā ca
vuttanti. Āyasmatā upālittherena vuttaṃ. Tañca pana
paṭhamamahāsaṅgītikāle. Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi
Pañcasatikasaṅgītikkhandhake 1- vuttā nidānakosallatthaṃ pana idhāpi
iminā nayena veditabbā.
                     Bāhiranidānavaṇṇanā
    dhammacakkappavattanaṃ hi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā
katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane
yamakasālānamantare visākhapuṇṇamīdivase paccūsasamaye anupādisesāya
nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe bhagavato parinibbāne
sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā
mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati subhaddena vuḍḍhapabbajitena alaṃ
āvuso mā socittha mā paridevittha sumuttā mayaṃ tena
mahāsamaṇena upaddutā ca homa idaṃ vo kappati idaṃ vo na kappatīti
idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma yaṃ na icchissāma taṃ
na karissāmāti vuttavacanamanussaranto ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ
pāpabhikkhū atītasatthukaṃ pāvacananti maññamānā pakkhaṃ labhitvā
nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati
tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti vuttaṃ hetaṃ bhagavatā yo vo
ānanda mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto so vo
mamaccayena satthāti 2- yannūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ yathayidaṃ
sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ yañcāhaṃ bhagavatā dhāressasi pana
@Footnote: 1. vi. cul. 7/379. 2. dī. mahā. 10/178.
Me tvaṃ kassapa sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānīti 1- vatvā cīvare
sādhāraṇaparibhogena ahaṃ bhikkhave yāvadeva ākaṅkhāmi vivicceva
kāmehi .pe. Paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi kassapopi bhikkhave
yāvadeva ākaṅkhati vivicceva kāmehi .pe. Paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja
viharatīti 2- evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāpabhede
uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito tassa
me kimaññaṃ ānaṇyaṃ bhavissati nanu maṃ bhagavā rājā viya
sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsapatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ
saddhammavaṃsapatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatīti mantvā iminā asādhāraṇena
anuggahena anuggahesīti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ
ussāhaṃ janesi. Yathāha. Athakho āyasmā mahākassapo bhikkhū
āmantesi ekamidāhaṃ āvuso samayaṃ pāvāya kusināraṃ
addhānamaggapaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi
bhikkhusatehīti 3- sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ. Tato paraṃ
āha handa mayaṃ āvuso dhammañca vinayañca saṅgāyāma pure
adhammo dippati dhammo paṭibāhiyati avinayo dippati vinayo
paṭibāhiyati pure adhammavādino balavanto honti dhammavādino
dubbalā honti avinayavādino balavanto honti vinayavādino
dubbalā hontīti 4-. Bhikkhū āhaṃsu tenahi bhante thero bhikkhū
uccinatūti. Thero sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare
@Footnote: 1. saṃ. ni. 16/260. 2. saṃ. ni. 16/248. 3-4. vi. cul. 7/379-380.
Puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmisukkhavipassakakhīṇāsavabhikkhū anekasate
anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare
paṭisambhidappatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavatā etadaggaṃ āropite
tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye
sandhāya idaṃ vuttaṃ athakho āyasmā mahākassapo ekenūnapañca-
arahantasatāni uccinīti. Kissa pana thero ekenūnamakāsīti.
Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tena hāyasmatā
sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ. So hāyasmā
sekkho sakaraṇīyo tasmā saha na sakkā. Yasmā panassa kiñci
dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhāpaṭiggahitaṃ nāma natthi
tasmā vinā na sakkā. Yadi evaṃ sekkhopi samāno
dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa atha kasmā na
uccinitoti. Parūpavādaṃ vivajjanato. Thero hi āyasmante
ānande ativiya vissattho ahosi. Tathāhi naṃ sirasmiṃ palitesu
jātesupi na vāyaṃ kumārako mattamaññāsīti 1- kumārakavādena vadati.
Sakyakulappasūto cāyamāyasmā ānando tathāgatassa bhātā
cūḷapituputto tatra hi bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā bahū
asekkhapaṭisambhidappatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidappattaṃ
thero uccinīti upavadeyyuṃ taṃ parūpavādaṃ parivajjento ānandaṃ
vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmīti taṃ
na uccini. Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu.
@Footnote: 1. saṃ. ni. 16/258.
Yathāha. Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ ayaṃ bhante
āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā
bhayā agatiṃ gantuṃ bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo
ca pariyatto tenahi bhante thero āyasmantaṃpi ānandaṃ uccinatūti.
Athakho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃpi ānandaṃ uccini.
Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañca
therasatāni ahesuṃ. Athakho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi kattha nukho
mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmāti. Athakho therānaṃ bhikkhūnaṃ
etadahosi rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahutasenāsanaṃ yannūna mayaṃ
rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma na aññe
bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyunti. Kasmā pana nesaṃ etadahosi.
Idaṃ amhākaṃ thāvarakammaṃ koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā
ukkoṭeyyāti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena
sāvesi. Taṃ saṅgītikkhandhake 1- vuttanayeneva ñātabbaṃ.
    Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu
sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu aḍḍhamāso atikkanto
idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso upakaṭṭhā vassūpanāyikāti
mantvā mahākassapatthero rājagahaṃ āvuso gacchāmāti upaḍḍhaṃ
bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Anuruddhatthero upaḍḍhaṃ
gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Ānandatthero bhagavato pattacīvaraṃ
@Footnote: 1. vi. cul. 7/379.
Gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena
sāvatthī tena cārikaṃ pakkāmi. Ānandattherena gatagataṭṭhāne
mahāparidevo ahosi bhante ānanda kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā
āgatosīti. Anupubbena pana sāvatthimanuppatte there bhagavato
parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi. Tatra sudaṃ āyasmā
ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya taṃ mahājanaṃ
saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiyā dvāraṃ
vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā
milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭṭhāne
ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle viya karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Atha
thero bhagavato parinibbānato pabhūti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ
kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva
nisīdi yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca
akālo kho māṇavaka atthi me ajja bhesajjamattā pītā
appevanāma svepi upasaṅkameyyāmāti. Dutiyadivase cetakattherena
pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho dīghanikāye
subhasuttaṃ 1- nāma dasamaṃ suttamabhāsi. Atha thero jetavanavihāre
khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ
gato. Tathā mahākassapatthero ca anuruddhatthero ca sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ
gahetvā rājahameva gato.
    Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā
@Footnote: 1. dī. Sī. 9/250.
Honti. Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi
parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā
vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha therā bhagavato
vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇaṃ
karomāti cintesuṃ. Titthiyā hi vadeyyuṃ samaṇassa gotamassa
sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu parinibbute chaḍḍesunti.
Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti. Vuttampi cetaṃ
athakho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi bhagavatā kho āvuso
khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ handa mayaṃ āvuso paṭhamaṃ māsaṃ
khaṇḍaphullapaṭisaṅkharaṇaṃ karoma majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca
saṅgāyissāmāti. Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu.
Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā kiṃ bhante āgatatthāti attanā
kattabbakiccaṃ paṭipucchi. Therā aṭṭhārasamahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya
hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. Sādhu bhanteti rājā hatthakammakārake manusse
adāsi. Therā paṭhamamāsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño
ārocesuṃ niṭṭhitaṃ mahārāja vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ idāni dhammavinayasaṅgahaṃ
karomāti. Sādhu bhante vissatthā karotha mayhaṃ āṇācakkaṃ tumhākaṃ
dhammacakkaṃ hotu āṇāpetha maṃ bhante kiṃ karomīti. Saṅgahaṃ
karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjanaṭṭhānaṃ mahārājāti. Kattha karomi
bhanteti. Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇaguhādvāre kātuṃ yuttaṃ
mahārājāti. Sādhu bhanteti kho rājā ajātasattu vissakammunā
Nimmitasadisaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ nānāvidhamālākamma-
latākammavicittaṃ abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ avahasantamiva devavimānasiriṃ
siriyā niketamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgānaṃ
lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā
vividhakusumadāmaolambakaviniggalantacāruvitānaṃ ratanavicittamaṇikoṭimatalamiva
ca naṃ nānāpupphūpahāravicittaṃ supariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ
alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ
anagghāni pañcakappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ
nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa
bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacittaṃ 1- vījaniṃ cettha
ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi niṭṭhitaṃ bhante mama kiccanti.
    Bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ āhaṃsu sve āvuso sannipāto
tvañca sekkho sakaraṇīyo tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ
appamatto hohīti. Athakho āyasmā ānando sve sannipāto
na kho pana me taṃ paṭirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ
gaccheyyanti bahumeva rattiṃ kāyagatāsatiyā vītināmetvā rattiyā
paccūsasamayaṃ caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā nipajjissāmīti
kāyaṃ āvaṭṭesi. Dve pādā bhūmito muttā asampattañca sīsaṃ
bimbohanaṃ 2- etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayaṃ
hi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetumasakkonto
@Footnote: 1. dantakhacitanti yuttataraṃ. khac bandhaneti dhātu .  2. bibbohanantipi pāṭho.
Cintesi nanu maṃ bhagavā etadavoca katapuññosi tvaṃ
ānanda padhānamanuyuñja khippaṃ hohisi anāsavoti buddhānañca
kathādoso nāma natthi mama accāraddhaṃ viriyaṃ tena me cittaṃ
uddhaccāya saṃvattati handāhaṃ viriyasamattaṃ yojemīti caṅkamā
orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ
pavisitvā mañcake nisīditvā thokaṃ vissamissāmīti kāyaṃ mañcake
upanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā sīsaṃ bibbohanamasampattaṃ
etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ.
Catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ. Tena imasmiṃ sāsane
anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ko bhikkhu arahattaṃ
pattoti vutte ānandattheroti vattuṃ vaṭṭati.
    Atha therā bhikkhū dutiyadivase katabhattakiccā pattacīvaraṃ
paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā. Ānandatthero pana
attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato.
Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano āsane nisīdantā ānandat-
therassāsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha kehici etamāsanaṃ kassāti
vutte ānandassāti. Ānando pana kuhiṃ gatoti. Tasmiṃ
samaye thero cintesi idāni mayhaṃ gamanakāloti tato attano
ānubhāvaṃ dassento paṭhaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva
attānaṃ dassesi. Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.
    Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū
Āmantesi āvuso kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma dhammaṃ vā vinayaṃ vāti.
Bhikkhū āhaṃsu bhante mahākassapa vinayo nāma buddhasāsanassa
āyu vinaye ṭhite buddhasāsanaṃ ṭhitaṃ hoti tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ
saṅgāyāmāti. Kaṃ dhuraṃ katvāti. Āyasmantaṃ upālinti. Kiṃ
ānando nappahotīti. No nappahoti apica kho pana
sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ
upāliṃ etadagge ṭhapesi etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ
bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālīti 1- tasmā upālittheraṃ pucchitvā
vinayaṃ saṅgāyāmāti. Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva
attānaṃ sammanni. Upālittheropi visajjanatthāya sammanni.
Tatrāyaṃ pāli athakho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi suṇātu
me āvuso saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṃ ahaṃ upāliṃ vinayaṃ
puccheyyanti. Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi suṇātu me
bhante saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṃ ahaṃ āyasmatā mahākassapena
vinayaṃ puṭṭho visajjeyyanti. Evaṃ attānaṃ sammannitvā
āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū
vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacittaṃ vījaniṃ gahetvā. Tato
mahākassapo therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi
paṭhamaṃ āvuso upāli pārājikaṃ kattha paññattanti. Vesāliyaṃ
bhanteti. Kaṃ ārabbhāti. Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhāti.
@Footnote: 1. aṅ. eka. 20/32.
Kismiṃ vatthusminti. Methunadhammeti. Athakho āyasmā
mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi
nidānampi pucchi puggalampi pucchi paññattimpi pucchi
anuppaññattimpi pucchi āpattimpi pucchi anāpattimpi pucchi.
Yathā ca paṭhamassa tathā dutiyassa yathā tatiyassa tathā catutthassa
pārājikassa vatthumpi pucchi .pe. Anāpattimpi pucchi.
Puṭṭho puṭṭho upālitthero visajjesi. Tato imāni cattāri
pārājikāni pārājikakaṇḍaṃ nāma idanti saṅgahaṃ āropetvā
terasa saṅghādisesāni terasakaṇḍanti ṭhapesuṃ dve sikkhāpadāni
aniyatānīti ṭhapesuṃ tiṃsa sikkhāpadāni nissaggiyapācittiyānīti
ṭhapesuṃ dvenavuti sikkhāpadāni pācittiyānīti ṭhapesuṃ cattāri
sikkhāpadāni pāṭidesanīyānīti ṭhapesuṃ pañcasattati sikkhāpadāni
sekkhiyānīti ṭhapesuṃ satta dhamme adhikaraṇasamathāti ṭhapesuṃ.
Evaṃ mahāvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha
sikkhāpadāni pārājikakaṇḍaṃ nāma idanti ṭhapesuṃ sattarasa
sikkhāpadāni sattarasakaṇḍanti ṭhapesuṃ tiṃsa sikkhāpadāni nissaggiya-
pācittiyānīti ṭhapesuṃ chasaṭṭhisatasikkhāpadāni 1- pācittiyānīti ṭhapesuṃ
aṭaṭha sikkhāpadāni pāṭidesanīyānīti ṭhapesuṃ pañcasattati sikkhāpadāni
sekkhiyānīti ṭhapesuṃ satta dhamme adhikaraṇasamathāti ṭhapesuṃ. Evaṃ
bhikkhunīvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā eteneva upāyena khandhakaparivārepi
āropesuṃ. Evametaṃ saubhatovibhaṅgakkhandhaparivāraṃ vinayapiṭakaṃ
@Footnote: 1. porāṇapotthake chasaṭṭhisatānītipi dissati.
Saṅgahamāruḷhaṃ. Sabbaṃ mahākassapatthero pucchi. Upālitthero
visajjesi. Pucchāvisajjanapariyosāne pañca arahantasatāni saṅgahaṃ
āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vinayasaṅgahāvasāne upālitthero
dantakhacittaṃ vījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū
vanditvā attano pattāsane nisīdi.
    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo
bhikkhū pucchi dhammaṃ saṅgāyantehi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo
saṅgāyitabboti. Bhikkhū ānandattheraṃ katvāti āhaṃsu. Athakho
āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi suṇātu me āvuso saṅgho
yadi saṅghassa pattakallaṃ ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyyanti. Athakho
āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi suṇātu me bhante saṅgho yadi
saṅghassa pattakallaṃ ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho
visajjeyyanti. Athakho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā
ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi
dantakhacittaṃ vījaniṃ gahetvā. Mahākassapatthero ānandattheraṃ
dhammaṃ pucchi brahmajālaṃ āvuso ānanda kattha bhāsitanti.
Antarā ca bhante rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake
ambalaṭṭhikāyanti. Kaṃ ārabbhāti. Suppiyañca paribbājakaṃ
brahmadattañca māṇavakanti. Athakho āyasmā mahākassapo
āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi puggalampi
pucchi. Sāmaññaphalaṃ panāvuso ānanda kattha bhāsitanti.
Rājagahe bhante jīvakambavaneti. Kena saddhinti. Ajātasattunā
vedehīputtena saddhinti. Athakho āyasmā mahākassapo
āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi puggalampi
pucchi. Eteneva upāyena pañca nikāye pucchi.
    Pañcanikāyā nāma dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo
aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti. Tattha khuddakanikāyo nāma
cattāro nikāye ṭhapetvā avasesaṃ buddhavacanaṃ. Tattha vinayo
āyasmatā upālittherena visajjito. Seso khuddakanikāyo cattāro
ca nikāyā ānandattherena.
    Tadetaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ dhammavinayavasena
duvidhaṃ hoti paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ tathā piṭakavasena
nikāyavasena pañcavidhaṃ aṅgavasena navavidhaṃ dhammakkhandhavasena
caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.
    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ. Yaṃ hi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ
abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantena
etthantare cattāḷīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena
paccavekkhantena vā vuttaṃ sabbantaṃ ekarasaṃ vimuttirasameva
hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.
    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ. Sabbameva cetaṃ dhammo ceva
vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo. Avasesaṃ
buddhavacanaṃ dhammo. Tenevāha yannūna mayaṃ āvuso dhammañca
Vinayañca saṅgāyeyyāma ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ ānandaṃ
dhammaṃ puccheyyanti ca. Evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.
    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ. Sabbameva hīdaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ
majjhimabuddhavacanaṃ pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha
             anekajātisaṃsāraṃ              sandhāvissaṃ anibbisaṃ
             gahakāraṃ gavesanto         dukkhā jāti punappunaṃ
             gahakāraka diṭṭhosi             puna gehaṃ na kāhasi
             sabbā te phāsukā bhaggā   gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ
             visaṅkhāragataṃ cittaṃ        taṇhānaṃ khayamajjhagāti 1-
    idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ. Keci yadā have pātubhavanti dhammāti 2-
khandhake udānagāthaṃ āhu. Esā pana pāṭipadadivase
sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇe paccayākāraṃ paccavekkhantassa
uppannā udānagāthāti veditabbā. Yaṃ pana parinibbānakāle
abhāsi handadāni bhikkhave āmantayāmi vo vayadhammā saṅkhārā
appamādena sampādethāti 3- idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ. Ubhinnamantare yaṃ
vuttametaṃ majjhimabuddhavacanaṃ. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ.
    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ. Sabbampi hetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ
abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ
saṅgītañca anusaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pāṭimokkhāni
dve vibhaṅgāni dvāvīsatikkhandhakā soḷasa parivārāti idaṃ vinayapiṭakaṃ
@Footnote: 1. khu. dha. 25/35.  2. vi. mahā. 4/4.  3. dī. mahā. 10/180.
Nāma. Brahmajālādi catuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo.
Mūlapariyāyasuttādidiyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo. Oghataraṇa-
suttādi sattasuttasahassa sattasata dvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo.
Cittapariyādānasuttādinavasuttasahassapañcasatasattapaññāsasuttasaṅgaho
aṅguttaranikāyo. Khuddakapāṭhadhammapadaudānaitivuttakasuttanipāta-
vimānavatthupetavatthutheragāthātherīgāthājātakaniddesapaṭisambhidāapadāna-
buddhavaṃsacariyāpiṭakavasena paṇṇarasabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ
nāma. Dhammasaṅgaṇi vibhaṅgo dhātukathā puggalapaññatti
kathāvatthu yamakaṃ paṭṭhānanti idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha
    vividhavisesanayattā vinayanato ceva kāyavācānaṃ
    vinayatthavidūhi ayaṃ vinayo vinayoti akkhāto.
Vividhā hi ettha pañcavidhapāṭimokkhuddesapārājikādisattaāpattik-
khandhamātikāvibhaṅgādippabhedanayā visesabhūtā ca daḷhīkamma-
sithilakaraṇappayojanā anuppaññattinayā. Kāyikavācasikaajjhācāra-
nisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti. Tasmā vividhanayattā
visesanayattā kāyavācānaṃ ca vinayanato cesa vinayoti akkhāto.
Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ
    vividhavisesanayattā vinayanato ceva kāyavācānaṃ
    vinayatthavidūhi ayaṃ vinayo vinayoti akkhātoti.
Itaraṃ pana
    Atthānaṃ sūcanato suvuttato savanatotha sūdanato
    suttāṇā suttasabhāgato ca suttaṃ suttanti akkhātaṃ.
Taṃ hi attatthaparatthādibhede atthe sūceti. Suvuttā cettha atthā
veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva
phalaṃ savatīti vuttaṃ hoti. Sūdati ca te dhenu viya khīraṃ paggharatīti vuttaṃ
hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ.
Yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti evametampi viññūnaṃ.
Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikīriyanti na viddhaṃsiyanti
evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ
    atthānaṃ sūcanato suvuttato savanatotha sūdanato
    suttāṇā suttasabhāgato ca suttaṃ suttanti akkhātanti.
Itaro pana
    yaṃ ettha vuḍḍhimanto salakkhaṇā 1- pūjitā paricchinnā
    vuttādhikā ca dhammā abhidhammo tena akkhāto.
Ayaṃ hi abhisaddo vuḍḍhisalakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati.
Tathā hesa bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamantītiādīsu 2- vuḍḍhiyaṃ
āgato. Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitātiādīsu 3-
salakkhaṇe 4-. Rājābhirājā manujindotiādīsu 5- pūjite. Paṭibalo vinetuṃ
abhidhamme abhivinayetiādīsu 6- paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite
dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. Abhikkantena vaṇṇenātiādīsu 7-
@Footnote: 1. sallakkhaṇātipi. evamuparipi. 2. saṃ. mahā. 19/114.  3. Ma. mū. 12/36.
@4. sallakkhaṇe. 5. khu. su. 25/444.  6. vi. mahā. 4/142. 7. khu. vimāna. 26/13.
Adhike. Ettha ca rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti 1- mettāsahagatena
cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatītiādinā 2- nayena vuḍḍhimantopi
dhammā vuttā. Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vātiādinā 2- nayena
ārammaṇādīhi sallakkhaṇīyattā sallakkhaṇāpi. Sekkhā dhammā
asekkhā dhammā lokuttarā dhammātiādinā 3- nayena pūjitāpi.
Pūjārahāti adhippāyo. Phasso hoti vedanā hotītiādinā 4- nayena
sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. Mahaggatā dhammā appamāṇā
dhammā 5- anuttarā dhammātiādinā 6- nayena adhikāpi dhammā vuttā.
Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ
     yaṃ ettha vuḍḍhimanto salakkhaṇā pūjitā paricchinnā
     vuttādhikā ca dhammā abhidhammo tena akkhātoti.
Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ taṃ
     piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu
     tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyā.
Pariyattipi hi mā piṭakasampadānenātiādīsu 7- piṭakanti vuccati. Atha
puriso āgaccheyya kuddālapiṭakamādāyātiādīsu 8- yaṅkiñci bhājanampi.
Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu. Idāni tena
samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti. Tena evaṃ duvidhatthena
piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca
@Footnote: 1. abhi. saṅ. 34/44.  2. abhi. vi. 35/369.  3. abhi. saṅ. 34/3.
@4. abhi. saṅ. 34/9.  5. abhi. saṅ. 34/1.  6. abhi. saṅ. 34/7.
@7. aṅ. catuk. 21/259.  8. saṃ. ni. 16/106.
Pariyattibhāvato tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ yathāvutteneva
nayena suttañca taṃ piṭakañcāti suttapiṭakaṃ abhidhammo ca so
piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.
Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ
     desanāsāsanakathā-        bhedantesu yathārahaṃ
     sikkhāpahānagambhīra-        bhāvañca paridīpaye.
     Pariyattibhedaṃ sampattiṃ       vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ
     pāpuṇāti yathā bhikkhu       tampi sabbaṃ vibhāvaye.
Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca. Etāni hi tīṇi piṭakāni
yathākkamaṃ āṇāvohāraparamatthadesanāyathāparādhayathānulomayathā-
dhammasāsanāni saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhananāmarūpaparicchedakathā cāti
vuccanti. Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato
desitattā āṇādesanā suttapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā
vohārabāhullato desitattā vohāradesanā abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena
bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati. Tathā
paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti
yathāparādhasāsanaṃ dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā
yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ tatiyaṃ dhammapuñjamatte
ahaṃ mamāti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti
vuccati. Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro
ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā
Diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto
nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti
vuccati. Tīsupi ca etesu tisso sikkhā tīṇi pahānāni
catubbidho gambhīrabhāvo veditabbo. Tathāhi vinayapiṭake visesena
adhisīlasikkhā vuttā. Suttapiṭake  adhicittasikkhā. Abhidhammapiṭake
adhipaññāsikkhā. Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ
vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ
pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ
anusayapaṭipakkhattā paññāya. Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ.
Itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṅkilesassa
pahānaṃ. Itaresu taṇhādiṭṭhisaṅkilesānaṃ. Ekamekasmiṃ cettha
catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha
dhammoti pāli. Atthoti tassāyeva attho. Desanāti tassā
manasā vavaṭṭhāpitāya pāliyā desanā. Paṭivedhoti pāliyā
pāliatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanā-
paṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā
alabbhaneyyapatiṭṭhā ca tasmā gambhīrā. Evamekekasmiñcettha
catubbidho gambhīrabhāvo veditabbo. Aparo nayo. Dhammoti
hetu. Vuttaṃ hetaṃ hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidāti 1-. Atthoti
hetuphalaṃ. Vuttaṃ hetaṃ hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidāti 2-. Desanāti
@Footnote: 1-2. abhi. vi. 35/399.
Paññatti yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Paṭivedhoti
abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro. Visayato asammohato ca
atthānurūpaṃ dhammesu dhammānurūpaṃ atthesu paññattipathānurūpaṃ paññattīsu
avabodho. Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātamatthajātaṃ vā
yo cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti
tathā tathā tadatthajotikā desanā yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto
paṭivedho sabbampetaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi
mahāsamuddo viya dukkhogāḷhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca tasmā evampi
ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo. Ettāvatā ca
     desanāsāsanakathā-         bhedantesu yathārahaṃ
     sikkhāpahānagambhīra-         bhāvañca paridīpaye
iti ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.
     Pariyattibhedaṃ sampattiṃ        vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ
     pāpuṇāti yathā bhikkhu        tampi sabbaṃ vibhāvaye
iti ettha pana tīsu piṭakesu tidhā pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso
hi pariyattiyo alagaddūpamā nissaraṇatthā bhaṇḍāgāriyapariyattīti.
Tattha duggahitā upārambhādihetupariyāputā alagaddūpamā yaṃ sandhāya
vuttaṃ seyyathāpi bhikkhave puriso alagaddatthiko .pe. So
passeyya mahantaṃ alagaddaṃ tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā
gaṇheyya tassa so alagaddo parivattitvā hatthe vā bāhāyaṃ vā
aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya so tatonidānaṃ maraṇaṃ vā
Nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ taṃ kissahetu duggahitattā bhikkhave
alagaddassa evameva kho bhikkhave idhekacce moghapurisā dhammaṃ
pariyāpuṇanti suttaṃ .pe. Vedallaṃ te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā
tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti tesaṃ te dhammā
paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti te upārambhānisaṃsā
ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca yassa
catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti tañcassa atthaṃ nānubhonti tesaṃ te
dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti taṃ kissahetu
duggahitattā bhikkhave dhammānanti 1-. Yā pana sugahitā
sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāputā na upārambhādihetu
ayaṃ nissaraṇatthā nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ tesaṃ te dhammā sugahitā
dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti taṃ kissahetu sugahitattā bhikkhave
dhammānanti 2-. Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo
paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇipālanatthāya
vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti ayaṃ bhaṇḍāgārikapariyattīti.
Vinaye pana supaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāya tisso vijjā
pāpuṇāti tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte supaṭipanno
samādhisampadaṃ nissāya chaḷabhiññā pāpuṇāti tāsaṃyeva ca tattha
pabhedavacanato. Abhidhamme supaṭipanno  paññāsampadaṃ nissāya
catasso paṭisambhidā pāpuṇāti tāsañca tattheva pabhedavacanato.
@Footnote: 1-2. Ma. mū. 12/268-269.
Evametesu supaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññā-
catuppaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti. Vinaye pana duppaṭipanno
anuññātasukhasamphassaattharaṇapāpuraṇādisamaphassasāmaññato
paṭikkhittesu upādinnaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ
tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi yathā yeme antarāyikā
dhammā vuttā bhagavatā te paṭisevato nālaṃ antarāyāyāti 1-.
Tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno cattāro me
bhikkhave puggalā santo saṃvijjamānātiādīsu 2- adhippāyaṃ ajānanto
duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ attanā duggahitena amhe
ceva abbhācikkhati attānañca khanati bahuñca apuññaṃ pasavatīti 3-.
Tato micchādiṭṭhitampāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ
atidhāvanto acinteyyānipi cinteti  tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti.
Vuttaṃ hetaṃ cattārīmāni bhikkhave acinteyyāni na cintetabbāni
yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assāti evametesu
duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāva micchādiṭṭhitācittakkhepabhedaṃ
vipattiṃ pāpuṇāti. Ettāvatā
     pariyattibhedaṃ sampattiṃ       vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ
     pāpuṇāti yathā bhikkhu       tampi sabbaṃ vibhāvaye
iti ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni
ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.
@Footnote: 1. vi. mahā. 2/434     2. ṭīkānayena aṅ. catuk. 21/124. 3. Ma. mū. 12/266.
@4. catuk. 21/104.
     Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ. Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo
majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti
pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo. Tivaggasaṅgahāni
brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.
     Catuttiṃseva suttantā      tivaggo yassa saṅgaho
     esa dīghanikāyoti        paṭhamo anulomiko.
Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati. Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ
samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. Nāhaṃ
bhikkhave aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evañcittaṃ yathayidaṃ
bhikkhave tiracchānagatā pāṇā poṇikanikāyo cikkhallikanikāyoti
evamādīni cettha sādhakāni sāsanato ca lokato ca. Evaṃ
sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo. Katamo
majjhimanikāyo. Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni
mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.
     Diyaḍḍhasatasuttantā      dve ca suttāni yattha so
     nikāyo majjhimo pañca   dasavaggapariggaho.
Katamo saṃyuttanikāyo. Devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni
oghataraṇasuttādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi
ceva suttāni.
     Satta suttasahassāni      satta suttasatāni ca
     dvāsaṭṭhi ceva suttantā  eso saṃyuttasaṅgaho.
Katamo aṅguttaranikāyo. Ekekaaṅgātirekavasena ṭhitā
cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaṇṇāsa
ca suttāni.
       Nava suttasahassāni         pañcasuttasatāni ca
       sattapaññāsa suttāni       saṅkhā aṅguttare ayaṃ.
Katamo khuddakanikāyo. Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ khuddakapāṭhādayo
ca pubbe nidassitā pañcadasabhedā ṭhapetvā cattāro
nikāye avasesaṃ buddhavacananti.
       Ṭhapetvā caturopete      nikāye dīghaādike
       tadaññaṃ buddhavacanaṃ          nikāyo khuddako matoti.
Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.
     Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ. Sabbameva hīdaṃ suttaṃ geyyaṃ
veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti
navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakkhandhakaparivārā
suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuttatuvaṭakasuttādīni aññampi
ca suttantanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi
sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi
sagāthakavaggo. Sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ niggāthakasuttaṃ yañca aññampi
aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ.
Dhammapadatheragāthātherīgāthā suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā
ca gāthāti veditabbaṃ. Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā
Dveasītisuttantā udānanti veditabbaṃ. Vuttaṃ hetaṃ bhagavatāti ādinayap-
pavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni
paññāsādhikāni pañcajātakasatāni jātakanti veditabbaṃ. Cattārome
bhikkhave acchariyā abbhutadhammā ānandetiādinayappavattā sabbepi
acchariyabbhutadhammapaṭisaṃyuttantā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ.
Cūḷavedallamahāvedallasammādiṭṭhisakkapañhasaṅkhārabhājanīyamahāpuṇṇamasuttādayo
sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā
vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.
     Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ. Sabbameva cetaṃ
buddhavacanaṃ
       dvāsīti buddhato gaṇhiṃ      dve sahassāni bhikkhuto
       caturāsītisahassāni         ye me dhammā pavattinoti
evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha
ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ
tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhapucchanaṃ
eko dhammakkhandho visajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ
tikadukabhājanaṃ ekamekañca cittavārabhājanaṃ eko dhammakkhandho.
Vinaye atthi vatthu atthi mātikā atthi padabhājanīyaṃ atthi
antarāpatti atthi āpatti atthi anāpatti atthi tikacchedo.
Tattha ekameko koṭṭhāso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo .
Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.
     Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ bhedato dhammavinayādivasena
duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasigaṇena
ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ
idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ idaṃ vinayapiṭakaṃ idaṃ suttantapiṭakaṃ idaṃ
abhidhammapiṭakaṃ ayaṃ dīghanikāyo .pe. Ayaṃ khuddakanikāyo imāni
suttādīni navaṅgāni imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānīti imaṃ
pabhedaṃ vavaṭṭhapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca imameva aññampi
udānasaṅgahavaggasaṅgahapeyyālasaṅgahaekanipātadukanipātādinipātasaṅgaha-
saṃyuttasaṅgahapaṇṇāsakasaṅgahādimanekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ
saṅgahappabhedaṃ vavaṭṭhapetvā evaṃ sattahi māsehi saṅgītaṃ.
Saṅgītipariyosāne cassa idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ
pañcavassasahassappamāṇakālaṃ pavattanasamatthaṃ katanti sañjātappamodā
sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpaṭhavī udakapariyantaṃ katvā
anekappakāraṃ saṅkampi sampakampi sampavedhi. Anekāni ca acchariyāni
pāturahesunti. Ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāma yā loke
       satehi pañcahī katā      tena pañcasatāti ca
       thereheva katattā ca    therikāti pavuccatīti.
     Imissā paṭhamamahāsaṅgītiyā vattamānāya vinayaṃ pucchantena
āyasmatā mahākassapena paṭhamaṃ āvuso upāli pārājikaṃ kattha
paññattanti evamādivacanapariyosāne vatthumpi pucchi nidānampi pucchi
puggalampi pucchīti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ ādito pabhūti
Vitthāretvā yena ca paññattaṃ yasmā ca paññattaṃ sabbametaṃ
kathetukāmena āyasmatā upālittherena vuttaṃ. Tena samayena
buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti sabbaṃ vattabbaṃ evamidaṃ āyasmatā
upālittherena vuttaṃ. Tañca pana paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttanti
veditabbaṃ. Ettāvatā ca idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ kadā ca vuttanti
etesaṃ padānaṃ attho pakāsito hoti. Idāni kasmā vuttanti
ettha vuccate. Yasmā ayamāyasmā mahākassapattherena nidānaṃ
puṭṭho tasmā tena taṃ nidānaṃ ādito pabhūti vitthāretuṃ vuttanti.
Evamidaṃ āyasmatā upālittherena paṭhamamahāsaṅgītikāle vadantenāpi
iminā kāraṇena vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ca vuttaṃ yena
yadā yasmāti imesaṃ mātikāpadānaṃ attho pakāsito hoti.
Idāni dhāritaṃ yena cābhaṭaṃ yattha patiṭṭhitañcetametaṃ vatvā vidhinti
etesaṃ atthappakāsanatthaṃ idaṃ vuccati. Taṃ panetaṃ tena samayena
buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti evamādivacanapaṭimaṇḍitanidānaṃ
vinayapiṭakaṃ kena dhāritaṃ kenābhaṭaṃ kattha patiṭṭhitanti. Vuccate.
Ādito tāva idaṃ bhagavato sammukhā āyasmatā upālittherena
dhāritaṃ. Tassa sammukhato aparinibbuteva tathāgate chaḷabhiññādibhedehi
anekehi bhikkhusahassehi parinibbute tathāgate mahākassapappamukhehi
dhammasaṅgāhakattherehi. Kenābhaṭanti. Jambudīpe tāva upālittheramādiṃ
katvā ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhaṭaṃ.
Tatrāyaṃ ācariyaparamparā.
       Upāli dāsako ceva       soṇako siggavo tathā
       tisso moggaliputto ca     pañcete vijitāvino
       paramparāya vinayaṃ          dīpe jambusirivhaye
       acchijjamānaṃ ānesuṃ      tatiyo yāva saṅgaho.
     Āyasmā hi upāli imaṃ vinayavaṃsaṃ vinayatantiṃ vinayappaveṇiṃ bhagavato
sammukhā uggahetvā bahūnaṃ hadaye patiṭṭhāpesi. Tassa hāyasmato
santike vinayavaṃsaṃ uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattesu puggalesu
puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmino gaṇanapathaṃ vītivattā.
Khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ ahosi. Dāsakattheropi tasseva saddhivihāriko
ahosi. So upālittherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ
vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ
pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā. Khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ
ahosi. Soṇakatthero pana dāsakattherassa saddhivihāriko ahosi.
Sopi attano upajjhāyassa dāsakattherassa sammukhā uggahetvā
tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā
vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā.
Khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Siggavattheropi soṇakattherassa
saddhivihāriko therassa santike vinayaṃ uggahetvā arahantasahassassa
dhuraggāho ahosi. Tassa panāyasmato santike uggahetvā vinaye
pakataññutaṃ pattā puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāminopi khīṇāsavāpi
ettakāni satānīti vā ettakāni sahassānīti vā aparicchinnā
Ahesuṃ. Tadā kira jambudīpe atimahābhikkhusamudayo ahosi.
Moggalīputtatissattherassa ānubhāvo tatiyasaṅgītiyaṃ pākaṭo bhavissati.
Evamidaṃ vinayapiṭakaṃ jambudīpe tāva imāya ācariyaparamparāya yāva
tatiyasaṅgīti tāva ābhaṭanti veditabbaṃ.
     Dutiyasaṅgītivijānanatthaṃ pana ayamanukkamo veditabbo. Yadā hi
       saṅgāyitvāna saddhammaṃ        jotayitvā ca sabbadhi
       yāvajīvitapariyantaṃ            ṭhatvā pañcasatāpi te
       khīṇāsavā jutimanto          therā kassapaādayo
       khīṇasnehā padīpāva          nibbāyiṃsu anālayā.
     Athānukkamena gacchantesu rattindivesu vassasataparinibbute bhagavati
vesālikā vajjiputtā bhikkhū vesāliyaṃ kappati siṅgiloṇakappo
kappati dvaṅgulakappo kappati gāmantarakappo kappati āvāsakappo
kappati anumatikappo kappati āciṇṇakappo kappati amathitakappo
kappati jalogiṃ pātuṃ kappati adasakaṃ nisīdanaṃ kappati jātarūparajatanti 1-
imāni dasa vatthūni dīpesuṃ. Tesaṃ susūnāgaputto kāḷāsoko nāma
rājā pakkho ahosi. Tena kho pana samayena āyasmā yaso
kākaṇḍakaputto vajjīsu cārikañcaramāno vesālikā kira vajjiputtakā
bhikkhū vesāliyaṃ dasa vatthūni dīpentīti sutvā na kho pana me taṃ
paṭirūpaṃ yvāhaṃ dasabalassa sāsanavipattiṃ sutvā appossukko bhaveyyaṃ
handāhaṃ adhammavādino niggahetvā dhammaṃ dīpemīti cintento yena
@Footnote: 1. vi. cul. 7/396.
Vesālī tadavasari. Tatra sudaṃ āyasmā yaso kākaṇḍakaputto
vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ. Tena kho pana samayena
vesālikā vajjiputtakā bhikkhū tadahuposathe kaṃsapātiṃ udakena pūretvā
majjhe bhikkhusaṅghassa ṭhapetvā āgatāgate vesālike upāsake evaṃ
vadenti dethāvuso saṅghassa kahāpaṇampi aḍḍhampi pādampi
māsakarūpampi bhavissati saṅghassa parikkhārena karaṇīyanti. Sabbantāva
vattabbaṃ yāva imāya pana vinayasaṅgītiyā satta bhikkhusatāni
anūnāni anadhikāni ahesuṃ tasmāyaṃ vinayasaṅgīti sattasatikāti
vuccatīti. Etasmiñca sannipāte dvādasa bhikkhusatasahassāni sannipatiṃsu
āyasmatā yasena kākaṇḍakaputtena samussāhitāni. Tesaṃ majjhe
āyasmatā revatena puṭṭhena sabbakāmittherena vinayaṃ visajjentena
tāni dasavatthūni vinicchitāni adhikaraṇaṃ vūpasamitaṃ. Atha therā
puna dhammañca vinayañca saṅgāyissāmāti tipiṭakadhare pattapaṭisambhide
sattasate bhikkhū uccinitvā vesāliyaṃ vālikārāme sannisīditvā
mahākassapattherena saṅgāyitasadisameva sabbaṃ sāsanamalaṃ sodhetvā
puna piṭakavasena nikāyavasena aṅgavasena dhammakkhandhavasena ca sabbaṃ
dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu. Ayaṃ saṅgīti aṭṭhahi māsehi
niṭṭhitā yā loke
       satehi sattahī katā       tena sattasatāti ca
       pubbe kataṃ upādāya      dutiyāti ca vuccatīti.
Sā panāyaṃ
       Yehi therehi saṅgītā          saṅgīti te 1- suvissutā
       sabbakāmī ca sāḷho ca         revato khujjasobhito
       yaso ca sāṇasambhūto           ete saddhivihārikā
       therā ānandatherassa          diṭṭhapubbā tathāgataṃ.
       Sumano vāsabhagāmī ca           ñeyyā saddhivihārikā
       dve ime anuruddhassa          diṭṭhapubbā tathāgataṃ.
       Dutiyo pana saṅgīto            yehi therehi saṅgaho
       sabbepi pannabhārā te         katakiccā anāsavāti.
                     Ayaṃ dutiyasaṅgīti.
     Evamimaṃ dutiyasaṅgītiṃ  saṅgāyitvā te therā uppajjissati
nu kho anāgatepi sāsanassa evarūpaṃ abbudanti olokayamānā idaṃ
addasaṃsu ito vassasatassa upari aṭṭhārasame vasse pāṭaliputte
dhammāsoko nāma rājā uppajjitvā sakalajambudīpe rajjaṃ kāressati
so buddhasāsane pasīditvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ pavattayissati tato
titthiyā lābhasakkāraṃ paṭṭhayamānā sāsane pabbajitvā sakaṃ sakaṃ
diṭṭhiṃ paridīpessanti evaṃ sāsane mahantaṃ abbudaṃ uppajjissatīti.
Atha tesaṃ etadahosi kinnukho mayaṃ etasmiṃ abbude uppanne
sammukhā bhavissāma na bhavissāmāti. Atha sabbeva tadā attano
asammukhībhāvaṃ ñatvā ko nu kho taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametuṃ samattho
bhavissatīti sakalaṃ manussalokañca chakāmāvacaradevalokañca olokentā
na kañci disvā brahmaloke tissaṃ nāma mahābrahmānaṃ addasaṃsu
@Footnote: 1. ṭīkāyañceva yojanāyañca tesūti dissati sukāro vibhattivasena kato na upasaggavasena.
Parittāyukaṃ uparibrahmalokūpapattiyā bhāvitamaggaṃ. Disvāna nesaṃ
etadahosi sace mayaṃ etassa brahmuno manussaloke nibbattanatthāya
ussāhaṃ kareyyāma addhā esa moggalībrāhmaṇassa gehe
paṭisandhiṃ gahessati tato ca mantehi palobhito nikkhamitvā
pabbajissati so evaṃ pabbajitvā sakalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā
adhigatapaṭisambhido hutvā titthiye madditvā taṃ adhikaraṇaṃ vinicchinitvā
sāsanaṃ paggaṇhissatīti. Te brahmalokaṃ gantvā tissaṃ mahābrahmānaṃ
etadavocuṃ samma mārisa ito vassasatassa upari aṭṭhārasame
vasse sāsane mahantaṃ abbudaṃ uppajjissati mayañca sakalaṃ manussalokaṃ
chakāmāvacaradevalokañca olokayamānā kañci sāsanaṃ paggahetuṃ
samatthaṃ adisvā brahmalokaṃ vicinantā bhavantaṃ addasāma sādhu
sappurisa manussaloke nibbattitvā dasabalassa sāsanaṃ paggahetuṃ
paṭiññaṃ dehīti. Evaṃ vutte mahābrahmā ahaṃ kira sāsane uppannaṃ
abbudaṃ sodhetvā sāsanaṃ paggahetuṃ samattho bhavissāmīti haṭṭhappahaṭṭho
udaggudaggo hutvā sādhūti paṭissuṇitvā paṭiññaṃ adāsi. Therā
brahmaloke taṃ karaṇīyaṃ tīretvā puna paccāgamiṃsu. Tena kho pana
samayena siggavatthero ca caṇḍavajjitthero ca dvepi navakā
honti. Te therā daharabhikkhū tipiṭakadharā pattapaṭisambhidā khīṇāsavā
soṇakassa saddhivihārikā. Te taṃ adhikaraṇaṃ na sampāpuṇiṃsu. Therā
tumhe āvuso amhākaṃ imasmiṃ adhikaraṇe no sahāyakā ahuvattha
tena vo idaṃ daṇḍakammaṃ hotu tisso nāma mahābrahmā
Moggalībrāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhissati taṃ tumhākaṃ
eko nīharitvā pabbājetu eko buddhavacanaṃ uggaṇhāpetūti
vatvā sabbepi yāvatāyukaṃ ṭhatvā
       sabbakāmippabhūtayo         tepi therā mahiddhikā
       aggikkhandhāva lokamhi      jalitvā parinibbutā.
       Dutiyasaṅgahaṃ katvā         visodhetvāna sāsanaṃ
       anāgatepi katvāna        hetuṃ saddhammavuḍḍhiyā
       khīṇāsavā vasippattā       pabhinnapaṭisambhidā
       aniccatāvasaṃ therā        tepi nāma upāgatā.
       Evaṃ aniccataṃ jammiṃ        ñatvā durabhisambhavaṃ
       taṃ pattuṃ vāyame dhīro     yaṃ niccaṃ amataṃ padanti.
     Ettāvatā sabbākārena dutiyasaṅgītivaṇṇanā niṭṭhitā hoti.
Tissopi kho mahābrahmā brahmalokā cavitvā moggalībrāhmaṇassa
gehe paṭisandhiṃ aggahesi. Siggavattheropi tassa paṭisandhigahaṇato
pabhūti satta vassāni brāhmaṇassa gehaṃ piṇḍāya pāvisi.
Ekadivasampi uḷuṅkamattaṃ vā yāguṃ kaṭacchumattaṃ vā bhattaṃ nālattha.
Sattannaṃ pana vassānaṃ accayena ekadivasaṃ aticchatha bhanteti vacanamattaṃ
alattha. Taṃdivasameva brāhmaṇopi bahiddhā kiñci karaṇīyaṃ katvā
āgacchanto paṭipathe theraṃ disvā bho pabbajita amhākaṃ gehaṃ
āgamitthāti āha. Āma brāhmaṇa agamimhāti. Api kiñci
labhitthāti. Āma brāhmaṇa labhimhāti. So gehaṃ gantvā
Pucchi api tassa pabbajitassa kiñci adatthāti. Na kiñci
adamhāti. Brāhmaṇo dutiyadivase gharadvāreyeva nisīdi ajja
pabbajitaṃ musāvādena niggahessāmīti. Thero dutiyadivase brāhmaṇassa
gharadvāraṃ sampatto. Brāhmaṇo theraṃ disvāva evamāha tumhe
hiyyo amhākaṃ gehe kiñci aladdhāyeva labhimhāti avocuttha vaṭṭati
nukho tumhākaṃ musāvādoti. Thero āha mayaṃ brāhmaṇa
tumhākaṃ gehe satta vassāni aticchathāti vacanamattampi alabhitvā
hiyyo aticchathāti vacanamattaṃ labhimhā athetaṃ paṭisanthāraṃ 1- upādāya
evamavocumhāti. Brāhmaṇopi cintesi ime paṭisanthāramattampi
labhitvā labhimhāti pasaṃsanti aññaṃ kiñci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ
labhitvā kasmā na pasaṃsantīti 2- evaṃ pasīditvā attano atthāya
paṭiyāditabhattato kaṭacchubhikkhaṃ tadupiyañca byañjanaṃ dāpetvā imaṃ
bhikkhaṃ sabbakālaṃ tumhe labhissathāti āha. So punadivasato pabhūti
upasaṅkamantassa therassa upasamaṃ disvā bhiyyoso mattāya pasīditvā
theraṃ niccakālaṃ attano ghare bhattavissaggakaraṇatthāya yāci. Thero
adhivāsetvā divase divase bhattakiccaṃ katvā gacchanto thokaṃ thokaṃ
buddhavacanaṃ kathetvā gacchati. Sopi kho māṇavako soḷasavassuddesikoyeva
tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū ahosi. Brahmalokato āgatassa
suddhasattassa āsane vā sayane vā añño koci nisajjitā vā
nipajjitā vā natthi. So yadā ācariyagharaṃ gacchati tadāssa mañcapīṭhaṃ
@Footnote: 1. porāṇapotthakesu paṭisaṇṭhārantipi likhiyati .  2. na pasaṃsissantīti.
Setena vatthena paṭicchādetvā laggetvā ṭhapenti. Thero cintesi
samayodāni māṇavakaṃ pabbājetuṃ cirañca me idhāgacchantassa na
ca kāci māṇavakena saddhiṃ kathā uppajjati handadāni iminā
upāyena pallaṅkaṃ nissāya uppajjissatīti. Gehaṃ gantvā yathā
tasmiṃ gehe ṭhapetvā māṇavakassa pallaṅkaṃ aññaṃ na kiñci āsanaṃ
dissati tathā adhiṭṭhāsi. Brāhmaṇassa gehajano theraṃ disvā
aññaṃ kiñci āsanaṃ apassanto māṇavakassa pallaṅkaṃ attharitvā
therassa adāsi. Nisīdi thero pallaṅke. Māṇavakopi kho
taṃkhaṇaṃyeva ācariyagharā āgamma theraṃ attano pallaṅke nisinnaṃ disvā
kupito anattamano ko mama pallaṅkaṃ samaṇassa paññāpesīti āha.
Thero bhattakiccaṃ katvā vūpasante māṇavakassa caṇḍikabhāve evamāha
kiṃ pana tvaṃ māṇavaka kiñci mantaṃ jānāsīti. Māṇavo bho
pabbajita mayidāni mante ajānante aññe ke jānissantīti
vatvā theraṃ pucchi tumhe pana mantaṃ jānāthāti. Puccha māṇava
pucchitvā sakkā jānitunti. Athakho māṇavo tīsu vedesu
sanighaṇḍukeṭubhesu sākkharappabhedesu itihāsapañcamesu yāni
gaṇṭhiṭṭhānāni yesaṃ nayaṃ neva attanā passati nāpissa ācariyo
addasa tesu theraṃ pucchi. Thero pakatiyāpi tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū
idāni pana paṭisambhidappatto tenassa natthi tesaṃ pañhānaṃ visajjane
bhāroti tāvadeva te pañhe visajjetvā māṇavaṃ āha māṇava
ahaṃ tayā bahū pucchito ahampidāni taṃ ekaṃ pañahaṃ pacchāni
Byākarissasi meti. Āma bho pabbajita puccha byākarissāmīti.
Thero cittayamake imaṃ pañhaṃ pucchi yassa cittaṃ uppajjati na
nirujjhati tassa cittaṃ nirujjhissati nuppajjissati yassa vā pana
cittaṃ nirujjhissati nuppajjissati tassa cittaṃ uppajjati na
nirujjhatīti. Māṇavo uddhaṃ vā adho vā harituṃ asakkonto kinnāma
bho pabbajita idanti āha. Buddhamanto nāmāyaṃ māṇavāti.
Sakkā panāyaṃ bho mayhampi dātunti. Sakkā māṇava amhehi
gahitapabbajjaṃ gaṇhantassa dātunti. Tato māṇavo mātāpitaro
upasaṅkamitvā āha ayaṃ pabbajito buddhamante nāma jānāti
na ca attano santike apabbajitassa deti ahaṃ etassa santike
pabbajitvā mantaṃ uggaṇhissāmīti. Athassa mātāpitaro
pabbajitvāpi no putto mante gaṇhātu gahetvā punāgamissatīti
maññamānā gaṇha puttāti anujāniṃsu. Thero dārakaṃ pabbājetvā
dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ tāva ācikkhi. So tattha parikammaṃ
karonto nacirasseva sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Tato thero cintesi
sāmaṇero sotāpattiphale patiṭṭhito abhabbodāni sāsanato
nivattituṃ sace panassāhaṃ kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā katheyyaṃ
arahattaṃ pāpuṇeyya appossukko bhaveyya buddhavacanaṃ gahetuṃ 1-
samayodāni naṃ caṇḍavajjittherassa santikaṃ pesetunti. Tato naṃ
āha ehi tvaṃ sāmaṇera therassa santikaṃ gantvā buddhavacanaṃ
@Footnote: 1. uggahituṃ.
Uggaṇha mama vacanena ārogyaṃ puccha evañca vadehi upajjhāyo
maṃ bhante tumhākaṃ santikaṃ pahiṇīti ko nāma te upajjhāyoti ca
vutte siggavatthero nāma bhanteti vadeyyāsi ahaṃ ko nāmāti
vutte evaṃ vadeyyāsi mama upajjhāyo bhante tumhākaṃ nāmaṃ
jānātīti. Evaṃ bhanteti kho tisso sāmaṇero theraṃ abhivādetvā
padakkhiṇaṃ katvā anupubbena caṇḍavajjittherassa santikaṃ gantvā
vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Thero sāmaṇera kuto āgatosīti
āha. Upajjhāyo maṃ bhante tumhākaṃ santikaṃ pahiṇīti. Ko
nāma te upajjhāyoti. Siggavatthero nāma bhanteti. Ahaṃ
ko nāmāti. Mama upajjhāyo bhante tumhākaṃ nāmaṃ jānātīti.
Pattacīvaraṃdāni paṭisāmehīti. Sādhu bhanteti. Sāmaṇero
pattacīvaraṃ paṭisāmetvā punadivase pariveṇaṃ sammajjitvā
udakadantapoṇaṃ upaṭṭhāpesi. Thero sammajjanaṭṭhānaṃ puna sammajji taṃ
udakaṃ chaḍḍetvā aññaṃ udakaṃ āhari tañca dantakaṭṭhaṃ apanetvā
aññaṃ dantakaṭṭhaṃ gaṇhi. Evaṃ satta divasāni katvā sattame
divase puna pucchi. Sāmaṇero punapi pubbe kathitasadisameva
kathesi. Thero suvaco vatāyaṃ brāhmaṇoti sañjānitvā kimatthaṃ
āgatosīti āha. Buddhavacanaṃ uggaṇhaṇatthāya bhanteti. Thero
uggaṇhadāni sāmaṇerāti vatvā punadivasato pabhūti buddhavacanaṃ
paṭṭhapesi. Tisso sāmaṇerova hutvā ṭhapetvā vinayapiṭakaṃ sabbaṃ
buddhavacanaṃ uggaṇhi saddhiṃ aṭṭhakathāya. Upasampannakāle pana
Avassikova samāno tipiṭakadharo ahosi. Ācariyūpajjhāyā moggalī-
puttatissattherassa hatthe sakalaṃ buddhavacanaṃ patiṭṭhāpetvā yāvatāyukaṃ
ṭhatvā parinibbāyiṃsu. Moggalīputtatissattheropi aparena samayena
kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patto bahūnaṃ dhammavinayaṃ vācesi.
     Tena kho pana samayena bindusārassa ekasataṃ puttā
ahesuṃ. Te sabbe asoko attanā saddhiṃ ekamātikaṃ tissakumāraṃ
ṭhapetvā ghātesi. Ghātento cattāri vassāni anabhisittova
rajjaṃ kāretvā catunnaṃ vassānaṃ accayena tathāgatassa parinibbānato
dvinnaṃ vassasatānaṃ upari aṭṭhārasame vasse sakalajambudīpe
ekarajjābhisekaṃ pāpuṇi. Abhisekānubhāvena cassa imā rājiddhiyo
āgatā. Mahāpaṭhaviyā heṭṭhā yojanappamāṇe āṇā pavattati
tathā upari ākāse. Anottattadahato aṭṭhahi kājehi soḷasa
pānīyaghaṭe divase divase devatā āharanti yato sāsane
uppannasaddho hutvā aṭṭha ghaṭe bhikkhusaṅghassa adāsi. Dve
ghaṭe saṭṭhimattānaṃ tipiṭakadharānaṃ bhikkhūnaṃ. Dve ghaṭe aggamahesiyā
asandhimittāya. Dve ghaṭe soḷasannaṃ nāṭakitthīsahassānaṃ. Dve
ghaṭe attanā paribhuñji. Devatāeva himavante nāgalatādantakaṭṭhannāma
atthi siniddhaṃ mudukaṃ rasavantaṃ taṃ divase divase āharanti
yena rañño ca mahesiyā ca soḷasannañca nāṭakitthīsahassānaṃ
saṭṭhimattānañca bhikkhusahassānaṃ devasikaṃ dantapoṇakiccaṃ nippajjati.
Devasikameva cassa devatā agadāmalakaṃ agadaharītakaṃ suvaṇṇavaṇṇañca
Gandharasasampannaṃ ambapakkaṃ āharanti. Tathā chandantadahato
pañcavaṇṇaṃ nivāsanapārupanaṃ pītakavaṇṇaṃ hatthapuñchanapaṭakaṃ dibbañca
pānakaṃ āharanti. Devasikameva panassa sīsanahānagandhaṃ anulepanagandhaṃ
pārupanatthāya asuttamayikaṃ sumanapupphapaṭaṃ mahārahañca añjanaṃ
nāgabhavanato nāgarājāno āharanti. Chaddantadaheva uṭṭhitassa
sālino nava vāhasahassāni divase divase suvakā āharanti.
Mūsikā nitthusakaṇe karonti. Ekopi khaṇḍataṇḍulo na hoti.
Rañño sabbaṭṭhānesu ayameva taṇḍulo paribhogaṃ gacchati.
Madhumakkhikā madhuṃ karonti. Kammārasālāsu acchā kaṭṭhaṃ
paharanti. Karavikasakuṇā āgantvā madhurassaraṃ vikūjantā rañño
balikammaṃ karonti.
     Imāhi iddhīhi samannāgato rājā ekadivasaṃ suvaṇṇasaṅkhalikabandhanaṃ
pesetvā catunnaṃ buddhānaṃ adhigatarūpadassanaṃ kappāyukaṃ
kāḷanāgarājānaṃ ānayitvā setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke
nisīdāpetvā anekasatavaṇṇehi jalajathalajapupphehi ca suvaṇṇapupphehi
ca pūjaṃ katvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitehi ca soḷasanāṭakitthīsahassehi
samantato parikkhipitvā anantañāṇassa tāva me saddhammavaracakkappavattino
sammāsambuddhassa rūpaṃ imesaṃ akkhīnaṃ āpāthaṃ karohīti
vatvā tena nimmitaṃ sakalasarīravippakiṇṇapuññappabhāvanibbattāsītyānubyañjana-
paṭimaṇḍitadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasassirikatāya vikasitakamaluppalapuṇḍarīkapaṭimaṇḍitamiva
salilatalaṃ
Tārāgaṇaraṃsijālavisaravipphuritasobhāsamujjalitamiva gagaṇatalaṃ nīlapītalohitādibheda-
vicitravaṇṇaraṃsivinaddhabyāmappabhāparikkhepavilāsitāya sajjhappabhānurāga-
indadhanuvijjulatāparikkhittamiva kanakagirisikharaṃ nānāvirāgavimalaketumālā-
samujjalitacārumatthakasobhaṃ nayanarasāyanamiva brahmadevamanujanāgayakkhagaṇānaṃ
buddharūpaṃ passanto satta divasāni akkhipūjaṃ nāma akāsi.
Rājā kira abhisekaṃ pāpuṇitvā tīṇiyeva saṃvaccharāni bāhirapāsaṇḍaṃ
pariggaṇhi. Catutthe saṃvacchare buddhasāsane pasīdi. Tassa kira
pitā bindusāro brāhmaṇabhatto ahosi. So brāhmaṇānañca
brāhmaṇajātiyapāsaṇḍānañca paṇḍaraṅgaparibbājakādīnaṃ saṭṭhisahassamattānaṃ
niccabhattaṃ paṭṭhapeti. Asokopi pitarā pavattitaṃ dānaṃ
attano antepure tatheva dadamāno ekadivasaṃ sīhapañjare
ṭhito te upasamaparibāhirena ācārena bhuñjamāne asaṃyatindriye
avinītairiyāpathe disvā cintesi īdisaṃ dānaṃ upaparikkhitvā
yuttaṭṭhāne dātuṃ vaṭṭatīti evaṃ cintetvā amacce āha
gacchatha bhaṇe attano attano sādhusammate samaṇabrāhmaṇe
antepuraṃ atiharatha dānaṃ dassāmāti. Amaccā sādhu devāti
rañño paṭissuṇitvā te te paṇḍaraṅgaparibbājakājīvakaniggaṇṭhādayo
ānetvā ime mahārāja amhākaṃ arahantoti āhaṃsu. Atha
rājā antepure uccāvacāni āsanāni paññāpetvā āgacchantūti
vatvā āgatāgate āha attano attano paṭirūpe āsane
nisīdathāti. Tesu ekacce bhaddapīṭhakesu ekacce phalakapīṭhakesu
Nisīdiṃsu. Taṃ disvā rājā natthi tesaṃ antosāroti ñatvā
tesaṃ anurūpaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ datvā uyyojesi. Evaṃ
gacchante kāle ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhito addasa nigrodhasāmaṇeraṃ
rājaṅgaṇena gacchantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ iriyāpathasampannaṃ.
     Ko panāyaṃ nigrodho nāma. Bindusārarañño jeṭṭhaputtassa
sumanarājakumārassa putto. Tatrāyaṃ anupubbīkathā.
Bindusārarañño kira dubbalakāleyeva asokakumāro attanā laddhaṃ
ujjenīrajjaṃ pahāya āgantvā sabbaṃ nagaraṃ attano hatthagataṃ
katvā sumanaṃ rājakumāraṃ aggahesi. Taṃ divasameva sumanassa
rājakumārassa sumanā nāma devī paripuṇṇagabbhā ahosi.
Sā aññātakavesena nikkhamitvā avidūre aññataraṃ caṇḍālagāmaṃ
sandhāya gacchantī jeṭṭhakacaṇḍālassa  gehato avidūre aññatarasmiṃ
nigrodharukkhe adhivatthāya devatāya ito ehi sumaneti vadantiyā
saddaṃ sutvā tassā samīpaṃ gatā. Devatā attano ānubhāvena
ekaṃ sālaṃ nimminitvā ettha vasāhīti adāsi. Sā taṃ sālaṃ
pāvisi. Gatadivaseyeva puttaṃ vijāyi. Sā tassa nigrodhadevatāya
pariggahitattā nigrodhotveva nāmaṃ akāsi. Jeṭṭhacaṇḍālo
diṭṭhadivasato pabhūti taṃ attano sāmidhītaraṃ viya maññamāno
nibaddhavattaṃ paṭṭhapesi. Rājadhītā tattha satta vassāni vasi.
Nigrodhakumāropi sattavassiko jāto. Tadā mahāvaruṇatthero
nāma eko arahā dārakassa hetusampadaṃ disvā vicāramāno
Sattavassikodāni dārako kālo naṃ pabbājetunti cintetvā
rājadhītāya ārocāpetvā nigrodhakumāraṃ pabbājesi. Kumāro
khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇi. So ekadivasaṃ pātova sarīraṃ
paṭijaggitvā ācariyūpajjhāyavattaṃ katvā pattacīvaramādāya mātu
upāsikāya gehadvāraṃ gacchāmīti nikkhami. Mātu nivāsaṭṭhānañcassa
dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisitvā nagaramajjhena gantvā pācīnadvārena
nikkhamitvā gantabbaṃ hoti. Tena ca samayena asoko dhammarājā
pācīnadisābhimukho sīhapañjare caṅkamati. Taṃkhaṇaṃyeva nigrodho
rājaṅgaṇaṃ sampāpuṇi santindriyo santamānaso yuggamattaṃ 1-
pekkhamāno. Tena vuttaṃ ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhito addasa
nigrodhasāmaṇeraṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ
iriyāpathasampannanti.
     Disvānassa etadahosi ayaṃ jano sabbopi vikkhittacitto
bhantamigapaṭibhāgo ayaṃ pana dārako avikkhittacitto ativiyassa
ālokitaṃ vilokitaṃ sammiñjitaṃ pasāraṇañca 2- sobhati addhā
etassa abbhantare lokuttaradhammo bhavissatīti. Rañño saha
dassaneneva sāmaṇere cittaṃ pasīdi pemaṃ saṇṭhahi. Kasmā.
Pubbepi kira puññakaraṇakāle esa rañño jeṭṭhabhātā vāṇijako
ahosi. Vuttampi hetaṃ 3-
@Footnote: 1. porāṇapotthakepi īdisameva dissati. yugamattanti pana yuttataraṃ sabbattha tatheva
@dissamānattā .    2. pasāritañca .    3. khu. jā. 27/91. tadaṭṭhakathā 3/313.
       Pubbeva sannivāsena      paccuppannahitena vā
       evantaṃ jāyate pemaṃ     uppalaṃva yathodaketi.
     Atha rājā sañjātapemo sambahumāno etaṃ sāmaṇeraṃ
pakkosathāti amacce pesesi. Te aticirāyantīti puna dve tayo
pesesi turitaṃ āgacchatūti. Sāmaṇero attano pakatiyāeva agamāsi.
Rājā paṭirūpamāsanaṃ ñatvā nisīdathāti āha. So itocitoca
viloketvā natthidāni aññe bhikkhūti samussitasetacchattaṃ rājapallaṅkaṃ
upasaṅkamitvā pattaggahaṇatthāya rañño ākāraṃ dassesi.
Rājā taṃ pallaṅkasamīpaṃ upagacchantaṃyeva disvā cintesi ajjeva
dāni ayaṃ sāmaṇero imassa gehassa sāmiko bhavissatīti.
Sāmaṇero rañño hatthe pattaṃ datvā pallaṅkaṃ abhiruhitvā nisīdi.
Rājā attano atthāya sampāditaṃ sabbaṃ yāgukhajjakabhattavikatiṃ
upanāmesi. Sāmaṇero attano yāpanīyamattakameva sampaṭicchi.
Bhattakiccāvasāne rājā āha satthārā tumhākaṃ dinnaṃ ovādaṃ
jānāthāti. Jānāmi mahārāja ekadesenāti. Tāta mayhampi naṃ
kathehīti. Sādhu mahārājāti rañño anurūpaṃ dhammapade appamādavaggaṃ
anumodanatthāya abhāsi. Rājā
     appamādo amataṃ padaṃ pamādo maccuno padanti
sutvāva aññātaṃ tāta pariyosāpehīti āha. Anumodanāvasāne
ca aṭṭha te tāta dhuvabhattāni dammīti āha. Sāmaṇero
āha etāni ahaṃ upajjhāyassa dammi mahārājāti. Ko ayaṃ
tāta upajjhāyo nāmāti. Vajjāvajjaṃ disvā codetā sāretā
Ca mahārājāti. Aññānipi te tāta aṭṭha dammīti. Etāni
ācariyassa dammi mahārājāti. Ko ayaṃ tāta ācariyo nāmāti.
Imasmiṃ sāsane sikkhitabbadhammesu patiṭṭhāpetā mahārājāti. Sādhu
tāta aññānipi te aṭṭha dammīti. Etāni bhikkhusaṅghassa dammi
mahārājāti. Ko ayaṃ tāta bhikkhusaṅgho nāmāti. Yaṃ nissāya
mahārāja amhākaṃ ācariyūpajjhāyānañca mamañca pabbajjā ca
upasampadā cāti. Rājā bhiyyoso mattāya tuṭṭhacitto āha
aññānipi te tāta aṭṭha dammīti. Sāmaṇero sādhūti
sampaṭicchitvā punadivase dvattiṃsa bhikkhū gahetvā rājantepuraṃ
pavisitvā bhattakiccaṃ akāsi. Rājā aññepi dvattiṃsa bhikkhū
tumhehi saddhiṃ sve bhikkhaṃ gaṇhantūti eteneva upāyena divase
divase vaḍḍhāpento saṭṭhisahassānaṃ brāhmaṇaparibbājakādīnaṃ bhattaṃ
upacchinditvā antonivesane saṭṭhisahassānaṃ bhikkhūnaṃ niccabhattaṃ
paṭṭhapesi nigrodhattheragateneva pasādena. Nigrodhattheropi
rājānaṃ saparisaṃ tīsu saraṇesu pañcasu ca sīlesu patiṭṭhāpetvā
buddhasāsane pothujjanikena pasādena acalappasādaṃ katvā patiṭṭhāpesi.
Puna rājā asokārāmaṃ nāma mahāvihāraṃ kārāpetvā saṭṭhisahassānaṃ
bhikkhūnaṃ bhattaṃ paṭṭhapesi. Sakalajambudīpe ca caturāsītiyā nagarasahassesu
caturāsīti vihārasahassāni kārāpesi caturāsītisahassacetiyapaṭimaṇḍitāni
dhammeneva no adhammena.
     Ekadivasaṃ kira rājā asokārāme mahādānaṃ datvā
Saṭṭhisahassasaṅkhayassa bhikkhusaṅghassa majjhe nisajja saṅghaṃ catūhi paccayehi
pavāretvā imaṃ pañhaṃ pucchi bhante bhagavatā desitadhammo nāma
kittako hotīti. Aṅgato mahārāja navaṅgāni khandhato
caturāsītidhammakkhandhasahassānīti. Rājā dhamme pasīditvā ekekaṃ
dhammakkhandhaṃ ekekavihārena pūjessāmīti ekadivasameva channavutikoṭidhanaṃ
visajjetvā amacce āṇāpesi etha bhaṇe ekamekasmiṃ nagare
ekamekaṃ vihāraṃ kārāpentā caturāsītiyā nagarasahassesu caturāsīti-
vihārasahassāni kārāpethāti sayañca asokārāme asokamahāvihāratthāya
kammaṃ paṭṭhapesi. Saṅgho indaguttattherannāma mahiddhiyaṃ mahānubhāvaṃ
khīṇāsavaṃ navakammādhiṭṭhāyakaṃ adāsi. Thero yaṃyaṃ na niṭṭhāti
taṃ taṃ attano ānubhāvena niṭṭhāpesi. Evampi tīhi saṃvaccharehi
vihārakammaṃ niṭṭhāpesi.
     Ekadivasameva sabbanagarehi paṇṇāni āgamiṃsu. Amaccā
rañño ārocesuṃ niṭṭhitāni deva caturāsītivihārasahassānīti.
Rājā nagare bheriñcārāpesi ito sattannaṃ divasānaṃ accayena
vihāramaho bhavissati sabbe aṭṭha sīlaṅgāni samādiyitvā antonagare
bahinagare ca vihāramahaṃ paṭiyādentūti. Tato sattannaṃ divasānaṃ
accayena sabbālaṅkāravibhūsitāya anekasatasahassasaṅkhāya caturaṅginiyā
senāya parivuto rājā devaloke amaravatiyā rājadhāniyā sirito
adhikatarasassirikaṃ viya nagaraṃ kātukāmena ussāhajātena mahājanena
alaṅkatapaṭiyattaṃ nagaraṃ anuvicaranto vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghassa majjhe
Aṭṭhāsi. Tasmiñca khaṇe sannipatitā asīti bhikkhukoṭiyo ahesuṃ.
Bhikkhunīnañca pana channavutisatasahassāni. Tattha khīṇāsavabhikkhūyeva
satasahassasaṅkhā ahesuṃ. Tesaṃ etadahosi sace rājā attano
adhikāraṃ anavasesaṃ passeyya ativiya buddhasāsane pasīdeyyāti tato
lokavivaraṇaṃ nāma pāṭihāriyaṃ akaṃsu. Rājā asokārāme ṭhitova
catuddisā anuvilokento samantato samuddapariyantaṃ jambudīpaṃ passati
caturāsītiñca vihārasahassāni uḷārāya vihāramahapūjāya virocamānāni.
So taṃ vibhūtiṃ passamāno uḷārena pītipāmujjena samannāgato atthi
pana aññassapi kassaci evarūpaṃ pītipāmujjaṃ uppannapubbanti cintento
bhikkhusaṅghaṃ pucchi bhante amhākaṃ lokanāthassa dasabalassa sāsane
ko mahāpariccāgaṃ pariccaji kassa pariccāgo mahantoti. Bhikkhusaṅgho
moggalīputtatissattherassa bhāraṃ akāsi. Thero āha
mahārāja dasabalassa sāsane paccayadāyako nāma tayā sadiso
dharamānepi tathāgate na koci ahosi taveva pariccāgo mahāti. Rājā
therassa vacanaṃ sutvā uḷārena pītipāmujjena nirantaraṃ phuṭṭhasarīro
hutvā cintesi natthi kira mayā sadiso paccayadāyako mayhaṃ kira
pariccāgo mahā ahaṃ kira deyyadhammena sāsanaṃ paggaṇhāmi
kiṃ panāhaṃ evaṃ sati sāsanassa dāyādo homi na homīti. Tato
bhikkhusaṅghaṃ pucchi bhavāmi nu kho ahaṃ bhante sāsanassa dāyādoti.
Tato moggalīputtatissatthero rañño idaṃ vacanaṃ sutvā rājaputtassa
mahindassa upanissayasampattiṃ sampassamāno sace ayaṃ rājakumāro
Pabbajissati sāsanassa ativiya vuḍḍhi bhavissatīti cintetvā rājānaṃ
etadavoca na kho mahārāja ettāvatā sāsanassa dāyādo hoti
apica kho paccayadāyakoti vā upaṭṭhākoti vā saṅkhyaṃ gacchati
yopi hi mahārāja paṭhavito yāvabrahmalokaparimāṇaṃ paccayarāsiṃ
dadeyya sopi sāsane dāyādoti saṅkhyaṃ na gacchatīti. Atha
kathañcarahi bhante sāsanassa dāyādo hotīti. Yo hi koci
mahārāja aḍḍho vā daliddo vā attano orasaṃ puttaṃ pabbājeti
ayaṃ vuccati mahārāja dāyādo sāsanassāti. Evaṃ vutte asoko
dhammarājā ahaṃ kira evarūpaṃ pariccāgaṃ katvāpi neva sāsanassa
dāyādabhāvaṃ pattoti sāsane dāyādabhāvaṃ paṭṭhayamāno itocitoca
viloketvā addasa mahindaṃ kumāraṃ avidūre ṭhitaṃ. Disvānassa
etadahosi kiñcāpi ahaṃ imaṃ kumāraṃ tissakumārassa pabbajitakālato
pabhūti uparajje ṭhapetukāmo athayo uparajjatopi pabbajjāva
uttamāti. Tato kumāraṃ āha sakkasi tvaṃ tāta pabbajitunti.
Kumāro pakatiyāpi tissakumārassa pabbajitakālato pabhūti pabbajitukāmova
rañño vacanaṃ sutvā ativiya pāmujjajāto hutvā āha
pabbajāmi deva maṃ pabbājetvā tumhe sāsane dāyādā hothāti.
Tena ca samayena rājadhītā saṅghamittāpi tasmiṃyeva ṭhāne ṭhitā
hoti. Tassāva sāmiko aggibrahmā nāma kumāro uparājena
tissakumārena saddhiṃ pabbajito hoti. Rājā taṃ disvā āha
tvampi amma pabbajituṃ sakkasīti. Sādhutāta sakkomīti. Rājā
Puttānaṃ manaṃ labhitvā pahaṭṭhacitto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca bhante ime
dārake pabbājetvā maṃ sāsane dāyādaṃ karothāti. Saṅgho rañño
vacanaṃ sampaṭicchitvā kumāraṃ moggalīputtatissattherena upajjhāyena
mahādevattherena ca ācariyena pabbajāpesi 1- majjhantikattherena
ācariyena upasampādesi. Tadā kira kumāro paripuṇṇavīsativasso
hoti. So tasmiṃyeva upasampadamaṇḍale saha paṭisambhidāhi
arahattaṃ pāpuṇi. Saṅghamittāyapi rājadhītāya ācariyā āyupālittherī
nāma upajjhāyā pana dhammapālittherī nāma ahosi. Tadā
kira saṅghamittā aṭṭhārasavassā hoti. Taṃ pabbajitamattaṃ tasmiṃyeva
sīmāmaṇḍale sikkhāya patiṭṭhapesuṃ. Ubhinnaṃ pabbajitakāle rājā
chavassābhiseko hoti. Atha mahindatthero upasampannakālato pabhūti
attano upajjhāyasseva santike dhammañca vinayañca pariyāpuṇanto
dvepi saṅgītiyo āruḷhaṃ tipiṭakasaṅgahitaṃ sāṭṭhakathaṃ sabbaṃ theravādaṃ
tiṇṇaṃ vassānaṃ abbhantare uggahetvā attano upajjhāyassa
antevāsikānaṃ sahassamattānaṃ bhikkhūnaṃ pāmokkho ahosi. Tadā
asoko dhammarājā  navavassābhiseko hoti.
     Rañño pana aṭṭhavassābhisekakāleyeva kontaputtatissatthero
byādhipaṭikammatthaṃ bhikkhācāravattena āhiṇḍitvā pasatamattaṃ sappī
alabhitvā byādhibalena parikkhīṇāyusaṅkhāro bhikkhusaṅghaṃ appamādena
ovaditvā ākāse pallaṅkena nisīditvā tejodhātuṃ samāpajjitvā
@Footnote: 1. pabbājesi.
Parinibbāyi. Rājā taṃ pavuttiṃ sutvā therassa sakkāraṃ katvā
mayi nāma rajjaṃ kārente evaṃ bhikkhūnaṃ paccayā dullabhāti nagarassa
catūsu dvāresu pokkharaṇiyo kāretvā bhesajjassa pūrāpetvā
dāpesi. Tena kira samayena pāṭaliputtassa catūsu dvāresu cattāri
satasahassāni sabhāyaṃ satasahassanti divase divase pañca satasahassāni
rañño uppajjanti. Tato rājā nigrodhattherassa devasikaṃ
satasahassaṃ visajjesi. Buddhassa cetiye gandhamālādīhi pūjanatthāya
satasahassaṃ dhammassa satasahassaṃ. Taṃ dhammadharānaṃ bahussutānaṃ
catuppaccayatthāya upanīyati. Saṅghassa satasahassaṃ. Catūsu dvāresu
bhesajjatthaṃ satasahassaṃ. Evaṃ sāsane uḷāro lābhasakkāro
nibbatti. Titthiyā parihīnalābhasakkārā antamaso ghāsacchādanamattampi
alabhantā lābhasakkāraṃ paṭṭhayamānā sāsane pabbajitvā sakāni
sakāni diṭṭhigatāni ayaṃ dhammo ayaṃ vinayoti dīpenti.
Pabbajjaṃ alabhamānāpi sayameva muṇḍetvā kāsāyāni acchādetvā
vihāresu vicarantā uposathampi pavāraṇampi saṅghakammampi gaṇakammampi
pavisanti. Bhikkhū tehi saddhiṃ uposathaṃ  na karonti. Tadā
moggalīputtatissatthero uppannaṃdāni adhikaraṇaṃ taṃ nacirasseva kakkhaḷaṃ
bhavissati na kho panetaṃ sakkā imesaṃ majjhe vasantena vūpasametunti
mahindattherassa gaṇaṃ niyyādetvā attanā phāsukavihārena viharitukāmo
adhogaṅgaṃ pabbataṃ agamāsi. Tepi kho titthiyā bhikkhusaṅghena dhammena
vinayena satthu sāsanena niggayhamānāpi dhammavinayānulomāya
Paṭipattiyā asaṇṭhahantā anekarūpaṃ sāsanassa abbudañca malañca
kaṇṭakañca samuṭṭhāpesuṃ. Keci aggiṃ paricaranti. Keci
pañcātape tappanti. Keci ādiccaṃ anuparivattanti. Keci dhammañca
vinayañca vo bhindissāmāti 1- paggaṇhiṃsu. Tadā bhikkhusaṅgho na
tehi saddhiṃ uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā akāsi. Asokārāme
satta vassāni uposatho upacchijji. Raññopi etamatthaṃ ārocesuṃ.
Rājā ekaṃ amaccaṃ āṇāpeti vihāraṃ gantvā adhikaraṇaṃ
vūpasametvā uposathaṃ kārāpehīti. Amacco rājānaṃ paṭipucchituṃ
avisahanto aññe amacce upasaṅkamitvā āha rājā maṃ vihāraṃ
gantvā adhikaraṇaṃ vūpasametvā uposathaṃ karohīti pahiṇi kathannukho
adhikaraṇaṃ vūpasammatīti. Te āhaṃsu mayaṃ evaṃ sallakkhema yathā
nāma paccantaṃ vūpasamentā core ghātenti evameva ye uposathaṃ
na karonti te mārāpetukāmo rājā bhavissatīti. Atha so
amacco vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā āha ahaṃ raññā
uposathaṃ kārāpehīti pesito karotha dāni bhante uposathakammanti.
Bhikkhū na mayaṃ titthiyehi saddhiṃ uposathaṃ karomāti āhaṃsu.
Amacco therāsanato paṭṭhāya asinā sīsāni pātetuṃ āraddho.
Addasā kho tissatthero taṃ amaccaṃ tathā vipaṭipannaṃ.
     Tissatthero nāma na yo so rañño ekamātiko bhātā
tissakumāro nāma. Taṃ kira rājā pattābhiseko uparajje ṭhapesi.
So ekadivasaṃ vanacaraṃ gato addasa mahantaṃ migasaṅghaṃ cittāya kīḷikāya
@Footnote: 1. vobhindissāma.
Kīḷantaṃ. Disvānassa etadahosi ime tāva tiṇabhakkhā migā evaṃ
kīḷanti ime pana samaṇā rājakule paṇītāni bhojanāni bhuñjitvā
mudukāsu seyyāsu sayamānā kiṃva manāpaṃ kīḷitaṃ na kiḷissantīti.
So tato āgantvā imaṃ attano vitakkaṃ rañño ārocesi.
Rājā aṭṭhāne kukkuccāyitaṃ kumārena handa naṃ evaṃ saññāpessāmīti
ekadivasaṃ kenaci kāraṇena kuddho viya ehi satta divase
rajjaṃ sampaṭiccha tato taṃ ghātessāmīti maraṇabhayena tajjetvā
tamatthaṃ saññāpesi. So kira kumāro sattame divase maṃ
mārāpessatīti na cittarūpaṃ nahāyi na bhuñji na supi ativiya lūkhasarīro
ahosi. Tato naṃ rājā pucchi kissa tvaṃ evarūpo jātoti.
Maraṇabhayena devāti. Are tvaṃ nāma paricchinnamaraṇaṃ sampassamāno
vissattho na kīḷasi bhikkhū assāsappassāsūpanibaddhaṃ maraṇaṃ pekkhamānā
kathaṃ kīḷissantīti. Tato pabhūti kumāro sāsane pasīdi.
So punekadivasaṃ migavaṃ nikkhamitvā araññe anuvicaramāno addasa
yonakamahādhammarakkhittattheraṃ aññatarena hatthināgena sālasākhaṃ gahetvā
vījiyamānaṃ nisinnaṃ. Disvāna pāmujjajāto cintesi kadā nukho
ahampi ayaṃ mahāthero viya pabbajeyyaṃ siyā nukho so divasoti.
Thero tassa ajjhāsayaṃ viditvā tassa passantasseva ākāse
uppatitvā asokārāme pokkharaṇiyā udakatale ṭhatvā cīvarañca
uttarāsaṅgañca ākāse laggetvā nahāyituṃ āraddho. Kumāro
therassānubhāvaṃ disvā ativiya pasanno ajjeva pabbajissāmīti
Nivattitvā rañño ārocesi pabbajissāmahaṃ devāti. Rājā
anekappakāraṃ yācitvā taṃ nivattetuṃ asakkonto asokārāmagamanīyaṃ
maggaṃ alaṅkārāpetvā kumāraṃ chaṇavesaṃ gāhāpetvā alaṅkatāya
senāya parivārāpetvā vihāraṃ nesi. Yuvarājā kira pabbajissatīti
sutvā bahū bhikkhū pattacīvarāni paṭiyādesuṃ. Kumāro padhānagharaṃ
gantvā mahādhammarakkhitattherasseva santike pabbaji saddhiṃ
purisasatasahassena. Kumārassa pana anupabbajitakānaṃ gaṇanaparicchedo
natthi. Kumāro rañño catuvassābhisekakāle pabbajito. Atha
añño rañño bhāgineyyo saṅghamittāya sāmiko aggibrahmā
nāma kumāro atthi. Saṅghamittā tassa ekameva puttaṃ vijāyi.
Sopi yuvarājā pabbajitoti sutvā rājānaṃ upasaṅkamitvā ahampi
deva pabbajissāmīti yāci. Pabbaja tātāti ca raññā anuññāto
taṃ divasameva pabbaji. Evaṃ anupabbajito uḷāravibhavena khattiyajanena
rañño kaniṭṭhabhātā tissattheroti viññeyyo.
     So taṃ amaccaṃ tathā vipaṭipannaṃ disvā cintesi na rājā
there māretuṃ pahiṇeyya addhā imassevetaṃ amaccassa duggahitaṃ
bhavissatīti gantvā sayaṃ tassa āsanne āsane nisīdi. So
theraṃ sañjānitvā satthaṃ nipātetuṃ avisahanto gantvā rañño
ārocesi ahaṃ deva uposathaṃ kātuṃ anicchantānaṃ ettakānannāma
bhikkhūnaṃ sīsāni pātesiṃ atha ayyassa tissattherassa paṭipāṭi
sampattā kinti karomīti. Rājā sutvāva are kimpana tvaṃ
Mayā bhikkhū ghātetuṃ pesitoti tāvadeva sarīre uppannadāho hutvā
vihāraṃ gantvā there bhikkhū pucchi ayaṃ bhante amacco mayā
anāṇattova evaṃ akāsi kassa nukho iminā pāpena
bhavitabbanti. Ekacce therā ayaṃ tava vacanena akāsi tuyhametaṃ
pāpanti āhaṃsu. Ekacce ubhinnampi vo etaṃ pāpanti
āhaṃsu. Ekacce evamāhaṃsu kiṃ pana te mahārāja atthi cittaṃ
ayaṃ gantvā bhikkhū ghātetūti. Natthi bhante kusalādhippāyo
ahaṃ pesesiṃ samaggo bhikkhusaṅgho uposathaṃ karotūti. Sace tvaṃ
kusalādhippāyo natthi tuyhaṃ pāpaṃ amaccassevetaṃ pāpanti.
Rājā dveḷhakajāto āha atthi nukho bhante koci bhikkhu
mametaṃ dveḷhakaṃ chinditvā sāsanaṃ paggahetuṃ  samatthoti. Atthi
mahārāja moggalīputtatissatthero nāma so te imaṃ dveḷhakaṃ
chinditvā sāsanaṃ paggaṇhituṃ samatthoti. Rājā tadaheva cattāro
dhammakathike ekekaṃ bhikkhusahassaparivāraṃ cattāro ca amacce
ekekapurisasahassaparivāraṃ 1- theraṃ gaṇhitvā āgacchathāti pesesi. Te
gantvā rājā tumhe pakkosatīti āhaṃsu. Thero na āgañchi.
Dutiyampikho rājā aṭṭha dhammakathike aṭṭha ca amacce
sahassasahassaparivāreyeva pesesi rājā bhante pakkosatīti vatvā
gaṇhitvāva āgacchathāti. Te tatheva āhaṃsu. Dutiyampikho thero
nāgañchi. Rājā there pucchi ahaṃ bhante dvikkhattuṃ pahiṇiṃ
kasmā thero nāgacchatīti. Rājā pakkosatīti vuttattā mahārāja
@Footnote: 1. ekekaṃ purisasahassaparivāraṃ.
Nāgacchati evaṃ pana vutte āgaccheyya sāsanaṃ bhante osīdati
amhākaṃ sāsanaṃ paggaṇhaṇatthāya sahāyakā hothāti. Atha rājā
tathā vatvā soḷasa dhammakathike soḷasa ca amacce sahassasahassaparivāre
pesesi. Bhikkhū puna paṭipucchi mahallako nukho bhante thero
daharo nukhoti. Mahallako mahārājāti. Vayhaṃ vā sivikaṃ vā
abhiruhissati bhanteti. Nābhiruhissati mahārājāti. Kuhiṃ bhante
thero vasatīti. Upari gaṅgāya mahārājāti. Rājā āha tenahi
bhaṇe nāvāsaṅghāṭaṃ bandhitvā tattheva theraṃ nisīdāpetvā dvīsupi
tīresu ārakkhaṃ saṃvidhāya theraṃ ānethāti. Bhikkhū ca amaccā ca
therassa santikaṃ gantvā rañño sāsanaṃ ārocesuṃ. Thero sutvā
yaṃ kho ahaṃ mūlato paṭṭhāya sāsanaṃ  paggaṇhissāmīti pabbajitomhi
ayaṃ dāni me so kālo anuppattoti cammakhaṇḍaṃ gahetvā
uṭṭhahi. Atha thero sve pāṭaliputtaṃ sampāpuṇissatīti rattibhāge
rājā supinaṃ addasa. Evarūpo supino ahosi sabbaseto
hatthināgo āgantvā rājānaṃ sīsato paṭṭhāya parāmasitvā
dakkhiṇahatthe aggahesi. Punadivase rājā supinajjhāyake pucchi
mayā evarūpo supino diṭṭho kiṃ me bhavissatīti. Eko
taṃ mahārāja samaṇanāgo dakkhiṇahatthe gaṇhissatīti. Atha
rājā tāvadeva thero āgatoti sutvā gaṅgātīraṃ gantvā nadiṃ
otaritvā abbhuggacchanto jānumatte udake theraṃ sampāpuṇitvā
therassa nāvāto otarantassa hatthaṃ adāsi. Thero rājānaṃ
Dakkhiṇahatthe aggahesi. Taṃ disvā asiggāhā therassa
sīsampātessāmāti kosato asiṃ abbāhiṃsu. Kasmā. Etaṃ
kira cārittaṃ rājakulesu yo rājānaṃ hatthe gaṇhāti tassa
asinā sīsampātetabbanti. Rājā chāyaṃyeva disvā āha pubbepi
ahaṃ bhikkhūsu viruddhakāraṇā assādaṃ na vindāmi mākho there
virujjhitthāti. Thero pana kasmā rājānaṃ hatthe aggahesīti.
Yasmā raññā pañhaṃ pucchanatthāya pakkosāpito tasmā antevāsiko
me ayanti aggahesi. Rājā theraṃ attano uyyānaṃ
netvā bāhirato tikkhattuṃ parivārāpetvā ārakkhaṃ ṭhapetvā sayameva
therassa pāde dhovitvā telena makkhetvā therassa santike nisīditvā
paṭibalo nukho thero mama kaṅkhaṃ chinditvā uppannaṃ adhikaraṇaṃ
vūpasametvā sāsanaṃ paggaṇhitunti vīmaṃsanatthāya ahaṃ bhante ekaṃ
pāṭihāriyaṃ daṭṭhukāmoti āha. Kataraṃ pāṭihāriyaṃ daṭṭhukāmosi
mahārājāti. Paṭhavīkampanaṃ daṭṭhukāmo bhanteti. Sakalaṃ paṭhavīkampanaṃ
daṭṭhukāmosi mahārāja padesapaṭhavīkampananti. Kataraṃ panettha bhante
dukkaranti. Kinnukho mahārāja kaṃsapātiyā udakapuṇṇāya sabbaṃ
udakaṃ kampetuṃ dukkaraṃ udāhu upaḍḍhanti. Upaḍḍhaṃ bhanteti.
Evameva kho mahārāja padesapaṭhavīkampanaṃ dukkaranti. Tenahi bhante
padesapaṭhavīkampanaṃ passissāmīti. Tenahi mahārāja samantato yojane
yojane puratthimāya disāya ekena cakkena sīmaṃ akkamitvā ratho
tiṭṭhatu dakkhiṇāya disāya dvīhi pādehi sīmaṃ akkamitvā asso
Tiṭṭhatu pacchimāya disāya ekena pādena sīmaṃ akkamitvā puriso
tiṭṭhatu uttarāya disāya upaḍḍhabhāgena akkamitvā ekā udakapātī
tiṭṭhatūti. Rājā tathā kārāpesi. Thero abhiññāpādakaṃ
catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya rājā passatūti yojanappamāṇaṃ
paṭhavīcalanaṃ adhiṭṭhahi. Puratthimadisāya rathassa antosīmāya ṭhitova
pādo cali itaro na cali. Evaṃ dakkhiṇapacchimadisāsu assapurisānaṃ
antosīmāya ṭhitapādāyeva caliṃsu upaḍḍhūpaḍḍhaṃ sarīrañca.
Uttaradisāya udakapātiyāpi antosīmāya ṭhitaṃ upaḍḍhabhāgagatameva
udakaṃ cali avasesaṃ niccalamahosīti. Rājā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā
sakkati dāni 1- thero sāsanaṃ paggahitunti niṭṭhaṃ gantvā attano
kukkuccaṃ pucchi ahaṃ bhante ekaṃ amaccaṃ vihāraṃ gantvā adhikaraṇaṃ
vūpasametvā uposathaṃ kārehīti pahiṇiṃ so vihāraṃ gantvā ettake
bhikkhū jīvitā voropesi etaṃ pāpaṃ kassa hotīti. Kiṃ pana te
mahārāja atthi cittaṃ ayaṃ vihāraṃ gantvā bhikkhū ghātetūti.
Natthi bhanteti. Sace te mahārāja natthi evarūpaṃ cittaṃ natthi
tuyhaṃ pāpanti. Atha thero rājānaṃ etamatthaṃ iminā suttena
saññāpesi cetanāhaṃ bhikkhave kammaṃ vadāmi cetayitvā kammaṃ
karoti kāyena vācāya manasāti 2-. Tamevatthaṃ paridīpetuṃ tittirajātakaṃ 3-
āhari atīte mahārāja dīpakatittiro tāpasaṃ pucchi
       ñātako no nisinnoti   bahu āgacchatī jano
@Footnote: 1. sakkhatītipi dissati .   2. aṅ. chakka. 22/463 .   3. jā. catukka. 4/305.
     Paṭicca kammaṃ phussati 1- tasmiṃ me saṅkatī manoti.
Tāpaso āha atthi pana te cittaṃ mama saddena ca rūpadassanena
ca āgantvā ete pakkhino bajjhantu vā haññantu vāti.
Natthi bhanteti tittiro āha. Tato naṃ tāpaso saññāpesi
sace te natthi cittaṃ natthi pāpaṃ cetayantameva hi kammaṃ
phussati nācetayanti
     na paṭicca kammaṃ phussati mano ca nappadussati
     appossukkassa bhadrassa na pāpamupalippatīti.
Evaṃ thero rājānaṃ saññāpetvā tattheva rājuyyāne satta divasāni
vasanto rājānaṃ samayaṃ uggaṇhāpesi. Rājā sattame divase
asokārāme bhikkhusaṅghaṃ santipātāpetvā sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā
sāṇipākārantare nisinno ekaladdhike ekaladdhike bhikkhū ekato
ekato kārāpetvā ekamekaṃ bhikkhusamūhaṃ pakkosāpetvā pucchi
kiṃvādī sammāsambuddhoti. Tato sassatavādino sassatavādīti
āhaṃsu. Ekaccasassatikā antānantikā amarāvikkhepikā
adhiccasamuppannikā saññivādā asaññivādā nevasaññināsaññivādā
ucchedavādā diṭṭhadhammanibbānavādā diṭṭhadhammanibbānavādīti āhaṃsu.
Rājā paṭhamameva samayassa uggahitattā na ime bhikkhū aññatitthiyā
imeti ñatvā tesaṃ setakāni vatthāni datvā uppabbājesi.
Te sabbepi saṭṭhisahassā ahesuṃ. Athaññe bhikkhū pakkosāpetvā
pucchi kiṃvādī bhante sammāsambuddhoti. Vibhajjavādī mahārājāti.
@Footnote: 1. paṭiccakammaṃ phusatītipi dissati.
Evaṃ vutte rājā theraṃ pucchi vibhajjavādī bhante sammāsambuddhoti.
Āma mahārājāti. Tato rājā suddhaṃdāni bhante sāsanaṃ
karotu bhikkhusaṅgho uposathanti ārakkhaṃ datvā nagaraṃ pāvisi.
Samaggo saṅgho sannipatitvā uposathaṃ akāsi. Tasmiṃ sannipāte
saṭṭhibhikkhusatasahassāni ahesuṃ.
     Tasmiṃ samāgame moggalīputtatissatthero parappavādaṃ maddanto
kathāvatthuppakaraṇaṃ akāsi. Tato saṭṭhisatasahassasaṅkhyesu bhikkhūsu
uccinitvā tipiṭakapariyattidharānaṃ pabhinnapaṭisambhidānaṃ tevijjādibhedānaṃ
bhikkhūnaṃ sahassamekaṃ gahetvā yathā mahākassapatthero ca yasatthero
ca dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu evameva dhammañca vinayañca
saṅgāyanto sabbaṃ sāsane malaṃ visodhetvā tatiyasaṅgītiṃ akāsi.
Saṅgītipariyosāne anekappakāraṃ paṭhavī akampittha. Ayaṃ saṅgīti
navahi māsehi niṭṭhitā yā loke
           katā bhikkhusahassena        tasmā sahassikāti ca
           purimā dve upādāya      tatiyāti ca vuccatīti.
                     Ayaṃ tatiyasaṅgīti.
     Ettāvatā ca kenābhaṭanti etassa pañhassa visajjanatthaṃ
yamavocumhā jambudīpe tāva upālittheraṃ ādiṃ katvā ācariyaparamparāya
yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhaṭaṃ tatrāyaṃ ācariyaparamparā
           upāli dāsako ceva       soṇako siggavo tathā
           tisso moggaliputto ca     pañcete vijitāvino
       Paramparāya vinayaṃ          dīpe jambusirivhaye
       acchijjamānaṃ ānesuṃ       tatiyo yāva saṅgahoti
tassattho  pakāsito hoti.
     Tatiyasaṅgahato pana uddhaṃ imaṃ dīpaṃ mahindādīhi ābhaṭaṃ
mahindato uggahetvā kañci kālaṃ ariṭṭhattherādīhi ābhaṭaṃ tato
yāva ajjatanā tesaṃyeva antevāsikaparamparabhūtāya ācariyaparamparāya
ābhaṭanti veditabbaṃ. Yathāhu porāṇā.
       Tato mahindo iṭṭiyo      uttiyo sambalo tathā
       .............. 1-    Bhaddanāmo ca paṇḍito
       ete nāgā mahāpaññā    jambudīpā idhāgatā
       vinayaṃ te vācayiṃsu         piṭakaṃ tambapaṇṇiyā
       nikāye pañca vācesuṃ      satta ceva pakāraṇe.
       Tato ariṭṭho medhāvī      tissadatto ca paṇḍito
       visārado kāḷasumano       thero ca dīghanāmako
       ............ 1-      Dīghasumano ca paṇḍito
       punareva kāḷasumano        nāgatthero buddharakkhito
       tissatthero ca medhāvī     devatthero ca paṇḍiro
       punareva sumano medhāvī     vinaye ca visārado
       bahussuto cūḷanāgo        gajova duppadhaṃsiyo
       dhammapālitanāmo ca        rohaṇe sādhupūjito
@Footnote: 1. ayaṃ visamapādo naṭṭho paññāyati.
       Tassa sisso mahāpañño      khemanāmo tipeṭako
       dīpe tārakarājāva         paññāya atirocatha
       upatisso ca medhāvī        pussadevo mahākavi
       punareva sumano medhāvī      pupphanāmo bahussuto
       mahākavi mahāsīvo          piṭake sabbattha kovido
       punareva upāli medhāvī      vinaye ca visārado
       mahānāgo mahāpañño       saddhammavaṃsakovido
       punareva abhayo medhāvī      piṭake sabbattha kovido
       tissatthero ca medhāvī      vinaye ca visārado
       tassa sisso mahāpañño      pupphanāmo bahussuto
       sāsanaṃ anurakkhanto         jambudīpe  patiṭṭhito
       cūḷābhayo ca medhāvī        vinaye ca visārado
       tissatthero ca medhāvī      saddhammavaṃsakovido
       cūḷadevo ca medhāvī        vinaye ca visārado
       sīvatthero ca medhāvī       vinaye sabbattha kovido
       ete nāgā mahāpaññā     vinayaññū maggakovidā
       vinayaṃ dīpe pakāsesuṃ       piṭakaṃ tambapaṇṇiyāti.
     Tatrāyaṃ anupubbīkathā. Moggalīputtatissatthero kira imaṃ
tatiyasaṅgītiṃ katvā evaṃ cintesi tattha nukho anāgate sāsanaṃ
suppatiṭṭhitaṃ bhaveyyāti. Athassa upaparikkhato etadahosi
paccantimesu janapadesu suppatiṭṭhitaṃ bhavissatīti. So tesaṃ bhikkhūnaṃ
Bhāraṃ katvā te te bhikkhū tattha tattha pesesi. Majjhantikattheraṃ
kasmīragandhāraraṭṭhaṃ pesesi tvaṃ etaṃ raṭṭhaṃ gantvā ettha sāsanaṃ
patiṭṭhāpehīti. Mahādevattheraṃ tatheva vatvā mahisakamaṇḍalaṃ pesesi.
Rakkhitattheraṃ vanavāsiṃ. Yonakadhammarakkhitattheraṃ aparantakaṃ.
Mahādhammarakkhitattheraṃ mahāraṭṭhaṃ. Mahārakkhitattheraṃ yonakalokaṃ.
Majjhimattheraṃ himavantappadesabhāgaṃ. Soṇakattherañca uttarattherañca
suvaṇṇabhūmiṃ. Attano saddhivihārikaṃ mahindattheraṃ iṭṭiyattherena
uttiyattherena sambalattherena bhaddasālattherena saddhiṃ tambapaṇṇidīpaṃ
pesesi tumhe tambapaṇṇidīpaṃ gantvā ettha sāsanaṃ patiṭṭhāpethāti.
Sabbepi taṃ taṃ disābhāgaṃ gacchantā attapañcamā agamaṃsu paccantimesu
janapadesu pañcavaggo gaṇo alaṃ upasampadakammāyāti maññamānā.
     Tena kho pana samayena kasmīragandhāraraṭṭhe sassapākasamaye
āravāḷo nāma nāgarājā karakavassaṃ nāma vassaṃ vassāpetvā
sassaṃ harāpetvā mahāsamuddaṃ pāpeti. Majjhantikatthero
pāṭaliputtato vehāsaṃ abbhuggantvā hamavati āravāḷadahassa
upari otaritvā āravāḷadahapiṭṭhiyaṃ caṅkamatipi tiṭṭhatipi nisīdatipi
seyyampi kappeti. Nāgamāṇavikā taṃ disvā āravāḷassa
nāgarājassa ārocesuṃ mahārāja eko chinnabhinnapaṭadharo bhaṇḍu
kāsāvavasano amhākaṃ udakaṃ dūsetīti. Nāgarājā taṃ sutvā
tāvadeva kodhābhibhūto nikkhamitvā theraṃ disvā makkhaṃ asahamāno
antalikkhe anekāni bhiṃsanakāni nimmini. Tato tato bhusā vātā
Vāyanti. Rukkhā bhijjanti. Pabbatakūṭāni patanti. Meghā
gajjanti. Vijjulatā niccharanti. Asaniyo phalanti. Bhinnaṃ viya
gagaṇaṃ udakaṃ paggharati. Bhayānakarūpā nāgakumārā sannipatanti.
Sayampi dhūmāyati pajjalati paharaṇavuṭṭhiyo visajjeti ko ayaṃ
muṇḍako chinnabhinnapaṭadharotiādīhi pharusavacanehi theraṃ santajjeti.
Etha gaṇhatha hanatha niddamathaṃ 1- imaṃ samaṇanti nāgabalaṃ āṇāpesi.
Thero sabbantaṃ bhiṃsanakaṃ nāgabalaṃ attano iddhibalena paṭibāhitvā
nāgarājānaṃ āha
       sadevakopi ce loko       āgantvā tāsayeyya maṃ
       na me paṭibalo assa        janetuṃ bhayabheravaṃ.
       Sacepi tvaṃ mahiṃ sabbaṃ        sasamuddaṃ sapabbataṃ
       ukkhipitvā mahānāga        khipeyyāsi mamūpari
       neva me sakkuṇeyyāsi      janetuṃ bhayabheravaṃ.
       Aññadatthuṃ tavevassa         vighāto uragādhipāti.
Evaṃ vutte nāgarājā vihatānubhāvo nipphalavāyāmo dukkhī
dummano pajjhāyanto ahosi. Taṃ thero taṃkhaṇānurūpāya dhammiyā
kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā
tīsu saraṇesu pañcasu sīlesu ca patiṭṭhāpesi saddhiṃ caturāsītiyā
nāgasahassehi. Aññepi bahū himavantavāsino yakkhā ca
gandhabbā ca kumbhaṇḍā ca therassa dhammakathaṃ sutvā saraṇesu ca
@Footnote: 1. niddhamathātipi dissati.
Sīlesu ca patiṭṭhahiṃsu. Pañcakopi yakkho saddhiṃ hāritiyā
yakkhiniyā pañcahi ca puttasatehi paṭhame phale patiṭṭhito.
Athāyasmā majjhantikatthero sabbepi nāgayakkharakkhase āmantetvā
evamāha
       mā dāni kodhaṃ janayittha       ito uddhaṃ yathā pure
       sassaghātañca mākattha         sukhakāmā hi pāṇino
       karotha mettaṃ sattesu        vasantu manujā sukhanti.
Te sabbe sādhu bhanteti therassa paṭissuṇitvā yathānusiṭṭhaṃ
paṭipajjiṃsu. Taṃdivasameva ca nāgarājassa pūjāsamayo hoti.
Atha nāgarājā attano ratanamayaṃ pallaṅkaṃ āharāpetvā therassa
paññāpesi. Nisīdi thero pallaṅke. Nāgarājāpi theraṃ
vījayamāno samīpe aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe kasmīragandhāraraṭṭhavāsino
manussā āgatā theraṃ disvā amhākaṃ nāgarājatopi thero
mahiddhikataroti therameva vanditvā nisinnā. Thero tesaṃ
āsivisopamasuttantaṃ 1- kathesi. Suttapariyosāne asītiyā pāṇasahassānaṃ
dhammābhisamayo ahosi. Kulasatasahassaṃ pabbaji. Tato pabhūti ca
kasmīragandhārā yāvajjatanā kāsāvappajjotā isivātapaṭivātāeva.
       Gantvā kasmīragandhāraṃ       isi majjhantiko tadā
       duṭṭhaṃ nāgaṃ pasādetvā      mocesi bandhanā bahūti.
Mahādevattheropi mahisakamaṇḍalaṃ gantvā devadūtasuttaṃ kathesi.
Suttapariyosāne cattāḷīsapāṇasahassāni dhammacakkhuṃ paṭilabhiṃsu.
@Footnote: 1. alagaddūpamasuttaṃ bhavitabbaṃ.
Cattāḷīsaṃyeva pāṇasahassāni pabbajiṃsu.
       Gantvāna raṭṭhaṃ mahisaṃ        mahādevo mahiddhiko
       codetvā devadūtehi       mocesi bandhanā bahūti.
     Rakkhitatthero pana vanavāsiṃ gantvā ākāse ṭhatvā
anamataggapariyāyakathāya vanavāsike pasādesi. Kathāpariyosāne
panassa saṭṭhisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Sattattiṃsasahassamattā
pabbajiṃsu. Pañca vihārasatāni patiṭṭhahiṃsu. Evaṃ so
tattha sāsanaṃ patiṭṭhāpesi.
       Gantvāna rakkhitatthero      vanavāsiṃ mahiddhiko
       antalikkhe ṭhito tattha       desesi anamataggiyanti.
     Yonakadhammarakkhitattheropi aparantakaṃ gantvā
aggikkhandhūpamasuttantakathāya aparantake pasādetvā sattattiṃsapāṇasahassāni
dhammāmataṃ pāyesi. Khattiyakulatoyeva purisasahassaṃ pabbaji.
Samadhikāni ca cha itthīsahassāni. Evaṃ so tattha sāsanaṃ
patiṭṭhāpesi.
       Aparantakaṃ vigāhitvā        yonako dhammarakkhito
       aggikkhandhūpamenettha        pasādesi jane bahūti.
     Mahādhammarakkhitatthero pana mahāraṭṭhaṃ  gantvā mahānārada-
kassapajātakakathāya mahāraṭṭhake pasādetvā caturāsītipāṇasahassāni
maggaphalesu patiṭṭhāpesi. Terasa sahassāni pabbajiṃsu. Evaṃ so
tattha sāsanaṃ patiṭṭhāpesi.
       Mahāraṭṭhaṃ isi gantvā       so mahādhammarakkhito
       jātakaṃ kathayitvāna          pasādesi mahājananti.
     Mahārakkhitattheropi yonakaraṭṭhaṃ gantvā kāḷakārāmasuttantakathāya
yonakalokaṃ pasādetvā sattattiṃsasahassādhikassa pāṇasatasahassassa
maggaphalālaṅkāraṃ adāsi. Santike cassa dasa sahassāni pabbajiṃsu.
Evaṃ sopi tattha sāsanaṃ patiṭṭhāpesi.
       Yonakaraṭṭhaṃ tadā gantvā     so mahārakkhito isi
       kāḷakārāmasuttena         te pasādesi yonaketi.
     Majjhimatthero pana kassapagottattherena aḷakadevattherena
dundubhissarattherena sahassadevattherena ca saddhiṃ himavantappadesabhāgaṃ
gantvā dhammacakkappavattanasuttantakathāya taṃ padesaṃ pasādetvā
asītipāṇakoṭiyo maggaphalaratanāni paṭilābhesi. Pañcapi cete
therā pañca raṭṭhāni pasādesuṃ. Ekamekassa santike
satasahassamattā pabbajiṃsu. Evaṃ te tattha sāsanaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
        Gantvāna majjhimatthero     himavantaṃ pasādayi
        yakkhasenaṃ pakāsento      dhammacakkappavattanti.
     Soṇakattheropi saddhiṃ uttarattherena suvaṇṇabhūmiṃ agamāsi.
Tena ca samayena tattha ekā rakkhasī samuddato nikkhamitvā
rājakule jāte jāte dārake khādati. Taṃdivasameva rājakule
eko dārako jāto hoti. Manussā theraṃ disvā rakkhasānaṃ
sahāyako esoti maññamānā āvudhāni gahetvā theraṃ paharitukāmā
Gacchanti. Thero kiṃ tumhe āvudhahatthā āgacchathāti āha.
Te āhaṃsu rājakule jāte jāte dārake rakkhasā khādanti
tesaṃ tumhe sahāyakāti. Thero na mayaṃ rakkhasasahāyakā
samaṇā nāma mayaṃ viratā pāṇātipātā .pe. Viratā majjapānā
ekabhattikā sīlavanto brahmacārino kalyāṇadhammāti āha.
Tasmiṃyeva ca khaṇe sā rakkhasī saparivārā samuddato nikkhami
rājakule dārako jāto taṃ khādissāmāti. Manussā taṃ
disvā esā bhante rakkhasī āgacchatīti bhītā viraviṃsu. Thero
rakkhasehi dviguṇe attabhāve nimminitvā tehi attabhāvehi
taṃ rakkhasiṃ saparisaṃ majjhe katvā ubhosu passesu parikkhipi.
Tassā saparisāya etadahosi addhā imehi idaṃ ṭhānaṃ laddhaṃ
bhavissati mayaṃ pana imesaṃ bhakkhā bhavissāmāti. Sabbe rakkhasā
vegasā palāyiṃsu. Theropi te yāva adassanaṃ tāva palāpetvā
dīpassa samantato ārakkhaṃ ṭhapesi. Tasmiṃ pana samaye sannipatitaṃ
mahājanakāyaṃ brahmajālasuttantakathāya pasādetvā saraṇesu ca
sīlesu ca patiṭṭhāpesi. Saṭṭhisahassānaṃ panettha dhammābhisamayo
ahosi. Kuladārakānaṃ aḍḍhuḍḍhāni sahassāni pabbajiṃsu.
Kuladhītānaṃ diyaḍḍhasahassaṃ. Evaṃ so tattha sāsanaṃ patiṭṭhāpesi.
Tato pabhūti rājakule jātadārakānaṃ soṇuttaranāmameva karonti.
       Suvaṇṇabhūmiṃ gantvāna         soṇuttarā mahiddhikā
       pisāce niddhamitvāna        brahmajālaṃ adesisunti.
Mahindatthero pana tambapaṇṇidīpaṃ gantvā sāsanaṃ patiṭṭhāpehīti
upajjhāyena ca bhikkhusaṅghena ca ajjhiṭṭho cintesi kālo nukho me
tambapaṇṇidīpaṃ gantuṃ hoti. Athassa vīmaṃsato na tāva kāloti
ahosi. Kiṃ panassa disvā etadahosi. Muṭasīvarañño
mahallakabhāvaṃ .  tato cintesi ayaṃ rājā mahallako na sakkā imaṃ
gaṇhitvā sāsanaṃ paggahetuṃ idāni panassa putto devānaṃpiyatisso
rajjaṃ kāressati taṃ gaṇhitvā sakkā bhavissati sāsanaṃ paggahetuṃ
handa yāva so samayo āgacchati tāva ñātake olokema puna
dāni mayaṃ imaṃ janapadaṃ āgaccheyyāma vā na vāti. So evaṃ
cintetvā upajjhāyañca bhikkhusaṅghañca vanditvā asokārāmato
nikkhamma tehi iṭṭiyādīhi catūhi therehi saṅghamittāya puttena
sumanasāmaṇerena bhaṇḍakena ca upāsakena saddhiṃ rājagahanagaraparivattakena
dakkhiṇāgirijanapadena cārikañcaramāno ñātake olokento cha māse
atikkāmesi. Athānupubbena mātu nivāsanaṭṭhānaṃ vedisanagarannāma 1-
sampatto. Asoko kira kumārakāle janapadaṃ labhitvā ujjeniṃ
gacchanto vedisanagaraṃ patvā vedisaseṭṭhissa dhītaraṃ aggahesi.
Sā taṃdivasameva gabbhaṃ gahetvā ujjeniyaṃ mahindakumāraṃ vijāyi.
Kumārassa cuddasavassakāle rājā abhisekaṃ pāpuṇi. Sā tassa
mātā tena samayena ñātighare vasati. Tena vuttaṃ anupubbena
mātu nivāsanaṭṭhānaṃ vedisanagarannāma sampattoti. Sampattañca
@Footnote: 1. veṭisanagarannāmātipi dissati.
Pana theraṃ disvā theramātā devī pāde sirasā vanditvā bhikkhaṃ
datvā theraṃ attanā kataṃ vedisagirimahāvihāraṃ nāma āropesi.
Thero tasmiṃ vihāre nisinno cintesi amhākaṃ idha kattabbakiccaṃ
niṭṭhitaṃ samayo nukho idāni laṅkādīpaṃ gantunti. Tato cintesi
anubhavatu tāva me pitarā pesitaṃ abhisekaṃ devānaṃpiyatisso
ratanattayaguṇañca suṇātu chaṇatthañca nagarato nikkhamitvā missakapabbataṃ
abhiruhatu tadā taṃ tattha dakkhissāmāti. Athāparaṃ ekamāsaṃ
tattheva vāsaṃ kappesi. Māsātikkamena ca jeṭṭhamūlamāsapuṇṇamāyaṃ
uposathadivase sannipatitā sabbepi kālo nukho amhākaṃ tambapaṇṇidīpaṃ
gamanāya udāhu noti mantayiṃsu. Tenāhu porāṇā
       mahindo nāma nāmena        saṅghatthero tadā ahu
       iṭṭiyo uttiyo thero       bhaddasālo ca sambalo
       sāmaṇero ca sumano         chaḷabhiñño mahiddhiko
       bhaṇḍako sattamo tesaṃ        diṭṭhasacco upāsako
       iti hete mahānāgā        mantayiṃsu rahogatāti.
Tadā sakko devānamindo mahindattheraṃ upasaṅkamitvā etadavoca
kālakato bhante muṭasīvarājā idāni devānaṃpiyatissamahārājā rajjaṃ
kāresi sammāsambuddhena ca tumhe byākatā anāgate mahindo nāma
bhikkhu tambapaṇṇidīpaṃ pasādessatīti tasmātiha vo bhante kālo
dīpavaraṃ gamanāya ahampi vo sahāyo bhavissāmīti. Kasmā pana
sakko evamāha. Bhagavā kirassa bodhimūleeva buddhacakkhunā lokaṃ
Voloketvā anāgate imassa dīpassa sampattiṃ disvā etamatthaṃ
ārocesi tadā tvaṃpi sahāyo bhaveyyāsīti ca āṇāpesi.
Tasmā evamāha. Thero tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā attasattamo
vedisapabbatā vehāsaṃ uppatitvā anurādhapurassa puratthimadisāya
missakapabbate patiṭṭhahi yaṃ etarahi cetiyapabbatotipi sañjānanti.
Tenāhu porāṇā
       vedisagirimhi rājagahe        vasitvā tiṃsarattiyo
       kālova gamanassāti          gacchāma dīpamuttamaṃ
       paḷīnā jambudīpāto          haṃsarājāva ambare
       evamuppatitā therā         nipatiṃsu naguttame
       purato puraseṭṭhassa          pabbate meghasannibhe
       patiṭṭhahiṃsu piḷakūṭamhi          haṃsāva nagamuddhanīti.
Evaṃ iṭṭiyādīhi saddhiṃ āgantvā patiṭṭhahanto ca āyasmā
mahindatthero sammāsambuddhassa parinibbānato dvinnaṃ vassasatānaṃ
upari chattiṃsatime vasse imasmiṃ dīpe patiṭṭhahīti veditabbo.
     Ajātasattussa hi aṭṭhame vasse sammāsambuddho parinibbāyi.
Tasmiṃyeva vasse sīhakumārassa putto tambapaṇṇidīpassa ādirājā
vijayakumāro imaṃ dīpamāgantvā manussāvāsaṃ akāsi. Jambudīpe
udayabhaddassa cuddasame vasse idha vijayo kālamakāsi. Udayabhaddassa
pañcadasame vasse paṇḍuvāsudevo nāma imasmiṃ dīpe rajjaṃ pāpuṇi.
Tattha nāgadassakarañño vīsatime vasse idha paṇḍuvāsudevo
Kālamakāsi. Tasmiṃyeva vasse abhayo nāma rājakumāro imasmiṃ
dīpe rajjaṃ pāpuṇi. Tattha susūnāgarañño sattarasame vasse idha
abhayarañño vīsativassāni paripūriṃsu. Atha abhayassa vīsatime vasse
pakuṇḍakābhayo nāma dāmariko rajjaṃ aggahesi. Tattha kāḷāsokassa
soḷasame vasse idha pakuṇḍakassa sattarasa vassāni paripūriṃsu. Tāni
heṭṭhā ekena vassena saha aṭṭhārasa honti. Tattha candaguttassa
cuddasame vasse idha pakuṇḍakābhayo kālamakāsi. Muṭasīvarājā
rajjaṃ pāpuṇi. Tattha asokadhammarājassa sattarasame vasse idha
muṭasīvarājā kālamakāsi. Devānaṃpiyatisso rajjaṃ pāpuṇi.
Parinibbute ca sammāsambuddhe ajātasattu catuvīsati vassāni rajjaṃ
kāresi. Udayabhaddo ca soḷasa. Anuruddho ca muṇḍo ca
aṭṭha. Nāgadassako catuvīsati. Susūnāgo aṭṭhārasa. Tasseva
putto asoko aṭṭhavīsati. Asokassa puttā dasabhātukarājāno
dvevīsativassāni rajjaṃ kāresuṃ. Tesaṃ pacchato nava nandā
dvevīsatimeva. Candagutto catuvīsati. Vindusāro 1- aṭṭhavīsati.
Tassāvasāne asoko rajjaṃ pāpuṇi. Tassa pure abhisekā cattāri.
Abhisekato aṭṭhārasame vasse imasmiṃ dīpe mahindatthero patiṭṭhito.
Evametena rājavaṃsānusārena veditabbametaṃ sammāsambuddhassa
parinibbānato dvinnaṃ vassasatānaṃ upari chattiṃsatime vasse imasmiṃ
dīpe patiṭṭhahīti.
     Tasmiñca divase tambapaṇṇidīpe jeṭṭhamūlanakkhattannāma hoti.
@Footnote: 1. bindusārotipi.
Rājā nakkhattaṃ ghosāpetvā chaṇaṃ karothāti amacce āṇāpetvā
cattāḷīsapurisasahassaparivāro nagaramhā nikkhamitvā yena
missakapabbato tena pāyāsi migavaṃ kīḷitukāmo. Atha tasmiṃ pabbate
adhivatthā ekā devatā rañño there dassessāmīti rohitamigarūpaṃ
gahetvā avidūre tiṇapaṇṇāni khādamānā viya carati. Rājā taṃ
disvā ayuttandāni pamattaṃ vijjhitunti jiyaṃ pothesi. Migo
ambatthalamaggaṃ gahetvā palāyituṃ ārabhi. Rājā piṭṭhito piṭṭhito
anubandhanto ambatthalameva abhiruhi. Migopi therānaṃ avidūre
antaradhāyi. Mahindatthero rājānaṃ avidūre āgacchantaṃ disvā
mamaṃyeva rājā passatu mā itareti adhiṭṭhahitvā tissa tissa
ito ehīti āha. Rājā sutvā cintesi imasmiṃ dīpe jāto
maṃ tissoti nāmaṃ gahetvā ālapituṃ samattho nāma natthi ayaṃ
pana chinnabhindapaṭadharo bhaṇḍu kāsāvavasano maṃ nāmena ālapati
ko nukho ayaṃ bhavissati manusso vā amanusso vāti. Thero āha
       samaṇā mayaṃ mahārāja        dhammarājassa sāvakā
       taveva anukampāya          jambudīpā idhāgatāti.
     Tena samayena devānaṃpiyatissamahārājā ca asokadhammarājā ca
adiṭṭhasahāyakā honti. Devānaṃpiyatissamahārājassa ca puññānubhāvena
chātakapabbatapāde ekamhi veḷugumbe tisso veḷuyaṭṭhiyo
rathayaṭṭhippamāṇā uppajjiṃsu. Ekā latāyaṭṭhināma ekā pupphayaṭṭhi
nāma ekā sakuṇayaṭṭhināma. Tāsu latāyaṭṭhi sayaṃ rajatavaṇṇā
Hoti. Taṃ alaṅkaritvā uppannalatā kañcanavaṇṇā khāyati.
Pupphayaṭṭhiyaṃ pana nīlapītalohitodātakāchavaṇṇāni pupphāni
suvibhattavaṇṭapattakiñjakkhāni hutvā khāyanti. Sakuṇayaṭṭhiyaṃ pana
haṃsakukkuṭajīvañjīvakādayo sakuṇā nānappakārāni ca catuppadāni 1-
sajīvāni viya khāyanti. Vuttampi cetaṃ dīpavaṃse
       chātapabbatapādamhi         veḷuyaṭṭhī tayo ahu
       setā rajatayaṭṭhī ca        latā kañcanasannibhā
       nīlādi yādisaṃ pupphaṃ        pupphayaṭṭhimhi tādisaṃ
       sakuṇā sakuṇayaṭṭhimhi        sarūpeneva saṇṭhitāti.
Samuddatopissa muttāmaṇiveḍuriyādi anekavihitaṃ ratanaṃ uppajji.
Tambapaṇṇiyaṃ pana aṭṭha muttā uppajjiṃsu hayamuttā gajamuttā
rathamuttā āmalakamuttā valayamuttā aṅguliveṭhakamuttā kakudhaphalamuttā
pākatikamuttāti. So tā ca yaṭṭhiyo tā ca muttā aññañca
bahuṃ ratanaṃ asokassa dhammarañño paṇṇākāratthāya pesesi.
Asoko pasīditvā tassa pañcarājakakudhabhaṇḍāni pahiṇi chattaṃ cāmaraṃ
khaggaṃ moliratanaṃ pādukaṃ aññañca abhisekatthāya bahuvidhaṃ
paṇṇākāraṃ. Seyyathīdaṃ. Saṅkhaṃ gaṅgodakaṃ 2- vaḍḍhamānaṃ vaṭaṃsakaṃ
bhiṅgāraṃ nandiyāvaṭaṃ sivikaṃ kaññaṃ adhovimaṃ dussayugaṃ hatthapuñchanaṃ
haricandanaṃ aruṇavaṇṇamattikaṃ añjanaṃ harītakaṃ āmalakanti. Vuttampi
@Footnote: 1. idaṃ padaṃ savisesanaṃ puṃliṅgikaṃ kattabbaṃ.
@2. anotattodakameva gaṅgodakanti vuttanti sāratthadīpanī.
Cetaṃ dīpavaṃse
       vālavījaniṃ uṇhissaṃ         chattaṃ khaggañca pādukaṃ
       veṭhanaṃ sārapāmaṅgaṃ        bhiṅgāraṃ nandivaṭṭakaṃ
       sivikaṃ saṅkhaṃ vaṭaṃsakañca       adhovimaṃ vatthakoṭikaṃ
       sovaṇṇapātiṃ kaṭacchuṃ        mahagghaṃ hatthapuñchanaṃ
       anotattodakaṃ kājaṃ        uttamaṃ haricandanaṃ
       aruṇavaṇṇamattikaṃ           añjanaṃ nāgamāhaṭaṃ
       harītakaṃ āmalakaṃ           mahagghaṃ amatosadhaṃ
       saṭṭhivāhasataṃ sāliṃ         sugandhaṃ suvakāhaṭaṃ
       puññakammābhinibbattaṃ        pāheti 1- asokavhayoti.
Na kevalañca etaṃ āmisapaṇṇākāraṃ  imaṃ kira dhammapaṇṇākārampi
pesesi
       ahaṃ buddhañca dhammañca       saṅghañca saraṇaṃ gato
       upāsakattaṃ desesiṃ        sakyaputtassa sāsane
       imesu tīsu vatthūsu         uttamesu naruttama
       tvampi cittaṃ pasādehi      saddhā saraṇamupehīti.
Svāyaṃ rājā taṃ divasaṃ asokaraññā pesitena abhisekena
ekamāsābhisitto hoti. Visākhapuṇṇamāyaṃ hissa abhisekamakaṃsu.
     So acirassutaṃ taṃ sāsanappavuttiṃ anussaramāno taṃ therassa
samaṇā mayaṃ mahārāja dhammarājassa sāvakāti vacanaṃ sutvā
ayyā nukho āgatāti tāvadeva āvudhaṃ nikkhipitvā ekamantaṃ nisīdi
@Footnote: 1. pāhesītipi dissati.
Sammodanīyaṃ kathaṃ kathayamāno. Yathāha.
       Āvudhaṃ nikkhipitvāna          ekamantaṃ upāvisi
       nisajja rājā sammodi        bahuṃ atthūpasaṃhitanti.
Sammodanīyaṃ kathañca kurumāneyeva tasmiṃ tānipi cattāḷīsapurisasahassāni
āgantvā taṃ parivāresuṃ. Tadā thero itarepi cha jane
dassesi. Rājā disvā ime kadā āgatāti āha. Mayā
saddhiṃyeva mahārājāti. Idāni pana jambudīpe aññepi evarūpā
samaṇā santīti. Santi mahārāja etarahi jambudīpo kāsāvappajjoto
isivātapaṭivāto tasmiṃ
       tevijjā iddhipattā ca       cetopariyāyakovidā
       khīṇāsavā arahanto          bahū buddhassa sāvakāti.
Bhante kena āgatatthāti. Neva mahārāja udakena na thalenāti.
Rājā ākāsena āgatāti aññāsi. Thero atthi nukho rañño
paññāveyyattikanti vīmaṃsanatthāya āsannaṃ ambarukkhaṃ ārabbha
pañhaṃ pucchi kiṃnāmo ayaṃ mahārāja rukkhoti. Ambarukkho
nāma bhanteti. Imaṃ pana mahārāja ambaṃ muñcitvā añño ambo
atthi natthīti. Atthi bhante aññepi bahū ambarukkhāti.
Imañca ambaṃ te ca ambe muñcitvā atthi nukho mahārāja
aññe rukkhāti. Atthi bhante te pana na ambarukkhāti.
Aññe ambe ca anambe ca muñcitvā atthi pana añño
rukkhoti. Ayameva bhante ambarukkhoti. Sādhu mahārāja
Paṇḍitosi atthi pana te mahārāja ñātakāti. Atthi me bhante
bahū janāti. Te muñcitvā aññe keci aññātakāpi atthi
mahārājāti. Aññātakā bhante ñātakehi bahutarāti. Tava ñātake
ca aññātake ca muñcitvā atthi añño koci mahārājāti.
Ahaṃ bhanteti. Sādhu mahārāja attā nāma attano neva ñātako
na aññātakoti. Atha thero paṇḍito rājā sakkissati 1- dhammaṃ
aññātunti cūḷahatthipadopamasuttantaṃ kathesi. Kathāpariyosāne
rājā tīsu saraṇesu patiṭṭhahi saddhiṃ cattāḷīsāya pāṇasahassehi.
Taṃ khaṇaṃyeva ca rañño bhattaṃ āhariyittha. Rājā ca suttantaṃ
suṇanto evaṃ aññāsi na imesaṃ imasmiṃ kāle bhojanaṃ
kappatīti. Apucchitvā pana bhuñjituṃ ayuttanti cintetvā
bhuñjissatha bhanteti pucchi. Na mahārāja amhākaṃ imasmiṃ kāle
bhojanaṃ kappatīti. Kasmiṃ kāle bhante kappatīti. Aruṇuggamanato
paṭṭhāya yāva majjhantikasamayā mahārājāti. Gacchāma bhante
nagaranti. Alaṃ mahārāja idheva vasissāmāti. Sace bhante
tumhe vasatha ayaṃ dārako āgacchatūti. Mahārāja ayaṃ dārako
āgataphalo viññātasāsano pabbajjāpekkho idāni pabbajissatīti.
Rājā tenahi bhante sve rathaṃ pesissāmi taṃ abhiruhitvā
āgaccheyyāthāti vatvā vanditvā pakkāmi. Thero acirapakkantassa
rañño sumanasāmaṇeraṃ āmantesi ehi tvaṃ sumana dhammassavanakālaṃ
ghosehīti. Bhante kittakaṃ ṭhānaṃ sāvento ghosemīti.
@Footnote: 1. sakkhissatītipi.
Sakalatambapaṇṇidīpanti. Sādhu bhanteti sāmaṇero abhiññāpādakaṃ
catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhahitvā samāhitena cittena
sakalatambapaṇṇidīpaṃ sāvento tikkhattuṃ dhammassavanakālaṃ ghosesi.
Rājā taṃ saddaṃ sutvā therānaṃ santikaṃ pesesi kiṃ bhante atthi
koci upaddavoti. Natthamhākaṃ koci upaddavo dhammassavanakālaṃ
ghosāpayimhā buddhavacanaṃ kathetukāmamhāti. Tañca pana sāmaṇerassa
saddaṃ sutvā bhummā devā saddamanussāvesuṃ. Etenūpāyena
yāva brahmalokā saddo abbhuggañchi. Tena saddena
mahādevatāsannipāto ahosi. Thero mahantaṃ devatāsannipātaṃ
disvā samacittasuttantaṃ kathesi. Kathāpariyosāne asaṅkheyyānaṃ
devānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Bahū nāgā ca supaṇṇā ca
saraṇesu patiṭṭhahiṃsu. Yādiso ca sārīputtattherassa imaṃ suttantaṃ
kathayato devatānaṃ sannipāto ahosi tādiso mahindattherassāpi
jāto. Atha tassā rattiyā accayena rājā therānaṃ rathaṃ
pesesi. Sārathi rathaṃ ekamante ṭhapetvā therānaṃ ārocesi
āgato bhante ratho abhiruhatha gacchissāmāti. Therā na mayaṃ
rathaṃ abhiruhāma gaccha tvaṃ pacchā mayaṃ gacchissāmāti vatvā
vehāsaṃ abbhuggantvā anurādhapurassa puratthimadisāya paṭhamacetiyaṭṭhāne
otariṃsu. Taṃ hi cetiyaṃ therehi paṭhamaṃ otiṇṇaṭṭhāne katattāyeva
paṭhamacetiyanti vuccati. Rājāpi sārathiṃ pesetvā antonivesane
maṇḍapaṃ paṭiyādethāti amacce āṇāpesi. Tāvadeva sabbe
Haṭṭhatuṭṭhā ativiya pāsādikaṃ maṇḍapaṃ paṭiyādesuṃ. Puna rājā cintesi
hīyo thero sīlakkhandhaṃ kathayamāno uccāsayanamahāsayanaṃ na kappatīti
āha nisīdissanti nukho ayyā āsanesu na nisīdissantīti. Tassevaṃ
cintayantasseva so sārathi nagaradvāraṃ sampatto. Tato addasa
there paṭhamataraṃ āgantvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupante.
Disvā ativiya pasannacitto hutvā āgantvā rañño ārocesi
āgatā deva therāti. Rājā rathaṃ āruḷhāti pucchi.
Na āruḷhā deva apica mama pacchato nikkhamitvā paṭhamataraṃ
āgantvā pācīnadvāre ṭhitāti. Rājā rathampi nābhiruhiṃsūti
sutvā na dāni ayyā uccāsayanaṃ sādiyissantīti cintetvā
tenahi bhaṇe therānaṃ bhummattharaṇasaṅkhepena āsanāni paññāpethāti
vatvā paṭipathaṃ agamāsi. Amaccā paṭhaviyaṃ taṭṭikaṃ paññāpetvā
upari kojavakādīni citrattharaṇāni paññāpesuṃ. Uppādapāṭhakā
disvā gahitādāni imehi ayaṃ paṭhavī ime tambapaṇṇidīpassa
sāmikā bhavissantīti byākariṃsu. Rājāpi gantvā there vanditvā
mahindattherassa hatthato pattaṃ gahetvā mahatiyā pūjāya ca
sakkārena ca there nagaraṃ pavesetvā antonivesanaṃ pavesesi. Thero
āsanappaññattaṃ disvā amhākaṃ sāsanaṃ sakalalaṅkādīpe paṭhavī viya
patthaṭaṃ niccalañca hutvā patiṭṭhahissatīti cintento nisīdi. Rājā there
paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā
anuḷādevīpamukhāni pañcaitthīsatāni therānaṃ abhivādanaṃ pūjāsakkārañca
Karontūti pakkosāpetvā ekamantaṃ nisīdi. Thero bhattakiccāvasāne
rañño saparijanassa dhammaratanavassaṃ vassanto petavatthuṃ vimānavatthuṃ
saccasaṃyuttañca kathesi. Taṃ therassa dhammadesanaṃ sutvā tāni
pañcapi itthīsatāni sotāpattiphalaṃ sacchākaṃsu. Yepi te
manussā purimadivase missakapabbate there addasaṃsu te tesu tesu
ṭhānesu therānaṃ guṇe kathenti. Tesaṃ sutvā mahājanakāyo rājaṅgaṇe
sannipatitvā mahāsaddamakāsi. Rājā kiṃ eso saddoti pucchi.
Nāgarā deva there daṭṭhuṃ na labhāmāti viravantīti. Rājā sace
idha pavisissanti okāso na bhavissatīti cintetvā gacchatha bhaṇe
hatthisālaṃ paṭijaggitvā vālukaṃ ākīritvā pañcavaṇṇāni pupphāni
vikīritvā celavitānaṃ bandhitvā maṅgalahatthiṭṭhāne therānaṃ āsanāni
paññāpethāti āha. Rājaamaccā tathā akaṃsu. Thero tattha
gantvā nisīditvā devadūtasuttantaṃ kathesi. Kathāpariyosāne pāṇasahassaṃ
sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tato hatthisālā atisambādhāti
dakkhiṇadvāre nandanavanuyyāne āsanaṃ paññāpesuṃ. Thero tattha
nisīditvā āsivisopamasuttantaṃ kathesi. Tampi sutvā pāṇasahassaṃ
sotāpattiphalaṃ paṭilabhi. Evaṃ āgatadivasato dutiyadivase aḍḍhateyyānaṃ
pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Therassa nandanavanuyyāne
āgatāgatāhi kulitthīhi kulasuṇhāhi kulakumārīhi saddhiṃ sammodamānasseva
sāyaṇhasamayo jāto . Thero kālaṃ sallakkhetvā gacchāmadāni
missakapabbatanti uṭṭhahi. Amaccā kattha bhante gacchathāti.
Amhākaṃ nivāsanaṭṭhānanti. Te rañño saṃviditaṃ katvā rājānumatena
āhaṃsu akālo bhante idāni tattha gantuṃ idameva nandanavanuyyānaṃ
ayyānaṃ āvāsanaṭṭhānaṃ hotūti. Alaṃ gacchāmāti. Puna rañño
vacanenāhaṃsu rājā bhante āha etaṃ meghavanaṃ nāma uyyānaṃ mama
pitu santakaṃ nagarato nātidūraṃ nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ
ettha therā vāsaṃ kappentūti. Vasiṃsu therā meghavanuyyāne. Rājāpi
kho tassā rattiyā accayena therassa samīpaṃ gantvā sukhasayitabhāvaṃ
pucchitvā kappati bhante bhikkhusaṅghassa ārāmoti pucchi. Thero
kappati mahārājāti vatvā imaṃ suttaṃ āhari anujānāmi bhikkhave
ārāmanti. Rājā tuṭṭho suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā therassa hatthe
udakaṃ pātetvā mahāmeghavanaṃ uyyānaṃ adāsi. Saha udakapātena
paṭhavī kampi. Ayaṃ mahāvihāre paṭhamo paṭhavīkampo ahosi.
Rājā bhīto theraṃ pucchi kasmā bhante paṭhavī kampatīti.
Mā bhāyi mahārāja imasmiṃ dīpe dasabalassa sāsanaṃ patiṭṭhahissati
idañca paṭhamaṃ mahāvihāraṭṭhānaṃ bhavissati tassetaṃ pubbanimittanti.
Rājā bhiyyoso mattāya pasīdi. Thero punadivasepi rājageheyeva
bhuñjitvā nandanavane anamataggiyāni kathesi. Punadivase
aggikkhandhopamasuttaṃ kathesi. Eteneva upāyena sattadivasāni
kathesi. Aḍḍhanavamānaṃ pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Tato paṭṭhāya nandanavanaṃ sāsanassa jotipātubhāvaṭṭhānanti katvā
jotivananti nāmaṃ labhi. Sattame pana divase therā antepure
Rañño appamādasuttaṃ kathayitvā cetiyagirimeva agamaṃsu. Athakho
rājā amacce pucchi thero amhe gāḷhena ovādena ovadi
gaccheyya nukhoti. Amaccā tumhehi deva thero ayācito sayameva
āgato tasmā tassa anāpucchāva gamanampi bhaveyyāti āhaṃsu.
Tato rājā rathaṃ abhiruhitvā dve ca deviyo āropetvā
cetiyagiriṃ agamāsi mahaccarājānubhāvena. Gantvā deviyo
ekamantaṃ apakkamāpetvā sayaṃ therānaṃ samīpaṃ upasaṅkanto ativiya
kilantarūpo hutvā upasaṅkami. Tato naṃ thero āha kasmā
tvaṃ mahārāja evaṃ kilamamānova āgatoti. Tumhe mama gāḷhaṃ
ovādaṃ datvā idāni gantukāmā nukhoti jānanatthaṃ bhanteti.
Na mayaṃ mahārāja gantukāmā apica vassūpanāyikakālonāmāyaṃ
mahārāja tatra samaṇena vassūpanāyikaṃ ṭhānaṃ ñātuṃ vaṭṭatīti.
Taṃ divasameva ariṭṭho nāma amacco pañcapaññāsāya
jeṭṭhakaniṭṭhabhātukehi saddhiṃ rañño samīpe ṭhito āha acchāmahaṃ deva
therānaṃ santike pabbajitunti. Sādhu bhaṇe pabbajassūti.
Rājā anujānitvā theraṃ sampaṭicchāpesi. Thero tadaheva pabbājesi.
Sabbe khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Rājāpi kho taṃ khaṇaṃyeva
kaṇṭakehi cetiyaṅgaṇaṃ parikkhipitvā aṭṭhasaṭṭhiyā leṇesu kammaṃ
paṭṭhapetvā nagarameva agamāsi. Tepi therā dasabhātikasamākulaṃ
rājakulaṃ pasādetvā mahājanaṃ ovadamānā cetiyagirimhi vassaṃ
vasiṃsu. Tadāpi cetiyagirimhi paṭhamavassaṃ upagatā dvāsaṭṭhī
Arahanto ahesuṃ.
     Athāyasmā mahāmahindo vuṭṭhavasso pavāretvā kattikapuṇṇamāyaṃ
uposathadivase rājānaṃ etadavoca mahārāja amhehi ciraṃ
diṭṭho sammāsambuddho anāthavāsaṃ vasimhā icchāma jambudīpaṃ
gantunti. Rājā āha bhante tumhe catūhi paccayehi
upaṭṭhahāmi ayañca mahājano tumhe nissāya tīsu saraṇesu
patiṭṭhito kasmā tumhe ukkaṇṭhathāti. Ciraṃ diṭṭho no mahārāja
sammāsambuddho abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammasāmīkammakaraṇaṭṭhānaṃ
natthi tenamhā ukkaṇṭhitāti. Nanu bhante tumhe avocuttha
parinibbuto sammāsambuddhoti. Kiñcāpi mahārāja parinibbuto
athakhvassa sarīradhātuyo tiṭṭhantīti. Aññātaṃ bhante thūpapatiṭṭhānaṃ
tumhe ākaṅkhathāti karomi bhante thūpaṃ bhūmibhāgaṃdāni vicinātha
apica bhante dhātuyo kuto lacchāmāti. Sumanena saddhiṃ mantehi
mahārājāti. Sādhu bhanteti rājā sumanaṃ upasaṅkamitvā pucchi
kutodāni bhante dhātuyo lacchāmāti. Sumano āha appossukko
tvaṃ mahārāja vīthiyo sodhāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭādīhi
alaṅkārāpetvā saparijano uposathaṅgāni samādiyitvā sabbatālāvacare
upaṭṭhapetvā maṅgalahatthiṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ kārāpetvā
upari cassa setacchattaṃ ussāpetvā sāyaṇhasamaye mahānāgavanuyyānābhimukho
yāhi addhā tasmiṃ ṭhāne dhātuyo lacchasīti. Rājā
sādhūti sampaṭicchi. Therā cetiyagirimeva agamaṃsu. Tatrāyasmā
Mahindatthero sumanaṃ sāmaṇeramāha gaccha tvaṃ sāmaṇera jambudīpe
tava ayyakaṃ asokaṃ dhammarājānaṃ upasaṅkamitvā mama vacanena evaṃ
vadehi sahāyo te mahārāja devānaṃ piyatisso buddhasāsane pasanno
thūpaṃ patiṭṭhāpetukāmo tumhākaṃ kira hatthe dhātu atthi taṃ
me dethāti taṃ gahetvā sakkaṃ devarājānaṃ upasaṅkamitvā evaṃ
vadehi tumhākaṃ kira mahārāja hatthe dve dhātuyo atthi
dakkhiṇadāḍhañca dakkhiṇakkhakañca tato tumhe dakkhiṇadāḍhaṃ pūjetha
dakkhiṇakkhakaṃ pana mayhaṃ dethāti evañca naṃ vadehi kasmā
tvaṃ mahārāja amhe tambapaṇṇidīpaṃ pahiṇitvā pamajjasīti. Sādhu
bhanteti kho sumano therassa vacanaṃ samapaṭicchitvā tāvadeva
pattacīvaramādāya vehāsaṃ abbhuggantvā pāṭaliputtadvāre oruyha rañño
santikaṃ gantvā etamatthaṃ ārocesi. Mahārājā tuṭṭho sāmaṇerassa
hatthato pattaṃ gahetvā gandhehi ubbaṭṭetvā varamuttasadisānaṃ
dhātūnaṃ pūretvā adāsi. So taṃ gahetvā sakkaṃ devarājānaṃ
upasaṅkami. Sakko devarājā sāmaṇeraṃ disvā kiṃ bhante sumana
āhiṇḍasīti āha. Tvaṃ mahārāja amhe tambapaṇṇidīpaṃ pesetvā
kasmā pamajjasīti. Nappamajjāmi bhante vadehi kiṃ karomīti.
Tumhākaṃ kira hatthe dve dhātuyo atthi dakkhiṇadāḍhañca
dakkhiṇakkhakañca tato tumhe dakkhiṇadāḍhaṃ pūjetha dakkhiṇakkhakampana
mayhaṃ dethāti. Sādhu bhanteti kho sakko devānamindo
yojanappamāṇaṃ maṇithūpaṃ ugghāṭetvā dakkhiṇakkhakaṃ dhātuṃ nīharitvā
Sumanassa adāsi. So taṃ gahetvā cetiyagirimhiyeva patiṭṭhāsi. Athakho
mahindappamukhā sabbepi te mahānāgā asokadhammarājena dinnadhātuyo
cetiyagirimhiyeva patiṭṭhapetvā dakkhiṇakkhakaṃ ādāya vaḍḍhamānakacchāyāya
mahānāgavanuyyānaṃ agamaṃsu. Rājāpi kho sumanena vuttappakāraṃ
pūjāsakkāraṃ katvā hatthikkhandhavaragato sayaṃ maṅgalahatthimatthake
setacchattaṃ dhārayamāno mahānāgavanuyyānaṃ sampāpuṇi. Athassa
etadahosi sace ayaṃ sammāsambuddhassa dhātu chattaṃ apanamatu
maṅgalahatthī jannukehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahatu dhātucaṅkoṭakaṃ mayhaṃ matthake
patiṭṭhātūti. Saha rañño cittuppādena chattaṃ apanami hatthī
jannukehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahi dhātucaṅkoṭakaṃ rañño matthake patiṭṭhahi.
Rājā amateneva abhisittagatto viya paramena pītipāmujjena samannāgato
pucchi dhātuṃ bhante kiṃ karomāti. Hatthikumbhamhiyeva tāva mahārāja
ṭhapehīti. Rājā dhātucaṅkoṭakaṃ gahetvā hatthikumbhe ṭhapesi.
Pamudito nāgo koñcanādaṃ nadi. Mahāmegho uṭṭhahitvā
pokkharavassaṃ vassi. Udakapariyantaṃ katvā mahābhūmicālo ahosi
paccantepi nāma sammāsambuddhassa dhātu patiṭṭhahissatīti. Devamanussā
pamodiṃsu. Evaṃ iddhānubhāvasiriyā devamanussānaṃ pītiṃ janayanto
     puṇṇamāyaṃ mahāvīro        cātummāsiniyā idha
     āgantvā devalokamhā    hatthikumbhe patiṭṭhitoti.
Atha so hatthināgo anekatālāvacaraparivārito ativiya uḷārena
pūjāsakkārena sakkariyamāno pacchimadisābhimukho hutvā apasakkanto
Yāva nagarassa puratthimadvāraṃ tāva gantvā puratthimadvārena nagaraṃ
pavisitvā sakalanāgarehi uḷārāya pūjāya kariyamānāya dakkhiṇadvārena
nikkhamitvā thūpārāmassa pacchimadisābhāge mahejavatthu nāma kira
atthi tattha gantvā puna thūpārāmābhimukhoyeva paṭinivatti. Tena
ca samayena thūpārāme purimakānaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ paribhogacetiyaṭṭhānaṃ
hoti.
     Atīte kira ayaṃ dīpo ojadīpo nāma ahosi. Rājā abhayo
nāma. Nagaraṃ abhayapurannāma. Cetiyapabbato devakūṭapabbato
nāma. Thūpārāmo paṭiyārāmo nāma. Tena kho pana samayena
kakusandho bhagavā loke uppanno hoti. Tassa sāvako mahādevo
nāma bhikkhusahassena saddhiṃ devakūṭe patiṭṭhāsi mahindatthero viya
cetiyapabbate. Tena samayena ojadīpe sattā pajjarakena
anayabyasanaṃ āpajjanti .  addasā kho kakusandho bhagavā buddhacakkhunā
lokaṃ volokento te satte anayabyasanamāpajjante. Disvā
cattāḷīsāya bhikkhusahassena parivuto agamāsi. Tassānubhāvena
tāvadeva pajjarako vūpasanto. Roge vūpasante bhagavā dhammaṃ
desesi. Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Bhagavā dhammakarakaṃ datvā pakkāmi. Taṃ anto pakkhipitvā
paṭiyārāme cetiyaṃ akaṃsu. Mahādevo dīpaṃ anusāsanto vihāsi.
Konāgamanassa pana bhagavato kāle ayaṃ dīpo varadīpo nāma ahosi.
Rājā samiddhi nāma. Nagaraṃ vaḍḍhamānaṃ nāma. Pabbato
Suvaṇṇakūṭo nāma. Tena kho pana samayena varadīpe dubbuṭṭhikā hoti
dubbhikkhaṃ dussassaṃ. Sattā chātakarogena anayabyasanaṃ āpajjanti.
Addasā kho konāgamano bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento
te satte anayabyasanaṃ āpajjante. Disvā tiṃsabhikkhusahassaparivuto
agamāsi. Buddhānubhāvena devo sammādhāraṃ anuppavecchi. Subhikkhaṃ
ahosi. Bhagavā dhammaṃ desesi. Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ
dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā bhikkhusahassaparivāraṃ mahāsumanaṃ nāma
theraṃ dīpe ṭhapetvā kāyabandhanaṃ datvā pakkāmi. Taṃ anto
pakkhipitvā cetiyamakaṃsu. Kassapassa pana bhagavato kāle ayaṃ
dīpo maṇḍadīpo nāma ahosi. Rājā jayanto nāma. Nagaraṃ
visālaṃ nāma. Pabbato subhakūṭo nāma. Tena kho pana samayena
maṇḍadīpe mahāvivādo hoti. Bahū sattā kalahaviggahajātā
anayabyasanaṃ āpajjanti. Addasā kho kassapo bhagavā buddhacakkhunā
lokaṃ volokento te satte anayabyasanaṃ āpajjante. Disvā
vīsatibhikkhusahassaparivuto āgantvā vivādaṃ vūpasametvā dhammaṃ desesi.
Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā
bhikkhusahassaparivāraṃ sabbanandiṃ nāma theraṃ dīpe patiṭṭhāpetvā udakasāṭikaṃ
datvā pakkāmi. Taṃ anto pakkhipitvā cetiyamakaṃsu. Evaṃ
thūpārāme purimakānaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ paribhogacetiyāni
patiṭṭhahiṃsu. Tāni sāsanantaradhānena nassanti. Ṭhānamattaṃ
avasissati. Tasmā vuttaṃ tena ca samayena thūpārāme purimakānaṃ
Tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ paribhogacetiyaṭṭhānaṃ hotīti.
     Tadetaṃ vinaṭṭhesu cetiyesu devatānubhāvena kaṇṭakasamākiṇṇasākhehi
nānāgacchehi parivutaṃ tiṭṭhati mā naṃ koci ucchiṭṭhāsucimalakacavarehi
sandūsesīti. Atha tassa hatthino purato gantvā rājapurisā
sabbagacche chinditvā bhūmiṃ sodhetvā taṃ hatthatalasadisamakaṃsu. Hatthināgo
gantvā taṃ ṭhānaṃ purato katvā tassa pacchimadisābhāge bodhirukkhaṭṭhāne
aṭṭhāsi. Athassa matthakato dhātuṃ oropetuṃ ārabhiṃsu. Nāgo oropetuṃ
na deti. Rājā theraṃ pucchi kasmā bhante nāgo dhātuṃ oropetuṃ
na detīti. Āruḷhaṃ mahārāja oropetuṃ na vaṭṭatīti. Tasmiñca
kāle abhayavāpiyā udakaṃ chinnaṃ hoti. Samantā bhūmi phalitā hoti.
Suuddharā mattikāpiṇḍā. Tato mahājano sīghaṃ sīghaṃ mattikaṃ
āharitvā hatthikumbhappamāṇaṃ vatthumakāsi. Tāvadeva thūpakaraṇatthaṃ
iṭṭhakā kātuṃ ārabhiṃsu. Yāva iṭṭhakā pariniṭṭhanti tāva hatthināgo
katipāhaṃ divā bodhirukkhaṭṭhāne hatthisālāyaṃ tiṭṭhati rattiṃ
thūpapatiṭṭhānabhūmiṃ pariyāyati. Atha vatthuṃ cināpetvā rājā theraṃ
pucchi kīdiso bhante thūpo kātabboti. Vīhirāsisadiso
mahārājāti .  sādhu bhanteti rājā jaṅghappamāṇaṃ thūpaṃ cināpetvā
dhātuṃ oropanatthāya mahāsakkāraṃ kāresi. Sakalanagarañca janapado
ca dhātumahadassanatthaṃ sannipati. Sannipatite ca tasmiṃ mahājanakāye
dasabalassa dhātu hatthikumbhato sattatālappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā
yamakapāṭihāriyaṃ dassesi. Tehi tehi dhātuppadesehi channaṃ vaṇṇānaṃ
Udakadhārā ca aggikkhandhā ca pavattanti. Sāvatthiyaṃ gaṇḍāmbamūle
bhagavato 1- dassitapāṭihāriyasadisameva pāṭihāriyaṃ ahosi. Tañca kho neva
therānubhāvena na devatānubhāvena apica kho buddhānubhāveneva.
Bhagavā kira dharamānova adhiṭṭhāsi mayi parinibbute tambapaṇṇidīpe
anurādhapurassa dakkhiṇabhāge purimakānaṃ tiṇṇaṃ buddhānaṃ paribhogacetiyaṭṭhāne
mama dakkhiṇakkhakadhātupatiṭṭhānadivase yamakapāṭihāriyaṃ
hotūti.
       Evaṃ acintiyā buddhā      buddhadhammā acintiyā
       acintiye pasannānaṃ        vipāko hotyacintiyoti.
     Sammāsambuddho kira imaṃ dīpaṃ dharamānakālepi tikkhattuṃ
agamāsi. Paṭhamaṃ yakkhadamanatthaṃ ekakova  āgantvā yakkhe dametvā
mayi parinibbute imasmiṃ dīpe mama sāsanaṃ patiṭṭhahissatīti tambapaṇṇidīpe
rakkhaṃ karonto tikkhattuṃ dīpaṃ āvijjhi. Dutiyaṃ mātulabhāgineyyānaṃ
nāgarājūnaṃ damanatthāya ekakova āgantvā te dametvā
agamāsi. Tatiyaṃ pañcasatabhikkhuparivāro āgantvā mahācetiyaṭṭhāne
ca thūpārāmacetiyaṭṭhāne ca mahābodhippatiṭṭhāne ca mutiṅgaṇacetiyaṭṭhāne
ca dīghavāpīcetiyaṭṭhāne ca kalyāṇiyacetiyaṭṭhāne ca
nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi. Idamassa catutthaṃ dhātusarīrena
āgamanaṃ. Dhātusarīrato ca panassa nikkhantaudakaphusitehi sakale
tambapaṇṇitthale na koci phuṭṭhokāso 2- nāma ahosi. Evamassa taṃ
dhātusarīraṃ udakaphusitehi tambapaṇṇitthalassa pariḷāhaṃ vūpasametvā
@Footnote: 1. bhagavatātipi dissati .    2. aphuṭṭhokāsoti yojanāpāṭho.
Mahājanassa pāṭihāriyaṃ dassetvā otaritvā rañño matthake
patiṭṭhāsi. Rājā saphalaṃ manussapaṭilābhaṃ maññamāno mahantaṃ sakkāraṃ
karitvā dhātuṃ patiṭṭhāpesi. Saha dhātupatiṭṭhānena mahābhūmicālo
ahosi. Tasmiñca pana dhātupāṭihāriye cittaṃ pasādetvā rañño
bhātā abhayo nāma rājakumāro purisasahassena saddhiṃ pabbaji.
Vetāligāmato pañca dārakasatāni pabbajiṃsu. Tathā dvāramaṇḍalādīhi
gāmakehi nikkhamitvā pañca pañca dārakasatāni. Sabbānipi antonagarato
ca bahinagarato ca pabbajitāni tiṃsa bhikkhusahassāni ahesuṃ.
Niṭṭhite pana thūpasmiṃ rājā ca rājabhattikā ca deviyo ca
devanāgayakkhānampi vimhayakaraṃ paccekaṃ paccekaṃ pūjamakaṃsu. Niṭṭhitāya
pana dhātupūjāya patiṭṭhite dhātuvare mahindatthero meghavanuyyānameva
gantvā vāsaṃ kappesi.
     Tasmiṃ kho pana samaye anuḷā devī pabbajitukāmā hutvā
rañño ārocesi. Rājā tassā vacanaṃ sutvā therametadavoca
anuḷā bhante devī pabbajitukāmā pabbājetha nanti. Na mahārāja
amhākaṃ mātugāmaṃ pabbājetuṃ kappati pāṭaliputte pana mayhaṃ
bhaginī saṅghamittattherī nāma atthi taṃ pakkosāpehi imasmiṃ ca
pana mahārāja dīpe purimakānaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ bodhi
patiṭṭhāsi amhākaṃpi bhagavato sarasaraṃsijālavisajjanakena bodhinā idha
patiṭṭhātabbaṃ tasmā tathā sāsanaṃ pahiṇeyyāsi yathā saṅghamittā
bodhiṃ gahetvā āgaccheyyāti. Sādhu bhanteti rājā therassa
Vacanaṃ sampaṭicchitvā amaccehi saddhiṃ mantetvā ariṭṭhaṃ nāma attano
bhāgineyyaṃ āha sakkissasi tvaṃ pāṭaliputtaṃ gantvā mahābodhinā
saddhiṃ ayyaṃ saṅghamittattheriṃ ānetunti. Sakkissāmi deva sace me
pabbajjaṃ anujānissasīti. Gaccha tāta theriṃ ānetvā pabbajāhīti.
So rañño ca therassa ca sāsanaṃ gahetvā therassa adhiṭṭhānabalena
ekadivaseneva jambukolapaṭṭanaṃ gantvā nāvaṃ abhiruhitvā samuddaṃ
atikkamitvā pāṭaliputtameva agamāsi. Anuḷāpi kho devī pañcahi
kaññāsatehi pañcahi ca antepurikāsatehi saddhiṃ dasa sīlāni samādayitvā
kāsāyāni vatthāni acchādetvā nagarassa ekadese upassayaṃ kārāpetvā
nivāsaṃ kappesi. Ariṭṭhopi taṃdivasameva gantvā rañño sāsanaṃ appesi
evañca avoca putto te deva mahindatthero evamāha sahāyakassa
kira te devānaṃpiyatissassa bhātu jāyā anuḷā nāma devī
pabbajitukāmā taṃ pabbājetuṃ ayyaṃ saṅghamittattheriṃ pahiṇatha ayyāyeva
ca saddhiṃ mahābodhinti. Therassa sāsanaṃ ārocetvā saṅghamittattheriṃ
upasaṅkamitvā evamāha ayye tumhākaṃ bhātā mahindatthero maṃ
tumhākaṃ santike pesesi devānaṃpiyatissarañño bhātu jāyā anuḷā
devī pañcahi kaññāsatehi pañcahi ca antepurikāsatehi saddhiṃ
pabbajitukāmā taṃ kira āgantvā pabbājethāti. Sā tāvadeva
turitaturitā rañño santikaṃ gantvā evamāha mahārāja mayhaṃ bhātā
mahindatthero evaṃ pahiṇi rañño kira bhātu jāyā anuḷā nāma
devī pañcahi kaññāsatehi pañcahi ca antepurikāsatehi saddhiṃ
Pabbajitukāmā mayhaṃ āgamanaṃ udikkhati icchāmahaṃ mahārāja
tambapaṇṇidīpaṃ gantunti. Rājā āha amma puttopi me
mahindatthero nattā ca sumanasāmaṇero maṃ chinnahatthaṃ viya karontā
tambapaṇṇidīpaṃ gatā tassa mayhaṃ tepi apassantassa uppanno
soko tava mukhaṃ passantassa vūpasamati alaṃ amma mā agamāsīti.
Bhāriyaṃ me mahārāja bhātuno vacanaṃ anuḷāpi khattiyā
itthīsahassaparivutā pabbajjāpurekkhārā maṃ paṭimāneti gacchāmahaṃ
mahārājāti. Tenahi amma mahābodhiṃ gahetvā gacchāhīti.
     Kuto raññā laddho mahābodhīti. Rājā kira tato pubbe eva
dhātuggahaṇatthāya anāgate sumane laṅkādīpaṃ mahābodhiṃ pesetukāmo
kathannukho asatthaghātārahaṃ mahābodhiṃ pesessāmīti upāyaṃ apassanto
mahādevaṃ nāma amaccaṃ pucchi. So āha santi deva bahū
paṇḍitā bhikkhūti. Taṃ sutvā rājā bhikkhusaṅghassa bhattaṃ
paṭiyādetvā bhattakiccāvasāne saṅghaṃ pucchi gantabbaṃ nu kho bhante
bhagavato mahābodhinā laṅkādīpannoti. Saṅgho moggalīputtatissattherassa
bhāraṃ akāsi. Thero gantabbaṃ mahārāja mahābodhinā
laṅkādīpanti vatvā bhagavato pañca mahāadhiṭṭhānāti kathesi.
Katamāni pañca. Bhagavā kira parinibbānamañce nipanno laṅkādīpe
mahābodhippatiṭṭhāpanatthāya asokamahārājā mahābodhiṃ gahaṇatthaṃ
gamissati tadā mahābodhissa dakkhiṇasākhā sayameva chijjitvā
suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhātūti adhiṭṭhāsi. Idamekamadhiṭṭhānaṃ. Tattha
Patiṭṭhānakāle ca mahābodhi himavalāhakagabbhaṃ pavisitvā tiṭṭhatūti
adhiṭṭhāsi. Idaṃ dutiyamadhiṭṭhānaṃ. Sattame divase himavalāhakagabbhato
oruyha suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhahanto pattehi ca phalehi ca chabbaṇṇaraṃsiyo
muñcatūti adhiṭṭhāsi. Idaṃ tatiyamadhiṭṭhānaṃ. Thūpārāme
dakkhiṇakkhakadhātu cetiyamhi patiṭṭhānadivase yamakapāṭihāriyaṃ karotūti
adhiṭṭhāsi. Idaṃ catutthamadhiṭṭhānaṃ. Laṅkādīpamhiyeva me
doṇamattā dhātuyo mahācetiyamhi patiṭṭhānakāle buddhavesaṃ gahetvā
ākāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ karontūti adhiṭṭhāsi. Idaṃ
pañcamamadhiṭṭhānaṃ. Rājā imāni pañca mahāadhiṭṭhānāni sutvā
pasannacitto pāṭaliputtato yāva mahābodhi tāva maggaṃ
paṭijaggāpetvā suvaṇṇakaṭāhatthāya bahuṃ suvaṇṇaṃ nīharāpesi. Tāvadeva
rañño cittaṃ ñatvā vissukammadevaputto kammāravaṇṇaṃ nimminitvā
purato aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā tāta imaṃ suvaṇṇaṃ gahetvā
kaṭāhaṃ karohīti āha. Pamāṇaṃ deva jānāthāti. Tvameva tāta
ñatvā pamāṇaṃ karohīti. Sādhu deva karissāmīti suvaṇṇaṃ gahetvā
attano ānubhāvena hatthena parimajjitvā suvaṇṇakaṭāhaṃ nimmini
navahatthaparikkhepaṃ pañcahatthubbedhaṃ tihatthavikkhambhaṃ aṭṭhaṅgulabahalaṃ
hatthisoṇḍamūlappamāṇamukhavaṭṭiṃ. Atha rājā sattayojanāyāmāya
tiyojanavitthārāya mahatiyā senāya pāṭaliputtato nikkhamitvā
ariyasaṅghaṃ ādāya mahābodhisamīpaṃ agamāsi. Senā samussitaddhajapaṭākaṃ
nānāratanavicittaṃ anekālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ nānāvidhakusumasamākiṇṇaṃ
Anekaturiyasaṅghuṭṭhaṃ mahābodhiṃ parikkhipi. Rājā sahassamatte
gaṇapāmokkhe mahāthere gahetvā sakalajambudīpe pattābhisekānaṃ rājūnaṃ
sahassena attānañca mahābodhiñca parivārāpetvā mahābodhimūle ṭhatvā
mahābodhiṃ olokesi. Mahābodhissa khandhañca dakkhiṇamahāsākhāya
catuhatthappamāṇaṃ padesañca ṭhapetvā avasesaṃ adassanaṃ agamāsi.
Rājā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā uppannapītipāmujjo ahaṃ bhante
imaṃ pāṭihāriyaṃ disvā tuṭṭho mahābodhiṃ dīparajjena pūjemīti
bhikkhusaṅghassa vatvā abhisekaṃ adāsi. Tato pupphagandhādīhi pūjetvā
tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhasu ṭhānesu vanditvā uṭṭhāya
añjaliṃ paggayha ṭhatvā saccavacanakiriyāya mahābodhiṃ gaṇhitukāmo
bhūmito yāva mahābodhissa dakkhiṇasākhā tāva uccaṃ katvā
ṭhapitassa sabbaratanamayapīṭhassa upari suvaṇṇakaṭāhaṃ ṭhapāpetvā ratanapīṭhaṃ
āruyha suvaṇṇatulikaṃ gahetvā manosilāya lekhaṃ katvā yadi
mahābodhinā laṅkādīpe patiṭṭhātabbaṃ yadi cāhaṃ buddhasāsane
nibbematiko bhaveyyaṃ mahābodhi sayameva imasmiṃ suvaṇṇakaṭāhe
patiṭṭhātūti saccavacanakiriyamakāsi. Saha saccavacanakiriyāya bodhisākhā
manosilāya paricchinnaṭṭhāne chijjitvā gandhakalalapūrassa suvaṇṇakaṭāhassa
upari aṭṭhāsi. Tassa ubbedhena dasahattho khandho hoti.
Catuhatthā pañcamahāsākhā pañcahiyeva phalehi paṭimaṇḍitā.
Khuddakasākhānaṃ pana sahassaṃ. Atha rājā mūlalekhāya upari tivaṅgule
padese aññaṃ lekhaṃ paricchindi. Tato tāvadeva bubbuḷakā hutvā
Dasa mahāmūlāni nikkhamiṃsu. Puna uparupari tivaṅgule tivaṅgule aññā
nava lekhā paricchindi. Tāhipi dasa dasa bubbuḷakā hutvā navutimūlāni
nikkhamiṃsu. Paṭhamakā dasa mahāmūlā caturaṅgulamattaṃ nikkhantā.
Itarepi gavakkhajālasadisaṃ anusibbantā nikkhantā. Ettakaṃ
pāṭihāriyaṃ rājā ratanapīṭhamatthake ṭhitoyeva disvā añjaliṃ paggayha
mahānādaṃ nadi. Anekāni bhikkhusahassāni sādhukāramakaṃsu.
Sakalarājasenā unnādinī ahosi. Celukkhepasatasahassāni pavattiṃsu.
Bhummaṭṭhakadeve ādiṃ katvā yāva brahmakāyikā devā tāva
sādhukāraṃ pavattayiṃsu. Rañño imaṃ pāṭihāriyaṃ passantassa pītiyā
nirantaraṃ phuṭṭhasarīrassa añjaliṃ paggahetvā ṭhitasseva mahābodhi mūlasatena
suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhāsi. Dasa mahāmūlā suvaṇṇakaṭāhatalaṃ
āhacca aṭṭhaṃsu. Avasesā navuti anupubbena vaḍḍhanakā hutvā
gandhakalale oruyha ṭhitā. Evaṃ suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitamatte
mahābodhimhi mahāpaṭhavī cali. Ākāse devadundubhiyo 1- phaliṃsu.
Pabbatānaṃ naccehi devatānaṃ sādhukārehi yakkhānaṃ hiṅkārehi
asurānaṃ thutijappehi brahmānaṃ apphoṭanehi meghānaṃ gajjitehi
catuppadānaṃ ravehi pakkhīnaṃ virutehi sabbatālāvacarānaṃ sakasakapaṭibhāṇehi
paṭhavītalato yāva brahmalokā tāva ekakolāhalamekaninnādaṃ
ahosi. Pañcasu sākhāsu phalato phalato chabbaṇṇaraṃsiyo nikkhamitvā
sakalacakkavāḷaṃ ratanagopānasīvinaddhaṃ viya kurumānā yāva brahmalokā
abbhuggacchiṃsu. Taṃ khaṇato ca pana pabhūti satta divasāni mahābodhi
@Footnote: 1. devadundubhiyotipi.
Himavalāhakagabbhaṃ pavisitvā aṭṭhāsi. Na koci mahābodhiṃ passati.
Rājā ratanapīṭhato oruyha satta divasāni mahābodhipūjaṃ kāresi.
Sattame divase sabbadisāhi himañca raṃsiyo ca āvattitvā
mahābodhimeva pavisiṃsu. Vigatahimavalāhake vippasanne cakkavāḷagabbhe
mahābodhi paripuṇṇakhandhasākhāpasākho pañcaphalapaṭimaṇḍito
suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitova paññāyittha. Rājā mahābodhiṃ disvā tehi
pāṭihāriyehi sañjanitapītipāmujjo sakalajambudīparajjena taruṇamahābodhiṃ
pūjessāmīti abhisekaṃ datvā satta divasāni mahābodhiṭṭhāneyeva
aṭṭhāsi. Mahābodhi pubbakattikapavāraṇadivase sāyaṇhasamaye paṭhamaṃ
suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhahi. Tato himagabbhasattāhaṃ abhisekasattāhañca
vītināmetvā kāḷapakkhassa uposathadivase rājā ekadivaseneva
pāṭaliputtaṃ pavisitvā kattikajuṇhapakkhassa pāṭipadadivase mahābodhiṃ
pācīnamahāsālamūle ṭhapesi. Suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitadivasato
sattarasame divase mahābodhissa abhinavaṅkurā pāturahesuṃ. Te disvāpi
pasanno rājā puna mahābodhiṃ rajjena pūjento
sakalajambudīpābhisekamadāsi. Sumanasāmaṇero kattikapuṇṇamīdivase dhātuggahaṇatthaṃ
gato mahābodhissa kattikacchaṇabhūtaṃ pūjaṃ addasa.
     Evaṃ mahābodhimaṇḍato ānetvā pāṭaliputte ṭhapitaṃ
mahābodhiṃ sandhāya āha tenahi amma mahābodhiṃ gahetvā yāhīti.
Sā sādhūti sampaṭicchi. Rājā mahābodhirakkhaṇatthāya aṭṭhārasa
devatākulāni aṭṭha amaccakulāni aṭṭha brāhmaṇakulāni aṭṭha
Kuṭumbiyakulāni aṭṭha gopakakulāni aṭṭha taracchakulāni aṭṭha ca
kāliṅgakulāni datvā udakāsiñcanatthāya aṭṭha suvaṇṇaghaṭe aṭṭha
ca rajataghaṭe datvā iminā parivārena mahābodhiṃ gaṅgāya nāvaṃ
āropetvā sayaṃpi nagarato nikkhamitvā vijjhāṭaviṃ samatikkamma
anupubbena sattahi divasehi tāmbalittiṃ anuppatto. Antarāmagge
devanāgamanussā uḷāraṃ mahābodhipūjaṃ akaṃsu. Rājāpi samuddatīre
satta divasāni mahābodhiṃ ṭhapetvā sakalajambudīpe mahārajjaṃ adāsi.
Idamassa tatiyaṃ jambudīparajjasampadānaṃ hoti. Evaṃ mahārajjena
pūjetvā migasirassa paṭhamapāṭipadadivase asoko dhammarājā mahābodhiṃ
ukkhipitvā galappamāṇaṃ udakaṃ oruyha nāvāyaṃ patiṭṭhapetvā
saṅghamittatherimpi saparivāraṃ nāvaṃ āropetvā ariṭṭhaṃ amaccaṃ etadavoca
ahaṃ tāta mahābodhiṃ tikkhattuṃ sakalajambudīparajjena pūjetvā
galappamāṇaṃ udakaṃ oruyha mama sahāyassa pesesiṃ sopi evameva
mahābodhiṃ pūjetūti. Evaṃ sahāyassa sāsanaṃ datvā gacchati vata re
dasabalassa sarasaraṃsijālaṃ vimuñcamāno mahābodhirukkhoti kanditvā
añjaliṃ paggahetvā assūni pavattayamāno aṭṭhāsi. Sāpi kho
mahābodhisamāruḷhā nāvā passato passato mahājanassa mahāsamuddatalaṃ
pakkhantā. Mahāsamudde samantā yojanaṃ vīciyo vūpasantā.
Pañcavaṇṇāni padumāni pupphitāni. Antalikkhe dibbāni turiyāni
pavajjiṃsu. Ākāsajalathalarukkhādisannissitāhi devatāhi pavattitā
ativiya uḷārā pūjā ahosi. Saṅghamittattherī supaṇṇarūpena
Mahāsamudde nāgakulāni santāsesi. Te cutrastarūpā nāgā
āgantvā taṃ vibhūtiṃ passitvā theriṃ yācitvā mahābodhiṃ nāgabhavanaṃ
atiharitvā satta divasāni nāgarajjena pūjetvā puna nāvāya
patiṭṭhāpesuṃ. Taṃdivasameva nāvā jambukoḷapaṭṭanaṃ agamāsi.
Asokamahārājāpi mahābodhiviyogadukkhito kanditvā roditvā yāva
dassanavisayaṃ oloketvā paṭinivatti. Devānaṃpiyatisso mahārājāpi kho
sumanasāmaṇerassa vacanena migasiramāsassa paṭhamapāṭipadadivasato pabhūti
uttaradvārato paṭṭhāya yāva jambukoḷapaṭṭanaṃ tāva maggaṃ sodhāpetvā
alaṅkārāpetvā nagarato nikkhamanadivase uttaradvārasamīpe
samuddasālavatthusmiṃ ṭhitoyeva tāya vibhūtiyā mahāsamudde
āgacchantaṃyeva mahābodhiṃ therassa ānubhāvena disvā tuṭṭhamānaso
hutvā nikkhamitvā sabbaṃ maggaṃ pañcavaṇṇehi pupphehi okīrāpento
antarantarā pupphaagghiyāni ṭhapento ekāheneva jambukoḷapaṭṭanaṃ
gantvā sabbatālāvacaraparivuto pupphadhūpagandhādīhi pūjayamāno
galappamāṇaṃ udakaṃ oruyha āgato vata re dasabalassa
sarasaraṃsijālavisajjanako mahābodhirukkhoti pasannacitto mahābodhiṃ ukkhipitvā
uttamaṅge sirasmiṃ patiṭṭhapetvā mahābodhiṃ parivāretvā āgatehi
soḷasahi jātisampannakulehi saddhiṃ samuddato paccuttaritvā samuddatīre
mahābodhiṃ ṭhapetvā tīṇi divasāni sakalatambapaṇṇidīparajjena pūjesi.
Soḷasannaṃ jātisampannakulānaṃ rajjaṃ vicāresi. Atha catutthe divase
mahābodhiṃ ādāya uḷāraṃ pūjaṃ kurumāno anupubbena anurādhapuraṃ
Sampatto. Anurādhapurepi mahāsakkāraṃ katvā cātuddasīdivaseyeva
vaḍḍhamānakacchāyāya mahābodhiṃ uttaradvāre pavesetvā nagaramajjhena
atiharanto dakkhiṇadvārena nikkhamitvā dakkhiṇadvārato pañcadhanusatike
ṭhāne yattha amhākaṃ sammāsambuddho nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā
nisīdi purimakā ca tayo sammāsambuddhā samāpattiṃ appetvā nisīdiṃsu
yattha kakusandhassa bhagavato mahāsirisabodhi konāgamanassa bhagavato
udumbarabodhi kassapasammāsambuddhassa ca nigrodhabodhi patiṭṭhāsi tasmiṃ
mahāmeghavanuyyānassa tilakabhūte sumanasāmaṇerassa vacanena paṭhamameva
katabhūmiparikamme rājavatthudvārakoṭṭhakaṭṭhāne mahābodhiṃ patiṭṭhāpesi.
Kathaṃ. Katāni kira bodhiṃ parivāretvā āgatāni soḷasa jātisampannakulāni
rājavesaṃ gaṇhiṃsu. Rājā dovārikavesaṃ gaṇhi. Soḷasa
kulāni mahābodhiṃ gahetvā oropayiṃsu. Mahābodhi tesaṃ hatthato
muttasamanantarameva asītihatthappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā
chabbaṇṇaraṃsiyo muñci. Raṃsiyo sakaladīpaṃ pattharitvā upari brahmalokaṃ
āhacca aṭṭhaṃsu. Mahābodhipāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādāni dasa
purisasahassāni anupubbavipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā pabbajiṃsu.
Yāva suriyassatthaṅgamā mahābodhi antalikkhe aṭṭhāsi. Atthamite 1- pana
suriye rohiṇīnakkhattena paṭhaviyaṃ patiṭṭhahi. Saha mahābodhipatiṭṭhānā
udakapariyantaṃ katvā mahāpaṭhavī akampi. Patiṭṭhahitvā ca pana
mahābodhi satta divasāni himagabbhe sannisīdi. Lokassa adassanaṃ
agamāsi. Sattame divase vigatavalāhakaṃ nabhaṃ ahosi. Chabbaṇṇaraṃsiyo
@Footnote: 1. atthaṅgamitetipi dissati.
Jalantā vippharantā nicchariṃsu. Mahābodhissa khandho ca sākhāyo ca
pattāni ca pañca phalāni ca dassiṃsu. Mahindatthero ca saṅghamittattherī
ca rājā ca saparivārā mahābodhiṭṭhānameva agamaṃsu.
Yebhuyyena ca sabbe dīpavāsino sannipatiṃsu. Tesaṃ passantānaṃyeva
uttarasākhato ekaṃ phalaṃ pacitvā sākhato mucci. Thero hatthaṃ
upanāmesi. Phalaṃ therassa hatthe patiṭṭhāsi. Taṃ thero ropaya
mahārājāti rañño adāsi. Rājā gahetvā suvaṇṇakaṭāhe
madhurapaṃsuṃ ākīritvā gandhakalalaṃ pūretvā ropetvā mahābodhiāsannaṭṭhāne
ṭhapesi. Sabbesaṃ passantānaṃyeva catuhatthappamāṇā
aṭṭha taruṇabodhirukkhā uṭṭhahiṃsu. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā
aṭṭha taruṇabodhirukkhe setacchattena pūjetvā abhisekaṃ adāsi.
Tato ekaṃ bodhirukkhaṃ āgamanakāle mahābodhinā paṭhamapatiṭṭhitokāse
jambukoḷapaṭṭane ropayiṃsu. Ekaṃ gavakkabrāhmaṇassa gāmadvāre
ekaṃ thūpārāme ekaṃ issaranimmānavihāre ekaṃ  paṭhamacetiyaṭṭhāne
rohaṇajanapadamhiyeva candanagāme. Itaresaṃ catunnaṃ phalānaṃ bījehi
jāte dvattiṃsa bodhitaruṇe yojaniyaārāmesu patiṭṭhapesuṃ.
     Evaṃ puttanattaparamparāya samantā dīpavāsīnaṃ hitāya sukhāya
patiṭṭhite dasabalassa saddhammaddhajabhūte mahābodhimhi anuḷā devī
pañcahi kaññāsatehi pañcahi ca antepurikāsatehīti mātugāmasahassena
saddhiṃ saṅghamittattheriyā santike pabbajitvā nacirasseva
Saparivārā arahatte patiṭṭhāsi. Ariṭṭhopi kho rañño bhāgineyyo
pañcahi purisasatehi saddhiṃ therassa santike pabbajitvā nacirasseva
saparivāro arahatte patiṭṭhāsi.
     Athekadivasaṃ rājā mahābodhiṃ vanditvā therena saddhiṃ thūpārāmaṃ
gacchati. Tassa lohapāsādaṭṭhānaṃ sampattassa purisā pupphāni
abhihariṃsu. Rājā therassa pupphāni adāsi. Thero pupphehi
lohapāsādaṭṭhānaṃ pūjesi. Pupphesu bhūmiyaṃ patitamattesu
mahābhūmicālo ahosi. Rājā kasmā bhante bhūmi calitthāti pucchi.
Imasmiṃ mahārāja okāse saṅghassa anāgate uposathāgāraṃ bhavissati
tassetaṃ pubbanimittanti. Rājā puna therena saddhiṃ gacchanto
ambaṅgaṇaṭṭhānaṃ sampatto. Tatthassa vaṇṇagandhasampannaṃ
atimadhurarasamekaṃ ambapakkaṃ āharīyittha. Rājā taṃ therassa paribhogatthāya
adāsi. Thero tattheva paribhuñjitvā idaṃ ettheva ropethāti
āha. Rājā taṃ ambaṭṭhiṃ gahetvā tattheva ropetvā udakaṃ
āsiñci. Saha ambabījaropanena paṭhavī saṅkampi. Rājā kasmā
bhante paṭhavī kampitthāti pucchi. Imasmiṃ mahārāja okāse
saṅghassa anāgate ambaṅgaṇannāma sannipātaṭṭhānaṃ bhavissati tassetaṃ
pubbanimittanti. Rājā tattha aṭṭha pupphamuṭṭhiyo okīritvā
vanditvā puna therena saddhiṃ gacchanto mahācetiyaṭṭhānaṃ patto.
Tatthassa campakapupphāni abhihariṃsu. Tāni rājā therassa adāsi.
Thero mahācetiyaṭṭhānaṃ pupphehi pūjetvā vandi. Tāvadeva
Mahāpaṭhavī saṅkampi. Rājā kasmā bhante paṭhavī kampitthāti
pucchi. Imasmiṃ mahārāja okāse anāgate buddhassa bhagavato
asadiso mahāthūpo bhavissati tassetaṃ pubbanimittanti. Rājā
ahameva karomi bhanteti. Alaṃ mahārāja tumhākaṃ aññaṃ bahu
kammaṃ atthi tumhākaṃ pana nattā duṭṭhagāmaṇī abhayo nāma
kāressatīti. Atha rājā sace bhante  mayhaṃ nattā karissati
kataṃyeva mayāti dvādasahatthaṃ pāsāṇatthambhaṃ āharāpetvā
devānaṃpiyatissarañño nattā duṭṭhagāmaṇī abhayo nāma imasmiṃ padese
thūpaṃ karotūti akkharāni likhāpetvā patiṭṭhāpetvā theraṃ pucchi
patiṭṭhitaṃ nu kho bhante tambapaṇṇidīpe sāsananti. Patiṭṭhitaṃ
mahārāja sāsanaṃ mūlāni panassa na tāva otarantīti. Kadā pana
bhante mūlāni otiṇṇāni nāma bhavissantīti. Yadā mahārāja
tambapaṇṇidīpakānaṃ mātāpitūnaṃ tambapaṇṇidīpe jāto dārako
tambapaṇṇidīpe pabbajitvā tambapaṇṇidīpamhiyeva vinayaṃ uggahetvā
tambapaṇṇidīpe vācessati tadā sāsanassa mūlāni otiṇṇāni
nāma bhavissantīti. Atthi pana bhante īdiso bhikkhūti. Atthi
mahārāja mahāariṭṭho bhikkhu paṭibalo etasmiṃ kammeti. Mayā ettha
bhante kiṃ kattabbanti. Maṇḍapaṃ mahārāja kātuṃ vaṭṭatīti.
Sādhu bhanteti rājā meghavaṇṇābhayassa amaccassa pariveṇaṭṭhāne
mahāsaṅgītikāle ajātasattumahārājena katamaṇḍapappakāraṃ
rājānubhāvena maṇḍapaṃ kāretvā sabbatālāvacare sakasakasippesu
Payojetvā sāsanassa mūlāni otarantāni passissāmīti
anekapurisasahassaparivuto thūpārāmaṃ anuppatto. Tena kho pana samayena
thūpārāme aṭṭhasaṭṭhi bhikkhusahassāni sannipatiṃsu. Mahāmahindattherassa
āsanaṃ dakkhiṇābhimukhaṃ paññattaṃ hoti. Mahāariṭṭhattherassa
dhammāsanaṃ uttarābhimukhaṃ paññattaṃ hoti. Athakho mahāariṭṭhatthero
mahindattherena ajjhiṭṭho attano anurūpena pattānukkamena
dhammāsane nisīdi. Mahindattherappamukhā aṭṭhasaṭṭhi mahātherā
dhammāsanaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Raññopi kaniṭṭhabhātā mattābhayatthero
nāma dhuraggāho hutvā vinayaṃ uggaṇhissāmīti pañcahi bhikkhusatehi
saddhiṃ mahāariṭṭhattherassa dhammāsanameva parivāretvā nisīdi.
Avasesāpi bhikkhū sarājikā ca parisā attano attano pattāsane
nisīdiṃsu. Athāyasmā mahāariṭṭhatthero tena samayena buddho
bhagavā verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūleti vinayanidānaṃ abhāsi.
Bhāsite ca panāyasmatā ariṭṭhattherena vinayanidāne ākāsaṃ
mahāviravaṃ viravi. Akālavijjulatā nicchariṃsu. Devatā sādhukāraṃ
adaṃsu. Mahāpaṭhavī udakapariyantaṃ katvā saṅkampi. Evaṃ anekesu
pāṭihāriyesu vattamānesu āyasmā ariṭṭhatthero mahāmahindappamukhehi
aṭaṭhasaṭṭhiyā paccekagaṇīhi khīṇāsavamahātherehi tadaññehi ca
saṭṭhisahassehi bhikkhūhi parivuto paṭhamakattikapavāraṇādivase
thūpārāmamahāvihāramajjhe satthukaruṇādiguṇaparidīpakaṃ bhagavato anusaṭṭhikarānaṃ
kāyakammavacīkammavipphanditavinayanaṃ vinayapiṭakaṃ pakāsesi. Pakāsetvā
Ca yāvatāyukaṃ tiṭṭhamāno bahūnaṃ vācetvā bahūnaṃ hadaye patiṭṭhāpetvā
anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tepi kho mahāmahindappamukhā
tasmiṃ samāgame
       aṭṭhasaṭṭhi mahātherā       dhuraggāhā samāgatā
       paccekagaṇino sabbe       dhammarājassa sāvakā
       khīṇāsavā vasippattā       tevijjā iddhikovidā
       uttamatthamabhiññāya         anusāsiṃsu rājino.
       Ālokaṃ dassayitvāna       obhāsetvā mahiṃ imaṃ
       jalitvā aggikhandhāva       parinibbiṃsu mahesayo.
Tesaṃ parinibbānato aparabhāge aññepi tesaṃ therānaṃ antevāsikā
tissadattakāḷasumanadīghasumanādayo ca mahāariṭṭhattherassa antevāsikānaṃ
antevāsikā cāti evaṃ pubbe vuttappakārā ācariyaparamparā imaṃ
vinayapiṭakaṃ yāva ajjatanā ānesuṃ. Tena vuttaṃ tatiyasaṅgahato
pana uddhaṃ imaṃ dīpaṃ mahindādīhi ābhaṭaṃ mahindato uggahetvā
kañci kālaṃ ariṭṭhattherādīhi ābhaṭaṃ tato yāva ajjatanā tesaṃyeva
antevāsikaparamparabhūtāya ācariyaparamparāya ābhaṭanti.
     Kattha patiṭṭhitanti. Yesaṃ pālito ca atthato ca anūnaṃ
vattati maṇighaṭe pakkhittatelamiva īsakampi na paggharati evarūpesu
adhimattasatigatidhitimantesu lajjīsu kukkuccakesu sikkhākāmesa puggalesu
patiṭṭhitanti veditabbaṃ.
     Tasmā vinayapatiṭṭhāpanatthaṃ vinayapariyattiyā ānisaṃsaṃ sallakkhetvā
Sikkhākāmena bhikkhunā vinayo pariyāpuṇitabbo. Tatrāyaṃ
vinayapariyattiyā ānisaṃso. Vinayapariyattikusalo hi puggalo sāsane
paṭiladdhasaddhānaṃ kulaputtānaṃ mātāpituṭṭhāniyo hoti. Tadāyattā
hi nesaṃ pabbajā upasampadā vattānuvattapaṭipatti ācāragocarakusalatā.
Apicassa vinayapariyattiṃ nissāya attano sīlakkhandho
sugutto hoti surakkhito kukkuccappakatānaṃ paṭissaraṇaṃ hoti
visārado saṅghamajjhe voharati paccatthike sahadhammena suniggahitaṃ
niggaṇhāti saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno hoti. Tenāha bhagavā
pañcime bhikkhave ānisaṃsā vinayadhare puggale attano sīlakkhandho
sugutto hoti surakkhito .pe. Saddhammaṭṭhitiyā paṭipanno
hotīti 1-. Ye cāpi saṃvaramūlakā kusalā dhammā vuttā bhagavatā vinayadharo
puggalovesaṃ dāyādo vinayamūlakattā tesaṃ dhammānaṃ. Vuttampi
hetaṃ bhagavatā vinayo saṃvaratthāya saṃvaro avipaṭisāratthāya
avipaṭisāro pāmujjatthāya pāmujjaṃ pītatthāya pīti passaddhatthāya
passaddhi sukhatthāya sukhaṃ samādhatthāya samādhi yathābhūtañāṇadassanatthāya
yathābhūtañāṇadassanaṃ nibbidatthāya nibbidā virāgatthāya
virāgo vimuttatthāya vimatti vimuttiñāṇadassanatthāya vimuttiñāṇadassanaṃ
anupādāparinibbānatthāya etadatthā kathā etadatthā
mantanā etadatthā upanisā etadatthaṃ sotāvadhānaṃ yadidaṃ
anupādā cittassa vimokkhoti 2-. Tasmā vinayapariyattiyā āyogo
@Footnote: 1. naYu. vi. parivāra. 8/453.   2. vi. parivāra. 8/406.
Karaṇīyoti.
     Ettāvatā yā sā vinayasaṃvaṇṇanatthaṃ mātikā ṭhapitā tattha
           vuttaṃ yena yadā yasmā    dhāritaṃ yena cābhaṭaṃ
           yattha patiṭṭhitañceta-      metaṃ vatvā vidhintatoti
imissā tāva gāthāya attho pakāsito. Vinayassa ca
bāhiranidānasaṃvaṇṇanā yathādhippāyaṃ saṃvaṇṇitā hotīti.
                     -------------
                 Verañjakaṇḍavaṇṇanā
     {1} idāni tenātiādipāṭhassa           atthaṃ nānappakārato
                   dassayanto karissāmi     vinayassatthavaṇṇananti
     vuttattā tena samayena buddho bhagavātiādīnaṃ atthavaṇṇanaṃ
karissāmi. Seyyathīdaṃ.
     Tenāti aniyamaniddesavacanaṃ. Tassa sarūpena avuttenāpi
aparabhāge atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso
veditabbo. Aparabhāge hi vinayappaññattiyācanahetubhūto āyasmato
sārīputtassa parivitakko siddho. Tasmā yena samayena so
parivitakko udapādi tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti
evamettha sambandho veditabbo. Ayaṃ hi sabbasmiṃpi vinaye yutti
yadidaṃ yattha yattha tenāti vuccati tattha tattha pubbe vā
pacchā vā atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso
kātabboti. Tatrīdaṃ mukhamattanidassanaṃ. Tena hi bhikkhave bhikkhūnaṃ
sikkhāpadaṃ paññāpessāmi yena sudinno methunaṃ dhammaṃ paṭisevi
yasmā paṭisevi tasmā paññāpessāmīti vuttaṃ hoti. Evantāva
pubbe atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso
yujjati. Tena samayena buddho bhagavā rājagahe viharati yena
samayena dhaniyo kumbhakāraputto rañño dārūni 1- adinnaṃ ādiyīti
evaṃ pacchā atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso
@Footnote: 1. porāṇaācariyakamatiyā dāranīti padaṃ sarūpavisesanantipi vuccati.
Yujjatīti. Vutto tenāti vacanassa attho.
        Samayenāti ettha pana samayasaddo tāva
        samavāye khaṇe kāle      samūhe hetudiṭṭhisu
        paṭilābhe pahāne ca       paṭivedhe ca dissati.
Tathāhissa appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca
upādāyāti 1- evamādīsu samavāyo attho. Eko ca kho bhikkhave
khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyāti 2- evamādīsu khaṇo
attho. Uṇhasamayo pariḷāhasamayoti 3- evamādīsu kālo.
Mahāsamayo pavanasminti 4- evamādīsu samūho. Samayopi kho te
bhaddāli apaṭividdho ahosi bhagavāpi kho sāvatthiyaṃ viharati sopi
maṃ jānissati bhaddāli nāma bhikkhu satthu sāsane sikkhāya
aparipūrīkārīti ayampi kho te bhaddāli samayo apaṭividdho ahosīti 5-
evamādīsu hetu. Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako
samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tiṇḍukācire ekasālake mallikāya
ārāme paṭivasatīti 6- evamādīsu diṭṭhi.
        Diṭṭhe dhammeva yo cattho    yo cattho samparāyiko
        atthābhisamayā dhīro         paṇḍitoti pavuccatīti 7-
evamādīsu paṭilābho. Sammāmānābhisamayā antamakāsi dukkhassāti 8-
@Footnote: 1. dī. Sī. 9/251.   2. aṅ. aṭṭhaka. 23/230. 3. vi. mahāvibhaṅga. 2/399. 4. dī.
@mahā. 10/287.  5. Ma. Ma. 13/165.     6. Ma. Ma. 13/342. 7. saṃ. sa. 15/126
@diṭṭhe dhamme ca yo atthoti pāliyaṃ dissati. 8. aṅ. catukka. 21/223.
Evamādīsu pahānaṃ. Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho
vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭhoti 1- evamādīsu paṭivedho attho. Idha
panassa kālo attho. Tasmā yena kālena āyasmato
sārīputtassa vinayappaññattiyācanahetubhūto parivitakko udapādi
tena kālenāti evamettha attho daṭṭhabbo. Etthāha atha
kasmā yathā suttante ekaṃ samayanti upayogavacanena niddeso kato
abhidhamme ca yasmiṃ samaye kāmāvacaranti bhummavacanena tathā
akatvā idha tena samayenāti karaṇavacanena niddeso katoti.
Tattha tathā idha ca aññathā atthasambhavato. Kathaṃ. Suttante
tāva accantasayogattho sambhavati. Yaṃ hi samayaṃ bhagavā brahmajālādīsu
suttantāni desesi accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena
vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha upayoganiddeso kato.
Abhidhamme ca adhikaraṇattho bhāvena bhāvalakkhaṇattho ca sambhavati.
Adhikaraṇaṃ hi kālattho samūhattho ca samayo tattha vuttānaṃ
phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa samayassa bhāvena tesaṃ
bhāvo lakkhiyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena
niddeso kato. Idha pana hetuattho karaṇattho ca sambhavati.
Yo hi so sikkhāpadappaññattisamayo sārīputtādīhi dūviññeyyo
tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto
sikkhāpadappaññattihetuñca avekkhamāno bhagavā tattha
@Footnote: 1. khu. paṭi. 31/454.
Tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha karaṇavacanena niddeso
katoti veditabbo. Hoti cettha
        upayogena bhummena      taṃ taṃ atthamavekkhiya
        aññattha samayo vutto    karaṇeneva so idhāti.
Porāṇā pana vaṇṇayanti taṃ samayanti vā tasmiṃ samayeti vā
tena samayenāti vā abhilāpamattabhedo esa sabbattha bhummameva
atthoti. Tasmā tesaṃ laddhiyā tena samayenāti vuttepi tasmiṃ
samayeti attho veditabbo.
     Buddho bhagavāti imesaṃ padānaṃ parato atthaṃ vaṇṇayissāmi.
     Verañjāyaṃ viharatīti ettha pana verañjāti aññatarassa
nagarassetaṃ adhivacanaṃ. Tassaṃ verañjāyaṃ. Samīpatthe bhummavacanaṃ.
Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu
aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamanāsanasayanappabhedesu
iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ. Tena ṭhitopi
gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi
ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ
attabhāvaṃ harati pavatteti tasmā viharatīti vuccati.
     Naḷerupucimandamūleti ettha naḷeru nāma yakkho.
Pucimandoti nimbarukkho. Mūlanti samīpaṃ. Ayaṃ hi mūlasaddo mūlāni
uddhareyya antamaso usīranāḷamattānipītiādīsu mūlamūle dissati.
Lobho akusalamūlantiādīsu asādhāraṇahetumhi. Yāva majjhantike
Kāle chāyā pharati nivāte paṇṇāni patanti ettāvatā
rukkhamūlantiādīsu samīpe. Idha pana samīpe adhippeto. Tasmā
naḷeruyakkhena adhigahitassa pucimandassa samīpeti evamettha attho
daṭṭhabbo. So kira pucimando rammaṇīyo pāsādiko anekesaṃ
rukkhānaṃ adhipaccaṃ viya kurumāno tassa nagarassa avidūre gamanāgamanasampanne
ṭhāne ahosi. Athakho bhagavā verañjaṃ gantvā paṭirūpe
ṭhāne viharanto tassa rukkhassa samīpe heṭṭhābhāge vihāsi. Tena
vuttaṃ verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūleti. Tattha siyā yadi
tāva bhagavā verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūleti na vattabbaṃ
atha tattha viharati verañjāyanti na vattabbaṃ na hi sakkā
ubhayattha teneva samayena apubbaṃ acarimaṃ viharitunti. Nakhopanetaṃ
evaṃ daṭṭhabbaṃ nanu avocumhā samīpatthe bhummavacananti tasmā
yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni gaṅgāya caranti
yamunāya carantīti vuccanti evamidhāpi yadidaṃ verañjāya samīpe
naḷerupucimandamūlaṃ tattha viharanto vuccati verañjāyaṃ viharati
naḷerupucimandamūleti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa verañjāvacanaṃ.
Pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ naḷerupucimandamūlavacanaṃ. Tattha
verañjākittanena āyasmā upālitthero bhagavatā 1- gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ
dasseti. Naḷerupucimandamūlakittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ.
Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ pacchimena
vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanupāyanidassanaṃ. Purimena
@Footnote: 1. bhagavatotipi dissati.
Ca dhammadesanābhiyogaṃ pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya
upagamanaṃ pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ
hitasukhanipphādanādhimuttataṃ pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepanaṃ.
Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ pacchimena
uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ pacchimena
devatānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ pacchimena loke
anupalittataṃ. Purimena ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamāno
uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya
hitāya sukhāya devamanussānaṃ katamo ekapuggalo tathāgato arahaṃ
sammāsambuddhoti 1- vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno tadatthaparinipphādanaṃ
pacchimena yattha uppanno tadanurūpaṃ vihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ
lumbinīvane dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva
uppanno tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetītievamādinā nayenettha
atthayojanā veditabbā.
     Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti ettha mahatāti guṇamahattenapi
mahatā saṅkhyāmahattenapi mahatā. So hi bhikkhusaṅgho guṇehipi
mahā ahosi yasmā yo tattha pacchimako so sotāpanno.
Saṅkhyāyapi mahā pañcasatasaṅkhyattā. Bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho.
Tena bhikkhusaṅghena. Diṭṭhisīlasāmaññasaṅkhātasaṅghāṭena samaṇagaṇenāti
attho. Saddhinti ekato. Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañca
@Footnote: 1. aṅ. tika. 20/28.
Mattā etesanti pañcamattā. Mattāti pamāṇaṃ vuccati.
Tasmā yathā bhojane mañtaññūti vutte bhojane mattaṃ jānāti
pamāṇaṃ jānātīti attho hoti evamidhāpi tesaṃ bhikkhusatānaṃ
pañca mattā pañca pamāṇanti evamattho daṭṭhabbo. Bhikkhūnaṃ
satāni bhikkhusatāni. Tehi pañcamattehi bhikkhusatehi. Etena yaṃ
vuttaṃ mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti ettha tassa mahato bhikkhusaṅghassa
saṅkhyāmahattaṃ dassitaṃ hoti. Parato panassa nirabbudo hi
sārīputta bhikkhusaṅgho nirādīnavo apagatakāḷako suddho sāre
patiṭṭhito imesaṃ hi sārīputta pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ yo
pacchimako so sotāpannoti vacanena guṇamahattaṃ āvibhavissati.
     Assosi kho verañjo brāhmaṇoti assosīti suṇi upalabhi
sotadvārasampattavacananigghosānusārena aññāsi. Khoti
padapūraṇamatte avadhāraṇatthe vā nipāto. Tattha avadhāraṇatthena
assosieva nāssa koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo.
Padapūraṇena padabyañjanasiliṭṭhatāmattameva. Verañjāyaṃ jāto
verañjo. Verañjāyaṃ bhavo verañjo. Verañjā vā assa nivāsoti
verañjo. Mātāpitūhi katanāmavasena panāyaṃ udayoti vuccati.
Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo. Mante sajjhāyatīti attho. Idameva
hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā
brāhmaṇāti vuccanti.
     Idāni yamatthaṃ verañjo brāhmaṇo assosi taṃ pakāsento
Samaṇo khalu bho gotamotiādimāha. Tattha samitapāpattā samaṇoti
veditabbo. Vuttaṃ hetaṃ bāhitapāpoti brāhmaṇo samitattā
samaṇoti vuccatīti. Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena samitapāpo.
Tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ yadidaṃ samaṇoti. Khalūti
anussavatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātikānaṃ jātisamudāgataṃ
ālapanamattaṃ. Vuttampi hetaṃ bhovādī nāma so hoti save hoti
sakiñcanoti. Gotamoti bhagavantaṃ gottavasena parikitteti. Tasmā
samaṇo khalu bho gotamoti ettha samaṇo kira  bho gotamagottoti
evamattho daṭṭhabbo. Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato
uccākulaparidīpanaṃ. Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ.
Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya saddhāya
pabbajitoti vuttaṃ hoti. Tato paraṃ vuttatthameva.
     Taṃkho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ. Tassa
kho pana bhoto gotamassāti attho. Kalyāṇoti
kalyāṇaguṇasamannāgato. Seṭṭhoti vuttaṃ hoti. Kittisaddoti kittiyeva
thutighoso vā.
     Itipi so bhagavātiādīsu pana ayaṃ tāva yojanā so bhagavā
itipi  arahaṃ itipi sammāsambuddho .pe. Itipi bhagavāti.
Iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti. Idāni vinayadharānaṃ
suttantanayakosallatthaṃ vinayasaṃvaṇṇanārambhe buddhaguṇapaṭisaṃyuttāya
dhammiyā kathāya cittasampahaṃsanatthañca etesaṃ padānaṃ vitthāranayena
Vaṇṇanaṃ karissāmi. Tasmā yaṃ vuttaṃ so bhagavā itipi arahantiādi
tattha ārakattā arīnaṃ arānañca hatattā paccayādīnaṃ
arahattā pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi so
bhagavā arahanti veditabbo. Ārakā hi so sabbakilesehi
suvidūravidūre ṭhito maggena savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattāti
ārakattā arahaṃ. Te cānena kilesārayo maggena hatāti
arīnaṃ hatattāpi arahaṃ. Yaṃ cetaṃ avijjābhavataṇhāmayanābhi
puññādiabhisaṅkhārāraṃ jarāmaraṇanemi āsavasamudayamayena akkhena vijjhitvā
tibhavarathe samāyojitaṃ anādikālappavattaṃ saṃsāracakkaṃ tassānena
bodhimaṇḍe viriyapādehi sīlapaṭhaviyaṃ patiṭṭhāya saddhāhatthena kammakkhayakaraṃ
ñāṇapharasuṃ gahetvā sabbe arā hatāti arānaṃ hatattāpi arahaṃ.
Athavā saṃsāracakkanti anamataggasaṃsāravaṭṭaṃ vuccati. Tassa ca avijjā
nābhi mūlakattā jarāmaraṇaṃ nemi pariyosānattā sesā dasa dhammā
arā avijjāmūlakattā jarāmaraṇapariyantattā ca. Tattha dukkhādīsu
aññāṇaṃ avijjā. Kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ
paccayo hoti. Rūpabhave avijjā rūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo
hoti. Arūpabhave avijjā arūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti.
Kāmabhave saṅkhārā kāmabhave paṭisandhiviññāṇassa paccayā honti.
Esa nayo itaresu. Kāmabhave paṭisanadhiviññāṇaṃ kāmabhave nāmarūpassa
paccayo hoti. Tathā rūpabhave. Arūpabhave nāmasseva paccayo
hoti. Kāmabhave nāmarūpaṃ kāmabhave saḷāyatanassa paccayo hoti.
Rūpabhave nāmarūpaṃ rūpabhave tiṇṇaṃ āyatanānaṃ paccayo hoti.
Arūpabhave nāmaṃ arūpabhave ekassāyatanassa paccayo hoti. Kāmabhave
saḷāyatanaṃ kāmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. Rūpabhave
tīṇi āyatanāni rūpabhave tiṇṇaṃ phassānaṃ. Arūpabhave ekamāyatanaṃ
arūpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. Kāmabhave cha phassā
kāmabhave channaṃ vedanānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tayo tattheva
tissannaṃ. Arūpabhave eko phasso tattheva ekissā vedanāya
paccayo hoti. Kāmabhave cha vedanā kāmabhave channaṃ taṇhākāyānaṃ
paccayā honti. Rūpabhave tisso tattheva tiṇṇaṃ. Arūpabhave ekā
vedanā arūpabhave ekassa taṇhākāyassa paccayo hoti. Tattha tattha
sā sā taṇhā tassa tassa upādānassa. Upādānādayo bhavādīnaṃ.
Kathaṃ. Idhekacco kāme paribhuñjissāmīti kāmūpādānapaccayā kāyena
duccaritaṃ carati vācāya duccaritaṃ carati manasā duccaritaṃ carati
duccaritapāripūriyā apāye uppajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ
kammabhavo khandhānaṃ nibbatti jāti paripāko jarā bhedo
maraṇaṃ. Aparo saggasampattiṃ anubhavissāmīti tatheva sucaritañcarati
sucaritapāripūriyā sagge uppajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ
kammaṃ kammabhavoti soeva nayo. Aparo pana brahmaloke
sampattiṃ anubhavissāmīti kāmūpādānapaccayā mettaṃ bhāveti karuṇaṃ
muditaṃ upekkhaṃ bhāveti bhāvanāpāripūriyā brahmaloke nibbattati.
Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti soyeva nayo. Aparo
Arūpabhave sampattiṃ anubhavissāmīti tatheva ākāsānañcāyatanādisamāpattiyo
bhāveti bhāvanāpāripūriyā tattha tattha nibbattati.
Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo kammanibbattā khandhā
upapattibhavo khandhānaṃ nibbatti jāti paripāko jarā bhedo
maraṇanti. Esa nayo sesūpādānamūlikāsupi yojanāsu. Evamayaṃ
avijjā hetu saṅkhārā hetusamuppannā ubhopete hetusamuppannāti
paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiññāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ
anāgatampi addhānaṃ avijjā hetu saṅkhārā hetusamuppannā ubhopete
hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiññāṇanti.
Etena nayena sabbapadāni vitthāretabbāni. Tattha avijjāsaṅkhārā
eko saṅkhepo. Viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā eko.
Taṇhūpādānabhavā eko. Jātijarāmaraṇaṃ eko. Purimasaṅkhepo cettha
atīto addhā. Dve majjhimā paccuppanno. Jātijarāmaraṇaṃ
anāgato. Avijjāsaṅkhāraggahaṇena cettha taṇhūpādānabhavā gahitāva
hontīti ime pañca dhammā atīte kammavaṭṭaṃ. Viññāṇādayo pañca
etarahi vipākavaṭṭaṃ. Taṇhūpādānabhavaggahaṇena avijjāsaṅkhārā
gahitāva hontīti ime pañca dhammā etarahi kammavaṭṭaṃ.
Jātijarāmaraṇāpadesena viññāṇādīnaṃ niddiṭṭhattā ime pañca dhammā
āyatiṃ vipākavaṭṭaṃ. Te ākārato vīsatividhā honti.
Saṅkhāraviññāṇānañcettha antarā eko sandhi. Vedanātaṇhānamantarā
eko. Bhavajātīnamantarā ekoti. Iti bhagavā etaṃ catasaṅkhepaṃ
Tiyaddhaṃ vīsatākāraṃ tisandhiṃ paṭiccasamuppādaṃ sabbākārato jānāti
passati aññāti paṭivijjhati. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ pajānanaṭṭhena
paññā. Tena vuccati paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiññāṇanti.
Iminā dhammaṭṭhitiññāṇena bhagavā te dhamme yathābhūtaṃ ñatvā
tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakārassa imassa
saṃsāracakkassa are hani vihani viddhaṃsesi. Evampi arānaṃ
hatattāpi arahaṃ. Aggadakkhiṇeyyattā ca cīvarādipaccaye arahati
pūjāvisese ca. Teneva uppanne tathāgate yekeci mahesakkhā
devamanussā na te aññattha pūjaṃ karonti. Tathāhi brahmā
sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi. Yathābalañca
aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājādayo. Parinibbutampi
ca bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā
sakalajambudīpe caturāsītivihārasahassāni patiṭṭhāpesi. Ko pana
vādo aññesaṃ pūjāvisesānanti paccayādīnaṃ arahattāpi arahaṃ.
Yathā ca loke keci paṇḍitamānino bālā asilokabhayena raho
pāpaṃ karonti evamesa na kadāci karotīti pāpakaraṇe rahābhāvatopi
arahaṃ. Hoti cettha
       ārakattā ca hatattā        kilesārīna so muni
       hatasaṃsāracakkāro           paccayādīnamāraho 1-
       na raho karoti pāpāni       arahantena vuccatīti.
     Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana
@Footnote: 1. paccayādīna cāraho.
Sammāsambuddho. Tathāhesa sabbadhamme sammāsambuddho abhiññeyye
dhamme abhiññeyyato buddho pariññeyye dhamme pariññeyyato
buddho pahātabbe dhamme pahātabbato buddho sacchikātabbe
dhamme sacchikātabbato buddho bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato
buddho. Tenevāha
       abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ    bhāvetabbañca bhāvitaṃ
       pahātabbaṃ pahīnamme     tasmā buddhosmi brāhmaṇāti 1-.
Apica cakkhuṃ dukkhasaccaṃ tassa mūlakāraṇabhāvena taṃsamuṭṭhāpikā
purimataṇhā samudayasaccaṃ ubhinnamappavatti nirodhasaccaṃ nirodhappajānanā
paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārenāpi sabbadhamme sammā
sāmañca buddho. Esa nayo sotaghānajivhākāyamanesu.
Eteneva nayena rūpādīni cha āyatanāni cakkhuviññāṇādayo cha
viññāṇakāyā cakkhusamphassādayo cha phassā cakkhusamphassajāvedanādayo
cha vedanā rūpasaññādayo cha saññā rūpasañcetanādayo cha
cetanā rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā rūpavitakkādayo cha vitakkā
rūpavicārādayo cha vicārā rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā dasa kasiṇāni
dasa asubhāni dasa anussatiyo uddhumātakasaññādivasena dasa
saññā kesādayo dvattiṃsākārā dvādasāyatāni aṭṭhārasa dhātuyo
kāmabhavādayo nava bhavā paṭhamādīni cattāri jhānāni mettābhāvanādayo
catasso appamaññāyo ākāsānañcāyatanādikā catasso
@Footnote: 1. khu. su. 25/444.
Arūpasamāpattiyo paṭilomato jarāmaraṇādīni anulomato avijjādīni
paṭiccasamuppādaṅgāni ca yojetabbāni. Tatrāyaṃ ekapadayojanā.
Jarāmaraṇaṃ dukkhasaccaṃ jāti samudayasaccaṃ ubhinnampi nissaraṇaṃ nirodhasaccaṃ
nirodhappajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārena
sabbadhamme sammā sāmañca buddho anubuddho paṭividdho. Tena
vuttaṃ sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti.
     Vijjāhi ca pana caraṇena ca sampannattā vijjācaraṇasampanno.
Tattha vijjāti tissopi vijjā aṭṭhapi vijjā. Tisso bhayabheravasutte
vuttanayeneva veditabbā. Aṭṭha ambaṭṭhasutte. Tatra hi
vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā
aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro indriyesu guttadvāratā
bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satta saddhammā cattāri
jhānānīti ime paṇṇarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi
paṇṇarasa dhammā yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati
amataṃ disaṃ tasmā caraṇanti vuttā. Yathāha. Idha mahānāma
ariyasāvako sīlavā hotīti 1-. Vitthāro. Bhagavā imāhi vijjāhi
iminā ca caraṇena samannāgato tena vuccati vijjācaraṇasampannoti.
Tattha vijjāsampadā bhagavato sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitā.
Caraṇasampadā mahākāruṇikataṃ. So sabbaññutāya sabbasattānaṃ
@Footnote: 1. Ma. Ma. 13/26.
Atthānatthaṃ ñatvā mahākāruṇikatāya anatthaṃ parivajjetvā atthe
niyojeti yathātaṃ vijjācaraṇasampanno. Tenassa sāvakā supaṭipannā
honti no duppaṭipannā vijjācaraṇavipannānaṃ sāvakā attantapādayo viya.
     Sobhanagamanattā sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā sammā gatattā sammā
ca gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati. Tañca bhagavato
sobhaṇaṃ parisuddhamanavajjaṃ. Kiṃ pana tanti. Ariyamaggo. Tena
hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gatoti sobhanagamanattā sugato.
Sundarañcesa ṭhānaṃ gato amataṃ nibbānanti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattāpi
sugato. Sammā ca gatoti sugato tena tena maggena pahīne kilese puna
apaccāgacchanto. Vuttañcetaṃ sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā
te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato .pe.
Arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti
na paccāgacchatīti sugatoti. Sammā vā gato dīpaṅkarapādamūlato
pabhūti yāva bodhimaṇḍā tāva samattiṃsapāramipūritāya sammāpaṭipattiyā
sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ
attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto gatoti sammā gatattāpi
sugato. Sammā cesa gadati yuttaṭṭhāne yuttameva vācaṃ bhāsatīti
sammā gadattāpi sugato. Tatrīdaṃ sādhakasuttaṃ yaṃ tathāgato vācaṃ
jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ appiyā amanāpā
na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhataṃ
Tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ appiyā amanāpā tampi
tathāgato vācaṃ na bhāsati yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ
tacchaṃ atthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ appiyā amanāpā tatra kālaññū
tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāya yampi tathāgato
vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ piyā
manāpā na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati yampi tathāgato vācaṃ
jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ sā ca paresaṃ piyā manāpā tampi
tathāgato vācaṃ na bhāsati yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ
tacchaṃ atthasaṃhitaṃ  sā ca paresaṃ piyā manāpā tatra kālaññū
tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāyāti 1-. Evaṃ sammā
gadattāpi sugato veditabbo.
     Sabbathā viditalokattā pana lokavidū. So hi bhagavā
sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatopi sabbathā lokaṃ avedi
aññāsi paṭivijjhi. Yathāha. Yattha kho āvuso na jāyati
na jiyyati na miyyati na cavati na uppajjati nāhantaṃ gamanena
lokassantaṃ ñāteyyaṃ diṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi na cāhaṃ āvuso
appatvāva lokassantaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmi apicāhaṃ
āvuso imasmiṃyeva byāmamatte kalevare sasaññamhi samanake lokañca
paññāpemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca
paṭipadaṃ
@Footnote: 1. Ma. Ma. 13/91.
       Gamanena na pattabbo         lokassanto kudācanaṃ
       na ca appatvā lokassantaṃ     dukkhā atthi pamocanaṃ.
               Tasmā have lokavidū sumedho
               lokantagū vūsitabrahmacariyo
               lokassa antaṃ samitā viñātā
               nāsiṃsatī lokamimaṃ parañcāti 1-.
Apica tayo lokā saṅkhāraloko sattaloko okāsalokoti. Tatra
eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti 2- āgataṭṭhāne
saṅkhāraloko veditabbo. Sassato lokoti vā asassato lokoti 3- vā
āgataṭṭhāne sattaloko.
     Yāvatā candimasuriyā pariharanti    disā bhanti virocanā
     tāva sahassadhā loko          ettha te vattate vasoti 4-.
Āgataṭṭhāne okāsaloko. Tampi bhagavā sabbathā avedi.
Tathāhissa eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā dve lokā
nāmañca rūpañca tayo lokā tisso vedanā cattāro lokā
cattāro āhārā pañca lokā pañcupādānakkhandhā cha lokā
cha ajjhattikāni āyatanāni satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo
aṭṭha lokā aṭṭha lokadhammā nava lokā nava sattāvāsā dasa
lokā dasāyatanāni dvādasa lokā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa
@Footnote: 1. aṅ. catukka. 21/62. pāliyampana vusitabrahmacariyo, samitāvi ñatvāti dissati.
@2. khu. paṭi. 31/179.   3. Ma. Ma. 13/143.   4. Ma. Ma. 12/594.
Lokā aṭṭhārasa dhātuyoti 1- ayaṃ saṅkhāralokopi sabbathā vidito.
Yasmā panesa sabbesampi sattānaṃ āsayaṃ jānāti anusayaṃ jānāti
caritaṃ jānāti adhimuttiṃ jānāti aparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye
mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe
abhabbe satte jānāti tasmāssa sattalokopi sabbathā vidito.
Yathā ca sattaloko evaṃ okāsalokopi. Tathāhesa ekaṃ cakkavāḷaṃ
āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasasatasahassāni tīṇi
sahassāni cattāri satāni paññāsañca yojanāni parikkhepato
       sabbaṃ satasahassāni       chattiṃsa parimaṇḍalaṃ
       dasañceva sahassāni      aḍḍhuḍḍhāni satāni ca
tattha   duve satasahassāni       cattāri nahutāni ca
       ettakaṃ bahalattena      saṅkhātāyaṃ vasundharā.
Tassāeva 2- sandhārakaṃ
       cattāri satasahassāni     aṭṭheva nahutāni ca
       ettakaṃ bahalattena      jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.
Tassāpi sandhārako
       nava satasahassāni        māluto nabhamuggato
       saṭṭhiñceva sahassāni     esā lokassa saṇṭhiti.
Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ
       caturāsītisahassāni       ajjhogāḷho mahaṇṇave
       accuggato tāvadeva     sineru pabbatuttamo.
@Footnote: 1. khu. paṭi. 31/179.    2. tassāyevātipi dissati.
         Tato upaḍḍhupaḍḍhena        pamāṇena yathākkamaṃ
         ajjhogāḷhuggatā dibbā    nānāratanacittitā 1-
         yugandharo isindharo        karaviko sudassano
         nemindharo vinattako       assakaṇṇo girībrahā
         ete satta mahāselā     sinerussa samantato
         mahārājānamāvāsā       devayakkhanisevitā
         yojanānaṃ satānucco       himavā pañca pabbato
         yojanānaṃ sahassāni        tīṇi āyatavitthato
         caturāsītisahassehi         kūṭehi paṭimaṇḍito.
         Tipañcayojanakkhandha-        parikkhepā nagavhayā
         paññāsayojanakkhandha-       sākhāyāmā samantato
         satayojanavitthiṇṇā         tāvadeva ca uggatā
         jambū yassānubhāvena       jambudīpo pakāsito.
         Dve asītisahassāni        ajjhogāḷho mahaṇṇave
         accuggato tāvadeva       cakkavāḷasiluccayo
         parikkhipitvā taṃ sabbaṃ       lokadhātumayaṃ ṭhito.
Tattha candamaṇḍalaṃ ekūnapaññāsayojanaṃ. Suriyamaṇḍalaṃ paññāsayojanaṃ.
Tāvatiṃsabhavanaṃ dasasahassayojanaṃ. Tathā asurabhavanaṃ avīcimahānirayo
jambudīpo ca. Aparagoyānaṃ sattasahassayojanaṃ. Tathā
pubbevidehaṃ. Uttarakuru aṭṭhasahassayojanaṃ. Ekameko cettha
@Footnote: 1. nānāratanacittakātipi dissati.   2. karavīkotipi dissati.
Mahādīpo pañcasatapañcasataparittadīpaparivāro. Taṃ sabbampi ekaṃ
cakkavāḷaṃ ekā lokadhātu tadantaresu lokantarikanirayo 1- evaṃ
anantāni cakkavāḷāni anantā lokadhātuyo bhagavā anantena
buddhañāṇena avedi aññāsi paṭivijjhi. Evamassa okāsalokopi
sabbathā vidito. Evampi sabbathā viditalokattā lokavidū.
     Anuttaroti attano pana guṇehi visiṭṭhatarassa kassaci abhāvā
natthi etassa uttaroti anuttaro. Tathāhesa sīlaguṇenāpi
sabbalokaṃ abhibhavati samādhipaññāvimuttivimuttiññāṇadassanaguṇenāpi.
Sīlaguṇenāpi asamo asamasamo apaṭimo apaṭibhāgo apaṭipuggalo
.pe. Vimuttiññāṇadassanaguṇenāpi. Yathāha. Nakho panāhaṃ
bhikkhave samanupassāmi sadevake loke .pe. Sadevamanussāya attanā
sīlasampannataranti 2-. Vitthāro. Evaṃ aggappasādasuttādīni na me
ācariyo atthīti 3- ādikā gāthāyo ca vitthāretabbā. Purisadamme
sāretīti purisadammasārathi dameti vinetīti vuttaṃ hoti. Tattha
purisadammāti adantā dametuṃ yuttā tiracchānapurisāpi manussapurisāpi
amanussapurisāpi. Tathāhi bhagavatā tiracchānapurisāpi apalālo
nāgarājā cūḷodaro mahodaro aggisikho dhūmasikho ālavāḷo
nāgarājā dhanapālako hatthītievamādayo damitā nibbisā katā saraṇesu
ca sīlesu ca patiṭṭhāpitā. Manussapurisāpi saccakaniggaṇṭhaputta-
ambaṭṭhamāṇavapokkharasātisoṇadaṇḍakūṭadantādayo.
@Footnote: 1. lokantariyanirayātipi .    2. saṃ. sa. 15/204. 3. Ma.mū. 12/329.
Amanussāpurisāpi āḷavakasūcilomakharalomayakkhasakkadevarājādayo damitā vinītā
vicitrehi vinayanūpāyehi. Ahaṃkho kesi purisadamme saṇhenapi
vinemi pharusenapi vinemi saṇhapharusenapi vinemīti 1- idañcettha suttaṃ
vitthāretabbaṃ. Athavā anuttaro purisadammasārathīti ekamevidaṃ
atthapadaṃ. Bhagavā hi tathā purisadamme sāreti yathā ekapallaṅkeneva
nisinnā aṭṭha disā asajjamānā dhāvanti tasmā anuttaro
purisadammasārathīti vuccati. Hatthidamakena bhikkhave hatthidammo sārito
ekaṃyeva disaṃ dhāvatīti 2- idañcettha suttaṃ vitthāretabbaṃ.
     Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā.
Apica satthāti bhagavā satthavāho. Yathā satthavāho satthe
kantāraṃ tāreti corakantāraṃ tāreti vāḷakantāraṃ tāreti
dubbhikkhakantāraṃ tāreti nirudakakantāraṃ tāreti uttāreti nittāreti
pattāreti khemantabhūmiṃ sampāpeti evameva bhagavā satthā
satthavāho satte kantāraṃ tāreti jātikantāraṃ tāretītiādinā 3-
niddesanayena cettha attho veditabbo. Devamanussānanti
devānañca manussānañca. Ukkaṭṭhaparicchedavasenetaṃ vuttaṃ
bhabbapuggalaparicchedavasena ca. Bhagavā pana tiracchānagatānampi
anusāsanappadānena satthāyeva. Tepi hi bhagavato dhammassavanena
upanissayasampattiṃ patvā tāyaeva upanissayasampattiyā dutiye vā
tatiye vā attabhāve maggaphalabhāgino honti. Maṇḍūkadevaputtādayo
@Footnote: 1. aṅ. cakukka. 21/151.   2. Ma. u. 14/409.  3. khu. cū. 30/313.
Cettha nidassanaṃ. Bhagavati kira gaggarāya pokkharaṇiyā tīre
campānagaravāsīnaṃ dhammaṃ desayamāne eko maṇḍūko bhagavato sare
nimittaṃ aggahesi. Taṃ eko vacchapālako daṇḍamolubbha tiṭṭhanto
sīse sannirumhitvā 1- aṭṭhāsi. So tāvadeva kālaṃ katvā
tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti suttappabuddho
viya. Tattha accharāsaṅghaparivutaṃ attānaṃ disvā are ahampi nāma
idha nibbatto kinnukho kammaṃ akāsinti āvajjento na aññaṃ
kiñci addasa aññatra bhagavato sare nimittaggāhā. So tāvadeva
saha vimānena āgantvā bhagavato pāde sirasā vandi. Bhagavā
jānantova pucchi
       ko me vandati pādāni       iddhiyā yasasā jalaṃ
       abhikkantena vaṇṇena         sabbā obhāsayaṃ disāti.
       Maṇḍūkohaṃ pure āsiṃ         udake vārigocaro
       tava dhammaṃ suṇantassa          avadhi vacchapālakoti.
Bhagavā tassa dhammaṃ desesi. Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ
dhammābhisamayo ahosi. Devaputtopi sotāpattiphale patiṭṭhāya sitaṃ
katvā pakkāmīti.
     Yaṃ pana kiñci atthi ñeyyaṃ nāma sabbassa buddhattā
vimokkhantikaññāṇavasena buddho. Yasmā vā cattāri saccāni
attanāpi bujjhi aññepi satte bodhesi tasmā evamādīhipi
kāraṇehi buddho. Imassapitthassa viññāpanatthaṃ bujjhitā
@Footnote: 1. sannirumbhitvātipi.
Saccānīti buddho bodhetā pajāyāti buddhoti 1- evaṃ pavatto
sabbopi niddesanayo paṭisambhidānayo vā vitthāretabbo.
     Bhagavāti idaṃ panassa guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ.
Tenāhu porāṇā
       bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ      bhagavāti vacanamuttamaṃ
       garugāravayutto so       bhagavā tena vuccatīti.
Catubbidhaṃ hi nāma āvatthikaṃ liṅgikaṃ nemittakaṃ adhiccasamuppannanti.
Adhiccasamuppannaṃ nāma lokiyavohārena yādicchakanti vuttaṃ hoti. Tattha
vaccho damo balivaddoti evamādi āvatthikaṃ. Daṇḍī chattī sikhī
karīti evamādi liṅgikaṃ. Tevijjo chaḷabhiññoti evamādi nemittakaṃ.
Sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhakoti evamādi vacanatthamanapekkhitvā pavattaṃ
adhiccasamuppannaṃ. Idaṃ pana bhagavāti nāmaṃ nemittakaṃ na mahāmāyāya
na suddhodanamahārājena na asītiññātisahassehi kataṃ na sakkasantusitādīhi
devatāvisesehi. Vuttaṃ cetaṃ dhammasenāpatinā bhagavāti netaṃ nāmaṃ
mātarā kataṃ .pe. Vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā
mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ
bhagavāti 2-. Yaṃ guṇanemittakañcetaṃ nāmaṃ tesaṃ guṇānaṃ pakāsanatthaṃ
imaṃ gāthaṃ vadanti
                 bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti
                 akāsi bhagganti garūti bhāgyavā
@Footnote: 1. khu. cū. 30/271. khu. paṭi. 31/261.   2. khu. cū. 30/11.
                   Bahūni ñāyehi subhāvitattano
                   bhavantago so bhagavāti vuccatīti.
Niddese vuttanayeneva cettha tesaṃ tesaṃ padānamattho daṭṭhabbo.
Ayaṃ pana aparo nayo.
       Bhāgyavā bhaggavā yutto      bhaggehi ca vibhattavā
       bhattavā vantagamano          bhavesu bhagavā tatoti.
Tattha vaṇṇāgamo vaṇṇavipariyāyoti etaṃ niruttilakkhaṇaṃ gahetvā
saddanayena vā pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā yasmā
lokiyalokuttarasukhābhinibbattakaṃ dānasīlādipārappattaṃ bhāgyamassa atthi
tasmā bhāgyavāti vattabbe bhagavāti vuccatīti ñātabbaṃ. Yasmā
pana lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappakodhūpanāhamakkha-
palāsaissāmacchariyamāyāsātheyyathambhasārambhamānātimānamadappamāda-
taṇhāvijjātividhākusalamūladuccaritasaṅkilesamalavisamasaññāvitakka-
papañcacatubbidhavipariyesaāsavagaṇṭhaoghayogāgatitaṇhūpādānapañca-
cetokhīlavinibandhanīvaraṇābhinandanachavivādamūlachataṇhākāyasattānusaya-
aṭṭhamicchattanavataṇhāmūlakadasākusalakammapathadvāsaṭṭhidiṭṭhigataaṭṭhasata-
taṇhāviparītappabhedasabbadarathapariḷāhakilesasatasahassāni 1- saṅkhepato
vā pañcakilesakkhandhaabhisaṅkhāramaccudevaputtamāre abhañji tasmā
bhaggattā etesaṃ parissayānaṃ bhaggavāti vattabbe bhagavāti vuccati.
Āha cettha
     bhaggarāgo bhaggadoso    bhaggamoho anāsavo
@Footnote: 1. taṇhāvicarita...itipi dissati.
       Bhaggassa pāpakā dhammā    bhagavā tena vuccatīti.
Bhāgyavatāya cassa satapuññalakkhaṇadharassa rūpakāyasampatti dīpitā
hoti. Bhaggadosatāya dhammakāyasampatti. Tathā lokiyaparikkhakānaṃ
bahumatabhāvo gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā abhigatānañca tesaṃ
kāyacittadukkhāpanayane paṭibalabhāvo āmisadānadhammadānehi upakāritā
lokiyalokuttarasukhehi ca saññojanasamatthatā dīpitā hoti. Yasmā
ca loke issariyadhammayasasirikāmappayattesu chasu dhammesu bhagasaddo
vattati. Paramañcassa sakacitte issariyaṃ aṇimālaṅghimādikaṃ vā
lokiyasammataṃ sabbākāraparipūraṃ atthi. Tathā lokuttaradhammo
lokattayabyāpako yathābhuccaguṇādhigato ativiya parisuddho yaso
rūpakāyadassanabyāvaṭajananayanamanappasādajananasamatthā sabbākāraparipūrā
sabbaṅgapaccaṅgasiri yaṃ yaṃ etena icchitaṃ paṭṭhitaṃ attahitaṃ
parihitaṃ vā tassa tassa tatheva abhinipphannattā icchitatthanipphattisaññito
kāmo sabbalokagarubhāvuppattihetubhūto sammāvāyāmasaṅkhāto payatto
vā atthi. Tasmā imehi bhagehi yuttattāpi bhagā assa
santīti iminā atthena bhagavāti vuccati. Yasmā pana kusalādīhi
bhedehi sabbadhamme khandhāyatanadhātusaccaindriyapaṭiccasamuppādādīhi
vā kusalādidhamme pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhena vā dukkhamariyasaccaṃ
āyuhananidānasaṃyogapalibodhaṭṭhena samudayaṃ nissaraṇavivekāsaṅkhataamataṭṭhena
nirodhaṃ niyyānikahetudassanādhipateyyaṭṭhena maggaṃ
vibhattavā vibhajitvā vivaritvā desitavāti vuttaṃ hoti tasmā
Vibhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Yasmā ca esa dibbabrahma-
ariyavihāre kāyacittaupadhiviveke suññatāppaṇihitānimittavimokkhe
aññe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakāsi
tasmā bhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Yasmā pana tīsu
bhavesu taṇhāsaṅkhātaṃ gamanamanena vantaṃ tasmā bhavesu vantagamanoti
vattabbe bhavasaddato bhakāraṃ gamanasaddato gakāraṃ vantasaddato
vakārañca dīghaṃ katvā ādāya bhagavāti vuccati. Yathā loke
mehanassa khassa mālāti vattabbe mekhalāti vuccati.
     So imaṃ lokanti so bhagavā imaṃ lokaṃ. Idāni vattabbaṃ
nidasseti. Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ. Evaṃ saha
mārena samārakaṃ saha brahmunā sabrahmakaṃ saha samaṇabrāhmaṇehi
sassamaṇabrāhmaṇiṃ. Pajātattā pajā. Taṃ pajaṃ. Saha
devamanussehi sadevamanussaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacara-
devaggahaṇaṃ veditabbaṃ. Samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ
veditabbaṃ. Sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ.
Sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmitta-
samaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpavāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca.
Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ. Sadevamanussavacanena
sammatidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko
dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo. Aparo nayo.
Sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito. Samārakaggahaṇena
Chakāmāvacaradevaloko. Sabrahmakaggahaṇena rūpibrahmaloko
sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catupparisavasena sammatidevehi vā saha
manussaloko avasesasabbasattaloko vā gahito. Apicettha sadevakavacanena
ukkaṭṭhaparicchedato sabbassāpi lokassa sacchikatabhāvaṃ sāvento
tassa bhagavato kittisaddo abbhuggato. Tato yesaṃ siyā māro
mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī kiṃ sopi etena sacchikatoti
tesaṃ vimatiṃ vidhamento samārakanti abbhuggato. Yesaṃ pana siyā
brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati
dvīhi .pe. Dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati
anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti kiṃ sopi sacchikatoti
tesaṃ vimatiṃ vidhamento sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajanti abbhuggato.
Evaṃ ukkaṭṭhānānaṃ sacchikatabhāvaṃ pakāsetvā atha sammatideve
avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa
sacchikatabhāvaṃ pakāsento sadevamanussanti abbhuggato. Ayamettha
anusandhikkamo.
     Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti ettha pana sayanti sāmaṃ
aparaneyyo hutvā. Abhiññāti abhiññāya adhikena ñāṇena
ñatvāti attho. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā. Etena
anumānādipaṭikkhepo kato hoti. Pavedetīti bodheti ñāpeti
pakāseti.
     So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ .pe. Pariyosānakalyāṇanti
So bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ
dhammaṃ deseti. Tañcakho appaṃ vā bahuṃ vā desento
ādikalyāṇāditippakārameva deseti. Kathaṃ. Ekagāthāpi hi
samantabhadrakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā dutiyatatiyapādehi
majjhekalyāṇā pacchimapādena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ
suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ sesena
majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamānusandhinā ādikalyāṇaṃ
pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi
sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo
samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo nibbānenapi
pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo vipassanāmaggehi
majjhekalyāṇo phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo. Buddhasubodhitāya
vā ādikalyāṇo dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo saṅghasupaṭipattiyā
pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya
abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo paccekabodhiyā majjhekalyāṇo
sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamānopesa nīvaraṇavikkhambhanato
savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo paṭipajjiyamāno
samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi kalyāṇameva āvahatīti
majjhekalyāṇo tathā paṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite
tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti
pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo
Atthasuddhiyā majjhekalyāṇo kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo.
Tasmā eso bhagavā appaṃ vā bahuṃ vā desento
ādikalyāṇāditippakārameva desetīti veditabbo.
     Sātthaṃ sabyañjananti evamādīsu pana yasmā imaṃ dhammaṃ desento
sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti nānānayehi dīpeti.
Tañca yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ.
Saṅkāsanappakāsana vivaraṇa vibhajana uttānīkaraṇappaññatti attha
padasamāyogato sātthaṃ akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesasampattiyā
sabyañjanaṃ. Atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi sātthaṃ
dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhāṇapaṭisambhidāvisayato
sātthaṃ dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato
parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ.
Gambhīrādhippāyato sātthaṃ uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa
abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ apanetabbassa abhāvato
niddosabhāvena parisuddhaṃ sikkhāttayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi
caritabbato tesañca cariyabhāvato brahmacariyaṃ tasmā sātthaṃ
sabyañjanaṃ .pe. Brahmacariyaṃ pakāsetīti vuccati.
     Apica yasmā sanidānaṃ sauppattikañca desento ādikalyāṇaṃ
deseti veneyyānaṃ anurūpato atthassa aviparītatāya ca hetūdāharaṇayuttato
ca majjhekalyāṇaṃ sotūnaṃ saddhāpaṭilābhena nigamanena ca
pariyosānakalyāṇaṃ deseti. Evaṃ desento ca brahmacariyaṃ pakāseti.
Tañca paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ pariyattiyā āgamabyattito
sabyañjanaṃ sīlādipañcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuṇṇaṃ nirupakkilesato
nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ seṭṭhaṭṭhena
brahmabhūtānaṃ buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ cariyato brahmacariyanti
vuccati. Tasmāpi so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ .pe. Brahmacariyaṃ
pakāsetīti vuccati.
     Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana. Atthāvahaṃ sukhāvahanti
vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo
evarūpānaṃ yathābhuccaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddhānaṃ
arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhinī ummiletvā
dassanamattampi sādhu hotīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā.
     {2} Athakho verañjo brāhmaṇo yena bhagavā tenūpasaṅkamīti yenāti
bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā tattha upasaṅkamīti
evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā
devamanussehi upasaṅkamitabbo tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha
attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo.
Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena sādhuphalūpabhogādhippāyena
dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ
hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānaparidīpanaṃ. Athavā
evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi
vuttaṃ hoti.
     Bhagavā saddhiṃ sammodīti yathā gamanīyādīni 1- pucchanto bhagavā
tena evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi sītodakaṃ
viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca kacci bho
gotama khamanīyaṃ kacci yāpanīyaṃ kacci bhoto gotamassa sāvakānañca
appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihārotiādikāya
kathāya sammodi. Taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ
yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ
sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sārāṇīyaṃ.
Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ anussariyamānasukhato sārāṇīyaṃ.
Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ atthaparisuddhatāya sārāṇīyanti.
     Evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sārāṇīyaṃ
vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato taṃ
pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso
visamaṃ candimasuriyā anuparivattantītiādīsu viya. Tasmā yathā
nisinno ekamantaṃ nisinno hoti tathā nisīdīti evamettha attho
daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi.
Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ
nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro tasmā ekamantaṃ nisīdi.
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti. Cha nisajjadose
vajjetvā. Seyyathīdaṃ. Atidūramaccāsannaṃ uparivātamunnatappadesaṃ
atisammukhā atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo
@Footnote: 1. khamanīyādīnīti bhaveyya.
Hoti uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ
karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese
nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo
hoti cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno
sace daṭṭhukāmo hoti gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā
ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ ekamantaṃ
nisīdīti.
     Ekamantaṃ nisinno kho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ
etadavoca. Etanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Dakāro
padasandhikaro. Avocāti abhāsi. Sutammetanti sutaṃ me taṃ.
Etaṃ mayā sutanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Bho gotamāti
bhagavantaṃ gottena ālapati. Idāni yaṃ tena sutaṃ taṃ
dassento na samaṇo gotamoti evamādimāha. Tatrāyaṃ
anuttānapadavaṇṇanā. Brāhmaṇeti jātibrāhmaṇe. Jiṇṇeti
jajjarībhūte jarāya khaṇḍiccādibhāvaṃ āpādite. Vuḍḍheti
aṅgapaccaṅgānaṃ vuḍḍhimariyādappatte. Mahallaketi jātimahallakatāya
samannāgate. Cirakālappasūteti vuttaṃ hoti. Addhagateti addhānaṃ
gate. Dve tayo rājaparivaṭṭe atīteti adhippāyo.
Vayoanuppatteti pacchimavayaṃ sampatte. Pacchimavayo nāma vassasatassa
pacchimo tatiyabhāgo. Apica jiṇṇeti porāṇe. Cirakālappavattakulanvayeti
vuttaṃ hoti. Vuḍḍheti sīlācārādiguṇavuḍḍhiyutte.
Mahallaketi vibhavamahantatāya samannāgate mahaddhane mahābhoge.
Addhagateti maggapaṭipanne brāhmaṇānaṃ vattacariyādimariyādaṃ
avītikkamma caramāne. Vayoanuppatteti jātivuḍḍhabhāvaṃ
antimavayaṃ anuppatteti evamettha yojanā veditabbā. Idāni
abhivādetīti evamādīni na samaṇo gotamoti ettha vuttanakārena
yojetvā evamatthato veditabbāni na vandati nāsanā vuṭṭhahati
nāpi idha bhonto nisīdantūti evaṃ āsanena upanimantetīti.
Ettha hi vāsaddo vibhāvane nāma atthe rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ
vātiādīsu viya. Evaṃ vatvā atha attano abhivādanādīni
akarontaṃ bhagavantaṃ disvā āha tayidaṃ bho gotama tathevāti
yantaṃ mayā sutaṃ taṃ tatheva taṃ savanañca me dassanañca
saṃsandati sameti atthato ekībhāvaṃ gacchati. Na hi bhavaṃ gotamo
.pe. Āsanena vā nimantetīti evaṃ attanā sutaṃ diṭṭhena
nigametvā nindanto āha tayidaṃ bho gotama na sampannamevāti
taṃ abhivādanādīnaṃ akaraṇaṃ na yuttameva.
     Athassa bhagavā attukkaṃsanaparavambhanadosaṃ anupagamma
karuṇāsītalahadayena taṃ aññāṇaṃ vidhamitvā yuttabhāvaṃ dassetukāmo āha
nāhantaṃ brāhmaṇa .pe. Muddhāpi tassa vipateyyāti. Tatrāyaṃ
saṅkhepattho. Ahaṃ brāhmaṇa apaṭihatena sabbaññutaññāṇacakkhunā
olokentopi taṃ puggalaṃ etasmiṃ sadevakādibhede loke na passāmi
yaṃ ahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ.
Anacchariyaṃ vā etaṃ yvāhaṃ ajja sabbaññutappatto evarūpaṃ
nipaccakārārahaṃ puggalaṃ na passāmi. Apica kho yadāpāhaṃ
sampatijātova uttarenābhimukho sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ
dasasahassalokadhātuṃ olokesiṃ tadāpi etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ
puggalaṃ na passāmi yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena
vā nimanteyyaṃ. Athakho maṃ soḷasakappasahassāyuko
khīṇāsavamahābrahmāpi añjaliṃ paggahetvā tvaṃ loke mahāpuriso tvaṃ
sadevakassa lokassa aggo ca jeṭṭho ca seṭṭho ca natthi tayā
uttaritaroti sañjātasomanasso paṭimānesi. Tadāpicāhaṃ attanā
uttaritaraṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ nicchāresiṃ aggohamasmi
lokassa jeṭṭhohamasmi lokassa seṭṭhohamasmi lokassāti.
Evaṃ sampatijātassāpi mayhaṃ abhivādanādiraho puggalo natthi. Svāhaṃ
idāni sabbaññutappatto kaṃ abhivādeyyaṃ vā .pe. Āsanena vā
nimanteyyaṃ tasmā tvaṃ brāhmaṇa mā tathāgatā evarūpaṃ nipaccakāraṃ
paṭṭhayittha yaṃ hi brāhmaṇa tathāgato abhivādeyya vā .pe.
Āsanena vā nimanteyya muddhāpi tassa puggalassa rattipariyosāne
paripākasithilabandhanaṃ vaṇṭā pamuttaṃ tālaphalamiva gīvato pacchijjitvā
sahasāva bhūmiyaṃ vipateyya.
     {3} Evaṃ vuttepi brāhmaṇo duppaññatāya tathāgatassa lokajeṭṭhakabhāvaṃ
asallakkhento kevalaṃ taṃ vacanaṃ asahamāno āha arasarūpo
bhavaṃ gotamoti. Ayaṃ kirassa adhippāyo yaṃ loke
Abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammasāmīcikammaṃ sāmaggīrasoti vuccati taṃ bhoto
gotamassa natthi tasmā arasarūpo bhavaṃ gotamo arasajātiko
arasasabhāvoti.
     Athassa bhagavā cittamudubhāvajananatthaṃ ujuvipaccanīkabhāvaṃ pariharanto
aññathā tassa vacanassatthaṃ attani sandassento atthi khvesa
brāhmaṇa pariyāyotiādimāha.
     Tattha pariyāyoti kāraṇaṃ. Ayaṃ hi pariyāyasaddo
desanāvārakāraṇesu vattati. Madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehītiādīsu
hi esa desanāyaṃ vattati. Kassa nukho ānanda ajja pariyāyo
bhikkhuniyo ovadituntiādīsu vāre. Sādhu bhante bhagavā aññaṃ
pariyāyaṃ ācikkhatu yathāyaṃ bhikkhusaṅgho aññāya saṇṭhaheyyātiādīsu
kāraṇe. Svāyaṃ idha kāraṇe vattati. Tasmā ettha evamattho
daṭṭhabbo atthi kho brāhmaṇa etaṃ kāraṇaṃ yena kāraṇena maṃ
arasarūpo bhavaṃ gotamoti vadamāno puggalo sammā vadeyya
avitathavādīti saṅkhaṃ gaccheyya. Katamo pana soti. Ye te brāhmaṇa
rūparasā .pe. Phoṭṭhabbarasā te tathāgatassa pahīnāti. Kiṃ
vuttaṃ hoti. Ye te jātivasena vā uppattivasena vā
seṭṭhasammatānampi puthujjanānaṃ rūpārammaṇādīni assādentānaṃ abhinandantānaṃ
rajjantānaṃ uppajjanti kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasā saddarasā
gandharasā rasarasā phoṭṭhabbarasā ye imaṃ lokaṃ gīvāyaṃ bandhitvā
viya āviñchanti vatthārammaṇādisāmaggiyañca sati uppannattā
Sāmaggīrasāti vuccanti te sabbepi tathāgatassa pahīnā. Mayhaṃ
pahīnāti vattabbepi mamaṃkārena attānaṃ anukkhipanto dhammaṃ deseti.
Desanāvilāso vā esa bhagavato.
     Tattha pahīnāti cittasantānato vigatā jahitā vā. Etasmiṃ
panatthe karaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ
taṇhāvijjāmayaṃ mūlametesanti ucchinnamūlā. Tālavatthu viya nesaṃ
vatthu katanti tālāvatthukatā. Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā
tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti
paññāyati evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ
pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi
te tālāvatthukatāti vuccanti. Aviruḷhidhammatā vā matthakacchinnatālo
viya katāti tālāvatthukatā. Yasmā pana evaṃ tālāvatthukatā
anabhāvaṃ katā honti yathā nesaṃ pacchābhāvo na hoti tathā
katā honti tasmā āha anabhāvaṃ katāti. Ayaṃ hettha padacchedo
anuabhāvaṃ katā anabhāvaṃ katāti. Anabhāvaṃ gatātipi pāṭho. Tassa
anuabhāvaṃ gatāti attho. Tattha padacchedo anuabhāvaṃ gatā anabhāvaṃ
gatāti yathā anuacchariyā anacchariyāti. Āyatiṃ anuppādadhammāti
anāgate anuppajjanakasabhāvā. Ye hi abhāvaṃ gatā te kathaṃ
uppajjissanti. Tenāha anabhāvaṃ gatā āyatiṃ anuppādadhammāti.
Ayaṃ kho brāhmaṇa pariyāyoti idaṃ kho brāhmaṇa kāraṇaṃ yena maṃ
sammā vadamāno vadeyya arasarūpo samaṇo gotamoti. No ca
Kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yañca kho maṃ sandhāya tvaṃ vadesi
so pariyāyo na hoti. Kasmā pana bhagavā evamāha nanu evaṃ
vutte yo brāhmaṇena vutto sāmaggīraso tassattani vijjamānatā
anuññātā hotīti. Vuccate. Na hoti. Yo hi taṃ sāmaggīrasaṃ kātuṃ
bhabbo hutvā na karoti so tadabhāvena arasarūpoti vattabbo
bhaveyya. Bhagavā pana abhabbova taṃ  kātuṃ tenassa karaṇe abhabbataṃ
pakāsento āha no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yaṃ
pariyāyaṃ sandhāya tvaṃ maṃ arasarūpoti vadasi so amhesu neva
vattabboti.
     {4} Evaṃ brāhmaṇo attanā adhippetaṃ arasarūpataṃ āropetuṃ
asakkonto athāparaṃ nibbhogo bhavantiādimāha. Sabbapariyāyesu
cettha vuttanayeneva yojanākkamaṃ viditvā sandhāya bhāsitamatthaṃ evaṃ
veditabbaṃ. Brāhmaṇo tameva vayovuḍḍhānaṃ abhivādanakammādiṃ loke
sāmaggīparibhogoti maññamāno tadabhāvena bhagavantaṃ nibbhogoti
āha. Bhagavā yvāyaṃ rūpādīsu sattānaṃ chandarāgaparibhogo tadabhāvaṃ
attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. {5} Puna brāhmaṇo yaṃ
loke vayovuḍḍhānaṃ  abhivādanādikulasamudācārakammaṃ lokiyā karonti
tassa akiriyaṃ sampassamāno bhagavantaṃ akiriyavādoti āha. Bhagavā
pana yasmā kāyaduccaritādīnaṃ akiriyaṃ vadati tasmā taṃ akiriyavādaṃ
attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ca
kāyaduccaritanti pāṇātipātaadinnādānamicchācāracetanā veditabbā.
Vacīduccaritanti musāvādapisuṇāvācapharusavācasamphappalāpacetanā
veditabbā. Manoduccaritanti abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo veditabbā.
Ṭhapetvā te dhamme avasesā akusalā dhammā anekavihitā pāpakā
akusalā dhammāti veditabbā. {6} Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ
bhagavati apassanto imaṃ āgamma ayaṃ lokatanti lokappaveṇi
ucchijjatīti maññamāno bhagavantaṃ ucchedavādoti āha.
Bhagavā pana yasmā aṭṭha lobhasahagatacittuppādesu pañcakāmaguṇikarāgassa
dvīsu akusalacittesu uppajjamānakadosassa ca anāgāmimaggena
ucchedaṃ vadati sabbākusalasambhavassa pana niravasesassa mohassa
arahattamaggena ucchedaṃ vadati ṭhapetvā te tayo avasesānaṃ pāpakānaṃ
akusalānaṃ dhammānaṃ yathānurūpaṃ catūhi maggehi ucchedaṃ vadati tasmā
taṃ ucchedavādaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti.
     {7} Puna brāhmaṇo jigucchati maññe samaṇo gotamo idaṃ vayovuḍḍhānaṃ
abhivādanādikulasamudācārakammantena na taṃ karotīti maññamāno
bhagavantaṃ jegucchīti āha. Bhagavā pana yasmā jigucchati
kāyaduccaritādīhi. Kiṃ vuttaṃ hoti. Yañca tividhaṃ kāyaduccaritaṃ yañca
catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ yañca tividhaṃ manoduccaritaṃ yā ca ṭhapetvā
tāni duccaritāni avasesānaṃ lāmakaṭṭhena pāpakānaṃ akosallasambhūtaṭṭhena
akusalānaṃ dhammānaṃ samāpatti samāpajjanā samaṅgibhāvo
taṃ sabbampi gūthaṃ viya maṇḍanakajātiyo puriso jigucchati hiriyati.
Tasmā taṃ jegucchitaṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti
Tattha kāyaduccaritenāti upayogatthe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. {8} Puna
brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ayaṃ imaṃ
lokajeṭṭhakakammaṃ vineti vināseti athavā yasmā etaṃ sāmīcikammaṃ
na karoti tasmā ayaṃ vinetabbo niggaṇhitabboti maññamāno
bhagavantaṃ venayikoti āha. Tatrāyaṃ padattho. Vinayatīti vinayo
vināsetīti vuttaṃ hoti. Vinayoeva venayiko. Vinayaṃ vā arahatīti
venayiko. Niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hoti. Bhagavā pana yasmā
rāgādīnaṃ vinayāya vūpasamāya dhammaṃ deseti tasmā venayiko hoti.
Ayameva ettha padattho. Vinayāya dhammaṃ desetīti venayiko.
Vicitrā hi taddhitavutti. Svāyantaṃ venayikabhāvaṃ attani sampassamāno
aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. {9} Puna brāhmaṇo yasmā abhivādanādīni
sāmīcikammāni karontā vayovuḍḍhe tosenti hāsenti akarontā
pana tāpenti vihesenti domanassaṃ nesaṃ uppādenti bhagavā
ca tāni na karoti tasmā ayaṃ vayovuḍḍhe tappatīti maññamāno
sappurisācāravirahitattā vā kapaṇapuriso ayanti maññamāno bhagavantaṃ
tapassīti āha. Tatrāyaṃ padattho. Tapatīti tapo roseti
vihesetīti vuttaṃ hoti. Sāmīcikammākaraṇassetaṃ nāmaṃ. Tapo
assa atthīti tapassī. Dutiye atthavikappe byañjanāni avicāretvā
loke kapaṇapuriso tapassīti vuccati. Bhagavā pana ye akusalā
dhammā lokaṃ tapanato tapanīyāti vuccanti tesaṃ pahīnattā yasmā
tapassīti saṅkhaṃ gato tasmā taṃ tapassitaṃ attani sampassamāno aparaṃ
Pariyāyaṃ anujānāti. Tatrāyaṃ padattho. Tapantīti tapā. Akusalānaṃ
dhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi hetaṃ idha tappati pecca tappatīti
gāthāyaṃ. Te tape assi nirassi pahāsi viddhaṃsesīti tapassī.
     {10} Puna brāhmaṇo taṃ abhivādanādikammaṃ devalokagabbhasampattiyā
devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatīti maññamāno bhagavati cassa abhāvaṃ
disvā bhagavantaṃ apagabbhoti āha. Kodhavasena vā bhagavato mātu
kucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentopi evamāha. Tatrāyaṃ
padattho. Gabbhato apagatoti apagabbho. Abhabbo devalokūpapattiṃ
pāpuṇitunti adhippāyo. Hīno vā gabbho assāti
apagabbho. Devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgīti
hīno vāssa mātu kucchismiṃ gabbhavāso ahosīti adhippāyo.
Bhagavato pana yasmā āyatiṃ gabbhaseyyā apagatā tasmā so taṃ
apagabbhataṃ attani sampassamāno aparaṃ pariyāyaṃ anujānāti. Tatra
ca yassa kho brāhmaṇa āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti
pahīnāti etesaṃ padānaṃ evamattho daṭṭhabbo. Brāhmaṇa yassa
puggalassa anāgate gabbhaseyyā punabbhave ca abhinibbatti anuttarena
maggena vihatakāraṇattā pahīnā. Gabbhaseyyāgahaṇena cettha
jalābujāyoni gahitā. Punabbhavābhinibbattiggahaṇena itarā tissopi.
Apica gabbhassa seyyā gabbhaseyyā punabbhavoeva abhinibbatti
punabbhavābhinibbattīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yathā ca
viññāṇaṭṭhitīti vuttepi na viññāṇato aññā ṭhiti atthi
Evamidhāpi na gabbhato aññā seyyā veditabbā. Abhinibbatti ca
nāma yasmā punabbhavabhūtāpi apunabbhavabhūtāpi atthi idha ca
punabbhavabhūtā adhippetā tasmā vuttaṃ punabbhavoeva abhinibbatti
punabbhavābhinibbattīti.
     {11} Evaṃ āgatakālato paṭṭhāya arasarūpatādīhi aṭṭhahi
akkosavatthūhi akkosantampi brāhmaṇaṃ bhagavā dhammissaro dhammarājā
dhammasāmī tathāgato anukampāya sītaleneva cakkhunā olokento
yaṃ dhammadhātuṃ paṭivijjhitvā desanāvilāsappatto hoti tassā
dhammadhātuyā supaṭividdhattā vigatabalāhake antalikkhe samabbhuggato
puṇṇacando viya saradakāle suriyo viya ca brāhmaṇassa hadayandhakāraṃ
vidhamanto tāniyeva akkosavatthūni tena tena pariyāyena aññathā
dassetvā punapi attano karuṇāvipphāraṃ aṭṭhahi lokadhammehi
akampiyabhāvena paṭiladdhaṃ tādiguṇalakkhaṇaṃ paṭhavīsamacittataṃ akuppadhammatañca
pakāsento ayaṃ brāhmaṇo kevalaṃ palitasirakhaṇḍadantavalitatacatādīhi
attano vuḍḍhabhāvaṃ sañjānāti no ca kho jānāti attānaṃ
jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ
vaṭṭakhāṇubhūtaṃ ajja maritvā puna sveva uttānasayanadārakabhāvagamaniyaṃ
mahantena kho pana ussāhena mama santikaṃ āgato tadassa āgamanaṃ
sātthakaṃ hotūti cintetvā imasmiṃ loke attano apaṭisamaṃ purejātabhāvaṃ
dassento seyyathāpi brāhmaṇātiādinā nayena brāhmaṇassa
dhammadesanaṃ vaḍḍhesi. Tattha seyyathāti opammatthe nipāto.
Pīti sambhāvanatthe. Ubhayenāpi yathā nāma brāhmaṇāti dasseti.
Kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vāti ettha pana
kiñcāpi kukkuṭiyā vuttappakārato ūnādhikānipi aṇḍāni honti
athakho vacanasiliṭṭhatāya evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evaṃ hi loke
siliṭṭhavacanaṃ hoti. Tānissūti tāni assu. Bhaveyyunti vuttaṃ
hoti. Kukkuṭiyā sammā adhisayitānīti tāya janettiyā kukkuṭiyā
pakkhe pasāretvā tesaṃ upari sayantiyā sammā adhisayitāni. Sammā
pariseditānīti kālena kālaṃ utuṃ gaṇhāpentiyā suṭṭhu samantato
seditāni. Usmīkatānīti vuttaṃ hoti. Sammā paribhāvitānīti kālena
kālaṃ suṭṭhu samantato bhāvitāni. Kukkuṭīgandhaṃ gāhāpitānīti vuttaṃ
hoti. Idāni yasmā tāya kukkuṭiyā evaṃ tīhi pakārehi tāni
aṇḍāni paripāliyamānāni na pūtīni honti yopi nesaṃ allasineho
so pariyādānaṃ gacchati kapālaṃ tanukaṃ hoti pādanakhasikhā ca
mukhatuṇḍakañca kharaṃ hoti kukkuṭapotakā pariṇāmaṃ gacchanti
kapālassa tanuttā bahiddhā āloko anto paññāyati atha te
kukkuṭapotakā ciraṃvata mayaṃ saṅkuṭitahatthapādā sambādhe sayimhā
ayañca bahi āloko dissati ettha dāni no sukhavihāro
bhavissatīti nikkhamitukāmā hutvā kapālaṃ pādena paharanti gīvaṃ
pasārenti. Tato taṃ kapālaṃ dvedhā bhijjati. Kukkuṭapotakā pakkhe
vidhunantā taṃkhaṇānurūpaṃ viravantā nikkhamanti. Evaṃ nikkhamantānañca
nesaṃ yo paṭhamataraṃ nikkhamati so jeṭṭhoti vuccati tasmā bhagavā tāya
Upamāya attano jeṭṭhabhāvaṃ sādhetukāmo brāhmaṇaṃ pucchati yo
nukho tesaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ .pe. Kinti svāssa vacanīyoti. Tattha
kukkuṭacchāpakānanti kukkuṭapotakānaṃ. Kinti svāssa vacanīyoti
so kinti vacanīyo assa kiṃ vattabbo bhaveyya jeṭṭho vā kaniṭṭho
vāti. Sesaṃ uttānatthameva. Tato brāhmaṇo āha jeṭṭhotissa
bho gotama vacanīyoti bho gotama so jeṭṭho iti assa
vacanīyoti. Kasmā iti ce. So hi nesaṃ jeṭṭhoti yasmā
so nesaṃ vuḍḍhataroti attho. Athassa bhagavā opammaṃ
paṭipādento āha evameva kho brāhmaṇa yathā so kukkuṭacchāpako
evaṃ ahampi avijjāgatāya pajāyāti. Avijjāgatāyāti avijjā
vuccati aññāṇaṃ tattha gatāya. Pajāyāti sattādhivacanametaṃ.
Tasmā ettha avijjaṇḍakosassa anto paviṭṭhesu sattesūti evaṃ
attho daṭṭhabbo. Aṇḍabhūtāyāti aṇḍe bhūtāya jātāya
sañjātāya. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā
aṇḍabhūtāti vuccanti evamayaṃ sabbāpi pajā avijjaṇḍakose
nibbattattā aṇḍabhūtāti vuccati. Pariyonaddhāyāti tena
avijjaṇḍakosena samantato onaddhāya baddhāya veṭhitāya.
Avijjaṇḍakosampadāletvāti taṃ avijjāmayaṃ aṇḍakosaṃ bhinditvā.
Ekova loketi sakalepi lokasannivāse ahameva eko adutiyo.
Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti anuttaranti uttaravirahitaṃ
sabbaseṭṭhaṃ. Sammāsambodhinti sammā sāmañca bodhiṃ. Athavā
Pasaṭṭhaṃ sundarañca bodhiṃ. Bodhīti rukkhopi maggopi sabbaññutaññāṇampi
nibbānampi vuccati. Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddhoti ca antarā
ca bodhiṃ antarā ca gayanti ca āgataṭṭhānesu hi rukkho bodhīti
vuccati. Sattattiṃsabodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ catūsu maggesu ñāṇanti
āgataṭṭhāne maggo. Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhasoti āgataṭṭhāne
sabbaññutaññāṇaṃ. Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhatanti āgataṭṭhāne
nibbānaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggaññāṇaṃ adhippetaṃ.
Sabbaññutaññāṇantipi vadanti. Aññesaṃ arahattamaggo anuttaro
bodhi hoti na hotīti. Na hoti. Kasmā. Asabbaguṇadāyakattā.
Tesaṃ hi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti. Kassaci
tisso vijjā. Kassaci cha abhiññā . Kassaci catasso
paṭisambhidā. Kassaci sāvakapāramīñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi
paccekabodhiññāṇameva deti. Buddhānaṃ pana arahattamaggo
sabbaguṇasampattiṃ deti abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ.
Tasmā aññassa kassacipi anuttaro bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti
abbhaññāsiṃ paṭivijjhiṃ pattomhi adhigatomhīti vuttaṃ hoti. Idāni
yadetaṃ bhagavatā evameva kho ahaṃ brāhmaṇātiādinā nayena vuttaṃ
opammasampaṭipādanaṃ taṃ evaṃ atthena saṃsandetvā veditabbaṃ. Yathā
hi tassā kukkuṭiyā attano aṇḍesu adhisayitāditividhakiriyākaraṇaṃ
evaṃ bodhipallaṅke nisinnassa bodhisattabhūtassa bhagavato attano
cittasantāne aniccaṃ dukkhamanattāti tividhānupassanākaraṇaṃ. Kukkuṭiyā
Tividhakiriyāsampādanena aṇḍānaṃ apūtibhāvo viya bodhisattabhūtassa
bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa aparihāni.
Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍānaṃ allasinehapariyādānaṃ viya
bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena bhavattayānugata-
nikantisinehapariyādānaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍakapālānaṃ
tanubhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena
avijjaṇḍakosassa tanubhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena
kukkuṭacchāpakassa pādanakhatuṇḍakānaṃ thaddhakharabhāvo viya bodhisattabhūtassa
bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa
tikkhakharavippasannasūrabhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa
pariṇāmakālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena
vipassanāñāṇassa pariṇāmakālo vaḍḍhitakālo gabbhagahaṇakālo
veditabbo. Tato kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa
pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosampadāletvā pakkhe
papphoṭetvā sotthinā abhinibbidākālo 1- viya tassa bhagavato
tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇaṃ gabbhaṃ gaṇhāpetvā
anupubbādhigatena arahattamaggena avijjaṇḍakosampadāletvā abhiññāpakkhe
papphoṭetvā sotthinā sakalabuddhaguṇasacchikatakālo veditabbo.
Svāhaṃ brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassāti so ahaṃ brāhmaṇa
yathā tesaṃ kukkuṭapotakānaṃ paṭhamataraṃ aṇḍakosampadāletvā abhinibbatto
kukkuṭapotako jeṭṭho hoti evaṃ avijjāgatāya pajāya taṃ
@Footnote: 1. abhinibbidhā...itipi.
Avijjaṇḍakosampadāletvā paṭhamataraṃ ariyāya jātiyā jātattā
jeṭṭho vuḍḍhatamoti saṅkhaṃ gato sabbaguṇehi pana apaṭisamattā
seṭṭhoti.
     Evaṃ bhagavā attano anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa
pakāsetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ adhigato taṃ paṭipadaṃ
pubbabhāgato pabhūti dassetuṃ āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇātiādimāha.
Imaṃ vā bhagavato anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ sutvā
brāhmaṇassa cittamevaṃ uppannaṃ kāya nukho paṭipadāya imaṃ pattoti
tassa cittamaññāya imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ
pattoti dassento evamāha. Tattha āraddhaṃ kho pana me
brāhmaṇa viriyaṃ ahosīti brāhmaṇa na mayā ayaṃ anuttaro
jeṭṭhaseṭṭhabhāvo kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena
adhigato apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me viriyaṃ ahosi
bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgasamannāgataṃ viriyaṃ āraddhaṃ ahosi.
Paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca
me taṃ asallīnaṃ ahosi. Na kevalañca viriyameva satipi me
ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi upaṭṭhitattāyeva ca
appamuṭṭhā. Passaddho kāyoti kāyacittappassaddhivasena kāyopi
me passaddho ahosi. Tattha yasmā nāmakāye passaddhe
rūpakāyopi passaddhoeva hoti tasmā nāmakāyo rūpakāyoti
avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca
Kho passaddhattāyeva asāraddho. Vigatadarathoti vuttaṃ hoti.
Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittaṃpi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ
appitaṃ viya ahosi samāhitattāeva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti.
Ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.
     Idāni imāya paṭipadāya adhigataṃ paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā
vijjāttayapariyosānaṃ visesaṃ dassento sokho ahantiādimāha.
Tattha vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehītiādīnaṃ
kiñcāpi tattha katame kāmā chando kāmo rāgo kāmo
chandarāgo kāmo saṅkappo kāmo rāgo kāmo saṅkapparāgo
kāmo ime vuccanti kāmā tattha katame akusalā dhammā
kāmacchando .pe. Vicikicchā ime vuccanti akusalā dhammā
iti imehi ca kāmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto
hoti pavivitto tena vuccati vivicceva kāmehi vivicca akusalehi
dhammehītiādinā nayena vibhaṅgeyeva attho vutto tathāpi
aṭṭhakathānayaṃ vinā na suṭṭhu pākaṭo hoti aṭṭhakathānayeneva naṃ
pakāsayissāmi. Seyyathīdaṃ. Vivicceva kāmehīti kāmehi viviccitvā
vinā hutvā apasakkitvā. Yo panāyamettha evakāro so
niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho tasmā tasmiṃ
paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ
tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ
dīpeti. Kathaṃ. Vivicceva kāmehīti evaṃ hi niyame kariyamāne
Idaṃ paññāyati nūnimassa jhānassa kāmā paṭipakkhabhūtā yesu
sati idaṃ nappavattati andhakāre sati padīpo viya tesaṃ
pariccāgeneva cassa adhigamo hoti orimatīrapariccāgena pārimatīrasseva
tasmā niyamaṃ karotīti. Tattha siyā kasmā panesa pubbapadeyeva
vutto na uttarapade kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ
upasampajja vihareyyāti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ.
Tannissaraṇato hi pubbapade esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato
hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ.
Yathāha. Kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhammanti. Uttarapadepi
panesa yathā idheva bhikkhave paṭhamo samaṇo idha dutiyo
samaṇoti ettha evakāro ānetvā vuccati evaṃ vattabbo.
Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusaladhammehi avivicca
jhānaṃ upasampajja viharituṃ tasmā vivicceva kāmehi vivicceva
akusalehi dhammehīti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi
ca kiñcāpi viviccāti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavivekādayo
kāyavivekādayo ca sabbepi vivekā saṅgahaṃ gacchanti tathāpi kāyaviveko
cittaviveko vikkhambhanavivekoti tayoeva idha daṭṭhabbā. Kāmehīti
iminā pana padena ye ca niddese katame vatthukāmā manāpiyā
rūpātiādinā nayena vatthukāmā vuttā ye ca tattheva vibhaṅge
ca chando kāmotiādinā nayena kilesakāmā vuttā te
sabbepi saṅgahitā icceva daṭṭhabbā. Evaṃ hi sati vivicceva
Kāmehīti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena
kāyaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi
sabbākusalehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko
vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanatoyeva
kāmasukhapariccāgo dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho
vibhāvito hoti. Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva
ca etesaṃ paṭhamena saṅkilesavatthuppahānaṃ dutiyena saṅkilesappahānaṃ
paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo dutiyena bālabhāvassa paṭhamena
ca payogasuddhi dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti viññātabbaṃ.
Esa tāva nayo kāmehīti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe.
Kilesakāmapakkhe pana chandoti ca rāgoti ca evamādīhi anekabhedo
kāmacchandoyeva kāmoti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi
samāno tattha katamo kāmacchando kāmotiādinā nayena
vibhaṅge jhānapaṭipakkhato visuṃ vutto. Kilesakāmattā vā purimapade
vutto. Akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa
kāmatoti avatvā kāmehīti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ
akusalabhāve vijjamāne tattha katame akusalā dhammā kāmacchandotiādinā
nayena vibhaṅge uparijhānaṅgānaṃ paccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato
nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni. Tesaṃ
jhānaṅgānameva paṭipakkhāni viddhaṃsakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi
samādhi kāmacchandassa paṭipakkho pīti byāpādassa vitakko
Thīnamiddhassa sukhaṃ uddhaccakukkuccassa vicāro vicikicchāyāti peṭake
vuttaṃ. Evamettha vivicceva kāmehīti iminā kāmacchandassa
vikkhambhanaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehīti
iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Aggahitaggahaṇena pana paṭhamena
kāmacchandassa dutiyena sesanīvaraṇānaṃ. Tathā paṭhamena tīsu
akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa dutiyena
āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena
kāmoghakāmayogakāmāsavakāmūpādānaabhijjhākāyagaṇṭhakāmarāgasaṃyojanānaṃ
dutiyena avasesaoghayogāsavaupādānagaṇṭhasaṃyojanānaṃ. Paṭhamena ca
taṇhāya taṃsampayuttakānañca dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca.
Apica paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ dutiyena sesānaṃ catunnaṃ
akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo.
Ayaṃ tāva vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehīti ettha
atthappakāsanā.
     Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā
idāni sampayogaṅgaṃ dassento savitakkaṃ savicārantiādimāha.
Tattha vitakkanaṃ vitakko ohananti 1- vuttaṃ hoti. Svāyaṃ ārammaṇe
cittassa abhiniropanalakkhaṇo āhananapariyāhananaraso. Tathā hi
tena yogāvacaro ārammaṇaṃ vitakkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotīti
vuccati. Ārammaṇe cittassa ānayanapaccupaṭṭhāno. Vicaraṇaṃ
vicāro anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti. Svāyaṃ
@Footnote: 1. ūhanantipi dissati.
Ārammaṇānumajjanalakkhaṇo tattha sahajātānuyojanaraso cittassa
anuppabandhanapaccupaṭṭhāno. Santepi ca nesaṃ katthaci aviyoge oḷārikatthena
pubbaṅgamatthena ca ghaṇḍābhighātasaddo 1- viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko
sukhumatthena anuravo viya anuppabandho vicāro. Vipphāravā cettha
vitakko paripphandabhāvo cittassa ākāse uppatitukāmassa pakkhino
pakkhavikkhepo viya padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso
bhamarassa santavutti vicāro nātiparipphandabhāvo cittassa ākāse
uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya paribbhamanaṃ viya ca
padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge. So pana tesaṃ viseso
paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hoti. Iti iminā ca vitakkena iminā
ca vicārena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cāti idaṃ jhānaṃ
savitakkaṃ savicāranti vuccati. Vibhaṅge pana iminā ca vitakkena iminā
ca vicārena upeto hoti samupetotiādinā nayena puggalādhiṭṭhānā
desanā katā. Attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo. Vivekajanti
ettha vivitti viveko nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko
nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā
tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti ettha pīnayatīti
pīti. Sā sampiyāyanalakkhaṇā kāyacittapīnanarasā pharaṇarasā vā
odagyapaccupaṭṭhānā. Sukhanaṃ sukhaṃ. Suṭṭhu vā khādati khanati ca
kāyacittābādhanti sukhaṃ. Taṃ sātalakkhaṇaṃ taṃsampayuttānaṃ upabrūhanarasaṃ
anuggahapaccupaṭṭhānaṃ. Satipi ca nesaṃ katthaci aviyoge
@Footnote: 1. ghaṇṭāvighāta...itipi.
Iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ. Yattha pīti tattha
sukhaṃ. Yattha sukhaṃ tattha na niyamato pīti. Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā
pīti vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ. Kantārakhinnassa vanantūdakantadassanassavanesu
viya pīti vanacchāyappavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ.
Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ayañca
pīti idañca sukhaṃ assa jhānassa asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ
jhānaṃ pītisukhanti vuccati. Athavā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ
dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhamassa jhānassa asmiṃ vā jhāne
atthīti evaṃpi vivekajaṃ pītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ evaṃ pītisukhaṃ
cettha vivekajameva hoti. Tañcassa atthīti tasmā ekapadeneva
vivekajapītisukhantipi vuttaṃ yujjati. Vibhaṅge pana idaṃ sukhaṃ imāya
pītiyā sahagatantiādinā nayenetaṃ vuttaṃ. Attho pana tatrāpi
evameva daṭṭhabbo. Paṭhamanti gaṇanānupubbato paṭhamaṃ. Idaṃ paṭhamaṃ
samāpajjatīti paṭhamaṃ. Paccanīkadhamme jhāpetīti jhānaṃ. Iminā
yogino jhāyantītipi jhānaṃ. Paccanīkadhamme dahanti gocaraṃ vā
cintentīti attho. Sayaṃ vā taṃ jhāyati upanijjhāyatīti jhānaṃ.
Teneva taṃ upanijjhāyanalakkhaṇanti vuccati. Tadetaṃ ārammaṇūpanijjhānaṃ
lakkhaṇūpanijjhānanti duvidhaṃ hoti. Tattha ārammaṇūpanijjhānanti
saha upacārena aṭṭhasamāpattiyo vuccanti. Kasmā.
Kasiṇārammaṇūpanijjhāyanato. Lakkhaṇūpanijjhānanti vipassanāmaggaphalāni
vuccanti. Kasmā. Lakkhaṇūpanijjhāyanato. Ettha hi
Vipassanā aniccalakkhaṇādīni upanijjhāyati. Vipassanāya upanijjhāyanakiccaṃ
pana maggena sijjhatīti maggo lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati.
Phalaṃ pana nirodhassa tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānanti
vuccati. Imasmiṃ pana atthe ārammaṇūpanijjhānameva jhānanti
adhippetaṃ. Etthāha katamaṃ pana taṃ jhānaṃ nāma yaṃ savitakkaṃ
savicāraṃ .pe. Pītisukhanti evaṃ apadesaṃ arahatīti. Vuccate.
Yathā sadhano saparijanotiādīsu ṭhapetvā dhanañca parijanañca
añño apadesāraho na hoti evaṃ ṭhapetvā vitakkādidhamme
aññaṃ apadesārahaṃ natthi. Yathā pana sarathā sapattikā senāti
vuttesu senaṅgesueva senāsammati evamidha pañcasu aṅgesuyeva
jhānasammati veditabbā. Katamesu pañcasu. Vitakko vicāro
pīti sukhaṃ cittekaggatāti etesu. Etāneva hissa savitakkaṃ
savicārantiādinā nayena aṅgabhāvena vuttāni. Avuttattā
ekaggatā aṅgaṃ na hotīti ce. Tañca na. Kasmā.
Vuttattā eva. Sāpi hi vibhaṅge jhānanti vitakko vicāro pīti
sukhaṃ cittassekaggatāti evaṃ vuttāyeva tasmā yathā savitakkaṃ
savicāranti evaṃ sacittekaggatanti idha avuttepi iminā vibhaṅgavacanena
cittekaggatāpi aṅgamevāti veditabbā. Yena hi adhippāyena
bhagavatā uddeso kato soeva tena vibhaṅgepi pakāsitoti.
Upasampajjāti upagantvā pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti.
Upasampādayitvā vā nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Vibhaṅge pana
Upasampajjāti paṭhamassa jhānassa lābho paṭilābho patti sampatti
phusanā sacchikiriyā upasampadāti vuttaṃ. Tassāpi evamevattho
veditabbo. Vihāsinti bodhimaṇḍe nisajjāsaṅkhātena
iriyāpathavihārena itivuttappakārajjhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa iriyanaṃ
vuttiṃ pālanaṃ yapanaṃ yāpanaṃ cāraṃ vihāraṃ abhinipphādesinti attho. Vuttaṃ
hetaṃ vibhaṅge viharatīti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati
viharati tena vuccati viharatīti. Kiṃ pana katvā bhagavā imaṃ jhānaṃ
upasampajja vihāsīti. Kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā. Kataraṃ.
Ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ. Aññena tadatthikena kiṃ kātabbanti. Aññenapi
etaṃ vā kammaṭṭhānaṃ paṭhavīkasiṇādīnaṃ vā aññataraṃ bhāvetabbaṃ.
Tesaṃ bhāvanānayo visuddhimagge vuttanayeneva veditabbo. Idha
pana vuccamāne atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ hoti. Tasmā pāliyā
atthappakāsanamattameva karomāti.
                  Paṭhamajjhānakathā niṭṭhitā.
     Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti vitakkassa ca vicārassa cāti imesaṃ
dvinnaṃ vūpasamā samatikkamā. Dutiyajjhānakkhaṇe apātubhāvāti
vuttaṃ hoti. Tattha kiñcāpi dutiyajjhāne sabbepi paṭhamajjhānadhammā
na santi aññeva hi paṭhamajjhāne phassādayo aññe
idha oḷārikassa pana oḷārikassa aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato
paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ adhigamo hotīti dīpanatthaṃ vitakkavicārānaṃ
vūpasamāti evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ajjhattanti idha niyakajjhattaṃ
Adhippetaṃ. Vibhaṅge pana ajjhattaṃ paccattanti 1- ettakameva vuttaṃ.
Yasmā pana niyakajjhattaṃ adhippetaṃ tasmā attani jātaṃ attano
santāne nibbattanti ayamettha attho. Sampasādananti sampasādanaṃ
vuccati saddhā sampasādanayogato jhānampi sampasādanaṃ
nīlavaṇṇayogato nīlaṃ vatthaṃ viya. Yasmā vā taṃ jhānaṃ
sampasādanasamannāgatattā vitakkavicārakkhobhavūpasamanena ceto sampasādayati
tasmāpi sampasādananti vuttaṃ. Imasmiñca atthavikappe sampasādanaṃ
cetasoti evaṃ padasambandho veditabbo. Purimasmiṃ pana atthavikappe
cetasoti etaṃ ekodibhāvena saddhiṃ yojetabbaṃ. Tatrāyaṃ
atthayojanā. Eko udetīti ekodi vitakkavicārehi anajjhārūḷhattā
aggo seṭṭho hutvā udetīti attho. Seṭṭhopi hi loke
ekoti vuccati. Vitakkavicāravirahito vā eko asahāyo hutvā
itipi vaṭṭati. Athavā sampayuttadhamme udayatīti udi uṭṭhāpetīti
attho. Seṭṭhaṭṭhena eko ca so udi cāti ekodi. Samādhissetaṃ
adhivacanaṃ. Iti imaṃ ekodiṃ bhāveti vaḍḍhayatīti idaṃ dutiyajjhānaṃ
ekodibhāvaṃ. So panāyaṃ ekodi yasmā cetaso na sattassa
na jīvassa tasmā etaṃ cetaso ekodibhāvanti vuttaṃ. Nanu
cāyaṃ saddhā paṭhamajjhānepi atthi ayañca ekodināmako samādhi atha
kasmā idameva sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvañcāti vuttaṃ.
Vuccate. Aduṃ hi paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārakkhobhena
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/348.
Vīcitaraṅgasamākulamiva jalaṃ na suppasannaṃ hoti tasmā satiyāpi saddhāya
sampasādananti na vuttaṃ. Na suppasannattāyeva cettha samādhipi
na suṭṭhu pākaṭo tasmā ekodibhāvantipi na vuttaṃ. Imasmiṃ
pana jhāne vitakkavicārapalibodhābhāvena laddhokāsā balavatī saddhā
balavasaddhāsahāyapaṭilābheneva samādhipi pākaṭo tasmā idameva
evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Vibhaṅge pana sampasādananti yā saddhā
saddahanā okappanā abhippasādo. Cetaso ekodibhāvanti yā
cittassa ṭhiti .pe. Samādhīti 1- ettakameva vuttaṃ. Evaṃ vuttena
panetena saddhiṃ ayaṃ atthavaṇṇanā yathā na virujjhati aññadatthuṃ
saṃsandati ceva sameti ca evaṃ veditabbā. Avitakkaṃ avicāranti
bhāvanāya pahīnattā etasmiṃ etassa vā vitakko natthīti avitakkaṃ.
Imināva nayena avicāraṃ. Vibhaṅgepi vuttaṃ iti ayañca vitakko
ayañca vicāro santā honti samitā vūpasantā atthaṅgatā
abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā tena
vuccati avitakkaṃ avicāranti. Etthāha nanu ca vitakkavicārānaṃ
vūpasamāti imināpi ayaṃ attho siddho atha kasmā puna vuttaṃ
avitakkaṃ avicāranti. Vuccate. Evameva siddhovāyamattho na
panetaṃ tadatthadīpakaṃ. Nanu avocumha oḷārikassa pana oḷārikassa
aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ samādhigamo
hotīti dīpanatthaṃ vitakkavicārānaṃ vūpasamāti evaṃ vuttanti. Apica
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/348.
Vitakkavicārānaṃ vūpasamā idaṃ sampasādanaṃ na kilesakālussiyassa
vitakkavicārānaṃ vūpasamā ca ekodibhāvaṃ na upacārajjhānamiva
nīvaraṇappahānā paṭhamajjhānamiva ca aṅgapātubhāvāti evaṃ
sampasādanaekodibhāvānaṃ hetuparidīpakamidaṃ vacanaṃ. Tathā vitakkavicārānaṃ
vūpasamā idaṃ avitakkaṃ avicāraṃ na tatiyacatutthajjhānāni viya cakkhuviññāṇādīni
viya ca abhāvāti evaṃ avitakkaavicārabhāvassa hetuparidīpakañca na
vitakkavicārābhāvamattaparidīpakaṃ. Vitakkavicārābhāvamattaparidīpakameva
pana avitakkaṃ avicāranti idaṃ vacanaṃ tasmā purimaṃ vatvāpi
vattabbamevāti. Samādhijanti paṭhamajjhānasamādhito vā sampayuttasamādhito
vā jātanti attho. Tattha kiñcāpi paṭhamampi sampayuttasamādhito
jātaṃ athakho ayameva samādhīti vattabbataṃ arahati vitakkavicārakkhobhavirahena
ativiya acalattā suppasannattā ca tasmā imassa
vaṇṇabhaṇanatthaṃ idameva samādhijanti vuttaṃ. Pītisukhanti idaṃ
vuttanayameva. Dutiyanti gaṇanānupubbato dutiyaṃ. Idaṃ dutiyaṃ
samāpajjatītipi dutiyaṃ. Jhānanti ettha pana yathā paṭhamajjhānaṃ
vitakkādīhi pañcaṅgikaṃ hoti evamidaṃ sampasādādīhi caturaṅgikanti
veditabbaṃ. Yathāha. Jhānanti sampasādo pīti sukhaṃ cittassa
ekaggatāti 1-. Pariyāyoyeva ceso. Sampasādanaṃ pana ṭhapetvā
nippariyāyena tivaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha. Katamaṃ tasmiṃ
samaye tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti pīti sukhaṃ cittassa ekaggatāti 2-.
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/349.   2. abhi. vi. 35/355.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
                  Dutiyajjhānakathā niṭṭhitā.
     Pītiyā ca virāgāti ettha vuttatthāyeva pīti. Virāgoti tassā
jigucchanaṃ vā samatikkamo vā. Ubhinnamantarā casaddo
sampiṇḍanattho. So vūpasamaṃ vā sampiṇḍeti vitakkavicāravūpasamaṃ vā.
Tattha yadā vūpasamameva sampiṇḍeti tadā pītiyā virāgā ca
kiñci bhiyyo vūpasamā cāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca
yojanāya virāgo jigucchanattho hoti tasmā pītiyā jigucchanā ca
vūpasamā cāti ayamattho daṭṭhabbo. Yadā pana vitakkavicāravūpasamaṃ
sampiṇḍeti tadā pītiyā ca virāgā kiñci bhiyyo
vitakkavicārānañca vūpasamāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca
yojanāya virāgo samatikkamanattho hoti tasmā pītiyā ca
samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamāti ayamattho daṭṭhabbo.
Kāmañcete vitakkavicārā dutiyajjhāneyeva vūpasantā imassa pana
jhānassa maggaparidīpanatthaṃ vaṇṇabhaṇanatthañcetaṃ vuttaṃ.
Vitakkavicārānañca vūpasamāti hi vutte idaṃ paññāyati nūna vitakkavicārānaṃ
vūpasamo maggo imassa jhānassāti. Yathā ca tatiye ariyamagge
appahīnānampi sakkāyadiṭṭhādīnaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saññojanānaṃ
pahānāti evaṃ pahānaṃ vuccamānaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ hoti tadadhigamāya
ussukkānaṃ ussāhajananatthaṃ evameva idha avūpasantānampi
vitakkavicārānaṃ vapasamo vuccamāno vaṇṇabhaṇanaṃ hoti. Tenāyamattho
Vutto pītiyā ca samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamāti. Upekkhako
ca vihāsinti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā samaṃ passati
apakkhapatitāva hutvā passatīti attho. Tāya visadāya vipulāya
thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī upekkhakoti vuccati.
Upekkhā pana dasavidhā hoti chaḷaṅgūpekkhā brahmavihārūpekkhā
bojjhaṅgūpekkhā viriyūpekkhā saṅkhārūpekkhā vedanūpekkhā
vipassanūpekkhā tatramajjhattūpekkhā jhānūpekkhā pārisuddhiupekkhāti.
Evamayaṃ dasavidhāpi tattha tattha āgatanayato bhūmipuggala-
  cittārammaṇakkhandhasaṅgahaekakkhaṇakusalattikasaṅkhepavasena ca papañcasūdaniyā
majjhimaṭṭhakathāya bhayabheravasuttavaṇṇanāya atthasāliniyā vā
dhammasaṅgahaṭṭhakathāya vuttanayena veditabbā. Idha pana vuccamānā
vinayanidānaṃ atibhāriyaṃ karotīti na vuttā. Lakkhaṇādito pana idha
adhippetūpekkhā majjhattalakkhaṇā anābhogarasā abyāpārapaccupaṭṭhānā
pītivirāgapadaṭṭhānāti. Etthāha nanu cāyaṃ atthato tatramajjhattūpekkhāva
hoti sā ca paṭhamadutiyajjhānesupi atthi tasmā tatrāpi
upekkhako ca vihāsinti evamayaṃ vattabbā siyā sā kasmā na
vuttāti. Aparibyattakiccato. Aparibyattaṃ hi tassā tattha kiccaṃ
vitakkādīhi abhibhūtattā. Idha panāyaṃ vitakkavicārapītīhi anabhibhūtattā
ukkhittasirā viya hutvā paribyattakiccā jātā tasmā vuttāti.
Niṭṭhitā upekkhako ca vihāsinti etassa sabbaso attavaṇṇanā.
Idāni sato ca sampajānoti ettha saratīti sato. Sampajānātīti
Sampajāno. Puggalena sati ca sampajaññañca vuttaṃ. Tattha
saraṇalakkhaṇā sati appamusanarasā ārakkhapaccupaṭṭhānā. Asammohalakkhaṇaṃ
sampajaññaṃ tīraṇarasaṃ pavicayapaccupaṭṭhānaṃ. Vitthārato panetaṃ
majjhimaṭṭhakathāyaṃ satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Tattha kiñcāpi idaṃ satisampajaññaṃ purimajjhānesupi atthi.
Muṭṭhassatissa hi asampajānassa upacāramattaṃpi na sampajjati
pageva appanā. Oḷārikattā pana tesaṃ jhānānaṃ bhūmiyaṃ viya
purisassa cittassa gati sukhā hoti abyattaṃ tattha satisampajaññakiccaṃ.
Oḷārikaṅgappahānena pana sukhumattā imassa jhānassa
purisassa khuradhārāyaṃ viya satisampajaññakiccapariggahitāyeva cittassa
gati icchitabbāti idheva vuttaṃ. Kiñci bhiyyo yathāpi dhenupako
vaccho dhenuto apanīto arakkhiyamāno punareva dhenuṃ upagacchati
evamidaṃ tatiyajjhānasukhaṃ pītito apanītaṃ satisampajaññārakkhena
arakkhiyamānaṃ punareva pītiṃ upagaccheyya pītisampayuttameva siyā.
Sukhe cāpi sattā sārajjanti idañca atimadhuraṃ sukhaṃ tato paraṃ
sukhābhāvā satisampajaññānubhāvena panettha sukhe asārajjanā
hoti no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idaṃ idheva vuttanti
veditabbaṃ. Idāni sukhañca kāyena paṭisaṃvedesinti ettha kiñcāpi
tatiyajjhānasamaṅgino sukhapaṭisaṃvedanābhogo natthi evaṃ santepi
yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ sukhaṃ yaṃ vā taṃ nāmakāyasampayuttaṃ
sukhaṃ taṃsamuṭṭhānenassa yasmā atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭṭho
Yassa phuṭṭhattā jhānā vuṭṭhitopi sukhaṃ paṭisaṃvedeyya tasmā
etamatthaṃ dassento sukhañca kāyena paṭisaṃvedesinti āha. Idāni
yantaṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti ettha
yaṃjhānahetu yaṃjhānakāraṇā taṃtatiyajjhānasamaṅgipuggalaṃ buddhādayo
ariyā ācikkhanti desenti paññāpenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti
uttānīkaronti pakāsenti pasaṃsantīti adhippāyo. Kinti.
Upekkhako satimā sukhavihārīti. Taṃ tatiyajjhānaṃ upasampajja
vihāsinti evamettha yojanā veditabbā. Kasmā pana taṃ te
evaṃ pasaṃsantīti. Pasaṃsārahato. Ayaṃ hi yasmā atimadhurasukhe
sukhapāramippattepi tatiyajjhāne upekkhako na tattha sukhābhisaṅgena
ākaḍḍhiyati yathā ca pīti na uppajjati evaṃ upaṭṭhitassatitāya
satimā yasmā ca ariyakantaṃ ariyajanasevitameva ca asaṅkiliṭṭhaṃ sukhaṃ
nāmakāyena paṭisaṃvedeti tasmā pasaṃsāraho. Iti pasaṃsārahato naṃ
ariyā te evaṃ pasaṃsārahahetubhūte guṇe pakāsentā upekkhako
satimā sukhavihārīti evaṃ pasaṃsantīti veditabbaṃ. Tatiyanti
gaṇanānupubbato tatiyaṃ. Idaṃ tatiyaṃ samāpajjatītipi tatiyaṃ. Jhānanti
ettha yathā dutiyaṃ sampasādādīhi caturaṅgikaṃ evamidaṃ upekkhādīhi
pañcaṅgikaṃ. Yathāha. Jhānanti upekkhā sati sampajaññaṃ sukhaṃ cittassa
ekaggatāti. Pariyāyoyeva ceso. Upekkhāsatisampajaññāni
pana ṭhapetvā nippariyāyena duvaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha.
Katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti sukhaṃ cittassekaggatāti.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
                  Tatiyajjhānakathā niṭṭhitā.
     Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikasukhassa ca
kāyikadukkhassa ca pahānā. Pubbevāti tañca kho pubbeva na
catutthajjhānakkhaṇe. Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti
cetasikasukhassa cetasikadukkhassa cāti imesampi dvinnaṃ pubbeva atthaṅgamā
pahānā icceva vuttaṃ hoti. Kadā pana nesaṃ pahānaṃ hotīti.
Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe. Somanassaṃ hi catutthassa jhānassa
upacārakkhaṇeyeva pahīyati. Dukkhadomanassasukhāni paṭhamadutiyatatiyānaṃ
upacārakkhaṇesu. Evametesaṃ pahānakkamena avuttānaṃ indriyavibhaṅge
pana indriyānaṃ uddesakkameneva idhāpi vuttānaṃ
sukhadukkhasomanassadomanassānaṃ pahānaṃ veditabbaṃ. Yadi panetāni tassa tassa
jhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyanti atha kasmā kattha cuppannaṃ
dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kāmehi
.pe. Paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ
aparisesaṃ nirujjhati kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ sukhindriyaṃ
somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca
pahānā .pe. Catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ
somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatīti 1- evaṃ jhānesveva nirodho
vuttoti. Atisayanirodhattā. Atisayanirodho hi nesaṃ paṭhamajjhānādīsu
@Footnote: 1. saṃ. mahāvāra. 19/283.
Nirodho. Nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe nātisayanirodhoti. Tathā
hi nānāvajjane paṭhamajjhānūpacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa
ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanūpatāpena vā siyā uppatti na
tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ
hoti paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena
sabbo kāyo sukhokkanto hoti. Sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu
niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjaneeva
ca dutiyajjhānūpacāre pahīnassa domanassindriyassa yasmā etaṃ
vitakkavicārapaccayepi kāyakilamathe cittūpaghāte ca sati uppajjati
vitakkavicārābhāve ca neva uppajjati yattha pana uppajjati tattha
vitakkavicārabhāve appahīnāeva dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārāti
tatthassa siyā uppatti appahīnapaccayattā na tveva dutiyajjhāne
pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānūpacāre pahīnassāpi sukhindriyassa
pītisamuṭṭhānappaṇītarūpaphuṭṭhakāyassa siyā uppatti na tveva
tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso
niruddhāti. Tathā catutthajjhānūpacāre pahīnassāpi somanassindriyassa
pītiāsannattā appanāpattāya upekkhāya abhāvena sammā
anatikkantattā ca siyā uppatti na tveva catutthajhāne. Tasmā
evañca etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatīti tattha tattha
aparisesaggahaṇaṃ katanti. Etthāha athevaṃ tassa tassa jhānassūpacāre
pahīnāpi etā vedanā idha kasmā samāharīti. Sukhaggahaṇatthaṃ.
Yā hi ayaṃ adukkhamasukhanti ettha adukkhamasukhā vedanā vuttā
sā sukhumā atidūviññeyyā na sakkā sukhena gahetuṃ tasmā
yathā nāma duṭṭhassa yathā vā tathā vā upasaṅkamitvā gahetuṃ
asakkuṇeyyassa goṇassa gahaṇatthaṃ gopo ekasmiṃ vaje sabbā
gāvo samāharati athekekaṃ nīharanto paṭipāṭiyā āgataṃ ayaṃ so
gaṇhātha nanti tampi gāhayati evameva bhagavā sukhaggahaṇatthaṃ
sabbā etā samāhari. Evaṃ hi samāhaṭā etā dassetvā yaṃ
neva sukhaṃ na dukkhaṃ na somanassaṃ na domanassaṃ ayaṃ adukkhamasukhā
vedanāti sakkā hoti esā gahayituṃ apica adukkhamasukhāya cetovimuttiyā
paccayadassanatthañcāpi etā vuttāti veditabbā. Sukhappahānādayo
hi tassā paccayā. Yathāha. Cattāro kho āvuso paccayā
adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā idhāvuso bhikkhu sukhassa
ca pahānā .pe. Catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati  ime kho
āvuso cattāro paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā
samāpattiyāti 1-. Yathā vā aññattha pahīnāpi sakkāyadiṭṭhiādayo
tatiyamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ tattha pahīnāti vuttā evaṃ
vaṇṇabhaṇanatthampetassa jhānassetā idha vuttāti veditabbā.
Paccayaghātena vā ettha rāgadosānaṃ atidūrabhāvaṃ dassetumpetā vuttāti
veditabbā. Etāsu hi sukhaṃ somanassassa paccayo somanassaṃ
rāgassa dukkhaṃ domanassassa paccayo domanassaṃ dosassa
@Footnote: 1. Ma. Ma. 12/553.
Sukhādighātena ca sapaccayā rāgadosā hatāti atidūre hontīti.
Adukkhamasukhanti dukkhābhāvena adukkhaṃ sukhābhāvena asukhaṃ. Etenettha
dukkhasukhapaṭipakkhabhūtaṃ tatiyavedanaṃ dīpeti. Na dukkhasukhābhāvamattaṃ.
Tatiyavedanā nāma adukkhāsukhā upekkhātipi vuccati. Sā
iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇā majjhattarasā avibhūtapaccupaṭṭhānā
sukhanirodhapadaṭṭhānāti veditabbā. Upekkhāsatipārisuddhinti upekkhāya
janitassatipārisuddhiṃ. Imasmiṃ hi jhāne suparisuddhā sati yā ca
tassā satiyā pārisuddhi sā upekkhāya katā na aññena
tasmā etaṃ upekkhāsatipārisuddhīti vuccati. Vibhaṅgepi vuttaṃ ayaṃ
sati imāya upekkhāya vivaṭā hoti parisuddhā pariyodātā tena
vuccati upekkhāsatipārisuddhīti 1-. Yāya ca upekkhāya ettha satiyā
pārisuddhi hoti sā atthato tatramajjhattatāti veditabbā. Na
kevalaṃ cettha tāya satiyeva parisuddhā apica kho sabbepi
sampayuttadhammā. Satisīsena pana desanā vuttā. Tattha kiñcāpi ayaṃ
upekkhā heṭṭhāpi tīsu jhānesu vijjati yathā pana divā
suriyappabhābhibhavā somabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya
rattiyā alābhā divā vijjamānāpi candalekhā aparisuddhā hoti
apariyodātā evamayampi tatramajjhattūpekkhācandalekhā
vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā
alābhā vijjamānāpi paṭhamādijjhānabhede aparisuddhā hoti. Tassā ca
@Footnote: 1. abhi. vi. 35/352.
Aparisuddhāya divā aparisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi
satiādayo aparisuddhāva honti. Tasmā tesu ekampi
upekkhāsatipārisuddhīti na vuttaṃ. Idha pana vitakkādipaccanīkadhamma-
  tejābhibhavābhāvā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā paṭilābhā ayaṃ
tatramajjhattūpekkhācandalekhā ativiya parisuddhā. Tassā parisuddhattā
parisuddhacandalekhāpabhā viya sahajātāpi satiādayo parisuddhā honti
pariyodātā. Tasmā idameva upekkhāsatipārisuddhīti vuttanti
veditabbaṃ. Catutthanti gaṇanānupubbato catutthaṃ. Idaṃ catutthaṃ
samāpajjatīti catutthaṃ. Jhānanti ettha yathā tatiyaṃ upekkhādīhi
pañcaṅgikaṃ evamidaṃ upekkhādīhi tivaṅgikaṃ. Yathāha. Jhānanti
upekkhā sati cittassekaggatāti. Pariyāyoeva ceso. Ṭhapetvā
pana satiṃ upekkhāvedanameva gahetvā nippariyāyena duvaṅgikametaṃ
hoti. Yathāha. Katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti
upekkhā cittassekaggatāti. Sesaṃ vuttanayamevāti.
                  Catutthajjhānakathā niṭṭhitā.
     {12} Iti imāni cattāri jhānāni kesañci cittekaggatatthāni
honti kesañci vipassanāpādakāni kesañci abhiññāpādakāni kesañci
nirodhapādakāni kesañci bhavokkamanatthāni. Tattha khīṇāsavānaṃ
cittekaggatatthāni honti. Te hi samāpajjitvā ekaggacittā sukhaṃ
divasaṃ viharissāmāti icceva kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo
nibbattenti. Sekkhaputhujjanānaṃ samāpattito vuṭṭhāya samāhitena
Cittena vipassissāmāti nibbattentānaṃ vipassanāpādakāni honti.
Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakaṃ jhānaṃ
samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ekopi hutvā bahudhā hotīti 1-
vuttanayā abhiññāyo paṭṭhentā nibbattenti tesaṃ abhiññāpādakāni
honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā nirodhasamāpattiṃ
samāpajjitvā sattāhaṃ acittakā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ
patvā sukhaṃ viharissāmāti nibbāttenti tesaṃ nirodhapādakāni honti.
Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā aparihīnajjhānā hutvā
brahmaloke uppajjissāmāti nibbattenti tesaṃ bhavokkamanatthāni
honti. Bhagavatā panidaṃ catutthajjhānaṃ bodhirukkhamūle nibbattitaṃ
taṃ tassa vipassanāpādakañceva ahosi abhiññāpādakañca
nirodhapādakañca sabbakiccasādhakañca sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakanti
veditabbaṃ. Yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi tesaṃ ekadesaṃ
dassento evaṃ samāhite cittetiādimāha.
     Tattha soti so ahaṃ. Evanti catutthajjhānakkamanidassanametaṃ.
Iminā kamena catutthajjhānaṃ paṭilabhitvāti vuttaṃ hoti. Samāhiteti
iminā catutthajjhānasamādhinā samāhite. Parisuddhetiādīsu pana
upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhe. Parisuddhattāyeva pariyodāte
pabhassareti vuttaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayānaṃ ghātena
vihatarāgādiaṅgaṇattā anaṅgaṇe. Anaṅgaṇattāyeva vigatūpakkilese.
@Footnote: 1. aṅ. tika. 20/217.
Aṅgaṇena hi cittaṃ upakkilissati. Subhāvitattā mudubhūte
vasībhāvappatteti vuttaṃ hoti. Vase vattamānaṃ hi cittaṃ mudūti vuccati.
Muduttāeva ca kammaniye kammakkhame kammayoggeti vuttaṃ hoti.
Mudu hi cittaṃ kammaniyaṃ hoti sunidhantamiva suvaṇṇaṃ. Tadubhayampi
ca subhāvitattāeva. Yathāha. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi
samanupassāmi yaṃ evaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ mudu ca hoti kammaniyañca
yathayidaṃ bhikkhave cittanti 1-. Etesu parisuddhabhāvādīsu ṭhitattā ṭhite
ṭhitattāyeva āneñjappatte acale niriñjaneti vuttaṃ hoti.
Mudukammaññabhāvena vā attano vase ṭhitattā ṭhite. Saddhādīhi
pariggahitattā āneñjappatte. Saddhāpariggahitaṃ hi cittaṃ asaddhiyena
na iñjati viriyapariggahitaṃ kosajjena na iñjati satipariggahitaṃ
pamādena na iñjati samādhipariggahitaṃ uddhaccena na iñjati
paññāpariggahitaṃ avijjāya na iñjati obhāsagataṃ kilesandhakārena
na iñjati imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ āneñjappattaṃ hoti.
Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti
abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya. Aparopi nayo.
Catutthajjhānasamādhinā samāhite nīvaraṇadūrībhāvena parisuddhe
vitakkādisamatikkamena pariyodāte jhānapaṭilābhapaccayānaṃ 2- pāpakānaṃ
icchāvacarānaṃ abhāvena anaṅgaṇe icchāya avacarānaṃ icchāvasena otiṇṇānaṃ
pavattānaṃ nānappakārānaṃ kāmarāgapaccayānanti attho. Abhijjhādīnaṃ
@Footnote: 1. aṅ. eka. 20/11.    2. visuddhimagga. 2/203. peḌna jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ.
Cittūpakkilesānaṃ vigamena vigatūpakkilese. Ubhayampi cetaṃ
anaṅgaṇavatthusuttānusārena veditabbaṃ. Vasippattiyā mudubhūte
iddhipādabhāvūpagamanena kammaniye bhāvanāpāripūriyā paṇītabhāvūpagamanena ṭhite
āneñjappatte yathā āneñjappattaṃ hoti evaṃ ṭhiteti attho.
Evampi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti
abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya pādakaṃ
padaṭṭhānabhūtanti. Pubbenivāsānussatiññāṇāyāti evaṃ abhiññāpādake
jāte etasmiṃ citte pubbenivāsānussatimhi yaṃ ñāṇaṃ tadatthāya. Tattha
pubbenivāsoti pubbe atītajātīsu nivuṭṭhakkhandhā. Nivuṭṭhāti
ajjhāvuṭṭhā anubhūtā attano santāne uppajjitvā niruddhā.
Nivuṭṭhadhammā vā. Nivuṭṭhāti gocaranivāsena nivuṭṭhā attano
viññāṇena viññātā paricchinnā paraviññāṇaviññātāpi vā
chinnavaṭṭumakānussaraṇādīsu. Pubbenivāsānussatīti yāya satiyā
pubbenivāsaṃ anussati pubbenivāsānussati. Ñāṇanti tāya
satiyā sampayuttaṃ ñāṇaṃ. Evamimassa pubbenivāsānussatiññāṇassa
atthāya pubbenivāsānussatiññāṇāya etassa ñāṇassa adhigamāya
pattiyāti vuttaṃ hoti. Abhininnāmesinti abhinīhariṃ. Soti so
ahaṃ. Anekavihitanti anekavidhaṃ anekehi vā pakārehi pavattitaṃ
saṃvaṇṇitanti attho. Pubbenivāsanti samanantarātītaṃ bhavaṃ ādiṃ
katvā tattha tattha nivuṭṭhasantānaṃ. Anussarāmīti ekaṃpi jātiṃ
dvepi jātiyo tissopi jātiyoti evaṃ jātipaṭipāṭiṃ anugantvā
Anugantvā sarāmi anueva 1- vā sarāmi citte abhininnāmitamatteeva
sarāmīti dasseti. Pūritapāramīnaṃ hi mahāpurisānaṃ parikammakaraṇaṃ
natthi tena te cittaṃ abhininnāmitvāva saranti. Ādikammikakulaputtā
pana parikammaṃ katvā saranti. Tasmā tesaṃ vasena
parikammaṃ vattabbaṃ siyā. Taṃ pana vuccamānaṃ atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ
karoti. Tasmā taṃ na vadāma. Atthikehi pana visuddhimagge
vuttanayena gahetabbaṃ. Idha pana pālimeva vaṇṇayissāma.
Seyyathīdanti āraddhappakāradassanatthe nipāto. Teneva yvāyaṃ
pubbenivāso āraddho tassa pakārappabhedaṃ dassento ekampi
jātintiādimāha. Tattha ekampi jātinti ekampi paṭisandhimūlaṃ
cutipariyosānaṃ ekabhavapariyāpannaṃ khandhasantānaṃ. Esa nayo dvepi
jātiyotiādīsu. Anekepi saṃvaṭṭakappetiādīsu pana parihāyamāno
kappo saṃvaṭṭakappo vaḍḍhamāno vivaṭṭakappoti veditabbo. Tattha
saṃvaṭṭena saṃvaṭṭaṭṭhāyikappo gahito hoti taṃmūlakattā. Vivaṭṭena  ca
vivaṭṭaṭṭhāyī. Evaṃ hi sati yāni tāni cattārīmāni bhikkhave kappassa
asaṅkheyyāni katamāni cattāri saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī vivaṭṭo
vivaṭṭaṭṭhāyīti 2- vuttāni tāni sabbāni pariggahitāni honti. Tattha
tayo saṃvaṭṭā tejosaṃvaṭṭo āposaṃvaṭṭo vāyosaṃvaṭṭoti. Tisso
saṃvaṭṭasīmāyo ābhassarā subhakiṇhā vehapphalāti. Yadā kappo
tejena saṃvaṭṭati ābhassarato heṭṭhā agginā dayhati. Yadā
@Footnote: 1. anudevātipi dissati .    2. aṅ. catukka. 21/190.
Udakena saṃvaṭṭati subhakiṇhato heṭṭhā udakena viliyati. Yadā
vātena saṃvaṭṭati vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsiyati.
Vitthārato pana sadāpi ekaṃ buddhakkhettaṃ vinassati. Buddhakkhettannāma
tividhaṃ hoti jātikkhettaṃ āṇakkhettaṃ visayakkhettañca. Tattha
jātikkhettaṃ dasasahassacakkavāḷapariyantaṃ hoti yaṃ tathāgatassa
paṭisandhiādīsu kampati. Āṇakkhettaṃ koṭisatasahassacakkavāḷapariyantaṃ
yattha ratanaparittaṃ mettaparittaṃ khandhaparittaṃ dhajaggaparittaṃ āṭānāṭiyaparittaṃ
moraparittanti imesaṃ parittānaṃ ānubhāvo pavattati.
Visayakkhettaṃ anantamaparimāṇaṃ yaṃ yāvatā vā pana ākaṅkheyyāti
vuttaṃ yattha yaṃ yaṃ ākaṅkhati taṃ taṃ anussarati. Evametesu tīsu
buddhakkhettesu ekaṃ āṇakkhettaṃ vinassati. Tasmiṃ pana vinassante
jātikkhettaṃ vinaṭṭhameva hoti. Vinassantañca ekatova vinassati.
Saṇṭhahantampi ekato saṇṭhahati. Tassa vināso ca saṇṭhahanañca
visuddhimagge vuttaṃ. Atthikehi tato gahetabbaṃ. Ye pana te
saṃvaṭṭavivaṭṭā vuttā etesu bhagavā bodhimaṇḍe sammāsambodhiṃ
abhisambujjhanatthāya nisinno anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi
vivaṭṭakappe anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe sari. Kathaṃ. Amutrāsintiādinā
nayena. Tattha amutrāsinti ahaṃ amumhi saṃvaṭṭakappe ahaṃ
amumhi bhave vā yoniyā vā gatiyā vā viññāṇaṭṭhitiyā vā
sattāvāse vā sattanikāye vā ahosiṃ. Evannāmoti vessantaro
vā jotipālo vā. Evaṃgottoti bhagavo vā gotamo vā.
Evaṃvaṇṇoti odāto vā sāmo vā. Evamāhāroti
sālimaṃsodanāhāro vā pavattaphalabhojano vā. Evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedīti
anekappakārena kāyikacetasikānaṃ sāmisanirāmisādippabhedānaṃ vā
sukhadukkhānaṃ paṭisaṃvedī. Evamāyupariyantoti evaṃvassasataparimāṇāyupariyanto
caturāsītikappasahassaparimāṇāyupariyanto vā. So tato
cuto amutra udapādinti so ahaṃ tato bhavato yonito gatito
viññāṇaṭṭhitito sattāvāsato sattanikāyato vā cuto puna
amukasmiṃ nāma bhave yoniyā gatiyā viññāṇaṭṭhitiyā sattāvāse
sattanikāye vā udapādiṃ. Tatrāpāsinti atha tatrāpi bhave vā
yoniyā vā gatiyā vā viññāṇaṭṭhitiyā vā sattāvāse vā
sattanikāye vā puna ahosiṃ. Evaṃnāmotiādi vuttanayameva.
Athavā yasmā amutrāsinti idaṃ anupubbena ārohantassa
yāvadicchakaanussaraṇaṃ so tato cutoti paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ
tasmā idhūpapannoti imissā idhūpapattiyā anantaraṃ amutra udapādinti
tusitabhavanaṃ sandhāyāhāti veditabbo. Tatrāpāsiṃ evannāmoti
tatrāpi tusitabhavane setuketu nāma devaputto ahosiṃ. Evaṃgottoti
tāhi devatāhi saddhiṃ ekagotto. Evaṃvaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇo.
Evamāhāroti dibbasudhāhāro. Evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedīti evaṃ dibbasukhaṃ
paṭisaṃvedī. Dukkhaṃ pana saṅkhāradukkhamattameva. Evamāyupariyantoti
evaṃ sattapaññāsavassakoṭisaṭṭhivassasatasahassāyupariyanto. So tato
cutoti so ahaṃ tato tusitabhavanato cuto. Idhūpapannoti idha
Mahāmāyāya deviyā kucchismiṃ nibbatto. Itīti evaṃ. Sākāraṃ
sauddesanti nāmagottavasena sauddesaṃ vaṇṇādivasena sākāraṃ.
Nāmagottena hi satto naro tisso 1- gotamoti uddisiyati.
Vaṇṇādīhi odāto sāmoti nānattato paññāyati. Tasmā
nāmagottaṃ uddeso itare ākārā. Kiṃ pana buddhāyeva
pubbenivāsaṃ sarantīti. Vuccate. Na buddhāyeva
paccekabuddhasāvakatitthiyāpi no ca kho visesena. Titthiyā hi cattāḷīsaṃyeva
kappe saranti na tato paraṃ. Kasmā. Dubbalappaññattā.
Tesaṃ hi nāmarūpaparicchedavirahitā dubbalā paññā hoti. Sāvakesu
pana asītimahāsāvakā kappasatasahassaṃ saranti. Dve aggasāvakā
ekamasaṅkheyyaṃ kappasatasahassañca. Paccekabuddhā dve asaṅkheyyāni
kappasatasahassañca. Ettako hi tesaṃ abhinīhāro. Buddhānaṃ pana
paricchedo natthi yāva icchanti tāva saranti. Titthiyā ca
khandhapaṭipāṭimeva saranti paṭipāṭiṃ muñcitvā cutipaṭisandhivasena sarituṃ
na sakkonti. Tesaṃ hi andhānaṃ viya icchitappadesokkamanaṃ natthi.
Sāvakā ubhayathāpi saranti. Tathā paccekabuddhā. Buddhā pana
khandhapaṭipāṭiyāpi cutipaṭisandhivasenapi sīhokkantavasenapi anekāsu
kappakoṭīsu heṭṭhā vā upari vā yaṃ yaṃ ṭhānaṃ ākaṅkhanti taṃ taṃ
sabbaṃ sarantiyeva. Ayaṃ kho me brāhmaṇātiādīsu. Meti mayā.
Vijjāti viditakaraṇatthena vijjā. Kiṃ viditaṃ karoti. Pubbenivāsaṃ.
@Footnote: 1. ito paraṃ katthaci dattotipi dissati.
Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇatthena tappaṭicchādakamoho
vuccati. Tamoti sveva moho paṭicchādakatthena tamoti
vuccati. Ālokoti sāyeva vijjā obhāsakaraṇatthena ālokoti
vuccati. Ettha ca vijjā adhigatāti ayaṃ attho. Sesaṃ
pasaṃsāvacanaṃ. Yojanā panettha ayaṃ kho me vijjā adhigatā tassa me
adhigatavijjassa avijjā vihatā vinaṭṭhāti attho. Kasmā. Yasmā
vijjā uppannā. Esa nayo itarasmiṃpi padadvaye. Yathātanti
ettha yathāti opamme. Tanti nipāto. Satiyā avippavāsena
appamattassa viriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca anapekkhatāya
pahitattassa pesitacittassāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti.
Yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā
vihaññeyya vijjā uppajjeyya tamo vihaññeyya āloko
uppajjeyya evameva mama avijjā vihatā vijjā uppannā
tamo vihato āloko uppanno etassa me padhānānuyogassa
anurūpameva phalaṃ laddhanti. Ayaṃ kho me brāhmaṇa paṭhamā
abhinibbidā 1- ahosi kukkuṭacchāpakasseva aṇḍakosamhāti ayaṃ kho
mama brāhmaṇa pubbenivāsānussatiññāṇamukhatuṇḍakena
pubbenivuṭṭhakkhandhapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosampadāletvā paṭhamā abhinibbidā
paṭhamā nikkhanti paṭhamā ariyā jāti ahosi kukkuṭacchāpakasseva
mukhatuṇḍakena  vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosampadāletvā tamhā
aṇḍakosamhā abhinibbidā nikkhanti kukkuṭanikāye pacchājātīti 2-.
                  Pubbenivāsakathā niṭṭhitā.
@Footnote: 1. pāliyampana abhinibbidhāti dissati. katthaci abhinibbhidātipi dissati.
@2. paccājātīti bhaveyya.
     {13} So evaṃ .pe. Cutūpapātaññāṇāyāti cutiyā ca upapāte
ca ñāṇāya. Yena ñāṇena sattānaṃ cuti ca upapāto ca ñāyati
tadatthanti vuttaṃ hoti. Cittaṃ abhininnāmesinti parikammacittaṃ
nīhariṃ. So dibbena .pe. Passāmīti ettha pana pūritapāramīnaṃ
mahāsattānaṃ parikammakaraṇaṃ natthi te hi citte abhininnāmitamatte eva
dibbena cakkhunā .pe. Satte passanti. Ādikammikakulaputtā
parikammaṃ katvā. Tasmā tesaṃ vasena parikammaṃ vattabbaṃ siyā.
Taṃ pana vuccamānaṃ atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ karoti tasmā taṃ na
vadāma. Atthikehi pana visuddhimagge vuttanayena gahetabbaṃ. Idha
pana pālimeva vaṇṇayissāma. Soti so ahaṃ. Dibbenātiādīsu
dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānaṃ hi sucaritakammanibbattaṃ
pittasemharudhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttatāya dūrepi
ārammaṇasampaṭicchanasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi
viriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu taṃsadisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ.
Dibbavihāravasena paṭiladdhattā attanā ca dibbavihārasannissitattāpi
dibbaṃ. Ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ. Tirokuḍḍādigatarūpadassanena
mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena
veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi
cakkhu. Cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi
cutimattameva passati na upapātaṃ so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti.
Yo upapātamattameva passati na cutiṃ so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ
Gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati so yasmā duvidhampi taṃ
diṭṭhigataṃ ativattati tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti.
Tadubhayañca bhagavā addasa. Tenetaṃ vuttaṃ cutūpapātadassanena
diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhanti. Ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ.
Bhagavato hi ekādasaupakkilesavirahitaṃ dibbacakkhu. Yathāha. So kho ahaṃ
anuruddhā vicikicchā cittassa upakkilesoti iti viditvā vicikicchaṃ cittassa
upakkilesaṃ pajahiṃ amanasikāro cittassa thīnamiddhaṃ cittassa chambhitattaṃ
cittassa ubbillaṃ cittassa duṭṭhullaṃ cittassa accāraddhaviriyaṃ cittassa
atilīnaviriyaṃ cittassa abhijappā cittassa nānattasaññā cittassa
atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesoti iti viditvā
atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ so kho ahaṃ
anuruddhā appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsaṃ hi
kho sañjānāmi na ca rūpāni passāmi rūpāni hi kho passāmi
na ca obhāsaṃ sañjānāmīti 1- evamādiṃ. Tadevaṃ
ekādasaupakkilesavirahato visuddhaṃ. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena
atikkantamānusakaṃ. Mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakanti
veditabbaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.
Satte passāmīti manusso maṃsacakkhunā viya satte passāmi dakkhāmi
olokemi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe
upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā ye pana āsannacutikā
idāni cavissantīti te cavamānā ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattā
@Footnote: 1. Ma. upari. 14/306.
Vā te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne
upapajjamāne ca passāmīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā
hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite oñāte avaññāte.
Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti
adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti
dosanissandayuttattā aniṭṭhaakantaamanāpavaṇṇayutte. Abhirūpavirūpetipi
attho. Sugateti sugatigate. Alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe
mahaddhane. Duggateti duggatigate. Lobhanissandayuttattā vā
dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ tena
tena upagate. Tattha purimehi cavamānetiādīhi dibbacakkhukiccaṃ
vuttaṃ. Iminā pana padena yathākammūpagaññāṇakiccaṃ. Tassa ca
ñāṇassa ayamuppattikkamo. Heṭṭhā nirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā
nerayikasatte passati mahantaṃ dukkhamanubhavamāne. Taṃ dassanaṃ
dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasikaroti kinnukho kammaṃ katvā ime
sattā evaṃ dukkhamanubhavantīti. Athassa idannāma katvāti taṃkammārammaṇaṃ
ñāṇaṃ uppajjati. Tathā upari devalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā
nandanavanamissakavanapārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ
anubhavamāne. Tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasikaroti
kinnukho kammaṃ katvā ime sattā evaṃ sampattimanubhavantīti.
Athassa idannāma katvāti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇaṃ uppajjati. Idaṃ
yathākammūpagaññāṇaṃ nāma. Imassapi visuṃ parikammannāma natthi.
Yathāpimassa evaṃ anāgataṃsaññāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi
imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti. Kāyaduccaritenātiādīsu
duṭṭhu caritaṃ duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ. Kāyena
duccaritaṃ kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Evaṃ
vacīmanoduccaritānipi daṭṭhabbāni. Samannāgatāti samaṅgibhūtā.
Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso
gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā
guṇapariddhaṃsanena vā upavādakā akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti.
Tattha natthi imesaṃ samaṇadhammo assamaṇā eteti vadanto
antimavatthunā upavadati natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkhaṃ vā maggo
vā phalaṃ vāti vadanto guṇapariddhaṃsanena upavadatīti veditabbo.
So ca jānaṃ vā upavadeyya ajānaṃ vā ubhayathāpi ariyūpavādova
hoti. Bhāriyaṃ kammaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca. Tassa ca
āvibhāvatthaṃ idaṃ vatthumudāharanti. Aññatarasmiṃ kira gāme eko
thero ca daharabhikkhu ca piṇḍāya caranti. Te paṭhamaghareyeva
uḷuṅkamattaṃ uṇhayāguṃ labhiṃsu. Therassa ca kucchivāto atthi. So
cintesi ayaṃ yāgu mayhaṃ sappāyā yāva na sītalā hoti
tāva naṃ pivāmīti. So manussehi ummāratthāya āhaṭe dārukhaṇḍe
nisīditvā taṃ pivi. Itaro taṃ jigucchi aticchāto vatāyaṃ mahallako
amhākaṃ lajjitabbataṃ akāsīti. Thero gāme caritvā vihāraṃ
gantvā daharabhikkhuṃ āha atthi te āvuso imasmiṃ sāsane
Patiṭṭhāti. Āma bhante sotāpanno ahanti. Tenahāvuso
uparimaggatthāya vāyāmaṃ mā akāsi khīṇāsavo tayā upavaditoti.
So taṃ khamāpesi. Tenassa taṃ pākatikaṃ ahosi. Tasmā yo
aññopi ariyaṃ upavadati tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro
hoti ahaṃ āyasmantaṃ idañcīdañca avacaṃ taṃ me khamāhīti
khamāpetabbo. Sace navakataro hoti vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā
añjaliṃ paggahetvā ahaṃ bhante tumhe idañcīdañca avacaṃ taṃ
me khamathāti khamāpetabbo. Sace so nakkhamati disāpakkanto vā
hoti ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti tesaṃ santikaṃ gantvā
sace attanā vuḍḍhataro hoti ṭhitakeneva sace navakataro
ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā khamāpetabbaṃ. Ahaṃ bhante
asukannāma āyasmantaṃ idañcīdañca avacaṃ khamatu me so āyasmāti
evaṃ vadantena khamāpetabbaṃ. Sace so parinibbuto hoti
parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sīvathikaṃ gantvāpi khamāpetabbaṃ.
Evaṃ kate saggāvaraṇañca maggāvaraṇañca na hoti pākatikameva
hoti. Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti
micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā ye ca
micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Tattha ca
vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde manoduccaritaggahaṇeneva ca
micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ punavacanaṃ
mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo
Anantariyasadiso. Yathāha. Seyyathāpi sārīputta bhikkhu sīlasampanno
samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya
evaṃ sampadamidaṃ sārīputta vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ
appahāya taṃ diṭṭhiṃ apaṭinissajjitvā yathābhaṭaṃ nikkhitto evaṃ
nirayeti. Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjatarannāma aññaṃ natthi.
Yathāha. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi evaṃ
mahāsāvajjataraṃ yathayidaṃ micchādiṭṭhi micchādiṭṭhiparamāni bhikkhave
vajjānīti 1-. Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā.
Parammaraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇā. Athavā
kāyassa bhedāti jīvitindriyassūpacchedā. Parammaraṇāti cuticittato
uddhaṃ. Apāyantievamādi sabbaṃ nirayavevacanaṃ. Nirayo hi
saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā sukhānaṃ vā
āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati.
Dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gatīti duggati.
Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto. Vinassantā
vā ettha nipatanti sambhajjamānaṅgapaccaṅgāti 2- vinipāto. Natthi
ettha assādasaññito āyoti nirayo. Athavā apāyaggahaṇena
tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā
na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena
pittivisayaṃ dīpeti. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito
@Footnote: 1. aṅ. tika. 20/44.    2. sambhijjamānaṅga...itipi.
Apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā na tu vinipāto asurasadisaṃ
avinipātitattā. Petamahaddhikānaṃ hi vimānānipi nibbattanti.
Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti. So hi yathāvuttenatthena
apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipātitattā vinipātoti
vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādimanekappakāraṃ nirayameva dīpeti.
Upapannāti upagatā tattha abhinibbattāti adhippāyo.
Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo. Ayaṃ pana viseso. Ettha
sugatiggahaṇena manussagatiṃpi 1- saṅgayhati. Saggaggahaṇena devagatiyeva.
Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti
saggo. So sabbopi lujjanappalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho.
Vijjāti dibbacakkhuññāṇavijjā. Avijjāti sattānaṃ
cutipaṭisandhipaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayamevāti.
                   Dibbacakkhukathā niṭṭhitā.
     Ayameva hettha viseso. Yathā pubbenivāsakathāyaṃ
pubbenivāsānussatiññāṇamukhatuṇḍakena pubbenivuṭṭhakkhandhapaṭicchādakaṃ
avijjaṇḍakosampadāletvāti vuttaṃ evamidha cutūpapātaññāṇamukhatuṇḍakena
cutūpapātapaṭicchādakaṃ  avijjaṇḍakosampadāletvāti vattabbaṃ.
     {14} So evaṃ samāhite citteti idha vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ
veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayaññāṇāyāti arahattamaggaññāṇatthāya.
Arahattamaggo hi āsavavināsanato āsavānaṃ khayoti
@Footnote: 1. manussagatipi.
Vuccati. Tatra cetaṃ ñāṇaṃ tattha pariyāpannattāti. Cittaṃ
abhininnāmesinti vipassanācittaṃ abhinīhariṃ. So idaṃ
dukkhantievamādīsu ettakaṃ dukkhaṃ na ito bhiyyo dukkhanti sabbampi
dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhiṃ
tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ ayaṃ dukkhasamudayoti tadubhayampiyaṃ
ṭhānaṃ patvā nirujjhati taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ ayaṃ
dukkhanirodhoti tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ ayaṃ dukkhanirodhagāminī
paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhinti
evamattho veditabbo. Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni
kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha.
Tassa me evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa mayhaṃ evaṃ
jānantassa evaṃ passantassa. Saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ
kathesi. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccitthāti iminā
phalakkhaṇaṃ dasseti. Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati phalakkhaṇe
vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti 1- ñāṇanti iminā
paccavekkhaṇaññāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ. Tena
hi ñāṇena bhagavā paccavekkhanto khīṇā jātītiādīni abbhaññāsi.
Katamā pana bhagavato jāti khīṇā kathañca naṃ abbhaññāsīti.
Vuccate. Na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā na
anāgatā anāgate vāyāmābhāvato na paccuppannā vijjamānattā.
@Footnote: 1. porāṇapotthakesu vimuttamhīti dissati.
Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatuppañcavokārabhavesu
ekacatuppañcakkhandhappabhedā jāti sā maggassa bhāvitattā
anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā. Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese
paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ apaṭisandhikaṃ
hotīti jānanto abbhaññāsi. Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ kataṃ
caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti
nāma. Khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā bhagavā attano
brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto vusitaṃ brahmacariyanti abbhaññāsi. Kataṃ
karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena
soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo
hi taṃ kiccaṃ karonti. Khīṇāsavo katakaraṇīyo.
Tasmā bhagavā attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto kataṃ karaṇīyanti
abbhaññāsi. Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ
soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ me natthīti
abbhaññāsi. Idāni evaṃ paccavekkhaṇaññāṇapariggahitaṃ taṃ
āsavānaṃ khayaññāṇādhigamaṃ brāhmaṇassa dassento ayaṃ kho me
brāhmaṇātiādimāha. Tattha vijjāti arahattamaggaññāṇavijjā.
Avijjāti catussaccapaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayameva 1-.
@Footnote: 1. dibbacakkhukathaṃ upādāya ito paraṃ āsavakkhayakathā niṭṭhitāti vacanena bhavitabbaṃ.
@tañcakho na katthaci dissati.
     Ayaṃ pana viseso. Ayaṃ kho me brāhmaṇa tatiyā abhinibbidā
ahosīti ettha ayaṃ kho mama brāhmaṇa āsavānaṃ khayaññāṇamukhatuṇḍakena
catussaccapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā tatiyā
abhinibbidā tatiyā nikkhanti tatiyā ariyā jāti ahosi kukkuṭacchāpakasseva
mukhatuṇḍakena vā pādanakhasikhāya vā aṇḍakosaṃ padāletvā
tamhā aṇḍakosamhā abhinibbidā nikkhanti kukkuṭanikāye pacchājātīti. 1-
Ettāvatā kiṃ dassesīti. So hi brāhmaṇa kukkuṭacchāpako
aṇḍakosampadāletvā tato nikkhamanto sakideva jāyati ahaṃ pana
pubbenivuṭṭhakkhandhapaṭicchādakaṃ  avijjaṇḍakosaṃ bhinditvā paṭhamantāva
pubbenivāsānussatiññāṇavijjāya jāto tato sattānaṃ
cutipaṭisandhipaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosampadāletvā dutiyaṃ dibbacakkhuññāṇavijjāya
jāto puna catussaccapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosampadāletvā tatiyaṃ
āsavānaṃ khayaññāṇavijjāya jāto evaṃ tīhi vijjāhi tikkhattuṃ
jātomhi sā ca me jāti arayā sundarā parisuddhāti idaṃ dassesi.
Evaṃ dassento ca pubbenivāsaññāṇena atītaṃsaññāṇaṃ dibbacakkhunā
paccuppannānāgataṃsaññāṇaṃ āsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguṇanti
evaṃ tīhi vijjāhi sabbepi sabbaññuguṇe pakāsetvā attano
ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa dassesi.
     {15} Evaṃ vutte verañjo brāhmaṇoti evaṃ bhagavatā
lokānukampakena brāhmaṇaṃ anukampamānena vinigūhitabbepi attano ariyāya
jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāve vijjāttayappakāsitāya dhammadesanāya vutte
@Footnote: 1. paccājātīti bhaveyya.
Pītivipphāraparipuṇṇagattacitto verañjo brāhmaṇo taṃ bhagavato
ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ viditvā īdisaṃ nāmāhaṃ
sabbalokaseṭṭhaṃ sabbaguṇasamannāgataṃ sabbaññuṃ aññesaṃ abhivādanādikammaṃ na
karotīti avacaṃ dhiratthu vata re aññāṇanti attānaṃ garahitvā
ayaṃ dāni loke ariyāya jātiyā purejātaṭṭhena jeṭṭho sabbaguṇehi
apaṭisamaṭṭhena seṭṭhoti niṭṭhaṃ gantvā bhagavantaṃ etadavoca jeṭṭho
bhavaṃ gotamo seṭṭho bhavaṃ gotamoti. Evañca vatvā puna
taṃ bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno abhikkantaṃ bho gotamātiādimāha.
     Tatthāyaṃ abhikkantasaddo khayasundaraabhirūpaabbhanumodanesu
dissati. Abhikkantā bhante ratti nikkhanto paṭhamo yāmo
ciraṃ nisinno bhikkhusaṅghotiādīsu hi khaye dissati. Ayaṃ imesaṃ
catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cātiādīsu sundare.
       Ko me vandati pādāni    iddhiyā yasasā jalaṃ
       abhikkantena vaṇṇena      sabbā obhāsayaṃ disāti-
ādīsu abhirūpe. Abhikkantaṃ bhantetiādīsu abbhanumodane.
Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane tasmā sādhu
sādhu bho gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
       Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ      turite kotuhalacchare
       hāse soke pasāde ca   kare āmeḍitaṃ 1- budhoti
iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ
@Footnote: 1. āmeṇḍitantipi dissati.
Vuttoti veditabbo. Athavā abhikkantanti atikantaṃ atiiṭṭhaṃ
atimanāpaṃ atisundaranti vuttaṃ hoti. Tattha ekena abhikkantasaddena
desanaṃ thometi ekena attano pasādaṃ. Ayaṃ hi ettha adhippāyo
abhikkantaṃ bho gotama yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā abhikkantaṃ
yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavatoyeva
pāvacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi. Bhoto gotamassa
vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato abhikkantaṃ guṇādhigamanato tathā
saddhājananato paññājananato sātthato sabyañjanato uttānapadato
gambhīratthato kaṇṇasukhato hadayaṅgamato anattukkaṃsanato
aparavambhanato karuṇāsītalato paññāvadātato āpātharammaṇīyato
vimaddakkhamato suyyamānasukhato vīmaṃsiyamānahitatotievamādīhi
yojetabbaṃ.
     Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha
nikujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti
uparimukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādicchāditaṃ.
Vivareyyāti ugghāṭeyya. Muḷhassāti disāmuḷhassa. Maggaṃ
ācikkheyyāti hatthe gahetvā esa maggoti vadeyya.
Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi
caturaṅge tamasi. Ayaṃ tāva anuttānapadattho. Ayaṃ pana
adhippāyayojanā. Yathā koci nikujjitaṃ ukkujjeyya evaṃ
saddhammavimukhaṃ asaddhammapatitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena
Yathā paṭicchannaṃ vivareyya evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānā
pabhūti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena yathā muḷhassa
maggaṃ ācikkheyya evaṃ kummaggamicchāmaggapaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ
ācikkhantena yathā andhakāre telappajjotaṃ dhāreyya evaṃ
mohandhakāranimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādaka-
mohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotaṃ dhārentena mayhaṃ bhotā gotamena
etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
     Evaṃ dhammadesanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattaye
pasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha. Tattha
esāhanti eso ahaṃ. Bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhavantaṃ
gotamaṃ saraṇanti gacchāmi bhavaṃ me gotamo saraṇaṃ parāyanaṃ aghassa
tātā 1- hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena bhavantaṃ gotamaṃ gacchāmi
bhajāmi sevāmi payirupāsāmi evaṃ jānāmi bujjhāmīti. Yesaṃ hi
dhātūnaṃ gati attho buddhipi tesaṃ attho. Tasmā gacchāmīti imassa
jānāmi bujjhāmīti ayaṃpi attho vutto. Dhammañca bhikkhusaṅghañcāti
ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca
apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo
ceva nibbānañca. Vuttaṃ hetaṃ yāvatā bhikkhave dhammā saṅkhatā
vā asaṅkhatā vā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatīti.
Vitthāro. Na kevalaṃ ariyamaggo ceva nibbānañca apica kho
@Footnote: 1. hatātipi dissati.
Ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttampi hetaṃ chattamāṇavakavimāne 1-
                 rāgavirāgamaneñjamasokaṃ
                 dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ
                 madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ
                 dhammamimaṃ saraṇatthamupehīti.
Ettha hi rāgavirāgoti maggo kathito. Aneñjamasokanti phalaṃ.
Dhammamasaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti
piṭakattayena vibhattasabbadhammakkhandhāti. Diṭṭhisīlasaṅghāṭena saṃhatoti
saṅgho. So atthato aṭṭhaariyapuggalasamūho. Vuttaṃ hetaṃ tasmiṃyeva
vimāne
                 yattha ca dinnaṃ mahapphalamāhu
                 catūsu sucīsu purisayugesu
                 aṭṭha ca puggaladhammadasā 2- te
                 saṅghamimaṃ saraṇatthamupehīti
bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho. Ettāvatā ca brāhmaṇo tīṇi
saraṇagamanāni paṭivedesi.
     Idāni tesveva tīsu saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ
saraṇagamanaṃ yo saraṇaṃ gacchati saraṇagamanappabhedo saraṇagamanaphalaṃ
saṅkileso bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo. So pana idha vuccamāno
atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ karotīti na vutto. Atthikehi pana
papañcasūdaniyaṃ vā majjhimaṭṭhakathāyaṃ bhayabheravasuttavaṇṇanāto paramatthajotikāyaṃ
@Footnote: 1. khu. vi. 26/94.    2. pāliyampana puggaladhammaddasāti dissati.
Vā khuddakaṭṭhakathāyaṃ sumaṅgalavilāsiniyaṃ vā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
saraṇavaṇṇanāto gahetabboti. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti
maṃ bhavaṃ gotamo upāsako ayanti evaṃ dhāretūti attho.
Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako kasmā upāsakoti
vuccati kimassa sīlaṃ ko ājīvo kā vipatti kā sampattīti
idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ. Taṃ atibhārakaraṇato idha na vibhattaṃ.
Atthikehi pana papañcasūdaniyaṃ majjhimaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva
veditabbaṃ. Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu
dissati. Ajjatagge samma dovārika āvarāmi dvāraṃ
nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīnantiādīsu hi ādimhi dissati. Teneva
aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya ucchuggaṃ veḷuggantiādīsu
koṭiyaṃ. Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittikaggaṃ vā anujānāmi
bhikkhave vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetuntiādīsu
koṭṭhāse. Yāvatā bhikkhave sattā apadā vā dvipadā vā
.pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatītiādīsu seṭṭhe. Idha
panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjaggaṃ 1- ādiṃ
katvāti evamettha attho veditabbo. Ajjagganti 1- ajjabhāvanti
vuttaṃ hoti. Ajjadagge icceva vā pāṭho. Dakāro
padasandhikaro. Ajja aggaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Pāṇupetanti
pāṇehi upetaṃ yāva me jīvitaṃ pavattati tāva upetaṃ
anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu
@Footnote: 1. ajjatanti bhaveyya.
Jānātu ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyyuṃ neva
buddhaṃ. Na buddhoti vā dhammaṃ na dhammoti vā saṅghaṃ na saṅghoti
vā vadeyyanti. Ettha ca brāhmaṇo pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatanti
puna saraṇagamanaṃ vadanto attasanniyyātanaṃ pakāsetīti veditabbo.
Evaṃ attānaṃ niyyādetvā bhagavantaṃ saparisaṃ upaṭṭhātukāmo āha
adhivāsetu ca me bhavaṃ gotamo verañjāyaṃ vassāvāsaṃ saddhiṃ
bhikkhusaṅghenāti. Kiṃ vuttaṃ hoti. Upāsakañca maṃ bhavaṃ gotamo
dhāretu adhivāsetu ca me verañjāyaṃ vassāvāsaṃ tayo māse verañjaṃ
upanissāya mama anuggahatthaṃ vassāvāsaṃ sampaṭicchatūti. Adhivāsesi
bhagavā tuṇhībhāvenāti athassa vacanaṃ sutvā bhagavā kāyaṅgaṃ vā
vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ dhāretvā tuṇhībhāvena
adhivāsesi. Brāhmaṇassa anuggahatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ
hoti. Athakho verañjo brāhmaṇo bhagavato adhivāsanaṃ
viditvāti athakho verañjo brāhmaṇo sace me samaṇo gotamo
nādhivāseyya kāyena vā vācāya vā paṭikkhipeyya yasmā pana
apaṭikkhipitvā abbhantare khantiṃ dhāresi tasmā me manasāva
adhivāsesīti evaṃ ākārasallakkhaṇakusalatāya bhagavato adhivāsanaṃ viditvā
attano nisinnāsanato uṭṭhāya catūsu disāsu bhagavantaṃ sakkaccaṃ
abhivādetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā āgatakālato pabhūti
jātimahallakabrāhmaṇānaṃ abhivādanādīni na karotīti vigarahitvāpi idāni
viññātabuddhaguṇo kāyena vācāya manasā ca anekakkhattuṃ vandantopi
Atittoyeva hutvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjalimpaggayha sirasmiṃ
patiṭṭhāpetvā yāva dassanavisayo tāva paṭimukhoyeva apakkamitvā
dassanavisayaṃ vijahanaṭṭhāne vanditvā pakkāmi.
     {16} Tena kho pana samayena verañjā dubbhikkhā hotīti yasmiṃ
verañjena brāhmaṇena bhagavā verañjaṃ upanissāya vassāvāsaṃ
yācito tena samayena verañjā dubbhikkhā hoti. Dubbhikkhāti
dullabhabhikkhā. Sā pana dullabhabhikkhatā  yattha manussā assaddhā
honti appasannā tattha susassakālepi atisamagghepi pubbaṇṇāparaṇṇe
hoti verañjāyaṃ pana yasmā na tathā ahosi apica kho
dussassatāya chātakadosena ahosi tasmā tamatthaṃ dassento
dvīhitikātiādimāha. Tattha dvīhitikāti dvidhā pavattaīhitikā.
Īhitannāma iriyā dvidhā pavattā cittairiyā cittaīhā. Ettha
lacchāma nukho kiñci bhikkhamānā na lacchāmāti jīvituṃ vā sakkhissāma
nukho noti ayamettha adhippāyo. Athavā dvīhitikāti dujjīvikā.
Īhitaṃ īhā iriyanaṃ pavattanaṃ jīvitantiādīni hi padāni ekatthāni.
Tasmā dukkhena īhitaṃ ettha pavattatīti dvīhitikāti ayamettha padattho.
Setaṭṭhikāti setakāni aṭṭhīni etthāti setaṭṭhikā. Divasaṃpi
yācitvā kiñci aladdhā matānaṃ kapaṇamānussakānaṃ ahicchattakavaṇṇehi
aṭṭhikehi tatra tatra parikiṇṇāti vuttaṃ hoti. Setaṭṭikātipi
pāṭho. Tassattho setā aṭṭi etthāti setaṭṭikā. Aṭṭīti
āturatā byādhirogo. Tattha ca sassānaṃ gabbhaggahaṇakāle
Setakarogena upahatameva pacchinnakhīraṃ aggahitataṇḍulaṃ paṇḍarapaṇḍaraṃ
sālisīsaṃ vā yavagodhumasīsaṃ vā nikkhamati tasmā setaṭṭikāti
vuccati. Vappakāle suṭṭhu abhisaṅkharitvāpi vuttasassaṃ tattha salākā eva
sampajjatīti salākāvuttā. Salākāya vā tattha jīvitaṃ pavattentīti
salākāvuttā. Kiṃ vuttaṃ hoti. Tattha kira dhaññavikkayakānaṃ
santikaṃ kayakesu gatesu dubbalamanusse abhibhavitvā balavamanussā dhaññaṃ
kīṇitvā gacchanti. Dubbalamanussā alabhamānā mahāsaddaṃ karonti.
Dhaññavikkayakā sabbesaṃ saṅgahaṃ karissāmāti dhaññakaraṇaṭṭhāne
dhaññamāpakaṃ nisīdāpetvā ekapasse vaṇṇajjhakkhaṃ 1- nisīdāpesuṃ.
Dhaññatthikā vaṇṇajjhakkhassa santikaṃ gacchanti. So āgatapaṭipāṭiyā
mūlaṃ gahetvā itthannāmassa ettakaṃ dātabbanti salākaṃ likhitvā
deti. Te taṃ gahetvā dhaññamāpakassa santikaṃ gantvā
dinnapaṭipāṭiyā dhaññaṃ gaṇhanti. Evaṃ salākāya tattha jīvitaṃ pavattentīti
salākāvuttā. Na sukarā uñchena paggahena yāpetunti paggahena
yo uñcho tena yāpetuṃ na sukarā. Pattaṃ paggahetvā yaṃ ariyā
uñchaṃ karonti bhikkhācariyaṃ caranti tena uñchena yāpetuṃ na sukarāti
vuttaṃ hoti. Tadā kira tattha sattaṭṭhagāme piṇḍāya caritvā
ekadivasampi yāpanamattaṃ na labhanti.
     Tena kho pana samayena uttarāpathakā assabāṇijā .pe.
Assosi kho bhagavā udukkhalasaddanti. Tenāti yasmiṃ samaye
bhagavā verañjaṃ upanissāya vassāvāsaṃ upagato tena samayena
@Footnote: 1. vaṇṇajjhakkhanti kahāpaṇaparikkhakanti ṭīkā.
Uttarāpathavāsikā uttarāpathato vā āgatattā evaṃladdhavohārā
assabāṇijā uttarāpathe assānaṃ uṭṭhānaṭṭhāne pañca assasatāni
gahetvā diguṇatiguṇaṃ lābhaṃ paṭṭhayamānā desantaraṃ gacchantā tehi
attano vikkāyikabhaṇḍabhūtehi pañcamattehi assasatehi verañjāyaṃ
vassāvāsaṃ upagatā honti. Kasmā. Na hi sakkā tasmiṃ
dese vassike cattāro māse addhānaṃ paṭipajjituṃ. Upagacchantā
ca bahinagare udakena anajjhottharaṇīye ṭhāne attano ca vāsāgārāni
assānañca mandiraṃ kārāpetvā vatiyā parikkhipiṃsu. Tāni tesaṃ
vasanaṭṭhānāni assamaṇḍalikāyoti paññāyiṃsu. Tenāha tehi
assamaṇḍalikāsu bhikkhūnaṃ pattha pattha pulakaṃ paññattaṃ hotīti.
Patthapatthapulakanti ekamekassa 1- bhikkhuno patthapatthappamāṇaṃ pulakaṃ.
Pattho nāma nāḷīmattaṃ hoti ekassa purisassa alaṃ yāpanāya.
Vuttampi hetaṃ patthodano nālamayaṃ duvinnanti. Pulakannāma
nitthusaṃ katvā ussedetvā gahitayavataṇḍulā vuccanti. Yadi hi
sathusā honti pāṇakā vijjhanti addhānakkhamā na honti
tasmā te bāṇijā addhānakkhamaṃ katvā yavataṇḍulaṃ ādāya addhānaṃ
paṭipajjanti yattha assānaṃ khādanīyaṃ tiṇaṃ dullabhaṃ bhavissati tattheva
taṃ assabhattaṃ bhavissatīti. Kasmā pana tehi taṃ bhikkhūnaṃ paññattanti.
Vuccate. Na hi te dakkhiṇāpathamanussā viya assaddhā appasannā.
Te pana saddhā pasannā buddhamāmakā dhammamāmakā saṅghamāmakā.
@Footnote: 1. ekekassa.
Te pubbaṇhasamayaṃ kenacideva karaṇīyena nagaraṃ pavisantā dve tayo
divase addasaṃsu sattaṭṭha bhikkhū sunivatthe supārute iriyāpathasampanne
sakalampi nagaraṃ piṇḍāya caritvā kiñci alabhamāne. Disvāna
tesaṃ etadahosi ayyā imaṃ nagaraṃ upanissāya vassaṃ upagatā
chātakañca vattati na ca kiñci labhanti ativiya kilamanti
mayañcamhā āgantukā na sakkoma nesaṃ devasikaṃ yāguñca bhattañca
paṭiyādetuṃ amhākaṃ pana assā sāyañca pāto ca dvikkhattuṃ
bhattaṃ labhanti yannūna mayaṃ ekamekassa assassa pātarāsabhattato
ekamekassa bhikkhuno patthapatthapulakaṃ dadeyyāma evaṃ ayyā
na ca kilamissanti assā ca yāpessantīti. Te bhikkhūnaṃ santikaṃ
gantvā etamatthaṃ ārocetvā bhante tumhe patthapatthapulakaṃ
paṭiggahetvā yaṃ vā taṃ vā katvā paribhuñjathāti yācitvā devasikaṃ
patthapatthapulakaṃ paññāpesuṃ. Tena vuttaṃ tehi assamaṇḍalikāsu
bhikkhūnaṃ patthapatthapulakaṃ paññattaṃ hotīti. Paññattanti niccabhattasaṅkhepena
ṭhapitaṃ.
     Idāni bhikkhū pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvātiādīsu.
Pubbaṇhasamayanti divasassa pubbabhāgasamayaṃ. Pubbaṇhasamayeti
attho. Pubbaṇhe vā samayaṃ pubbaṇhasamayaṃ. Pubbaṇhe ekaṃ
khaṇanti vuttaṃ hoti. Evaṃ accantasaṃyoge upayogavacanaṃ labbhati.
Nivāsetvāti paridahitvā. Vihāranivāsanaparivattanavasenetaṃ veditabbaṃ.
Na hi te tato pubbe anivatthā ahesuṃ. Pattacīvaramādāyāti
Pattaṃ hatthehi cīvaraṃ kāyena ādiyitvā sampaṭicchitvā dhāretvāti
attho. Yena vā tena vā hi pakārena gaṇhantā ādāya
icceva vuccanti. Yathā samādāyeva pakkamatīti. Piṇḍaṃ
alabhamānāti sakalampi verañjaṃ caritvā tiṭṭhatu piṇḍo antamaso
aticchathāti vācampi alabhamānā. Patthapatthapulakaṃ ārāmaṃ
haritvāti gatagataṭṭhāne laddhaṃ ekamekaṃ pattha pattha pulakaṃ gahetvā
ārāmaṃ netvā. Udukkhale koṭṭetvā paribhuñjantīti therānaṃ
koci kappiyakārako natthi yo tesaṃ taṃ gahetvā yāguṃ vā bhattaṃ
vā paceyya. Sāmaṃpi pacanaṃ samaṇasāruppaṃ na hoti na ca
vaṭṭati. Te evaṃ no sallahukavuttitā ca bhavissati
sāmapākaparimocanañcāti aṭṭhaṭṭha janā vā dasa dasa janā vā ekato
hutvā udukkhale koṭṭetvā koṭṭetvā sakaṃ sakaṃ paṭivisaṃ 1- udakena
temetvā paribhuñjanti. Evaṃ paribhuñjitvā appossukkā
samaṇadhammaṃ karonti. Bhagavato pana te assavāṇijā patthapulakañca
denti tadupiyañca sappimadhusakkharaṃ. Taṃ āyasmā ānando āharitvā
silāyaṃ piṃsati. Puññavatā paṇḍitapurisena kataṃ manāpameva hoti.
Atha naṃ piṃsitvā sappiādīhi sammāyojetvā bhagavato upanāmeti.
Athettha devatā dibbojaṃ pakkhipanti. Taṃ bhagavā paribhuñji.
Paribhuñjitvā phalasamāpattiyā kālaṃ vītināmeti. Na tato paṭṭhāya
piṇḍāya carati. Kiṃ panānandatthero tadā bhagavato upaṭṭhāko
hotīti. Na hoti no ca kho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddho. Bhagavato
@Footnote: 1. paṭiviṃsantipi.
Hi paṭhamabodhiyaṃ vīsativassabbhantare nibaddhūpaṭṭhāko nāma natthi.
Kadāci nāgasamālatthero bhagavantaṃ upaṭṭhāpesi kadāci nāgitatthero
kadāci meghiyatthero kadāci upavāṇatthero kadāci sāgatatthero
kadāci sunakkhatto licchaviputto. Te attano ruciyā upaṭṭhahitvā
yadā icchanti tadā pakkamanti. Ānandatthero tesu upaṭṭhahantesa
appossukko hoti pakkantesu sayameva vattapaṭipattiṃ karoti.
Bhagavāpi kiñcāpi me ñātiseṭṭho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ na tāva labhati
athakho evarūpesu ṭhānesu ayameva paṭirūpo [1]- adhivāsesi. Tena
vuttaṃ āyasmā ānando pattha pattha pulakaṃ silāyaṃ piṃsitvā bhagavato
upanāmeti taṃ bhagavā paribhuñjatīti. Nanu ca manussā dubbhikkhakāle
ativiya ussāhajātā puññāni karonti attanā abhuñjitvāpi
bhikkhūnaṃ dātabbaṃ maññanti te tadā kasmā kaṭacchubhikkhampi na adaṃsu
ayañca verañjo brāhmaṇo mahatā ussāhena bhagavantaṃ vassāvāsaṃ
yāci so kasmā bhagavato atthibhāvampi na jānātīti. Vuccate.
Mārāvaṭṭanāya. Verañjaṃ hi brāhmaṇaṃ bhagavato santikā pakkantamattameva
sakalañca nagaraṃ samantā [2]- yojanamattaṃ yattha sakkā purebhattaṃ
piṇḍāya caritvā paccāgantuṃ taṃ sabbaṃ māro āvaṭṭetvā
mohetvā sabbesaṃ asallakkhaṇabhāvaṃ katvā pakkāmi tasmā na
koci antamaso sāmīcikammampi kattabbaṃ maññittha. Kiṃ pana bhagavāpi
mārāvaṭṭanaṃ ajānitvā tattha vassaṃ upagatoti. No ajānitvā.
Atha kasmā campāsāvatthīrājagahādīnaṃ aññatarasmiṃ na upagatoti.
@Footnote: 1. etthantare itisaddo naṭṭho bhaveyya yojanāyaṃ dissamānattā. 2. etthantarepi
@casaddo dissati.
Tiṭṭhantu campāsāvatthīrājagahādīni sacepi bhagavā tasmiṃ saṃvacchare
uttarakuruṃ vā tidasapuraṃ vā gantvā vassaṃ upagaccheyya taṃpi māro
āvaṭṭeyya. So kira taṃ saṃvaccharaṃ ativiya āghātena pariyuṭṭhitacitto
ahosi. Idha pana bhagavā imaṃ atirekaṃ kāraṇaṃ addasa
assavāṇijā bhikkhūnaṃ saṅgahaṃ karissantīti tasmā verañjāyameva vassaṃ
upagañci. Kiṃ pana māro vāṇijake āvaṭṭetuṃ na sakkotīti.
No na sakkoti te pana āvaṭṭitapariyosāne āgamiṃsu.
Paṭinivattitvā kasmā na āvaṭṭesīti. Avisayhatāya. Na hi so
tathāgatassa abhihaṭabhikkhāya nibaddhadānassa appitavattassa antarāyaṃ
kātuṃ visahati. Catunnaṃ hi na sakkā antarāyo kātuṃ. Katamesaṃ
catunnaṃ. Tathāgatassa abhihaṭabhikkhāsaṅkhepena vā nibaddhadānassa
appitavattasaṅkhepena vā pariccattānaṃ catunnaṃ paccayānaṃ na sakkā
kenaci antarāyo kātuṃ buddhānaṃ jīvitassa na sakkā kenaci
antarāyo kātuṃ asītiyā anubyañjanānaṃ byāmappabhāya vā na
sakkā kenaci antarāyo kātuṃ candimasuriyadevabrahmānampi hi
pabhā tathāgatassa anubyañjanabyāmappabhāpadesaṃ patvā vihatānubhāvā
honti buddhānaṃ sabbaññutaññāṇassa na sakkā kenaci antarāyo
kātunti imesaṃ catunnaṃ na sakkā kenaci antarāyo kātuṃ. Tasmā
mārena akatantarāyabhikkhaṃ bhagavā sasāvakasaṅgho tadā paribhuñjīti
veditabbo. Evaṃ paribhuñjanto ca ekadivasaṃ. Assosi kho bhagavā
udukkhalasaddanti bhagavā pattha pattha pulakaṃ koṭṭentānaṃ bhikkhūnaṃ
Musalasaṅghaṭṭajanitaṃ udukkhalasaddaṃ suṇi. Tato paraṃ jānantāpi
tathāgatātievamādi yaṃ parato kinnukho so ānanda udukkhalasaddoti pucchi
tassa parihāradassanatthaṃ vuttaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepavaṇṇanā. Tathāgatā
nāma jānantāpi sace tādisaṃ pucchākāraṇaṃ hoti pucchanti sace
pana tādisaṃ pucchākāraṇaṃ natthi jānantāpi na pucchanti. Yasmā
pana buddhānaṃ ajānanaṃ nāma natthi tasmā ajānantāpīti na
vuttaṃ. Kālaṃ viditvā pucchantīti sace tassā pucchāya so
kālo hoti evaṃ taṃ kālaṃ viditvā pucchanti sace na hoti
evampi kālaṃ viditvā na pucchanti. Evaṃ pucchantāpi ca atthasaṃhitaṃ
tathāgatā pucchanti yaṃ atthanissitaṃ kāraṇanissitaṃ tadeva pucchanti
no anatthasaṃhitaṃ. Kasmā. Yasmā anatthasaṃhite setughāto
tathāgatānaṃ. Setu vuccati maggo. Maggeneva tādisassa vacanassa
ghāto samucchedoti vuttaṃ hoti. Idāni atthasaṃhitanti ettha
yaṃ atthanissitaṃ vacanaṃ tathāgatā pucchanti taṃ dassento dvīhi
ākārehītiādimāha. Tattha ākārehīti kāraṇehi. Dhammaṃ
vā desessāmāti atthuppattiyuttaṃ suttaṃ vā pubbacaritakāraṇayuttaṃ
jātakaṃ vā kathayissāma. Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññāpessāmāti
sāvakānaṃ vā tāya pucchāya vītikkamaṃ pākaṭaṃ katvā garukaṃ  vā lahukaṃ
vā sikkhāpadaṃ paññāpessāma āṇaṃ ṭhapessāmāti. Athakho bhagavā
.pe. Etamatthaṃ ārocesīti ettha natthi kiñci vattabbaṃ. Pubbe
vuttameva hi bhikkhūnaṃ pattha pattha pulakaṃ paṭilābhaṃ 1- sallahukavuttitaṃ
@Footnote: 1. patthapatthapulakapaṭilābhanti ekapadameva.
Sāmapākaparimocanañca ārocento etamatthaṃ ārocesīti vuccati.
Sādhu sādhu ānandāti idaṃ pana bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ
sampahaṃsento āha. Sādhukāraṃ pana datvā dvīsu ākāresu ekaṃ
gahetvā dhammaṃ desento āha tumhehi ānanda sappurisehi vijitaṃ
pacchimā janatā sālimaṃsodanaṃ atimaññissatīti. Tatrāyaṃ adhippāyo
tumhehi ānanda sappurisehi evaṃ dubbhikkhe dullabhapiṇḍe imāya
sallahukavuttitāya iminā ca sallekhena vijitaṃ. Kiṃ vijitanti. Dubbhikkhaṃ
vijitaṃ lobho vijito icchācāro vijito. Kathaṃ. Ayaṃ verañjā
dubbhikkhā samantato pana anantarā gāmanigamā phalabhāranamitasassā
subhikkhā sulabhapiṇḍā handa mayaṃ tattha gantvā paribhuñjissāma
evaṃ santepi bhagavā idheva amhe gaṇhitvā vasatīti ekabhikkhussāpi
cintā vā vighāto vā natthi evaṃ tāva dubbhikkhaṃ vijitaṃ abhibhūtaṃ
attano vase vattitaṃ. Kathaṃ lobho vijito. Ayaṃ verañjā
dubbhikkhā samantato pana anantarā gāmanigamā phalabhāranamitasassā
subhikkhā sulabhapiṇḍā handa mayaṃ tattha gantvā paribhuñjissāmāti
lobhavasena ekabhikkhunāpi ratticchedo vā pacchimikāya tattha vassaṃ
upagacchāmāti vassacchedo vā na kato evaṃ lobho vijito.
Kathaṃ icchācāro vijito. Ayaṃ verañjā dubbhikkhā ime ca
manussā amhe dve tayo māse vasantepi na kismiñci maññanti
yannūna mayaṃ guṇavaṇijjaṃ katvā asuko bhikkhu paṭhamassa jhānassa
lābhī .pe. Asuko chaḷabhiññoti evaṃ manussānaṃ aññamaññaṃ
Pakāsetvā kucchiṃ paṭijaggitvā pacchā sīlaṃ adhiṭṭhaheyyāmāti
ekabhikkhunāpi evarūpā icchā na uppāditā evaṃ icchācāro
vijito abhibhūto attano vase vattitoti. Anāgate pana pacchimā
janatā vihāre nisinnā appakasireneva labhitvāpi kiṃ idaṃ
uttaṇḍulaṃ atikilinnaṃ aloṇaṃ atiloṇaṃ anambilaṃ accambilaṃ ko
iminā atthotiādinā nayena sālimaṃsodanaṃ atimaññissati oñātaṃ
avaññātaṃ karissati. Athavā janapado nāma na sabbakālaṃ
dubbhikkho hoti ekadā dubbhikkho hoti ekadā subhikkho hoti
svāyaṃ yadā subhikkho bhavissati tadā tumhākaṃ sappurisānaṃ imāya
paṭipattiyā pasannā manussā bhikkhūnaṃ yāgukhajjakādippabhedena
anekappakāraṃ sālivikatiṃ maṃsodanañca dātabbaṃ maññissanti taṃ
tumhe nissāya uppannaṃ sakkāraṃ tumhākaṃ sabrahmacārisaṅkhātā
pacchimā janatā tumhākaṃ antare nisīditvā anubhavamānāva atimaññissati
tappaccayaṃ mānañca karissati. Kathaṃ. Kasmā ettakaṃ pakkaṃ kiṃ
tumhākaṃ bhājanāni natthi yattha attano santakaṃ pakkhipitvā
ṭhapeyyāthāti.
     {17} Athakho āyasmā mahāmoggallānotiādīsu. Āyasmāti
piyavacanametaṃ garugāravasappatissādhivacanametaṃ. Mahāmoggallānoti
mahā ca so guṇamahattena moggallāno ca gottenāti
mahāmoggallāno. Etadavocāti etaṃ avoca idāni vattabbaṃ
etarahi bhantetiādivacanaṃ dasseti. Kasmā avoca. Thero kira
Pabbajitvā sattame divase sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patto
satthārāpi mahiddhikatāya etadagge ṭhapito. So taṃ attano
mahiddhikataṃ nissāya cintesi ayaṃ verañjā dubbhikkhā bhikkhū ca
kilamanti yannūnāhaṃ paṭhaviṃ parivattetvā bhikkhū pappaṭakojaṃ bhojeyyanti.
Athassa etadahosi sace panāhaṃ bhagavato santike viharanto bhagavantaṃ
ayācitvā evaṃ kareyyaṃ na me taṃ assa paṭirūpaṃ yugaggāho viya
bhagavatā saddhiṃ kato bhaveyyāti tasmā yācitukāmo āgantvā
bhagavantaṃ etadavoca. Heṭṭhimatalaṃ sampannanti paṭhaviyā kira
heṭṭhimatale paṭhavīmaṇaḍo paṭhavojo paṭhavīpappaṭako atthi taṃ sandhāya
vadati. Tattha sampannanti madhuraṃ sādhurasanti attho. Yatheva hi
tatrassa rukkho sampannaphalo ca uppannaphalo cāti ettha madhuraphaloti
attho evamidhāpi sampannanti madhuraṃ sādhurasanti veditabbaṃ.
Seyyathāpi khuddakamadhu anīlakanti idaṃ panassa madhuratāya
opammanidassanatthaṃ vuttaṃ. Khuddakamadhūti khuddakamakkhikāhi katamadhu.
Anīlakanti nimmakkhikaṃ nimmakkhikaṇḍakaṃ parisuddhaṃ. Etaṃ kira madhu
sabbamadhūhi aggañca seṭṭhañca surasañca ojavantañca. Tenāha
seyyathāpi khuddakamadhu anīlakaṃ evamassādanti. Sādhāhaṃ bhanteti sādhu
ahaṃ bhante. Ettha ca sādhūti āyācanavacanametaṃ. Paṭhavīparivattanaṃ
āyācanto hi thero bhagavantaṃ evamāha. Parivatteyyanti
ukkujjeyyaṃ heṭṭhimatalaṃ uparimaṃ kareyyaṃ. Kasmā. Evaṃ hi
kate sukhena bhikkhū pappaṭakojaṃ paṭhavīmaṇḍaṃ paribhuñjissantīti. Atha
Bhagavā ananuññātukāmopi theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchi ye
pana te moggallāna paṭhavīnissitā pāṇā te kathaṃ karissasīti.
Ye paṭhavīnissitā gāmanigamādīsu pāṇā te paṭhaviyā parivattiyamānāya
ākāse saṇṭhātuṃ asakkonte kathaṃ karissasi kattha ṭhapessasīti.
Atha thero bhagavatā etadagge ṭhapitabhāvānurūpaṃ attano iddhānubhāvaṃ
pakāsento ekāhaṃ bhantetiādimāha. Tassattho ekaṃ ahaṃ
bhante hatthaṃ yathā ayaṃ mahāpaṭhavī evaṃ abhinimmissāmi
paṭhavīsadisaṃ karissāmi evaṃ katvā ye paṭhavīnissitā pāṇā te
ekasmiṃ hatthatale ṭhite pāṇe dutiyahatthatale saṅkāmento viya
tattha saṅkāmessāmīti. Athassa bhagavā āyācanaṃ paṭikkhipanto
alaṃ moggallānātiādimāha. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ.
Vipallāsampi sattā paṭilabheyyunti viparītaggāhampi sattā
sampāpuṇeyyuṃ. Kathaṃ. Ayannu kho paṭhavī udāhu na ayanti. Athavā
amhākaṃ nukho ayaṃ gāmo udāhu aññesanti. Evaṃ
nigamajanapadakkhettārāmādīsu. Na vā esa vipallāso. Acinteyyo
hi iddhimato iddhivisayo. Evaṃ pana vipallāsaṃ paṭilabheyyuṃ idaṃ
dubbhikkhaṃ nāma na idāneva hoti anāgatepi bhavissati tadā
bhikkhū tādisaṃ iddhimantaṃ sabrahmacāriṃ kuto labhissanti te
sotāpannasakadāgāmianāgāmisukkhavipassakajjhānalābhī paṭisambhidappattā
khīṇāsavāpi samānā iddhibalābhāvā parakulāni piṇḍāya
upasaṅkamissanti tatra manussānaṃ evaṃ bhavissati buddhakāle bhikkhū
Sikkhāsu paripūrīkārino ahesuṃ te guṇe nibbattetvā dubbhikkhakāle
paṭhaviṃ parivattetvā pappaṭakojaṃ paribhuñjiṃsu idāni pana sikkhāya
paripūrīkārino natthi yadi siyuṃ tatheva kareyyuṃ na amhākaṃ
yaṅkiñci pakkaṃ vā āmaṃ vā khādituṃ dadeyyunti evaṃ te
santesuyeva ariyapuggalesu natthi ariyapuggalāti imaṃ vipallāsaṃ
paṭilabheyyuṃ. Vipallāsavasena ca ariye garahantā upavadantā
apāyūpagā bhaveyyuṃ tasmā mā te rucci paṭhaviṃ parivattetunti.
Atha thero imaṃ āyācanaṃ alabhamāno aññaṃ yācanto sādhu
bhantetiādimāha. Tampissa bhagavā paṭikkhipanto alaṃ
moggallānātiādimāha. Tattha kiñcāpi na vuttaṃ vipallāsampi sattā
paṭilabheyyunti atha kho pubbe vuttanayeneva gahetabbaṃ. Atthopi cassa
vuttasadisoyeva veditabbo. Yadi pana bhagavā anujāneyya thero
kiṃ kareyyāti. Mahāsamuddaṃ ekena padavītihārena atikkamitabbaṃ
mātikāmattaṃ adhiṭṭhahitvā naḷerupucimandato uttarakuruṃ abhimukhaṃ maggaṃ
nīharitvā uttarakuruṃ gamanāgamanasampanne ṭhāne katvā dasseyya yathā
bhikkhū gocaragāmaṃ viya yathāsukhaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhameyyunti.
            Niṭṭhitā mahāmoggallānassa sīhanādakathā.
     {18} Idāni āyasmā upāli vinayappaññattiyā mūlato pabhūti nidānaṃ
dassetuṃ sārīputtattherassa sikkhāpadapaṭisaṃyuttaṃ vitakkuppādaṃ dassento
atha kho āyasmato sārīputtassātiādimāha. Tattha raho gatassāti
rahasi gatassa. Paṭisallīnassāti paṭisallīnassa ekībhāvaṃ gatassa.
Katamesānanti atītesu vipassiādīsu buddhesu katamesaṃ. Ciraṃ assa
ṭhiti cirā vā assa ṭhitīti ciraṭṭhitikaṃ. Sesamettha uttānapadatthameva.
Kiṃ pana thero imaṃ attaparivitakkaṃ sayaṃ vinicchinituṃ na sakkotīti.
Vuccate. Sakkoti ca na sakkoti ca. Ayaṃ hi imesaṃ nāma
buddhānaṃ sāsanaṃ na ciraṭṭhitikaṃ ahosi imesaṃ ciraṭṭhitikanti ettakaṃ
sakkoti vinicchinituṃ iminā pana kāraṇena na ciraṭṭhitikaṃ ahosi
iminā ciraṭṭhitikanti etaṃ na sakkoti. Mahāpadumatthero panāha
etampi soḷasavidhāya paññāya matthakappattassa aggasāvakassa na
bhāriyaṃ sammāsambuddhena pana saddhiṃ ekaṭṭhāne vasantassa sayaṃ
vinicchayakaraṇaṃ tulaṃ chaḍḍetvā hatthena tulanasadisaṃ hotīti bhagavantaṃyeva
upasaṅkamitvā pucchi. Athassa bhagavā pucchaṃ visajjento bhagavato
ca sārīputta vipassissātiādimāha. Taṃ uttānatthameva. {19} Puna
thero kāraṇaṃ pucchanto ko nukho bhante hetūtiādimāha.
Tattha ko nukho bhanteti kāraṇapucchā. Tassa katamo nukho
bhanteti attho. Hetu paccayoti ubhayametaṃ kāraṇādhivacanaṃ.
Kāraṇaṃ hi yasmā tena tassa phalaṃ hinoti pavattati tasmā
hetūti vuccati. Yasmā taṃ paṭicca eti pavattati tasmā
paccayoti vuccati. Evaṃ atthato ekampi vohāravasena
vacanasiliṭṭhatāya ca tatra tatra etaṃ ubhayampi vuccati. Sesamettha
uttānatthameva. Idāni taṃ hetuñca paccayañca dassetuṃ bhagavā
ca sārīputta vipassītiādimāha. Tattha kilāsuno ahesunti
Na ālasiyakilāsuno. Na hi buddhānaṃ ālasiyaṃ vā osannaviriyatā
vā atthi. Buddhā hi ekassa vā dvinnaṃ vā sakalacakkavāḷassa
vā dhammaṃ desentā samakeneva ussāhena desenti na parisāya
appabhāvaṃ disvā osannaviriyā honti nāpi mahantabhāvaṃ disvā
ussannaviriyā. Yathā hi sīho migarājā sattannaṃ divasānaṃ accayena
gocarāya pakkamanto khuddake vā mahante vā pāṇe disvā
ekasadiseneva vegena patati taṃ kissa hetu mā me javo
parihāyīti evaṃ buddhā appakāya vā mahatiyā vā parisāya
samakeneva ussāhena dhammaṃ desenti taṃ kissa hetu mā no
dhammagarukā 1- parihāyīti. Dhammagaruno hi buddhā dhammagāravāti.
Yathā pana amhākaṃ bhagavā mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya vitthārena
dhammaṃ desesi evaṃ te na desesuṃ. Kasmā. Sattānaṃ
apparajakkhatāya. Tesaṃ kira kāle dīghāyukā sattā apparajakkhā
ahesuṃ. Te catussaccapaṭisaṃyuttaṃ ekagāthampi sutvā dhammaṃ abhisamenti
tasmā na vitthārena dhammaṃ desesuṃ. Teneva kāraṇena appakañca
nesaṃ ahosi suttaṃ .pe. Vedallanti. Tattha suttādīnaṃ nānattaṃ
paṭhamasaṅgītivaṇṇanāyaṃ vuttameva. Appaññattaṃ sāvakānaṃ sikkhāpadanti
sāvakānaṃ niddosatāya dosānurūpatāya paññāpetabbaṃ sattāpattikkhandhavasena
āṇāsikkhāpadaṃ appaññattaṃ. Anuddiṭṭhaṃ pāṭimokkhanti 2-
@Footnote: 1. dhammagarutāti bhaveyya .  2. ādimetaṃ mukhametaṃ pamukhametaṃ kusalānaṃ dhammānanti
@tassa padabhājane vuttattā pātimokkhantipi mati.
Anvaḍḍhamāsaṃ āṇāpāṭimokkhaṃ anuddiṭṭhaṃ ahosi.
Ovādapāṭimokkhameva te uddisiṃsu. Tampi ca no anvaḍḍhamāsaṃ.
Tathā hi vipassī bhagavā channaṃ channaṃ vassānaṃ sakiṃ sakiṃ
ovādapāṭimokkhaṃ uddisi. Tañcakho sāmaṃyeva. Sāvakā panassa attano
attano vasanaṭṭhānesu na uddisiṃsu. Sakalajambudīpe ekasmiṃyeva
ṭhāne bandhumatiyā rājadhāniyā kheme migadāye vipassissa bhagavato
vasanaṭṭhāne sabbopi bhikkhusaṅgho uposathaṃ akāsi. Tañcakho
saṅghūposathameva na gaṇūposathaṃ na puggalūposathaṃ na pārisuddhiuposathaṃ
na adhiṭṭhānūposathaṃ. Tadā kira jambudīpe caturāsītivihārasahassāni
honti. Ekamekasmiṃ 1- vihāre abbokiṇṇāni dasaṃpi vīsaṃpi tiṃsaṃpi
bhikkhusahassāni vasanti bhiyyopi vasanti. Uposathārocitakā devatā
tattha tattha gantvā ārocenti mārisā ekaṃ vassaṃ atikkantaṃ
dve tīṇi cattāri pañca vassāni atikkantāni idaṃ chaṭṭhaṃ vassaṃ
āgaminiyā puṇṇamāsiniyā buddhadassanatthaṃ uposathakaraṇatthañca
gantabbaṃ sampatto vo sannipātakāloti. Tato sānubhāvā
bhikkhū attano ānubhāvena gacchanti. Itare devatānubhāvena.
Kathaṃ. Te kira bhikkhū pācīnasamuddante pacchimauttaradakkhiṇasamuddante
vā ṭhitā gamiyavattaṃ pūretvā pattacīvaramādāya gacchāmāti cittaṃ
uppādenti. Saha cittuppādā uposathaggaṃ gatāva honti. Te
vipassisammāsambuddhaṃ abhivādetvā nisīdanti. Bhagavāpi sannisinnāya
@Footnote: 1. ekekasmiṃ.
Parisāya imaṃ ovādapāṭimokkhaṃ uddisati
               khantī paramaṃ tapo tītikkhā
               nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā
               na hi pabbajito parūpaghātī
               samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto
       sabbapāpassa akaraṇaṃ      kusalassūpasampadā
       sacittapariyodapanaṃ        etaṃ buddhāna sāsanaṃ
       anupavādo anupaghāto    pāṭimokkhe ca saṃvaro
       mattaññutā ca bhattasmiṃ    pantañca sayanāsanaṃ
       adhicitte ca āyogo    etaṃ buddhāna sāsananti 1-.
Eteneva upāyena itaresampi buddhānaṃ pāṭimokkhuddeso veditabbo.
Sabbabuddhānaṃ hi imā tissova ovādapāṭimokkhagāthāyo honti.
Tā dīghāyukabuddhānaṃ yāva sāsanapariyantā uddesamāgacchanti.
Appāyukabuddhānaṃ pana paṭhamabodhiyaṃyeva. Sikkhāpadappaññattikālato
pana pabhūti āṇāpāṭimokkhameva uddisiyati. Tañcakho bhikkhūyeva
uddisanti na buddhā. Tasmā amhākampi bhagavā paṭhamabodhiyaṃ
vīsativassamattameva idaṃ ovādapāṭimokkhaṃ uddisi. Athekadivasaṃ
pubbārāme migāramātupāsāde nisinno bhikkhū āmantesi na
dānāhaṃ bhikkhave ito paraṃ uposathaṃ karissāmi pāṭimokkhaṃ uddisissāmi
tumheva dāni bhikkhave ito paraṃ uposathaṃ kareyyātha pāṭimokkhaṃ
@Footnote: 1. dī. mahā. 10/57.
Uddiseyyātha aṭṭhānametaṃ bhikkhave anavakāso yaṃ tathāgato
aparisuddhāya parisāya uposathaṃ kareyya pāṭimokkhaṃ uddiseyyāti 1-.
Tato paṭṭhāya bhikkhū āṇāpāṭimokkhaṃ uddisanti. Idaṃ
āṇāpāṭimokkhaṃ tesaṃ anuddiṭṭhaṃ ahosi. Tena vuttaṃ anuddiṭṭhaṃ
pāṭimokkhanti. Tesaṃ buddhānanti tesaṃ vipassiādīnaṃ tiṇṇaṃ
buddhānaṃ. Antaradhānenāti khandhantaradhānena. Parinibbānenāti
vuttaṃ hoti. Buddhānubuddhānanti ye tesaṃ buddhānaṃ anubuddhā
sammukhasāvakā tesañca khandhantaradhānena. Ye te pacchimā
sāvakāti ye te sammukhasāvakānaṃ santike pabbajitā pacchimā
sāvakā. Nānānāmāti buddharakkhito dhammarakkhito saṅgharakkhitoti-
ādināmavasena vividhanāmā. Nānāgottāti gotamo moggallānoti-
ādigottavasena vividhagottā. Nānājaccāti khattiyo brāhmaṇoti-
ādijātivasena nānājaccā. Nānākulā pabbajitāti
khattiyakulādivasena vā uccanīcauḷārānuḷārabhogādikulavasena vā vividhakulā
nikkhamma pabbajitā. Te taṃ brahmacariyanti te pacchimā sāvakā
yasmā ekanāmā ekagottā ekajātiyā ekakulā pabbajitā amhākaṃ
sāsanaṃ tanti paveṇīti attano bhāraṃ katvā brahmacariyaṃ rakkhanti ciraṃ
pariyattidhammaṃ pariharanti ime ca tādisā na honti tasmā
aññamaññaṃ viheṭhentā vilomaṃ gaṇhantā asuko thero jānissati
asko thero jānissatīti sithilaṃ karontā taṃ brahmacariyaṃ khippaññeva
@Footnote: 1. vi. cullavagga. 7/292.
Antaradhāpesuṃ saṅgahaṃ āropetvā na rakkhiṃsu. Seyyathāpīti
tassatthassa opammanidassanaṃ. Vikīratīti vikkhipati. Vidhamatīti
ṭhānantaraṃ neti. Viddhaṃsetīti ṭhitaṭṭhānato apaneti. Yathātaṃ
suttena asaṅgahitattāti yathā suttena agaṇṭhitattā abaddhattā
evaṃ vikīrati. Yathā suttena asaṅgahitāni vikīriyanti evaṃ
vikīratīti vuttaṃ hoti. Evameva khoti opammasampaṭipādanaṃ.
Antaradhāpesunti vaggasaṅgahapaṇṇāsasaṅgahādīhi asaṅgaṇhantā yaṃ
yaṃ attano ruccati taṃ tadeva gahetvā sesaṃ vināsesuṃ adassanaṃ
nayiṃsu. Kilāsuno ca te bhagavanto ahesuṃ sāvakānaṃ cetasā
ceto paricca ovaditunti apica sārīputta te buddhā attano
cetasā sāvakānaṃ ceto paricca paricchinditvā ovadituṃ kilāsuno
ahesuṃ paracittaṃ ñatvā anusāsanaṃ na bhāriyato na papañcato
addasiṃsu. Bhūtapubbaṃ sārīputtātiādi tesaṃ kilāsubhāvappakāsanatthaṃ
vuttaṃ. Bhiṃsanaketi bhayānake bhayajanake. Evaṃ vitakkethāti
nekkhammavitakkādayo tayo kusalavitakke vitakketha. Mā evaṃ
vitakkayitthāti kāmavitakkādayo tayo akusalavitakke mā
vitakkayittha. Evaṃ manasi karothāti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti
manasi karotha. Mā evaṃ manasākatthāti niccaṃ sukhaṃ attā
subhanti mā manasi akattha. Idaṃ pajahathāti akusalaṃ pajahatha.
Idaṃ upasampajja viharathāti kusalaṃ upasampajja paṭilabhitvā
nipphādetvā viharatha. Anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsūti
Aggahetvā vimucciṃsu. Tesaṃ hi cittāni yehi āsavehi vimucciṃsu
na te tāni gahetvā vimucciṃsu. Anuppādanirodhena pana nirujjhamānā 1-
aggahetvā vimucciṃsu. Tena vuttaṃ anupādāya āsavehi cittāni
vimucciṃsūti. Sabbepi te arahattaṃ pattā suriyaraṃsisamphuṭṭhamiva
padumavanaṃ vikasitacittā ahesuṃ. Tatra sudaṃ sāriputta bhiṃsanakassa
vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ hotīti tatrāti purimavacanāpekkhanaṃ.
Sudanti padapūraṇamatte nipāto. Sārīputtāti ālapanaṃ. Ayaṃ
panettha atthayojanā. Tatrāti yaṃ vuttaṃ aññatarasmiṃ bhiṃsanake
vanasaṇḍeti tatra yo so bhiṃsanakoti vanasaṇḍo vutto tassa
bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakabhāvo bhiṃsanakatā bhiṃsanakatasmiṃ
bhiṃsanakakiriyāya hotīti attho. Kiṃ hoti. Idaṃ hoti yokoci
avītarāgo .pe. Lomāni haṃsantīti. Athavā tatrāti sāmiatthe
bhummaṃ. Su iti nipāto kiṃsu nāma te bhonto samaṇabrāhmaṇātiādīsu
viya. Idanti adhippetamatthaṃ paccakkhaṃ viya katvā dassanavacanaṃ.
Su idanti sudaṃ. Sandhivasena ikāralopo veditabbo
cakkhundriyaṃ itthindrayaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ kiṃsūdha vittantiādīsu
viya. Ayaṃ panettha atthayojanā. Tassa sārīputta
bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ idaṃ su hoti.
Bhiṃsanakatasmintibhiṃsanakabhāveti attho. Ekassa takārassa lopo daṭṭhabbo.
Bhiṃsanakattasmintiyeva vā pāṭho. Bhiṃsanakatāya iti vā vattabbe
liṅgavipallāso kato. Nimittatthe cettha bhummavacanaṃ. Tasmā
@Footnote: 1. nirujjhamāneti yojanāpāṭho.
Evaṃ sambandho veditabbo bhiṃsanakabhāve idaṃ su hoti bhiṃsanakabhāvanimittaṃ
bhiṃsanakabhāvahetu bhiṃsanakabhāvapaccayā idaṃ su hoti yokoci
avītarāgo taṃ vanasaṇḍaṃ pavisati yebhuyyena lomāni haṃsantīti
bahutarāni lomāni haṃsanti uddhamukhāni sūcisadisāni kaṇṭakasadisāni
ca hutvā tiṭṭhanti appāni na haṃsanti bahutarānaṃ vā sattānaṃ
haṃsanti appakānaṃ atisūrapurisānaṃ na haṃsanti. Idāni ayaṃ kho
sārīputta hetūtiādi nigamanaṃ. Yañcettha antarantarā na vuttaṃ
taṃ uttānatthameva tasmā pālikkameneva veditabbaṃ. Yaṃ pana
vuttaṃ na ciraṭṭhitikaṃ ahosīti taṃ purisayugavasena vuttanti veditabbaṃ.
Vassagaṇanāya hi vipassissa bhagavato asītivassasahassāni āyu
sammukhasāvakānampissa tattakameva. Evaṃ yvāssa sabbapacchimako
sāvako tena saha ghaṭetvā satasahassaṃ saṭṭhimattāni ca vassasahassāni
brahmacariyaṃ aṭṭhāsi. Purisayugavasena pana yugaparamparāya āgantvā
dveyeva purisayugāni aṭṭhāsi. Tasmā na ciraṭṭhitikanti vuttaṃ.
Sikhissa pana bhagavato sattativassasahassāni āyu sammukhasāvakānampissa
tattakameva. Vessabhussa bhagavato saṭṭhivassasahasasāni āyu
sammukhasāvakānampissa tattakameva. Evaṃ tesampi ye sabbapacchimasāvakā
tehi saha ghaṭetvā satasahassato uddhaṃ cattāḷīsamattāni vīsatimattāni
ca vassasahassāni brahmacariyaṃ aṭṭhāsi. Purisayugavasena pana
yugaparamparāya āgantvā dve dveyeva purisayugāni aṭṭhāsi. Tasmā
na ciraṭṭhitikanti vuttaṃ. {20} Evaṃ āyasmā sārīputto tiṇṇaṃ
Buddhānaṃ brahmacariyassa na ciraṭṭhitikāraṇaṃ sutvā itaresaṃ tiṇṇaṃ
brahmacariyassa ciraṭṭhitikāraṇaṃ sotukāmo puna bhagavantaṃ ko pana
bhante hetūtiādinā nayena pucchi. Bhagavāpissa byākāsi. Taṃ
sabbaṃ vuttapaṭipakkhavasena veditabbaṃ. Ciraṭṭhitikabhāvepi cettha tesaṃ
buddhānaṃ āyuparimāṇatopi purisayugatopi ubhayathā ciraṭṭhitikatā
veditabbā. Kakusandhassa hi bhagavato cattāḷīsavassasahassāni āyu
konāgamanassa bhagavato tiṃsavassasahassāni kassapassa bhagavato
vīsativassasahassāni sammukhasāvakānampi tesaṃ tattakameva. Bahūni ca
nesaṃ sāvakayugāni paramparāya brahmacariyaṃ pavattesuṃ. Evaṃ
tesaṃ āyuparimāṇatopi sāvakayugatopi ubhayathā brahmacariyaṃ ciraṭṭhitikaṃ
ahosi. Amhākaṃ pana bhagavato kassapassa bhagavato upaḍḍhāyuppamāṇe
dasavassasahassāyukakāle uppajjitabbaṃ siyā taṃ asambhuṇantena
pañcavassasahassāyukakāle ekavassasahassāyukakāle pañcavassasatāyukakālepi
vā uppajjitabbaṃ siyā yasmā panassa buddhattakārake
dhamme esantassa pariyesantassa ñāṇaṃ paripācentassa gabbhaṃ
gaṇhāpentassa vassasatāyukakāle ñāṇaṃ paripākamagamāsi tasmā
atiparittāyukakāle uppanno tenassa sāvakaparamparāvasena ciraṭṭhitikampi
brahmacariyaṃ āyuparimāṇavasena vassagaṇanāya aciraṭṭhitikamevāti vattaṃ
vaṭṭati.
     {21} Athakho āyasmā sārīputtoti ko anusandhi. Evaṃ tiṇṇaṃ
buddhānaṃ brahmacariyassa ciraṭṭhitikāraṇaṃ sutvā sikkhāpadappaññattiyeva
Ciraṭṭhitikabhāvahetūti niṭṭhaṃ gantvā bhagavatopi brahmacariyassa
ciraṭṭhitikabhāvaṃ icchanto āyasmā sārīputto bhagavantaṃ sikkhāpadappaññattiṃ
yāci. Tassā yācanavidhidassanatthametaṃ vuttaṃ athakho āyasmā
sārīputto uṭṭhāyāsanā .pe. Ciraṭṭhitikanti. Tattha addhaniyanti
addhānakkhamaṃ. Dīghakālikanti vuttaṃ hoti. Sesaṃ uttānatthameva.
Athassa bhagavā na tāvāyaṃ sikkhāpadappaññattikāloti pakāsento
āgamehi tvaṃ sārīputtātiādimāha. Tattha āgamehi tvanti
tiṭṭha tāva tvaṃ. Adhivāsehi tāva tvanti vuttaṃ hoti. Ādaravasena
cetaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Etena bhagavā sikkhāpadappaññattiyā
sāvakānaṃ visayabhāvaṃ paṭikkhipitvā buddhavisayo sikkhāpadappaññattīti
āvikaronto tathāgatovātiādimāha. Ettha ca tatthāti
sikkhāpadappaññattiyācanāpekkhaṃ bhummavacanaṃ. Tatrāyaṃ yojanā yaṃ
vuttaṃ tayā sikkhāpadaṃ paññāpeyyāti tattha tassā
sikkhāpadappaññattiyā tathāgatoyeva kālaṃ jānissatīti. Evaṃ vatvā akālaṃ
tāva dassetuṃ na tāva sārīputtātiādimāha. Tattha āsavā
tiṭṭhanti etesūti āsavehi ṭhātabbā na vokkamitabbāti vā
āsavaṭṭhāniyā. Yesu diṭṭhadhammikasamparāyikā dukkhāsavā ca kilesāsavā ca
parūpavādavippaṭisāravadhabandhanādayo ceva apāyadukkhavisesabhūtā ca āsavā
tiṭṭhantiyeva yasmā nesaṃ te kāraṇaṃ hontīti attho.
Te āsavaṭṭhāniyā vītikkamadhammā yāva na saṅghe pātubhavanti na
tāva satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññāpetīti ayamettha yojanā.
Yadi hi paññāpeyya parūpavādā parūpārambhā garahadosā na
parimucceyya. Kathaṃ. Paññāpentena hi yo pana bhikkhu methunaṃ
dhammaṃ paṭiseveyyātiādi sabbaṃ paññāpetabbaṃ bhaveyya. Adisvā
ca vītikkamadosaṃ imaṃ paññattiṃ ñatvā pare evaṃ upavādañca
upārambhañca garahañca pavatteyyuṃ kathaṃ hi nāma samaṇo gotamo
bhikkhusaṅgho me anvāyiko vacanakaroti ettāvatā sikkhāpadehi
paliveṭhessati pārājikaṃ paññāpessati nanu ime kulaputtā
mahantañca bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ hatthagatāni ca
rajjānipi pahāya pabbajitā ghāsacchādanaparamatāya santuṭṭhā
sikkhāya tibbagāravā kāye ca jīvite ca nirapekkhā viharanti
tesu nāma ko lokāmisabhūtaṃ methunaṃ vā paṭisevissati parabhaṇḍaṃ vā
harissati parassa vā iṭṭhaṃ kantaṃ atimadhuraṃ jīvitaṃ upacchindissati
abhūtaguṇakathāya vā jīvitaṃ kappessati nanu pārājike appaññattepi
pabbajjāsaṅkhepenevetaṃ pākaṭaṃ katanti. Tathāgatassapi thāmañca
balañca sattā na jāneyyuṃ paññattampi sikkhāpadaṃ kuppeyya
na yathāṭhāne tiṭṭheyya. Seyyathāpi nāma akusalo vejjo kañci
anuppannagaṇḍaṃ purisaṃ pakkositvā ehambho purisa imasmiṃ te
sarīrappadese mahāgaṇḍo uppajjitvā anayabyasanaṃ pāpessati
paṭikacceva naṃ tikicchāpehīti vatvā sādhācariya tvaṃyeva naṃ
tikicchassūti vutto tassa arogaṃ sarīrappadesaṃ phāletvā lohitaṃ
nīharitvā ālepanabandhanadhovanādīhi taṃ padesaṃ sañchaviṃ katvā taṃ
Purisaṃ vadeyya mahārogo te mayā tikicchito dehi me
deyyadhammanti. So taṃ kimayaṃ bālavejjo vadati kataro kira me
iminā rogo tikicchito nanu me ayaṃ dukkhañca janesi lohitakkhayañca
maṃ pāpesīti evaṃ upavadeyya ceva upārambheyya ca garaheyya ca
na cāssa guṇaṃ jāneyya evameva yadi anuppanne vītikkamadose
satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññāpeyya parūpavādādīhi ca na
parimucceyya na cāssa thāmaṃ vā balaṃ vā sattā jāneyyuṃ
paññattampi sikkhāpadaṃ kuppeyya na yathāṭhāne tiṭṭheyya.
Tasmā vuttaṃ na tāva sārīputta satthā sāvakānaṃ .pe.
Pātubhavantīti. Evaṃ akālaṃ dassetvā puna kālaṃ dassetuṃ yato
ca kho sārīputtātiādimāha. Tattha yatoti yadā. Yasmiṃ kāleti
vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttānusāreneva veditabbaṃ. Ayaṃ vā ettha
saṅkhepattho. Yasmiṃ nāma kāle āsavaṭṭhāniyā dhammāti saṅkhaṃ
gatā vītikkamadosā saṅghe pātubhavanti tadā satthā sāvakānaṃ
sikkhāpadaṃ paññāpeti uddisati pāṭimokkhaṃ kasmā tesaṃyeva
āsavaṭṭhāniyā dhammāti saṅkhaṃ gatānaṃ vītikkamadosānaṃ paṭighātāya.
Evaṃ paññāpento yathā nāma kusalo vejjo uppannaṃ gaṇḍaṃ
phālanālepanabandhanadhovanādīhi tikicchanto ropetvā sañchaviṃ katvā
na tveva upavādādiraho hoti sake ca ācariyake viditānubhāvo
hutvā sakkāraṃ pāpuṇāti evaṃ na ca upavādādiraho hoti
sake ca sabbaññuvisaye viditānubhāvo hutvā sakkāraṃ pāpuṇāti
Tañcassa sikkhāpadaṃ akuppaṃ hoti yathāṭhāne tiṭṭhatīti. Evaṃ
āsavaṭṭhāniyānaṃ dhammānaṃ anuppattiṃ sikkhāpadappaññattiyā akālaṃ
uppattiñca kālanti vatvā idāni tesaṃ dhammānaṃ anuppattikālañca
dassetuṃ na tāva sārīputta idhekaccetiādimāha. Tattha
uttānatthāni padāni pālivaseneva veditabbāni. Ayaṃ pana
anuttānapadavaṇṇanā. Rattiyo jānantīti rattaññū. Attano
pabbajitadivasato paṭṭhāya pahutā rattiyo jānanti cirapabbajitāti
vuttaṃ hoti. Rattaññūbhi mahattaṃ rattaññumahattaṃ. Cirapabbajitehi
mahantabhāvanti attho. Tatra rattaññumahattaṃ patte saṅghe upasenaṃ
vaṅgantaputtaṃ ārabbha sikkhāpadaṃ paññattanti veditabbaṃ. So
hāyasmā ūnadasavasse bhikkhū upasampādente disvā ekavasso
saddhivihāriyaṃ upasampādesi. Athakho bhagavā sikkhāpadaṃ paññāpesi
na bhikkhave ūnadasavassena upasampādetabbo yo upasampādeyya
āpatti dukkaṭassāti 1-. Evaṃ paññatte sikkhāpade puna bhikkhū
dasavassamhā dasavassamhāti bālā abyattā upasampādenti. Atha
bhagavā aparampi sikkhāpadaṃ paññāpesi na bhikkhave bālena abyattena
dasavassena upasampādetabbo yo upasampādeyya āpatti
dukkaṭassa anujānāmi bhikkhave byattena bhikkhunā paṭibalena dasavassena
vā atirekadasavassena vā upasampādetunti 2-. Rattaññumahattaṃ
pattakāle dve sikkhāpadāni paññattāni. Vepullamahattanti
@Footnote: 1. vi. mahāvagga. 4/109.   2. vi. mahāvagga. 4/110.
Vipulabhāvena mahattaṃ. Saṅgho hi yāva na theranavamajjhimānaṃ vasena
vepullamahattaṃ patto hoti tāva senāsanāni pahonti sāsane
ekacce āsavaṭṭhāniyā dhammā na uppajjanti vepullamahattaṃ
patte pana te uppajjanti. Atha satthā sikkhāpadaṃ paññāpeti.
Tattha vepullamahattaṃ patte saṅghe paññattasikkhāpadāni yo pana bhikkhu
anupasampannena uttaridvirattatirattaṃ sahaseyyaṃ kappeyya pācittiyaṃ
yā pana bhikkhunī anuvassaṃ vuṭṭhāpeyya pācittiyaṃ yā pana bhikkhunī
ekaṃ vassaṃ dve vuṭṭhāpeyya pācittiyanti iminā nayena veditabbāni.
Lābhaggamahattanti lābhassa aggamahattaṃ. Yo lābhassa aggo
uttamo mahantabhāvo taṃ patto hotīti attho. Lābhena vā
aggamahattampi lābhena seṭṭhattañca mahantattañca pattoti attho.
Saṅgho hi yāva na lābhaggamahattaṃ patto hoti tāva na lābhaṃ
paṭicca āsavaṭṭhāniyā dhammā uppajjanti patte pana uppajjanti.
Atha satthā sikkhāpadaṃ paññāpeti yo pana bhikkhu acelakassa vā
paribbājakassa vā paribbājikāya vā sahatthā khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ
vā dadeyya pācittiyanti. Idaṃ hi lābhaggamahattaṃ patte saṅghe
sikkhāpadaṃ paññattaṃ. Bāhusaccamahattanti bāhusaccassa
mahantabhāvaṃ. Saṅgho hi yāva na bāhusaccamahattaṃ patto hoti tāva
na āsavaṭṭhāniyā dhammā uppajjanti. Bāhusaccamahattaṃ patte
pana yasmā ekampi nikāyaṃ dvepi .pe. Pañcapi nikāye
uggahetvā ayoniso ummujjamānā puggalā rasena rasaṃ saṃsandetvā
Uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ dīpenti. Atha satthā yo pana
bhikkhu evaṃ vadeyya tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi
.pe. Samaṇuddesopi ce evaṃ vadeyyātiādinā nayena sikkhāpadaṃ
paññāpetīti. Evaṃ bhagavā āsavaṭṭhāniyānaṃ dhammānaṃ
anuppattikālañca uppattikālañca dassetvā tasmiṃ samaye sabbasopi tesaṃ
abhāvaṃ dassento nirabbudo hi sārīputtātiādimāha. Tattha
nirabbudoti abbudavirahito. Abbudāti vuccanti corā. Niccoroti
attho. Coroti ca imasmiṃ atthe dussīlā adhippetā. Te
hi assamaṇā hutvā samaṇapaṭiññatāya paresaṃ paccaye corenti
tasmā nirabbudo niccoro niddussīloti vuttaṃ hoti. Nirādīnavoti
nirupaddavo nirupasaggo. Dussīlādīnavavirahitoyevāti vuttaṃ hoti.
Apagatakāḷakoti kāḷakā vuccanti dussīlāyeva. Te hi suvaṇṇavaṇṇāpi
samānā kāḷakadhammasamāyogā kāḷakātveva veditabbā.
Tesaṃ abhāvā apagatakāḷako. Apahatakāḷakotipi pāṭho. Suddhoti
apagatakāḷakattāyeva suddho. Pariyodātoti pabhassaro. Sāre
patiṭṭhitoti sāroti vuccanti sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaguṇā.
Tasmiṃ sāre patiṭṭhitattā sāre patiṭṭhito. Evaṃ
sāre patiṭṭhitabhāvaṃ vatvā puna so cassa sāre patiṭṭhitabhāvo evaṃ
veditabboti dassento imesaṃ hi sārīputtātiādimāha. Tatrāyaṃ
saṅkhepavaṇṇanā yānīmāni verañjāyaṃ vassāvāsaṃ upagatāni pañca
bhikkhusatāni imesaṃ yo guṇavasena pacchimako sabbaparittaguṇo
Bhikkhu so sotāpannoti. Sotāpannoti sotaṃ āpanno.
Sototi ca maggassetaṃ adhivacanaṃ. Sotāpannoti tena samannāgatassa
puggalassa. Yathāha. Soto sototi hīdaṃ sārīputta vuccati
katamo nukho sārīputta sototi. Ayameva hi bhante ariyo
aṭṭhaṅgiko maggo seyyathīdaṃ sammādiṭṭhi .pe. Sammāsamādhīti.
Sotāpanno sotāpannoti hīdaṃ sārīputta vuccati katamo nukho
sārīputta sotāpannoti. Yo hi bhante iminā ariyena aṭṭhaṅgikena
maggena samannāgato ayaṃ vuccati sotāpanno soyamāyasmā
evannāmo evaṃgottoti. Idha pana maggena phalassa nāmaṃ dinnaṃ
tasmā phalaṭṭho sotāpannoti veditabbo. Avinipātadhammoti
vinipātetīti vinipāto. Nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo.
Na attānaṃ apāyesu vinipātanasabhāvoti vuttaṃ hoti. Kasmā.
Ye dhammā apāyagamaniyā tesaṃ parikkhayā. Vinipātanaṃ vā vinipāto.
Nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo. Apāyesu
vinipātanasabhāvo assa natthīti vuttaṃ hoti. Sammattaniyāmena maggena
niyatattā niyato. Sambodhi paraṃ ayanaṃ parā gati assāti
sambodhiparāyano. Uparimaggattayaṃ avassaṃ sampāpakoti attho.
Kasmā. Paṭiladdhapaṭhamamaggattāti.
     {22} Evaṃ dhammasenāpatiṃ saññāpetvā verañjāyaṃ taṃ vassāvāsaṃ
vītināmetvā vuṭṭhavasso mahāpavāraṇāya pavāretvā athakho bhagavā
āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi. Āmantesīti ālapi abhāsi
Sambodhesi. Kinti. Āciṇṇaṃ kho panetantievamādiṃ.
Āciṇṇanti caritaṃ vattamanudhammatā.
     Taṃ kho panetaṃ āciṇṇaṃ duvidhaṃ hoti buddhāciṇṇaṃ
sāvakāciṇṇanti. Katamaṃ buddhāciṇṇaṃ. Idantāva ekaṃ yehi nimantitā
vassaṃ vasanti na te anapaloketvā anāpucchitvā janapadacārikaṃ
pakkamanti. Sāvakā pana apaloketvā vā anapaloketvā vā
yathāsukhaṃ pakkamanti. Aparampi buddhāciṇṇaṃ vuṭṭhavassā pavāretvā
janasaṅgahatthāya janapadacārikaṃ pakkamantiyeva. Janapadacārikaṃ carantā
ca mahāmaṇḍalaṃ majjhimamaṇḍalaṃ antimamaṇḍalanti imesaṃ tiṇṇaṃ
maṇḍalānaṃ aññatarasmiṃ maṇḍale caranti. Tattha mahāmaṇḍalaṃ
navayojanasatikaṃ. Majjhimamaṇḍalaṃ chayojanasatikaṃ. Antimamaṇḍalaṃ
tiyojanasatikaṃ. Yadā mahāmaṇḍale cārikaṃ caritukāmā honti
mahāpavāraṇāya pavāretvā pāṭipadadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā
nikkhamitvā gāmanigamādīsu mahājanaṃ āmisapaṭiggahena anuggahantā
dhammadānena cassa vivaṭṭūpanissitaṃ kusalaṃ vaḍḍhentā navahi māsehi
janapadacārikaṃ pariyosāpenti. Sace pana antovasse bhikkhūnaṃ
samathavipassanā taruṇā honti mahāpavāraṇāya appavāretvā
pavāraṇāsaṅgahaṃ datvā kattikapuṇṇamāya pavāretvā migasirassa
paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā vuttanayeneva
majjhimamaṇḍale aṭṭhahi māsehi cārikaṃ pariyosāpenti. Sace pana
nesaṃ vuṭṭhavassānaṃ aparipakkindriyā veneyyasattā honti. Tesaṃ
Indriyaparipākaṃ āgamentā migasiramāsampi tattheva vasitvā
pussamāsassa paṭhamadivase mahābhikkhusaṅghaparivārā nikkhamitvā vuttanayeneva
antimamaṇḍale sattahi māsehi cārikaṃ pariyosāpenti. Tesu ca
maṇḍalesu yattha katthaci carantāpi te te satte kilesehi viyojentā
sotāpattiphalādīhi saṃyojentā veneyyavaseneva nānāvaṇṇāni pupphāni
ocinantā viya vicaranti. Aparampi buddhānaṃ āciṇṇaṃ devasikaṃ
paccūsasamaye santaṃ sukhaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā phalasamāpattisamāpajjanaṃ
phalasamāpattiyā vuṭṭhahitvā mahākaruṇāsamāpattiyā samāpajjanaṃ
tato dasasahassacakkavāḷe bodhaneyyasattasamolokanaṃ. Aparampi
buddhānaṃ āciṇṇaṃ āgantukehi saddhiṃ paṭhamataraṃ paṭisanthārakaraṇaṃ
atthuppattivasena dhammadesanā otiṇṇe dose
sikkhāpadappaññāpananti. Idaṃ buddhāciṇṇaṃ. Katamaṃ sāvakāciṇṇaṃ.
Buddhassa bhagavato kāle dvikkhattuṃ sannipāto pure vassūpanāyikāya
ca kammaṭṭhānagahaṇatthaṃ vuṭṭhavassānañca adhigataguṇārocanatthaṃ
uparikammaṭṭhānagahaṇatthañca. Idaṃ sāvakāciṇṇaṃ. Idha pana buddhāciṇṇaṃ
dassento āha āciṇṇaṃ kho panetaṃ ānanda tathāgatānanti.
Āyāmāti āgacchayāma. Apalokessāmāti cārikañcaraṇatthāya
āpucchissāma. Evanti sampaṭicchanatthe nipāto. Bhanteti
gāravādhivacanametaṃ. Satthuno paṭivacanadānantipi vaṭṭati. Bhagavato
paccassosīti bhagavato vacanaṃ paṭiassosi abhimukho hutvā suṇi
sampaṭicchi. Evanti iminā vacanena paṭiggahesīti vuttaṃ hoti.
Athakho bhagavā nivāsetvāti idha pubbaṇhasamayanti vā
sāyaṇhasamayanti vā na vuttaṃ. Evaṃ santepi bhagavā katabhattakicco
majjhantikaṃ vītināmetvā āyasmantaṃ ānandaṃ pacchāsamaṇaṃ katavā
nagaradvārato paṭṭhāya nagaravīthiyo suvaṇṇarasapiñjarāhi buddharaṃsīhi
samujjotayamāno yena verañjassa brāhmaṇassa nivesanaṃ
tenūpasaṅkami. Gharadvāre ṭhitamattameva cassa bhagavantaṃ disvā parijano
ārocesi. Brāhmaṇo satiṃ paṭilabhitvā saṃvegajāto sahasā vuṭṭhāya
mahārahaṃ āsanaṃ paññāpetvā bhagavantaṃ paccuggamma ito bhagavā
upasaṅkamatūti āha. Bhagavā upasaṅkamitvā paññatte āsane
nisīdi. Athakho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ upanisīditukāmo
attanā ṭhitappadesato yena bhagavā tenūpasaṅkami. Ito paraṃ
uttānatthameva. Yaṃ pana brāhmaṇo āha apica yo deyyadhammo
so na dinnoti tatrāyamadhippāyo mayā nimantitānaṃ vassaṃ
vuṭṭhānaṃ tumhākaṃ temāsaṃ divase divase pāto yāgukhajjakaṃ majjhantike
khādanīyaṃ bhojanīyaṃ sāyaṇhakāle anekavidhapānavikatigandhapupphādīhi
pūjāsakkāroti evamādiko yo deyyadhammo dātabbo assa so na
dinnoti. Tañca kho no asantanti ettha pana liṅgavipallāso
veditabbo. So ca kho deyyadhammo amhākaṃ no asantoti ayaṃ
hettha attho. Athavā yaṃyaṃ mayaṃ tumhākaṃ dadeyyāma tañca
kho no asantanti evamettha attho veditabbo. Nopi
adātukamyatāti adātukāmatāpi no natthi yathā pahutavittūpakaraṇānaṃ
Maccharīnaṃ. Taṃ kutettha labbhā bahukiccā gharāvāsāti. Ttarāyaṃ
yojanā. Yasmā bahukiccā gharāvāsā tasmā ettha santepi
deyyadhamme dātukamyatāya ca taṃ kuto labbhā kuto taṃ sakkā
laddhuṃ yaṃ mayaṃ tumhākaṃ deyyadhammaṃ dadeyyāmāti gharāvāsaṃ garahanto
āha. So kira mārena āvaṭṭitabhāvaṃ na jānāti
gharāvāsapalibodhena me satisammoso jātoti maññi. Tasmā evamāha.
Apica taṃ kutettha labbhāti imasmiṃ temāsabbhantare yamahaṃ tumhākaṃ
dadeyyaṃ taṃ kuto labbhā bahukiccā hi gharāvāsāti evamettha
yojanā veditabbā. Atha brāhmaṇo yannūnāhaṃ yaṃ me tīhi
māsehi dātabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ ekadivaseneva dadeyyanti cintetvā
adhivāsetu me bhavaṃ gotamotiādimāha. Tattha svātanāyāti
yaṃ me tumhesu sakkāre kate sve bhavissati puññañceva pītipāmujjañca
tadatthāya. Atha tathāgato sace ahaṃ nādhivāseyyaṃ ayaṃ temāsaṃ
kiñci aladdhā kupito maññe tena me yāciyamāno ekabhattampi
na paṭiggaṇhāti natthi imasmiṃ adhivāsanakkhanti asabbaññū
ayanti evaṃ brāhmaṇo ca verañjāvāsino ca garahitvā bahuṃ
apuññaṃ pasaveyyuṃ taṃ tesaṃ mā ahosīti tesaṃ anukampāya
adhivāsesi bhagavā 1- tuṇhībhāvena. Adhivāsetvā ca athakho bhagavā
verañjaṃ brāhmaṇaṃ alaṃ gharāvāsapalibodhacintāyāti saññāpetvā
taṃ khaṇānurūpāya dhammiyā kathāya diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ
@Footnote: 1. tathāgatoti padaṃ bhagavāti padassa visesananti yojanā.
Sandassetvā kusale dhamme samādapetvā gaṇhāpetvā tattha ca
naṃ samuttejetvā saussāhaṃ katvā tāya saussāhatāya aññehi ca
vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā dhammaratanavassaṃ vassitvā uṭṭhāyāsanā
pakkāmi. Pakkante ca pana bhagavati verañjo brāhmaṇo
puttadāraṃ āmantesi mayaṃ bhaṇe bhagavantaṃ temāsaṃ nimantetvā
ekadivasaṃ ekabhattampi nādamhā handa dāni tathā dānaṃ paṭiyādetha
yathā temāsikopi deyyadhammo sve ekadivaseneva dātuṃ sakkā
hotīti. Tato paṇītadānaṃ paṭiyādāpetvā yaṃ divasaṃ bhagavā
nimantito tassā 1- rattiyā accayena āsanaṭṭhānaṃ alaṅkārāpetvā
mahārahāni āsanāni paññāpetvā gandhadhūpavāsakusumavicitraṃ mahāpūjaṃ
sajjitvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi. Tena vuttaṃ athakho
verañjo brāhmaṇo tassā rattiyā accayena .pe. Niṭṭhitaṃ
bhattanti. {23} Bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto tattha agamāsi. Tena vuttaṃ
athakho bhagavā .pe. Nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghanti. Athakho
verañjo brāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghanti buddhappamukhanti
buddhapariṇāyakaṃ. Buddhaṃ saṅghattheraṃ katvā nisinnanti vuttaṃ hoti.
Paṇītenāti uttamena. Sahatthāti sahatthena. Santappetvāti
suṭṭhu tappetvā paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ katvā. Sampavāretvāti
suṭṭhu pavāretvā alaṃ alanti hatthasaññāya ca mukhasaññāya ca
vacībhedena ca paṭikkhipāpetvā. Bhuttāvinti bhuttavantaṃ.
@Footnote: 1. tassa iti bhaveyya.
Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ apanītahatthanti vuttaṃ
hoti. Ticīvarena acchādesīti ticīvaraṃ bhagavato adāsi. Idaṃ
pana vohāravacanamattaṃ hoti ticīvarena acchādesīti. Tasmiṃ ca
ticīvare ekameko sāṭako sahassaṃ agghati. Iti brāhmaṇo
bhagavato tisahassagghanakaṃ ticīvaramadāsi uttamaṃ kāsiyavatthasadisaṃ.
Ekamekañca bhikkhuṃ ekamekena dussayugenāti ekamekena dussayugalena.
Tatra ekasāṭako pañca satāni agghati. Evaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ
pañcasatasahassagghanakāni dussāni adāsi. Brāhmaṇo ettakampi
datvā atuṭṭho puna sattaṭṭhasahassagghanake aneke rattakambale ca
pattuṇṇapaṭapaṭe 1- ca phāletvā phāletvā āyogaaṃsavaddhakakāyabandhana-
parissāvanādīnaṃ atthāya adāsi. Satapākasahassapākānañaca bhesajjatelānaṃ
tumbāni pūretvā ekamekassa bhikkhuno abbhañjanatthāya sahassagghanakaṃ
telamadāsi. Kiṃ bahunā catuppaccayesu. Na koci parikkhāro
samaṇaparibhogo adinno nāma ahosi. Pāliyaṃ pana cīvaramattameva
vuttaṃ. Evaṃ mahāyāgaṃ yajitvā saputtadāraṃ vanditvā nisinnaṃ
athakho bhagavā verañjaṃ brāhmaṇaṃ temāsaṃ mārāvaṭṭanena
dhammassavanāmatarasaparibhogaparihīnaṃ ekadivaseneva dhammāmatavassaṃ vassitvā
paripuṇṇasaṅkappaṃ kurumāno dhammiyā kathāya sandassetvā .pe.
Uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Brāhmaṇopi saputtadāro bhagavantañca
bhikkhusaṅghañca vanditvā punapi bhante amhākaṃ anuggahaṃ kareyyāthāti
@Footnote: 1. pattuṇṇapaṭṭapaṭe.
Evamādīni vadanto anuvajitvā assūni pavattayamāno nivatti.
Athakho bhagavā verañjāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvāti yathāajjhāsayaṃ
yathārucitaṃ vāsaṃ vasitvā verañjāya nikkhamitvā mahāmaṇḍalacārika-
caraṇakāle gantabbaṃ buddhavīthiṃ pahāya dubbhikkhadosena kilantaṃ
bhikkhusaṅghaṃ ujunā maggena gahetvā gantukāmo soreyyādīni anupagamma
payāgapatiṭṭhānaṃ gantvā tattha gaṅgaṃ nadiṃ uttaritvā yena bārāṇasī
tadavasari. Tena avasarīti tadavasari. Tatrāpi yathāajjhāsayaṃ viharitvā
vesāliṃ agamāsi. Tena vuttaṃ anupagamma soreyyaṃ .pe.
Vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyanti.
     Samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya verañjakaṇḍavaṇṇanā
niṭṭhitā.
        Tatrīdaṃ samantapāsādikāya samantapāsādikattasmiṃ
        ācariyaparamparato nidānavatthuppabhedadīpanato
        parasamayavivajjanato sakasamayavisuddhito ceva
        byañjanaparisodhanato padatthato pāliyojanākkamato
        sikkhāpadavinicchayato vibhaṅganayabhedadassanato
        sampassataṃ na dissati kiñci apāsādikaṃ yato ettha
        viññūnamayaṃ tasmā samantapāsādikātveva
        saṃvaṇṇanā pavattā vinayassa veneyyadamanakusalena
        vuttassa lokanāthena lokamanukampamānenāti.
                    ---------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 1 page 1-233. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=1&A=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=1&A=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 1 http://84000.org/tipitaka/read/?index_1

dispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]