ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ฉบับหลวง   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้า คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๕ สุตฺต. ขุ. อปทานํ (๒) พุทฺธวํโส จริยาปิฏกํ
                                  สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                                                   อปทานํ
                                               --------------
                           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                                    ทฺวาจตฺตาฬีสโม ภทฺทาลิวคฺโค
                                  ปฐมํ ภทฺทาลิตฺเถราปทานํ (๔๑๑)
     [๑]   /อป./ |๑.๑| สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ     อคฺโค การุณิโก มุนิ
                         วิเวกกาโม โลกคฺโค        หิมวนฺตํ อุปาคมิ ฯ
                |๑.๒| อชฺโฌคเหตฺวา หิมวนฺตํ ๑- สุเมโธ โลกนายโก
                         ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน          นิสีทิ ปุริสาสโภ ๒- ฯ
                |๑.๓| สมาธึ โส สมาปนฺโน          สุเมโธ โลกนายโก
                         สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ          นิสีทิ ปุริสุตฺตโม ฯ
                |๑.๔| ขาริกาชํ ๓- คเหตฺวาน        วนมชฺโฌคหึ อหํ
                         ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ         โอฆติณฺณมนาสวํ ฯ
                |๑.๕| สมฺมชฺชนึ คเหตฺวาน           สมฺมชฺชิตฺวาน อสฺสมํ
                         จตุทณฺเฑ ฐเปตฺวาน           อกาสึ มณฺฑปํ ตทา ฯ
                |๑.๖| สาลปุปฺผํ คเหตฺวาน           มณฺฑปํ ฉาทยึ อหํ
                         ปสนฺนจิตฺโต สุมโน            อวนฺทึ โลกนายกํ ๔-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. หิมวํ ฯ   ม. ยุ. ปุริสุตฺตโม ฯ    ม. ขาริภารํ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ   ม. ยุ. อภิวนฺทึ ตถาคตํ ฯ
                |๑.๗| ยํ วทนฺติ สุเมโธติ              ภูริปญฺญํ สุเมธสํ
                         ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา          อิมา คาถา อภาสถ ฯ
                |๑.๘| พุทฺธสฺส คิรมญฺญาย         สพฺเพ เทวา สมาคมุํ
                         อสํสยํ พุทฺธเสฏฺโฐ            ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา ฯ
                |๑.๙| สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ        อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                         เทวสงฺเฆ นิสีทิตฺวา           อิมา คาถา อภาสถ ฯ
               |๑.๑๐| โย เม สตฺตาหํ มณฺฑปํ     ธารยิ สาลฉาทนํ ๑-
                          ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ           สุณาถ มม ภาสโต ฯ
               |๑.๑๑| เทวภูโต มนุสฺโส วา         เหมวณฺโณ ภวิสฺสติ
                          ปหูตโภโค หุตฺวาน           กามโภคี ภวิสฺสติ ฯ
               |๑.๑๒| สฏฺฐี นาคสหสฺสานิ         สพฺพาลงฺการภูสิตา
                          สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา     เหมกปฺปนิวาสสา ๒- ฯ
               |๑.๑๓| อารุฬฺหา คามณีเยภิ       โตมรงฺกุสปาณิภิ
                          สายํ ปาโต อุปฏฺฐานํ       อาคจฺฉิสฺสนฺติมํ นรํ ฯ
                          เตหิ นาเคหิ ปริวุโต          รมิสฺสติ อยํ นโร
               |๑.๑๔| สฏฺฐี อสฺสสหสฺสานิ         สพฺพาลงฺการภูสิตา ฯ
                          อาชานียา จ ๓- ชาติยา    สินฺธวา สีฆพาหนา
               |๑.๑๕| อารุฬฺหา คามณีเยภิ        อินฺทิยาจาปธาริภิ ฯ
                          ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ       พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
               |๑.๑๖| สฏฺฐี รถสหสฺสานิ            สพฺพาลงฺการภูสิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สาลฉาทิตํ ฯ     ม. เหมกปฺปนวาสสา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ยุ. ว ฯ
                          ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา      สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา
               |๑.๑๗| อารุฬฺหา คามณีเยภิ        จาปหตฺเถหิ จมฺมิภิ ๑-
                          ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
               |๑.๑๘| สฏฺฐี คามสหสฺสานิ         ปริปุณฺณานิ สพฺพโส ฯ
                          ปหูตธนธญฺญานิ             สุสมิทฺธานิ สพฺพโส
                          สทา ปาตุภวิสฺสนฺติ          พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
               |๑.๑๙| หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี      เสนา จ จตุรงฺคินี
                          ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
               |๑.๒๐| อฏฺฐารเส กปฺปสเต          เทวโลเก รมิสฺสติ
                          สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ        จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
               |๑.๒๑| สตานํ ตีณิกฺขตฺตุํ จ          เทวรชฺชํ กริสฺสติ
                          ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                 คณนาโต อสงฺขยํ ๒- ฯ
               |๑.๒๒| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ            โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน         สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
               |๑.๒๓| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                           สพฺพาสเว ปริญฺญาย       วิหรามิ อนาสโว ฯ
               |๑.๒๔| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ            อทฺทสํ โลกนายกํ
                           เอตฺถนฺตรํ อุปาทาย         คเวสึ อมตํปทํ ฯ
               |๑.๒๕| ลาภา มยฺหํ สุลทฺธํ เม       ยมหํ ญามิ ๓- สาสนํ
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วมฺมิภิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. อสงฺขิยํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ยุ. ญาสิ ฯ
               |๑.๒๖| นโม เต ปุริสาชญฺญ         นโม เต ปุริสุตฺตม
                           ญาณํ ปฏิกิตฺเตตฺวาน ๑- ปตฺโตมฺหิ อมตํปทํ ฯ
               |๑.๒๗| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ           เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                           สพฺพตฺถ สุขิโต โหมิ        ผลมฺเม ญาณกิตฺตเน ฯ
               |๑.๒๘| อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ            จริโม วตฺตตี ภโว
                           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
               |๑.๒๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
               |๑.๓๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
               |๑.๓๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                  อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภทฺทาลิ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ภทฺทาลิตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ทุติยํ เอกฉตฺติยตฺเถราปทานํ (๔๑๒)
     [๒]     |๒.๓๒| จนฺทภาคานทีตีเร            อสฺสโม สุกโต มม
                           สุสุทฺธปุฬินากิณฺโณ        ปณฺณสาลา สุมาปิตา ฯ
               |๒.๓๓| อุตฺตานกูลา นทิกา         สุปติตฺถา มโนรมา
                           มจฺฉกจฺฉปสมฺปนฺนา       สุํสุมารนิเสวิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตว ณาณํ ปกิตฺเตตฺวา ฯ
               |๒.๓๔| อจฺฉา มยุรทีปี จ             กรวิกา จ สาลิกา
                           กุชฺชนฺติ สพฺพทา เอเต     โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๓๕| โกกิลา มญฺชุภาณี จ        หํสา จ มธุรสฺสรา
                           อภิกุชฺชนฺติ เต ตตฺถ         โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๓๖| สีหา พฺยคฺฆา วราหา จ    พกา โกกตรจฺฉโย ๑-
                           คิริทุคฺคมฺหิ ๒- นาเทนฺติ   โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๓๗| เอณิมิคา จ สรภา            เภรณฺฑา สูกรา พหู
                           คิริทุคฺคมฺหิ นาเทนฺติ        โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๓๘| อุทฺทาลกา จ จมฺปกา       ปาฏลี สินฺทุวาริกา
                           อธิมุตฺตา ๓- อโสกา จ     โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๓๙| องฺโกลา ยูถิกา เจว          สตฺตปณฺณา ๔- พิมฺพิชาลิกา
                           กณิกา กณิการา จ          ปุปฺผนฺติ มม อสฺสเม ๕- ฯ
               |๒.๔๐| นาคา สาลา จ สลฬา       ปุณฺฑรีเกตฺถ ปุปฺผิตา
                           ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺตา  โสภนฺติ มม อสฺสเม ฯ
               |๒.๔๑| อสฏฺฐา ๖- อสนา เจตฺถ    มหานามา จ ปุปฺผิตา
                           สาลา จ กงฺคุปุปฺผา จ       โสภนฺติ มม อสฺสเม ฯ
               |๒.๔๒| อมฺพา ชมฺพู จ ติลกา        นิปา ๗- จ สาลกลฺยาณี
                           ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺตา  โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๔๓| อโสกา จ กปิฏฺฐา จ         ภคินิมาลา ๘- จ ปุปฺผิตา
                           ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺตา  โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อจฺฉโกกตรจฺฉกา ฯ   ยุ. คิริทุคฺคํปิ ฯ   ม. ยุ. อติมุตฺตา ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ   ม. ยุ. สตฺตสี ฯ   ม. โสภยนฺตา มมสฺสมํ ฯ   ม. ยุ. อชฺชุนา ฯ
@ ม. นิมฺพา ฯ   ม. คิริมาเลตฺถ ปุปฺผิตา ฯ ยุ. ภคินิมาเลตฺถ ฯ
               |๒.๔๔| กทมฺพา กทลี เจว            อิสิมุคฺคา จ โรปิตา
                           ธุวํ ผลานิ ธาเรนฺติ           โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๔๕| หรีตกา อามลกา             อมฺพา ชมฺพู วิเภทกา ๑-
                           โกลา ภลฺลาตกา เพลฺลา ๒-  ผลิโน มม อสฺสเม ฯ
               |๒.๔๖| อวิทูเร โปกฺขรณี               สุปติตฺถา มโนรมา
                           มนฺทาลเกหิ สญฺฉนฺนา     ปทุมุปฺปลเกหิ จ ฯ
               |๒.๔๗| คพฺภํ คณฺหนฺติ ปทุมา       อญฺเญ ปุปฺผนฺติ เกสริ
                           โอปตฺตกณฺณิกา เจว        ปุปฺผนฺติ มม อสฺสเม ฯ
               |๒.๔๘| ปาฐีนา ปาวุสา มจฺฉา      วลชา ๓- มุญฺชโรหิตา
                           อจฺโฉทกมฺหิ  วิจรํ            โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๔๙| นยิตา อมฺพคนฺธิ จ           อนุกุเล จ เกตกา
                           ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺตา  โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๕๐| มธุภึเสหิ สวนฺติ ๔-          ขีรสปฺปิมุฬาลิภิ
                           ทิพฺพา คนฺธา สมฺปวนฺตา  โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๕๑| ปุฬินา โสภนา ตตฺถ         อากิณฺณา ชลเสวิตา
                           โอปุปฺผา ๕- ปุปฺผิตา เสตา  โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๕๒| ชฏาภารภริตา จ              อชินุตฺตรวาสิโน
                           วากจีรธรา สพฺเพ             โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๕๓| ยุคมตฺตมเปกฺขนฺตา          นิปกา สนฺตวุตฺติโน
                           กามเคเธ ๖- อนเปกฺขา     วสนฺติ มม อสฺสเม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิภีตกา ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ   ม. พิลฺลา ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
@ ม. พลชา ฯ ยุ ชลชา ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. มธุภิสมฺหา สวติ ฯ
@ ม. โอปุปฺผา--สนฺติ ฯ ยุ. โอวฏฺฏา--สนฺติ ฯ  ม. กามโภเค ฯ
               |๒.๕๔| ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา         ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา
                           รโชชลฺลธรา สพฺเพ          วสนฺติ มม อสฺสเม ฯ
               |๒.๕๕| อภิญฺญาปารมิปฺปตฺตา    อนฺตลิกฺเข จราว เต
                           อุคฺคจฺฉนฺตา นภํ เอเต      โสภยนฺติ มมสฺสมํ ฯ
               |๒.๕๖| เตหิ สิสฺเสหิ ปริวุโต          วสามิ ปวเน ๑- ตทา
                           รตฺตินฺทิวํ น ชานามิ         ฌานรติสมปฺปิโต ๒- ฯ
               |๒.๕๗| ภควา ตมฺหิ สมเย           อตฺถทสฺสี มหามุนิ
                           ตมนฺธการํ นาเสนฺโต       อุปฺปชฺชิ โลกนายโก ฯ
               |๒.๕๘| อถ อญฺญตโร สิสฺโส        อาคญฺฉิ มม สนฺติเก
                           มนฺเต อชฺเฌตุกาโม โส    ฉฬงฺคํ นาม ลกฺขณํ ฯ
               |๒.๕๙| พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน    อตฺถทสฺสี มหามุนิ
                           จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต         เทเสสิ อมตํปทํ ฯ
               |๒.๖๐| ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปมุทิโต           ธมฺมนฺตรคณาสโย ๓-
                          อสฺสมา อภินิกฺขมฺม          อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
               |๒.๖๑| พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน     ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ
                           เอถ สพฺเพ คมิสฺสาม        สมฺมาสมฺพุทฺธสนฺติเก ฯ
               |๒.๖๒| โอวาทปฏิการา เต           สทฺธมฺเม ปารมึ คตา
                           สาธูติ สมฺปฏิจฺฉึสุ            อุตฺตมตฺถํ คเวสกา ฯ
               |๒.๖๓| ชฏาภารภริตา เต             อชินุตฺตรวาสิโน
                           อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺตา         นิกฺขมึสุ วนา ตทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วิปิเน ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ   ม. ยุ. สทา ฌานสมปฺปิโต ฯ
@ ม. ยุ. ธมฺมนฺตรคตาสโย ฯ
               |๒.๖๔| ภควา ตมฺหิ สมเย            อตฺถทสฺสี มหายโส
                           จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต         เทเสสิ อมตํปทํ ฯ
               |๒.๖๕| เสตจฺฉตฺตํ คเหตฺวาน        พุทฺธเสฏฺฐสฺส ธารยึ
                           เอกาหํ ธารยิตฺวาน          พุทฺธเสฏฺฐํ อวนฺทิหํ ฯ
               |๒.๖๖| อตฺถทสฺสี ตุ ภควา           โลกเชฏฺโฐ นราสโภ
                          ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา         อิมา คาถา อภาสถ ฯ
               |๒.๖๗| โย เม ฉตฺตมธาเรสิ          ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
                           ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ           สุณาถ มม ภาสโต ฯ
               |๒.๖๘| อิมสฺส ชายมานสฺส          เทวตฺเต อถ มานุเส
                           ธาริสฺสนฺติ สทา ฉตฺตํ       ฉตฺตทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
               |๒.๖๙| สตฺตสตฺตติกปฺปานิ          เทวโลเก รมิสฺสติ
                          สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ        จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
               |๒.๗๐| สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุญฺจ       เทวรชฺชํ กริสฺสติ
                          ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                คณนาโต อสงฺขยํ
               |๒.๗๑| อฏฺฐารเส กปฺปสเต          โคตโม สกฺยปุงฺคโว
                           ตมนฺธการํ นาเสนฺโต       อุปชฺชิสฺสติ จกฺขุมา ฯ
               |๒.๗๒| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                           สพฺพาสเว ปริญฺญาย       นิพฺพายิสฺสตินาสโว ฯ
               |๒.๗๓| ยโต อหํ กมฺมมกํ ๑-        ฉตฺตํ พุทฺธสฺส ธารยึ
                           เอตฺถนฺตเร น ชานามิ      เสตจฺฉตฺตํ อธาริตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. กมฺมกํ ตํ ฯ
               |๒.๗๔| อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ            จริโม วตฺตเต ภโว
                           ฉตฺตธารณมชฺชาสิ           มตฺถเก ๑- นิจฺจกาลิกํ ฯ
               |๒.๗๕| อโห เม สุกตํ กมฺมํ           อตฺถทสฺสิสฺส ตาทิโน
                           สพฺพาสวปริกฺขีโณ          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
               |๒.๗๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
               |๒.๗๗| สฺวาคตํ ๒- วต เม อาสิ     มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
               |๒.๗๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                  อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกฉตฺติโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  เอกฉตฺติยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ตติยํ ติณสูลกฉาทนิยตฺเถราปทานํ (๔๑๓)
     [๓]       |๓.๗๙| ชาติชรญฺจ มรณํ             ปจฺจเวกฺขึ อหํ ตทา
                           เอกโก อภินิกฺขมฺม          ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
               |๓.๘๐| จรมาโน อนุปุพฺเพน        คงฺคาตีรํ อุปาคมึ
                           ตตฺถทฺทสาสึ ปฐวึ           คงฺคาตีเร สปุณฺณกํ ๓- ฯ
               |๓.๘๑| อสฺสมํ ตตฺถ มาเปตฺวา     วสามิ มม อสฺสเม ๔-
                           สุกฺกโต จงฺกโม มยฺหํ       นานาทิชคณายุโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ฉตฺตธารณมชฺชาปิ วตฺตเต ฯ  ยุ. สาคตํ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ยุ. สุปุณฺณตํ ฯ   ม. ยุ. วสามิ อสฺสเม อหํ ฯ
               |๓.๘๒| มมํ อุเปนฺติ จ สตฺตา ๑-  กุชฺชนฺติ จ มโนหรํ
                           รมฺมมาโน สห เตหิ        วสามิ อสฺสเม อหํ ฯ
               |๓.๘๓| มม อสฺสมสามนฺตา        มิคราชา จตุกฺกโม
                           อาสยา อภินิกฺขมฺม        คชฺชิ โส อสนี ๒- วิย ฯ
               |๓.๘๔| นทิเต มิคราเช จ            หาโส เม อุปปชฺชถ
                           มิคราชํ คเวสนฺโต          อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ
               |๓.๘๕| ทิสฺวานาหํ เทวเทวํ         ติสฺสํ โลกคฺคนายกํ
                           หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน     ปูชยึ นาคเกสรํ ฯ
               |๓.๘๖| อุคฺคจฺฉนฺตํว สุริยํ           สาลราชํว ปุปฺผิตํ
                           โอสธีว วิโรจนฺตํ             สนฺถวึ โลกนายกํ ฯ
               |๓.๘๗| ตว ญาเณน สพฺพญฺญุ    โชเตสิ มํ สเทวกํ
                           ตุวํ [๓]- อาราธยิตฺวาน   ชาติยา ปริมุจฺจเร ฯ
               |๓.๘๘| อทสฺสเนน สพฺพญฺญู      พุทฺธานํ สพฺพทสฺสินํ
                          ปตนฺติวีจินิรยํ                ราคโทเสหิ โอตฺถฏา ๔- ฯ
               |๓.๘๙| ตว ทสฺสนมาคมฺม          สพฺพญฺญุโลกนายกํ
                           ปมุจฺจนฺติ ภวา สพฺเพ     ผุสนฺติ อมตํปทํ ฯ
               |๓.๙๐| ยทา พุทฺธา จกฺขุมนฺโต    อุปฺปชฺชนฺติ ปภงฺกรา
                           กิเลเส ฌาปยิตฺวาน       อาโลกํ ทสฺสยนฺติ เต ฯ
               |๓.๙๑| กิตฺตยิตฺวาน สมฺพุทฺธํ      ติสฺสํ โลกคฺคนายกํ
                           หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน     ติณสูลํ อปูชยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มมุเปนฺติ จ วิสฺสตฺถา ฯ   ยุ. เมทนี ฯ   ยุ. หิ ฯ   ม. ยุ. โอผุฏา ฯ
               |๓.๙๒| มม สงฺกปฺปมญฺญาย       ติสฺโส โลกคฺคนายโก
                           สกาสเน นิสีทิตฺวา          อิมา คาถา อภาสถ ฯ
               |๓.๙๓| โย มํ ปุปฺเผหิ ฉาเทสิ       ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
                           ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ           สุณาถ มม ภาสโต ฯ
               |๓.๙๔| ปญฺจวีสติกฺขตฺตุญฺจ ๑-    เทวรชฺชํ กริสฺสติ
                           ปญฺจสตฺตติกฺขตฺตุญฺจ      จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
               |๓.๙๕| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                คณนาโต อสงฺขยํ
                          ตสฺส ๒- กมฺมสฺส นิสฺสนฺโท  ปุปฺผานํ ปูชนาย โส ๓- ฯ
               |๓.๙๖| สายํ ๔- ปาโต จ ยํ โปโส  ปุปฺเผหิ ๕- มํ อฉาทยิ
                          ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต ๖-  ปุรโต ปาตุภวิสฺสติ ฯ
               |๓.๙๗| ยํ ยํ อิจฺฉติ กาเมหิ           ตํ ตํ ปาตุภวิสฺสติ
                           สงฺกปฺปํ ปริปูเรตฺวา         นิพฺพายิสฺสตินาสโว ฯ
               |๓.๙๘| กิเลเส ฌาปยิตฺวาน         สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต
                           เอกาสเน นิสีทิตฺวา         อรหตฺตํ อปาปุณิ ๗- ฯ
               |๓.๙๙| จงฺกมนฺโต นิปชฺชนฺโต       นิสินฺโน อถวา ฐิโต
                           พุทฺธเสฏฺฐํ สริตฺวาน        วิหรามิ  อหํ ตทา ฯ
             |๓.๑๐๐| จีวเร ปิณฺฑปาเต จ         ปจฺจเย สยนาสเน
                           ตตฺถ เม อูนตา นตฺถิ       พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
             |๓.๑๐๑| โส ทานิ ปตฺโต อมตํ       สนฺตํ ปทมนุตฺตรํ
                           สพฺพาสเว ปริญฺญาย     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปญฺจวีสติกฺขตฺตุํ โส ฯ    ม. ตสฺส กมฺมนิสฺสนฺเทน ฯ  ม. ... จ ฯ
@ ม. ยุ. สีสํ นฺหาโต จ ยํ โปโส ฯ   ม. ปุปฺผมากงฺขเต ยทิ ฯ ยุ. ... จยํ ฯ
@ ม. -- สํยุตฺตํ ฯ  ม. ยุ. อปาปุณึ ฯ
         |๓.๑๐๒| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป            ยํ พุทฺธมภิปูชยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๓.๑๐๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓.๑๐๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓.๑๐๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส              วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณสูลกฉาทนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ติณสูลกฉาทนิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  จตุตฺถํ มธุมํสทายกตฺเถราปทานํ (๔๑๔)
     [๔]   |๔.๑๐๖| นคเร พนฺธุมติยา               สูกริโก อโหสหํ
                       อุกฺโกฏกํ รนฺธยิตฺวา            มธุมํสมฺหิ ๑- โอกิรึ ฯ
         |๔.๑๐๗| สนฺนิปาตํ อหํ คนฺตฺวา         เอกปตฺตํ อหํ ๒- คหึ
                        ปูรยิตฺวาน ตํ ปตฺตํ           ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ ฯ
         |๔.๑๐๘| โย ๓- วุฑฺฒเถรตโร ภิกฺขุ     นิยฺยาเทมิ อหํ ตทา
                          อิมินา ปตฺตปูเรน             ลภิสฺสํ ๔- วิปุลํ สุขํ ฯ
         |๔.๑๐๙| ทุเว สมฺปตฺติโย ภุตฺวา         สุกฺกมูเลน โจทิโต
                        ปจฺฉิเม วตฺตมานมฺหิ        กิเลเส ฌาปยิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มธุสปฺปิมฺหิ อากิรึ ฯ  ม. ยุ. คเห สหํ ฯ  ม. ยุ. โยตฺถ -- นิยฺยาเทสิ
@มมํ ตทา ฯ  ม. ยุ. ลภสฺสุ ฯ
         |๔.๑๑๐| ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา         ตาวตึสํ อคญฺฉิหํ
                       ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ          ลภามิ วิปุลํ สุขํ ฯ
         |๔.๑๑๑| มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา           ปุพฺพกมฺมํ อนุสฺสรึ
                       อนฺนปานาภิวสฺโส เม          อติวสฺสติ ตาวเท ฯ
         |๔.๑๑๒| อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ               จริโม วตฺตเต ภโว
                       อิธาปิ อนฺนปานํ เม             วสฺสเต สพฺพกาลิกํ ฯ
         |๔.๑๑๓| เตเนว มธุทาเนน ๑-            สนฺธาวิตฺวา ภเว อหํ
                       สพฺพาสเว ปริญฺญาย          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔.๑๑๔| เอกนวุเต อิโต กปฺเป            ยํ ทานมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             มธุทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔.๑๑๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔.๑๑๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔.๑๑๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มธุมํสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              มธุมํสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มํสทาเนน ฯ
                             ปญฺจมํ นาคปลฺลวกตฺเถราปทานํ (๔๑๕)
     [๕]   |๕.๑๑๘| นคเร พนฺธุมติยา             ราชุยฺยาเน วสามหํ
                       มม อสฺสมสามนฺตา            นิสีทิ โลกนายโก ฯ
         |๕.๑๑๙| นาคปลฺลวมาทาย              พุทฺธสฺส อภิโรปยึ
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน             สุคตํ อภิวาทยึ ฯ
         |๕.๑๒๐| เอกนวุเต อิโต กปฺเป           ยํ ปลฺลวมภิปูชยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๕.๑๒๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕.๑๒๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕.๑๒๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคปลฺลวโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                นาคปลฺลวกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ฉฏฺฐํ เอกทีปิยตฺเถราปทานํ (๔๑๖)
     [๖]   |๖.๑๒๔| ปรินิพฺพุตมฺหิ สุคเต           สิทฺธตฺเถ โลกนายเก
                       สเทวมานุสา สพฺเพ            ปูเชนฺติ ทิปทุตฺตมํ ฯ
         |๖.๑๒๕| อาโรปิเต จ จิตเก               สิทฺธตฺเถ โลกนายเก
                       ยถาสเกน ถาเมน            จิตํ ปูเชนฺติ สตฺถุโน ฯ
         |๖.๑๒๖| อวิทูเร จิตกสฺส                   ทีปํ อุชฺชาลยึ อหํ
                       ยาว อุเทติ สุริโย              ทีปํ เม ตาว ปชฺชลิ ฯ
         |๖.๑๒๗| เตน กมฺเมน สุกเตน            เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ          ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
         |๖.๑๒๘| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ           เอกทีปนฺติ ญายติ
                       ทีปสตสหสฺสานิ               พฺยเมฺห ปชฺชลเร มม ฯ
         |๖.๑๒๙| อุทยนฺโตว สุริโย                 เทโห เม ชลเต ๑- สทา
                       สปฺปภาหิ สรีรสฺส             อาโลโก โหติ เม สทา ฯ
         |๖.๑๓๐| ติโรกุฑฺฑํ ติโรเสลํ                สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ
                       สมนฺตา โยชนสตํ             ปสฺสามิ จกฺขุนา อหํ ฯ
         |๖.๑๓๑| สตฺตสตฺตติกฺขตฺตุํ จ             เทวโลเก รมึ อหํ
                       เอกตึสติกฺขตฺตุํ จ             เทวรชฺชํ อการยึ ฯ
         |๖.๑๓๒| อฏฺฐวีสติกฺขตฺตุํ จ               จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                       ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                   คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
         |๖.๑๓๓| เทวโลกา จวิตฺวาน              นิพฺพตฺติ มาตุกุจฺฉิยํ
                       มาตุกุจฺฉิคตสฺสาปิ           อกฺขิ เม น ๒- วินสฺสติ ฯ
         |๖.๑๓๔| ชาติยา จตุวสฺโสหํ              ปพฺพชึ อนคาริยํ
                       อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต     อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โชตเต ฯ ยุ. ราชเต ฯ  ม. ยุ. น นิมีลติ ฯ
         |๖.๑๓๕| ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธสึ               ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       สพฺเพ กิเลสา สญฺฉินฺนา      เอกทีปสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖.๑๓๖| ติโรกุฑฺฑํ ติโรเสลํ               ปพฺพตญฺจาปิ เกวลํ
                       สมติกฺกมฺม ปสฺสามิ            เอกทีปสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖.๑๓๗| วิสมา เม สมา โหนฺติ          อนฺธกาโร น วิชฺชติ
                       นาหํ ปสฺสามิ ติมิรํ              เอกทีปสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖.๑๓๘| จตุนวุเต อิโต กปฺเป             ยํ ทีปมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             เอกทีปสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖.๑๓๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖.๑๔๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖.๑๔๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทีปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  เอกทีปิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              สตฺตมํ อุจฺฉงฺคปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๑๗)
     [๗]   |๗.๑๔๒| นคเร พนฺธุมติยา               อโหสึ มาลิโก ตทา
                       อุจฺฉงฺคํ ปูรยิตฺวาน              อคมํ อนฺตราปณํ ฯ
         |๗.๑๔๓| ภควา ตมฺหิ สมเย               ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต
                       มหตา อานุภาเวน              นิยฺยาติ โลกนายโก ฯ
         |๗.๑๔๔| ทิสฺวาน โลกปชฺโชตํ             วิปสฺสึ โลกตารณํ
                       ปุปฺผํ ปคฺคยฺห อุจฺฉงฺคา       พุทฺธเสฏฺฐํ อปูชยึ ฯ
         |๗.๑๔๕| เอกนวุเต อิโต กปฺเป           พุทฺธเสฏฺฐํ ๑- อปูชยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๗.๑๔๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗.๑๔๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗.๑๔๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุจฺฉงฺคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                           อุจฺฉงฺคปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                             อฏฺฐมํ ยาคุทายกตฺเถราปทานํ (๔๑๘)
     [๘]   |๘.๑๔๙| อติถึ เม คเหตฺวาน            อาคญฺฉึ คามกํ ตทา
                       สมฺปุณฺณนทิกํ ทิสฺวา          สงฺฆารามํ อุปาคมึ ฯ
         |๘.๑๕๐| อารญฺญกา ธุตธรา ๒-        ฌายิโน ลูขจีวรา
                       วิเวกาภิรตา ธีรา                สงฺฆาราเม วสนฺติ เต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ ฯ   ยุ. ธูตวาทา ฯ
         |๘.๑๕๑| คติ เตสํ อุปจฺฉินฺนา             สุวิมุตฺตาน ตาทินํ
                       ปิณฺฑาย เต น คจฺฉนฺติ        โอรุทฺธนทิกายตึ ๑- ฯ
         |๘.๑๕๒| ปสนฺนจิตฺโต สุมโน             เวทชาโต กตญฺชลี
                       ตณฺฑุลํ ๒- ปคฺคเหตฺวาน     ยาคุทานํ อทาสหํ ฯ
         |๘.๑๕๓| ปจนํ ๓- ยาคุํ ทตฺวาน         ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
                       สกกมฺมาภิรทฺโธหํ              ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
         |๘.๑๕๔| มณิมยญฺจ เม พฺยมฺหํ         นิพฺพตฺตํ ๔- ติทเส คเณ
                       นารีคเณหิ สํหิโต ๕-           โมทามิ พฺยมฺหมุตฺตเม ฯ
         |๘.๑๕๕| เตตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท         เทวรชฺชมการยึ
                       ตึสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺติ             มหารชฺชมการยึ ฯ
         |๘.๑๕๖| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                   คณนาโต อสงฺขยํ
                       เทวโลเก มนุสฺเส วา            อนุโภตฺวา ยสํ ๖- อหํ ฯ
         |๘.๑๕๗| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต            ปพฺพชึ อนคาริยํ
                       สห โอโรปิเต เกเส               สพฺพสมฺปตฺติวิชฺชหํ ฯ
         |๘.๑๕๘| ขยโต วยโต จาปิ                สมฺมสนฺโต กเลวรํ
                       ปุเร สิกฺขาปทาเนน ๗-        อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
         |๘.๑๕๙| สุทินฺนํ เม ทานวรํ               ปาณิชํ ๘- สุปฺปโยชิตํ
                       เตเนว ยาคุทาเนน              ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
         |๘.๑๖๐| โสกํ ปริทฺทวํ พฺยาธึ             ทรถํ จิตฺตตาปนํ
                       นาภิชานามิ อุปฺปนฺนํ          ยาคุทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โอรุทฺธนทิกาย หิ ฯ ยุ. โอรุทฺธนทิกา ยทิ ฯ  ม. ยุ. เม คเหตฺวาน ฯ
@ ม. ยุ. ปญฺจนฺนํ ฯ  ม. นิพฺพตฺติ ฯ   ม. ยุ. สหิโต ฯ  ม. สยํ ฯ
@ ม. สิกฺขาปทาทานา ฯ ยุ. ---  ปทาทาเน ฯ  ม. ยุ. วาณิชํ ฯ
         |๘.๑๖๑| ยาคุํ สงฺฆสฺส ทตฺวาน          ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
                       ปญฺจานิสํเส อนุโภมิ           อโห ยาคุสุยิฏฺฐตา ฯ
         |๘.๑๖๒| อพฺยาธิตา รูปวตา              ขิปฺปํ ธมฺมํ ๑- นิพุชฺฌิตา
                       ลาภิตา อนฺนปานสฺส          อายุ ปญฺจมกํ มม ฯ
         |๘.๑๖๓| โย โกจิ เวทํ ชนยํ                สงฺเฆ ยาคุํ ทเทยฺย โส
                       อิมานิ ปญฺจ ฐานานิ           ปฏิคฺคเณฺหยฺย ปณฺฑิโต ฯ
         |๘.๑๖๔| กรณียํ กตํ สพฺพํ                ภวา อุคฺฆาฏิตา มยา
                       สพฺพาสวา ปริกฺขีณา          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
         |๘.๑๖๕| โส อหํ วิจริสฺสามิ               คามา คามํ ปุรา ปุรํ
                       นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ          ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตํ ฯ
         |๘.๑๖๖| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ               ยํ ทานมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             ยาคุทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๘.๑๖๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๘.๑๖๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๘.๑๖๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ยาคุทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ยาคุทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ธมฺมนิสนฺติตา ฯ
                               นวมํ ปตฺโถทนทายกตฺเถราปทานํ (๔๑๙)
     [๙]   |๙.๑๗๐| วนจารี ปุเร อาสึ                สตตํ วนกมฺมิโก
                       ปตฺโถทนํ คเหตฺวาน            กมฺมนฺตํ อคมาสหํ ฯ
         |๙.๑๗๑| ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ          สยมฺภุํ อปราชิตํ
                       วนา ปิณฺฑาย นิกฺขนฺตํ        ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
         |๙.๑๗๒| ปรกมฺมายเน ยุตฺโต            ปุญฺญญฺจ เม น วิชฺชติ
                       อยํ ปตฺโถทโน อตฺถิ            โภชยิสฺสามิมํ มุนึ ฯ
         |๙.๑๗๓| ปตฺโถทนํ คเหตฺวาน            สยมฺภุสฺส อทาสหํ
                       มม นิชฺฌายมานสฺส           ปริภุญฺชิ มหามุนิ ฯ
         |๙.๑๗๔| เตน กมฺเมน สุกเตน            เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ             ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
         |๙.๑๗๕| ทฺวตฺตึสกฺขตฺตุํ ๑- เทวินฺโท   เทวรชฺชมการยึ
                       เตตฺตึสกฺขตฺตุํ ราชา จ          จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ๒- ฯ
         |๙.๑๗๖| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                  คณนาโต อสงฺขยํ
                       สุขิโต ยสวา โหมิ               ปตฺโถทนสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๙.๑๗๗| ภวาภเว สํสรนฺโต               ลภามิ อมิตํ ธนํ
                       โภเค เม อูนตา นตฺถิ           ปตฺโถทนสฺสิทํ ผลํ ฯ
                       นทีโสตปฏิภาคา                โภคา นิพฺพตฺตเร มม
                       ปริเมตุํ น สกฺโกมิ               ปตฺโถทนสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ ฯ  ม. ยุ. อโหสหํ ฯ
         |๙.๑๗๘| อิมํ ขาท อิมํ ภุญฺช              อิมมฺหิ สยเน สย
                       เตนาหํ สุขิโต โหมิ              ปตฺโถทนสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๙.๑๗๙| เอกนวุเต ๑- อิโต กปฺเป      ยํ ทานมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             ปตฺโถทนสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๙.๑๘๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๙.๑๘๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ             มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๙.๑๘๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปตฺโถทนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                             ปตฺโถทนทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ทสมํ มญฺจทายกตฺเถราปทานํ (๔๒๐)
     [๑๐]   |๑๐.๑๘๓| ปรินิพฺพุเต การุณิเก      สิทฺธตฺเถ โลกนายเก
                          วิตฺถาริเก ปาวจเน            เทวมนุสฺสสกฺกเต ฯ
         |๑๐.๑๘๔| จณฺฑาโล อาสหํ ตตฺถ       อาสนฺทิปีฐการโก
                          เตน กมฺเมน ชีวามิ           เตน โปเสมิ ทารเก ฯ
         |๑๐.๑๘๕| อาสนฺทึ สุกตํ กตฺวา          ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
                          สยเมว อุปคนฺตฺวา           ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จตุนฺนวุติโต กปฺเป ฯ
         |๑๐.๑๘๖| เตน กมฺเมน สุกเตน         เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
         |๑๐.๑๘๗| เทวโลกํ คโต สนฺโต          โมทามิ ติทเส คเณ
                          สยนานิ มหคฺฆานิ           นิพฺพตฺตนฺติ ยถิจฺฉกํ ฯ
         |๑๐.๑๘๘| ปญฺญาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท   เทวรชฺชมการยึ
                          อสีติกฺขตฺตุํ ราชา จ          จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
         |๑๐.๑๘๙| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                คณนาโต อสงฺขยํ
                          สุขิโต ยสวา โหมิ             มญฺจทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๑๐.๑๙๐| เทวโลกา จวิตฺวาน           เอมิ เจ มานุสํ ภวํ
                          มหารหา สุสยนา             สยเมว ภวนฺติ เม ฯ
         |๑๐.๑๙๑| อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ           จริโม วตฺตเต ภโว
                         อชฺชาปิ สยนกาเล             สยนํ อุปติฏฺฐหิ ฯ
         |๑๐.๑๙๒| จตุนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ ทานํ อททึ ตทา
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          มญฺจทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๑๐.๑๙๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๑๐.๑๙๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๑๐.๑๙๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มญฺจทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 มญฺจทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                      ภทฺทาลี เอกฉตฺโต จ            ติณสูโล จ มํสโท
                      นาคปลฺลวโก ทีปํ                อุจฺฉงฺคิ ยาคุทายโก ฯ
                      ปตฺโถทนิ มญฺจทโท             คาถาโย คณิตา วิสา
                      เทฺว สตานิ จ คาถานํ           คาถา เจกา ตทุตฺตริ ฯ
                                   ภทฺทาลิวคฺโค ทฺวาจตฺตาฬีสโม ฯ
                                           ---------------------
                                    เตจตฺตาฬีโส สกึสมฺมชฺชกวคฺโค
                                ปฐมํ สกึสมฺมชฺชกตฺเถราปทานํ (๔๒๑)
     [๑๑]   |๑๑.๑| วิปสฺสิโน ภควโต             ปาฏลึ โพธิมุตฺตมํ
                    ทิสฺวาว ตํ ปาทปคฺคํ             ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
         |๑๑.๒| สมฺมชฺชนึ คเหตฺวาน            โพธึ สมฺมชฺชิ ตาวเท
                    สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ โพธึ           อวนฺทึ ปาฏลึ อหํ ฯ
         |๑๑.๓| ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา          สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
                    นมสฺสมาโน ตํ โพธึ              คญฺฉึ ปฏิกุฏึ อหํ ฯ
         |๑๑.๔| จาริมคฺเคน ๑- คจฺฉามิ         สรนฺโต โพธิมุตฺตมํ
                    อชคโร มํ ปีเฬติ                   โฆรรูโป มหพฺพโล ฯ
         |๑๑.๕| อาสนฺเน เม กตํ กมฺมํ           ผเลน โตสยี มมํ
                    กเลวรํ เม คิลติ                    เทวโลเก รมามหํ ฯ
         |๑๑.๖| อนาวิลํ มม จิตฺตํ                 วิสุทฺธํ ปณฺฑรํ สทา
                    โสกสลฺลํ น ชานามิ              จิตฺตสนฺตาปนํ มม ฯ
         |๑๑.๗| กุฏฺฐํ คณฺโฑ กิลาโส จ          อปมาโร วิตจฺฉิกา
                    ททฺทุ กณฺฑุ จ เม นตฺถิ         ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ ฯ
         |๑๑.๘| โสโก จ ปริฬาโห จ              หทเย เม น วิชฺชติ
                     อภนฺตํ ๒- อุชุกํ จิตฺตํ            ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ตาทิมคฺเคน ฯ ยุ. จาริมมคฺเคน ฯ  ยุ. อสตฺตํ ฯ
         |๑๑.๙| สมาธึ ๑- ปุน ปชฺชามิ          วิสุทฺธํ ๒- โหติ มานสํ
                     ยํ ยํ สมาธึ อิจฺฉามิ             โส โส สมฺปชฺชเต มม ฯ
         |๑๑.๑๐| รชนีเย น รชฺชามิ              อโถ โทสนิเยสุ จ
                       โมหนีเย น มุยฺหามิ           ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ ฯ
         |๑๑.๑๑| เอกนวุเต อิโต กปฺเป         ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ผลํ สมฺมชฺชนายิทํ ฯ
         |๑๑.๑๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๑๑.๑๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๑๑.๑๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สกึสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               สกึสมฺมชฺชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ทุติยํ เอกทุสฺสทายกตฺเถราปทานํ (๔๒๒)
     [๑๒]   |๑๒.๑๕| นคเร หํสวติยา            อโหสึ ติณหารโก
                       ติณหาเรน ชีวามิ              เตน โปเสมิ ทารเก ฯ
         |๑๒.๑๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน         สพฺพธมฺมาน ปารคู
                        ตมนฺธการํ นาเสตฺวา        อุปฺปชฺชิ โลกนายโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สมาธีสุ น มชฺชามิ ฯ ยุ. น สชฺชามิ ฯ  ม. วิสทํ ฯ
         |๑๒.๑๗| สเก ฆเร นิสีทิตฺวา            เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท
                       พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน     เทยฺยธมฺโม น วิชฺชติ ฯ
         |๑๒.๑๘| อิทํ เม สาฏกํ เอกํ             นตฺถิ เม โกจิ ทายโก
                       ทุกฺโข นิรยสมฺผสฺโส          โรปยิสฺสามิ ทกฺขิณํ ฯ
         |๑๒.๑๙| เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน           สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ
                       เอกํ ทุสฺสํ คเหตฺวาน          พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ ฯ
         |๑๒.๒๐| เอกํ ทุสฺสํ ททิตฺวาน          อุกฺกุฏฺฐึ สมฺปวตฺตยึ
                       ยทิ พุทฺโธ ตุวํ วีร               ตาเรหิ มํ มหามุนิ ฯ
         |๑๒.๒๑| ปทุมุตฺตโร โลกวิทู            อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                       มมํ ทานํ ปกิตฺเตนฺโต        อกา เม อนุโมทนํ ฯ
         |๑๒.๒๒| อิมินา เอกทุสฺเสน            เจตนาปณิธีหิ จ
                       กปฺปสตสหสฺสานิ             วินิปาตํ น คจฺฉติ ฯ
         |๑๒.๒๓| ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท        เทวรชฺชํ กริสฺสติ
                       เตตฺตึสกฺขตฺตุํ ราชา จ        จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
         |๑๒.๒๔| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                 คณนาโต อสงฺขยํ
                       เทวโลเก มนุสเส วา          สํสรนฺโต ตุวํ ภเว ฯ
         |๑๒.๒๕| รูปวา คุณสมฺปนฺโน          อนุวตฺตนฺตเทหวา
                       อกฺโขภํ อมิตํ ทุสฺสํ            ลภิสฺสติ ยถิจฺฉกํ ฯ
         |๑๒.๒๖| อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ        ชลชุตฺตมนามโก ๑-
                       นภํ อพฺภุคฺคมิ ธีโร            หํสราชาว อมฺพเร ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ชลชุตฺตมนายโก ฯ
         |๑๒.๒๗| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ            เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                       โภเค เม อูนตา นตฺถิ         เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๑๒.๒๘| ปทุทฺธาเร ปทุทฺธาเร         ทุสฺสํ นิพฺพตฺตเต มม
                       เหฏฺฐา ทุสฺสมฺหิ ติฏฺฐาหิ    อุปริจฺฉทนํ มม ฯ
         |๑๒.๒๙| จกฺกวาฬํ อุปาทาย            สกานนํ สปพฺพตํ
                       อิจฺฉมาโน อหํ อชฺช           ทุสฺเสนจฺฉาทเยยฺย ตํ ฯ
         |๑๒.๓๐| เตเนว เอกทุสฺเสน             สํสรนฺโต ภวาภเว
                       สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน      สํสรามิ ภวาภเว ฯ
         |๑๒.๓๑| วิปากํ เอกทุสฺสสฺส            อชฺฌคํ ๑- ตตฺถ ภิกฺขุตํ
                       อยํปิ ๒- ปจฺฉิมา ชาติ       วิปจฺจติ อิธาปิ เม ฯ
         |๑๒.๓๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป        ยํ ทุสฺสมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           เอกทุสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๑๒.๓๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๑๒.๓๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๑๒.๓๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกทุสฺสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              เอกทุสฺสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นาชฺฌคํ กตฺถ จิกฺขยํ ฯ  ม. อยํ เม อนฺติมา ชาติ ฯ
                               ตติยํ เอกาสนทายกตฺเถราปทานํ (๔๒๓)
     [๑๓]   |๑๓.๓๖| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร        กสิโก ๑- นาม ปพฺพโต
                        อสฺสโม สุกโต มยฺหํ         ปณฺณสาลา สุมาปิตา ฯ
          |๑๓.๓๗| นารโท นาม นาเมน         กสฺสโป อิติ มํ วิทู
                        สุทฺธิมคฺคํ คเวสนฺโต         วสามิ กสิเก ตทา ฯ
          |๑๓.๓๘| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน        สพฺพธมฺมาน ปารคู
                        วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ         อาคญฺฉิ อนิลญฺชสา ฯ
          |๑๓.๓๙| วนคฺเค คจฺฉมานสฺส         ทิสฺวา รํสึ มเหสิโน
                        กฏฺฐมญฺจํ ปญฺญาเปตฺวา  อชินญฺจ อปตฺถรึ ฯ
          |๑๓.๔๐| อาสนํ ปญฺญาเปตฺวาน     สีเส กตฺวาน อญฺชลึ
                        โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา         อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
          |๑๓.๔๑| สลฺลกตฺโต ตุวํ ธีร             อาตุรานํ ติกิจฺฉโก
                        มม ราคปเรตสฺส ๒-          ติกิจฺฉํ เทหิ นายก ฯ
          |๑๓.๔๒| ปุญฺญตฺถิกา ๓- เย ปสฺสนฺติ    พุทฺธเสฏฺฐํ ตุวํ มุนิ
                        ธุวตฺถสิทฺธึ ปปฺโปนฺติ        เอเตสํ อชโร ภเว ฯ
          |๑๓.๔๓| น เม เทยฺยํ ๔- ตว อตฺถิ    ปวตฺตผลโภชหํ
                        อิทํ เม อาสนํ อตฺถิ           นิสีท กฏฺฐมญฺจเก ฯ
          |๑๓.๔๔| นิสีทิ ตตฺถ ภควา             อฉมฺภิโตว เกสรี
                        มุหุตฺตํ วีตินาเมตฺวา         อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โคสิโต ฯ ยุ. โกสิโก ฯ  ม. ยุ. โรคปเรตสฺส ฯ  ม. ยุ.
@กลฺลตฺถิกา ฯ  ม. เทยฺยธมฺโม อตฺถิ ฯ
          |๑๓.๔๕| วิสฺสฏฺโฐ โหหิ มา ภายิ     ลทฺโธ โชติรโส ตยา
                         ยํ ตุยฺหํ ปตฺถิตํ สพฺพํ        ปริปูเรสฺสตาสนํ ๑- ฯ
          |๑๓.๔๖| น ๒- โถกํ สุกตํ ปุญฺญํ     ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
                        สกฺกา อุทฺธริตุํ อตฺตา        ยสฺส จิตฺตํ สุนีหิตํ ๓- ฯ
          |๑๓.๔๗| อิมินา อาสนทาเนน        เจตนาปณิธีหิ จ
                        กปฺปสตสหสฺสานิ            วินิปาตํ น คจฺฉติ ฯ
          |๑๓.๔๘| ปญฺญาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท   เทวรชฺชํ กริสฺสติ
                        อสีติกฺขตฺตุํ ราชา จ           จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
          |๑๓.๔๙| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                คณนาโต อสงฺขยํ
                        สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา       สํสาเร สํสริสฺสติ ฯ
          |๑๓.๕๐| อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ        ชลชุตฺตมนามโก
                        นภํ อพฺภุคฺคมิ ธีโร           หํสราชาว อมฺพเร ฯ
          |๑๓.๕๑| หตฺถิยานํ อสฺสยานํ          สรถํ สนฺทมานิกํ
                        ลภามิ สพฺพเมเวตํ           เอกาสนสฺสิทํ ผลํ ฯ
          |๑๓.๕๒| กานนํ ปวิสิตฺวาน            ยทา อิจฺฉามิ อาสนํ
                        มม สงฺกปฺปมญฺญาย       ปลฺลงฺโก อุปติฏฺฐติ ฯ
          |๑๓.๕๓| วาริมชฺฌคโต สนฺโต         ยทา อิจฺฉามิ อาสนํ
                        มม สงฺกปฺปมญฺญาย       ปลฺลงฺโก อุปติฏฺฐติ ฯ
           |๑๓.๕๔| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ           เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                         ปลฺลงฺกสตสหสฺสานิ        ปริวาเรนฺติ มํ สทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปริปูริสฺสตินาคเต ฯ  ม. น โมฆํ ตํ กตํ ตุยฺหํ ฯ ยุ. น โถกํ ตํ
@กตํ ตุยฺหํ ฯ  ม. ยุ. ปณีหิตํ ฯ
          |๑๓.๕๕| ทุเว ภเว สํสรามิ              เทวตฺเต อถ มานุเส
                        ทุเว กุเล จ ชายามิ           ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ ฯ
          |๑๓.๕๖| เอกาสนํ ททิตฺวาน           ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
                        ธมฺมปลฺลงฺกมญฺญาย ๑-  วิหรามิ อนาสโว ฯ
          |๑๓.๕๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ทานมททึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          เอกาสนสฺสิทํ ผลํ ฯ
          |๑๓.๕๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
          |๑๓.๕๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
          |๑๓.๖๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกาสนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                เอกาสนทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              จตุตฺถํ สตฺตกทมฺพปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๒๔)
     [๑๔]   |๑๔.๖๑| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร        กทมฺโพ ๒- นาม ปพฺพโต
                        ตสฺมึ ปพฺพตปสฺสมฺหิ ๓-   สตฺต พุทฺธา วสึสุ เต ฯ
          |๑๔.๖๒| กทมฺพปุปฺผํ ๔- ทิสฺวาน    ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลึ
                        สตฺต มาลานิ คเหตฺวา      ปุณฺณจิตฺเตน ๕- โอกิรึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ...มาทาย ฯ  ม. กุกฺกุโฏ ... ฯ  ม. ...ปาทมฺหิ ฯ
@ ม. ยุ. กทมฺพํ ปุปฺผิตํ ... ฯ  ม. ยุ. ปุญฺญจิตฺเตน ฯ
          |๑๔.๖๓| เตน กมฺเมน สุกเตน         เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ          ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
          |๑๔.๖๔| จตุนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
          |๑๔.๖๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
          |๑๔.๖๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
          |๑๔.๖๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สตฺตกทมฺพปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              สตฺตกทมฺพปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ปญฺจมํ โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๒๕)
     [๑๕]   |๑๕.๖๘| วนกมฺมิโก ปุเร อาสึ     ปิตุเปตามเหนหํ ๑-
                        ปสุมาเรน ๒- ชีวามิ         กุสลํ เม น วิชฺชติ ฯ
          |๑๕.๖๙| มม อาสยสามนฺตา          ติสฺโส โลกคฺคนายโก
                        ปทานิ ตีณิ ทสฺเสสิ           อนุกมฺปาย จกฺขุมา ฯ
          |๑๕.๗๐| อกฺกนฺเต จ ปเท ทิสฺวา      ติสฺสนามสฺส สตฺถุโน
                        หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน       ปเท จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ปิตุมาตุมเตนหํ ฯ  ยุ. ปรรุหิเรน ฯ
          |๑๕.๗๑| โกรณฺฑํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา      ปาทปํ ธรณีรุหํ
                        สโกฏิกํ ๑- คเหตฺวาน       ปทเสฏฺฐํ อปูชยึ ฯ
          |๑๕.๗๒| เตน กมฺเมน สุกเตน         เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ          ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
          |๑๕.๗๓| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ           เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                        โกรณฺฑวณฺณโกเยว         สปฺปภาโส ๒- ภวามหํ ฯ
          |๑๕.๗๔| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ปทปูชายิทํ ผลํ ฯ
          |๑๕.๗๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
          |๑๕.๗๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
          |๑๕.๗๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกรณฺฑปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ฉฏฺฐํ ฆฏมณฺฑทายกตฺเถราปทานํ (๔๒๖)
     [๑๖]   |๑๖.๗๘| สุจินฺติตํ ภควนฺตํ          โลกเชฏฺฐํ นราสภํ
                        อุปวิฏฺฐํ มหารญฺญํ          วาตาพาเธน ปีฬิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สโกสกํ ฯ ยุ. สโกฏกํ ฯ  ม. สุปฺปภาโส ฯ
         |๑๖.๗๙| ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวาน   ฆฏมณฺฑํ อุปานยึ
                        กตตฺตา อปจิตตฺตา ๑- จ  คงฺคา ภาคีรสี ๒- อยํ ฯ
         |๑๖.๘๐| มหาสมุทฺทา จตฺตาโร        ฆฏํ สมฺปชฺชเร มม
                       อยญฺจ ปฐวี โฆรา             อปฺปมาณา อสงฺขยา ฯ
         |๑๖.๘๑| มม สงฺกปฺปมญฺญาย        ภวเต มธุสกฺขรา
                       จตุทฺทิสา ๓- อิเม รุกฺขา     ปาทปา ธรณีรุหา ฯ
         |๑๖.๘๒| มม สงฺกปฺปมญฺญาย        กปฺปรุกฺขา ภวนฺติ เต
                       ปญฺญาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท    เทวรชฺชมการยึ ฯ
         |๑๖.๘๓| เอกปญฺญาสกฺขตฺตุญฺจ      จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                       ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                 คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
         |๑๖.๘๔| จตุนวุเต อิโต กปฺเป           ยํ ทานมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           ฆฏมณฺฑสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๑๖.๘๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๑๖.๘๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๑๖.๘๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ฆฏมณฺฑทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ฆฏมณฺฑทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาจิตตฺตา จ ฯ  ม. ภาคีรถี ฯ  ม. ยุ. จาตุทฺทีปา ฯ
                                สตฺตมํ เอกธมฺมสวนิยตฺเถราปทานํ (๔๒๗)
     [๑๗]   |๑๗.๘๘| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน    สพฺพธมฺมาน ปารคู
                         จตุสจฺจํ ปกาเสนฺโต         สนฺตาเรสิ พหุํ ชนํ ฯ
           |๑๗.๘๙| อหํ เตน สมเยน              ชฏิโล อุคฺคตาปโน
                         ธุนนฺโต วากจีรานิ           คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา ฯ
           |๑๗.๙๐| พุทฺธเสฏฺฐสฺส อุปริ          คนฺตุํ น วิสหามหํ
                         ปกฺขีว เสลมาสชฺช           คมนํ น ลภามหํ ฯ
           |๑๗.๙๑| อุทเก โธปยิตฺวาน ๑-      เอวํ คจฺฉามิ อมฺพเร
                         น เม อิทํ ภูตปุพฺพํ          อิริยาปถวิโกปนํ ฯ
           |๑๗.๙๒| หนฺท เม ตํ คเวสิสฺสํ        อปฺเปวตฺถํ ลเภยฺยหํ
                         โอโรหนฺโต อนฺตลิกฺขา     สทฺทมสฺโสสิ สตฺถุโน ฯ
           |๑๗.๙๓| สเรน รชนีเยน                สวนีเยน วตฺตุนา ๒-
                         อนิจฺจตํ กเถนฺตสฺส          ตญฺเญว อุคฺคหึ ตทา ฯ
                         อนิจฺจสญฺญมุคฺคยฺห        อคมาสึ มมสฺสมํ
           |๑๗.๙๔| ยาวตายุํ วสิตฺวาน           ตตฺถ กาลํ กโต อหํ ฯ
                         จริเม วตฺตมานมฺหิ           สทฺธมฺมสฺสวนํ สรึ
           |๑๗.๙๕| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ ฯ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ
           |๑๗.๙๖| ตึสกปฺปสหสฺสานิ           เทวโลเก รมึ อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โวกฺกมิตฺวาน ฯ ยุ. โวมิสิตฺวาน ฯ  ม. ยุ. วคฺคุนา ฯ
                          เอกปญฺญาสกฺขตฺตุญฺจ   เทวรชฺชมการยึ
           |๑๗.๙๗| เอกตึสติกฺขตฺตุญฺจ ๑-       จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
                         ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                 คณนาโต อสงฺขยํ
           |๑๗.๙๘| อนุโภมิ สกํ ปุญฺญํ            สุขิโตหํ ภวาภเว ฯ
                         อนุสฺสรามิ ตํ สญฺญํ           สํสรนฺโต ภวาภเว
                         น เกนจิหํ ๒- วิชฺฌามิ        นิพฺพานํ อจฺจุตํ ปทํ ฯ
           |๑๗.๙๙| ปิตุ เคเห นิสีทิตฺวา            สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย
                         กถํ โส ปริทีเปนฺโต            อนิจฺจํ ๓- ตตฺถุทาหริ ฯ
           |๑๗.๑๐๐| อนิจฺจา วต สงฺขารา        อุปฺปาทวยธมฺมิโน
                           อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ    เตสํ วูปสโม สุโข ฯ
           |๑๗.๑๐๑| สห คาถํ สุณิตฺวาน         สพฺพสญฺญํ ๔- อนุสฺสรึ
                           เอกาสเน นิสีทิตฺวา         อรหตฺตมปาปุณึ ฯ
           |๑๗.๑๐๒| ชาติยา สตฺตวสฺเสน        อรหตฺตํ อปาปุณึ
                            อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ       ธมฺมสฺสวนสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๗.๑๐๓| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ ธมฺมํ อสุณึ ตทา
                           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ธมฺมสฺสวนสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๗.๑๐๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๗.๑๐๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอกวีสติกฺขตฺตุญฺจ ฯ  ม. ยุ. น โกฏึ ปฏิวิชฺฌามิ  ม. อนิจจตมุทาหริ ฯ
@ยุ. อนิจฺจํ วตฺถุทาหรึ ฯ  โป. ม. ยุ. ปุพฺพสญฺญมนุสฺสรึ ฯ
           |๑๗.๑๐๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกธมฺมสวนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              เอกธมฺมสวนิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 อฏฺฐมํ สุจินฺติตตฺเถราปทานํ (๔๒๘)
     [๑๘]   |๑๘.๑๐๗| นคเร หํสวติยา          อโหสึ กสโก ตทา
                           กสิกมฺเมน ชีวามิ          เตน โปเสมิ ทารเก ฯ
          |๑๘.๑๐๘| สุสมฺปนฺนํ ตทา เขตฺตํ     ธญฺญํ เม ผลินํ อหุ
                           ปากกาเลว สมฺปตฺเต     เอวํ จินฺเตสหํ ตทา ฯ
          |๑๘.๑๐๙| น ๑- เมจฺฉนฺนํ น ปฏิรูปํ  ชานนฺตสฺส คุณาคุณํ
                           โยหํ สงฺเฆ อทตฺวาน      อคฺคํ ภุญฺเชยฺยมตฺตนา ๒- ฯ
          |๑๘.๑๑๐| สมฺพุทฺโธ อสโม โลเก    ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ
                           ตโต จ ภาวิโต สงฺโฆ      ปุญฺญกฺเขตฺตํ ๓- อนุตฺตรํ ฯ
          |๑๘.๑๑๑| ตตฺถ ทสฺสามิหํ ทานํ     นวสสฺสํ ปุเร ปุเร
                           เอวาหํ  จินฺตยิตฺวาน      หฏฺโฐ ปีติกมานโส ๔- ฯ
          |๑๘.๑๑๒| เขตฺตโต ธญฺญมาหริตฺวา  สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมึ
                           อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ        โลกเชฏฺฐํ นราสภํ ฯ
                           วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท   อิทํ วจนมพฺรวึ
          |๑๘.๑๑๓| นวสสฺสญฺจ สมฺปนฺนํ      อิธ โหสิ จ ตฺวํ ๕- มุเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นจฺฉนฺนํ ฯ   ม. ภุญฺเชยฺย เจ ตทา ฯ ยุ. ภุญฺเชยฺย มํ ตทา ฯ
@ ม. ยุ. ปุญฺญกฺเขตโต อนุตฺตโร ฯ  ม. ยุ. ปิณิตมานโส ฯ  ม. อายาโคสิ
@โคสิ จ ตุวํ มุเน ฯ ยุ. อายาโยปิ ... ฯ
                            อนุกมฺปํ อุปาทาย         อธิวาเสหิ จกฺขุม
           |๑๘.๑๑๔| ปทุมุตฺตโร โลกวิทู        อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห ฯ
                           มม สงฺกปฺปมญฺญาย     อิทํ วจนมพฺรวิ
           |๑๘.๑๑๕| จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา     จตฺตาโร จ ผเล ฐิตา ฯ
                            เอส สงฺโฆ อุชุภูโต        ปญฺญาสีลสมาหิโต
                            ยชนฺตานํ มนุสฺสานํ      ปุญฺญเปกฺขาน ปาณินํ ฯ
           |๑๘.๑๑๖| กโรตํ อุปจิกํ ๑- ปุญฺญํ  สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ
                            ตสฺมึ สงฺเฆ จ ทาตพฺพํ   ตว สสฺสํ ตเถตรํ ฯ
           |๑๘.๑๑๗| สงฺฆโต อุทฺทิสิตฺวาน     ภิกฺขู เนตฺวา สกํ ฆรํ
                            ปฏิยตฺตํ ฆเร สนฺตํ        ภิกฺขุสงฺฆสฺส เทหิ ตฺวํ ฯ
           |๑๘.๑๑๘| สงฺฆโต อุทฺทิสิตฺวาน     ภิกฺขู เนตฺวานหํ ฆรํ
                            ยํ ฆเร ปฏิยตฺตํ เม        ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ
           |๑๘.๑๑๙| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                            ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๑๘.๑๒๐| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ    โสวณฺณํ สุปภสฺสรํ
                            สฏฺฐิโยชนมุพฺเพธํ         ตึสโยชนวิตฺถตํ ฯ
                                        เอกูนวีสติมํ ภาณวารํ ฯ
           |๑๘.๑๒๑| อากิณฺณํ ภวนํ มยฺหํ     นารีคณสมากุลํ
                            ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ   วสามิ ติทเส อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. กโรโต ปธิกํ ฯ ยุ. กโรนฺตํ โอปธิกํ ฯ
           |๑๘.๑๒๒| สตานํ ตึสกฺขตฺตุํ ๑- จ       เทวรชฺชมการยึ
                           สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ      เทวรชฺชมการยึ ฯ
           |๑๘.๑๒๓| สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ      จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                           ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
           |๑๘.๑๒๔| ภวาภเว สํสรนฺโต             ลภามิ อมิตํ ธนํ
                           โภเค เม อูนตา นตฺถิ        นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๒๕| หตฺถิยานํ อสฺสยานํ          สิวิกํ สนฺทมานิกํ
                           ลภามิ สพฺพเมเวตํ            นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๒๖| นววตฺถํ นวผลํ                  นวคฺครสโภชนํ
                           ลภามิ สพฺพเมเวตํ            นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๒๗| โกเสยฺยํ กมฺพลิยานิ         โขมกปฺปาสิกานิ จ
                           ลภามิ สพฺพเมเวตํ            นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๒๘| ทาสีคณํ ทาสคณํ             นาริโย สมลงฺกตา
                           ลภามิ สพฺพเมเวตํ            นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๒๙| น มํ สีตํ ว อุณฺหํ วา          ปริฬาโห น วิชฺชติ
                           อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ             หทเย เม น วิชฺชติ ฯ
           |๑๘.๑๓๐| อิมํ ขาท อิมํ ภุญฺช           อิมมฺหิ สยเน สย
                           ลภามิ สพฺพเมเวตํ            นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๓๑| อยํ ปจฺฉิมโก ทานิ            จริโม วตฺตเต ภโว
                           อชฺชาปิ เทยฺยธมฺโม ๒- เม   มมํ ๓- โตเสติ สพฺพทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตีณิกฺขตฺตุญฺจ ฯ  ยุ. เทยฺยธมฺเม ฯ  ม. ยุ. ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๓๒| นวสสฺสํ ททิตฺวาน            สงฺเฆ คณวรุตฺตเม
                           อฏฺฐานิสํเส อนุโภมิ         กมฺมานุจฺฉวิเก มม ฯ
           |๑๘.๑๓๓| วณฺณวา ยสวา โหมิ         มหาโภโค อนีติโก
                           มหาภกฺโข ๑- สทา โหมิ   อเภชฺชปริโส สทา ฯ
           |๑๘.๑๓๔| สพฺเพ มํ อปจายนฺติ         เยเกจิ ปฐวิสฺสิตา
                           เทยฺยธมฺโม จ โยโกจิ        ปุเร ปุเร ลภามิหํ ฯ
           |๑๘.๑๓๕| ภิกฺขุสงฺฆสฺส วา มชฺเฌ     พุทฺธเสฏฺฐสฺส สมฺมุขา
                           สพฺเพปิ สมติกฺกมฺม         เทนฺติ มเมว ทายกา ฯ
           |๑๘.๑๓๖| ปฐมํ นวสสฺสญฺหิ             ทตฺวา สงฺเฆ คณุตฺตเม
                           อิมานิสํเส อนุโภมิ            นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๓๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ทานมททึ ตทา
                           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          นวสสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๘.๑๓๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๘.๑๓๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๘.๑๔๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุจินฺติโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  สุจินฺติตตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มหาปกฺโข ฯ
                            นวมํ โสณฺณกึกณิยตฺเถราปทานํ ๑- (๔๒๙)
     [๑๙]   |๑๙.๑๔๑| สทฺธาย อภินิกฺขมฺม    ปพฺพชึ อนคาริยํ
                           วากจีรธโร อาสึ             ตโปกมฺมมปสฺสิโต ฯ
           |๑๙.๑๔๒| อตฺถทสฺสี ตุ ภควา         โลกเชฏฺโฐ นราสโภ
                           อุปฺปชฺชิ ตมฺหิ สมเย       ตารยนฺโต มหาชนํ ฯ
           |๑๙.๑๔๓| พลญฺจ วต เม ขีณํ         พฺยาธินา ปรเมนหํ ๒-
                           พุทฺธเสฏฺฐํ สริตฺวาน       ปุฬิเน ถูปมุตฺตมํ ฯ
           |๑๙.๑๔๔| กริตฺวา หฏฺฐจิตฺโตหํ       สหเสน ๓- สโมกิรึ
                           โสณฺณกึกณิปุปฺผานิ      อุทคฺคมนโส อหํ ฯ
           |๑๙.๑๔๕| สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ      ถูปํ ปริจรึ อหํ
                           เตน เจโตปสาเทน         อตฺถทสฺสิสฺส ตาทิโน ฯ
           |๑๙.๑๔๖| เทวโลกํ คโต สนฺโต        ลภามิ วิปุลํ สุขํ
                           สุวณฺณวณฺโณ ตตฺถาสิ   พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๙.๑๔๗| อสีติโกฏิโย มยฺหํ          นาริโย สมลงฺกตา
                           สทา มยฺหํ อุปฏฺฐนฺติ     พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๙.๑๔๘| สฏฺฐี ตุริยสหสฺสานิ        เภริโย ปณวาปิจ
                           สงฺขา จ เทณฺฑิมา ตตฺถ  วคฺคู วชฺชนฺติ ทุนฺทุภิ ฯ
           |๑๙.๑๔๙| จุลฺลาสีติสหสฺสานิ         หตฺถิโย สมลงฺกตา
                           ติธปฺปภินฺนา มาตงฺคา   กุญฺชรา สฏฺฐิหายนา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โสวณฺณ... ฯ  ม. ปรเมน ตํ ฯ  ม. สหตฺเถน ฯ
           |๑๙.๑๕๐| เหมชาลาภิสญฺฉนฺนา      อุปฏฺฐานํ กโรนฺติ เม
                           พลกาเย ภเว ๑- เจว       อูนตา เม น วิชฺชติ ฯ
           |๑๙.๑๕๑| โสณฺณกึกณิปุปฺผานํ        วิปากํ อนุโภมิหํ
                           อฏฺฐปญฺญาสกฺขตฺตุํ จ     เทวรชฺชมการยึ ฯ
           |๑๙.๑๕๒| เอกสตฺตติกฺขตฺตุญฺจ        จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                           ปฐพฺยา รชฺชํ เอกสตํ       มหิยา การยึ อหํ ฯ
           |๑๙.๑๕๓| โส ทานิ ปตฺโต อมตํ        คมฺภีรํ ๒- ทุทฺทสํ ปทํ
                           สํโยชนา ปริกฺขีณา          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
           |๑๙.๑๕๔| อฏฺฐารเส กปฺปสเต          ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ
                           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๙.๑๕๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๙.๑๕๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๙.๑๕๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสณฺณกึกณิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              โสณฺณกึกณิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. คเช ฯ  ม. ยุ. อสงฺขตํ สุทุทฺทสํ ฯ
                         ทสมํ โสวณฺณโกนฺตริกตฺเถราปทานํ ๑- (๔๓๐)
     [๒๐]   |๒๐.๑๕๘| มโนภาวนิยํ พุทฺธํ     อตฺตทนฺตํ สมาหิตํ
                       อิริยมานํ พฺรหฺมปเถ         จิตฺตวูปสเม รตํ ฯ
      |๒๐.๑๕๙| นิติณฺณโอฆ สมฺพุทฺธํ        ฌายึ ฌานรตํ มุนึ
                       อุปวิฏฺฐํ ๒- สมาปตฺตึ       อินฺทฺริยสํวรปฺปหํ ๓- ฯ
      |๒๐.๑๖๐| อลาวุโนทกํ คยฺห             พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมึ
                       พุทฺธปาเท โธวิตฺวาน        อลาวุกมทาสหํ ฯ
      |๒๐.๑๖๑| อาณาเปสิ จ สมฺพุทฺโธ      ปทุมุตฺตรนามโก
                       อิมิโมทกมาหตฺวา            ปาทมูเล ฐเปหิ เม ฯ
      |๒๐.๑๖๒| สาธูติหํ ปฏิสฺสุตฺวา           สตฺถุ คารวตายว ๔-
                       อุทกํ ลาวุนาหตฺวา           พุทฺธเสฏฺฐํ อุปานยึ ๕- ฯ
      |๒๐.๑๖๓| อนุโมทิ มหาวีโร              จิตฺตํ นิพฺพาปยํ มม
                       อิมินา ลาวุทาเนน            สงฺกปฺโป เต สมิชฺฌตุ ฯ
      |๒๐.๑๖๔| ปณฺณรเส อิโต กปฺเป        เทวโลเก รมึ อหํ
                       เตตฺตึสกฺขตฺตุํ ราชา จ        จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
      |๒๐.๑๖๕| ทิวา วา ยทิวา รตฺตึ           จงฺกมนฺตสฺส ติฏฺฐโต
                       โสวณฺณํ โกนฺตรํ คยฺห       ติฏฺฐนฺติ ๖- ปุรโต มม ฯ
      |๒๐.๑๖๖| พุทฺธสฺส ทตฺวาน ลาวุํ        ลภามิ โสณฺณโกนฺตรํ
                       อปฺปกํปิ กรํ การํ              วิปุลํ โหติ ตาทิสุ ๗-
@เชิงอรรถ:  ม. โสณฺณโกนฺตริกตฺ... ฯ ยุ. สุวณฺณกตฺตริกตฺ... ฯ  ม. อุปติตฺถํ
@สมาปนฺนํ ฯ  ม. ยุ. อินฺทิวรทลปฺปภํ ฯ  ม. ยุ. ... จ ฯ  ม. อุปาคมึ ฯ
@ ม. ติฏฺฐเต ฯ ยุ. ติฏฺฐติ ฯ  ยุ. ตาทิสํ ฯ
      |๒๐.๑๖๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ลาวุมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          อลาวุสฺส อิทํ ผลํ ฯ
      |๒๐.๑๖๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๒๐.๑๖๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๒๐.๑๗๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
         อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โสวณฺณโกนฺตริโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            โสวณฺณโกนฺตริกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                           สกึสมฺมชฺชโก เถโร       เอกทุสฺสาสนปฺปทา
                           กทมฺพ โกรณฺฑกทา     ฆฏสวนิโกปิจ
                           สุจินฺติโต กึกณิโก        โสณฺณโกนฺตริโกปิจ
                           เอกคาถาสตญฺเจตฺถ     เอกสตฺตติเมว จ ฯ
                                    สกึสมฺมชฺชกวคฺโค เตจตฺตาฬีโส ฯ
                                           -----------------------
                                       จตุจตฺตาฬีโส เอกวิหาริวคฺโค
                                ปฐมํ เอกวิหาริยตฺเถราปทานํ (๔๓๑)
     [๒๑]   |๒๑.๑| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป     พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                     กสฺสโป นาม โคตฺเตน         อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
         |๒๑.๒| นิปฺปปญฺโจ นิราลมฺโพ        อากาสสมมานโส
                     สุญฺญตพหุโล ตาทิ            อนิมิตฺตรโต วสิ ฯ
         |๒๑.๓| อาสํกจิตฺโต ๑- นิลฺเลโป      อสํสฏฺโฐ กุเล คเณ
                     มหากรุณิโก ธีโร                วินโยปายโกวิโท ฯ
         |๒๑.๔| อุยฺยุตฺโต ปรกิจฺเจสุ             วินยนฺโต สเทวเก
                     นิพฺพานคมนํ มคฺคํ             คติปงฺกวิโสสนํ ฯ
         |๒๑.๕| อมตํ ปรมสฺสาทํ                 ชรามรณนิวารณํ
                     มหาปริสมชฺเฌ โส             นิสินฺโน โลกตารโณ ฯ
         |๒๑.๖| กรวิกรุโท นาโถ                  พฺรหฺมโฆโส ตถาคโต
                     อุทฺธรนฺโต มหาทุกฺขา ๒-    วิปฺปนฏฺเฐ อนายเก ฯ
         |๒๑.๗| เทเสนฺโต วิรชํ ธมฺมํ             ทิฏฺโฐ เม โลกนายโก
                     ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน          ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
         |๒๑.๘| ปพฺพชิตฺวา ตทาวาหํ           จินฺเตนฺโต ชินสาสนํ
                     เอกโกว วเน รมฺเม              วสึ สํสคฺคปีฬิโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อสงฺคจิตฺโต นิเกฺลโส ฯ  ม. ยุ. มหาทุคฺคา ฯ
           |๒๑.๙| สกฺกายวูปกสฺโส ๑- เม      เหตุภูโต มมาคมิ
                       มนโส วูปกาสสฺส ๒-        สํสคฺคภยทสฺสิโน ฯ
           |๒๑.๑๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๒๑.๑๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๒๑.๑๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกวิหาริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  เอกวิหาริยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ทุติยํ เอกสงฺขิยตฺเถราปทานํ (๔๓๒)
     [๒๒]   |๒๒.๑๓| วิปสฺสิโน ภควโต          มหาโพธิมโห อหุ
                        มหาชนา สมาคมฺม         ปูเชนฺติ โพธิมุตฺตมํ ฯ
          |๒๒.๑๔| มหาโสกรหิโต ๓- ปญฺโญ  พุทฺธเสฏฺโฐ ภวิสฺสติ
                        ยสฺสายํ อีทิโส โพธิ         ปูชนีโยว สตฺถุโน ฯ
          |๒๒.๑๕| ตโต สงฺขํ คเหตฺวาน         โพธิรุกฺขํ อุปฏฺฐหึ
                        ธมนฺโต สพฺพทิวสํ           อวนฺทึ โพธิมุตฺตมํ ฯ
          |๒๒.๑๖| อาสนฺนเก กตํ กมฺมํ         เทวโลกํ อปาปยิ
                        กเลวรํ เม ปติตํ               เทวโลเก รมามหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สกฺกายวูปกาโส เม ฯ ยุ. สวกาย วูปกฏฺโฐ เม ฯ  ยุ. วูปกฏฺฐสฺส ฯ
@ ม. ยุ. น หิ ตํ โอรกํ มญฺเญ ฯ
        |๒๒.๑๗| สฏฺฐี ตุริยสหสฺสานิ           ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา
                      สทา มยฺหํ อุปฏฺฐนฺติ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
        |๒๒.๑๘| เอกสตฺตติเม กปฺเป            ราชา อาสิ สุทสฺสโน
                      จาตุรนฺโต วิชิตาวี              ชมฺพูทีปสฺส ๑- อิสฺสโร ฯ
        |๒๒.๑๙| ตโต อฏฺฐสตา ๒- ตุริยา     ปริวาเรนฺติ มํ สทา
                      อนุโภมิ สกํ กมฺมํ              อุปฏฺฐานสฺสิทํ ผลํ ฯ
        |๒๒.๒๐| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ             เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                      มาตุกุจฺฉิคตสฺสาปิ            วชฺชเร เภริโย สทา ฯ
        |๒๒.๒๑| อุปฏฺฐิตฺวาน สมฺพุทฺธํ         อนุโภตฺวาน สมฺปทา
                      สิวํ อมลํ ๓- อมรํ              ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
        |๒๒.๒๒| เอกนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                      ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
        |๒๒.๒๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                      นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
        |๒๒.๒๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                      ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
        |๒๒.๒๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                      ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกสงฺขิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 เอกสงฺขิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ชมฺพูมณฺฑสฺส ฯ ยุ. ชมฺพูสณฺฑสฺส ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. องฺคสตา ฯ
@ ม. ยุ. สุเขมํ อมตํ ฯ
                              ตติยํ ปาฏิหิรสญฺญกตฺเถราปทานํ (๔๓๓)
     [๒๓]   |๒๓.๒๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน    อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                       วสีสตสหสฺเสหิ                นครํ ปาวิสี ตทา ฯ
         |๒๓.๒๗| นครํ ปวิสนฺตสฺส               อุปสนฺตสฺส ตาทิโน
                       รถิยา ๑- ปจฺจุคฺคมนาทีสุ  นิคฺโฆโส อาสิ ตาวเท ฯ
         |๒๓.๒๘| พุทฺธสฺส อานุภาเวน         อวชฺชิตอฆฏฺฏิตา ๒-
                       สยํ วีณา ปวชฺชนฺติ           พุทฺธสฺส ปวิสโต ปุรํ ฯ
         |๒๓.๒๙| พุทฺธเสฏฺฐํ นมสฺสามิ        ปทุมุตฺตรํ มหามุนึ
                       ปาฏิหิรญฺจ ปสฺสิตฺวา        ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
         |๒๓.๓๐| อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม      อโห โน สตฺถุสมฺปทา
                       อเจตนาปิ ตุริยา               สยเมว ปวชฺชเร ฯ
         |๒๓.๓๑| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ สญฺญมลภึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          พุทฺธสญฺญายิทํ ผลํ ฯ
         |๒๓.๓๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๒๓.๓๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๒๓.๓๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. รตนานิ ปชฺโชตึสุ ฯ ยุ. รตนานิ ปนาทึสุ ฯ  ม. เภริวชฺชุมฆฏฺฏิตา ฯ
@ยุ. เภริวชฺชนฆฏฺฏิตา ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาฏิหิรสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ปาฏิหิรสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                จตุตฺถํ ญาณตฺถวิกตฺเถราปทานํ (๔๓๔)
     [๒๔]   |๒๔.๓๕| กณิการํว ชลิตํ           ทีปรุกฺขํว โชติตํ
                       กญฺจนํว วิโรจนฺตํ           อทฺทสํ ทิปทุตฺตมํ ฯ
         |๒๔.๓๖| กมณฺฑลุํ ฐเปตฺวาน        วากจีรญฺจ กุณฺฑิกํ
                       เอกํสํ อชินํ กตฺวา           พุทฺธเสฏฺฐํ ถวึ อหํ ฯ
         |๒๔.๓๗| ตมนฺธการํ วิธมํ             โมหชาลสมากุลํ
                       ญาณาโลกํ ทสฺสยิตฺวา    ติณฺโณ ๑- อสิ ตุวํ มุนิ ฯ
         |๒๔.๓๘| สมุทฺธรสิมํ โลกํ              สพฺพาวนฺตํ อนุตฺตรํ
                       ญาเณน เต อุปมา นตฺถิ  ยาวตา ชคโต ๒- คติ ฯ
         |๒๔.๓๙| เตน ญาเณน สพฺพญฺญู  สพฺพญฺญูติ ปวุจฺจติ
                       วนฺทามิ ตํ มหาวีรํ          สพฺพญฺญุตํ อนาสวํ ฯ
         |๒๔.๔๐| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    พุทฺธเสฏฺฐํ ถวึ อหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ญาณตฺถุมนายิทํ ผลํ ฯ
         |๒๔.๔๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๒๔.๔๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นิตฺติณฺโณสิ มหามุนิ ฯ  ยุ. จ คโต คติ ฯ
         |๒๔.๔๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ญาณตฺถวิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                ญาณตฺถวิกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ปญฺจมํ อุจฺฉุขณฺฑิกตฺเถราปทานํ (๔๓๕)
     [๒๕]   |๒๕.๔๔| นคเร พนฺธุมติยา       ทฺวารปาโล อโหสหํ
                       อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ           สพฺพธมฺมาน ปารคุํ ฯ
         |๒๕.๔๕| อุจฺฉุกฺขณฺฑิกมาทาย      พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         วิปสฺสิสฺส มเหสิโน ฯ
         |๒๕.๔๖| เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ อุจฺฉุมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อุจฺฉุขณฺฑสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๒๕.๔๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๒๕.๔๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๒๕.๔๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุจฺฉุขณฺฑิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                อุจฺฉุขณฺฑิกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ฉฏฺฐํ กลมฺพทายกตฺเถราปทานํ (๔๓๖)
     [๒๖]   |๒๖.๕๐| โรมโส นาม สมฺพุทฺโธ   วสติ ปพฺพตนฺตเร
                       กลมฺพํ ตสฺส ปาทาสึ         ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ
         |๒๖.๕๑| จตุนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ ทานมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          กลมฺพสฺส อิทํ ผลํ ฯ
         |๒๖.๕๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๒๖.๕๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๒๖.๕๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
         อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กลมฺพทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 กลมฺพทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               สตฺตมํ อมฺพาฏกทายกตฺเถราปทานํ (๔๓๗)
     [๒๗]   |๒๗.๕๕| ปวเน พุทฺธํ ทิสฺวาน      สยมฺภุํ อปราชิตํ
                       อมฺพาฏกํ คเหตฺวาน         สยมฺภุสฺส อทาสหํ ฯ
         |๒๗.๕๖| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป        ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๒๗.๕๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๒๗.๕๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๒๗.๕๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพาฏกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                อมฺพาฏกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 อฏฺฐมํ หรีตกิทายกตฺเถราปทานํ (๔๓๘)
     [๒๘]   |๒๘.๖๐| หรีตกึ อามลกํ            อมฺพชมฺพุวิเภทกํ
                       โกลํ ภลฺลาตกํ เพลฺลํ       สยเมวาหรามหํ ฯ
         |๒๘.๖๑| ทิสฺวาน ปพฺภารคตํ         ฌายึ ฌานรตํ มุนึ
                       อาพาเธน อาปีฬิตํ          อทฺธนิยํ ๑- มหามุนึ ฯ
         |๒๘.๖๒| หรีตกึ คเหตฺวาน            สยมฺภุสฺส อทาสหํ
                       กตมตฺตมฺหิ เภสชฺชํ         พฺยาธิ ปสฺสมฺภิ ตาวเท ฯ
         |๒๘.๖๓| ปหีนทรโถ พุทฺโธ            อนุโมทนิยํ ๒- อกา
                       เภสชฺชทาเนนิมินา          พฺยาธิวูปสเมน จ ฯ
         |๒๘.๖๔| เทวภูโต มนุสฺโส วา        ชาโต วา อญฺญชาติยา
                       สพฺพตฺถ สุขิโต โหหิ ๓-   มา จ เต พฺยาธิมาคมา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อทุติยํ ฯ  ม. อนุโมทมกาสิ เม ฯ  ม. โหตุ ฯ
           |๒๘.๖๕| อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ    สยมฺภู อปราชิโต
                         นภํ อพฺภุคฺคมิ ธีโร       หํสราชาว อมฺพเร ฯ
           |๒๘.๖๖| ยโต หรีตกิมทํ ๑-        สยมฺภุสฺส มเหสิโน
                         อิมํ ชาตึ อุปาทาย        พฺยาธิ เม นูปปชฺชถ ฯ
           |๒๘.๖๗| อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ       จริโม วตฺตเต ภโว
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา ๒-  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๒๘.๖๘| จตุนวุเต อิโต กปฺเป       เภสชฺชมททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ       เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ ฯ
           |๒๘.๖๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๒๘.๗๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๒๘.๗๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา หรีตกิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                หรีตกิทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                นวมํ อมฺพปิณฺฑิยตฺเถราปทานํ (๔๓๙)
     [๒๙]   |๒๙.๗๒| หตฺถีราชา ตทา อาสึ      อีสาทนฺโต อุรุฬฺหโว
                         วิจรนฺโต พฺรหารญฺเญ         อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. หรีตกํ ทินฺนํ ฯ  ม. ยุ. สจฺฉิกตา ฯ
           |๒๙.๗๓| อมฺพปิณฺฑึ ๑- คเหตฺวาน  อทาสึ สตฺถุโน อหํ
                         ปฏิคฺคณฺหิ มหาวีโร         สิทฺธตฺโถ โลกนายโก ฯ
           |๒๙.๗๔| มม นิชฺฌายมานสฺส        ปริภุญฺชิ ตทา ชิโน
                         ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา      ตุสิตํ อุปปชฺชหํ ฯ
           |๒๙.๗๕| ตโต อหํ จวิตฺวาน            จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                          เอเตเนว อุปาเยน           อนุโภตฺวาน สมฺปทา ฯ
           |๒๙.๗๖| ปธานํ ปหิตตฺโตหํ            อุปสนฺโต นิรูปธิ
                         สพฺพาสเว ปริญฺญาย       วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๒๙.๗๗| จตุนวุเต อิโต กปฺเป           ยํ ทานมททึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๒๙.๗๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๒๙.๗๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๒๙.๘๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพปิณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               อมฺพปิณฺฑิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อมฺพปิณฺฑํ ฯ
                              ทสมํ ชมฺพูผลิยตฺเถราปทานํ ๑- (๔๔๐)
     [๓๐]   |๓๐.๘๑| ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส         โลกเชฏฺฐสฺส ตาทิโน
                       ปิณฺฑาย วิจรนฺตสฺส         ธารโต อุตฺตมํ ยสํ ฯ
         |๓๐.๘๒| อคฺคผลํ คเหตฺวาน           วิปฺปสนฺเนน เจตสา
                       ทกฺขิเณยฺยสฺส ธีรสฺส         อทาสึ สตฺถุโน อหํ ฯ
         |๓๐.๘๓| เตน กมฺเมน ทิปทินฺท       โลกเชฏฺฐ นราสภ
                       ปตฺโตมฺหิ อจลํ ฐานํ         หิตฺวา ชยปราชยํ ฯ
         |๓๐.๘๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ทานมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          อคฺคทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๐.๘๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๐.๘๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๐.๘๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ชมฺพูผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ชมฺพูผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อมฺพผลิยตฺเถร... ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                             เถโร เอกวิหารี จ            สงฺขิโก ปาฏิหีรโก
                             ถวิโก อุจฺฉุขณฺฑี จ         กลมฺพมฺพาฏกปฺปทา ฯ
                             หรีตกมฺพปิณฺฑี จ          ชมฺพูโท ทสโม ยติ
                             ฉฬาสีติ จ คาถาโย        คณิตาโย วิภาวิหิ ฯ
                                       เอกวิหาริวคฺโค จตุจตฺตาฬีโส ฯ
                                            --------------------
                                       ปญฺจจตฺตาฬีโส วิเภทกิวคฺโค
                               ปฐมํ วิเภทกพีชิยตฺเถราปทานํ ๑- (๔๔๑)
     [๓๑]   |๓๑.๑| กกุสนฺโธ มหาวีโร       สพฺพธมฺมาน ปารคู
                    คณมฺหา วูปกฏฺโฐ โส        อคมาสิ วนนฺตรํ ฯ
         |๓๑.๒| วีชวีชํ ๒- คเหตฺวาน           ลตาย อาจรึ ๓- อหํ
                    ภควา ตมฺหิ สมเย             ฌายเต ปพฺพตนฺตเร ฯ
         |๓๑.๓| ทิสฺวานาหํ เทวเทวํ            วิปฺปสนฺเนน เจตสา
                    ทกฺขิเณยฺยสฺส ธีรสฺส          วีชวีชมทาสหํ ฯ
         |๓๑.๔| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ           ยํ วีชมททึ ตทา
                    ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           วีชวีชสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๑.๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                    นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๑.๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                    ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๑.๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                    ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วิเภทกพีชิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 วิเภทกพีชิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิภีตกมิญฺชิยตฺเถร... ฯ  ม. สพฺพตฺถ วีชมิญฺชํ ฯ  ม. ยุ. อาวุณึ ฯ
                                   ทุติยํ โกลทายกตฺเถราปทานํ (๔๔๒)
     [๓๒]   |๓๒.๘| อชิเนน นิวตฺโถหํ           วากจีรธโร ตทา
                      ภาริยา ๑- ปูรยิตฺวาน          โกลํ หาสิ ๒- มมสฺสมํ ฯ
         |๓๒.๙| ตมฺหิ กาเล สิขี พุทฺโธ         เอโก อทุติโย อหุ
                     มมสฺสมํ อุปาคญฺฉิ            โชเตนฺโต ๓- สพฺพกาลิกํ ฯ
         |๓๒.๑๐| สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา        วนฺทิตฺวาน จ สุพฺพตํ
                       อุโภหตฺเถหิ ปคฺคยฺห        โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํ ฯ
         |๓๒.๑๑| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป        ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          โกลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๒.๑๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๒.๑๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๒.๑๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  โกลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ขาริยา ฯ ยุ. ขาริภารํ หริตฺวาน ฯ  ม. หาสึ ฯ ยุ. โกลมาหริมสฺสมํ ฯ
@ ม. ชานนฺโต ฯ
                               ตติยํ เวลุวผลิยตฺเถราปทานํ ๑- (๔๔๓)
     [๓๓]   |๓๓.๑๕| จนฺทภาคานทีตีเร       อสฺสโม สุกโต มม
                       เวลุวรุกฺเขหิ อากิณฺโณ      นานาทุมนิเสวิโต ฯ
         |๓๓.๑๖| สุคนฺธํ เวลุวํ ทิสฺวา           พุทฺธเสฏฺฐํ อนุสฺสรึ
                       ขาริภารํ ปูรยิตฺวา             ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส ฯ
         |๓๓.๑๗| กกุสนฺธํ อุปาคมฺม           พิลฺลปกฺกมทาสหํ
                       ปุญฺญกฺเขตฺตสฺส ธีรสฺส     วิปฺปสนฺเนน เจตสา ฯ
         |๓๓.๑๘| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ          ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๓.๑๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๓.๒๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๓.๒๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวลุวผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  เวลุวผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พิลฺลิยตฺเถร... ฯ ยุ. พิลฺลผลิยตฺเถร... ฯ
                              จตุตฺถํ ภลฺลาตกทายกตฺเถราปทานํ (๔๔๔)
     [๓๔]   |๓๔.๒๒| สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ  ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ
                       ปวนคฺเคน คจฺฉนฺตํ          สาลราชํว ผุลฺลิตํ ฯ
         |๓๔.๒๓| ติณสนฺถรํ ปญฺญาเปตฺวา  พุทฺธเสฏฺฐํ อยาจหํ
                       อนุกมฺปตุ มํ พุทฺโธ          ภิกฺขํ อิจฺฉามิ ทาตเว ฯ
         |๓๔.๒๔| อนุกมฺปโก การุณิโก        อตฺถทสฺสี มหายโส
                       มม สงฺกปฺปมญฺญาย       โอรุยฺห ๑- มม อสฺสเม ฯ
         |๓๔.๒๕| โอโรหิตฺวาน สมฺพุทฺโธ      นิสีทิ ปณฺณสนฺถเร
                       ภลฺลาตกํ คเหตฺวาน         พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ ฯ
         |๓๔.๒๖| มม นิชฺฌายมานสฺส        ปริภุญฺชิ ตทา ชิโน
                       ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา      อภิวนฺทึ ตทา ชินํ ฯ
         |๓๔.๒๗| อฏฺฐารเส กปฺปสเต           ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๔.๒๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๔.๒๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๔.๓๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โอรูหิ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภลฺลาตกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ภลฺลาตกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                            ปญฺจมํ อุมฺมาปุปฺผิยตฺเถราปทานํ ๑- (๔๔๕)
     [๓๕]   |๓๕.๓๑| นิโคฺรเธ หริโตภาเส       สํวิรูฬฺหมฺหิ ปาทเป
                   อุมฺมามาลญฺหิ ๒- ปคฺคยฺห   โพธิยา อภิโรปยึ ฯ
     |๓๕.๓๒| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ              ยํ โพธิมภิปูชยึ ๓-
                   ทุคฺคตึ นาภิชานามิ              โพธิปูชายิทํ ผลํ ฯ
     |๓๕.๓๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ           ภวา สพฺเพ สมูหตา
                   นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา           วิหรามิ อนาสโว ฯ
     |๓๕.๓๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ              มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                   ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
     |๓๕.๓๕| ปฏิปสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                   ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา            กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
        อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุมฺมาปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 อุมฺมาปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ฉฏฺฐํ อมฺพาฏกิยตฺเถราปทานํ (๔๔๖)
     [๓๖]   |๓๖.๓๖| สุปุปฺผิตํ สาลวนํ        โอคฺคยฺห เวสฺสภู มุนิ
                       นิสีทิ คิริทุคฺเคสุ                  อภิชาโตว เกสรี ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุตฺตริปุปฺผิยตฺเถร... ฯ ยุ. อุตุฬฺหิปุปฺผิยตฺเถร... ฯ
@ ม. อุตฺตริมาลํ ฯ ยุ. อุตุฬฺหิมาลํ ฯ  ยุ. ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ ฯ
         |๓๖.๓๗| ปสนฺนจิตฺโต สุมโน           อมฺพาฏกมปูชยึ
                       ปุญฺญกฺเขตฺตํ มหาวีรํ ๑-    ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ
         |๓๖.๓๘| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป         ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ            พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๓๖.๓๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๖.๔๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๖.๔๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อมฺพาฏกิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  อิมฺพาฏกิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  สตฺตมํ สีหาสนิกตฺเถราปทานํ (๔๔๗)
     [๓๗]   |๓๗.๔๒| ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต   สพฺพภูตหิเตสิโน
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          สีหาสนมทาสหํ ฯ
         |๓๗.๔๓| เทวโลเก มนุสฺเส วา         ยตฺถ ยตฺถ วสามหํ
                       ลภามิ วิปุลํ พฺยมฺหํ          สีหาสนสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๗.๔๔| สุวณฺณรูปิยมยา              โลหิตงฺกมยา พหู
                       มณิมยา จ ปลฺลงฺกา        นิพฺพตฺตนฺติ มมํ สทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนุตฺตรํ ฯ
         |๓๗.๔๕| โพธิยา อาสนํ กตฺวา        ชลชุตฺตมนามิโน
                       อุจฺเจ กุเล ปชายามิ         อโห ธมฺมสุธมฺมตา ฯ
         |๓๗.๔๖| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       สีหาสนมกาสหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          สีหาสนสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๗.๔๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๗.๔๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๗.๔๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  สีหาสนิกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  อฏฺฐมํ ปาทปีฐิยตฺเถราปทานํ (๔๔๘)
     [๓๘]   |๓๘.๕๐| สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ   การุณิโก ๑- มหามุนิ
                        ตารยิตฺวา พหู สตฺเต        นิพฺพุโต โส มหายโส ฯ
         |๓๘.๕๑| สีหาสนสฺส สามนฺตา       สุเมธสฺส มเหสิโน
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          ปาทปีฐมการยึ ฯ
         |๓๘.๕๒| กตฺวาน กุสลํ กมฺมํ           สุขปากํ สุขุทฺรยํ ๒-
                       ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต      ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อคฺโค การุณิโก มุนิ ฯ  ยุ. สุขินฺทฺริยํ ฯ
         |๓๘.๕๓| ตตฺถ เม วสมานสฺส         ปุญฺญกมฺมสมงฺคิโน
                        ปทานิ อุทฺธรนฺตสฺส        โสณฺณปีฐา ภวนฺติ เม ฯ
         |๓๘.๕๔| ลาภา เตสํ สุลทฺธนฺเต      เย ลภนฺติ อุปสฺสุติ ๑-
                        นิพฺพุเต การํ กตฺวาน       ลภนฺติ วิปุลํ สุขํ ฯ
         |๓๘.๕๕| มยาปิ สุกตํ กมฺมํ            วาณิชฺเช สุปโยชิตํ
                        ปาทปีฐํ กริตฺวาน            โสณฺณปีฐํ ลภามหํ ฯ
         |๓๘.๕๖| ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมามิ           เกนจิ กิจฺจเยนหํ ๒-
                       โสณฺณปีเฐ อกฺกมามิ       ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๘.๕๗| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ปาทปีฐสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๓๘.๕๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๘.๕๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปาทปีฐิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ปาทปีฐิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุปสฺสุตึ ฯ  ยุ. ปจฺจเยนหํ ฯ
                              นวมํ เวทิยการกตฺเถราปทานํ ๑- (๔๔๙)
     [๓๙]   |๓๙.๖๐| ปทุมุตฺตรสฺส พุทฺธสฺส   โพธิยา ปาทปุตฺตเม
                       เวทิยํ สุกตํ กตฺวา             สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
         |๓๙.๖๑| อคฺโคฬารานิ ๒- ภณฺฑานิ  กตานิ อกตานิ จ
                       อนฺตลิกฺขา ปวสฺสนฺติ        เวทิกาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๓๙.๖๒| อุภโต พฺยุฬฺหสงฺคาเม      ปกฺขนฺทนฺโต ภยานเก
                       ภยเภรวํ น ปสฺสามิ          เวทิกาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๓๙.๖๓| มม สงฺกปฺปมญฺญาย       พฺยมฺหํ นิพฺพตฺตเต สุภํ
                       สยนานิ มหคฺฆานิ           เวทิกาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๓๙.๖๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยํ เวทิกมการยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          เวทิกาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๓๙.๖๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๓๙.๖๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๓๙.๖๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
  อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวทิยการโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                เวทิยการกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เวทิการตฺเถร ... ฯ  ม. อโตฬารานิ ฯ ยุ. อโถฬารานิ ฯ
                               ทสมํ โพธิฆรการกตฺเถราปทานํ ๑- (๔๕๐)
     [๔๐] |๔๐.๖๘| สิทฺธตฺถสฺส ภควโต        ทิปทินฺทสฺส ตาทิโน
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน            โพธิฆรมการยึ ฯ
         |๔๐.๖๙| ตุสฺสิตํ อุปปนฺโนมฺหิ          วสามิ รตเน ฆเร
                       น เม สีตํ ว อุณฺหํ วา         วาโต คตฺเต น สมฺผุเส ฯ
         |๔๐.๗๐| ปญฺจสฏฺฐิมฺหิโต กปฺเป      จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                       กาสิกํ นาม นครํ               วิสุกมฺเมน มาปิตํ ฯ
         |๔๐.๗๑| ทสโยชนอายามํ               อฏฺฐโยชนวิตฺถตํ
                       น ตมฺหิ นคเร อตฺถิ            กฏฺฐํ วลฺลี จ มตฺติกา ฯ
         |๔๐.๗๒| ติริยํ โยชนํ อาสิ               อฑฺฒโยชนวิตฺถตํ
                       มงฺคโล นาม ปาสาโท       วิสุกมฺเมน มาปิโต ฯ
         |๔๐.๗๓| จูฬาสีติสหสฺสานิ              ถมฺภา โสวณฺณิยา อหุ
                       มณิมยา จ นิยฺยูหา           ฉทนํ รูปิยํ อหุ ฯ
         |๔๐.๗๔| สพฺพโสณฺณมยํ ฆรํ           วิสุกมฺเมน มาปิตํ
                       อชฺฌาวุตฺถํ มยา เอตํ         ฆรทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔๐.๗๕| เต สพฺเพ อนุโภตฺวาน        เทวมานุสเก ภเว
                       อชฺช ปตฺโตมฺหิ นิพฺพานํ     สนฺติปทํ อนุตฺตรํ ฯ
         |๔๐.๗๖| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ             โพธิฆรมการยึ
@เชิงอรรถ:  ม. โพธิฆรทายตฺเถร ... ฯ ยุ. โพธิฆริยตฺเถร ... ฯ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           ฆรทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔๐.๗๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๐.๗๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๐.๗๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิฆรการโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 โพธิฆรการกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                             วิเภทกิ โกลผลิ             พิลฺลภลฺลาตกปฺปโท
                             อุมฺมา อมฺพาฏกิ เจว     อาสนิ ปาทปีฐโก ฯ
                             เวทิกา โพธิฆริโก          คาถาโย คณิตาปิจ
                             เอกูนาสีติกา สพฺพา      อสฺมึ วคฺเค ปกิตฺติตา ฯ
                                      วิเภทกิวคฺโค ปญฺจจตฺตาฬีโส ฯ
                                            ---------------------
                                         ฉจตฺตาฬีโส ชคติวคฺโค
                                  ปฐมํ ชคติทายกตฺเถราปทานํ (๔๕๑)
     [๔๑]   |๔๑.๑| ธมฺมทสฺสิสฺส มุนิโน       โพธิยา ปาทปุตฺตเม
                     ปสนฺนจิตฺโต สุมโน             ชคตึ การยึ อหํ ฯ
         |๔๑.๒| ทริโต ปพฺพตาโต วา          รุกฺขโต ปติโต อหํ
                     จุโต ปติฏฺฐํ วินฺทามิ ๑-      ชคติยา อิทํ ผลํ ฯ
         |๔๑.๓| น เม โจรา วิเหสนฺติ ๒-       นาติมญฺญนฺติ ขตฺติยา
                     สพฺพามิตฺเตติกฺกมามิ        ชคติยา อิทํ ผลํ ฯ
         |๔๑.๔| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ             เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                     สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ          ชคติยา อิทํ ผลํ ฯ
         |๔๑.๕| อฏฺฐารเส กปฺปสเต            ชคตึ การยึ อหํ
                     ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           ชคติทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔๑.๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                     นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๑.๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                     ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๑.๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                     ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ลภามิ ฯ  ยุ. ปสหนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ชคติทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ชคติทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ทุติยํ โมรหตฺถิยตฺเถราปทานํ (๔๕๒)
     [๔๒]   |๔๒.๙| โมรหตฺถํ คเหตฺวาน        อุเปสิ ๑- โลกนายกํ
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          โมรหตฺถํ อทาสหํ ฯ
         |๔๒.๑๐| อิมินา โมรหตฺเถน           เจตนาปณิธีหิ จ
                       นิพฺพุตา ๒- เม ตโย อคฺคี  ลภามิ วิปุลํ สุขํ ฯ
         |๔๒.๑๑| อโห พุทฺธา อโห ธมฺมา    อโห โน สตฺถุสมฺปทา
                       ทตฺวานหํ โมรหตฺถํ          ลภามิ วิปุลํ สุขํ ฯ
         |๔๒.๑๒| ติธคฺคี นิพฺพุตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       สพฺพาสวา ปริกฺขีณา       นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
         |๔๒.๑๓| เอกตึเส อิโต กปฺเป          ยํ ทานมททินฺตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         โมรหตฺถสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔๒.๑๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๒.๑๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๒.๑๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุเปสึ ฯ  ม. นิพฺพายึสุ ตโย อคฺคี ฯ ยุ. นิพฺพนฺติเม ตโย อคฺคี ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โมรหตฺถิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 โมรหตฺถิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ตติยํ สีหาสนพีชิยตฺเถราปทานํ (๔๕๓)
     [๔๓]   |๔๓.๑๗| ติสฺสสฺสาหํ ภควโต      โพธิรุกฺขํ อวนฺทิหํ ๑-
                       ปคฺคยฺห วีชนึ ตตฺถ          สีหาสนมวิชฺชหํ ฯ
         |๔๓.๑๘| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป        สีหาสนมวิชฺชหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         วีชนาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๔๓.๑๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๓.๒๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๓.๒๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีหาสนพีชิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                สีหาสนพีชิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                จตุตฺถํ ติณุกฺกธาริยตฺเถราปทานํ (๔๕๔)
     [๔๔]   |๔๔.๒๒| ปุทุมุตฺตรสฺส พุทฺธสฺส  โพธิยา ปาทปุตฺตเม
                         ปสนฺนจิตฺโต สุมโน      ตโย อุกฺเก อธารยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อวนฺทิยํ ฯ
         |๔๔.๒๓| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยาหํ ๑- อุกฺกมธารยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อุกฺกทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔๔.๒๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๔.๒๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๔.๒๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณุกฺกธาริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ติณุกฺกธาริยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ปญฺจมํ อกฺกมนทายกตฺเถราปทานํ (๔๕๕)
     [๔๕]   |๔๕.๒๗| กกุสนฺธสฺส มุนิโน      พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต
                        ทิวาวิหารํ วชโต             อกฺกมนมทาสหํ ฯ
         |๔๕.๒๘| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ         ยํ ทานมททินฺตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อกฺกมนสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๔๕.๒๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๕.๓๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โสหํ ฯ ยุ. โยหํ ฯ
         |๔๕.๓๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อกฺกมนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               อกฺกมนทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ฉฏฺฐํ วนโกรณฺฑิยตฺเถราปทานํ (๔๕๖)
     [๔๖]   |๔๖.๓๒| สิทฺธตฺถสฺส ภควโต     โลกเชฏฺฐสฺส ตาทิโน
                        วนโกรณฺฑมาทาย         พุทฺธสฺส อภิโรปยึ ฯ
         |๔๖.๓๓| จตุนวุเต อิโต กปฺเป         ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๔๖.๓๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๖.๓๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๖.๓๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วนโกรณฺฑิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              วนโกรณฺฑิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                              วีสติมํ ภาณวารํ ฯ
                               สตฺตมํ เอกฉตฺติยตฺเถราปทานํ (๔๕๗)
     [๔๗]   |๔๗.๓๗| องฺคารชาตา ปฐวี       กุกฺกุฬานุคตา มหิ
                       ปทุมุตฺตโร ภควา            อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมิ ฯ
         |๔๗.๓๘| ปณฺฑรํ ฉตฺตมาทาย        อทฺธานํ ปติปชฺชหํ
                       ตตฺถ ทิสฺวาน สมฺพุทฺธํ     จิตฺตํ ๑- เม อุปปชฺชถ ฯ
         |๔๗.๓๙| มรีจิโมผุนา ๒- ภูมิ         องฺคาราว มหี อยํ
                       อุปฏฺฐนฺติ ๓- มหาวาตา  สรีรกายุเขปนา ๔- ฯ
         |๔๗.๔๐| สีตํ อุณฺหํ วิหนติ ๕-        วาตาตปนิวารณํ
                       ปฏิคฺคณฺห อิมํ ฉตฺตํ        ผสฺสยิสฺสามิ นิพฺพุตึ ฯ
         |๔๗.๔๑| อนุกมฺปโก การุณิโก       ปทุมุตฺตโร มหายโส
                       มม สงฺกปฺปมญฺญาย       ปฏิคฺคณฺหิ ตทา ชิโน ฯ
         |๔๗.๔๒| ตึสกปฺปานิ เทวินฺโท        เทวรชฺชมการยึ
                       สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุํ จ       จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
         |๔๗.๔๓| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ               คณนาโต อสงฺขยํ
                       อนุโภมิ สกํ กมฺมํ            ปุพฺเพ สุกตมตฺตโน ฯ
         |๔๗.๔๔| อยํ เม ปจฺฉิมา ชาติ         จริโม วตฺตเต ภโว
                       อชฺชาปิ เสตฉตฺตํ เม        สพฺพกาลํ ธรียติ ฯ
         |๔๗.๔๕| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยํ ฉตฺตมททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ฉตฺตทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิตฺติ ฯ  ม. มรีจิโยตฺถฏา ฯ ยุ. มรีจิโวผุฏา ฯ  ม. อุปหนฺติ ฯ
@ยุ. อุปวายนฺติ ฯ  ม. สรีรสฺสาสุเขปนา ฯ ยุ. สรีรสฺสานุเขปนา ฯ  ม. วิหนนฺตํ ฯ
@ยุ. วิหรนฺติ ฯ
         |๔๗.๔๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๗.๔๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๗.๔๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกฉตฺติโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  เอกฉตฺติยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 อฏฺฐมํ ชาติปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๕๘)
     [๔๘]   |๔๘.๔๙| ปรินิพฺพุเต ภควติ        ปทุมุตฺตเร มหายเส
                       ปุปฺผจงฺโกฏเก ๑- คเหตฺวา  สรีรํ อภิโรปยึ ฯ
         |๔๘.๕๐| ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา      นิมฺมานํ อคมาสหํ
                       เทวโลกํ คโต สนฺโต         ปุญฺญกมฺมํ จรามหํ ฯ
         |๔๘.๕๑| อมฺพรา ปุปฺผวสฺโส เม     สพฺพกาลํ ปวสฺสติ
                       สมฺภวามิ ๒- มนุสฺเส เว    ราชา โหมิ มหายโส ฯ
         |๔๘.๕๒| ตหึ กุสุมวสฺโส เม           อภิวสฺสติ สพฺพทา
                       กาเยสุ ๓- ปุปฺผปูชาย      วาหสา สพฺพทสฺสิโน ฯ
         |๔๘.๕๓| อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ          จริโม วตฺตเต ภโว
                       อชฺชาปิ ปุปฺผวสฺโส เม        อภิวสฺสติ สพฺพทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปุปฺผวฏํ สเก กตฺวา ฯ  ม. ยุ. สํสรามิ มนุสฺเส เจ ฯ  ม. ตสฺเสว ฯ
@ยุ. ตาเยว ฯ
         |๔๘.๕๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยํ ปุปฺผํ อภิโรปยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        เทหปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๔๘.๕๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๘.๕๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๔๘.๕๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ชาติปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ชาติปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                นวมํ สตฺติปณฺณิยตฺเถราปทานํ ๑- (๔๕๙)
     [๔๙]   |๔๙.๕๘| นีหรนฺเต สรีรมฺหิ        วิชฺชมานาสุ ๒- เภริสุ
                        ปสนฺนจิตฺโต สุมโน        สตฺติปุปฺผํ อปูชยึ ฯ
         |๔๙.๕๙| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยํ ปุปฺผํ อภิปูชยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        เทหปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๔๙.๖๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๔๙.๖๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปฏฺฏิปุปฺผิยตฺเถราปทานํ ฯ  ม. ยุ. วชฺชมานาสุ ฯ
         |๔๙.๖๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สตฺติปณฺณิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 สตฺติปณฺณิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                     ทสมํ คนฺธปูชกตฺเถราปทานํ (๔๖๐)
     [๕๐]   |๕๐.๖๓| จิตเกสุ กุรุมาเนสุ       นานาคนฺเธ สมาหเฏ
                        ปสนฺนจิตฺโต สุมโน        คนฺธมุฏฺฐึ อปูชยึ ฯ
         |๕๐.๖๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      จิตกํ ยํ อปูชยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        จิตปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๕๐.๖๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๐.๖๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๐.๖๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คนฺธปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  คนฺธปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                           ชคตี โมรหตฺโถ จ              อาสนิ อุกฺกธารโก
                           อกฺกมิ วนโกรณฺฑิ             ฉตฺตโท ชาติปูชโก ฯ
                           สตฺติปณฺณิโย เถโร จ         ทสโม คนฺธปูชโก
                           สตฺตสฏฺฐี จ คาถาโย         คณิตาโย วิภาวิหิ ฯ
                                       ชคติทายกวคฺโค ฉจตฺตาฬีโส ฯ
                                           ----------------------
                                      สตฺตจตฺตาฬีโส สาลปุปฺผิวคฺโค
                                   ปฐมํ สาลกุสุมิยตฺเถราปทานํ (๔๖๑)
     [๕๑]   |๕๑.๑| ปรินิพฺพุเต ภควติ           ชลชุตฺตมนามเก
                    อาโรปิตมฺหิ จิตเก              สาลปุปฺผํ อปูชยึ ฯ
         |๕๑.๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป         ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ
                    ทุคฺคตึ นาภิชานามิ            จิตปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๕๑.๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                    นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๑.๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                    ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๑.๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                    ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลกุสุมิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 สาลกุสุมิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ทุติยํ จิตกปูชกตฺเถราปทานํ (๔๖๒)
     [๕๒]   |๕๒.๖| ฌายมานสฺส ภควโต      สิขิโน โลกพนฺธุโน
                     อฏฺฐ จมฺปกปุปฺผานิ          จิตกํ อภิโรปยึ ฯ
         |๕๒.๗| เอกตึเส อิโต กปฺเป            ยํ ปุปฺผํ อภิโรปยึ
                    ทุคฺคตึ นาภิชานามิ            พุทฺธปูชายิทํ ๑- ผลํ ฯ
         |๕๒.๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                    นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๒.๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                     ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๒.๑๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จิตกปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  จิตกปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ตติยํ จิตกนิพฺพาปกตฺเถราปทานํ (๔๖๓)
     [๕๓]   |๕๓.๑๑| ฑยฺหมาเน สรีรมฺหิ      เวสฺสภุสฺส มเหสิโน
                       คนฺโธทกํ คเหตฺวาน         จิตํ นิพฺพาปยึ อหํ ฯ
         |๕๓.๑๒| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       จิตํ นิพฺพาปยึ อหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         คนฺโธทกสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๕๓.๑๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๓.๑๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จิตปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๕๓.๑๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จิตกนิพฺพาปโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            จิตกนิพฺพาปกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               จตุตฺถํ เสตุทายกตฺเถราปทานํ (๔๖๔)
     [๕๔]   |๕๔.๑๖| วิปสฺสิโน ภควโต         จงฺกมนฺตสฺส สมฺมุขา
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          เสตุํ การาปยึ อหํ ฯ
         |๕๔.๑๗| เอกนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ เสตุํ การยึ อหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         เสตุทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๕๔.๑๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๔.๑๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๔.๒๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เสตุทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                เสตุทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                           ปญฺจมํ สุมนตาลวณฺฏิยตฺเถราปทานํ (๔๖๕)
     [๕๕]   |๕๕.๒๑| สิทฺธตฺถสฺส ภควโต      ตาลวณฺฏํ อทาสหํ
                        สุมเนหิ ปฏิจฺฉนฺนํ          ธารยามิ มหายสํ ฯ
         |๕๕.๒๒| จตุนวุเต อิโต กปฺเป         ตาลวณฺฏํ อทาสหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ตาลวณฺฏสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๕๕.๒๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๕.๒๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๕.๒๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมนตาลวณฺฏิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              สุมนตาลวณฺฏิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ฉฏฺฐํ อวฏผลิยตฺเถราปทานํ (๔๖๖)
     [๕๖]   |๕๖.๒๖| สตรํสี นาม ภควา        สยมฺภู อปราชิโต
                        วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ       โคจรายาภินิกฺขมิ ฯ
          |๕๖.๒๗| ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา        อุปคญฺฉึ นราสภํ
                        ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         อทาสึ อวฏํ ผลํ ฯ
         |๕๖.๒๘| จตุนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ ผลํ อททึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๕๖.๒๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๖.๓๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๖.๓๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อวฏผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  อวฏผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               สตฺตมํ ลพุชผลทายกตฺเถราปทานํ (๔๖๗)
     [๕๗]   |๕๗.๓๒| นคเร พนฺธุมติยา        อารามิโก อหํ ตทา
                        อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ           คจฺฉนฺตํ อนิลญฺชเส ฯ
         |๕๗.๓๓| ลพุชผลมาทาย              พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                        อากาเสว ฐิโต สนฺโต      ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส ฯ
         |๕๗.๓๔| วิตฺติสญฺชนโน ๑- มยฺหํ   ทิฏฺฐธมฺเม สุขาวโห
                        ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน      วิปฺปสนฺเนน เจตสา ฯ
         |๕๗.๓๕| อธิคฺคญฺฉึ ตทา ปีตึ         วิปุลํ สุขมุตฺตมํ
                        อุปฺปชฺชเต เม รตนํ         นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิตฺตํ สญฺชนโน ฯ
         |๕๗.๓๖| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๕๗.๓๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๗.๓๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๗.๓๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลพุชผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                           ลพุชผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                        อฏฺฐมํ มิลกฺขุผลทายกตฺเถราปทาน ๑- (๔๖๘)
     [๕๘]   |๕๘.๔๐| วนนฺตเร ๒- พุทฺธํ ทิสฺวา   อตฺถทสฺสึ มหายสํ
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         มิลกฺขุสฺส ผลํ อทํ ฯ
         |๕๘.๔๑| อฏฺฐารเส กปฺปสเต         ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๕๘.๔๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๘.๔๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปิลกฺขผล... ฯ ยุ. ปิลกฺขุผล... ฯ  ยุ. วนนฺเต ฯ
         |๕๘.๔๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มิลกฺขุผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              มิลกฺขุผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               นวมํ สยมฺปฏิภาณิยตฺเถราปทานํ (๔๖๙)
     [๕๙]   |๕๙.๔๕| กกุธํ วิลสนฺตํว            เทวเทวํ นราสภํ
                       รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ             โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๔๖| ตมนฺธการํ นาเสตฺวา       สนฺตาเรตฺวา พหุํ ชนํ
                       ญาณาโลเกน โชตนฺตํ      โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๔๗| วสีสตสหสฺเสหิ                นิยฺยนฺตํ โลกนายกํ
                       อุทฺธรนฺตํ ฬหู สตฺเต         โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๔๘| อาหนิตฺวา ธมฺมเภรึ         มทฺทนฺตํ ติตฺถิเย คเณ
                        สีหนาทํ ว นทนฺตํ           โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๔๙| ยาวตา พฺรหฺมโลกมฺหา    อาคนฺตฺวาน สพฺรหฺมกา
                       ปุจฺฉนฺติ นิปุเณ ปเญฺห     โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๕๐| ยสฺสญฺชลึ กริตฺวาน         อาธาวนฺติ ๑- สเทวกา
                       เตน ปุญฺญํ อนุโภนฺติ       โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๕๑| สพฺเพ ชนา สมาคนฺตฺวา   สมฺปวาเรนฺติ จกฺขุมํ
                       น วิกมฺปติ อชฺฌิฏฺโฐ        โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อายาจนฺติ ฯ
         |๕๙.๕๒| นครํ ปวีสโต ยสฺส           นทนฺติ ๑- เภริโย พหู
                       วินทนฺติ คชา ๒- มตฺตา   โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๕๓| วีถิยา คจฺฉโต ยสฺส         ปภา ๓- วา โชตเต สทา
                       อพฺภุนฺนตา สมา โหนฺติ   โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๕๔| พฺยาหรนฺตสฺส พุทฺธสฺส    จกฺกวาฬมฺหิ *- สุยฺยติ
                       สพฺเพ สตฺเต วิญฺญาเปติ   โก ทิสฺวา นปฺปสีทติ ฯ
         |๕๙.๕๕| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         กิตฺตนาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๕๙.๕๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๕๙.๕๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๕๙.๕๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สยมฺปฏิภาณิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              สยมฺปฏิภาณิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                             ทสมํ นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺเถราปทานํ (๔๗๐)
     [๖๐]   |๖๐.๕๙| อชฺโฌคเหตฺวา หิมวนฺตํ   มนฺเต วาเจมหนฺตทา
                          จตุปญฺญาสสหสฺสานิ      สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺฐหุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. รวนฺติ ฯ ยุ. รวนฺเต ฯ  ยุ. อนุคชฺชา ฯ  ม. ยุ. สพฺพาภา ฯ
@* มีการแก้ไขคำ จกฺวาฬมฺหิ เป็น จกฺกวาฬมฺหิ
         |๖๐.๖๐| อธิตา เวทคู สพฺเพ          ฉฬงฺเค ปารมึ คตา
                       สกวิชฺชาหุปตฺถทฺธา        หิมวนฺเต วสนฺติ เต ฯ
         |๖๐.๖๑| จวิตฺวา ตุสิตา กายา        เทวปุตฺโต มหายโส
                       อุปฺปชฺชิ มาตุกุจฺฉิสฺมึ       สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต ฯ
         |๖๐.๖๒| สมฺพุทฺเธ อุปปชฺชนฺเต      ทสสหสฺสิ กมฺปถ
                       อนฺธา จกฺขุํ อลภึสุ          อุปฺปชฺชนฺตมฺหิ นายเก ฯ
         |๖๐.๖๓| ฉปฺปการมกมฺปิตฺถ ๑-     เกวลา วสุธา อยํ
                       นิคฺโฆสสทฺทํ สุตฺวาน       วิมฺหยึสุ ๒- มหาชนา ฯ
         |๖๐.๖๔| สพฺเพ ชนา สมาคมฺม      อคญฺฉุํ มม สนฺติเก
                       วสุธายํ ปกมฺปิตฺถ           กึวิปาโก ภวิสฺสติ ฯ
         |๖๐.๖๕| วิทสฺสามิ ๓- ตทา เตสํ    มา ภายิตฺถ นตฺถิ โว ภยํ
                       วิสฺสฏฺฐา โหถ สพฺเพปิ      อุปฺปาโทยํ สุขตฺถิโก ๔- ฯ
         |๖๐.๖๖| อฏฺฐเหตูหิ สมฺผสฺสา         วสุธายํ ปกมฺปติ
                       ตถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ      โอภาโส วิปุโล มหา ฯ
         |๖๐.๖๗| อสํสยํ พุทฺธเสฏฺโฐ           อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺขุมา
                       สญฺญาเปตฺวาน ชนตํ       ปญฺจ สีเล กเถสหํ ฯ
         |๖๐.๖๘| สุตฺวาน ปญฺจ สีลานิ        พุทฺธุปฺปาทญฺจ ทุลฺลภํ
                       อุพฺเพงฺคชาตา สุมนา      ตุฏฺฐหฏฺฐา อเหสุ เต ฯ
         |๖๐.๖๙| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ นิมิตฺตํ วิยากรึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พฺยากรณสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพาการํ ปกมฺปิตฺถ ฯ ยุ. ฉพฺพิการํ ... ฯ  ม. ยุ. อุพฺพิชฺชึสุ ฯ
@ ม. อวจาสึ ตทา เตสํ ฯ ยุ. อวจาสิ ... ฯ  ม. สุวตฺถิโก ฯ
         |๖๐.๗๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๐.๗๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๐.๗๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นิมิตฺตพฺยากรณิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                             สาลกุสุมิโย เถโร             ปูชา นิพฺพาปโกปิจ
                             เสตุโท ตาลวณฺฏิ จ          อวฏํ ลพุชมฺปโท
                             มิลกฺขุ ปฏิภาณี จ            เวยฺยากรณิโย ทิชา
                             เทฺวสตฺตติ จ คาถาโย       คณิตาโย วิภาวิภิ ฯ
                                      สาลปุปฺผิวคฺโค สตฺตจตฺตาฬีโส ฯ
                                         -----------------------
                                     อฏฺฐจตฺตาฬีโส นฬมาลิวคฺโค
                                  ปฐมํ นฬมาลิยตฺเถราปทานํ (๔๗๑)
     [๖๑]   |๖๑.๑| สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ   อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ
                    ปวนคฺเคน คจฺฉนฺตํ            อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ
         |๖๑.๒| นฬมาลํ คเหตฺวาน            นิกฺขมนฺโต จ ตาวเท
                    ตตฺถทฺทสาสิ สมฺพุทฺธํ        โอฆติณฺณมนาสวํ ฯ
         |๖๑.๓| ปสนฺนจิตฺโต สุมโน            นฬมาลํ อปูชยึ
                    ทกฺขิเณยฺยํ มหาวีรํ            สพฺพโลกานุกมฺปกํ ฯ
         |๖๑.๔| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป         ยํ ปุปฺผํ ๑- อภิโรปยึ
                    ทุคฺคตึ นาภิชานามิ            พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๖๑.๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                    นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๑.๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                    ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๑.๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                    ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  นฬมาลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ...มาลมภิโรปยึ ฯ
                                    ทุติยํ มณิปูชกตฺเถราปทานํ (๔๗๒)
     [๖๒]   |๖๒.๘| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน    สพฺพธมฺมาน ปารคู
                     วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ         คจฺฉเต อนิลญฺชเส ฯ
         |๖๒.๙|  อวิทูเร หิมวนฺตสฺส            มหาชาตสฺสโร อหุ
                      ตตฺถ เม ภวนํ อาสิ           ปุญฺญกมฺเมน สํยุตํ ฯ
         |๖๒.๑๐| ภวนา นิกฺขมิตฺวาน ๑-    อทฺทสํ โลกนายกํ
                       อินฺทีวรํว ชลิตํ                อาทิตฺตํว หุตาสนํ ฯ
         |๖๒.๑๑| วิชนํ ๒- อทฺทสํ ปุปฺผํ       ปูชยิสฺสนฺติ นายกํ
                       สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ ฯ
         |๖๒.๑๒| มมํ สีสมณึ คยฺห             ปูชยึ โลกนายกํ
                       อิมาย มณิปูชาย            วิปาโก โหตุ ภทฺทโก ฯ
         |๖๒.๑๓| ปทุมุตฺตโร โลกวิทู          อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                       อนฺตลิกฺเข ฐิโต สตฺถา      อิมํ คาถํ ๓- อภาสถ ฯ
         |๖๒.๑๔| โส เต อิชฺฌตุ สงฺกปฺโป    ลภตุ วิปุลํ สุขํ
                       อิมาย มณิปูชาย            อนุโภหิ มหายสํ ฯ
         |๖๒.๑๕| อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ ๔- ชลชุตฺตมนามโก
                       อคมาสิ พุทฺธเสฏฺโฐ        ยสฺส จิตฺตํ ปณีหิตํ ฯ
         |๖๒.๑๖| สฏฺฐิกปฺปานิ เทวินฺโท      เทวรชฺชมการยึ
                       อเนกสตกฺขตฺตุญฺจ          จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อภินิกฺขมฺม ฯ  ม. วิชินํ นทฺทสํ ปุปฺผํ ฯ ยุ. ... นาทฺทสํ ปุปฺผํ ฯ
@ โป. ยุ. อิมา คาถา ฯ  ม. ยุ. ภควา ฯ
         |๖๒.๑๗| ปุพฺพกมฺมํ สรนฺตสฺส       เทวภูตสฺส เม สโต
                       มณิ นิพฺพตฺตเต มยฺหํ      อาโลกกรโณ มม ฯ
         |๖๒.๑๘| ฉฬาสีติสหสฺสานิ            นาริโย เม ปริคฺคหา
                        วิจิตฺตวตฺถาภรณา         อามุตฺตมณิกุณฺฑลา ๑- ฯ
         |๖๒.๑๙| อาฬารมุขา หสุลา          สุสญฺญา ตนุมชฺฌิมา
                        ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ         มณิปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๖๒.๒๐| โสณฺณมยา มณิมยา       โลหิตงฺกมยา ตถา
                       ภณฺฑา ๒- เม สุกตา โหนฺติ  ยทิจฺฉสิ ๓- ปิลนฺธนา ฯ
         |๖๒.๒๑| กูฏาคารา คุหา รมฺมา     สยนญฺจ มหารหํ
                       มม สงฺกปฺปมญฺญาย      นิพฺพตฺตนฺติ ยถิจฺฉิกํ ๔- ฯ
         |๖๒.๒๒| ลาภา เตสํ สุลทฺธญฺจ      เย ลภนฺติ อุปสฺสุตึ
                       ปุญฺญกฺเขตฺตํ มนุสฺสานํ   โอสถํ ๕- สพฺพปาณินํ ฯ
         |๖๒.๒๓| มยฺหํปิ สุกตํ กมฺมํ           โยหํ อทกฺขิ นายกํ
                       วินิปาตา สุมุตฺโตมฺหิ       ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
         |๖๒.๒๔| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ          เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                       ทิวสญฺเจว ๖- รตฺติญฺจ     อาโลโก โหติ เม สทา ฯ
         |๖๒.๒๕| ตาเยว มณิปูชาย            อนุโภตฺวาน สมฺปทา
                       ญาณาโลโก มยา ทิฏฺโฐ   ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
         |๖๒.๒๖| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      ยํ มณิมภิปูชยึ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         มณิปูชายิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อามุกฺก... ฯ  โป. ยุ. ภณฺฑา กตากตา โหนฺติ ฯ  ยุ. ยทิจฺฉาย ฯ
@โป. ยทิจฺฉสฺส ฯ  โป. ม. ยุ. ยทิจฺฉกํ ฯ  ม. โอสธํ ฯ  ยุ. สมนฺตา
@สตฺตรนตา ฯ
         |๖๒.๒๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๒.๒๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๒.๒๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มณิปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 มณิปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ตติยํ อุกฺกาสติกตฺเถราปทานํ (๔๗๓)
     [๖๓]   |๖๓.๓๐| โกสิโก นาม ภควา      จิตฺตกูเฏ วสี ตทา
                       ฌายี ฌานรโต พุทฺโธ      วิเวกาภิรโต มุนิ ฯ
         |๖๓.๓๑| อชฺโฌคเหตฺวา ๑- หิมวนฺตํ  นารีคณปุรกฺขโต
                       อทฺทสํ โกสิกํ พุทฺธํ          ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ ฯ
         |๖๓.๓๒| อุกฺกาสเต คเหตฺวาน       ปริวาเรสหนฺตทา
                       สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺธํ ๒-    อฏฺฐเมน อคจฺฉหํ ฯ
         |๖๓.๓๓| วุฏฺฐิตํ โกสิกํ พุทฺธํ          สยมฺภุํ อปราชิตํ
                       ปสนฺนจิตฺโต วนฺทิตฺวา     เอกํ ภิกฺขํ อทาสหํ ฯ
         |๖๓.๓๔| เตน กมฺเมน ทิปทินฺท      โลกเชฏฺฐ นราสภ
                       อุปฺปชฺชึ ตุสิเต กาเย         เอกภิกฺขายิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ  ม. ยุ. ฐตฺวา ฯ
         |๖๓.๓๕| ทิวสญฺเจว รตฺติญฺจ         อาโลโก โหติ เม สทา
                       สมนฺตา โยชนสตํ           โอภาเสน ผรามหํ ฯ
         |๖๓.๓๖| ปญฺจปญฺญาสกปฺปมฺหิ    จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                       จาตุรนฺโต วิชิตาวี           ชมฺพูมณฺฑสฺส อิสฺสโร ฯ
         |๖๓.๓๗| ตทา เม นครํ อาสิ           อิทฺธํ ผีตํ สุนิมฺมิตํ
                       ตึสโยชนอายามํ             วิตฺถาเรน จ วีสติ ฯ
         |๖๓.๓๘| โสภนํ นาม นครํ             วิสุกมฺเมน มาปิตํ
                       ทสสทฺทา วิวิตฺตนฺตํ         สมฺมตาฬสมาหิตํ ฯ
         |๖๓.๓๙| น ตสฺมึ นคเร อตฺถิ          วลฺลี กฏฺฐญฺจ มตฺติกา
                       สพฺพโสณฺณมยํเยว         โชตเต นิจฺจกาลิกํ ฯ
         |๖๓.๔๐| จตุปาการปริกฺขิตฺตํ         ตโย อาสุํ มณิมยา
                       เวมชฺเฌ ตาลปนฺติ ๑- จ   วิสุกมฺเมน มาปิตา ฯ
         |๖๓.๔๑| ทสสหสฺสโปกฺขรณี ๒-     ปทุมุปฺปลฉาทิตา
                       ปุณฺฑรีกาทิสญฺฉนฺนา ๓-  นานาคนฺธสเมริตา ๔- ฯ
         |๖๓.๔๒| จตุนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ อุกฺกํ ธารยึ อหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         อุกฺกาธารสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖๓.๔๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๓.๔๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ตาลปนฺตี ฯ ยุ. ตาลปตฺตี ฯ  ม. ยุ. ทสสหสฺสา โปกฺขรญฺโญ ฯ
@ ม. ยุ. ปุณฺฑริเกหิ สญฺฉนฺนา ฯ  ม. นานาคนฺธสมีริตา ฯ
         |๖๓.๔๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุกฺกาสติโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                อุกฺกาสติกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                จตุตฺถํ สุมนวีชนิยตฺเถราปทานํ (๔๗๔)
     [๖๔]   |๖๔.๔๖| วิปสฺสิโน ภควโต        โพธิยา ปาทปุตฺตเม
                       สุมโน พีชนึ คยฺห            อวีชึ โพธิมุตฺตมํ ฯ
         |๖๔.๔๗| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       อวีชึ โพธิมุตฺตมํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พีชนาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๖๔.๔๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๔.๔๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๔.๕๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
         อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุมนวีชนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               สุมนวีชนิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                             ปญฺจมํ กุมฺมาสทายกตฺเถราปทานํ (๔๗๕)
     [๖๕]   |๖๕.๕๑| เอสนาย จรนฺตสฺส       วิปสฺสิโน มเหสิโน
                       ริตฺตกํ ปตฺตํ ทิสฺวาน        กุมฺมาสํ ปูรยึ อหํ ฯ
         |๖๕.๕๒| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ภิกฺขํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         กุมฺมาสสฺส อิทํ ผลํ ฯ
         |๖๕.๕๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๕.๕๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๕.๕๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมฺมาสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                กุมฺมาสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ฉฏฺฐํ กุสฏฺฐกทายกตฺเถราปทานํ (๔๗๖)
     [๖๖]   |๖๖.๕๖| กสฺสปสฺส ภควโต      พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         กุสฏฺฐกมทาสหํ ฯ
         |๖๖.๕๗| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ         กุสฏฺฐกมทาสหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         กุสฏฺฐกสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖๖.๕๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๖.๕๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๖.๖๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุสฏฺฐกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               กุสฏฺฐกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                             สตฺตมํ คิริปุนฺนาคิยตฺเถราปทานํ (๔๗๗)
     [๖๗]   |๖๗.๖๑| โสภิโต นาม สมฺพุทฺโธ  จิตฺตกูเฏ วสี ตทา
                       คเหตฺวา คิริปุนฺนาคํ        สยมฺภุํ อภิปูชยึ ฯ
         |๖๗.๖๒| จตุนวุเต อิโต กปฺเป        สมฺพุทฺธมภิปูชยึ ๑-
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๖๗.๖๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๗.๖๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๗.๖๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ยํ พุทฺธมภิปูชยึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คิริปุนฺนาคิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                คิริปุนฺนาคิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                             อฏฺฐมํ วลฺลิการผลทายกตฺเถราปทานํ (๔๗๘)
     [๖๘]   |๖๘.๖๖| สุมโน นาม สมฺพุทฺโธ  ตกฺกรายํ วสี ตทา
                       วลฺลิการผลํ คยฺห            สยมฺภุสฺส อทาสหํ ฯ
         |๖๘.๖๗| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๖๘.๖๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๘.๖๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๘.๗๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วลฺลิการผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               วลฺลิการผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    นวมํ ปานธิทายกตฺเถราปทานํ (๔๗๙)
     [๖๙]   |๖๙.๗๑| อโนมทสฺสี ภควา       โลกเชฏฺโฐ นราสโภ
                       ทิวาวิหารา นิกฺขมฺม        วีถิมารุยฺหิ จกฺขุมา ฯ
         |๖๙.๗๒| ปานธึ สุกตํ คยฺห            อทฺธานํ ปฏิปชฺชหํ
                       ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ      ปตฺติกํ จารุทสฺสนํ ฯ
         |๖๙.๗๓| สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา        นีหริตฺวาน ปานธึ
                       ปาทมูเล ฐเปตฺวาน         อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
         |๖๙.๗๔| อภิรูห มหาวีร                สุคตินฺท วินายก
                       อิโต ผลํ ลภิสฺสามิ           โส เม อตฺโถ สมิชฺฌตุ ฯ
         |๖๙.๗๕| อโนมทสฺสี ภควา            โลกเชฏฺโฐ นราสโภ
                       ปานธึ อภิรูหิตฺวา            อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
         |๖๙.๗๖| โย ปานธึ เม อทาสิ ๑-    ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
                       ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ           สุณาถ มม ภาสโต ฯ
         |๖๙.๗๗| พุทฺธสฺส คิรมญฺญาย       สพฺเพ เทวา สมาคตา
                       อุทคฺคจิตฺตา สุมนา         เวทชาตา กตญฺชลี ฯ
         |๖๙.๗๘| ปานธิเมว ๒- ทาเนน       สุขิโตยํ ภวิสฺสติ
                       ปญฺจปญฺญาสกฺขตฺตุญฺจ   เทวรชฺชํ กริสฺสติ ฯ
         |๖๙.๗๙| สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ       จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ
                       ปเทสรชฺชํ วิปุลํ               คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
         |๖๙.๘๐| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป     โอกฺกากกุลสมฺภโว
                       โคตโม นาม นาเมน        สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
         |๖๙.๘๑| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                       สพฺพาสเว ปริญฺญาย       นิพฺพายิสฺสตินาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อททา ฯ  ม. ยุ. ปานธีนํ ปทาเนน ฯ
         |๖๙.๘๒| เทวโลเก มนุสฺเส วา        นิพฺพตฺติสฺสติ ปญฺญวา
                       เทวยานปฏิภาคํ             ยานํ ปฏิลภิสฺสติ ฯ
         |๖๙.๘๓| ปาสาทา สิวิกา มยฺหํ       หตฺถิโน สมลงฺกตา
                       รถา วาชญฺญสํยุตฺตา       สทา ปาตุภวนฺติ เม ฯ
         |๖๙.๘๔| อคารา นิกฺขมนฺโตปิ        รเถน นิกฺขมึ อหํ
                       เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ           อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
         |๖๙.๘๕| ลาภา มยฺหํ สุลทฺธํ เม     วาณิชํ สุปฺปโยชิตํ
                       ทตฺวาน ปานธึ เอกํ         ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
         |๖๙.๘๖| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป     ยํ ปานธิมทาสหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปานธิสฺส อิทํ ผลํ ฯ
         |๖๙.๘๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๖๙.๘๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๖๙.๘๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปานธิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ปานธิทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. นิกฺขมามหํ ฯ
                                  ทสมํ ปุฬินจงฺกมิยตฺเถราปทานํ (๔๘๐)
     [๗๐]   |๗๐.๙๐| มิคลุทฺโธ ๑- ปุเร อาสึ  อรญฺเญ กานเน อหํ
                       วาตมิคํ คเวสนฺโต           จงฺกมํ อทฺทสํ อหํ ฯ
         |๗๐.๙๑| อุจฺฉงฺเคน ปุฬินํ คยฺห      จงฺกเม โอกิรึ อหํ
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         สุคตสฺส สิรีมโต ฯ
         |๗๐.๙๒| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ปุฬินํ โอกิรึ อหํ
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปุฬินสฺส อิทํ ผลํ ฯ
         |๗๐.๙๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๐.๙๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๐.๙๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุฬินจงฺกมิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ปุฬินจงฺกมิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                    อุทฺทานํ
                             นฬมาลิ มณิทโท              อุกฺกาสติกวีชนิ
                             กุมฺมาสญฺจ กุสฏฺฐญฺจ        คิริปุนฺนาคิโยปิจ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ มิคลุทฺโท ฯ
                             วลฺลิกาโร ปานธิโท           อโถ ปุฬินจงฺกโม
                             คาถาโย ปญฺจนวุติ           คณิตาโย วิภาวิภิ ฯ
                                      นฬมาลิวคฺโค อฏฺฐจตฺตาฬีโส ฯ
                                           ----------------------
                                       เอกูนปญฺญาสโม ปํสุกูลวคฺโค
                                    ปฐมํ ปํสุกูลสญฺญกตฺเถราปทานํ (๔๘๑)
     [๗๑]   |๗๑.๑| ติสฺโส นามาสิ ภควา   สยมฺภู โลกนายโก ๑-
                      ปํสุกูลํ ฐเปตฺวาน             วิหารํ ปาวิสี ชิโน ฯ
          |๗๑.๒| สชฺชิตํ ๒- ธนุมาทาย        ปกฺขิตฺตสลิลํ ๓- อหํ
                      มณฺฑลคฺคํ คเหตฺวาน       กานนํ ปาวิสึ อหํ ฯ
          |๗๑.๓| ตตฺถทฺทสํ ปํสุกูลํ             ทุมคฺเค ลคฺคิตํ ตทา
                      จาปํ ตตฺเถว นิกฺขิปฺป       สีเส กตฺวาน อญฺชลึ ฯ
          |๗๑.๔| ปสนฺนจิตฺโต สุมโน           วิปุลาย จ ปีติยา
                      พุทฺธเสฏฺฐํ สริตฺวาน         ปํสุกูลํ อวนฺทหํ ฯ
          |๗๑.๕| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป         ยํ ปํสุกูลมวนฺทหํ
                      ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          วนฺทนาย อิทํ ผลํ ฯ
          |๗๑.๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                      นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อคฺคปุคฺคโล ฯ  ม. วินตํ ฯ ยุ. ติยนฺตํ ฯ  ม. ภกฺขตฺถาย จรึ
@อหํ ฯ ยุ. อกฺขิตฺโต ยมรึ อหํ ฯ
          |๗๑.๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                      ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
          |๗๑.๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                      ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปํสุกูลสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ปํสุกูลสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ทุติยํ พุทฺธสญฺญกตฺเถราปทานํ (๔๘๒)
     [๗๒]   |๗๒.๙| อชฺฌายิโก ๑- มนฺตธโร    ติณฺณํ เวทาน ปารคู
                       ลกฺขเณ อิติหาเส จ         สนิฆณฺฑุสเกฏุเภ ฯ
         |๗๒.๑๐| นทีโสตปฏิภาคา            สิสฺสา อายนฺติ เม ตทา
                       เตสาหํ มนฺตํ ๒- วาเจมิ   รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต ฯ
         |๗๒.๑๑| สิทฺธตฺโถ นาม สมฺพุทฺโธ  โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท
                       ตมนฺธการํ นาเสตฺวา       ญาณาโลกํ ปวตฺตยิ ฯ
         |๗๒.๑๒| มม อญฺญตโร สิสฺโส       สิสฺสานํ โส กเถสิ เม
                       สุตฺวาน เต เอตมตฺถํ        อาโรเจสุํ มมํ ตทา ฯ
         |๗๒.๑๓| พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน   สพฺพญฺญู โลกนายโก
                       ตสฺสานุวตฺตติ ชโน          ลาโภ มยฺหํ น วิชฺชติ ฯ
         |๗๒.๑๔| อธิจฺจุปฺปตฺติกา พุทฺธา    จกฺขุมนฺโต มหายสา
                       ยนฺนูนาหํ พุทฺธเสฏฺฐํ       ปสฺเสยฺยํ โลกนายกํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ อชฺฌายโก ฯ  ม. ยุ. มนฺเต ฯ
         |๗๒.๑๕| อชินํ เม คเหตฺวาน         วากจีรํ กมณฺฑลุํ
                       อสฺสมา อภินิกฺขมฺม       สิสฺเส อามนฺตยึ อหํ ฯ
         |๗๒.๑๖| อุทุมฺพริกปุปฺผํว             จนฺทมฺหิ สสกํ ยถา
                       วายสานํ ยถา ขีรํ           ทุลฺลภํ ๑- โลกนายกํ ฯ
         |๗๒.๑๗| พุทฺโธ โลกมฺหิ อุปฺปนฺโน  มนุสฺสตฺตํปิ ทุลฺลภํ
                       อุโภสุ วิชฺชมาเนสุ           สวนญฺจ สุทุลฺลภํ ฯ
         |๗๒.๑๘| พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน   จกฺขุํ ลจฺฉาม โน ภวํ
                       เอถ สพฺเพ คมิสฺสาม       สมฺมาสมฺพุทฺธสนฺติกํ ฯ
         |๗๒.๑๙| กมณฺฑลุธรา สพฺเพ        ขราชินนิวาสิโน
                       เต ๒- ชฏาภารภริตา       นิกฺขมฺม ปวนา ตทา ฯ
         |๗๒.๒๐| ยุตฺตมตฺตํ ๓- เปกฺขมานา  อุตฺตมตฺถํ คเวสิโน
                       อายนฺติ ๔- นาคโปตาว   อสมฺภีตาว เกสรี ฯ
         |๗๒.๒๑| อปฺปตาสา ๕- อโลลุปฺปา  นิปกา สนฺตวุตฺติโน
                       อุญฺฉาย จรมานา เต       พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุํ ฯ
         |๗๒.๒๒| ทิยฑฺฒโยชเน เทเส ๖-   พฺยาธิ เม อุปปชฺชถ
                       พุทฺธเสฏฺฐํ สริตฺวาน        ตตฺถ กาลํ กโต อหํ ฯ
         |๗๒.๒๓| จตุนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ สญฺญมลภึ ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธสญฺญายิทํ ผลํ ฯ
         |๗๒.๒๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ทุลฺลโภ โลกนายโก ฯ  ยุ. เย ฯ  โป. ม. ยุ. ยุคมตฺตํ ฯ
@ ม. อาสตฺติ โทสรหิตา ฯ  ม. อปฺปกิจฺจา ฯ ยุ. อปฺปภาสา อลีลตา ฯ
@ ม. ยุ. เสเส ฯ
         |๗๒.๒๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๒.๒๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พุทฺธสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  พุทฺธสญฺญกตฺเถรสฺส อปาทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   ตติยํ ภิสทายกตฺเถราปทานํ (๔๘๓)
     [๗๓]   |๗๓.๒๗| โอคฺคยฺหาหํ ๑- โปกฺขรณึ   นานากุญฺชรเสวิตํ
                       อุทฺธรามิ ภิสํ ตตฺถ          อสนเหตุ ๒- อหํ ตทา ฯ
         |๗๓.๒๘| ภควา ตมฺหิ สมเย          ปทุมุตฺตรสวฺหโย
                       รตฺตกมฺพลธโร ๓- พุทฺโธ  คจฺฉสิ อนิลญฺชเส ฯ
         |๗๓.๒๙| ธุนนฺโต ปํสุกูลานิ           สทฺทํ อสฺโสสหํ ตทา
                       อุทฺธํ นิชฺฌายมาโนหํ      อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ
         |๗๓.๓๐| ตตฺเถว ฐิตโก สนฺโต        อายาจึ โลกนายกํ
                       มธุ ๔- ภึเสหิ สวติ          ขีรสปฺปิ ๕- มุฬาลิภิ ฯ
         |๗๓.๓๑| ปฏิคฺคณฺหาตุ เม พุทฺโธ   อนุกมฺปาย จกฺขุมา
                       ตโต การุณิโก สตฺถา       โอโรหิตฺวา มหายโส ฯ
         |๗๓.๓๒| ปฏิคฺคณฺหิ มม ภิกฺขํ       อนุกมฺปาย จกฺขุมา
                       ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ   อกา เม อนุโมทนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โอคยฺห ยํ โปกฺขรณึ ฯ  ม. ยุ. ฆาสเหตุ ฯ  ม. ยุ. รตฺตมฺพรธโร ฯ
@ ม. มธุํ ฯ  ม. ขีรํ ฯ
         |๗๓.๓๓| สุขี โหหิ ๑- มหาปุญฺญ   คติ ตุยฺหํ สมิชฺฌตุ
                       อิมินา ภิสทาเนน           ลภสฺสุ วิปุลํ สุขํ ฯ
         |๗๓.๓๔| อทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ      ชลชุตฺตมนามโก
                       ภิกฺขมาทาย สมฺพุทฺโธ    อมฺพเรนาคมา ชิโน ฯ
         |๗๓.๓๕| ตโต ภิสํ คเหตฺวาน         อาคญฺฉึ มม อสฺสมํ
                       ภิสํ รุกฺเข ลคฺคิตฺวาน       มม ทานํ อนุสฺสรึ ฯ
         |๗๓.๓๖| มหาวาโต วุฏฺฐหิตฺวา      สญฺจาเลสิ วนํ ตทา
                       อากาโส อภินาทิตฺถ       อสนิยา ผลนฺติยา ฯ
         |๗๓.๓๗| ตโต เม อสนิปาโต          มตฺถเก นิปติ ตทา
                      โส ๒- หิ นิสินฺนโก สนฺโต    ตตฺถ กาลํ กโต อหํ ฯ
         |๗๓.๓๘| ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต     ตุสิตํ อุปปชฺชหํ
                       กเลวรมฺเม ปติตํ               เทวโลเก รมามหํ ฯ
         |๗๓.๓๙| ฉฬาสีติสหสฺสานิ            นาริโย สมลงฺกตา
                       สายํ ปาตํ อุปฏฺเฐนฺติ       ภิสทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๗๓.๔๐| มนุสฺสโยนิมาคนฺตฺวา      สุขิโต โหมหํ ตทา
                       โภเค เม อูนตา นตฺถิ      ภิสทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๗๓.๔๑| อนุกมฺปิตโก ๓- เตน      เทวเทเวน ตาทินา
                       สพฺพาสวปริกฺขีโณ ๔-     นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
         |๗๓.๔๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ ภิกฺขมททึ ๕- ตทา
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ภิสทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โหตุ ฯ  ม. ยุ. โสหํ ฯ  ยุ. อนุกมฺปิตตฺตา เตน ฯ  ม. ยุ.
@สพฺพตฺถ สพฺพาสวา ปริกฺขีณา ฯ  ม. ภิสํ อททึ ฯ
         |๗๓.๔๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๓.๔๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๓.๔๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภิสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ภิสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  จตุตฺถํ ญาณตฺถวิกตฺเถราปทานํ (๔๘๔)
     [๗๔]   |๗๔.๔๖| ทกฺขิเณ หิมวนฺตสฺส    สุกโต อสฺสโม มม
                       อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต        วสามิ ปวเน ตทา ฯ
         |๗๔.๔๗| ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺโฐ    มูเลน จ ผเลน จ
                       อโนมสนฺโต ๑- อจริ ๒-  วสามิ เอกโก อหํ ฯ
         |๗๔.๔๘| สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ     โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท
                       จตุสจฺจํ ปกาเสติ            อุทฺธรนฺโต มหาชนํ ฯ
         |๗๔.๔๙| นาหํ สุโณมิ สมฺพุทฺธํ      นปิ เม โกจิ สาสติ
                       อฏฺฐวสฺเส อติกฺกนฺเต      อสฺโสสึ โลกนายกํ ฯ
         |๗๔.๕๐| อคฺคึ ทารุํ นิหริตฺวา         สมฺมชฺชิตฺวาน อสฺสมํ
                       ขาริภารํ คเหตฺวาน          นิกฺขมึ ปวนา อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อเนฺวสนฺโต อาจริยํ ฯ  ยุ. จริยํ ฯ
         |๗๔.๕๑| เอกรตฺตึ วสนฺโตหํ           คาเมสุ นิคเมสุ จ
                       อนุปุพฺเพน จนฺทวตึ ๑-   ตทาหํ อุปสงฺกมึ ฯ
         |๗๔.๕๒| ภควา ตมฺหิ สมเย           สุเมโธ โลกนายโก
                       อุทฺธรนฺโต พหู สตฺเต       เทเสติ อมตํปทํ ฯ
         |๗๔.๕๓| ชนกายมติกฺกมฺม           วนฺทิตฺวา ชินสาคตํ ๒-
                       เอกํสํ อชินํ กตฺวา           สนฺถวึ โลกนายกํ ฯ
         |๗๔.๕๔| ตุวํ สตฺถา จ เกตุว ๓-      ธโช ยูโปว ๓- ปาณินํ
                       ปรายโน ปติฏฺฐา จ         ทีโป จ ทิปทุตฺตโม ฯ
                                            เอกวีสติมํ ภาณวารํ ฯ
         |๗๔.๕๕| เนปุญฺโญ ทสฺสเน ธีโร     ตาเรสิ ชนตํ ตุวํ
                       นตฺถญฺโญ ตารโก โลเก   ตวุตฺตริตฺตโร มุเน ฯ
         |๗๔.๕๖| สกฺกา ภเว ๔- กุสคฺเคน   ปเมตุํ สาครุตฺตโม ๕-
                       น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ      ญาณํ สกฺกา ปเมตเว ฯ
         |๗๔.๕๗| ตุลทณฺเฑ ฐเปตฺวาน       มหิ ๖- สกฺกา ธเรตเว
                       น เตฺวว ตว ปญฺญาย       สมานํ ๗- อตฺถิ จกฺขุม ฯ
         |๗๔.๕๘| อากาโส มินิตุํ สกฺกา       รชฺชุยา องฺคุเลน จ ๘-
                       น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ     สีลํ สกฺกา ปเมตเว ฯ
         |๗๔.๕๙| มหาสมุทฺเท อุทกํ           อากาโส จ วสุนฺธโร ๙-
                       ปริเมยฺยานิ เอตานิ         อปฺปเมยฺโยสิ จกฺขุม ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ธาวนฺโต ฯ  ม. ชินสาครํ ฯ ยุ. ชินสาสนํ ฯ  ม. ยุ. จ ฯ
@ ม. เถเว ฯ ยุ. หเว ฯ  ม. สาครุตฺตเม ฯ  ม. มหึ ฯ  ม. ยุ.
@ปมาณํ ฯ  ม. วา ฯ ยุ. ปิ ฯ  ม. ยุ. วสุนฺธรา ฯ
         |๗๔.๖๐| ฉหิ คาถาหิ สพฺพญฺญุํ     กิตฺตยิตฺวา มหายสํ
                       อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน      ตุณฺหี อฏฺฐาสหํ ตทา ฯ
         |๗๔.๖๑| ยํ วทนฺติ สุเมโธติ           ภูมิปญฺญํ ๑- สุเมธสํ ฯ
                       ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา        อิมา คาถา อภาสถ
         |๗๔.๖๒| โย เม ญาณํ ปกิตฺเตสิ     วิปฺปสสนฺเนน ๒- เจตสา ฯ
                       ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ          สุณาถ มม ภาสโต
         |๗๔.๖๓| สตฺตสตฺตติ กปฺปานิ        เทวโลเก รมิสฺสติ ฯ
                       สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท      เทวรชฺชํ กริสฺสติ
         |๗๔.๖๔| อเนกสตกฺขตฺตุญฺจ          จกฺกวตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
                       ปเทสรชฺชํ วิปุลํ               คณนาโต อสงฺขยํ
         |๗๔.๖๕| เทวภูโต มนุสฺโส วา        ปุญฺญกมฺมสมาหิโต ฯ
                       อนูนมนสงฺกปฺโป ๓-       ติกฺขปญฺโญ ภวิสฺสติ
         |๗๔.๖๖| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           โอกฺกากกุลสมฺภโว ฯ
                       โคตโม นาม นาเมน        สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ
         |๗๔.๖๗| อคารา อภินิกฺขมฺม         ปพฺพชิสฺสติกิญฺจโน ฯ
                       ชาติยา สตฺตวสฺเสน        อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติ ๔-
         |๗๔.๖๘| ยโต สรามิ อตฺตานํ         ยโต ปตฺโตสฺมิ สาสนํ ฯ
                       เอตฺถนฺตเร น ชานามิ      เจตนํ อมโนรมํ
         |๗๔.๖๙| สํสริตฺวา ภวาภเว ๕-      สมฺปตฺตานุภวึ อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภูริปญฺญํ ฯ  โป. ม. ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ  ยุ. อนูนมตสงฺกปฺโป ฯ
@ ม. ยุ. ผุสิสฺสติ ฯ  ม. ยุ. ภเว สพฺเพ ฯ
                       โภเค เม อูนตา นตฺถิ       ผลํ ญาณสฺส โถมเน
         |๗๔.๗๐| ติธคฺคี ๑- นิพฺพุตา มยฺหํ  ภวา สพฺเพ สมูหตา ฯ
                       สพฺพาสวปริกฺขีโณ          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว
         |๗๔.๗๑| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           ยํ ญาณมภิโถมหํ ๒-
                       ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลํ ญาณสฺส โถมเน ฯ
         |๗๔.๗๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๔.๗๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๔.๗๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ญาณตฺถวิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ญาณตฺถวิกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ปญฺจมํ จนฺทนมาลิยตฺเถราปทานํ (๔๘๕)
     [๗๕]   |๗๕.๗๕| ปญฺจกามคุเณ หิตฺวา   ปิยรูเป มโนรเม
                       อสีติโกฏิโย หิตฺวา           ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
         |๗๕.๗๖| ปพฺพชิตฺวาน กาเยน        ปาปกมฺมํ วิวชฺชยึ
                       วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา             นทีกูเล วสามหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ติยคฺคี ฯ ยุ. ติวคฺคี ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ญาณมถวึ อหํ ฯ
         |๗๕.๗๗| เอเกกํ ๑- มํ วิหรนฺตํ       พุทฺธเสฏฺโฐ อุปาคมิ
                       นาหํ ชานามิ พุทฺโธติ      อกาสึ ปฏิสนฺถรํ ฯ
         |๗๕.๗๘| กริตฺวา ปฏิสนฺถารํ          นามโคตฺตํ อปุจฺฉหํ
                       เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ      อาทู ๒- สกฺโก ปุรินฺทโท ฯ
         |๗๕.๗๙| โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต  มหาพฺรหฺมา อิธาคโต
                       วิโรจสิ ทิสา สพฺพา         อุทยํ สุริโย ยถา ฯ
         |๗๕.๘๐| สหสฺสารานิ จกฺกานิ       ปาเท ทิสฺสนฺติ มาริส
                       โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต  กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ ฯ
         |๗๕.๘๑| นามโคตฺตํ ปเวเทหิ         สํสยํ อปเนหิ เม
                       นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ   นมฺหิ สกฺโก ปุรินฺทโท ฯ
         |๗๕.๘๒| พฺรหฺมภาโว จ เม นตฺถิ    เอเตสํ อุตฺตโม อหํ
                       อตีโต วิสยํ เตสํ              ทาลยึ กามพนฺธนํ ฯ
         |๗๕.๘๓| สพฺเพ กิเลเส ฌาเปตฺวา  ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ
                       ตสฺส วาจํ สุณิตฺวาหํ        อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
         |๗๕.๘๔| ยทิ พุทฺโธสิ สพฺพญฺญู     นิสีท ตฺวํ มหามุนิ
                       ตมหํ ปูชยิสฺสามิ            ทุกฺขสฺสนฺตกโร ตุวํ ฯ
         |๗๕.๘๕| ปตฺถริตฺวา ชินจมฺมํ         อทาสิ สตฺถุโน อหํ
                       นิสีทิ ตตฺถ ภควา            สีโหว คิริคพฺภเร ฯ
         |๗๕.๘๖| ขิปฺปํ ปพฺพตมารุยฺห        อมฺพสฺส ผลมคฺคหึ
                       สาลกลฺยาณิกํ ปุปฺผํ        จนฺทนญฺจ มหารหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เอกกํ ฯ ยุ. เอกกมฺมํ ฯ  ยุ. อุท ฯ
         |๗๕.๘๗| ขิปฺปํ ปคฺคยฺห ตํ สพฺพํ     อุเปตฺวา ๑- โลกนายกํ
                       ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน       สาลปุปฺผํ อปูชยึ ฯ
         |๗๕.๘๘| จนฺทนํ อนุลิมฺปิตฺวา        อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ
                       ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         วิปุลาย จ ปีติยา ฯ
         |๗๕.๘๙| อชินมฺหิ นิสีทิตฺวา           สุเมโธ โลกนายโก
                       มม กมฺมํ ปกิตฺเตสิ          หาสยนฺโต มมํ ตทา ฯ
         |๗๕.๙๐| อิมินา ผลทาเนน            คนฺธมาเลหิ จูภยํ
                       ปญฺจวีเส กปฺปสเต          เทวโลเก รมิสฺสติ ฯ
         |๗๕.๙๑| อนูนมนสงฺกปฺโป            วสวตฺติ ภวิสฺสติ
                       ฉพฺพีสติกปฺปสเต            มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ ฯ
         |๗๕.๙๒| ภวิสฺสติ จกฺกวตฺติ           จาตุรนฺโต มหิทฺธิโก
                       เวกรํ ๒- นาม นครํ         วิสุกมฺเมน มาปิตํ ฯ
         |๗๕.๙๓| เหสฺสติ สพฺพโสวณฺณํ      นานารตนภูสิตํ
                       เอเตเนว อุปาเยน           สํสริสฺสติ โยนิโย ๓- ฯ
         |๗๕.๙๔| สพฺพตฺถ สุขิโต ๔- หุตฺวา เทวตฺเต อถ มานุเส
                       ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต        พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ ฯ
         |๗๕.๙๕| อคารา อภินิกฺขมฺม         อนคาริ ภวิสฺสติ
                       อวิญฺญตฺติปจฺจโย ๕- หุตฺวา    นิพฺพายิสฺสตินาสโว ฯ
         |๗๕.๙๖| อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ      สุเมโธ โลกนายโก
                       มม นิชฺฌายมานสฺส       ปกฺกามิ อนิลญฺชเส ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุเปสึ ฯ  ม. ยุ. เวภารํ ฯ  ม. โส ภเว ฯ ยุ. โยนิโส ฯ
@ ม. ปูชิโต ฯ  ม. อภิญฺญาปารคู ฯ
         |๗๕.๙๗| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตุสิตํ ๑- อุปปชฺชหํ ฯ
         |๗๕.๙๘| ตุสิตโต จวิตฺวาน            นิพฺพตฺตึ มาตุกุจฺฉิยา
                       โภเค เม อูนตา นตฺถิ       ยมฺหิ คพฺเภ วสามหํ ฯ
         |๗๕.๙๙| มาตุกุจฺฉิคเต มยิ            อนฺนปานญฺจ โภชนํ
                       มาตุยา มม ฉนฺเทน        นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉกํ ฯ
         |๗๕.๑๐๐| ชาติยา ปญฺจวสฺเสน     ปพฺพชึ อนคาริยํ
                       โอโรปิตมฺหิ เกสมฺหิ         อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
         |๗๕.๑๐๑| ปุพฺพกมฺมํ คเวสนฺโต     โอเรน นทฺทสํ อหํ
                          ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ        มม กมฺมํ อนุสฺสรึ ฯ
         |๗๕.๑๐๒| นโม เต ปุริสาชญฺญ      นโม เต ปุริสุตฺตม
                          ตว สาสนมาคมฺม        ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
         |๗๕.๑๐๓| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ         สมฺพุทฺธมภิปูชยึ
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ      พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๗๕.๑๐๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา   วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๕.๑๐๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๕.๑๐๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส      วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ตาวตึสมคจฺฉหํ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จนฺทนมาลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                จนฺทนมาลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ฉฏฺฐํ ธาตุปูชกตฺเถราปทานํ (๔๘๖)
     [๗๖]   |๗๖.๑๐๗| นิพฺพุเต โลกนาถมฺหิ  สิทฺธตฺเถ โลกนายเก
                         มมญฺญาตี สมาเนตฺวา   ธาตุปูชํ อกาสหํ ฯ
         |๗๖.๑๐๘| จตุนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ธาตุมภิปูชยึ
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ธาตุปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๗๖.๑๐๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๖.๑๑๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๖.๑๑๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธาตุปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ธาตุปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                สตฺตมํ ปุฬินุปฺปาทกตฺเถราปทานํ (๔๘๗)
     [๗๗]   |๗๗.๑๑๒| ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ   เทวโล นาม ตาปโส
                          ตตฺถ เม จงฺกโม อาสิ       อมนุสฺเสหิ มาปิโต ฯ
         |๗๗.๑๑๓| ชฏาภารสฺส ๑- ภริโต     กมณฺฑลุธโร ตทา
                          อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต       ปวนา นิกฺขมึ ๒- ตทา ฯ
         |๗๗.๑๑๔| จุลฺลาสีติสหสฺสานิ         สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺฐหุํ
                          สกกมฺมาภิปสุตา          วสนฺติ ปวเน ตทา ฯ
         |๗๗.๑๑๕| อสฺสมา อภินิกฺขมฺม       อกํ ปุฬินเจติยํ
                          นานาปุปฺผํ สมาเนตฺวา   ตํ เจติยํ อปูชยึ ฯ
         |๗๗.๑๑๖| ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา    อสฺสมํ ปวิสามหํ
                          สพฺเพ สิสฺสา สมาคนฺตฺวา   เอตมตฺถํ อปุจฺฉิสุํ ๓- ฯ
         |๗๗.๑๑๗| ปุฬิเนน กโต ถูโป           ยํ ตฺวํ เทว นมสฺสสิ
                          มยมฺปิ ญาตุมิจฺฉาม      ปุฏฺโฐ อาจิกฺข โน ตุวํ ฯ
         |๗๗.๑๑๘| ทิฏฺฐา โน ๔- โว มนฺตปเท  จกฺขุมนฺโต มหายสา
                          เต โข อหํ นมสฺสามิ      พุทฺธเสฏฺเฐ มหายเส ฯ
         |๗๗.๑๑๙| กีทิสา เต มหาวีรา         สพฺพญฺญู โลกนายกา
                          กถํวณฺณา กถํสีลา        กีทิสา เต มหายสา ฯ
         |๗๗.๑๒๐| พตฺตึสลกฺขณา พุทฺธา    จตฺตาริว ๕- ทิชาปิจ
                          เนตฺตา โคปขุมา ๖- เตสํ  ชิญฺชุกผลสนฺนิภา ฯ
         |๗๗.๑๒๑| คจฺฉมานา จ เต พุทฺธา   ยุคมตฺตญฺจ เปกฺขเร
                          น เตสํ ชาณุ นทติ         สนฺธิสทฺโท น สุยฺยติ ฯ
         |๗๗.๑๒๒| คจฺฉมานา จ สุคตา        อตุริตาว ๗- คจฺฉเร
                          ปฐมํ ทกฺขิณํ ปาทํ         พุทฺธานํ เอส ธมฺมตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ชฏาภาเรน ฯ  ยุ. อภินิกฺขมึ ฯ  ม. ยุ. ปุจฺฉึสุ มํ ฯ  ม. ... นุ
@มนฺตปเท ฯ  ม. ยุ. จตฺตาฬีส ฯ  ยุ. โคปมุขา ฯ  ม. อุทฺธรนฺตาว ฯ
         |๗๗.๑๒๓| อสมฺภีตา จ เต พุทฺธา     มิคราชาว เกสรี
                          เนวุกฺกํเสนฺติ อตฺตานํ      โน จ วมฺเภนฺติ ปาณินํ ฯ
         |๗๗.๑๒๔| มานาติมานโต ๑- มุตฺตา   สมา สพฺเพสุ ปาณิสุ
                          อนตฺตุกฺกํสกา พุทฺธา     พุทฺธานํ เอส ธมฺมตา ฯ
         |๗๗.๑๒๕| อุปฺปชฺชนฺตา จ สมฺพุทฺธา   อาโลกํ ทสฺสยนฺติ เต
                          ฉพฺพิการํ ๒- ปกาเสนฺติ ๓-  เกวลํ วสุธํ อิมํ ฯ
         |๗๗.๑๒๖| ปสฺสนฺติ นิรยญฺเจเต       นิพฺพาติ นิรโย ตทา
                          ปวสฺสติ มหาเมโฆ        พุทฺธานํ เอส ธมฺมตา ฯ
         |๗๗.๑๒๗| อีทิสา เต มหานาคา      อตุลา เต ๔- มหายสา
                          วณฺณโต อนติกฺกนฺตา    อปฺปเมยฺยา ตถาคตา ฯ
         |๗๗.๑๒๘| อนุโมทึสุ เม วากฺยํ        สพฺเพ สิสฺสา สคารวา
                          ตถาว ๕- ปฏิปชฺชึสุ       ยถาสตฺติ ยถาพลํ ฯ
         |๗๗.๑๒๙| ปฏิปูเชนฺติ ปุฬินํ           เต ๖- สกมฺมาภิลาสิโน
                          สทฺทหนฺตา มม วากฺยํ    พุทฺธตฺตคตมานสา ๗- ฯ
         |๗๗.๑๓๐| ตทา จวิตฺวา ตุสิตา        เทวปุตฺโต มหายโส
                          อุปฺปชฺชิ มาตุกุจฺฉิสฺมึ     ทสสหสฺสิ กมฺปถ ฯ
         |๗๗.๑๓๑| อสฺสมสฺสาวิทูรมฺหิ         จงฺกมมฺหิฏฺฐิโต อหํ
                          สพฺเพ สิสฺสา สมาคนฺตฺวา   อาคจฺฉุํ มม สนฺติเก ฯ
         |๗๗.๑๓๒| อุสโภว มหิ นทติ           มิคราชาว กุชฺชติ
                          สุํสุมาโรว สฬติ ๘-        กึ วิปาโก ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มานาวมานโต ฯ  ม. ฉปฺปการํ ฯ  ยุ. ปกมฺเปนฺติ ฯ ๔-๕ ม. ยุ. จ ฯ
@ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. พุทฺธสกฺกตมานสา ฯ  ยุ. สทฺทติ ฯ
         |๗๗.๑๓๓| ยํ ปกิตฺเตมิ สมฺพุทฺธํ       สิกตา ถูปสนฺติเก
                          โส ทานิ ภควา สตฺถา     มาตุกุจฺฉิมุปาคมิ ฯ
         |๗๗.๑๓๔| เตสํ ธมฺมกถํ กตฺวา ๑-   กิตฺตยิตฺวา มหามุนึ
                          อุยฺโยเชตฺวา สเก สิสฺเส  ปลฺลงฺเก อาภุชึ อหํ ฯ
         |๗๗.๑๓๕| พลญฺจ วต เม ขีณํ         พฺยาธิโก ๒- ปรเมนหํ
                          พุทฺธเสฏฺฐํ สริตฺวาน       ตตฺถ กาลํ กโต อหํ ฯ
         |๗๗.๑๓๖| สพฺเพ สิสฺสา สมาคนฺตฺวา   อกํสุ จิตกํ ตทา
                          กเลวรญฺจ เม คยฺห        จิตกํ อภิโรปยุํ ฯ
         |๗๗.๑๓๗| จิตกํ ปริวาเรตฺวา           สีเส กตฺวาน อญฺชลึ
                          โสกสลฺลปเรตา เต         วิกนฺทึสุ สมาคตา ฯ
         |๗๗.๑๓๘| เตสํ ลาลปฺปมานานํ      อคมํ ๓- จิตกนฺติกํ
                          อหํ อาจริโย ตุยฺหํ          มา โสจิตฺถ สุเมธสา ฯ
         |๗๗.๑๓๙| สทตฺเถ วายเมยฺยาถ      รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา
                          มา โว ปมตฺตา อหุตฺถ    ขโณ โว ปฏิปาทิโต ฯ
         |๗๗.๑๔๐| สเก สิสฺเสนุสาสิตฺวา      เทวโลกํ ปุนาคมึ
                          อฏฺฐารส ๔- จ กปฺปานิ   เทวโลเก อโหสหํ ๕- ฯ
         |๗๗.๑๔๑| สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ    จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                          อเนกสตกฺขตฺตุญฺจ        เทวรชฺชํ อการยึ ฯ
         |๗๗.๑๔๒| อวเสเสสุ กปฺเปสุ           โวกิณฺณํ ๖- สํสรึ อหํ
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อุปฺปาทสฺส อิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วตฺวา ฯ  ม. พฺยาธินา ฯ  ม. อคมํ จิตกํ ตทา ฯ ยุ. อคมาสึ ... ฯ
@ โป. ยุ. อฏฺฐารสาหํ กปฺปานิ ฯ  ม. รมามหํ ฯ ยุ. รมึ อหํ ฯ  ม. ยุ.
@โวกิณฺโณ ฯ
         |๗๗.๑๔๓| ยถา โกมุทิเก มาเส        พหู ปุปฺผนฺติ ปาทปา
                          ตเถวาหมฺปิ สมเย          ปุปฺผิโตมฺหิ มเหสินา ๑- ฯ
         |๗๗.๑๔๔| วิริยํ เม ธุรโธรยฺหํ           โยคกฺเขมาธิวาหนํ
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๗.๑๔๕| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        กิตฺตนาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๗๗.๑๔๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๗.๑๔๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๗.๑๔๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุฬินุปฺปาทโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ปุฬินุปฺปาทกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  อฏฺฐมํ ตรณิยตฺเถราปทานํ (๔๘๘)
     [๗๘]   |๗๘.๑๔๙| อตฺถทสฺสี ตุ ภควา     สยมฺภู โลกนายโก
                         วินตานทิยา ๒- ตีเร ๓-    อุปคญฺฉิ ตถาคโต ฯ
         |๗๘.๑๕๐| อุทกา อภินิกฺขมฺม          กจฺฉโป วาริโคจโร
                         พุทฺธํ ตริตุกาโมหํ ๔-       อุเปสึ โลกนายกํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. มเหสิโน ฯ  ยุ. จินตานทิยา ฯ  ม. ตีรํ ฯ  ม. ตาเรตุกาโมหํ ฯ
         |๗๘.๑๕๑| อภิรูหตุ มํ พุทฺโธ           อตฺถทสฺสี มหามุนิ
                          อหํ ตํ ตารยิสฺสามิ         ทุกฺขสฺสนฺตํ กโร ตุวํ ฯ
         |๗๘.๑๕๒| มม สงฺกปฺปมญฺญาย     อตฺถทสฺสี มหายโส
                          อาโรหิตฺวาน เม ปิฏฺฐึ     อฏฺฐาสิ โลกนายโก ฯ
         |๗๘.๑๕๓| ยโต สรามิ อตฺตานํ        ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ
                          สุขํ เม ตาทิสํ นตฺถิ        ผุฏฺเฐ ๑- ปาทตเล ยถา ฯ
         |๗๘.๑๕๔| อุตฺตริตฺวาน สมฺพุทฺโธ    อตฺถทสฺสี มหายโส
                          นทีตีรมฺหิ ฐตฺวาน          อิมา คาถา อภาสถ ฯ
         |๗๘.๑๕๕| ยาวตา วตฺตเต จิตฺตํ        คงฺคาโสตํ ตรามหํ
                          อยญฺจ กจฺฉโป ราชา      ตาเรติ ๒- มม ปุญฺญวา ฯ
         |๗๘.๑๕๖| อิมินา พุทฺธตรเณน        เมตฺตจิตฺตวตาย จ
                          อฏฺฐารเส กปฺปสเต        เทวโลเก รมิสฺสติ ฯ
         |๗๘.๑๕๗| เทวโลกา อิธาคนฺตฺวา     สุกฺกมูเลน โจทิโต
                          เอกาสเน นิสีทิตฺวา        กงฺขาโสตํ ตริสฺสติ ฯ
         |๗๘.๑๕๘| ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต      พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ
                          สมฺมา ธารํ ๓- ปวสฺสนฺเต   ผลํ โตเสติ กสฺสเก ๔- ฯ
         |๗๘.๑๕๙| ตเถวิทํ พุทฺธเขตฺตํ          สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ
                          สมฺมา ธารํ ๓- ปวจฺฉนฺเต   ผลํ มํ โตสยิสฺสติ ฯ
         |๗๘.๑๖๐| ปธานํ ปหิตตฺโตมฺหิ        อุปสนฺโต นิรูปธิ
                          สพฺพาสเว ปริญฺญาย     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ยถา ปาทตเล มุนิ ฯ  ม. ตาเรสิ ฯ  ม. ยุ. ธาเร ฯ  ม.
@กสฺสกํ ฯ
         |๗๘.๑๖๑| อฏฺฐารเส กปฺปสเต        ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ตรณาย อิทํ ผลํ ฯ
         |๗๘.๑๖๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๘.๑๖๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๘.๑๖๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตรณิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ตรณิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                นวมํ ธมฺมรุจิตฺเถราปทานํ ๑- (๔๘๙)
     [๗๙]   |๗๙.๑๖๕| ยทา ทีปงฺกโร พุทฺโธ   สุเมธํ พฺยากริ ชิโน
                          อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป   อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
         |๗๙.๑๖๖| อิมสฺส ชนิกา มาตา       มายา นาม ภวิสฺสติ
                          ปิตา สุทฺโธทโน นาม     อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
         |๗๙.๑๖๗| ปธานํ ปทหิตฺวาน          กตฺวา ทุกฺกรการิกํ
                          อสฺสตฺถมูเล สมฺพุทฺโธ    พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
         |๗๙.๑๖๘| อุปติสฺโส โกลิโต จ         อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                          อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก ๒-  อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺมรุจิยตฺเถร... ฯ  ม. ยุ. นาม นาเมน ฯ
         |๗๙.๑๖๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ    อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                          จิตฺโต อาฬวโก เจว        อคฺคา เหสฺสนฺตุปาสกา ฯ
         |๗๙.๑๗๐| ขุชฺชุตฺตรา นนฺทมาตา     อคฺคา เหสฺสนฺตุปาสิกา
                          โพธิ อิมสฺส ธีรสฺส          อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ ฯ
         |๗๙.๑๗๑| อิทํ สุตฺวาน วจนํ            อสมสฺส มเหสิโน
                          อาโมทิตา นรมรู            นมสฺสนฺติ กตญฺชลี ฯ
         |๗๙.๑๗๒| ตทาหํ มาณโว อาสึ       เมโฆ นาม สุสิกฺขิโต
                          สุตฺวา พฺยากรณํ เสฏฺฐํ   สุเมธสฺส มหามุนิ ฯ
         |๗๙.๑๗๓| สํวิสฺสฏฺโฐ ภวิตฺวาน        สุเมเธ กรุณาลเย ๑-
                          ปพฺพชนฺตญฺจ ตํ วีรํ       สหา ๒- จ อนุปพฺพชึ ฯ
         |๗๙.๑๗๔| สํวุโต ปาฏิโมกฺขสฺมึ       อินฺทฺริเยสุ จ ปญฺจสุ
                          สุทฺธาชีโว สโต ธีโร        ชินสาสนการโก ฯ
         |๗๙.๑๗๕| เอวํ วิหรมาโนหํ            ปาปมิตฺเตน เกนจิ
                          นิโยชิโต อนาจาเร         สุมคฺคา ปริธํสิโต ฯ
         |๗๙.๑๗๖| วิตกฺกวสิโก หุตฺวา          สาสนโต อปกฺกมึ
                          ปจฺฉา เตน กุมิตฺเตน      ปยุตฺโต มาตุฆาตนํ ฯ
         |๗๙.๑๗๗| อกรึนนฺตริยญฺจ ๓-        ฆาตยึ ทุฏฺฐมานโส
                          ตโต จุโต มหาวีจึ          อุปปนฺโน สุทารุณํ ฯ
         |๗๙.๑๗๘| วินิปาตํ คโต สนฺโต        สํสรึ ทุกฺขิโต จิรํ
                          น ปุโน อทฺทสํ ธีรํ          สุเมธํ นรปุงฺควํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กรุณาสเย ฯ  ม. สหาว ฯ ยุ. สเหว ฯ  ม. อกรึ อานนฺตริยํ ฯ
@ยุ. อกริมนนฺตริยญฺจ ฯ
         |๗๙.๑๗๙| อสฺมึ กปฺเป สมุทฺทสฺมึ    มจฺโฉ อาสึ ติมิงฺคโล
                          ทิสฺวาหํ สาคเร นาวํ       โคจรตฺถมุปาคมึ ฯ
         |๗๙.๑๘๐| ทิสฺวา มํ วาณิชา ภีตา    พุทฺธเสฏฺฐํ อนุสฺสรุํ
                          โคตโมติ มหาโฆสํ         สุตฺวา เตหิ อุทีริตํ ฯ
         |๗๙.๑๘๑| ปุพฺพสญฺญํ สริตฺวาน      ตโต กาลํ กโต อหํ
                          สาวตฺถิยํ กุเล อิทฺเธ ๑-  ชาโต พฺราหฺมณชาติยํ ฯ
         |๗๙.๑๘๒| อาสึ ธมฺมรุจิ นาม         สพฺพปาปชิคุจฺฉโก
                          ทิสฺวาหํ โลกปชฺโชตํ       ชาติยา สตฺตวสฺสิโก ฯ
         |๗๙.๑๘๓| มหาเชตวนํ คนฺตฺวา       ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          อุเปมิ พุทฺธํ ติกฺขตฺตุํ      รตฺติยา ทิวสสฺส จ ฯ
         |๗๙.๑๘๔| ตทา ๒- ทิสฺวา มุนิ อาห   สร ๓- ธมฺมรุจีติ มํ
                          ตโตหํ อวจํ พุทฺธํ           ปุพฺพกมฺมํ วิภาวิตํ ๔- ฯ
         |๗๙.๑๘๕| สุจิรํ สตปุญฺญลกฺขณํ
                         ปติปุพฺเพ น วิสุทฺธิปจฺจยา ๕-
                         อหมชฺช สุเปกฺขนํ วต
                         ตว ปสฺสามิ นิรุปมํ วิคฺคหํ ฯ
         |๗๙.๑๘๖| สุจิรํ วิหิตํ ๖- นุ เต มยา
                         สุจิรกฺเขน นิรวิโสสิตา ๗-
                         สุจิรํ อมลํ วิโสธิตํ
                         นยนํ ญาณมยํ มหามุเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุจฺเจ ฯ  ยุ. ทิสฺวา ฯ  ม. ยุ. จิรํ ฯ  ม. ยุ. ปภาวิตํ ฯ ๕
@วิสุทฺธิปจฺจยํ ฯ  ม. ยุ. วิหตตฺตโม มยา ฯ  ม. ยุ. นทีวิโสสิตา ฯ
         |๗๙.๑๘๗| จิรกาลสมงฺคิโต ๑- ตยา
                         อวินฏฺโฐ ปุนนฺตรํ จิรํ
                         ปุนรชฺช สมาคโต ตยา
                         นหิ นสฺสนฺติ กตานิ โคตม ฯ
         |๗๙.๑๘๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๗๙.๑๘๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๗๙.๑๙๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
         อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ธมฺมรุจิ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                    ธมฺมรุจิตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ทสมํ สาลมณฺฑปิยตฺเถราปทานํ (๔๙๐)
     [๘๐]   |๘๐.๑๙๑| อชฺโฌคเหตฺวา สาลวนํ   สุกโต อสฺสโม มม
                          สาลปุปฺเผหิ สญฺฉนฺโน       วสามิ ปวเน ตทา ฯ
         |๘๐.๑๙๒| ปิยทสฺสี ตุ ๒- ภควา          สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล
                          วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ          สาลวนมุปาคมิ ฯ
         |๘๐.๑๙๓| อสฺสมา อภินิกฺขมฺม           ปวนํ อคมาสหํ
                          มูลผลํ คเวสนฺโต               อาหิณฺฑามิ วเน ตทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. จิรกาลํ สมาคโต ฯ  ม. ยุ. จ ฯ
         |๘๐.๑๙๔| ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ        ปิยทสฺสึ มหายสํ
                          สุนิสินฺนํ สมาปนฺนํ            วิโรจนฺตํ มหาวเน ฯ
         |๘๐.๑๙๕| จตุทณฺเฑ ฐเปตฺวาน          พุทฺธสฺส อุปริ อหํ
                          มณฺฑปํ สุกตํ กตฺวา           สาลปุปฺเผหิ ฉาทยึ ฯ
         |๘๐.๑๙๖| สตฺตาหํ ธารยิตฺวาน           มณฺฑปํ สาลฉาทิตํ
                          ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       พุทฺธเสฏฺฐํ อวนฺทหํ ฯ
         |๘๐.๑๙๗| ภควา ตมฺหิ สมเย             วุฏฺฐหิตฺวา สมาธิโต ๑-
                          ยุคมตฺตํ เปกฺขมาโน          นิสีทิ ปุริสุตฺตโม ฯ
         |๘๐.๑๙๘| สาวโก วรุโณ นาม            ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน
                          วสีสตสหสฺเสหิ                  อุปคญฺฉิ วินายกํ ฯ
         |๘๐.๑๙๙| ปิยทสฺสี ตุ ภควา              โลกเชฏฺโฐ นราสโภ
                          ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา          สิตํ ปาตุกริ ชิโน ฯ
         |๘๐.๒๐๐| อนุรุทฺโธ อุปฏฺฐาโก          ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน
                          เอกํสํ จีวรํ กตฺวา               อปุจฺฉิตฺถ มหามุนึ ฯ
         |๘๐.๒๐๑| โก นุ โข ภควา เหตุ           สิตกมฺมสฺส สตฺถุโน
                          การเณ วิชฺชมานมฺหิ          สตฺถา ปาตุกเร สิตํ ฯ
         |๘๐.๒๐๒| สตฺตาหํ ปุปฺผฉทนํ ๒-       โย เม ธาเรสิ มาณโว
                          ตสฺส กมฺมํ สริตฺวาน           สิตํ ปาตุกรึ อหํ ฯ
         |๘๐.๒๐๓| อโนกาสํ ๓- น ปสฺสามิ      ยนฺตํ ๔- ปุญฺญํ วิปจฺจติ
                          เทวโลเก มนุสฺเส วา          โอกาโสว น สมฺมติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สมาธิโน ฯ  ม. สาลจฺฉทนํ ฯ  โป. ยุ. โอกาสาหํ ฯ  ม. ยตฺถ ฯ
         |๘๐.๒๐๔| เทวโลเก วสนฺตสฺส            ปุญฺญกมฺมสมงฺคิโน
                          ยาวตา ปริสา ตสฺส           สาลฉนฺนา ภวิสฺสติ ฯ
         |๘๐.๒๐๕| ตตฺถ ทิพฺเพหิ นจฺเจหิ         คีเตหิ วาทิเตหิ จ
                          รมิสฺสติ สทา สนฺโต           ปุญฺญกมฺมสมาหิโต ฯ
         |๘๐.๒๐๖| ยาวตา ปริสา ตสฺส            คนฺธคนฺธิ ภวิสฺสติ
                          สาลสฺส ปุปฺผวสฺโส จ        ปวสฺสิสฺสติ ตาวเท ฯ
         |๘๐.๒๐๗| ตโต จุโตยํ มนุโช              มานุสํ อาคมิสฺสติ
                          อิธาปิ สาลฉทนํ               สพฺพกาลํ ธริสฺสติ ๑- ฯ
         |๘๐.๒๐๘| อิธ นจฺจญฺจ คีตญฺจ           สมฺมตาฬสมาหิตํ
                          ปริวาเรสฺสนฺติมํ นิจฺจํ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๘๐.๒๐๙| อุคฺคจฺฉนฺเต จ สุริเย           สาลวสฺสมฺปวสฺสติ
                          ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺตํ         วสฺสติ สพฺพกาลิกํ ฯ
         |๘๐.๒๑๐| อฏฺฐารเส กปฺปสเต            โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน           สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
         |๘๐.๒๑๑| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท        โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                          สพฺพาสเว ปริญฺญาย        นิพฺพายิสฺสตินาสโว ฯ
         |๘๐.๒๑๒| ธมฺมํ อภิสเมนฺตสฺส           สาลฉทนํ ๒- ภวิสฺสติ
                          จิตเก ฌายมานสฺส            ฉทนํ ตตฺถ เหสฺสติ ฯ
         |๘๐.๒๑๓| วิปากํ กิตฺตยิตฺวาน            ปิยทสฺสี มหามุนิ
                          ปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ          ตปฺเปนฺโต ธมฺมวุฏฺฐิยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ธริยฺยติ ฯ  ม. สาลจฺฉนฺนํ ฯ
         |๘๐.๒๑๔| ตึสกปฺปานิ เทเวสุ             เทวรชฺชมการยึ
                          สฏฺฐี จ สตฺตกฺขตฺตุํ จ         จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
         |๘๐.๒๑๕| เทวโลกา อิธาคนฺตฺวา        ลภามิ วิปุลํ สุขํ
                          อิธาปิ สาลฉทนํ               มณฺฑปสฺส อิทํ ผลํ ฯ
         |๘๐.๒๑๖| อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ             จริโม วตฺตเต ภโว
                          อิธาปิ สาลฉทนํ               เหสฺสติ สพฺพกาลิกํ ฯ
         |๘๐.๒๑๗| มหามุนึ โตสยิตฺวา            โคตมํ สกฺยปุงฺควํ
                          ปตฺโตมฺปิ อจลํ ฐานํ          หิตฺวา ชยปราชยํ ฯ
         |๘๐.๒๑๘| อฏฺฐารเส กปฺปสเต            ยํ พุทฺธมภิปูชยึ
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๘๐.๒๑๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๘๐.๒๒๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๘๐.๒๒๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สาลมณฺฑปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                สาลมณฺฑปิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                             ปํสุกูลํ พุทฺธสญฺญี             ภิสโท ญาณกิตฺตโก
                             จนฺทนี ธาตุปูชี จ               ปุฬินุปฺปาทโกปิจ ฯ
                             ตรโณ ธมฺมรุจิโก              สาลมณฺฑปิโย ตถา
                             คาถาสตานิ เทฺว โหนฺติ     อูนวีสติเมว จ ฯ
                                        ปํสุกูลวคฺโค เอกูนปญฺญาสโม ฯ
                                           ----------------------
                                        ปญฺญาสโม กึกณิปุปฺผวคฺโค
                               ปฐมํ ตีณิกึกณิปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๙๑)
     [๘๑]   |๘๑.๑| กณิการํว โชตนฺตํ          นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร
                         อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ              วิปสฺสึ โลกนายกํ ฯ
              |๘๑.๒| ตีณิกึกณิปุปฺผานิ             ปคฺคยฺห อภิโรปยึ
                         สมฺพุทฺธํ อภิปูเชตฺวา         คจฺฉามิ ทกฺขิณามุโข ฯ
              |๘๑.๓| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
              |๘๑.๔| เอกนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ พุทฺธมภิปูชยึ
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
              |๘๑.๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
              |๘๑.๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
              |๘๑.๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                 อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตีณิกึกณิปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              ตีณิกึกณิปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ทุติยํ ปํสุกูลปูชกตฺเถราปทานํ (๔๙๒)
     [๘๒]   |๘๒.๘| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร          อุทพฺพโล ๑- นาม ปพฺพโต
                         ตตฺถทฺทสํ ปํสุกูลํ           ทุมคฺคมฺหิ วิลมฺพิตํ ฯ
           |๘๒.๙|    ตีณิ กึกณิปุปฺผานิ         โอจินิตฺวานหํ ตทา
                         หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน    ปํสุกูลํ อปูชยึ ฯ
           |๘๒.๑๐| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๘๒.๑๑| เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ปูเชตฺวา อรหทฺธชํ ฯ
           |๘๒.๑๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๒.๑๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๘๒.๑๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปํสุกูลปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ปํสุกูลปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุทงฺคโณ ฯ ยุ. อุทโก ฯ
                                ตติยํ โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๙๓)
     [๘๓]   |๘๓.๑๕| วนกมฺมิโก ปุเร อาสึ         ปิตุปิตามเหนหํ ๑-
                         ปสุมาเรน ชีวามิ                 กุสลํ เม น วิชฺชติ ฯ
           |๘๓.๑๖| มม อาสยสามนฺตา            ติสฺโส โลกคฺคนายโก
                         ตีณิ ปทานิ ทสฺเสสิ             อนุกมฺปาย จกฺขุมา ฯ
           |๘๓.๑๗| อกฺกมนฺเต ๒- ปเท ทิสฺวา    ติสฺสสฺส นาม สตฺถุโน
                         หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน         ปเท จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
           |๘๓.๑๘| โกรณฺฑํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา        ปาทปํ ธรณีรุหํ
                         จงฺโกฏกํ ๓- คเหตฺวาน       ปทเสฏฺฐํ อปูชยึ ฯ
           |๘๓.๑๙| เตน กมฺเมน สุกเตน           เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ            ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๘๓.๒๐| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ             เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                         โกรณฺฑกฉวิ โหมิ              สปฺปภาโส ๔- ภวามหํ ฯ
           |๘๓.๒๑| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           ปทปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๘๓.๒๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๓.๒๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปิตุมาตุมเตนหํ ฯ  ม. ยุ. อกฺกนฺเต จ ... ฯ  ม. สโกสกํ ฯ  ม.
@สุปฺปภาโส ฯ
           |๘๓.๒๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกรณฺฑปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              โกรณฺฑปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 จตุตฺถํ กึสุกปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๔๙๔)
     [๘๔]   |๘๔.๒๕| กึสุกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา           ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลึ
                         พุทฺธเสฏฺฐํ สริตฺวาน            อากาเส อภิปูชยึ ฯ
           |๘๔.๒๖| เตน กมฺเมน สุกเตน           เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ              ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๘๔.๒๗| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป          ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ             พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๘๔.๒๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๔.๒๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๘๔.๓๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กึสุกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 กึสุกปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                           ปญฺจมํ อุปฑฺฒทุสฺสทายกตฺเถราปทานํ (๔๙๕)
     [๘๕]   |๘๕.๓๑| ปทุมุตฺตรภควโต          สุชาโต นาม สาวโก
                         ปํสุกูลํ คเวสนฺโต              สงฺกาเร รถิยา ๑- ตทา ฯ
           |๘๕.๓๒| นคเร หํสวติยา              ปเรสํ ภติโก ๒- อหํ
                         อุปฑฺฒทุสฺสํ ทตฺวาน      สิรสา อภิวาทยึ ฯ
           |๘๕.๓๓| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๘๕.๓๔| เตตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท    เทวรชฺชมการยึ
                         สตฺตสตฺตติขตฺตุญฺจ        จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
           |๘๕.๓๕| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ              คณนาโต อสงฺขยํ
                         อุปฑฺฒทุสฺสทาเนน        โมทามิ อกุโตภโย ฯ
           |๘๕.๓๖| อิจฺฉมาโน อหํ ๓- อชฺช   สกานนํ สปพฺพตํ
                         โขมทุสฺเสหิ ฉาเทยฺยํ      อฑฺฒทุสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๘๕.๓๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ ทานมททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อฑฺฒทุสฺสสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๘๕.๓๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๕.๓๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. จรเต ฯ ยุ. จรเต สทา ฯ  ม. ยุ. ภตโก ฯ  โป. ม. ยุ. จหํ ฯ
           |๘๕.๔๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุปฑฺฒทุสฺสทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              อุปฑฺฒทุสฺสทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ฉฏฺฐํ ฆตมณฺฑทายกตฺเถราปทานํ (๔๙๖)
     [๘๖]   |๘๖.๔๑| สุจินฺติตํ ภควนฺตํ            โลกเชฏฺฐํ นราสภํ
                         อุปวิฏฺฐํ มหารญฺญํ             วาตาพาเธน ปีฬิตํ ฯ
           |๘๖.๔๒| ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       ฆตมณฺฑํ อุปานยึ
                         กตตฺตา อุปจิตตฺตา ๑- จ     คงฺคา ภาคีรสี อยํ ฯ
           |๘๖.๔๓| มหาสมุทฺทา จตฺตาโร          ฆตํ สมฺปชฺชเร มม
                         อยญฺจ ปฐวี โฆรา              อปฺปมาณา อสงฺขยา ฯ
           |๘๖.๔๔| มม สงฺกปฺปมญฺญาย          ภวนฺติ ๒- เต มธุสกฺขรา
                         จตุทฺทิสา ๓- อิเม รุกฺขา      ปาทปา ธรณีรุหา ฯ
           |๘๖.๔๕| มม สงฺกปฺปมญฺญาย          กปฺปรุกฺขา ภวนฺติ เต
                         ปญฺญาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท      เทวรชฺชมการยึ ฯ
           |๘๖.๔๖| เอกปญฺญาสกฺขตฺตุญฺจ       จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                         ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                  คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
           |๘๖.๔๗| จตุนวุเต อิโต กปฺเป            ยํ ทานมททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ            ฆตมณฺฑสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาจิตตฺตา ฯ  ม. ยุ. ภวเต มธุสกฺขรา ฯ  ม. ยุ. จาตุทฺทีปา ฯ
           |๘๖.๔๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๖.๔๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๘๖.๕๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา          กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ฆตมณฺฑทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ฆตมณฺฑทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  สตฺตมํ อุทกทายกตฺเถราปทานํ (๔๙๗)
     [๘๗]   |๘๗.๕๑| ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส        ภิกฺขุสงฺเฆ อนุตฺตเร
                         ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          ปานิฆฏํ ๑- อปูรยึ ฯ
           |๘๗.๕๒| ปพฺพตคฺเค ทุมคฺเค วา      อากาเส วาถ ภูมิยํ
                         ยทา ปานียมิจฺฉามิ          ขิปฺปํ นิพฺพตฺตเต มมํ ฯ
           |๘๗.๕๓| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ทานมททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          อุทกทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๘๗.๕๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๗.๕๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปตฺตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ปานียฆฏํ ฯ
           |๘๗.๕๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุทกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  อุทกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  อฏฺฐมํ ปุฬินถูปิยตฺเถราปทานํ (๔๙๘)
     [๘๘]   |๘๘.๕๗| หิมวนฺตสฺสวิทูเร            ยมโก ๑- นาม ปพฺพโต
                         อสฺสโม สุกโต มยฺหํ         ปณฺณสาลา สุมาปิตา ฯ
           |๘๘.๕๘| นารโท นาม นาเมน        ชฏิโล อุคฺคตาปโน
                         จตุทฺทสสหสฺสานิ            สิสฺสา ปริจรนฺติ มํ ฯ
           |๘๘.๕๙| ปฏิสลฺลีนโก สนฺโต          เอวํ จินฺเตสหนฺตทา
                         มหาชนา ๒- มํ ปูเชนฺติ    นาหํ ปูเชมิ กิญฺจนํ ฯ
           |๘๘.๖๐| น เม โอวาทโก อตฺถิ        วตฺตา โกจิ น วิชฺชติ
                         อนาจริยุปชฺฌาโย           วเน วาสํ อุเปมหํ ฯ
           |๘๘.๖๑| อุปาสมาโน ยมกํ ๓-       ครุจิตฺตํ อุปฏฺฐเห
                         โส เม อาจริโย นตฺถิ        วนวาโส นิรตฺถโก ฯ
           |๘๘.๖๒| อายาคํ เม คเวสิยํ ๔-       ครุภาวนิยํ ตถา
                         สาสสฺสโย ๕- วสิสฺสามิ    น โกจิ ครหิสฺสติ ฯ
           |๘๘.๖๓| อุตฺตานกูลา นทิกา          สุปติตฺถา มโนรมา
                         สุสุทฺธปุฬินากิณฺณา        อวิทูเร มมสฺสมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. สมงฺโค ฯ  ม. สพฺโพ ชโน มํ ปูเชติ ฯ ยุ. สพฺพชโน ฯ  โป.
@ม. ยุ. ยมหํ ฯ  ม. ยุ. คเวสิสฺสํ ฯ  ม. ยุ. สาวสฺสโย ฯ
           |๘๘.๖๔| นทึ อมริกํ นาม             อุปคนฺตฺวา ๑- อหนฺตทา
                         สงฺกฑฺฒิตฺวาน ๒- ปุฬินํ   อกํ ปุฬินเจติยํ ฯ
           |๘๘.๖๕| เย เต อเหสุํ สมฺพุทฺธา    ภวนฺตกรณา มุนี
                         เตสํ เอตาทิโส ถูโป        ตํ นิมิตฺตํ กโรมหํ ฯ
           |๘๘.๖๖| กริตฺวา ปุฬิเน ๓- ถูปํ      โสวณฺณํ มาปยึ อหํ
                         โสณฺณกึกณิปุปฺผานิ      สหสฺเส ตีณิ ปูชยึ ฯ
           |๘๘.๖๗| สายํ ปาตํ นมสฺสามิ       ปีติชาโต ๔- กตญฺชลี
                         สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ      วนฺทึ ปุฬินเจติยํ ฯ
           |๘๘.๖๘| ยทา กิเลสา ชายนฺติ      วิตกฺกา เคหนิสฺสิตา
                         สรามิ สุกตํ ถูปํ              ปจฺจเวกฺขามิ ตาวเท ฯ
           |๘๘.๖๙| อุปนิสฺสาย วิหรึ ๕-        สตฺถวาหํ วินายกํ
                         กิเลเส สํวเรยฺยาสิ ๖-      น ยุตฺตํ ตว มาริส ฯ
           |๘๘.๗๐| สห อาวชฺชิเต ถูเป          คารวํ โหติ เม ตทา
                         กุวิตกฺเก วิโนเทสึ           นาโค ตุตฺตฏฺฏิโต ๗- ยถา ฯ
           |๘๘.๗๑| เอวํ วิหรมานํ มํ              มจฺจุราชาภิมทฺทถ
                         ตตฺถ กาลํ กโต สนฺโต     พฺรหฺมโลกํ อคจฺฉหํ ฯ
           |๘๘.๗๒| ยาวตายุํ วสิตฺวาน          ติทิเว ๘- อุปปชฺชหํ
                         อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท       เทวรชฺชมการยึ ฯ
           |๘๘.๗๓| สตานํ ตีณิขตฺตุญฺจ        จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                         ปเทสรชฺชํ วิปุลํ              คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุปคนฺตวานหนฺตทา ฯ  ม. ยุ. สํวฑฺฒยิตฺวา ฯ  ม. ปุฬินํ ฯ
@ ม. เวทชาโต ฯ ยุ. วิตฺติชาโต ฯ  ม. วิหรํ ฯ  ม. ยุ. สํวเสยฺยาสิ ฯ
@ โป. ตุณฺณฏฺฏิโต ฯ ยุ. ตุตฺตทฺทิโต ฯ  ยุ. ติทเส ฯ
           |๘๘.๗๔| เตสํ กึกณิปุปฺผานํ           วิปากํ อนุโภมหํ
                         พาวีสติสหสฺสานิ            ปริวาเรนฺติ มํ ภเว ฯ
           |๘๘.๗๕| ถูปสฺส ปริจิณฺณตฺตา       รโชชลฺลํ น ลิมฺปติ
                         คตฺเต เสทา น มุญฺจนฺติ   สปฺปภาโส ภวามหํ ฯ
           |๘๘.๗๖| อโห เม สุกโต ถูโป         สุทิฏฺฐามริกา นที
                         ถูปํ กตฺวาน ปุฬินํ ๑-      ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
           |๘๘.๗๗| กุสลํ กตฺตุกาเมน            ชนฺตุนา สารคาหินา ๒-
                         นตฺถิ เขตฺตํ อเขตฺตํ วา     ปฏิปตฺติว สารกา ๓- ฯ
           |๘๘.๗๘| ยถาปิ พลวา โปโส         อณฺณวํ ตริตุสฺสโห ๔-
                         ปริตฺตํ กฏฺฐมาทาย         ปกฺขนฺเทยฺย มหาสรํ ฯ
           |๘๘.๗๙| อิมาหํ กิฏฺฐํ ๕- นิสฺสาย   ตริสฺสามิ มโหทธึ
                         อุสฺสาเหน วิริเยน            ตเรยฺย อุทธึ นโร ฯ
           |๘๘.๘๐| ตเถว เม กตํ กมฺมํ           ปริตฺตํ โถกกญฺจ ๖- ยํ
                         ตํ ๗- กมฺมํ อุปนิสฺสาย    สํสารํ สมติกฺกมึ ฯ
           |๘๘.๘๑| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต        สุกฺกมูเลน โจทิโต
                         สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต         มหาสาเล สุอทฺธเก ฯ
           |๘๘.๘๒| สทฺธา มาตาปิตา มยฺหํ    พุทฺธสฺส สรณํ คตา
                         อุโภ ทิฏฺฐสุตา ๘- เอเต    อนุวตฺตนฺติ สาสนํ ฯ
           |๘๘.๘๓| โพธิปปฺปฏิกํ คยฺห          โสณฺณถูปํ อการยุํ
                         สายํ ปาตํ นมสฺสนฺติ       สกฺยปุตฺตสฺส สมฺมุขา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปุพิเน ฯ  โป. ยุ. ปารคามินา ฯ  ม. สาธกา ฯ ยุ. สาธิกา ฯ  ม. ยุ.
@ตริตุสฺสเห ฯ  โป. ม. ยุ. กฏฺฐํ ฯ  โป. ยุ. โถกกญฺจนํ ฯ  ยุ. กตํ ฯ
@ ม. ยุ. ทิฏฺฐปทา ฯ
           |๘๘.๘๔| อุโปสถมฺหิ ทิวเส            โสณฺณถูปํ วินีหรุํ
                         พุทฺธสฺส วณฺณํ กิตฺเตนฺตา  ติยามํ วีตินามยุํ ฯ
           |๘๘.๘๕| สมา ๑- ทิสฺวานหํ ถูปํ     สรึ ปุฬินเจติยํ
                         เอกาสเน นิสีทิตฺวา         อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
                                             พาวีสติมํ ภาณวารํ ฯ
           |๘๘.๘๖| คเวสมาโน ตํ ธีรํ              ธมฺมเสนาปติทฺทสํ
                         อคารา นิกฺขมิตฺวาน         ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
           |๘๘.๘๗| ชาติยา สตฺตวสฺเสน          อรหตฺตํ อปาปุณึ
                         อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ          คุณมญฺญาย จกฺขุมา ฯ
           |๘๘.๘๘| ทารเกเนว สนฺเตน           กิริยํ นิฏฺฐิตํ มยา
                         กตํ เม กรณียชฺช              สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน ฯ
           |๘๘.๘๙| สพฺพเวรภยาตีโต             สพฺพสงฺคาติโค อิสิ
                         สาวโก เต มหาวีร             โสณฺณถูปสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๘๘.๙๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๘๘.๙๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๘๘.๙๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สห ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปุฬินถูปิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ปุฬินถูปิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                นวมํ นฬกุฏิกทายกตฺเถราปทานํ (๔๙๙)
     [๘๙]   |๘๙.๙๓| หิมวนฺตสฺสวิทูเร          หาริโก ๑- นาม ปพฺพโต
                         สยมฺภู นารโท นาม          รุกฺขมูเล วสิ ตทา ฯ
           |๘๙.๙๔| นฬาคารํ กริตฺวาน            ติเณน ฉาทยึ อหํ
                         จงฺกมํ โสธยิตฺวาน            สยมฺภุสฺส อทาสหํ ฯ
           |๘๙.๙๕| เตน กมฺเมน สุกเตน         เจตนาปณิธีหิ จ
                         ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ          ตาวตึสํ อคจฺฉหํ ฯ
           |๘๙.๙๖| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ        นฬกุฏิกาย นิมฺมิตํ
                         สฏฺฐิโยชนมุพฺพิทฺธํ ๒-      ตึสโยชนวิตฺถตํ ฯ
           |๘๙.๙๗| จตุทฺทเสสุ กปฺเปสุ           เทวโลเก รมึ อหํ
                         เอกสตฺตติกฺขตฺตุญฺจ         เทวรชฺชํ อการยึ ฯ
           |๘๙.๙๘| จตุตฺตึสติกฺขตฺตุญฺจ ๓-     จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                         ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
           |๘๙.๙๙| ธมฺมปาสาทมารุยฺห         สุญฺญาคารวรูปคํ
                         ยถิจฺฉกาหํ วิหเร              สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน ฯ
           |๘๙.๑๐๐| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          นฬกุฏิกายิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. หาริโต ฯ ยุ. ภาริโก ฯ  ม. สพฺพตฺถ ...มุพฺเพธํ ฯ  โป. ยุ.
@จตุตฺตึสกฺขตฺตุญฺเจว ฯ  ม. ยุ. สพฺพาการวรูปมํ ฯ
         |๘๙.๑๐๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๘๙.๑๐๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
         |๘๙.๑๐๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬกุฏิกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                นฬกุฏิกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ทสมํ ปิยาลผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๐๐)
     [๙๐]   |๙๐.๑๐๔| มิคลุทฺโธ ปุเร อาสึ      วิวเน ๑- วิจรํ ตทา
                         อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ             สพฺพธมฺมาน ปารคุํ ฯ
         |๙๐.๑๐๕| ปิยาลผลมาทาย            พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                         ปุญฺญเขตฺตสฺส วีรสฺส       ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ
         |๙๐.๑๐๖| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
         |๙๐.๑๐๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๙๐.๑๐๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิจิเน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
         |๙๐.๑๐๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปิยาลผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               ปิยาลผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                            กึกณิ ปํสุกูลญฺจ              วรโกรณฺฑกึสุกํ
                            อุปฑฺฒทุสฺสิ ฆตโท          อุทกํ ถูปการโก ฯ
                            นฬาคาริ จ นวโม             ปิยาลผลทายโก
                            สตเมกญฺจ คาถานํ          นวกญฺจ ตทุตฺตริ ฯ
                                        กึกณิปุปฺผวคฺโค ปญฺญาสโม ฯ
                                              อถ วคฺคุทฺทานํ
                            เมตฺเตยฺยวคฺโค ภทฺทาลิ     สกึสมฺมชฺชโกปิจ
                            เอกวิหารี วิเภทโก             ชคติ สาลปุปฺผิโย ฯ
                            นฬมาลิ ปํสุกูลํ                 กีกณิปุปฺผิโก ตถา
                            อสีติ เทฺว จ คาถาโย          จตุทฺทสา สตานิ จ ฯ
                                เมตฺเตยฺยวคฺคทสกํ ปญฺจมํ สตกํ สมตฺตํ ฯ
                                         -----------------------
                                      เอกปญฺญาโส กณิการวคฺโค
                              ปฐมํ ตีณิกณิการปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๕๐๑)
     [๙๑]   |๙๑.๑| สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ  ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ
                          วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ       หิมวนฺตํ อุปาคมิ ฯ
               |๙๑.๒| อชฺโฌคเหตฺวา หิมวนฺตํ  อคฺโค การุณิโก มุนิ
                          ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน       นิสีทิ ปุริสุตฺตโม ฯ
               |๙๑.๓| วิชฺชาธโร ตทา อาสึ        อนฺตลิกฺขจโร อหํ
                          ติสุลํ สุกตํ คยฺห             คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา ฯ
               |๙๑.๔| ปพฺพตคฺเค ยถา อคฺคิ     ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา
                          วเน โอภาสเต พุทฺโธ      สาลราชาว ผุลฺลิโต ฯ
               |๙๑.๕| วนโต ๑- นิกฺขมิตฺวาน    พุทฺธรํสาภิธาวเร
                          นฬคฺคิวณฺณสงฺกาสา     ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ ฯ
               |๙๑.๖| วิจินํ อทฺทสํ ปุปฺผํ          กณิการํ เทวคนฺธิกํ
                          ตีณิ ปุปฺผานิ อาทาย      พุทฺธเสฏฺฐํ อปูชยึ ฯ
               |๙๑.๗| พุทฺธสฺส อานุภาเวน       ตีณิ ปุปฺผานิ เม ตทา
                          อุทฺธํวณฺฏา อโธปตฺตา    ฉายํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน ฯ
               |๙๑.๘| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคจฺฉหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วนคฺคา ฯ
           |๙๑.๙|     ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ       กณิการีติ ญายติ
                          สฏฺฐิโยชนมุพฺพิทฺธํ         ตึสโยชนวิตฺถตํ ฯ
           |๙๑.๑๐| สหสฺสกณฺฑํ ๑- สตฺตเคณฺฑุ ๒-  ธชาลุ หริตามโย
                         สตสหสฺสนิยฺยูหา            พฺยเมฺห ปาตุภวึสุ เม ฯ
           |๙๑.๑๑| โสณฺณมยา มณิมยา       โลหิตงฺกมยาปิจ
                         ผลิกาปิจ ปลฺลงฺกา          เยนิจฺฉกา ยถิจฺฉกํ ฯ
           |๙๑.๑๒| มหารหญฺจ สยนํ            ตุลิกํ ๓- วิกติสฺสกํ
                         อุทฺธโลมิกเอกนฺตํ           พิพฺโพหนสมายุตํ ฯ
           |๙๑.๑๓| ภวนา นิกฺขมิตฺวาน         จรนฺโต เทวจาริกํ
                         ยทา อิจฺฉามิ คมนํ          เทวสงฺฆปุรกฺขโต ฯ
           |๙๑.๑๔| ปุปฺผสฺส เหฏฺฐา ติฏฺฐามิ  อุปริ ฉทนํ มม
                         สมนฺตา โยชนสตํ            กณิกาเรหิ ฉาทิตํ ฯ
           |๙๑.๑๕| สฏฺฐี ตุริยสหสฺสานิ         สายํ ปาตํ อุปฏฺฐหุํ
                         ปริวาเรนฺติ มํ นิจฺจํ           รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา ฯ
           |๙๑.๑๖| ตตฺถ นจฺเจหิ คีเตหิ          ตาเฬหิ วาทิเตหิ จ
                         รมามิ ขิฑฺฑารติยา          โมทามิ กามกามิหํ ฯ
           |๙๑.๑๗| ตตฺถ ภุตฺวา ปิวิตฺวา จ      โมทามิ ติทเส ตทา
                         นารีคเณหิ สหิโต            โมทามิ พฺยมฺหมุตฺตเม ฯ
           |๙๑.๑๘| สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ     เทวรชฺชมการยึ
                         สตานํ ตีณิกฺขตฺตุญฺจ       จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สหสฺสกณฺโฑ ฯ  ม. สตเภณฺฑุ ฯ  ม. ยุ. ตูลิกา วิกตียุตํ ฯ
           |๙๑.๑๙| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ               คณนาโต สงฺขยํ
                         ภวาภเว สํสรนฺโต            มหาโภคํ ๑- ลภามหํ ฯ
           |๙๑.๒๐| โภเค เม อูนตา นตฺถิ       พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         ทุเว ภเว สํสรามิ              เทวตฺเต อถ มานุเส ฯ
           |๙๑.๒๑| อญฺญํ คตึ น ชานามิ       พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         ทุเว กุเล ปชายามิ           ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ ฯ
           |๙๑.๒๒| นีเจ กุเล น ชายามิ ๒-     พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         หตฺถิยานํ อสฺสยานํ         สิวิกํ สนฺทมานิกํ ฯ
           |๙๑.๒๓| ลภามิ สพฺพเมเวตํ          พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         ทาสีคณํ ทาสคณํ            นาริโย สมลงฺกตา ฯ
           |๙๑.๒๔| ลภามิ สพฺพเมเวตํ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         โกเสยฺยกมฺพลิยานิ         โขมกปฺปาสิกานิ จ ฯ
           |๙๑.๒๕| ลภามิ สพฺพเมเวตํ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         นววตฺถํ นวผลํ                 นวคฺครสโภชนํ ฯ
           |๙๑.๒๖| ลภามิ สพฺพเมเวตํ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         อิเม ๓- ขาท อิเม ๓- ภุญฺช  อิมมฺหิ สยเน สย ฯ
           |๙๑.๒๗| ลภามิ สพฺพเมเวตํ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ
                         สพฺพตฺถ ปูชิโต โหมิ        ยโส อจฺจุคฺคโต ๔- มม ฯ
           |๙๑.๒๘| มเหสกฺโข ๕- สทา โหมิ   อเภชฺชปริโส สทา
                         ญาตีนํ อุตฺตโม โหมิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มหาโภเค ฯ  ยุ. ชานามิ ฯ  ม. อิมํ ฯ  ม. อพฺภุคฺคโต ฯ
@ ม. ยุ. มหาปกฺโข ฯ
           |๙๑.๒๙| สีตํ อุณฺหํ น ชานามิ        ปริฬาโห น วิชฺชติ
                         อโถ เจตสิกํ ทุกฺขํ            หทเย เม น วิชฺชติ ฯ
           |๙๑.๓๐| สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวาน    สํสรามิ ภวาภเว
                         เววณฺณิยํ ๑- น ชานามิ   พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๙๑.๓๑| เทวโลกา จวิตฺวาน          สุกฺกมูเลน โจทิโต
                         สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต         มหาสาเล สุอทฺธเก ฯ
           |๙๑.๓๒| ปญฺจกามคุเณ หิตฺวา      ปพฺพชึ อนคาริยํ
                         ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ         อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
           |๙๑.๓๓| อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ         คุณมญฺญาย จกฺขุมา
                         ตรุโณ ปูชนีโยหํ              พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๙๑.๓๔| ทิพฺพจกฺขุํ วิสุทฺธํ เม        สมาธิกุสโล อหํ
                         อภิญฺญาปารมิปฺปตฺโต    พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๙๑.๓๕| ปฏิสมฺภิทา อนุปฺปตฺโต    อิทฺธิปาเทสุ โกวิโท
                         สทฺธมฺเม ๒- ปารมิปฺปตฺโต  พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๙๑.๓๖| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           ยํ พุทฺธมภิปูชยึ
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๙๑.๓๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๑.๓๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทุวณฺณิกํ ฯ  ม. ธมฺเมสุ ฯ
           |๙๑.๓๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตีณิกณิการปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            ตีณิกณิการปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ทุติยํ เอกปตฺตทายกตฺเถราปทานํ (๕๐๒)
     [๙๒]   |๙๒.๔๐| นคเร หํสวติยา           กุมฺภกาโร อโหสหํ
                         อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ             โอฆติณฺณมนาสวํ ฯ
           |๙๒.๔๑| สุกตํ มตฺติกาปตฺตํ           พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                         ปตฺตํ ทตฺวา ภควโต         อุชุภูตสฺส ตาทิโน ฯ
           |๙๒.๔๒| ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ        โสณฺณถาเล ลภามหํ
                         รูปิมเย จ โสวณฺเณ          ตฏฺฏิเก ๑- จ มณีมเย ฯ
           |๙๒.๔๓| ปาฏิยา ๒- ปริภุญฺชามิ    ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํ
                         ยสสาว ๓- ชนานญฺจ      อคฺคภูโต ๔- จ โหมหํ ฯ
           |๙๒.๔๔| ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต       วีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ
                         สมฺมา ธารํ ปวสฺสนฺเต ๕- ผลํ โตเสติ กสฺสกํ ฯ
           |๙๒.๔๕| ตเถวิทํ ปตฺตทานํ            พุทฺธเขตฺตมฺหิ โรปิตํ
                         ปีติธาเร ปวสฺสนฺเต          ผลํ เม ๖- โตสยิสฺสติ ฯ
           |๙๒.๔๖| ยาวตา เขตฺตา วิชฺชนฺติ     สงฺฆาปิจ คณาปิจ
                         พุทฺธเขตฺตสโม นตฺถิ        สุขโท ๗- สพฺพปาณินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ตฏฺฏเก ฯ  ม. ยุ. ปาติโย ฯ  ม. ยุ. ยสานญจ ธนานญฺจ ฯ
@ ยุ. ปตฺตภูโต ฯ  ม. ยุ. ปวจฺฉนฺเต ฯ ยุ. สมฺมา ธาเร ปเวจฺฉนฺเต ฯ  ม. มํ ฯ
@ โป. สุขโท ตตฺถ ปาณินํ ฯ ยุ. สุขทานตฺถปาณินํ ฯ
           |๙๒.๔๗| นโม เต ปุริสาชญฺญ         นโม เต ปุริสุตฺตม
                         เอกปตฺตํ ททิตฺวาน          ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ ฯ
           |๙๒.๔๘| เอกนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ ปตฺตมททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปตฺตทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๒.๔๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๒.๕๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺตเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๒.๕๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกปตฺตทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                เอกปตฺตทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ตติยํ กาสุมาริกผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๐๓)
     [๙๓]   |๙๓.๕๒| กณิการํว โชตนฺตํ       นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร
                         อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ             โลกเชฏฺฐํ นราสภํ
           |๙๓.๕๓| ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
                         กาสุมาริกมาทาย           พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ ฯ
           |๙๓.๕๔| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๓.๕๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๓.๕๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๓.๕๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กาสุมาริกผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            กาสุมาริกผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    จตุตฺถํ อวฏผลิยตฺเถราปทานํ (๕๐๔)
     [๙๔]   |๙๔.๕๘| สหสฺสรํสี ภควา         สยมฺภู อปราชิโต
                         วิเวกา วุฏฺฐหิตฺวาน          โคจรายาภินิกฺขมิ ฯ
           |๙๔.๕๙| ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา        อุปคญฺฉึ นราสภํ
                         ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         อวฏํ อททึ ผลํ ฯ
           |๙๔.๖๐| จตุนวุเต อิโต กปฺเป         ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๔.๖๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๔.๖๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๔.๖๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อวฏผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 อวฏผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ปญฺจมํ จารผลิยตฺเถราปทานํ ๑- (๕๐๕)
     [๙๕]   |๙๕.๖๔| สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ   อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ
                         รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ             จารผลมทาสหํ ฯ
           |๙๕.๖๕| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๕.๖๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๕.๖๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๕.๖๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จารผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  จารผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปาทผลิยตฺเถร... ฯ ยุ. ปารผลิยตฺเถร... ฯ
                           ฉฏฺฐํ มาตุลุงฺคผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๐๖)
     [๙๖]   |๙๖.๖๙| กณิการํว ชลิตํ         ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ
                         ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว            อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ
           |๙๖.๗๐| มาตุลุงฺคผลํ คยฺห          อทาสึ สตฺถุโน อหํ
                         ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส      ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ
           |๙๖.๗๑| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป      ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๖.๗๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๖.๗๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๖.๗๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มาตุลุงฺคผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            มาตุลุงฺคผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                             สตฺตมํ อชฺเชลผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๐๗)
     [๙๗]   |๙๗.๗๕| อชิโน ๑- นาม สมฺพุทฺโธ     หิมวนฺเต วสิ ตทา
                         จรเณน จ สมฺปนฺโน       สมาธิกุสโล มุนิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อชฺชุโน ฯ
           |๙๗.๗๖| กุมฺภมตฺตํ คเหตฺวาน      อญฺชลึ ๑- ชีวชีวกํ
                         ฉตฺตปณฺณํ คเหตฺวาน    อทาสึ สตฺถุโน อหํ ฯ
           |๙๗.๗๗| จตุนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๗.๗๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๗.๗๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๗.๘๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อชฺเชลผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               อชฺเชลผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               อฏฺฐมํ อโมรผลิยตฺเถราปทานํ ๒- (๕๐๘)
     [๙๘]   |๙๘.๘๑| สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ    อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ
                         รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ           อโมรํ ๓- อททึ ผลํ ฯ
           |๙๘.๘๒| เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๘.๘๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อเชลํ ฯ  ม. อโมท... ฯ  ม. อโมทมททึ ฯ
           |๙๘.๘๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๘.๘๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อโมรผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  อโมรผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   นวมํ ตาลผลิยตฺเถราปทานํ (๕๐๙)
     [๙๙]   |๙๙.๘๖| สตรํสี นาม ภควา     สยมฺภู อปราชิโต
                         วิเวกา วุฏฺฐหิตฺวาน        โคจรายาภินิกฺขมิ ฯ
           |๙๙.๘๗| ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา       อุปคญฺฉึ นราสภํ
                         ปสนฺนจิตฺโต สุมโน        ตาลผลมทาสหํ ฯ
           |๙๙.๘๘| จตุนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๙๙.๘๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๙๙.๙๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๙๙.๙๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                         ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ตาลผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ตาลผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ทสมํ นาลิเกรผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๑๐)
     [๑๐๐]   |๑๐๐.๙๒| นคเร พนฺธุมติยา    อารามิโก อหํ ตทา
                           อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ         คจฺฉนฺตํ อนิลญฺชเส ฯ
           |๑๐๐.๙๓| นาลิเกรผลํ คยฺห        พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                            อากาเส ฐิตโก สนฺโต   ปฏิคฺคณฺหิ มหายโส ฯ
           |๑๐๐.๙๔| ปีติสญฺชนโน ๑- มยฺหํ  ทิฏฺฐธมฺมสุขาวโห
                            ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน   วิปฺปสนฺเนน เจตสา ฯ
           |๑๐๐.๙๕| อธิคญฺฉึ ตทา ปีตึ       วิปุลญฺจ สุขุตฺตมํ
                            อุปฺปชฺชเตว รตนํ        นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ๒- ตหึ ฯ
           |๑๐๐.๙๖| เอกนวุเต อิโต กปฺเป    ยํ ผลํ อททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ     ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๐.๙๗| ทิพฺพจกฺขุํ วิสุทฺธํ เม    สมาธิกุสโล อหํ
                            อภิญฺญาปารมิปฺปตฺโต  ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๐.๙๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ   ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา  วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๐.๙๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ      มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ วิตฺตสญฺชนโน ฯ  ยุ. ยหึ ฯ
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๐.๑๐๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาลิเกรผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              นาลิเกรผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                  อุทฺทานํ
                           กณิการญฺจ ปตฺโต จ         กาสุมาริ ตถาวโฏ
                           จารผลิ มาตุลุงฺโค             อชฺเชลาโมรเมว จ ฯ
                           ตาลํ ตถา นาลิเกรํ            คาถาโย คณิตาปิห
                           เอกํ คาถาสตํ โหติ            อูนาธิกวิวชฺชิตํ ฯ
                                     กณิการวคฺโค เอกปญฺญาโส ฯ
                                          ---------------------
                                      เทฺวปญฺญาโส ผลทายกวคฺโค
                             ปฐมํ กุรญฺชิยผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๑๑)
     [๑๐๑]   |๑๐๑.๑| มิคลุทฺโธ ปุเร อาสึ   วิวเน วิจรํ อหํ
                          อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ            สพฺพธมฺมาน ปารคุํ ฯ
            |๑๐๑.๒| กุรญฺชิยผลํ คยฺห            พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                          ปุญฺญกฺเขตฺตสฺส ธีรสฺส ๑- ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ
            |๑๐๑.๓| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
            |๑๐๑.๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
            |๑๐๑.๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
            |๑๐๑.๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุรญฺชิยผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                           กุรญฺชิยผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ตาทิโน ฯ ยุ. วีรสฺส ฯ
                             ทุติยํ กปิฏฺฐผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๑๒)
     [๑๐๒]   |๑๐๒.๗| สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ  อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ
                          รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ             กปิฏฺฐํ อททึ ผลํ ฯ
           |๑๐๒.๘| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ ผลํ อททึ ตทา
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๒.๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๒.๑๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๒.๑๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กปิฏฺฐผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              กปิฏฺฐผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                            ตติยํ โกสุมฺพผลิยตฺเถราปทานํ ๑- (๕๑๓)
     [๑๐๓]   |๑๐๓.๑๒| กกุธํ วิลสนฺตํว         เทวเทวํ นราสภํ
                            รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ           โกสุมฺพมททินฺตทา ฯ
           |๑๐๓.๑๓| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป      ยํ ผลํ อททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ       ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โกสมฺพ... ฯ
           |๑๐๓.๑๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๓.๑๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๓.๑๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โกสุมฺพผลิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               โกสุมฺพผลิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               จตุตฺถํ เกตกปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๕๑๔)
     [๑๐๔]   |๑๐๔.๑๗| วินตานทิยา ๑- ตีเร   วิหาสิ ปุริสุตฺตโม
                            อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ          เอกคฺคํ สุสมาหิตํ ฯ
           |๑๐๔.๑๘| มธุคนฺธสฺส ปุปฺเผน        เกตกสฺส อหํ ตทา
                            ปสนฺนจิตฺโต สุมโน       พุทฺธเสฏฺฐสฺส ปูชยึ ฯ
           |๑๐๔.๑๙| เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ ปุปฺผํ อภิปูชยึ
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ       พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๔.๒๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๔.๒๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิตฺถาย นทิยา ฯ
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๔.๒๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เกตกปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  เกตกปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ปญฺจมํ นาคปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๕๑๕)
     [๑๐๕]   |๑๐๕.๒๓| สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ   อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ
                            รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ             นาคปุปฺผํ อปูชยึ ฯ
           |๑๐๕.๒๔| เอกนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๕.๒๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๕.๒๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๕.๒๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นาคปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  นาคปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ฉฏฺฐํ อชฺชุนปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๕๑๖)
     [๑๐๖]   |๑๐๖.๒๘| จนฺทภาคานทีตีเร    อโหสึ กินฺนโร ตทา
                       อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ              สยมฺภุํ อปราชิตํ ฯ
      |๑๐๖.๒๙| ปสนฺนจิตฺโต สุมโน           เวทชาโต กตญฺชลี
                       คเหตฺวา อชฺชุนปุปฺผํ          สยมฺภุํ อภิปูชยึ ฯ
      |๑๐๖.๓๐| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                      ชหิตฺวา กินฺนรํ เทหํ            ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๐๖.๓๑| ฉตฺตึสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท        เทวรชฺชมการยึ
                      ทสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺติ            มหารชฺชมการยึ ฯ
      |๑๐๖.๓๒| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ                 คณนาโต อสงฺขยํ
                      สุเขตฺเต ๑- วปฺปิตํ วีชํ         สยมฺภุสฺมึ อโหสิ ๒- เม ฯ
      |๑๐๖.๓๓| กุสลํ วิชฺชเต มยฺหํ              ปพฺพชึ อนคาริยํ
                       ปูชารโห อหํ อชฺช              สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน ฯ
      |๑๐๖.๓๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๐๖.๓๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๐๖.๓๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สุเขตฺเตว ผีตํ พีชํ ฯ  ม. ยุ. อโห มมํ ฯ
         อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อชฺชุนปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                             อชฺชุนปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              สตฺตมํ กุฏชปุปฺผิยตฺเถราปทานํ (๕๑๗)
     [๑๐๗]   |๑๐๗.๓๗| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร     อจฺจโล ๑- นาม ปพฺพโต
                            พุทฺโธ สุทสฺสโน นาม     วสนฺโต ๒- ปพฺพตนฺตเร ฯ
           |๑๐๗.๓๘| ปุปฺผํ เหมวนฺตํ คยฺห       เวหาสํ อคมาสหํ
                            ตตฺถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ     โอฆติณฺณมนาสวํ ฯ
           |๑๐๗.๓๙| ปุปฺผํ กุฏชมาทาย          สิเร กตฺวานหนฺตทา ๓-
                            พุทฺธสฺส อภิโรเปสึ         สยมฺภุสฺส มเหสิโน ฯ
           |๑๐๗.๔๐| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป      ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๗.๔๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๗.๔๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๗.๔๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุฏชปุปฺผิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                กุฏชปุปฺผิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วสโล ฯ ยุ. จาวโล ฯ  ม. ยุ. วสเต ฯ  ม. ... กตฺวาน อญฺชลึ ฯ
                              อฏฺฐมํ โฆสสญฺญกตฺเถราปทานํ (๕๑๘)
     [๑๐๘]   |๑๐๘.๔๔| มิคลุทฺโธ ปุเร อาสึ     อรญฺเญ วิวเน อหํ
                            อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ           เทวสงฺฆปุรกฺขตํ ฯ
           |๑๐๘.๔๕| จตุสจฺจํ ปกาเสนฺตํ          เทเสนฺตํ อมตํปทํ
                            อสฺโสสึ มธุรํ ธมฺมํ          สิขิโน โลกพนฺธุโน ฯ
           |๑๐๘.๔๖| โฆเส จิตฺตํ ปสาเทสึ        อสมปฺปฏิปุคฺคเล ๑-
                            ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา    อุตฺตรึ ทุตฺตรํ ภวํ ฯ
           |๑๐๘.๔๗| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป       ยํ สญฺญมลภึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        โฆสสญฺญายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๘.๔๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๘.๔๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๘.๕๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โฆสสญฺญโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                โฆสสญฺญกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อสมปฺปฏิปุคฺคลํ ฯ
                            นวมํ สพฺพผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๑๙)
     [๑๐๙]   |๑๐๙.๕๑| วรุโณ นาม นาเมน     พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู
                            ฉฑฺเฑตฺวา ทส ปุตฺตานิ   วนมชฺโฌคหึ ตทา ฯ
           |๑๐๙.๕๒| อสฺสมํ สุกตํ กตฺวา          สุวิภตฺตํ มโนรมํ
                            ปณฺณสาลํ กริตฺวาน       วสามิ ปวเน อหํ ฯ
           |๑๐๙.๕๓| ปทุมุตฺตโร โลกวิทู          อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                            มมุทฺธริตุกาโม โส          อาคญฺฉิ มม อสฺสมํ ฯ
           |๑๐๙.๕๔| ยาวตา วนสณฺฑมฺหิ        โอภาโส วิปุโล อหุ
                            พุทฺธสฺส อานุภาเวน       ปชฺชลิ ปวนํ ตทา ฯ
           |๑๐๙.๕๕| ทิสฺวาน ปาฏิหิริยํ ๑-      พุทฺธเสฏฺฐสฺส ตาทิโน
                            ปตฺตปุฏํ คเหตฺวาน         ผเลน ปูรยึ อหํ ฯ
           |๑๐๙.๕๖| อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ      สห ๒- ขาริมทาสหํ
                            อนุกมฺปาย เม พุทฺโธ      อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
           |๑๐๙.๕๗| ขาริภารํ คเหตฺวาน         ปจฺฉโต เอหิ เม ตุวํ
                            ปริภุตฺเตว ๓- สงฺฆมฺหิ     ปุญฺญํ ๔- ตว ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๐๙.๕๘| ปุฏกนฺตํ คเหตฺวาน         ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํ
                            ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา     ตุสิตํ อุปปชฺชหํ ฯ
           |๑๐๙.๕๙| ตตฺถ ทิพฺเพหิ นจฺเจหิ      คีเตหิ วาทิเตหิ จ
                            ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต ๕-  อนุโภมิ ยสํ ๖- อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ...ตํ ปาฏิหีรํ ฯ ยุ. ทิสฺวานหํ ปาฏิหีรํ ฯ  ยุ. สาขาริกํ อทาสหํ ฯ
@ ม. ยุ. ... จ ฯ  ยุ. ปุญฺญํ ตํว ฯ  ม. สํยุตฺตํ ฯ  ม. สทา สุขํ ฯ
           |๑๐๙.๖๐| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ          เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                            โภเค เม อูนตา นตฺถิ       ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๑| ยาวตา จตุโร ทีปา          สสมุทฺทา สปพฺพตา
                            ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน       อิสฺสรํ การยึ ๑- อหํ ฯ
           |๑๐๙.๖๒| ยาวตา เย ปกฺขิคณา       อากาเส อุปตนฺติ เจ ๒-
                            เตปิ มํ วสมเนฺวนฺติ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๓| ยาวตา วนสณฺฑมฺหิ        ยกฺขา ภูตา จ รกฺขสา
                            กุมฺภณฺฑา ครุฬา จาปิ    ปาจริยํ ๓- อุเปนฺติ เม ฯ
           |๑๐๙.๖๔| กุมฺมา ๔- โสณา มธุกรา  ฑํสา จ มกสา อุโภ
                            เตปิ มํ วสมเนฺวนฺติ          ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๕| สุปณฺณา นาม สกุณา     ปกฺขิชาตา มหพฺพลา
                            เตปิ มํ สรณํ ยนฺติ           ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๖| เยปิ ทีฆายุกา นาคา       อิทฺธิมนฺโต มหายสา
                            เตปิ มํ วสมเนฺวนฺติ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๗| สีหา พฺยคฺฆา จ ทีปิ จ     อจฺฉโกกตรจฺฉกา
                            เตปิ มํ วสมเนฺวนฺติ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๘| โอสธิติณวาสี จ              เย จ อากาสวาสิโน
                            สพฺเพ มํ สรณํ ยนฺติ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๖๙| สุทุทฺทสํ สุนิปุณํ             คมฺภีรํ สุปกาสิตํ
                            ผุสฺสยิตฺวา ๕- วิหรามิ     ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. การยามหํ ฯ  ยุ. เต ฯ  ม. ยุ. ปาริจริยํ ฯ  ยุ. กุมฺภโสณา ฯ
@ โป. ม. ผสฺสยิตฺวา ฯ ยุ. ปสฺสิตฺวาน ฯ
           |๑๐๙.๗๐| วิโมกฺเข อฏฺฐ ผุสฺสิตฺวา    วิหรามิ อนาสโว
                            อาตาปี นิปโก จาปิ ๑-    ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๗๑|  เย ผลฏฺฐา พุทฺธปุตฺตา   ขีณโทสา มหายสา
                            อหํ อญฺญตโร เตสํ         ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๗๒|  อภิญฺญาปารมึ คนฺตฺวา  สุกฺกมูเลน โจทิโต
                            สพฺพาสเว ปริญฺญาย      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๙.๗๓|  เตวิชฺชา อิทฺธิปตฺตา จ    พุทฺธปุตฺตา มหายสา
                            ทิพฺพโสตสมาปนฺนา      เตสํ อญฺญตโร อหํ ฯ
           |๑๐๙.๗๔|  สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ ผลํ อททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๐๙.๗๕|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๐๙.๗๖|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๐๙.๗๗|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สพฺพผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                              สพฺพผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จาหํ ฯ
                                   ทสมํ ปทุมธาริยตฺเถราปทานํ (๕๒๐)
     [๑๑๐]   |๑๑๐.๗๘| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร      โรมโส นาม ปพฺพโต
                            พุทฺโธภิสมฺภโว นาม      อพฺโภกาเส วสิ ๑- ตทา ฯ
           |๑๑๐.๗๙|  ภวนา นิกฺขมิตฺวาน        ปทุมํ ธารยึ อหํ
                            เอกาหํ ธารยิตฺวาน         ภวนํ ปุนราคมึ ฯ
           |๑๑๐.๘๐|  เอกตึเส อิโต กปฺเป        ยํ พุทฺธมภิปูชยึ
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๐.๘๑|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๐.๘๒|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๐.๘๓|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปทุมธาริโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                ปทุมธาริยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                           กุรญฺชิยํ กปิฏฺฐญฺจ           โกสุมฺพํ อถ เกตกํ
                           นาคปุปฺผชฺชุนญฺเจว          กุฏชิ โฆสสญฺญโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ วสี ฯ
                           เถโร จ สพฺพผลโท             ตถา ปทุมธาริโย
                           อสีติ เจตฺเถ คาถาโย         ติสฺโส คาถา ตทุตฺตริ ฯ
                                         ผลทายกวคฺโค เทฺวปญฺญาโส ฯ
                                                -----------
                                    เตปญฺญาโส ติณทายกวคฺโค
                             ปฐมํ ติณมุฏฺฐิทายกตฺเถราปทานํ (๕๒๑)
     [๑๑๑]   |๑๑๑.๑| หิมวนฺตสฺส อวิทูเร        ลมฺพโก นาม ปพฺพโต
                         ตตฺเถว ๑- ติสฺโส สมฺพุทฺโธ อพฺโพกาสมฺหิ จงฺกมิ ฯ
           |๑๑๑.๒| มิคลุทฺโธ ปุเร ๒- อาสึ       อรญฺเญ กานเน อหํ
                         ทิสฺวานาหํ เทวเทวํ            ติณมุฏฺฐิมทาสหํ ฯ
           |๑๑๑.๓| นิสีทนตฺถํ พุทฺธสฺส            ทตฺวา จิตฺตํ ปสาทยึ
                         สมฺพุทฺธํ อภิวาทิตฺวา         ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข ฯ
           |๑๑๑.๔| อจิรํ คตมตฺตํ ๓- มํ            มิคราชา อเหฐยิ ๔-
                         สีเหน ฆาฏิโต ๕- สนฺโต     ตตฺถ กาลํ กโต อหํ ฯ
           |๑๑๑.๕| อาสนฺเน เม กตํ กมฺมํ        พุทฺธเสฏฺเฐ อนาสเว
                         สุมุตฺโต สรเวโคว ๖-          เทวโลกํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๑๑๑.๖| ยูโป ตตฺถ สุโภ อาสิ          ปุญฺญกมฺมาภินิมฺมิโต
                         สหสฺสกณฺโฑ สตฺตเคณฺฑุ     ธชาลุ หริตามโย ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตตฺโถปติสฺโส ฯ  ยุ. ตทา ฯ  ม. ยุ. คตมตฺตสฺส ฯ  ม. อโปฐยิ ฯ
@ ม. โปฐิโต ฯ ยุ. ปติโต ฯ  โป. ยุ. ... จ ฯ
           |๑๑๑.๗|  ปภา นิทฺธาวเต ตสฺส        สตรํสีว อุคฺคโต
                         อากิณฺโณ เทวกญฺญาหิ     อาโมทึ กามกามิหํ ฯ
           |๑๑๑.๘|  เทวโลกา จวิตฺวาน           สุกฺกมูเลน โจทิโต
                         อาคนฺตฺวาน มนุสฺสตฺตํ       ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ ฯ
           |๑๑๑.๙|  จตุนวุเต อิโต กปฺเป          นิสีทนมกาสหํ
                         ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           ติณมุฏฺเฐ อิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๑.๑๐|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                           นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๑.๑๑|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๑.๑๒|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ติณมุฏฺฐิทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            ติณมุฏฺฐิทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                            ทุติยํ เวจฺจกทายกตฺเถราปทานํ (๕๒๒)
     [๑๑๒]   |๑๑๒.๑๓| วิปสฺสิโน ภควโต        โลกเชฏฺฐสฺส ตาทิโน
                            เอกํ ๑- เวจฺจํ มยา ทินฺนํ  ปสนฺเนน สปาณินา ฯ
           |๑๑๒.๑๔|  หตฺถิยานํ อสฺสยานํ       ทิพฺพยานํ สมชฺฌคํ
                            เตน เวจฺจกทาเนน ๒-     ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เอกมญฺจํ ฯ ยุ. เอกเปจฺฉํ ฯ  ม. มญฺจกทาเนน ฯ ยุ. เปจฺฉกทาเนน ฯ
           |๑๑๒.๑๕|  เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ เวจฺจมททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        เวจฺจทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๒.๑๖|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๒.๑๗|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๒.๑๘|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เวจฺจกทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 เวจฺจกทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ตติยํ สรณคมนิยตฺเถราปทานํ (๕๒๓)
     [๑๑๓]   |๑๑๓.๑๙| อารุยฺหมฺหิ ๑- ตทา นาวํ    ภิกฺขุ จาชีวิโก ๒- อหํ
                            นาวาย ภิชฺชมานาย       ภิกฺขุ เม สรณํ อทา ฯ
           |๑๑๓.๒๐|  เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป      ยํ โส เม สรณํ อทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        สรณคมเน ผลํ ฯ
           |๑๑๓.๒๑|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๓.๒๒|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อารุหิมฺห ... ฯ  ยุ. จ ชีวโก จหํ ฯ
           |๑๑๓.๒๓|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สรณคมนิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 สรณคมนิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              จตุตฺถํ อพฺภญฺชนทายกตฺเถราปทานํ (๕๒๔)
     [๑๑๔]   |๑๑๔.๒๔| นคเร พนฺธุมติยา        ราชุยฺยาเน วสามหํ
                            จมฺมวาสี ๑- ตถา อาสึ   กมณฺฑลุธโร อหํ ฯ
           |๑๑๔.๒๕|  อทฺทสํ วิรชํ ๒- พุทฺธํ      สยมฺภุํ อปราชิตํ
                            อาตาปินํ ๓- ปหิตตฺตํ     ฌายึ ฌานรตํ อิสึ ๔- ฯ
           |๑๑๔.๒๖|  สพฺพกามสมิทฺธิญฺจ       โอฆติณฺณมนาสวํ
                            ทิสฺวา ปสนฺโน สุมโน      อพฺภญฺชนมทาสหํ ฯ
           |๑๑๔.๒๗|  เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ ทานมททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อพฺภญฺชนสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๔.๒๘|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๔.๒๙|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๔.๓๐|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ธมฺมวาที ฯ  ม. วิมลํ ฯ  ม. ยุ. ปธานํ ปหิตตฺตํ ตํ ฯ  ม. ยุ. วสึ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อพฺภญฺชนทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               อพฺภญฺชนทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ปญฺจมํ สุปฏทายกตฺเถราปทานํ ๑- (๕๒๕)
     [๑๑๕]   |๑๑๕.๓๑| ทิวาวิหารา นิกฺขนฺโต  วิปสฺสี โลกนายโก
                            ลหุํ สุปฏิกํ ๒- ทตฺวา      กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทหํ ฯ
           |๑๑๕.๓๒| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ สุปฏิกมทาสหํ
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        สุปฏสฺส อิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๕.๓๓|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๕.๓๔|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๕.๓๕|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุปฏทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               สุปฏทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ฉฏฺฐํ ทณฺฑทายกตฺเถราปทานํ (๕๒๖)
     [๑๑๖]   |๑๑๖.๓๖| กานนํ วนโมคฺคยฺห    เวฬุํ เฉตฺวานหํ ตทา
                            อาลมฺพนํ กริตฺวาน         สงฺฆสฺส อททึ อหํ ๓-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปูปปวทายกตฺเถร... ฯ  ม. สุปฏกํ ฯ  ม. พหุํ ฯ
           |๑๑๖.๓๗| เตน จิตฺตปฺปสาเทน        สุพฺพเต อภิวาทยึ ๑-
                            อาลมฺพทณฺฑํ ทตฺวาน    ปกฺกามึ อุตฺตรามุโข ฯ
           |๑๑๖.๓๘| จตุนวุเต อิโต กปฺเป        ยํ ทณฺฑมททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ทณฺฑทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๖.๓๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๖.๔๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๖.๔๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทณฺฑทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ทณฺฑทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                            เตวีสติมํ ภาณวารํ ฯ
                                  สตฺตมํ คิริเนลปูชกตฺเถราปทานํ (๕๒๗)
     [๑๑๗]   |๑๑๗.๔๒| มิคลุทฺโธ ปุเร อาสึ  วิวเน วิจรํ อหํ
                            อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ            สพฺพธมฺมาน ปารคุํ ฯ
           |๑๑๗.๔๓| ตสฺมึ มหาการุณิเก         สพฺพสตฺตหิเต รเต
                            ปสนฺนจิตฺโต สุมโน         เนลปุปฺผํ อปูชยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อภิวาทิย ฯ
           |๑๑๗.๔๔|  เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป      ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๗.๔๕|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๗.๔๖|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๗.๔๗|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา คิริเนลปูชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                คิริเนลปูชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               อฏฺฐมํ โพธิสมฺมชฺชกตฺเถราปทานํ (๕๒๘)
     [๑๑๘]   |๑๑๘.๔๘|  อหํ ปุเร โพธิปตฺตํ     อุชฺฌิตํ เจติยงฺคเณ
                            ตํ คเหตฺวาน ฉฑฺเฑสึ     อลภึ วีสตึ คุเณ ฯ
           |๑๑๘.๔๙|  ตสฺส กมฺมสฺส เตเชน     สํสรนฺโต ภวาภเว
                            ทุเว ภเว สํสรามิ            เทวตฺเต จาปิ มานุเส ฯ
           |๑๑๘.๕๐|  เทวโลกา จวิตฺวาน        อาคนฺตฺวา มานุสํ ภวํ
                            ทุเว กุเล ปชายามิ         ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ ฯ
           |๑๑๘.๕๑|  องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน     อาโรหปริณาหวา
                            อภิรูโป สุจิ โหมิ            สมฺปุณฺณโก ๑- อนูนโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สมฺปุณฺณงฺโค ฯ
           |๑๑๘.๕๒|  เทวโลเก มนุสฺเส วา       ชาโต วา ยตฺถ กตฺถจิ
                            ภเว สุวณฺณวณฺโณ จ      อุตฺตตฺตกนกูปโม ฯ
           |๑๑๘.๕๓|  มุทุ ๑- มทฺทวา สินิทฺธา  สุขุมา สุกุมาริกา
                            ฉวิ เม สพฺพทา โหติ       โพธิปตฺเต สุฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๕๔|  ยโต กุโตจิ คตีสุ            สรีเร สมุทาคเต
                            น ลิมฺปติ รโชชลฺลํ          วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๕๕|  อุเณฺห วาตาตเป ตสฺส    อคฺคิตาเปน วา ปน ๒-
                            คตฺเต เสทา น มุญฺจนฺติ   วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๕๖|  กุฏฺฐํ คณฺโฑ กิลาโส จ   ติลกา ปิฬกา ตถา
                            น โหนฺติ กาเย ททฺทุ จ    วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๕๗|  อปรมฺปิ คุณนฺตสฺส        นิพฺพตฺตติ ภวาภเว
                            โรคา น โหนฺติ กายสฺมึ    วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๕๘|  อปรมฺปิ คุณนฺตสฺส        นิพฺพตฺตติ ภวาภเว
                            น โหนฺติ จิตฺตชา ปีฬา    วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๕๙|  อปรมฺปิ คุณนฺตสฺส        นิพฺพตฺตติ ภวาภเว
                            อมิตฺตา น ภวนฺตสฺส      วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๖๐|  อปรมฺปิ คุณนฺตสฺส        นิพฺพตฺตติ ภวาภเว
                            อนูนโภโค ภวติ             วิปาโก ปตฺตฉฑฺฑิเต ฯ
           |๑๑๘.๖๑|  อปรมฺปิ คุณนฺตสฺส        นิพฺพตฺตติ ภวาภเว
                            อคฺคิราชูหิ โจเรหิ           น โหติ อุทกา ๓- ภยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มุทุกา ... ฯ  ยุ. ปุน ฯ  ม. ยุ. อุทเก ฯ
           |๑๑๘.๖๒|  อปรมฺปิ คุณนฺตสฺส        นิพฺพตฺตติ ภวาภเว
                            ทาสี ทาสา อนุจรา        โหนฺติ จิตฺตานุวตฺตกา ฯ
           |๑๑๘.๖๓|  ยมฺหิ อายุปฺปมาณมฺหิ   ชายเต มานุเส ภเว
                            ตโต น หายเต อายุ        ติฏฺฐเต ยาวตายุกํ ฯ
           |๑๑๘.๖๔|  อพฺภนฺตรา จ ๑- พาหิรา  เนคมา จ สรฏฺฐกา
                            อนุยุตฺตา โหนฺติ สพฺเพปิ   วุทฺธิกามา สุขิจฺฉกา ฯ
           |๑๑๘.๖๕|  โภควา ยสวา โหมิ         สิริมา ญาติปกฺขวา
                            อเวโร ๒- คตสนฺตาโส     ภเวหิ ๓- สพฺพทา ภเว ฯ
           |๑๑๘.๖๖|  เทวา มนุสฺสา อสุรา       คนฺธพฺพา ยกฺขรกฺขสา
                            สพฺเพ เต ปริรกฺขนฺติ       ภเว สํสรโต สทา ฯ
           |๑๑๘.๖๗|  เทวโลเก มนุสฺเส วา ๔-  อนุโภตฺวา อุโภ ยเส
                            อวสาเน จ นิพฺพานํ        สิวํ ปตฺโต อนุตฺตรํ ฯ
           |๑๑๘.๖๘|  สมฺพุทฺธมุทฺทิสิตฺวาน     โพธึ วา ตสฺส สตฺถุโน
                            โย ปุญฺญํ ปสเว โปโส     ตสฺส กึ นาม ทุลฺลภํ ฯ
           |๑๑๘.๖๙|  มคฺเค ผเล จ อาคเม       ฌานาภิญฺญาคุเณสุ จ
                            อญฺเญสํ อธิโก หุตฺวา      นิพฺพายติ ๕- อนาสโว ฯ
           |๑๑๘.๗๐|  ปุเรหํ โพธิยา ปตฺตํ        ฉฑฺเฑตฺวา หฏฺฐมานโส
                            อิเมหิ วีสตงฺเคหิ             สมงฺคี โหมิ สพฺพทา ฯ
           |๑๑๘.๗๑|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. พหิจรา ฯ  ม. ยุ. อเปตภยสนฺตาโส ฯ  ยุ. ภเวสํ สพฺพโต ฯ
@ ม. จ ฯ  ม. ยุ. นิพฺพายามิ ฯ
           |๑๑๘.๗๒|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๘.๗๓|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โพธิสมฺมชฺชโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 โพธิสมฺมชฺชกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                นวมํ อามณฺฑผลทายกตฺเถราปทานํ (๕๒๙)
     [๑๑๙]   |๑๑๙.๗๔| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺมาน ปารคู
                            วุฏฺฐหิตฺวา สมาธิมฺหา     จงฺกมิ โลกนายโก ฯ
           |๑๑๙.๗๕|  ขาริภารํ คเหตฺวาน         อาหรนฺโต ผลํ ตทา
                            อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ            จงฺกมนฺตํ มหามุนึ ฯ
           |๑๑๙.๗๖|  ปสนฺนจิตฺโต สุมโน        สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
                            สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา     อามณฺฑมททึ ผลํ ฯ
           |๑๑๙.๗๗|  สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    ยํ ผลํ อททึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อามณฺฑสฺส อิทํ ผลํ ฯ
           |๑๑๙.๗๘|  กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วีหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๑๙.๗๙|  สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๑๙.๘๐|  ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อามณฺฑผลทายโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               อามณฺฑผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                       ทสมํ สุคนฺธตฺเถราปทานํ (๕๓๐)
     [๑๒๐]   |๑๒๐.๘๑| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป  พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                            กสฺสโป นาม นาเมน ๑-  อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
           |๑๒๐.๘๒|  อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺโน    ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ
                            พฺยามปฺปภาปริวุโต        รํสิชาลสมุตฺถโต ฯ
           |๑๒๐.๘๓|  อสฺสาเสตา ยถา จนฺโท   สุริโย วิย ปภงฺกโร
                            นิพฺพาเปตา ยถา เมโฆ   สาคโรว คุณากโร ฯ
           |๑๒๐.๘๔|  ธรณีริว สีเลน                หิมวาว สมาธินา
                            อากาโส วิย ปญฺญาย     อสงฺโค อนิโล ยถา ฯ
           |๑๒๐.๘๕|  อนูโน ๒- ยถาวิหาโร     ปริสาสุ วิสารโท
                            สจฺจานิ สมฺปกาเสติ       อุทฺธรนฺโต มหาชนํ ฯ
           |๑๒๐.๘๖|  ตทาหํ ๓- พาราณสิยํ    เสฏฺฐิปุตฺโต มหายโส
                            อาสภํ ๔- ธนธญฺญสฺส    ปหุตสฺส พหู มมํ ๕- ฯ
           |๑๒๐.๘๗|  ชงฺฆวิหารํ วิจรํ              มิคทายํ อุเปจฺจหํ
                            อทฺทสํ นาถสตฺถารํ ๖-    เทเสนฺตํ อมตํ ปทํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โคตฺเตน ฯ  ม. ยุ. สกทาจิ มหาวีโร ฯ  ม. ยุ. ตทา หิ ฯ  ม. ยุ.
@อาสหํ ... ฯ  ม. ยุ. ตทา ฯ  ม. ... วิรชํ พุทฺธํ ฯ ยุ. ... ตาทิสํ พุทฺธํ ฯ
           |๑๒๐.๘๘|  วิสฏฺฐกนฺตวจนํ             กรวิกสมสฺสรํ
                            หํสทุนฺทุภินิคฺโฆสํ ๑-     วิญฺญาเปนฺตํ มหาชนํ ฯ
           |๑๒๐.๘๙|  ทิสฺวา เทวาติเทวนฺตํ      สุตฺวา จ มธุรํ สรํ ๒-
                            ปหายานปฺปเก โภเค      ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
           |๑๒๐.๙๐|  เอวํ ปพฺพชิโตวาหํ          น จิเรน พหุสฺสุโต
                            อโหสึ ธมฺมกถิโก           วิจิตฺตปฏิภาณวา ฯ
           |๑๒๐.๙๑|  มหาปริสมชฺเฌหํ           สตฺถุโนว ๓- ปุนปฺปุนํ
                            วณฺณยึ เหมวณฺณสฺส     วณฺณํ วณฺณวิสารโท ฯ
           |๑๒๐.๙๒|  เอส ขีณาสโว พุทฺโธ      อนีโฆ ฉินฺนสํสโย
                            สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโต     วิมุตฺโต ๔- อุปธิกฺขเย
                            เอส โส ภควา พุทฺโธ      เอส สีโห อนุตฺตโร ฯ
           |๑๒๐.๙๓|  สเทวกสฺส โลกสฺส         พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺตโก
                            ทนฺโต ทเมตา สนฺโต จ    สเมตา นิพฺพุโต อิสิ
                            นิพฺพาเปตา จ อสฺสตฺโถ  อสฺสาเสตา มหาชนํ ฯ
           |๑๒๐.๙๔|  วีโร สูโร จ วิกฺกนฺโต ๕-   ปญฺโญ การุณิโก วสี
                            วิชิตาวี วิชิโต ๖- จ          อปฺปคพฺโภ อนาลโย ฯ
           |๑๒๐.๙๕|  อเนญฺโช อจโล ธีโร        อโมโห อสโม มุนิ
                            โธรโยฺห อุสโภ นาโค       สีโห สกฺโก ครูสุปิ ฯ
           |๑๒๐.๙๖|  วิราโค วิมโล พฺรหฺมา      วาทีสูโร รณญฺชโห
                            อขิโล จ วิสลฺโล จ           อสโม วุสโภ สุจิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. หํสรุเตหิ นิคฺโฆสํ ฯ  ม. ยุ. คิรํ ฯ  ม. ยุ. หฏฺฐจิตฺโต ฯ  ม.
@วิมุตฺโตปธิสงฺขเย ฯ  โป. ยุ. ... ธีโร จ ฯ  ม. ยุ. ... จ ส ชิโน ฯ
           |๑๒๐.๙๗| พฺราหฺมโณ สมโณ นาโถ ภิสกฺโก สลฺลสนฺธุโต ๑-
                           โยโธ พุทฺโธ สุตาสุโต       อจโล มุทิโต สิโต ฯ
           |๑๒๐.๙๘| กตทนฺตา ๒- วหตฺตา จ   กตฺตา เนตา ปกาสิตา
                           สมฺปหํสิตา เสตฺตา ๓- จ  เฉตฺตา โสตา ปสํสิตา ฯ
           |๑๒๐.๙๙| อวิโล ๔- จ วิสลฺโล จ       อนีโฆ อกถํกถี
                            อเนโช วิรโช ขตฺตา          คนฺธา วตฺตา ๕- ปกาสิตา ฯ
           |๑๒๐.๑๐๐| ตาเรตา อตฺถกาเรตา ๖- กาเรตา สมฺปทาริตา
                             ปาเปตา สหิตา หนฺตา ๗- ตาปิตา ๘- จ วิโสสิตา ฯ
           |๑๒๐.๑๐๑| สจฺจฏฺฐิโตสมสโม ๙-      อสหาโย ทยาลโย
                             อจฺเฉรมนฺโต ๑๐- อกุโห   กตาวี อิสิ สตฺตโม ฯ
           |๑๒๐.๑๐๒| นิติณฺณกงฺโข นิมฺมาโน  อปฺปเมยฺโย อนูปโม
                             สพฺพวากฺยปถาตีโต       สพฺพเนยฺยนฺติโต ๑๑- ชิโน ฯ
           |๑๒๐.๑๐๓| สตรํสีวเร ๑๒- ตสฺมึ        ปสาโท อมตาวโห
                              ตสฺมา พุทฺเธ จ ธมฺเม จ    สงฺเฆ สทฺธา มหตฺถิกา ฯ
           |๑๒๐.๑๐๔| คุเณหิ เอวมาทีหิ            ติโลกสรณุตฺตมํ
                              วณฺเณนฺโต ปริสมชฺเฌ     กถึ ธมฺมกถํ อหํ ฯ
           |๑๒๐.๑๐๕| ตโต จุโตหํ ตุสิเต            อนุโภตฺวา มหาสุขํ
                              ตโต จุโต มนุสฺเสสุ          ชาโต โหมิ สุคนฺธิโก ฯ
           |๑๒๐.๑๐๖| นิสฺสาโส มุขคนฺโธ จ       เทหคนฺโธ ตเถว เม
                              โส ๑๓- จ คนฺโธว สตตํ   สพฺพคนฺโธว โหติ เม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สลฺลกตฺตโก ฯ  ม. ธาตา ธตา จ สนฺติ จ ฯ ยุ. ตาตา ตนฺตา จ หนฺตา จ ฯ
@ ม. เภตฺตา ฯ ยุ. โภตฺตา ฯ  ม. ยุ. อขิโล ฯ  ยุ. เมตฺตา ฯ
@ โป. ยุ. ... อถ ตาเรตา ฯ  ม. กนฺตา ฯ  ม. ยุ. หนฺตา อาตาปี ตาปโส ฯ
@ ม. ยุ. สมจิตฺโต ฯ ๑๐ ม. อจฺเฉรสตฺโต ฯ ยุ. อจฺเฉรสนฺโต ฯ
@๑๑ ม. สจฺจเนยฺยนฺตคู ฯ ยุ. สจฺจเนยฺยนฺตโค ฯ ๑๒ ม. ยุ. สตฺตสารวเร ฯ
@๑๓ ม. ยุ. เสทคนฺโธ ฯ
           |๑๒๐.๑๐๗| มุขคนฺโธ สทา มยฺหํ        ปทุมุปฺปลจมฺปโก
                              อติกนฺโต ๑- สทา วาติ    สรีโร จ ตเถว เม ฯ
           |๑๒๐.๑๐๘| คุณตฺถวสฺส สพฺพนฺตํ       ผลนฺตํ ปรมพฺภุตํ
                              เอกคฺคมนสา สพฺเพ        ภาสิตสฺส ๒- สุณาถ เม ฯ
           |๑๒๐.๑๐๙| คุณํ พุทฺธสฺส วตฺวาน       หิตายนํ ๓- สุขาวหํ
                              สุจิตฺโต ๔- โหมิ สพฺพตฺถ สงฺโฆ วีรสมาสุโต ๕- ฯ
           |๑๒๐.๑๑๐| ยสสฺสี สุขิโต กนฺโต         ชุติมา ปิยทสฺสโน
                              วตฺตา อปริภูโต จ            นิทฺโทโส ปญฺญวา ตถา ฯ
           |๑๒๐.๑๑๑| ขีเณ ปาสุสิ ๖- นิพฺพานํ  สุลภํ พุทฺธภตฺตินํ ๗-
                              เตสํ เหตุํ ปวกฺขามิ          ตํ สุณาถ ยถาตถํ ฯ
           |๑๒๐.๑๑๒|  สนฺตํ ยสํ ภควโต           วิจินา ๘- อภิวาทยํ
                              ยตฺถ ๙- ยตฺถุปปนฺโนปิ    ยสสฺสี เตน โหมหํ ฯ
           |๑๒๐.๑๑๓| ทุกฺขสฺสนฺตกรํ พุทฺธํ        ธมฺมํ สนฺตํ อสงฺขตํ
                              วณฺณยํ สุขโท อาสึ         สตฺตานํ สุขิโต ตโต ฯ
           |๑๒๐.๑๑๔| คุณํ วทนฺโต พุทฺธสฺส      พุทฺธปีติสมายุโต
                              สกนฺติ ๑๐- ปรกนฺติ จ    อาสึ เตน จ กนฺติมา ฯ
           |๑๒๐.๑๑๕| ชิโน โย ๑๑- ติตฺถิกาติณฺโณ  อภิภุยฺย กุติตฺถิเย
                              คุณํ วทนฺโต โถเมสึ ๑๒-  นายกํ ชุติมา ตโต ฯ
           |๑๒๐.๑๑๖| ปิยงฺการึ ชนสฺสาปิ          สมฺพุทฺธสฺส คุณํ วทํ
                              สรทิว สสงฺโกหํ               เตนาสึ ปิยทสฺสโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปริสนฺโต ... ฯ ยุ. อติสนฺโต ฯ  ม. ยุ. วณฺณยิสฺสํ ฯ  ม. หิตาย จ น
@สทิสํ ฯ ยุ. ... ชนสนฺธิสุ ฯ  ม. ยุ. สุขิโต ฯ  ม. วีรสมายุโต ฯ ยุ. รสทฺโธ
@วิสมายุโต ฯ  ม. อายุสิ ฯ ยุ. ขีเณวายุปิ ฯ  ม. ย. พุทฺธภตฺติโน ฯ  ม. ยุ.
@วิธินา ฯ  ม. ตตฺถ ตตฺถูปปนฺโนปิ ฯ ๑๐ ม. ยุ. สกนฺตึ ปรกนฺติญฺจ ชนยึ ... ฯ
@๑๑ ม. ... เต ติตฺถิกากิณฺเณ ฯ ยุ. ชโนเฆ ติตฺถิกากิณฺเณ ฯ ๑๒ ม. ยุ. โชเตสึ ฯ
           |๑๒๐.๑๑๗| ยถาสตฺติวเสนาหํ           สพฺพวาจาหิ สนฺถวึ
                              สุคตํ เตน วงฺคีโส            วิจิตฺตปฏิภาณวา ฯ
           |๑๒๐.๑๑๘| เย พาลา วิมตึ ปตฺตา      ปริโภนฺติ มหามุนึ
                              นิคฺคหึ เต สธมฺเมน         ปริภูเตน เตนหํ ฯ
           |๑๒๐.๑๑๙| พุทฺธวณฺเณหิ สตฺตานํ     กิเลเส อปเนสหํ
                              นิกฺกิเลสมโน โหมิ          ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา ฯ
           |๑๒๐.๑๒๐| โสตูนํ พุทฺธิมชนึ            พุทฺธานุสฺสติเทสโก
                              เตนาปิจาสึ ๑- สปฺปญฺโญ   นิปุณตฺถวิปสฺสโก ฯ
           |๑๒๐.๑๒๑| สพฺพาสวปริกฺขีโณ          ติณฺณสํสารสาคโร
                              วสี ๒- จ อนุปาทาโน      ปาปุณิสฺสามิ นิพฺพุตึ ฯ
           |๑๒๐.๑๒๒| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ         ยมหํ สนฺถวึ ชินํ
                              ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๒๐.๑๒๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                              นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๐.๑๒๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                              ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๐.๑๒๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                              ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุคนฺโธ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                    สุคนฺธตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เตนาหมาสึ ฯ  ม. ยุ. สิขีว ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                         ติณโท เวจฺจโท เจว            สรณพฺภญฺชนมฺปโท
                         สุปโฏ ทณฺฑทายี จ           เนลปูชี ตเถว จ ฯ
                         โพธิสมฺมชฺชโกมณฺโฑ        สุคนฺโธ ทสโม ทิโช
                         คาถาสตํ สเตวีสํ                คณิตํ เจตฺถ สพฺพโส ฯ
                                      ติณทายกวคฺโค เตปญฺญาโส ฯ
                                          ---------------------
                                       จตุปญฺญาสโม กจฺจายนวคฺโค
                                ปฐมํ มหากจฺจายนตฺเถราปทานํ (๕๓๑)
     [๑๒๑]   |๑๒๑.๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน      อเนโช อชิตญฺชิโน ๑-
                         สตสหสฺเส กปฺปานํ             อิโต อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
           |๑๒๑.๒| วีโร กมลปตฺตกฺโข              สสงฺกวิมลานโน
                         กญฺจนตจสงฺกาโส ๒-         รวิทิตฺติสมปฺปโภ ฯ
           |๑๒๑.๓| สตฺตเนตฺตมโนหรี ๓-          วรลกฺขณภูสิโต
                         สพฺพวากฺยปถาตีโต            มนุชามรสกฺกโต ฯ
           |๑๒๑.๔| สมฺพุทฺโธ โพธยํ สตฺเต        วาติโห ๔- มธุรสฺสโร
                         กรุณานทฺธสนฺตาโน           ปริสาสุ วิสารโท ฯ
           |๑๒๑.๕| เทเสติ มธุรํ ธมฺมํ                จตุสจฺจุปสํหิตํ
                         นิมุคฺเค โมหปงฺกมฺหิ           สมุทฺธรติ ปาณิโน ฯ
           |๑๒๑.๖| ตทา เอกจโร หุตฺวา            ตาปโส หิมวาลโย
                         นภสา มานุสํ โลกํ              คจฺฉนฺโต ชินมทฺทสํ ฯ
           |๑๒๑.๗| อุเปจฺจ สนฺติกํ ตสฺส            อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ
                         วณฺณยนฺตสฺส ธีรสฺส           สาวกสฺส มหาคุณํ ฯ
           |๑๒๑.๘| สงฺขิตฺเตน มยา วุตฺตํ           วิตฺถาเรน ปกาสยํ
                         ปริสํ มญฺจ โตเสติ               ยถา กจฺจายโน อยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม อชิตํ ชโย ฯ ยุ. อชิตญฺชโย ฯ  ม. กนกาจลสงฺกาโส ฯ  ม. ยุ. ...หารี ฯ
@ ม. ยุ. วาคีโส ฯ
           |๑๒๑.๙|  นาหํ เอวมิเธกจฺจํ             อญฺญํ ปสฺสามิ สาวกํ
                          ตสฺมา ตทคฺเค เอสคฺโค      เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว ฯ
           |๑๒๑.๑๐| ตทาหํ วิมฺหิโต หุตฺวา       วากฺยํ สุตฺวา มโนรมํ
                           หิมวนฺตํ คมิตฺวาน            อาหิตฺวา ปุปฺผสญฺจยํ ฯ
           |๑๒๑.๑๑| ปูเชตฺวา โลกสรณํ           ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ
                           ตทา มมาสยํ ญตฺวา        พฺยากาสิ ๑- สรณาลโย ฯ
           |๑๒๑.๑๒| ปสฺสเถตํ อิสิวรํ               นิทฺธนฺตกนกตฺตจํ
                           อุทคฺคโลมมานสํ ๒-        อจลํ ปญฺชลึ ฐิตํ ฯ
           |๑๒๑.๑๓| หาสํ สุปุณฺณนยนํ          พุทฺธวณฺณคตาสยํ
                            ธมฺมชํ ๓- อุคฺคหทยํ       อมตาสิตฺตสนฺนิภํ ฯ
           |๑๒๑.๑๔| กจฺจานสฺส คุณํ สุตฺวา      ตํ ฐานํ ปตฺถยึ ๔- ฐิโต
                           อนาคตมฺหิ อทฺธาเน        โคตมสฺส มหามุเน ฯ
           |๑๒๑.๑๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                           กจฺจาโน นาม นาเมน      เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
           |๑๒๑.๑๖| พหุสฺสุโต มหาญาณี       อธิปฺปายวิทู มุนิ ๕-
                           ปาปุณิสฺสติ ตํ ฐานํ         ยถายํ พฺยากโต มยา ฯ
           |๑๒๑.๑๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๒๑.๑๘| ทุเว ภเว สํสรามิ             เทวตฺเต อถ มานุเส
                           อญฺญํ คตึ น ชานามิ ๖-   พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ... สรณญฺชโห ฯ  ม. อุทคฺคโลมํ ปีณํสํ ฯ ยุ. ... ปีณสํ ฯ  ยุ.
@ธมฺมปฏิคฺคหวรํ ฯ  ม. ยุ. ปตฺถยํ ฯ  โป. ม. ยุ. มุเน ฯ  ม. ยุ. น
@คจฺฉามิ ฯ
           |๑๒๑.๑๙| ทุเว กุเล ปชานามิ          ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ
                            นีเจ กุเล น ชายามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๒๑.๒๐| ปจฺฉิเม จ ภเว ชาโต        อุชฺเชนิยํ ปุเร รเม
                            ปชฺโชตสฺส สจณฺฑสฺส ๑- ปุโรหิตนุชาติโน ๒- ฯ
           |๑๒๑.๒๑| ปุตฺโต ติปิติวจฺฉสฺส ๓-     นิปุโณ เวทปารคู
                            มาตา จ จนฺทนปทุมา ๔-  กจฺจาโนหํ วรตฺตโจ ฯ
           |๑๒๑.๒๒| วีมํสนตฺถํ พุทฺธสฺส           ภูมิปาเลน เปสิโต
                            ทิสฺวา โมกฺขปุรทฺวารํ       นายกํ คุณสญฺจยํ ฯ
           |๑๒๑.๒๓| สุตฺวาน วิมลํ วากฺยํ         คติปงฺกวิโสธนํ
                            ปาปุณึ อมตํ สนฺตํ           เสเสหิ ๕- สห สตฺตหิ ฯ
           |๑๒๑.๒๔| อธิปฺปายวิทู ชาโต           สุคตสฺส มหามเต
                            ฐปิโต เอตทคฺเค จ           สุสมิทฺธมโนรโถ ฯ
           |๑๒๑.๒๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๑.๒๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๑.๒๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากจฺจายโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                มหากจฺจายนตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. อจณฺฑสฺส ฯ  ม. ปุโรหิตทิชาธิโน ฯ  ม. ยุ. ติริฏิวจฺฉสฺส ฯ
@ ม. จนฺทิมา นาม ฯ ยุ. จนฺทปทุมา ฯ  ยุ. สเตหิ สห ปญฺจหิ ฯ
                                      ทุติยํ วกฺกลิตฺเถราปทานํ (๕๓๒)
     [๑๒๒]   |๑๒๒.๒๘| อิโต สตสหสฺสมฺหิ      กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก
                            อโนมนาโม อมิโต          นาเมน ปทุมุตฺตโร ฯ
           |๑๒๒.๒๙| ปทุมาการวทโน             ปทุมามลสุจฺฉวี
                            โลเกนานูปลิตฺโต จ         โตเยน ปทุมํ ยถา ฯ
           |๑๒๒.๓๐| ธีโร ปทุมปตฺตกฺโข           กนฺโต จ ปทุมํ ยถา
                            ปทุมุตฺตรคนฺโธ จ            ตสฺมา โส ปทุมุตฺตโร ฯ
           |๑๒๒.๓๑| โลกเชฏฺโฐ จ นิมฺมาโน     อนฺธานํ นยนูปโม
                            สนฺตเวโส คุณนิธิ            กรุณามติสาคโร ฯ
           |๑๒๒.๓๒| ส กทาปิ มหาวีโร            พฺรหฺมาสุราสุรอจฺฉิโต ๑-
                            สเทวมนุชากิณฺเณ ๒-      ชนมชฺเฌ ชนุตฺตโม ๓- ฯ
           |๑๒๒.๓๓| วทเนน สุคนฺเธน             มธุเรน สุเตน ๔-
                            รญฺชยํ ปริสํ สพฺพํ            สนฺถวิ สาวกํ สกํ ฯ
           |๑๒๒.๓๔| สทฺธาธิมุตฺโต สุมติ          มม ทสฺสนสาลโย
                            นตฺถิ เอตาทิโส อญฺโญ    ยถายํ ภิกฺขุ วกฺกลิ ฯ
           |๑๒๒.๓๕| ตทาหํ หํสวติยา              นคเร พฺราหฺมณสฺสตฺรโช
                            หุตฺวา สุตฺวา จ ตํ วากฺยํ    ตณฺฐานํ อภิโรจยึ ฯ
           |๑๒๒.๓๖| สสาวกนฺตํ วิมลํ              นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                            สตฺตาหํ โภชยิตฺวาน        ทุสฺเสหิ ฉาทยึ ตทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโต ฯ ยุ. พฺรหฺมามรสุรจฺจิโต ฯ  ยุ. สเทวมนุชากิณฺโณ ฯ
@ ม. ชินุตฺตโม ฯ  โป. รุเทน ฯ ม. ยุ. รุเตน ฯ
           |๑๒๒.๓๗| นิปจฺจ สิรสา ตสฺส           อนนฺตคุณสาคเร
                            นิมุคฺโค ปีติสมฺปุณฺโณ    อิมํ วจนมพฺรวึ ฯ
           |๑๒๒.๓๘| โย โส ตยา สนฺถวิโต       อิธ ๑- สทฺธาธิมุตฺโต อิสิ
                            ภิกฺขุ สทฺธาวตํ อคฺโค      ตาทิโสหํ ๒- มหามุนิ ฯ
           |๑๒๒.๓๙| เอวํ วุตฺเต มหาวีโร          อนาวรณทสฺสโน
                            อิมํ วากฺยํ อุทีรยิ ๓-        ปริสาย มหามุนิ ฯ
           |๑๒๒.๔๐| ปสฺสเถตํ มาณวกํ            ปีตมฏฺฐนิวาสนํ
                            เหมยญฺโญปจิตงฺคํ          ชนเนตฺตมโนหรํ ฯ
           |๑๒๒.๔๑| เอโส อนาคตทฺธาเน        โคตมสฺส มเหสิโน
                            อคฺโค สทฺธาธิมุตฺตานํ      สาวโกยํ ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๒๒.๔๒| เทวภูโต มนุสฺโส วา         สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต
                            สพฺพโภคปริพฺยุโฬฺห       สุขิโต สํสริสฺสติ ฯ
           |๑๒๒.๔๓| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
                            โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๒๒.๔๔| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                            วกฺกลิ นาม นาเมน         เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
           |๑๒๒.๔๕| เตน กมฺมวิเสเสน            เจตนาปณิธีหิ จ
                            ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๑๒๒.๔๖| สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา      สํสรนฺโต ภวาภเว
                            สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต         กุเล อญฺญตเร อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิโต สตฺตมเก มุนิ ฯ ยุ. ...สตฺตมเกหนิ ฯ  ม. ยุ. ตาทิโส โหมหํ มุเน ฯ
@ ม. ยุ. อุทีเรสิ ฯ
           |๑๒๒.๔๗| โนนิตํ สุขุมาลํ มํ             ฐิตํ ๑- ปลฺลวโกมลํ
                            มาตา ๒- อุตฺตานสยนํ    ปิสาจภยตชฺชิตา ฯ
           |๑๒๒.๔๘| ปาทมูเล มเหสิสฺส          สยาเปสิ ๓- ทินมานสา
                            อิมํ ททามิ เต นาถ          สรณํ โหหิ นายก ฯ
           |๑๒๒.๔๙| ตทา ปฏิคฺคหิ โส มํ         ภีตานํ สรโณ มุนิ
                            ชาลินา จกฺกงฺกิเตน ๔-    มุทุโกมลปาณินา ฯ
           |๑๒๒.๕๐| ตทา ปภูติ ชาโตหํ ๕-      อรกฺเขยฺเยน รกฺขิโต
                            สพฺพพฺยาธิวินิมุตฺโต ๖-   สุเขน ปริวุตฺถิโต ๗- ฯ
           |๑๒๒.๕๑| สุคเตน วินาภูโต             อุกฺกณฺฐามิ มุหุตฺตกํ
                           ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ          ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
           |๑๒๒.๕๒| สพฺพปารมิสมฺภูตํ           นีลกฺขินยนํ วรํ ๘-
                            รูปํ สพฺพํ สุภากิณฺณํ       อติตฺโต วิหรามหํ ๙- ฯ
           |๑๒๒.๕๓| พุทฺธรูปรตึ ญตฺวา           ตทา โอวทิ มํ ชิโน
                            อลํ วกฺกลิ กึ รูเป             รมเส พาลนนฺทิเต ฯ
           |๑๒๒.๕๔| โย หิ ปสฺสติ สทฺธมฺมํ       โส มํ ปสฺสติ ปณฺฑิโต
                            อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ       มํ ปสฺสํปิ น ปสฺสติ ฯ
           |๑๒๒.๕๕| อนนฺตาทีนโว กาโย         วิสรุกฺขสมูปโม
                            อาวาโส สพฺพโรคานํ       ปุญฺโช ทุกฺขสฺส เกวโล ฯ
           |๑๒๒.๕๖| นิพฺพินฺทิย ตโต รูเป         ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
                            ปสฺสํ ๑๐- สพฺพกิเลสานํ  สุเขนนฺตํ คมิสฺสสิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ชาตปลฺลวโกมลํ ฯ  ม. ยุ. มนฺทํ ฯ  ม. สาเยสุํ ฯ ยุ. สาเยยฺยุํ ฯ
@ ยุ. สงฺขลงฺเกน ฯ  ม. ยุ. เตนาหํ ฯ  ม. สพฺพเวรวินิมุตฺโต ฯ ยุ.
@สพฺพูปธิวินิมุตฺโต ฯ  ม. ปริวุทฺธิโต ฯ ยุ. ปริวฑฺฒิโต ฯ  ยุ. ปรํ ฯ  ยุ.
@พิหยามหํ ฯ ๑๐ ม. ปสฺส อุปกฺกิเลสานํ ฯ
           |๑๒๒.๕๗| เอวํ เตนานุสิฏฺโฐหํ         นายเกน หิเตสินา
                            คิชฺฌกูฏํ สมารุยฺห         ฌายามิ คิริกนฺทเร ๑- ฯ
           |๑๒๒.๕๘| ฐิโต ปพฺพตปาทมฺหิ       อสฺสาสยํ ๒- มหามุนิ
                            วกฺกลีติ ชินาโวจ ๓-       ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํ ฯ
           |๑๒๒.๕๙| ปกฺขนฺทึ เสลปพฺภาเร      อเนกสตโปริเส
                            ตทา พุทฺธานุภาเวน       สุเขเนว มหึ คโต ฯ
           |๑๒๒.๖๐| ปุนาปิ ธมฺมํ เทเสติ         ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
                            ตมหํ ธมฺมมญฺญาย       อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
           |๑๒๒.๖๑| สุมหาปุริสมชฺเฌ            ตทา มํ จรณนฺตโก ๔-
                            อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ      ปญฺญาเปติ มหามติ ฯ
           |๑๒๒.๖๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                            ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
           |๑๒๒.๖๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๒.๖๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๒.๖๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วกฺกลิ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                    วกฺกลิตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. คิรินิทฺทเร ฯ  ม. อสฺสาสยิ ฯ โป. มมหาสํ ฯ ยุ. มมาหส ฯ  ม.
@ยุ. ชิโนวาจํ ฯ  ม. จรณนฺตโค ฯ ยุ. มรณนฺตโค ฯ
                                  ตติยํ มหากปฺปินตฺเถราปทานํ (๕๓๓)
     [๑๒๓]   |๑๒๓.๖๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ปารคู
                            อุทิโต อชตากาเส ๑-       รวิว สรทมฺพเร ฯ
           |๑๒๓.๖๗| วจนาภาย โพเธติ            เวเนยฺยปทุมานิ โส
                            กิเลสปงฺกํ โสเสติ            มติรํสีหิ นายโก ฯ
           |๑๒๓.๖๘| ติตฺถิยานํ ยเส ๒- หนฺติ    วชิรตา ๓- ยถา รวิ
                            สพฺพตฺถ ๔- สมฺปกาเสติ  รตฺตินฺทิวํ ๕- ทิวากโร ฯ
           |๑๒๓.๖๙| คุณานํ อายติภูโต           รตนานํว สาคโร
                            ปชุนฺโนริว ๖- ภูตานํ        ธมฺมเมเฆน วสฺสติ ฯ
           |๑๒๓.๗๐| อกฺขทสฺโส ตทา อาสึ       นคเร หํสสวฺหเย
                            อุเปจฺจ ธมฺมมสฺโสสึ        ชลชุตฺตมนามิโน ฯ
           |๑๒๓.๗๑| โอวาทกสฺส ภิกฺขูนํ          สาวกสฺส สตาวิโน ๗-
                            คุณํ ปกาสยนฺตสฺส          หาสยนฺตสฺส ๘- เม มนํ ฯ
           |๑๒๓.๗๒| สุตฺวา ปีติโต ๙- สุมโน     นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                            สสิสฺสํ โภชยิตฺวาน          ตณฺฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
           |๑๒๓.๗๓| ตทา หํสสมภาโค            หํสทุนฺทุภินิสฺสโน ๑๐-
                            ปสฺสเถตํ มหามตฺตํ         วินิจฺฉยวิสารทํ ฯ
           |๑๒๓.๗๔| มม ปาทมูเล ปติตํ           สมุทฺธคฺคตนุรุหํ ๑๑-
                            ชูมุตฺตวณฺณํ ๑๒- รุจิรํ     ปสนฺนยนานนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ชรทากาเส ฯ  ม. ยุ. ยโส ฯ  ยุ. ขชฺโชตาภา ฯ  ม. สจฺจตฺถาภํ ฯ
@ ม. ยุ. รตนํ ว ฯ  ยุ. ปชุนฺโนปิว ภูตานิ ฯ  ม. ยุ. กตาวิโน ฯ  ม.
@ตปฺปยนฺตสฺส ฯ ยุ. วาสยนฺตสฺส ฯ  ม. ยุ. ปตีโต ฯ ๑๐ ยุ. ...นีวโจ ฯ
@๑๑ ม. ยุ. สมุคฺคตตนูรุหํ ฯ ๑๒ ม. ยุ. ชิมูตวณฺณํ ปิณํสํ ฯ
           |๑๒๓.๗๕| ปริวาเรน มหตา             ราชยุตฺตํ มหายสํ
                            เอโส กถาวิโน ฐานํ        ปตฺเถติ มุทิตาย ๑- โส ฯ
           |๑๒๓.๗๖| อิมินา ปิณฺฑปาเตน        จาเคน ปณิธีหิ จ
                            กปฺปสตสหสฺสานิ           นุปปชฺชติ ทุคฺคตึ ฯ
           |๑๒๓.๗๗| เทเวสุ เทวโสภาคฺยํ         มนุสฺเสสุ มหคฺคตํ
                            อนุโภตฺวาวเสเสน          นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสติ ฯ
           |๑๒๓.๗๘| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     โอกฺกากกุลสมฺภโว
                            โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๒๓.๗๙| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                            กปฺปิโน นาม นาเมน      เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
           |๑๒๓.๘๐| ตโตหํ สุกตํ การํ             กตฺวาน ชินสาสเน
                            ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตุสิตํ อคมาสหํ ฯ
           |๑๒๓.๘๑| เทวมนุสฺสรชฺชานิ           สุตฺตโส อนุสาสิย
                            พาราณสีสมาสนฺเน        ชาโต เกณิยชาติยา ฯ
           |๑๒๓.๘๒| สตสหสฺสปริวาโร            สปชาปติโก อหํ
                            ปญฺจปจฺเจกพุทฺธานํ       สตานิ สมุปฏฺฐหึ ฯ
           |๑๒๓.๘๓| เตมาสํ โภชยิตฺวาน         อจฺฉาทมฺปิ ๒- ติจีวรํ
                            ตโต จุตา มยํ สพฺเพ       อหุมฺห ติทสูปคา ฯ
           |๑๒๓.๘๔| ปุโน สพฺเพ มนุสฺสตฺตํ     อาคตมฺห ตโต จุตา
                            กุกฺกุฏมฺหิ ปุเร ชาตา       หิมวนฺตสฺส ปสฺสโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มุทิตาสโย ฯ  โป. อจฺฉาทิมฺหิ ฯ  ม. ปจฺฉาทมฺห ฯ ยุ. ปจฺฉาทมฺมิ ฯ
           |๑๒๓.๘๕| กปฺปิโน นามหํ อาสึ        ราชปุตฺโต มหายโส
                            เสสามจฺจกุเล ชาตา        มเมว ปริวารยุํ ฯ
           |๑๒๓.๘๖| มหารชฺชสุขํ ปตฺโต           สพฺพกามสมิทฺธิโม ๑-
                            วาณิเชหิ สมกฺขาตํ          พุทฺธุปฺปาทมหํ สุณึ ฯ
           |๑๒๓.๘๗| พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน   อสโม เอกปุคฺคโล
                            โส ปกาเสติ สทฺธมฺมํ       อมตํ สุขมุตฺตมํ ฯ
           |๑๒๓.๘๘| สุยุตฺตา ตสฺส สิสฺสา จ     สุมุตฺตา จ อนาสวา
                            สุตฺวา เนสํปิ ๒- วจนํ       สกฺกริตฺวาน วาณิเช ฯ
           |๑๒๓.๘๙| ปหาย ๓- รชฺชํ สามจฺโจ   นิกฺขมึ พุทฺธมามโก
                            นทึ ทิสฺวา มหาจนฺทํ       ปูริตํ สมติตฺติกํ ฯ
           |๑๒๓.๙๐| อปฺปติตฺถํ อนาลมฺพํ        ทุตฺตรํ สีฆพาหินึ
                            คุณํ สริตฺวา พุทฺธสฺส        โสตฺถินา สมติกฺกมึ ฯ
           |๑๒๓.๙๑| ภวโสตํ สเจ พุทฺโธ           ติณฺโณ โลกนฺตคู วิทู
                            เอเตน สจฺจวชฺเชน           คมนํ เม สมิชฺฌตุ ฯ
           |๑๒๓.๙๒| ยทิ สนฺติคโม มคฺโค        โมกฺขทํ ๔- สนฺติกํ สุขํ
                            เอเตน สจฺจวชฺเชน           คมนํ เม สมิชฺฌตุ ฯ
           |๑๒๓.๙๓| สงฺโฆ เจ ติณฺณกนฺตาโร   ปุญฺญเขตฺโต อนุตฺตโร
                            เอเตน สจฺจวชฺเชน           คมนํ เม สมิชฺฌตุ ฯ
           |๑๒๓.๙๔| สห กเต สจฺจวเร              มคฺคา อปคตํ ชลํ
                            ตโต สุเขน อุตฺติณฺโณ      นทีตีเร มโนรเม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ...ธิมา ฯ  ม. ยุ. สุวจนํ ฯ  ยุ. วิหาย ฯ  ยุ. จ สนฺติกํ ฯ
           |๑๒๓.๙๕| นิสินฺนํ อทฺทสํ พุทฺธํ        อุเทนฺตํว ปภงฺกรํ
                            ชลนฺตํ เหมเสลํว             ทีปรุกฺขํว โชติตํ ฯ
           |๑๒๓.๙๖| สสึว ๑- ตาราสหิตํ          สาวเกหิ ปุรกฺขตํ
                            วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ            เทเวน ๒- ชนนนฺทนํ ฯ
           |๑๒๓.๙๗| วนฺทิตฺวาน สหามจฺโจ      เอกมนฺตํ อุปาวิสึ
                            ตโต ๓- อชฺฌาสยํ ญตฺวา พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ ฯ
           |๑๒๓.๙๘| สุตฺวาน ธมฺมํ วิมลํ           อโวจุมฺห มยํ ชินํ
                            ปพฺพาเชหิ มหาวีร          โอติณฺณมฺห ๔- ภเว มยํ ฯ
           |๑๒๓.๙๙| สฺวากฺขาโต ภิกฺขเว ธมฺโม  ทุกฺขนฺตสฺส ๕- กราย โว
                           จรถ พฺรหฺมจริยํ               อิจฺจาห มุนิ สตฺตโม ฯ
           |๑๒๓.๑๐๐| สห วาจาย สพฺเพปิ       ภิกฺขุเวสธรา มยํ
                              อหุมฺห อุปสมฺปนฺนา      โสตาปนฺนาว สาสเน ฯ
           |๑๒๓.๑๐๑| ตโต เชตวนํ คนฺตฺวา      อนุสาสิ วินายโก
                              อนุสิฏฺโฐ ชิเนนาหํ        อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
           |๑๒๓.๑๐๒| ตโต ภิกฺขุสหสฺสานิ       อนุสาสิมหํ ตทา
                              มมานุสาสนกรา           เตปิ  อาสุํ อนาสวา ฯ
           |๑๒๓.๑๐๓| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ    เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                              ภิกฺขุโอวาทกานคฺโค      กปฺปิโนติ มหาชเน ๖- ฯ
           |๑๒๓.๑๐๔| สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ      ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ
                              สุมุตฺโต สรเวโคว           กิเลเส ฌาปยึ มม ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. สสํว ฯ ยุ. สสีว ฯ  ม. เทสนา ชลทนฺตรํ ฯ ยุ. เทสนา ชลนนฺทนํ ฯ
@ ม. ยุ. ตโต โน อาสยํ ฯ  ม. นิพฺพินฺทามฺห ฯ ยุ. นิพฺพิณฺณามฺห ฯ  ม. ยุ.
@ทุกฺขนฺตกรณาย โว ฯ  ยุ. มหาชิโน ฯ
           |๑๒๓.๑๐๕| กเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                             นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๓.๑๐๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                              ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๓.๑๐๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                             ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหากปฺปิโน เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  มหากปฺปินตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                จตุตฺถํ ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถราปทานํ (๕๓๔)
     [๑๒๔]   |๑๒๔.๑๐๘| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพโลกวิทู มุนิ
                              อิโต สตสหสฺสมฺหิ        กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
           |๑๒๔.๑๐๙| โอวาทโก วิญฺญาปโก   ตารโก สพฺพปาณินํ
                               เทสนากุสโล พุทฺโธ     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๐| อนุกมฺปโก การุณิโก    หิเตสี สพฺพปาณินํ
                             สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ  ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๑| เอวํ นิรากุลํ อาสิ          สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ จ
                              วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ          วสีภูเตหิ ตาทิภิ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๒| รตนานฏฺฐปญฺญาสํ      อุคฺคโต โส มหามุนิ
                              กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส      พตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๓| วสฺสสตสหสฺสานิ          อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                               ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส   ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๔| ตทาหํ หํสวติยํ             เสฏฺฐิปุตฺโต มหายโส
                              อุเปตฺวา โลกปชฺโชตํ      อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๕| เสนาสนานิ ภิกฺขูนํ        ปญฺญาเปนฺตํ สสาวกํ
                              กิตฺตยนฺตสฺส วจนํ         สุณิตฺวา มุทิโต อหํ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๖| อธิการํ สสงฺฆสฺส          กตฺวา ตสฺส มเหสิโน
                              นิปจฺจ สิรสา ปาเท        ตณฺฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๗| ตทา ๑- หิ โส มหาวีโร   มม กมฺมํ ปกิตฺตยิ
                              โยยํ สสงฺฆํ โภเชสิ         สตฺตาหํ โลกนายกํ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๘| โสยํ กมลปตฺตกฺโข        สีหํโส กนกตฺตโจ
                              มม ปาทมูเล นิปติ ๒-   ปตฺถยํ ๓- ฐานมุตฺตมํ ฯ
           |๑๒๔.๑๑๙| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                              โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๒๔.๑๒๐| สาวโก ตสฺส พุทฺธสฺส    ทพฺโพ นาเมน วิสฺสุโต
                              เสนาสนปญฺญาปโก     อคฺโค เหสฺสติยํ ตถา ๔- ฯ
           |๑๒๔.๑๒๑| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๑๒๔.๑๒๒| สตานํ ตีณิกฺขตฺตุญฺจ     เทวรชฺชมการยึ
                               ตถา ๕- ปญฺจสตกฺขตฺตุํ    จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตทาหํ ส ฯ  ยุ. ปติโต ฯ  ยุ. ปตฺถยิ ฯ  ม. ยุ. ตทา ฯ  ม.
@ยุ. สตานํ ฯ
           |๑๒๔.๑๒๓| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ              คณนาโต อสงฺขยํ
                               สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ      ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา ฯ
           |๑๒๔.๑๒๔| เอกนวุเต อิโต กปฺเป      วิปสฺสี นาม นายโก
                               อุปฺปชฺชิ จารุนยโน ๑-   สพฺพธมฺมวิปสฺสโก ฯ
           |๑๒๔.๑๒๕| ทุฏฺฐจิตฺโต อุปวทึ          สาวกํ ตสฺส ตาทิโน
                               สพฺพาสวปริกฺขีณํ         สุทฺโธติ จ วิชานิย ฯ
           |๑๒๔.๑๒๖| ตสฺเสว นรวีรสฺส            สาวกานํ มเหสินํ
                               สลากํ จ คเหตฺวาน       ขีโรทนมทาสหํ ฯ
           |๑๒๔.๑๒๗| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                               กสฺสโป นาม นาเมน    อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
           |๑๒๔.๑๒๘| สาสนํ โชตยิตฺวาน ๒-    อภิภุยฺย กุติตฺถิเย
                               เวเนยฺเย วินยิตฺวาน       นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
           |๑๒๔.๑๒๙| สสิสฺเส นิพฺพุเต นาเถ    อตฺถเมนฺตมฺหิ สาสเน
                               เทวา กนฺทึสุ สํวิคฺคา     มุตฺตเกสา รุทมุขา ฯ
           |๑๒๔.๑๓๐| นิพฺพายิสฺสติ ธมฺมกฺโข   น ปสฺสิสฺสาม สุพฺพเต
                               น สุณิสฺสาม สทฺธมฺมํ    อโห โน อปฺปปุญฺญตา ฯ
           |๑๒๔.๑๓๑| ตทายํ ปฐวี สพฺพา        อจลา สา ปุลาปุลี ๓-
                               สาคโร จ สโสโกว         วินที กรุณํ คิรํ ฯ
           |๑๒๔.๑๓๒| จตุทฺทิสา ทุนฺทุภิโย       นาทยึสุ อมานุสา
                               สมนฺตโต อสนิโย         ปตึสุ ๔- จ ภยาวหา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. จารุทสฺสโน ฯ  ยุ. ...โส ฯ  ม. ยุ. จลาจลา ฯ  ม. ผลึสุ ฯ
           |๑๒๔.๑๓๓| อุกฺกา ปตึสุ นภสา        ธูมเกตุ ปทิสฺสถ ๑-
                               สธูมา ๒- ชาลวฏฺฏา จ  รวึสุ กรุณํ มิคา ฯ
           |๑๒๔.๑๓๔| อุปฺปาเท ทารุเณ ทิสฺวา   สาสนตฺถงฺคสูจเก
                               สํวิคฺคา ภิกฺขโว สตฺต     จินฺตยิมฺห มยํ ตทา ฯ
           |๑๒๔.๑๓๕| สาสเนน วินามฺหากํ ๓-  ชีวิเตน อลํ มยํ
                               ปวิสิตฺวา มหารญฺญํ      ยุญฺชาม ชินสาสนํ ฯ
           |๑๒๔.๑๓๖| อทฺทสมฺห ตทารญฺเญ    อุพฺพิทฺธํ เสลปพฺพตํ ๔-
                               นิสฺเสณิยา ตมารุยฺห     นิสฺเสณึ ปาตยิมฺหเส ฯ
           |๑๒๔.๑๓๗| ตทา โอวทิ โน เถโร        พุทฺธุปฺปาโท สุทุลฺลโภ
                             สทฺธา ๕- วา ๖- ทุลฺลภา  ลทฺธา โถกํ เสสญฺจ สาสนํ ฯ
           |๑๒๔.๑๓๘| นิปตนฺติ ขณาตีตา         อนนฺเต ทุกฺขสาคเร
                               ตสฺมา ปโยโค กตฺตพฺโพ  ยาว ๗- ติฏฺฐติ สาสนํ ฯ
           |๑๒๔.๑๓๙| อรหา อาสิ โส เถโร       อนาคามิ ตทานุโค
                               สุสีลา อิตเร ยุตฺตา        เทวโลกํ อคมฺหเส ฯ
           |๑๒๔.๑๔๐| นิพฺพุโต ติณฺณสํสาโร     สุทฺธาวาเส จ เอกโก
                               อหญฺจ ปุกฺกุสาติ จ       สภิโย พาหิโย ตถา ฯ
           |๑๒๔.๑๔๑| กุมารกสฺสโป เจว           ตตฺถ ตตฺถูปคา มยํ
                               สํสารพนฺธนา มุตฺตา     โคตเมนานุกมฺปิตา ฯ
           |๑๒๔.๑๔๒| มลฺเลสุ กุสินารายํ          ชาโต คพฺเภว เม สโต
                                       มาตา มตา ๘- จิตการูฬฺหา ๙-
                                            ตโต นิปติโต อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ... จ ทิสฺสติ ฯ  ยุ. สพฺพถลชสตฺตา จ ฯ  ยุ. วินา สมฺมา ฯ
@ ม. เสลมุตฺตมํ ฯ  ม. สทฺธาติ ฯ  ยุ. โว ฯ  ม. ยุ. ยาว
@ฐาติ มุเน มตํ ฯ  ยุ. ปิตา ฯ  ม. ยุ. จิตารุฬฺหา ฯ
           |๑๒๔.๑๔๓| ปติโต ทพฺพปุญฺชมฺหิ     ตโต ทพฺโพติ วิสฺสุโต
                               พฺรหฺมจาริผเลนาหํ       วิมุตฺโต สตฺตวสฺสิโก ฯ
           |๑๒๔.๑๔๔| ขีโรทนผเลนาหํ            ปญฺจงฺเคหิ อุปาคโต
                               ขีณาสโวปวาเทน         ปาเปหิ พหุ โจทิโต ฯ
           |๑๒๔.๑๔๕| อุโภ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ  วีติวตฺโตมฺหิ ทานหํ
                               ปตฺวาน ปรมํ สนฺตึ       วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๔.๑๔๖| เสนาสนํ ปญฺญาปยึ     หาสยิตฺวาน สุพฺพเต
                               ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ   เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ ฯ
           |๑๒๔.๑๔๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                               นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา   วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๔.๑๔๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                               ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๔.๑๔๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                               ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ทพฺพมลฺลปุตฺโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                ทพฺพมลฺลปุตฺตตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ปญฺจมํ กุมารกสฺสปตฺเถราปทานํ (๕๓๕)
     [๑๒๕]   |๑๒๕.๑๕๐| อิโต สตสหสฺสมฺหิ     กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก
                              สพฺพโลกหิโต ธีโร         ปทุมุตฺตรนามโก ฯ
           |๑๒๕.๑๕๑| ตทาหํ พฺราหฺมโณ หุตฺวา  วิสฺสุโต เวทปารคู
                              ทิวาวิหารํ วิจรํ              อทฺทสํ โลกนายกํ ฯ
           |๑๒๕.๑๕๒| จตุสจฺจํ ปกาเสนฺตํ        โพธยนฺตํ สเทวกํ
                              สสาวกํ ๑- จิตฺตกถิกํ     วณฺณยนฺตํ มหาชเน ฯ
           |๑๒๕.๑๕๓| ตทา มุทิตจิตฺโตหํ          นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                              นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ      อลงฺกริตฺวาน มณฺฑปํ ฯ
           |๑๒๕.๑๕๔| นานารตนปชฺโชตํ          สสงฺฆํ โภชยึ ตหึ
                              โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ      นานคฺครสโภชนํ ฯ
           |๑๒๕.๑๕๕| นานาจิตฺเตหิ ปุปฺเผหิ    ปูชยิตฺวา สสาวกํ
                              นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ        ตํ ฐานํ ปตฺถยึ อหํ ฯ
           |๑๒๕.๑๕๖| ตทา มุนิวโร อาห         กรุโณ ๒- กรุณาลโย
                              ปสฺสเถตํ ทิชวรํ             ปทุมานนโลจนํ ฯ
           |๑๒๕.๑๕๗| ปีติปามุชฺชพหุลํ            สมุทฺธคฺคตนุรุหํ ๓-
                              หาสาวหํ ๔- วิสาลกฺขํ    มม ๕- สาสนสาลยํ ฯ
           |๑๒๕.๑๕๘| มม ปาทมูเล ปติตํ        เอกวตฺตํ สุมานสํ
                               เอส ปตฺเถติ ตํ ฐานํ      วิจิตฺตกถิกตฺตนํ ๖- ฯ
           |๑๒๕.๑๕๙| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                               โคตโม นาม นาเมน     สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๐| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท   โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                              กุมารกสฺสโป นาม        เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิจิตฺตกถิกานคฺคํ ฯ  ม. ยุ. กรุเณกรสาสโย ฯ  ม. ยุ.
@สมุคฺคตตนูรุหํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. หาสมฺหิตวิสาลกฺขํ ฯ  ม. ยุ.
@ ยุ. วิจิตฺตกถิกตฺถทํ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๑| วิจิตฺตปุปฺผทุสฺสานํ        รตนานญฺจ วาหสา
                              วิจิตฺตกถิกานํ โส          อคฺคตฺตํ ปาปุณิสฺสติ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๒| เตน กมฺเมน สุกเตน     เจตนาปณิธีหิ จ
                              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๓| ปริพฺภมึ ภวาภเว          รงฺคมชฺเฌ ยถา นโฏ
                              สาขามิคตฺรโช หุตฺวา     มิคิยา กุจฺฉิโมกฺกมึ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๔| ตทา มยิ กุจฺฉิคเต         วชฺฌวาโร ๑- อุปฏฺฐิโต
                              สาเขน จตฺตา เม มาตา  นิโคฺรธํ สรณํ คตา ฯ
           |๑๒๕.๑๖๕| เตน สา มิคราเชน         มรณา ปริโมจิตา
                              ปริจฺจชิตฺวาน สปฺปาณํ ๒-  มเมวํ โอวที ตทา ฯ
           |๑๒๕.๑๖๖| นิโคฺรธเมว เสเวยฺย        น สาขมูปสํวเส
                              นิโคฺรธสฺมึ มตํ เสยฺโย    ยญฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตํ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๗| เตนานุสิฏฺฐา มิคยูถเปน ๓-
                              อหญฺจ มาตา จตเร ๔- จ ตสฺโสวาทํ ๕-
                              อาคมฺม รมฺมํ ตุสิตาธิวาสํ
                              คตา ๖- ปวาสํ สฆรํ ยเถว ฯ
           |๑๒๕.๑๖๘| ปุโน กสฺสปธีรสฺส         อตฺถเมนฺตมฺหิ สาสเน
                              อารุยฺห เสลสิขรํ           ยุญฺชิตฺวา ชินสาสนํ ฯ
           |๑๒๕.๑๖๙| อิทานิ ๗- หิ ราชคเห    ชาโต เสฏฺฐิกุเล อหํ ๘-
                              อาปนฺนคพฺภา ๙- เม มาตา   ปพฺพชิ อนคาริยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วชฺฌวารํ อุปฏฺฐิตา ฯ  ยุ. สํปาณํ ฯ  ยุ. มิคโยวาเทน ฯ  ม. จ
@ตเถตเร จ ฯ  ยุ. ตสฺโสวาเทน ฯ  ยุ. คโต ฯ  ม. ยุ. อิทานาหํ ฯ
@ ม. ยุ. อหุํ ฯ  ม. อาปนฺนสตฺตา ฯ
           |๑๒๕.๑๗๐| สคพฺภนฺตํ วิทิตฺวาน      เทวทตฺตมุปานยุํ
                               โส อโวจ วินาเสถ        ปาปิกํ ภิกฺขุนึ อิมํ ฯ
           |๑๒๕.๑๗๑| อิทานิปิ มุนินฺเทน        ชิเนน อนุกมฺปิตา
                               สุขินี ชนนี ๑- มยฺหํ     มาตา ภิกฺขุนูปสฺสเย ฯ
           |๑๒๕.๑๗๒| ตํ วิทิตฺวา มหิปาโล      โกสโล มํ อโปสยิ
                               กุมารปริหาเรน           นาเมนาหญฺจ กสฺสโป ฯ
           |๑๒๕.๑๗๓| มหากสฺสปมาคมฺม      อหํ โกมารกสฺสโป
                               วมฺมิกสฺสทิสํ ๒- กายํ   สุตฺวา พุทฺเธน เทสิตํ ฯ
           |๑๒๕.๑๗๔| ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม      อนุปาทาย สพฺพโส
                               ปายาสึ ทมยิตฺวาหํ      เอตทคฺคํ อปาปุณึ ฯ
           |๑๒๕.๑๗๕| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ   ภวา สพฺเพ สมูหตา
                               นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา   วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๕.๑๗๖| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                               ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๕.๑๗๗| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                               ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กุมารกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                           จตุวีสติมํ ภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อชนี ฯ  ม. ยุ. วมฺมิกสาทิสํ ฯ
                                    ฉฏฺฐํ พาหิยตฺเถราปทานํ (๕๓๖)
     [๑๒๖]   |๑๒๖.๑๗๘| อิโต สตสหสฺสมฺหิ    กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก
                              มหปฺปโภ ติโลกคฺโค      นาเมน ปทุมุตฺตโร ฯ
           |๑๒๖.๑๗๙| ขิปฺปาภิญฺญสฺส ภิกฺขุสฺส  คุณํ กิตฺตยโต มุเน
                              สุตฺวา อุทคฺคจิตฺโตหํ      การํ กตฺวา มเหสิโน ฯ
           |๑๒๖.๑๘๐| ทตฺวา สตฺตาหิกํ ทานํ    สสิสฺสสฺส มุเน อหํ
                              อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ         ตํ ฐานํ ปตฺถยึ ตทา ฯ
           |๑๒๖.๑๘๑| ตโต มํ พฺยากริ พุทฺโธ    เอตํ ปสฺสถ พฺราหฺมณํ
                              ปติตํ ปาทมูเล เม          ปินสมฺปนฺนเวกฺขณํ ๑- ฯ
           |๑๒๖.๑๘๒| เหมยญฺโญปจิตงฺคํ        อวทาตํ ตนุตฺตจํ
                              ปลมฺพพิมฺพตมฺโพฏฺฐํ    สีตติณฺหสมนฺทิชํ ฯ
           |๑๒๖.๑๘๓| คุณกามํ พหุตรํ            สมุทฺธคฺคตนุรุหํ
                              คุโณฆายตนีภูตํ ๒-       ปีติสมฺผุลฺลิตานนํ ฯ
           |๑๒๖.๑๘๔| เอโส ปตฺถยเต ๓- ฐานํ  ขิปฺปาภิญฺญสฺส ภิกฺขุโน
                              อนาคเต มหาวีโร          โคตโม นาม เหสฺสติ ฯ
           |๑๒๖.๑๘๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท    โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                              พาหิโย นาม นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
           |๑๒๖.๑๘๖| ตทา ตุฏฺโฐ จ วุฏฺฐาย     ยาวชีวํ มหามุนึ
                              การํ กตฺวา จุโต สคฺคํ      อคา สภวนํ ยถา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. จริยํ ปจฺจเวกฺขณํ ฯ ยุ. ปีนสํ ปจฺจเวกฺขณํ ฯ  โป. ยุ. คุเณ... ฯ
@ ยุ. ปตฺถยโต ฯ
           |๑๒๖.๑๘๗| เทวภูโต มนุสฺโส วา      สุขิโต ตสฺส กมฺมุโน
                              วาหสา สํสริตฺวาน        สมฺปตฺติมนุโภสหํ ฯ
           |๑๒๖.๑๘๘| ปุโน กสฺสปธีรสฺส         อตฺถงฺคตมฺหิ ๑- สาสเน
                              อารุยฺห เสลสิขรํ           ยุญฺชิตฺวา ชินสาสนํ ฯ
           |๑๒๖.๑๘๙| วิสุทฺธสีโล สปฺปญฺโญ   ชินสาสนการโก
                              ตโต จุตา ปญฺจ ชนา     เทวโลกํ อคมฺหเส ฯ
           |๑๒๖.๑๙๐| ตตฺถาหํ ๒- พาหิโย ชาโต ภารุกจฺเฉ ปุรุตฺตเม
                              ตโต นาวาย ปกฺขนฺโน ๓- สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ ๔- ฯ
           |๑๒๖.๑๙๑| ตโต นาวา อภิชฺชิตฺถ     คนฺตฺวาน กติปาหกํ
                              ตทา ภึสนเก โฆเร         ปติโต มกราลเย ๕- ฯ
           |๑๒๖.๑๙๒| ตทาหํ วายมิตฺวาน       สนฺตริตฺวา มโหทธึ
                              สุปฺปารกํ ปฏฺฏนวรํ       สมฺปตฺโต มนฺทเวทิโต ๖- ฯ
           |๑๒๖.๑๙๓| ทารุจีรํ นิวาเสตฺวา        คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสึ
                              ตทาห โส ชโน ตุฏฺโฐ    อรหายมิธาคโต ฯ
           |๑๒๖.๑๙๔| อิมํ อนฺเนน ปาเนน      วตฺเถน สยเนน จ
                              เภสชฺเชน จ สกฺกตฺวา    เหสฺสาม สุขิตา มยํ ฯ
           |๑๒๖.๑๙๕| ปจฺจยานํ ตทา ลาภี      เตหิ สกฺกตปูชิโต
                              อรหาหนฺติ ๗- สงฺกปฺปํ  อุปฺปาเทสึ อโยนิโส ฯ
           |๑๒๖.๑๙๖| ตโต เม จิตฺตมญฺญาย   โจทยิ ปุพฺพเทวตา
                              น ตฺวํ อุปายมคฺคญฺญู   กุโต หิ อรหา ภเว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อตฺถเมนฺตมฺหิ ฯ  ม. ยุ. ตโตหํ ฯ  ม. ปกฺขนฺโท ฯ โป. ยุ. ปกฺขนฺโต ฯ
@ ม. ยุ. อปฺปสิทฺธิยํ ฯ  ม. ยุ. มกรากเร ฯ  ม. ยุ. มนฺทเวธิโต ฯ
@ ยุ. อรหายนฺติ ฯ
           |๑๒๖.๑๙๗| โจทิโต ตาย สํวิคฺโค       ตทาหํ ปริปุจฺฉิ ตํ
                              เก วา เอเต กุหึ โลเก     อรหนฺโต นรุตฺตมา ฯ
           |๑๒๖.๑๙๘| สาวตฺถิยํ โกสลมนฺทิเร ชิโน
                              ปหูตปญฺโญ วรภูริเมธโส
                              โส สกฺยปุตฺโต อรหา อนาสโว
                              เทเสติ ธมฺมํ อรหตฺตปตฺติยา ฯ
           |๑๒๖.๑๙๙| ตทสฺส สุตฺวา วจนํ สุปีณิโต
                              นิธึว ลทฺธา กปโณ ๑- สุวิมฺหิโต
                              อุทคฺคจิตฺโต อรหตฺตมุตฺตมํ
                              สุทสฺสนํ ทฏฺฐุมนนฺตโคจรํ ฯ
           |๑๒๖.๒๐๐| ตทา ตโต ๒- นิกฺขมิตฺวาน สตฺถุโน
                              สทา ชินํ ปสฺสามิ วิมลานนํ
                              อุเปจฺจ รมฺมํ วิชิตวฺหยํว ตํ ๓-
                              ทิเช อปุจฺฉึ กุหึ โลกนนฺทโน ฯ
           |๑๒๖.๒๐๑| ตโต อโวจุํ นรเทววนฺทิโต
                              ปุรํ ปวิฏฺโฐ อสเนสนาย โส
                              ปจฺเจหิ ๔- ขิปฺปํ มุนิทสฺสนุสฺสุโก
                              อุเปจฺจ วนฺทาหิ ตมคฺคปุคฺคลํ ฯ
           |๑๒๖.๒๐๒| ตโตหํ ตุวฏํ คนฺตฺวา   สาวตฺถึ ปุรมุตฺตมํ
                              วิจรนฺตํ ตมทฺทกฺขึ      ปิณฺฑตฺถํ อปิหาคิธํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. กปโณติ วมฺหิโต ฯ ยุ. กปโณว ฯ   ยุ. รโต ฯ   ม. วนํ ฯ   ม. ยุ. สโสว ฯ
           |๑๒๖.๒๐๓| ปตฺตปาณึ อโลลกฺขํ        โชตยนฺตํ ๑- อิธามตํ
                              สิรินิลยสงฺกาสํ              รวิทิตฺติหรานนํ ฯ
           |๑๒๖.๒๐๔| ตํ สเมจฺจ นิปจฺจาหํ        อิทํ วจนมพฺรวึ
                             กุปเถ วิปฺปนฏฺฐสฺส        สรณํ โหหิ โคตม ฯ
           |๑๒๖.๒๐๕| ปาณสนฺตารณตฺถาย      ปิณฺฑาย วิจรามหํ
                             น เต ธมฺมกถากาโล      อิจฺจาห มุนิ สตฺตโม ฯ
           |๑๒๖.๒๐๖| ตทา ปุนปฺปุนํ พุทฺธํ        อายาจึ ธมฺมลาลโส
                             โส ๒- เม ธมฺมมเทเสสิ   คมฺภีรํ สุญฺญตํ ปทํ ฯ
           |๑๒๖.๒๐๗| ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน      ปาปุณึ อาสวกฺขยํ
                             ปริกฺขีณายุโก สนฺโต      อโห สตฺถานุกมฺปโก ๓- ฯ
           |๑๒๖.๒๐๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                             นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๖.๒๐๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สาสเน
                             ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
           |๑๒๖.๒๑๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                             ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           |๑๒๖.๒๑๑| เอวํ เถโร วิยากาสิ           พาหิโย ทารุจิริโย
                             สงฺการกูเฏ ปติโต           ภูตาทิฏฺฐาย ๔- คาวิยา ฯ
           |๑๒๖.๒๑๒| อตฺตโน ปุพฺพจริตํ           กิตฺตยิตฺวา มหามติ
                             ปรินิพฺพายิ โส ธีโร ๕-   สาวตฺถิยํ ปุรุตฺตเม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปาจยนฺตํ ปีตากรํ ฯ ยุ. ภาชยนฺตํ อิธามตํ ฯ  ม. โย ฯ  ยุ.
@สตฺถานุกมฺปิโต ฯ  ม. ภูตาวิฏฺฐาย ฯ  ม. เถโร ฯ
           |๑๒๖.๒๑๓| นครา นิกฺขมนฺโต ตํ        ทสฺวาน อิสิ สตฺตโม
                              ทารุจีรธรํ ธีรํ             พาหิยํ ๑- พาหิตาตปํ ๒- ฯ
           |๑๒๖.๒๑๔| ภูมิยํ ปติตํ ทณฺฑํ           อินฺทเกตุว ปาติตํ
                              คตายุํ ๓- สุกฺขกิเลสํ      ชินสาสนการกํ ฯ
           |๑๒๖.๒๑๕| ตโต อามนฺตยิ สตฺถา      สาวเก สาสเน รเต
                              คณฺหถ หุตฺวา ๔- ฌาเปถ  ตนุํ สพฺรหฺมจาริโน ฯ
           |๑๒๖.๒๑๖| ถูปํ กโรถ ปูเชถ              นิพฺพุโต โส มหามติ
                              ขิปฺปาภิญฺญานเมสคฺโค  สาวโก เม วโจกโร ฯ
           |๑๒๖.๒๑๗| สหสฺสมปิ เจ คาถา        อนตฺถปทสญฺหิตา
                              เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย      ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ ฯ
           |๑๒๖.๒๑๘| ยตฺถ อาโป จ ปฐวี         เตโช วาโย น คาธติ
                              น ตตฺถ สุกฺกา โชตนฺติ     อาทิจฺโจ นปฺปกาสติ ฯ
           |๑๒๖.๒๑๙| น ตตฺถ จนฺทิมา ภาติ      ตโม ตตฺถ น วิชฺชติ
                              ยทา จ อตฺตนาเวทิ         มุนิ โมเนน พฺราหฺมโณ ฯ
           |๑๒๖.๒๒๐| อถ รูปา อรูปา จ              สุขทุกฺขา วิมุจฺจติ
                              อิจฺเจวํ อภณิ นาโถ          ติโลกสรโณ มุนีติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา พาหิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   พาหิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. พาหิกํ ฯ  ม. ยุ. พาหิตาคมํ ฯ  ยุ. คตายุสงฺคตเกฺลสํ ฯ  ม. เนตฺวา ฯ
                               สตฺตมํ มหาโกฏฺฐิกตฺเถราปทานํ (๕๓๗)
     [๑๒๗]   |๑๒๗.๒๒๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพโลกวิทู มุนิ
                              อิโต สตสหสฺสมฺหิ           กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
           |๑๒๗.๒๒๒| โอวาทโก วิญฺญาปโก       ตารโก สพฺพปาณินํ
                              เทสนากุสโล พุทฺโธ         ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
           |๑๒๗.๒๒๓| อนุกมฺปโก การุณิโก         หิเตสี สพฺพปาณินํ
                              สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ    ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ๑- ฯ
           |๑๒๗.๒๒๔| เอวํ นิรากุลํ อาสิ              สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ จ
                              วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ             วสีภูเตหิ ตาทิภิ ฯ
           |๑๒๗.๒๒๕| รตนานฏฺฐปญฺญาสํ          อุคฺคโต โส มหามุนิ
                              กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส        พตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
           |๑๒๗.๒๒๖| วสฺสสตสหสฺสานิ             อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                              ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส       ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
           |๑๒๗.๒๒๗| ตทาหํ หํสวติยา               พฺราหฺมโณ เวทปารคู
                              อุเปตฺวา ๒- สพฺพโลกคฺคํ ๓-  อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ ฯ
           |๑๒๗.๒๒๘| ตทา โส สาวกํ ธีโร           ปภินฺนปฏิสมฺภิทํ ๔-
                              อตฺเถ ธมฺเม นิรุตฺเต จ       ปฏิภาเณ จ โกวิทํ ฯ
           |๑๒๗.๒๒๙| ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ            ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํ
                              สสาวกํ ชินวรํ                  สตฺตาหํ โภชยึ ตทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปติฏฺฐปิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. อุเปจฺจ ฯ  ยุ. สตฺตปารงฺคํ ฯ
@ ม. ยุ. ปภินฺนมติโคจรํ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๐| ทุสฺเสหิ ฉาทยิตฺวาน      สสิสฺสํ พุทฺธสาครํ ๑-
                              นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ        ตณฺฐานํ ปตฺถยึ อหํ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๑| ตโต อโวจ โลกคฺโค       ปสฺสเถตํ ทิชุตฺตมํ
                              วินตํ ปาทมูลมฺหิ ๒-     กมโลทรสปฺปภํ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๒| เสฏฺฐํ ๓- พุทฺธสฺส ภิกฺขุสฺส  ฐานํ ปตฺถยเต อยํ
                              ตาย สทฺธาย จาเคน      สทฺธมฺมสฺสวเนน ๔- จ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๓| สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา     สํสริตฺวา ภวาภเว
                              อนาคตมฺหิ อทฺธาเน      ลจฺฉเสตํ มโนรถํ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     โอกฺกากกุลสมฺภโว
                              โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท    โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                             โกฏฺฐิโก นาม นาเมน    เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
           |๑๒๗.๒๓๖| ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา     ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                              เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ          ยโต ๕- ปญฺญาสมาหิโต
           |๑๒๗.๒๓๗| เตน กมฺมวิปาเกน          เจตนาปณิธีหิ จ
                              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๘| สตานํ ตีณิกฺขตฺตุญฺจ      เทวรชฺชมการยึ
                              สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ   จกฺกวตฺติ อโหสหํ ฯ
           |๑๒๗.๒๓๙| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ              คณนาโต อสงฺขยํ
                              สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ       ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พุทฺธิสาครํ ฯ  ม. ปาทมูลํ เม ฯ  ม. ยุ. พุทฺธเสฏฺฐสฺส ฯ  ยุ. เตน
@ธมฺมสฺสวเนน จ ฯ  ม. ยุ. สโต ฯ
           |๑๒๗.๒๔๐| ทุเว ภเว สํสรามิ               เทวตฺเต อถ มานุเส
                              อญฺญํ คตึ น ชานามิ ๑-   สุจิณฺณสฺส อิทํ ผลํ ฯ
           |๑๒๗.๒๔๑| ทุเว กุเล ปชายามิ            ขตฺติเย วาปิ พฺราหฺมเณ
                              นีเจ กุเล น ชายามิ          สุจิณฺณสฺส อิทํ ผลํ ฯ
           |๑๒๗.๒๔๒| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต          พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ
                              สาวตฺถิยํ วิปฺปกุเล           ปจฺฉา ชาโต มหทฺธเน ๒- ฯ
           |๑๒๗.๒๔๓| มาตา จนฺทวตี นาม          ปิตา เม อสฺสลายโน
                              ยทา เม ปิตรํ พุทฺโธ         วินยิ สพฺพสุทฺธิยา ๓- ฯ
           |๑๒๗.๒๔๔| ตทา ปสนฺโน สุคเต          ปพฺพชึ อนคาริยํ
                              โมคฺคลฺลาโน อาจริโย      อุปชฺฌา สาริสมฺภโว ฯ
           |๑๒๗.๒๔๕| เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ           ทิฏฺฐิ ฉินฺนา สมูลิกา
                              นิวาเสนฺโต จ กาสาวํ      อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
           |๑๒๗.๒๔๖| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ             ปฏิภาเณ จ เม มติ
                              ปภินฺนา เตน โลกคฺโค      เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ ฯ
           |๑๒๗.๒๔๗| อสนฺทิฏฺฐํ วิยากาสึ          อุปติสฺเสน ปุจฺฉิโต
                              ปฏิสมฺภิทาสุ เตนาหํ       อคฺโค สมฺพุทฺธสาสเน ฯ
           |๑๒๗.๒๔๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                              นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
           |๑๒๗.๒๔๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                              ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. น คจฺฉามิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  โป. มหทฺธโน ฯ  ยุ. สพฺพพุทฺธิยา ฯ
           |๑๒๗.๒๕๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                              ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                มหาโกฏฺฐิกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               อฏฺฐมํ อุรุเวลกสฺสปตฺเถราปทานํ (๕๓๘)
     [๑๒๘]   |๑๒๘.๒๕๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพโลกวิทู มุนิ
                          อิโต สตสหสสฺสมฺหิ        กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
      |๑๒๘.๒๕๒| โอวาทโก วิญฺญาปโก      ตารโก สพฺพปาณินํ
                          เทสนากุสโล พุทฺโธ        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
      |๑๒๘.๒๕๓| อนุกมฺปโก การุณิโก        หิเตสี สพฺพปาณินํ
                          สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ   ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ฯ
      |๑๒๘.๒๕๔| เอวํ นิรากุลํ อาสิ             สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ จ
                          วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ           วสีภูเตหิ ตาทิภิ ฯ
      |๑๒๘.๒๕๕| รตนานฏฺฐปญฺญาสํ        อุคฺคโต โส มหามุนิ
                          กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส       พตฺตึสวรลกฺขโณ  ฯ
      |๑๒๘.๒๕๖| วสฺสสตสหสฺสานิ            อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                          ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
      |๑๒๘.๒๕๗| ตทาหํ หํสวติยา              พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต
                          อุเปจฺจ โลกปชฺโชตํ         อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ ฯ
      |๑๒๘.๒๕๘| ตทา มหาปริสติ             มหาปุริสสาวกํ
                         ฐเปนฺตํ เอตทคฺคมฺหิ        สุตฺวาน มุทิโต อหํ ฯ
      |๑๒๘.๒๕๙| มหตา ปริวาเรน             นิมนฺเตตฺวา มหาชินํ
                          พฺราหฺมณานํ สหสฺเสน   สห ทานมทาสหํ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๐| มหาทานํ ททิตฺวาน         อภิวาทิย นายกํ
                          เอกมนฺตํ ฐิโต หฏฺโฐ       อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๑| ตยิ สทฺธาย เม วีร           อธิการคุเณน จ
                          ปริสา มหตี โหตุ            นิพฺพตฺตสฺส ตหึ ตหึ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๒| ตทา อโวจ ปริสํ              คชคชฺชิตสุสฺสโร
                          กรวิกรุโท ๑- สตฺถา        เอตํ ปสฺสถ พฺราหฺมณํ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๓| เหมวณฺณํ มหาพาหุํ       กมลานนโลจนํ
                          อุทฺธคฺคตนุชํ หฏฺฐํ          สทฺธาวนฺตํ คุเณ มม ฯ
      |๑๒๘.๒๖๔| เอส ปตฺถยิ ๒- ตํ ฐานํ     สีหสรสฺส ๓- ภิกฺขุโน
                          อนาคตมฺหิ อทฺธาเน       ลจฺฉเสตํ มโนรถํ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๕| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๖| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                          กสฺสโป นาม นาเมน      เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
      |๑๒๘.๒๖๗| อิโต เทฺวนวุเต กปฺเป       อหุ สตฺถา อนุตฺตโร
                          อนูปโม อสทิโส             ผุสฺโส โลกคฺคนายโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. กรวีกรุโต ฯ  ม. ปตฺถยเต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. สีหโฆสสฺส ฯ
      |๑๒๘.๒๖๘| โส เว ๑- สพฺพตมํ หนฺตฺวา  วิชเฏตฺวา มหาชฏํ
                         วสฺสเต อมตํ วุฏฺฐึ            ตปฺปยนฺโต สเทวกํ ฯ
      |๑๒๘.๒๖๙| ตทา มยํ ๒- พาราณสิยํ   ราชามจฺจา ๓- อาหุมฺหเส
                          ภาตโรมฺห ตโย สพฺเพ     สํวิสฺสฏฺฐาว ราชิโน ฯ
      |๑๒๘.๒๗๐| วีรงฺครูปา พลิโน              สงฺคาเม อปราชิตา
                          ตทา กุปิตปจฺจนฺโต         อเมฺห อาห มหีปติ ฯ
      |๑๒๘.๒๗๑| เอถ คนฺตฺวาน ปจฺจนฺตํ     สาเธตฺวา อวนิพลํ ๔-
                         เขมํ เม วิชิตํ กตฺวา          ปุนเรถาติ สาสถ ๕- ฯ
      |๑๒๘.๒๗๒| ตโต มยํ อโวจุมฺห           ยทิ เทยฺยาสิ นายกํ
                          อุปฏฺฐานาย อมฺหากํ      สาธยิสฺสาม เต ๖- ตโต ฯ
      |๑๒๘.๒๗๓| ตโต มยํ ลทฺธวรา           ภูมิปาเลน เปสิตา
                          นิกฺขิตฺตสตฺถํ ปจฺจนฺตํ     กตฺวา ปุนรุเปจฺจ ๗- ตํ ฯ
      |๑๒๘.๒๗๔| ยาจิตฺวา สตฺถุปฏฺฐานํ      ราชานํ โลกนายกํ
                          มุนิวรํ ๘- ลภิตฺวาน        ยาวชีวํ ยชิมฺห ๙- ตํ ฯ
      |๑๒๘.๒๗๕| มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ       ปณีตานิ รสานิ จ
                          เสนาสนานิ รมฺมานิ       เภสชฺชานิ หิตานิ จ ฯ
      |๑๒๘.๒๗๖| ทตฺวา สสงฺฆมุนิโน         ธมฺเมนุปฺปาทิตานิ โน
                          สีลวนฺโต การุณิกา         ภาวนายุตฺตมานสา ฯ
      |๑๒๘.๒๗๗| สทา ปริจริตฺวาน            เมตฺตจิตฺเตน นายกํ
                          นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค    ปูชํ กตฺวา ยถาพลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. จ ฯ  ม. ยุ. หิ ฯ  ม. ราชาปจฺจา ฯ  โป. อวธิพลํ ฯ
@ม. อฏวีพลํ ฯ ยุ. โสเธตฺวา อวิธีพลํ ฯ  ม. ยุ. ภาสถ ฯ  ม. โว ฯ ยุ.
@โสธยิสฺสาม ฯ  ม. ปุนรุปจฺจ ฯ  โป. ม. มุนิวีรํ ฯ  โป. อชิมฺห ฯ ยุ. อทิมฺห ฯ
         |๑๒๘.๒๗๘| ตโต จุตา ตาวตึสํ ๑-    คตา ตตฺถ มหาสุขํ
                             อนุภูตา มยํ สพฺเพ      พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
         |๑๒๘.๒๗๙| มาลากาโร ๒- ยถาลทฺโธ  ทสฺเสติ วิกตึ พหุํ
                             ตถา ภเว ภวนฺโตหํ      วิเทหาธิปตี อหุ ฯ
         |๑๒๘.๒๘๐| คุณาเจลสฺส วาเกฺยน    มิจฺฉาทิฏฺฐิหตาสโย ๓-
                             นรกมคฺคมารุโฬฺห       รุจาย มม ธีตุยา ฯ
         |๑๒๘.๒๘๑| โอวาทํ นาทยิตฺวาน     พฺรหฺมุนา นารเทนหํ
                             พหุธา สาสิโต ๔- สนฺโต   ทิฏฺฐึ หิตฺวาน ปาปิกํ ฯ
         |๑๒๘.๒๘๒| ปูรยิตฺวา วิเสเสน         ทสกมฺมปเถ อหํ
                             หิตฺวาน เทหมคมึ        สคฺคํ สภวนํ ยถา ฯ
         |๑๒๘.๒๘๓| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต     พฺรหฺมพนฺธุ อโหสหํ
                             พาราณสิยํ ผีตาย        ชาโต วิปฺปกุเล ๕- อหํ ฯ
         |๑๒๘.๒๘๔| มจฺจุพฺยาธิชราภีโต       โอคาเหตฺวา มหาวนํ
                             นิพฺพานํ ปทเมสนฺโต    ชฏิเลสุ ปริพฺพชึ ฯ
         |๑๒๘.๒๘๕| ตทา เทฺว ภาตโร มยฺหํ   ปพฺพชึสุ มยา สห
                             อุรุเวลาย มาเปตฺวา      อสฺสมํ นีวสึ อหํ ฯ
         |๑๒๘.๒๘๖| กสฺสโป นาม โคตฺเตน    อุรุเวลาย ๖- นีวสึ
                             ตโต เม อาสิ ปญฺญตฺติ  อุรุเวลาสุ ๗- กสฺสโป ฯ
         |๑๒๘.๒๘๗| นทีสกาเส ภาตา เม      นทีกสฺสปสวฺหโย
                             อาสิปฺปกาโส นาเมน    คยายํ คยกสฺสโป ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สนฺตุสิตํ ฯ  ม. ยุ. มายากาโร ยถา รงฺเค ฯ  ม. มิจฺฉาทิฏฺฐิคตาสโย ฯ
@ โป. พหุํ วา สาสิเต สนฺเต ฯ ม. ...สํสิโต ฯ ยุ. พหุํ ว ฯ  ม. ยุ. ...
@วิปฺปมหากุเล ฯ  ม. อุรุเวลนิวาสิโก ฯ ยุ. อุรุเวลานิวาสิตา ฯ  ม.
@อุรุเวลกสฺสโปอิติ ฯ
         |๑๒๘.๒๘๘| เทฺว สตานิ กนิฏฺฐสฺส ๑-  ตีณิ มชฺฌสฺส ภาตุโน
                            มม ปญฺจสตานูนา       สิสฺสา สพฺเพ มมานุคา ฯ
         |๑๒๘.๒๘๙| ตทา อุเปจฺจ มํ พุทฺโธ   กตฺวาน ๒- วิวิธานิ เม
                            ปาฏิหิรานิ โลกคฺโค      วิเนสิ นรสารถิ ฯ
         |๑๒๘.๒๙๐| สหสฺสปริวาเรน            อโหสึ เอหิภิกฺขุโก
                            เตเหว สห สพฺเพหิ        อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
         |๑๒๘.๒๙๑| เต จ ๓- อญฺเญว พหโว   ยสสา ๔- มํ ปริวารยุํ
                            สาสิตุญฺจ สมตฺโถหํ       ตโต มํ อิสิ สตฺตโม ฯ
         |๑๒๘.๒๙๒| มหาปริสภาวสฺมึ           เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                            อโห พุทฺเธ กตํ การํ       สผลํ เม อชายถ ฯ
         |๑๒๘.๒๙๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                            นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสโว ฯ
         |๑๒๘.๒๙๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
         |๑๒๘.๒๙๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                            ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อุรุเวลกสฺสโป เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 อุรุเวลกสฺสปตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. นทีกสฺส ฯ  ยุ. กตฺวา นานาวิธานิ ฯ  ม. เต เจวญฺเญ จ พหโว ฯ
@ ม. ยุ. สิสฺสา ฯ
                                         นวมํ ราธตฺเถราปทานํ (๕๓๙)
     [๑๒๙]   |๑๒๙.๒๙๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพโลกวิทู มุนิ
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
      |๑๒๙.๒๙๗| โอวาทโก วิญฺญาปโก      ตารโก สพฺพปาณินํ
                          เทสนากุสโล พุทฺโธ        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
      |๑๒๙.๒๙๘| อนุกมฺปโก การุณิโก        หิเตสี สพฺพปาณินํ
                          สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ   ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ฯ
      |๑๒๙.๒๙๙| เอวํ นิรากุลํ อาสิ             สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ จ
                          วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ            วสีภูเตหิ ตาทิภิ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๐| รตนานฏฺฐปญฺญาสํ        อุคฺคโต โส มหามุนิ
                          กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส       ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๑| วสฺสสตสหสฺสานิ            อายุ วิชฺชต ตาวเท
                          ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๒| ตทาหํ หํสวติยา              พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู
                          อุเปจฺจ ตํ นรวรํ              อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๓| ปญฺญาเปนฺตํ มหาวีรํ      ปริสาสุ วิสารทํ
                          ปฏิภาเณยฺยกํ ภิกฺขุํ        เอตทคฺเค วินายกํ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๔| ตทาหํ การํ กตฺวาน         สสงฺเฆ โลกนายเก
                          นิปจฺจ สิรสา ปาเท         ตณฺฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๕| ตโต มํ ภควา อาห          สิงฺคินิกฺขสมปฺปโภ
                          สเรน รชนีเยน               กิเลสมลหารินา ฯ
      |๑๒๙.๓๐๖| สุขี ภวสฺสุ ทีฆายุ            สิชฺฌตํ ปณิธี ตว
                          สสงฺเฆ เม กตํ การํ         อตีว วิปุลํ ตยา ฯ
      |๑๒๙.๓๐๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๒๙.๓๐๘| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                          ราโธติ นามเธยฺเยน        เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก ฯ
                                                       [๑]-
      |๑๒๙.๓๐๙| ปฏิภาเณยฺยกานคฺคํ        ปญฺญาเปสฺสติ นายโก
                          ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา      ยาวชีวํ ตทา ชินํ ฯ
      |๑๒๙.๓๑๐| เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ            ยโต ๒- ปญฺญาสมาหิโต
                          เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ ฯ
      |๑๒๙.๓๑๑| ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ
                          สตานํ ตีณิกฺขตฺตุญฺจ      เทวรชฺชมการยึ ฯ
      |๑๒๙.๓๑๒| สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ     จกฺกวตฺติ อโหสหํ
                          ปเทสรชฺชํ วิปุลํ              คณนาโต อสงฺขยํ ฯ
      |๑๒๙.๓๑๓| สพฺพตฺถ สุขิโต อาสึ        ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
                          ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต        คิริพฺพชปุรุตฺตเม ฯ
      |๑๒๙.๓๑๔| ชาโต วิปฺปกุเล นิทฺเธ       วิกลจฺฉาทนาสเน
                          กฏจฺฉุภิกฺขํ ปาทาสึ        สารีปุตฺตสฺส ตาทิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ส เตเหตุคุเณ ตุฏฺโฐ สกฺยปุตฺโต นราสโภ ฯ ยุ. สเก เตเหตุคุเณ ตุฏฺโฐ
@สกฺยปุตฺโต นราสโภ ฯ  ม. ยุ. สโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
      |๑๒๙.๓๑๕| ยทา ชิณฺโณ จ วุทฺโธ จ     ตทารามมุปาคมึ
                          ปพฺพาเชนฺติ ๑- น มํ เกจิ   ชิณฺณํ ทุพฺพลถามกํ ฯ
      |๑๒๙.๓๑๖| เตน ทิโน วิวณฺณงฺโค       โสโก จาสึ ตทา อหํ
                          ทิสฺวา มหาการุณิโก       มมมาห มหามุนิ ฯ
      |๑๒๙.๓๑๗| กิมตฺถํ ปุตฺต โสกฏฺโฏ      พฺรูหิ เต จิตฺตชํ รุชํ
                          ปพฺพชฺชํ น ลเภ วีร         สฺวากฺขาเต ตว สาสเน ฯ
      |๑๒๙.๓๑๘| เตน โสเกน ทิโนมฺหิ        สรณํ โหหิ นายก
                          ตทา ภิกฺขู สมาเนตฺวา     อปุจฺฉิ มุนิ สตฺตโม ฯ
      |๑๒๙.๓๑๙| อิมสฺส อธิการํ เย            สรนฺตา ๒- พฺยาหรนฺตุ เต
                          สารีปุตฺโต ตทาโวจ         การมสฺส สรามหํ ฯ
      |๑๒๙.๓๒๐| กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ          ปิณฺฑาย จรโต มมํ
                          สาธุ สาธุ กตญฺญูสิ        สารีปุตฺต อิมํ ตุวํ ฯ
      |๑๒๙.๓๒๑| ปพฺพาเชหิ ทิชํ วุฑฺฒํ       เหสฺสติ ๓- ปูชนิโย อยํ
                          ตโต อลตฺถํ ปพฺพชฺชํ       กมฺมวาโจปสมฺปทํ ฯ
      |๑๒๙.๓๒๒| น จิเรเนว กาเลน            ปาปุณึ อาสวกฺขยํ
                          สกฺกจฺจํ มุนิโน วากฺยํ      สุณามิ มุทิโต ยโต
                          ปฏิภาเณยฺยกานคฺคํ       ตโต มํ ฐปยิ ชิโน ฯ
      |๑๒๙.๓๒๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปพฺพชติ น มํ โกจิ ฯ  ม. สรนฺติ ฯ  ม. ยุ. เหสฺสตาชานิโย ฯ
      |๑๒๙.๓๒๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๒๙.๓๒๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ราโธ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                     ราธตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   ทสมํ โมฆราชตฺเถราปทานํ (๕๔๐)
     [๑๓๐]   |๑๓๐.๓๒๖| ปทุมุตฺตโร ๑- โลกวิทู  สพฺพโลกหิโต มุนิ
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
      |๑๓๐.๓๒๗| โอวาทโก วิญฺญาปโก      ตารโก สพฺพปาณินํ
                          เทสนากุสโล พุทฺโธ        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
      |๑๓๐.๓๒๘| อนุกมฺปโก การุณิโก       หิเตสี สพฺพปาณินํ
                          สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ   ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ฯ
      |๑๓๐.๓๒๙| เอวํ นิรากุลํ อาสิ            สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ จ
                          วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ            วสีภูเตหิ ตาทิภิ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๐| รตนานฏฺฐปญฺญาสํ        อุคฺคโต โส มหามุนิ
                          กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส       พตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๑| วสฺสสตสหสฺสานิ            อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                          ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน สพฺพโลกวิทู มุนิ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๒| ตทาหํ หํสวติยา             กุเล อญฺญตเร อหุ ๑-
                          ปรกมฺมายเน ยุตฺโต        นตฺถิ เม กิญฺจิ สนฺธนํ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๓| ปฏิกฺกมนสาลายํ            วสนฺโต กตภูมิยํ
                          อคฺคึ อุชฺชาลยึ ตตฺถ       ฑยฺหกณฺหา สิลามหิ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๔| ตทา ปริสติ นาโถ           จตุสจฺจํ ปกาสโก
                          สาวกํ สมฺปกิตฺเตสิ         ลูขจีวรธารกํ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๕| ตสฺส ตมฺหิ คุเณ ตุฏฺโฐ     ปฏิปชฺช ๒- ตถาคตํ
                          ลูขจีวรธารคฺคํ                ปตฺถยึ ฐานมุตฺตมํ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๖| ตทา อโวจ ภควา            สาวเก ปทุมุตฺตโร
                          ปสฺสเถตํ ปุริสกํ              กุเจลํ ตนุเทหกํ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๗| ปีติปฺปสนฺนวทนํ             สทฺธาธนสมนฺวิตํ
                          อุทคฺคตนุชํ หฏฺฐํ            อจลํ สาลปิณฺฑิตํ ฯ
      |๑๓๐.๓๓๘| เอโส ปตฺเถติ ตํ ฐานํ        สจฺจเสนสฺส ภิกฺขุโน
                          ลูขจีวรธาริสฺส                ตสฺส วณฺณคตาสโย ๓- ฯ
      |๑๓๐.๓๓๙| ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา      นิปจฺจ สิรสา ชินํ
                          ยาวชีวํ สุภํ กมฺมํ            กริตฺวา ชินสาสเน ฯ
      |๑๓๐.๓๔๐| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ ๔- อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๐.๓๔๑| ปฏิกฺกมนสาลายํ            ภูมิทาหนกมฺมุนา ๕-
                          สมสหสฺสํ นิรเย             อฑยฺหึ เวทนาฏฺฏิโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ อหุํ ฯ  ม. ยุ. ปณิปจฺจ ฯ  ม. วณฺณสิตาสโย ฯ
@ ม. ยุ. ตาวตึสูปโค อหํ ฯ  ม. ยุ. ภูมิทาหกกมฺมุนา ฯ
      |๑๓๐.๓๔๒| เตน กมฺมาวเสเสน          ปญฺจ ชาติสตานิหํ
                          มนุสฺโส กุลโช หุตฺวา      ปาฏิยา ๑- ลกฺขณงฺกิโต ฯ
      |๑๓๐.๓๔๓| ปญฺจ ชาติสตาเนว          กุฏฺฐโรคสมปฺปิโต
                          มหาทุกฺขํ อนุภวึ            ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา ฯ
      |๑๓๐.๓๔๔| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป      อุปริฏฺฐํ ๒- ยสสฺสินํ
                          ปิณฺฑปาเตน ตปฺเปสึ      ปสนฺนมานโส อหํ ฯ
      |๑๓๐.๓๔๕| เตน กมฺมวิเสเสน           เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๐.๓๔๖| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต        อชายึ ชตฺติเย กุเล
                          ปิตุโน อจฺจเยนาหํ          มหารชฺชสมปฺปิโต ฯ
      |๑๓๐.๓๔๗| กุฏฺฐโรคาภิภูโตหํ            รตฺติยํ ๓- น สุขํ ลเภ
                          โมฆํ รชฺชสุขํ ยสฺมา        โมโฆ ราชา ตโต อหํ ฯ
      |๑๓๐.๓๔๘| กายสฺส โทสํ ทิสฺวาน       ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          พาวริสฺส ทิชคฺคสฺส         สิสฺสตฺตํ อชฺฌุปาคมึ ฯ
      |๑๓๐.๓๔๙| มหตา ปริวาเรน             อุเปจฺจ นรนายกํ
                          อปุจฺฉึ นิปุณํ ปญฺหํ        วาคิสํ ๔- วาทิสูทนํ ฯ
      |๑๓๐.๓๕๐| อยํ โลโก ปโร โลโก         พฺรหฺมโลโก สเทวโก
                          ทิฏฺฐินฺเต ๕- นาภิชานามิ  โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
      |๑๓๐.๓๕๑| เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ      อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
                          กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ         มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ชาติยา ฯ ยุ. ตติยา กรณงฺกิโต ฯ  ยุ. อุปติฏฺฐํ ฯ  ม. น รตึ ... ฯ
@ ม. ตํ วีรํ ... ฯ  ม. ยุ. ทิฏฺฐึ โน ... ฯ
      |๑๓๐.๓๕๒| สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ   โมฆราชา สทา สโต
                          อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจ        เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยา ฯ
      |๑๓๐.๓๕๓| เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ         มจฺจุราชา น ปสฺสติ
                          อิติ มํ อภณิ พุทฺโธ         สพฺพโรคติกิจฺฉโก ฯ
      |๑๓๐.๓๕๔| สห คาถาวสาเนน          เกสมสฺสุวิวชฺชิโต
                          กาสาววตฺถวสโน           อาสึ ภิกฺขุ ตถารหํ ฯ
      |๑๓๐.๓๕๕| สงฺฆิเกสุ วิหาเรสุ            น วสึ โรคปีฬิโต
                          มา วิหาโร ปทุสฺสีติ        วาจายาภิสุปีฬิโต ๑- ฯ
      |๑๓๐.๓๕๖| สงฺการกุฏา อาหตฺวา       สุสานา รถิกาหิ จ
                          ตโต สงฺฆาฏึ กริตฺวาน     ธารยึ ลูขจีวรํ ฯ
      |๑๓๐.๓๕๗| มหาภิสกฺโก ตสฺมึ เม      คุเณ ตุฏฺโฐ วินายโก
                          ลูขจีวรธารีนํ                  เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ ฯ
      |๑๓๐.๓๕๘| ปุญฺญปาปปริกฺขีโณ        สพฺพโรควิวชฺชิโต
                          สิขีว อนุปาทาโน           นิพฺพายิสฺสมนาสโว ฯ
      |๑๓๐.๓๕๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๐.๓๖๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๐.๓๖๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วาตโรเคหิ ปีฬิโต ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โมฆราชา เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   โมฆราชตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                            กจฺจาโน วกฺกลี เถโร       มหากปฺปินสวฺหโย
                            ทพฺโพ กุมารนาโม จ      พาหิโย โกฏฺฐิโก วสี ฯ
                            อุรุเวลกสฺสโป ราโธ        โมฆราชา จ ปณฺฑิโต
                            ตีณิ คาถาสตาเนตฺถ     ทฺวาสฏฺฐิ เจว ปิณฺฑิตา ฯ
                                        กจฺจายนวคฺโค จตุปญฺญาโส ฯ
                                           ---------------------
                                         ปญฺจปญฺญาโส ภทฺทิยวคฺโค
                                ปฐมํ ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถราปทานํ (๕๔๑)
     [๑๓๑]   |๑๓๑.๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺมาน ปารคู ๑-
                    อิโต สตสหสฺสมฺหิ              โลเก ๒- อุปฺปชฺชิ นายโก ๓- ฯ
      |๑๓๑.๒| ตทาหํ หํสวติยา                 เสฏฺฐิปุตฺโต มหทฺธโน
                    ชงฺฆวิหารํ วิจรํ                   สงฺฆารามํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๑.๓| ตทา โส โลกปชฺโชโต         ธมฺมํ เทเสสิ นายโก
                    มธุรสฺสรานํ ๔- ปวรํ           สาวกํ อภิกิตฺตยิ ฯ
      |๑๓๑.๔| ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา         การํ กตฺวา มเหสิโน
                    วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท       ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
      |๑๓๑.๕| ตทา พุทฺโธ วิยากาสิ          สงฺฆมชฺเฌ วินายโก
                    อนาคตมฺหิ อทฺธาเน           ลจฺฉเสตํ มโนรถํ ฯ
      |๑๓๑.๖| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป        โอกฺกากกุลสมฺภโว
                    โคตโม นาม นาเมน           สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๓๑.๗| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท        โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                    ภทฺทิโย นาม นาเมน          เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก ฯ
      |๑๓๑.๘| เตน กมฺเมน สุกเตน           เจตนาปณิธีหิ จ
                    ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ            ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา ฯ  ม. ยุ. กปฺเป ฯ  ยุ. จกฺขุมา ฯ
@ ม. ยุ. มญฺชุสฺสรานํ ฯ
      |๑๓๑.๙|   เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป         ผุสฺโส อุปฺปชฺชิ นายโก
                      ทุราสโท ทุปสโห            สพฺพโลกุตฺตโม ชิโน ฯ
      |๑๓๑.๑๐| จรเณน จ สมฺปนฺโน         พฺรหฺมา ๑- อุชุ ปตาปวา
                       หิเตสี สพฺพสตฺตานํ        พหุํ โมเจสิ พนฺธนา ฯ
      |๑๓๑.๑๑| นนฺทารามวเร ๒- ตสฺส     อโหสึ ปุสฺสโกกิโล
                       คนฺธกุฏิสมาสนฺเน         อมฺพรุกฺเข วสามหํ ฯ
      |๑๓๑.๑๒| ตทา ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ    ทกฺขิเณยฺยํ ชินุตฺตมํ
                       ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา   มญฺชุนา อภิกูชหํ ๓- ฯ
      |๑๓๑.๑๓| ราชุยฺยานํ ตทา คนฺตฺวา   สุปกฺกํ กนกตฺตจํ
                       อมฺพปิณฺฑํ คเหตฺวาน    สมฺพุทฺธสฺโสปนามยึ ฯ
      |๑๓๑.๑๔| ตทา เม จิตฺตมญฺญาย     มหาการุณิโก ชิโน
                       อุปฏฺฐากสฺส หตฺถโต      ปตฺตํ ปคฺคณฺหิ นายโก ฯ
      |๑๓๑.๑๕| อทาสึ ๔- หฏฺฐจิตฺโตหํ     อมฺพปิณฺฑํ มหามุเน
                       ปตฺเต ปกฺขิปฺป ปกฺเขหิ    ปญฺชลึ กตฺวาน มญฺชุนา ฯ
      |๑๓๑.๑๖| สเรน รชนีเยน                 สวนีเยน มญฺชุนา ๕-
                      วสฺสนฺโต พุทฺธปูชตฺถํ       นิทฺทํ ๖- คนฺตฺวา นิปชฺชหํ ฯ
      |๑๓๑.๑๗| ตทา มุทิตจิตฺตํ มํ            พุทฺธเปมคตาสยํ
                       สกุณคฺฆิ อุปาคนฺตฺวา     ฆาตยิ ทุฏฺฐมานโส ๗- ฯ
      |๑๓๑.๑๘| ตโต จุโตหํ ตุสิเต             อนุโภตฺวา มหาสุขํ
                       มนุสฺสโยนิมาคญฺฉึ        ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พฺรหา ฯ  ม. นนฺทารามวเน ฯ  ม. มญฺชุนาภินิกูชหํ ฯ  ยุ.
@ททามิ ฯ  ม. วคฺคุนา ฯ ยุ. ธํสนา ฯ  ม. นีฬํ ฯ  ยุ. ทุฏฺฐมานสา ฯ
      |๑๓๑.๑๙| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป      พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                       กสฺสโป นาม โคตฺเตน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
      |๑๓๑.๒๐| สาสนํ โชตยิตฺวา โส        อภิภุยฺย กุติตฺถิเย
                       วินยิตฺวาน เวเนยฺเย         นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
      |๑๓๑.๒๑| นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค     ปสนฺนา ชนตา พหู
                       ปูชนตฺถาย พุทฺธสฺส        ถูปํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน ฯ
      |๑๓๑.๒๒| สตฺตโยชนิกํ ถูปํ             สตฺตรตนภูสิตํ ๑-
                       กาเรสฺสาม มเหสิสฺส       อิจฺเจวํ มนฺตยนฺติ เต ฯ
      |๑๓๑.๒๓| กิกิโน กาสิราชสฺส           ตทา เสนาย นายโก
                       หุตฺวาหํ อปฺปมาณสฺส     ปมาณํ เจติเย วทึ ฯ
      |๑๓๑.๒๔| ตทา เต มม วาเกฺยน       เจติยํ โยชนุคฺคตํ
                       อกํสุ นรธีรสฺส                นานารตนภูสิตํ ฯ
      |๑๓๑.๒๕| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๑.๒๖| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ         ชาโต เสฏฺฐิกุเล อหํ
                       สาวตฺถิยํ ปุรวเร              อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
      |๑๓๑.๒๗| ปุรปฺปเวเส สุคตํ              ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส
                       ปพฺพชิตฺวาน น จิรํ          อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
      |๑๓๑.๒๘| เจติยสฺส ปมาณํ ยํ          อกรึ เตน กมฺมุนา
                       ลกุณฺฏกสรีโรหํ              ชาโต ปริพฺภวารโห ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สตฺตรตนวิภูสิตํ ฯ
      |๑๓๑.๒๙| สเรน มธุเรนาหํ              ปูเชตฺวา อิสิสตฺตมํ
                       มญฺชุสฺสราน ภิกฺขูนํ        อคฺคตฺตํ อนุปาปุณึ ฯ
      |๑๓๑.๓๐| ผลทาเนน พุทฺธสฺส         คุณานุสฺสรเณน จ
                       สามญฺญผลสมฺปนฺโน     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๑.๓๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๑.๓๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๑.๓๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ลกุณฺฏกภทฺทิโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ทุติยํ กงฺขาเรวตตฺเถราปทานํ (๕๔๒)
     [๑๓๒]   |๑๓๒.๓๔| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน    สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                       อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
      |๑๓๒.๓๕| สีหหนุ พฺรหฺมคิโร           หํสทุนฺทุภิสาวโน ๑-
                       นาควิกฺกนฺตคมโน          จนฺทสูราทิกปฺปโภ ฯ
      |๑๓๒.๓๖| มหามติ มหาวีโร            มหาฌายี มหาคติ ๒-
                       มหาการุณิโก นาโถ        มหาตมวิธํสโน ๓-@เชิงอรรถ:  สี. หํสทุนฺทุภินิสฺสโร ฯ ม. สหํทุนฺทุภินิสฺสโน ฯ ยุ. หํสทุนฺทรภินิสฺสวโน ฯ
@ ม. มหาพโล ฯ ยุ. มหาหิโต ฯ  ม. มหาตมปนูทโน ฯ ยุ. มหาตมวิสูทโน ฯ
      |๑๓๒.๓๗| ส กทาจิ ติโลกคฺโค         เวเนยฺยํ วินยํ พหุํ
                       ธมฺมํ เทเสติ สมฺพุทฺโธ     สตฺตจิตฺตวิทู ๑- มุนิ ฯ
      |๑๓๒.๓๘| ฌายึ ฌานรตํ วีรํ            อุปสนฺตํ อนาวิลํ
                       วณฺณยนฺโต ปริสติ         โตเสติ ชนตํ ชิโน ฯ
      |๑๓๒.๓๙| ตทาหํ หํสวติยา              พฺราหฺมโณ เวทปารคู
                       ธมฺมํ สุตฺวาน มุทิโต        ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
      |๑๓๒.๔๐| ตทา ชิโน วิยากาสิ         สงฺฆมชฺเฌ วินายโก
                       มุทิโต โหหิ ตฺวํ พฺรเหฺม    ลจฺฉเสตํ มโนรถํ ฯ
      |๑๓๒.๔๑| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
                       โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๓๒.๔๒| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                       เรวโต นาม นาเมน         เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก ฯ
      |๑๓๒.๔๓| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๒.๔๔| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ          ชาโตหํ โกลิเย ปุเร
                       ขตฺติเย กุลสมฺปนฺเน        อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
      |๑๓๒.๔๕| ยทา กปิลวตฺถุสฺมึ           พุทฺโธ ธมฺมํ อเทสยิ
                       ตทา ปสนฺโน สุคเต         ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
      |๑๓๒.๔๖| กงฺขา เม พหุลา อาสิ       กปฺปากปฺเป ตหึ ตหึ
                       ตํ สพฺพํ วินยิ พุทฺโธ          เทเสตฺวา ธมฺมมุตฺตมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สตฺตาสยวิทู ฯ
      |๑๓๒.๔๗| ตโตหํ ติณฺณสํสาโร         ตทา ๑- ฌานสุเข รโต
                       วิหรามิ ตทา พุทฺโธ         มํ ทิสฺวา เอตทพฺรวิ ฯ
      |๑๓๒.๔๘|  ยากาจิ กงฺขา อิธ วา หุรํ วา
                        สกเวทิยา วา ปรเวทิยา วา
                        [๒]- ฌายิโน ตา ปชหนฺติ สพฺพา
                        อาตาปิโน พฺรหฺมจริยํ จรนฺตา ฯ
      |๑๓๒.๔๙| สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ        ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ
                       สมุตฺโต สรเวโคว            กิเลเส ฌาปยึ มม ฯ
      |๑๓๒.๕๐| ตโต มํ ๓- ฌานนิรตํ       ทิสฺวา โลกนฺตคู มุนิ
                       ฌายีนํ ภิกฺขูนํ อคฺโค       ปญฺญาเปสิ มหามติ ฯ
      |๑๓๒.๕๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๒.๕๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๒.๕๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
          อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กงฺขาเรวโต เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               กงฺขาเรวตตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สทา ฯ  ม. เย ฯ  ม. ตโต ฌานรตํ ทิสฺวา   พุทฺโธ โลกนฺตคู มุนิ ฯ
                                     ตติยํ สีวลิตฺเถราปทานํ (๕๔๓)
     [๑๓๓]   |๑๓๓.๕๔| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                       อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
      |๑๓๓.๕๕| สีลนฺตสฺส อสงฺเขยฺยํ        สมาธิ วชิรูปโม
                       อสงฺเขยฺยํ ญาณวรํ          วิมุตฺติ จ อโนปมา ฯ
      |๑๓๓.๕๖| มนุชามรุนาคานํ ๑-        พฺรหฺมานญฺจ สมาคเม
                       สมณพฺราหฺมณากิณฺเณ   ธมฺมํ เทเสสิ นายโก ฯ
      |๑๓๓.๕๗| สสาวกํ มหาลาภึ            ปุญฺญวนฺตํ ชุตินฺธรํ
                       ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ          ปริสาสุ วิสารโท ฯ
      |๑๓๓.๕๘| ตทาหํ ขตฺติโย อาสึ         นคเร หํสสวฺหเย
                       สุตฺวา ชินสฺส ตํ วากฺยํ      สาวกสฺส คุณํ พหุํ ฯ
      |๑๓๓.๕๙| นิมนฺตยิตฺวา สตฺตาหํ       โภชยิตฺวา สสาวกํ
                       มหาทานํ ททิตฺวาน        ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
      |๑๓๓.๖๐| ตทา มํ วินตํ ปาเท          ทิสฺวาน ปุริสาสโภ
                       สเรน มหตา ธีโร            อิมํ วจนมพฺรวิ ฯ
      |๑๓๓.๖๑| ตโต ชินสฺส วจนํ             โสตุกามา มหาชนา
                       เทวตา อถ คนฺธพฺพา ๒-  พฺรหฺมาโน ๓- จ มหิทฺธิกา ฯ
      |๑๓๓.๖๒| สมณพฺราหฺมณา เจว      นมสฺสึสุ กตญฺชลี
                       นโม เต ปุริสาชญฺญ        นโม เต ปุริสุตฺตม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มนุชามรนาคานํ ฯ  ม. ยุ. เทวทานวคนฺธพฺพา ฯ  ยุ. พฺรหฺมุนา ฯ
      |๑๓๓.๖๓| ขตฺติเยน มหาทานํ          ทินฺนํ สตฺตาหกาธิกํ ๑-
                       โสตุกามา ผลํ ตสฺส         พฺยากโรหิ มหามุนิ ฯ
      |๑๓๓.๖๔| ตโต อโวจ ภควา             สุณาถ มม ภาสิตํ
                       อปฺปเมยฺยมฺหิ พุทฺธมฺหิ    สสงฺฆมฺหิ ปติฏฺฐิตา ๒- ฯ
      |๑๓๓.๖๕| ทกฺขิณาทาย ๓- โก วตฺตา  อปฺปเมยฺยผลา หิ สา
                       อปิเจส มหาโภโค            ฐานํ ปตฺเถติ อุตฺตมํ ฯ
      |๑๓๓.๖๖| ลาภี วิปุลลาภานํ            ยถา ภิกฺขุ สุทสฺสโน
                       ตถาหมฺปิ ภเวยฺยนฺติ        ลจฺฉเสตํ อนาคเต ฯ
      |๑๓๓.๖๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
                       โคตโม นาม นาเมน        สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๓๓.๖๘| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                       สีวลี นาม นาเมน           เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
      |๑๓๓.๖๙| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๓.๗๐| เอกนวุเต อิโต กปฺเป        วิปสฺสี โลกนายโก
                       อุปฺปชฺชิ จารุนยโน ๔-     สพฺพธมฺมวิปสฺสโก ฯ
      |๑๓๓.๗๑| ตทาหํ พนฺธุมติยา          กุลสฺสญฺญตรสฺส จ
                       ทยิโต วุฏฺฐิโต ๕- เจว      อาสึ กมฺมนฺตพฺยาวโฏ ๖- ฯ
      |๑๓๓.๗๒| ตทา อญฺญตโร ปุคฺโค ๗-  วิปสฺสิสฺส มเหสิโน
                       ปริเวณํ ๘- อกาเรสิ         มหนฺตมิติ วิสฺสุตํ
@เชิงอรรถ:  ม. สตฺตาหิกมฺปิ โว ฯ ยุ. สตตาหิกํ วิโภ ฯ  ยุ. สงฺฆมฺหิ สุปฺปติฏฺฐิตา ฯ
@ ม. ทกฺขิณา ตาย ฯ  ม. จารุทสฺสโน ฯ  ม. ปสฺสิโต ฯ ยุ. ปตฺถิโต ฯ
@ ม. กมฺมนฺตวาวโฏ ฯ  ม. ยุ. ปูโค ฯ  ม. ปริเวสํ ฯ
      |๑๓๓.๗๓| นิฏฺฐิเต จ มหาทานํ        ททุํ ขชฺชกสญฺญุตํ
                       นวํ ทธึ มธุญฺเจว            วิจินํ เนว อทฺทสุํ ฯ
      |๑๓๓.๗๔| ตทาหนฺตํ ๑- คเหตฺวาน   นวทธึ มธุมฺปิจ
                       กมฺมสามิฆรํ คจฺฉึ          ตเมสนฺตา ๒- มมทฺทสุํ ฯ
      |๑๓๓.๗๕| สหสฺสมปิ ทตฺวาน          นาลภิตฺถ ๓- สตทฺวยํ
                       ตโตหเมว จินฺเตสึ           เนตํ เหสฺสติ โอรกํ ฯ
      |๑๓๓.๗๖| ยถา อิเม ชนา สพฺเพ      สกฺกโรนฺติ ตถาคตํ
                       อหมฺปิ การํ กริสฺสามิ      สสงฺเฆ โลกนายเก ฯ
      |๑๓๓.๗๗| ตทาหเมว เนตฺวาน ๔-    ทธึ มธุญฺจ เอกโต
                       มทฺทิตฺวา โลกนาถสฺส     สสงฺฆสฺส อทาสหํ ฯ
      |๑๓๓.๗๘| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๓.๗๙| ปุนาหํ พาราณสิยํ           ราชา หุตฺวา มหายโส
                       สตฺตุกสฺส ตทา ทุฏฺโฐ ๕-  ทฺวารโรธํ อการยึ ฯ
      |๑๓๓.๘๐| ตทา ตปสฺสิโน รุทฺธา       เอกาหํ รกฺขิตา อหุํ
                       ตโต ตสฺส วิปาเกน         ปาปิฏฺฐํ ๖- นิรยํ ภุสํ ฯ
      |๑๓๓.๘๑| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ         ชาโตหํ โลกิเย ปุเร
                       สุปฺปวาสาว ๗- เม มาตา   มหาลิลิจฺฉวิ เม ปิตา ฯ
      |๑๓๓.๘๒| ขตฺติเย ปุญฺญกมฺเมน     ทฺวารโรธสฺส วาหสา
                       สตฺตวสฺสานิ นิวสึ           มาตุกุจฺฉิมฺหิ ทุกฺขิโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตทาภตฺตํ ฯ  ยุ. ตเมสนฺตํ ตมทฺทสุํ ฯ  ม. นาลภึสุ จ ตํทฺวยํ ฯ
@ ม. ยุ. ตทาหเมวํ จินฺเตตฺวา ฯ  ยุ. พุทฺโธ ฯ  ม. ปาปตึ ฯ ยุ. ปาปตฺตํ ฯ
@ ม. ยุ. จ ฯ
      |๑๓๓.๘๓| สตฺตาหํ ทฺวารมุโฬฺหหํ     มหาทุกฺขสมปฺปิโต
                       มาตา เม ฉนฺททาเนน     เอวํ อาสิ สุทุกฺขิตา ฯ
      |๑๓๓.๘๔| สุวตฺถิโตหํ นิกฺขนฺโต        พุทฺเธน อนุกมฺปิโต
                       นิกฺขนฺตทิวเสเยว            ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
      |๑๓๓.๘๕| อุปชฺฌาโย สารีปุตฺโต เม  โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก
                       เกเส โอโรปยนฺโต เม      อนุสาสิ มหามติ ฯ
      |๑๓๓.๘๖| เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ          อรหตฺตํ อปาปุณึ
                       เทวา นาคา มนุสฺสา จ    ปจฺจเย อุปเนนฺติ เม ฯ
      |๑๓๓.๘๗| ปทุมุตฺตรนามญฺจ           วิปสฺสิญฺจ วินายกํ
                       ยํ ปูชยึ ปมุทิโต              ปจฺจเยหิ วิเสสโต ฯ
      |๑๓๓.๘๘| ตโต เตสํ วิเสเสน            กมฺมานํ วิปุลุตฺตมํ
                       ลาภํ ลภามิ สพฺพตฺถ      วเน คาเม ชเล ถเล ฯ
      |๑๓๓.๘๙| เรวตํ ทสฺสนตฺถาย           ยทา ยาติ วินายโก
                       ตึสภิกฺขุสหสฺเสหิ            สห โลกคฺคนายโก ฯ
      |๑๓๓.๙๐| ตทา เทโวปนีเตหิ            มมตฺถาย มหามติ
                       ปจฺจเยหิ มหาวีโร           สสงฺโฆ โลกนายโก ฯ
      |๑๓๓.๙๑| อุปฏฺฐิโต มยา พุทฺโธ       คนฺตฺวา เรวตมทฺทส
                       ตโต เชตวนํ คนฺตฺวา        เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ ฯ
      |๑๓๓.๙๒| ลาภีนํ สีวลี อคฺโค           มม สิสฺเสสุ ภิกฺขโว
                       สพฺพโลกหิโต สตฺถา       กิตฺตยิ ปริสาสุ มํ ฯ
      |๑๓๓.๙๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๓.๙๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๓.๙๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สีวลี เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                     สีวลิตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    จตุตฺถํ วงฺคีสตฺเถราปทานํ (๕๔๔)
     [๑๓๔]   |๑๓๔.๙๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน     สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                       อิโต สตสหสฺสสมฺหิ        กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
      |๑๓๔.๙๗| ยถาปิ สาคเร อุมฺมิ ๑-     คคเน วิย ตารกา
                       เอวํ ปาวจนํ ตสฺส           อรหนฺเตหิ จิตฺติตํ  ฯ
      |๑๓๔.๙๘| สเทวาสูรนาเคหิ             มนุเชหิ ปุรกฺขโต
                       สมณพฺราหฺมณากิณฺเณ   ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโม ฯ
      |๑๓๔.๙๙| ปภาหิ อนุรญฺชนฺโต         โลเก โลกนฺตคู ชิโน
                       วจเนน วิโพเธนฺโต          เวเนยฺยปทุมานิ โส ฯ
      |๑๓๔.๑๐๐| เวสารชฺเชหิ สมฺปนฺโน   จตูหิ ปุริสุตฺตโม
                       ปหีนภยสารชฺโช             เขมปฺปตฺโต วิสารโท ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. อูมิ ฯ
      |๑๓๔.๑๐๑| อาสภํ ปวรํ ฐานํ          พุทฺธภูมิญฺจ เกวลํ
                          ปฏิชานาติ โลกคฺโค     นตฺถิ สญฺโจทโก กฺวจิ ฯ
      |๑๓๔.๑๐๒| สีหนาทมสมฺภีตํ           นทโต ตสฺส ตาทิโน
                          เทโว นโร วา พฺรหฺมา วา  ปฏิวตฺตา น วิชฺชติ ฯ
      |๑๓๔.๑๐๓| เทเสนฺโต ปวรํ ธมฺมํ      สนฺตาเรนฺโต สเทวกํ
                          ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ       ปริสาสุ วิสารโท ฯ
      |๑๓๔.๑๐๔| ปฏิภาณวตํ อคฺคํ          สาวกํ สาธุสมฺมตํ
                          คุณํ พหุํ ปกิตฺเตตฺวา    เอตทคฺเค ฐเปสิ ตํ ฯ
      |๑๓๔.๑๐๕| ตทาหํ หํสวติยา           พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต
                          สพฺพเวทวิทู ชาโต       วงฺคีโส ๑- วาทิสูทโน ฯ
      |๑๓๔.๑๐๖| อุเปจฺจ ตํ มหาวีรํ         สุตฺวา ตํ ธมฺมเทสนํ
                          ปีติวรํ ปฏิลภึ              สาวกสฺส คุเณ รโต ฯ
      |๑๓๔.๑๐๗| นิมนฺตยิตฺวา สุคตํ        สสงฺฆํ โลกนนฺทนํ
                          สตฺตาหํ โภชยิตฺวาหํ    ทุสฺเสหิ ฉาทยึ ตทา ฯ
      |๑๓๔.๑๐๘| นิปจฺจ สิรสา ปาเท       กโตกาโส กตญฺชลี
                          เอกมนฺตํ ฐิโต หฏฺโฐ    สนฺถวึ ชินมุตฺตมํ ฯ
      |๑๓๔.๑๐๙| นโม เต วาทิสูทน ๒-    นโม เต อิสิสตฺตม ๓-
                          นโม เต สพฺพโลกคฺค    นโม เต อภยํกร ฯ
      |๑๓๔.๑๑๐| นโม เต มารมถน          นโม เต ทิฏฺฐิสูทน
                          นโม เต สนฺติสุขท        นโม เต สรณํกร ๔-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วาคีโส ฯ  ม. วาทิมทฺทน ฯ ยุ. วาลิสทฺทูร ฯ  ยุ. อิสิสุตฺตม ฯ
@ ยุ. สรณนฺตค ฯ
      |๑๓๔.๑๑๑| อนาถานํ ภวํ นาโถ      ภีตานํ อภยปฺปโท
                          วิสฺสาสํ ๑- ภูมิสนฺตานํ  สรณํ สรเณสินํ ฯ
      |๑๓๔.๑๑๒| เอวมาทีหิ สมฺพุทฺธํ       สนฺถวิตฺวา มหาคุณํ
                          อโวจํ วาทิสูรสฺส ๒-      คตึ ปปฺโปมิ ภิกฺขุโน ฯ
      |๑๓๔.๑๑๓| ตทา อโวจ ภควา          อนนฺตปฏิภาณวา
                          โย โส พุทฺธํ อโภเชสิ ๓- สตฺตาหํ สหสาวกํ ฯ
      |๑๓๔.๑๑๔| คุณญฺจ เม ปกิตฺเตสิ      ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
                          เอโส ปตฺถยเต ฐานํ      วาทิสูรสฺส ๔- ภิกฺขุโน ฯ
      |๑๓๔.๑๑๕| อนาคตมฺหิ อทฺธาเน     ลจฺฉเสตํ มโนรถํ
                          เทวมนุสฺสสมฺปตฺตึ       อนุโภตฺวา อนปฺปกํ ฯ
      |๑๓๔.๑๑๖| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป   โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน     สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๓๔.๑๑๗| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท   โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                          วงฺคีโส นาม นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
      |๑๓๔.๑๑๘| ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา    ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                          ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐาสึ       เมตฺตจิตฺโต ตถาคตํ ฯ
      |๑๓๔.๑๑๙| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ      ตาวตึสํ ๕- อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๔.๑๒๐| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       ปริพฺพาชกุเล ๖- อหํ
                          ปจฺฉา ชาโต ยทา อาสึ   ชาติยา สตฺตวสฺสิโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วิสฺสามภูมิ สนฺตานํ ฯ ยุ. วิสฺสานภูมิสนฺตานํ ฯ ๒-๔ ม. วาทิสูทสฺส ฯ
@ ยุ. อปูเชสิ ฯ  ม. ยุ. ตุสิตํ ฯ  ม. ชาโต วิปฺปกุเล อหํ ฯ
      |๑๓๔.๑๒๑| สพฺพเวทวิทู ชาโต        วาทสตฺถวิสารโท
                          วคฺคุสฺสโร ๑- จิตฺตกถี   ปรวาทปฺปมทฺทโน ฯ
      |๑๓๔.๑๒๒| วงฺเค ชาโตติ วงฺคีโส      วจเน อิสฺสโรติ วา
                          วงฺคีโส อิติ เม นามํ      อคฺคมฺปิ ๒- โลกสมฺมตํ ฯ
      |๑๓๔.๑๒๓| ยทาหํ วิญฺญุตํ ปตฺโต    ฐิโต ปฐมโยพฺพเน
                          ตทา ราชคเห รมฺเม      สารีปุตฺตญฺจ อทฺทสํ ๓- ฯ
                                         ปญฺจวีสติมํ ภาณวารํ ฯ
      |๑๓๔.๑๒๔| ปิณฺฑาย วิจรนฺตํ ตํ       ปตฺตปาณึ สุสํวุตํ
                          อโลลกฺขึ มิตภาณึ        ยุคมตฺตํ อุทิกฺขตํ ๔- ฯ
      |๑๓๔.๑๒๕| ตํ ทิสฺวา วิมฺหิโต หุตฺวา  อโวจมนนุจฺฉวํ
                          กณิการํว นิจิตํ             จิตฺตํ คาถาปทํ อหํ ฯ
      |๑๓๔.๑๒๖| อาจิกฺขิ โส เม สตฺถารํ    สมฺพุทฺธํ โลกนายกํ
                          ตทา โส ปณฺฑิโต ธีโร   อุตฺตรํ สมโวจ เม ฯ
      |๑๓๔.๑๒๗| วิราคสหิตํ วากฺยํ           กตฺวา ทุทฺทสมุตฺตมํ
                          วิจิตฺตปฏิภาเณหิ          โตสิโต เตน ตาทินา ฯ
      |๑๓๔.๑๒๘| นิปจฺจ สิรสา ปาเท        ปพฺพาเชหีติ ๕- อพฺรวึ
                          ตโต มํ ส มหปฺปญฺโญ   พุทฺธเสฏฺฐมุปานยิ ฯ
      |๑๓๔.๑๒๙| นิปจฺจ สิรสา ปาเท         นิสีทึ สตฺถุ สนฺติเก
                          มมาห วทตํ เสฏฺโฐ        สจฺจํ วงฺคีส กจฺจิ ๖- เต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วาทิสฺสโร ฯ  ม. ยุ. อภวี ฯ  ม. สารีปุตฺตมหทฺทสํ ฯ
@ยุ. สารีปุตฺตมถทฺทสํ ฯ  ม. นิทกฺขิตํ ฯ ยุ. นิริกฺขิตํ ฯ  ม. ปพฺพาเชหีติมํ
@พฺรวิ ฯ ยุ. ...หีติ จ พฺรวึ ฯ  ม. กจฺจิ วํคีส ชานาสิ ฯ
                                                    [๑]-
      |๑๓๔.๑๓๐| มตํ ๒- สีสํว วิทิตํ          สุคติทุคฺคติมตํ
                          ตุยฺหํ วิชฺชาวิเสเสน       สเจ สกฺโกสิ วาจย ฯ
      |๑๓๔.๑๓๑| อาโมติ ๓- เม ปฏิญฺญาเต   ตีณิ สีสานิ ทสฺสยิ
                          อโถ นิรยเทเวสุ ๔-        อุปปนฺเน อวาจยึ ฯ
      |๑๓๔.๑๓๒| ตทา ขีณาสวสฺเสว ๕-     สีสํ ทสฺเสสิ นายโก
                          ตโตหํ วิหตารมฺโภ         ปพฺพชฺชํ สมยาจิสํ ฯ
      |๑๓๔.๑๓๓| ปพฺพชิตฺวาน สุคตํ          สนฺถวามิ ยหึ ๖- ตหึ
                          ตโต มํ กวิจิตฺโตติ ๗-      อุชฺฌายนฺติ หิ ภิกฺขโว ฯ
      |๑๓๔.๑๓๔| ตโต วีมํสนตฺถํ เม            อาห พุทฺโธ วินายโก
                          ตกฺกิตานํ ๘- อิมา คาถา  ฐานโส ปฏิภนฺติ วา ๙- ฯ
      |๑๓๔.๑๓๕| น กพฺยจิตฺโตหํ ๑๐- วีร     ฐานโส ปฏิภนฺติ เม
                          เตนหิ ทานิ วงฺคีส            ฐานโส สนฺถวาหิ มํ ฯ
      |๑๓๔.๑๓๖| ตทาหํ สนฺถวึ ธีรํ              คาถาหิ อิสิสตฺตมํ
                          โส ๑๑- ฐานโส ตทา ตุฏฺโฐ  ชิโน อคฺเค ฐเปสิ มํ ฯ
      |๑๓๔.๑๓๗| ปฏิภาเณน จิตฺเตน           อญฺเญสมติมญฺญหํ
                          เปสโล ๑๒- เตน สํวิคฺโค  อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
      |๑๓๔.๑๓๘| ปฏิภาณวตํ อคฺโค            อญฺโญ โกจิ น วิชฺชติ
                          ยถายํ ภิกฺขุ วงฺคีโส          เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว ฯ
      |๑๓๔.๑๓๙| สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ          ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ
                          สุมุตฺโต สรเวโคว             กิเลสา ๑๓- ฌาปิตา มม ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ม. กิญฺจิ สิปฺปนฺติ ตสฺสาหํ ชานามีติ จ อพฺรวึ ฯ  ม. ยุ. มตสีสํ วนจฺฉุทฺธํ
@อปิ พาลสวตฺถิกํ ฯ  ยุ. อามาติ ฯ  ม. นิรยนรเทเวสุ ฯ  ยุ.
@ปจฺเจกพุทฺธสฺส ฯ  ม. ตหึ ตหึ ฯ  ม. กพฺพวิตฺโตสิ ฯ  ม. ตกฺกิกา
@ปนิมา คาถา ฯ  ม. ตํ ฯ ๑๐ ม. กพฺพวิตฺโตหํ ฯ ๑๑ ม. ฐานโส เม ฯ
@๑๒ ม. ยุ. เปสเล ฯ ๑๓ ม. ยุ. กิเลเส ฌาปยึ ฯ อิโต ปรํ สทิสเมว ฯ
      |๑๓๔.๑๔๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๔.๑๔๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๔.๑๔๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วงฺคีโส เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   วงฺคีสตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  ปญฺจมํ นนฺทกตฺเถราปทานํ (๕๔๕)
     [๑๓๕]   |๑๓๕.๑๔๓| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
      |๑๓๕.๑๔๔| หิตาย สพฺพสตฺตานํ        สุขาย วทตํ วโร
                          อตฺถาย ปุริสาชญฺโญ      ปฏิปนฺโน สเทวเก ฯ
      |๑๓๕.๑๔๕| ยสคฺคปตฺโต สิริมา          กิตฺติวณฺณภโฏ ชิโน
                          ปูชิโต สพฺพโลกสฺส         ทิสา สพฺพา สุวิสฺสุโต ฯ
      |๑๓๕.๑๔๖| อุตฺติณฺณวิจิกิจฺโฉ โส       วีติวตฺตกถํกโถ
                          ปริปุณฺณมนสงฺกปฺโป     ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
      |๑๓๕.๑๔๗| อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส     อุปฺปาเทตา นรุตฺตโม
                          อนกฺขาตญฺจ อกฺขาสิ      อสญฺชาตญฺจ สญฺชนี ฯ
      |๑๓๕.๑๔๘| มคฺคญฺญู มคฺควิทู จ        มคฺคกฺขายี นราสโภ
                          มคฺคสฺส กุสโล สตฺถา      สารถีนํ นรุตฺตโม ฯ
      |๑๓๕.๑๔๙| ตทา มหาการุณิโก          ธมฺมํ เทเสสิ นายโก
                          นิมุคฺเค โมหปงฺกมฺหิ ๑-  สมุทฺธรติ ปาณิโน ฯ
      |๑๓๕.๑๕๐| ภิกฺขุนีนํ โอวทเน             สาวกํ เชฏฺฐสมฺมตํ ๒-
                          วณฺณยํ เอตทคฺคมฺหิ       ปญฺญาเปสิ มหามุนิ ฯ
      |๑๓๕.๑๕๑| ตํ สุตฺวาหํ ปมุทิโต           นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                          โภชยิตฺวา สสงฺฆนฺตํ       ปตฺถยึ ฐานมุตฺตมํ ฯ
      |๑๓๕.๑๕๒| ตทา ปมุทิโต นาโถ         มํ อโวจ มหาอิสิ
                          สุขี ภวสฺสุ ทีฆายุ ๓-       ลจฺฉเสตํ มโนรถํ ฯ
      |๑๓๕.๑๕๓| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๓๕.๑๕๔| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                          นนฺทโก นาม นาเมน      เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
      |๑๓๕.๑๕๕| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ ๔- อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๕.๑๕๖| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ          ชาโต เสฏฺฐิกุเล อหํ
                          สาวตฺถิยํ ปุรวเร              อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
      |๑๓๕.๑๕๗| ปุรปฺปเวเส สุคตํ              ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส
                          เชตารามปฏิคฺคาเห        ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. กามปงฺกมฺหิ ฯ  ม. ยุ. เสฏฺฐสมฺมตํ ฯ  ม. ทีฆาวุ ฯ  ม. ยุ.
@ตาวตึสูปโค อหํ ฯ
      |๑๓๕.๑๕๘| น จิเรเนว กาเลน            อรหตฺตํ อปาปุณึ
                          ตโตหํ ติณฺณสํสาโร        สาสิโต สพฺพทสฺสินา ฯ
      |๑๓๕.๑๕๙| ภิกฺขุนีนํ ธมฺมกถํ            ปริปุจฺฉา กรึ อหํ
                          สาสิตา ตา มยา สพฺพา   อภวึสุ อนาสวา ฯ
      |๑๓๕.๑๖๐| สตานิ ปญฺจนูนานิ          ตทา ตุฏฺโฐ มหาหิโต
                          ภิกฺขุนีนํ โอวทตํ             อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ มํ ฯ
      |๑๓๕.๑๖๑| สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ        ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ
                          สุมุตฺโต สรเวโคว            กิเลสา ฌาปิตา มม ฯ
      |๑๓๕.๑๖๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๕.๑๖๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๕.๑๖๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นนฺทโก เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   นนฺทกตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   ฉฏฺฐํ กาฬุทายิตฺเถราปทานํ (๕๔๖)
     [๑๓๖]   |๑๓๖.๑๖๕| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
      |๑๓๖.๑๖๖| นายกานํ วโร สตฺถา       คุณาคุณวิทู ชิโน
                          กตญฺญูกตเวที จ           ติตฺเถ โยเชติ ปาณิโน ฯ
      |๑๓๖.๑๖๗| สพฺพญฺญู เตน ญาเณน   ตุลยิตฺวา ทยาสโย
                          เทเสติ ปวรํ ธมฺมํ           อนนฺตคุณสญฺจโย ฯ
      |๑๓๖.๑๖๘| ส กทาจิ มหาวีโร           อนนฺตชนตํ สุธี
                          เทเสติ มธุรํ ธมฺมํ           จตุสจฺจูปสญฺหิตํ ฯ
      |๑๓๖.๑๖๙| สุตฺวาน ตํ ธมฺมวรํ           อาทิมชฺฌนฺตโสภนํ
                          ปาณสตสหสฺสานํ          ธมฺมาภิสมโย อหุ ฯ
      |๑๓๖.๑๗๐| นินฺนาทิตา ตทา ภูมิ       คชฺชึสุ จ ปโยธรา
                          สาธุการํ ปวตฺตึสุ           เทวพฺรหฺมนราสุรา ฯ
      |๑๓๖.๑๗๑| อโห การุณิโก สตฺถา      อโห สทฺธมฺมเทสนา
                          อโห ภวสมุทฺทสฺมึ          นิมุคฺเค อุทฺธริ ชิโน ฯ
      |๑๓๖.๑๗๒| เอวํ ๑- สํเวคชาเตสุ        สนรามรพฺรเหฺมสุ
                          กุลปฺปสาทกานคฺคํ        สาวกํ วณฺณยิ ชิโน ฯ
      |๑๓๖.๑๗๓| ตทาหํ หํสวติยา             ชาโตมจฺจกุเล อหุ
                          ปาสาทิโก ทสฺสนีโย      ปหูตธนธญฺญวา ฯ
      |๑๓๖.๑๗๔| หํสารามมุเปจฺจาหํ         วนฺทิตฺวา ตํ ตถาคตํ
                          สุณิตฺวา มธุรํ ธมฺมํ        การํ กตฺวา จ ตาทิโน ฯ
      |๑๓๖.๑๗๕| นิปจฺจ ปาทมูเลหํ           อิมํ วจนมพฺรวึ
                          กุลปฺปสาทกานคฺโค       โย ตว สาสเน มุเน ๒-@เชิงอรรถ:  ม. ปเวทชาเตสุ ฯ  ม. ยุ. โย ตยา สนฺถุโต มุเน ฯ
      |๑๓๖.๑๗๖| ตาทิโสหํ มหาวีร ๑-       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สาสเน
                          ตทา มหาการุณิโก        สิญฺจนฺโตวามเตน มํ ฯ
      |๑๓๖.๑๗๗| อาห มํ ปุตฺต อุตฺติฏฺฐ      ลจฺฉเสตํ มโนรถํ
                          กถํ นาม ชิเน การํ          กตฺวาน วิผโล สิยา ฯ
      |๑๓๖.๑๗๘| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
      |๑๓๖.๑๗๙| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
                          อุทายี นาม นาเมน        เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
      |๑๓๖.๑๘๐| ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา      ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                          เมตฺตจิตฺโต ปริจรึ           ปจฺจเยหิ วินายกํ ฯ
      |๑๓๖.๑๘๑| เตน กมฺมวิปาเกน          เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๖.๑๘๒| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ         รมฺเม กาปิลวตฺถเว
                          ชาโต มหามจฺจกุเล        สุทฺโธทโน มหีปติ ๒- ฯ
      |๑๓๖.๑๘๓| ตทา อชายิ สิทฺธตฺโถ       รมฺเม ลุมฺพินิกานเน
                          หิตาย สพฺพโลกสฺส        สุขาย จ นราสโภ ฯ
      |๑๓๖.๑๘๔| ตทเหว อหํ ชาโต            สห เตเนว วฑฺฒิโต
                          ปิโย สหาโย ทยิโก         วิสฺสฏฺโฐ ๓- นีติโกวิโท ฯ
      |๑๓๖.๑๘๕| เอกูนตึโส วยสา             นิกฺขนฺโต ปพฺพชิตฺถ โส ๔-
                         ฉวสฺสานิ ๕- วินาเมตฺวา  อาสิ พุทฺโธ วินายโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตาทิโสโหมหํ วีร ฯ  ม. ยุ. สุทฺโธทนมหีปเต ฯ  ม. วิยตฺโต ฯ
@ ม. นิกฺขมิตฺวา อคารโต ฯ  ม. ฉพฺพสฺสํ วีตินาเมตฺวา ฯ
      |๑๓๖.๑๘๖| เชตฺวา สเสนกํ มารํ         เขปยิตฺวาน อาสเว
                          ภวณฺณวํ ตริตฺวาน         พุทฺโธ อาสิ สเทวเก ฯ
      |๑๓๖.๑๘๗| อิสิวฺหยํ ปตนํ คนฺตฺวา ๑- วิเนตฺวา ปญฺจวคฺคิเย
                          ตโต วิเนสิ ภควา           คนฺตฺวา คนฺตฺวา ตหึ ตหึ ฯ
      |๑๓๖.๑๘๘| เวเนยฺเย วินยนฺโต โส      สงฺคณฺหนฺโต สเทวกํ
                          อุเปจฺจ มคเธ คิรึ           วิหริตฺถ ตทา ชิโน ฯ
      |๑๓๖.๑๘๙| ตทา สุทฺโธทเนนาหํ       ภูมิปาเลน เปสิโต
                          คนฺตฺวา ทิสฺวา ทสพลํ    ปพฺพชิตฺวารหา อหุํ ฯ
      |๑๓๖.๑๙๐| ตทา มเหสึ ยาจิตฺวา       ปาปยึ กปิลวฺหยํ
                          ตโต ปุราหํ คนฺตฺวาน      ปสาเทสึ มหากุลํ ฯ
      |๑๓๖.๑๙๑| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ      มมาห ปุริสาสโภ ๒-
                          กุลปฺปสาทกานคฺคํ        ปญฺญาเปสิ วินายโก ฯ
      |๑๓๖.๑๙๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๖.๑๙๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๖.๑๙๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา กาฬุทายี เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  กาฬุทายิตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิสิวฺหยํ คมิตฺวาน ฯ  ม. มํ. มหาปริสาย โส ฯ
                                    สตฺตมํ อภยตฺเถราปทานํ (๕๔๗)
     [๑๓๗]   |๑๓๗.๑๙๕| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺเมสุ ปารคู ๑-
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
      |๑๓๗.๑๙๖| สรณาคมเน เกจิ ๒-        นิเวเสสิ ตถาคโต
                          เกจิ ๓- สีเล นิเวเสสิ       ทสกมฺมปถุตฺตเม ฯ
      |๑๓๗.๑๙๗| เทติ กสฺสจิ โส ธีโร          สามญฺญผลมุตฺตมํ
                          สมาปตฺตี ตถา อฏฺฐ       ติสฺโส วิชฺชา ปเวจฺฉติ ฯ
      |๑๓๗.๑๙๘| ฉฬภิญฺญาสุ โยเชติ        กญฺจิ สตฺตํ นรุตฺตโม
                          เทติ กสฺสจิ โส นาโถ      จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ฯ
      |๑๓๗.๑๙๙| โพธเนยฺยํ ปชํ ทิสฺวา       อสงฺเขยฺเยปิ โยชเน
                          ขเณน อุปคนฺตฺวาน        วิเนติ นรสารถิ ฯ
      |๑๓๗.๒๐๐| ตทาหํ หํสวติยํ               อโหสึ พฺราหฺมณตฺรโช
                          ปารคู สพฺพเวทานํ         เวยฺยากรณสมฺมโต ฯ
      |๑๓๗.๒๐๑| นิรุตฺติยา จ กุสโล           นิฆณฺเฑ ๔- จ วิสารโท
                          ปทโก เกฏุภวิทู             ฉนฺโทวิจิตฺตโกวิโท ๕- ฯ
      |๑๓๗.๒๐๒| ชงฺฆวิหารํ วิจรํ               หํสารามํ อุเปจฺจหํ
                          อทฺทสํ ปวรํ ๖- เสฏฺฐํ      มหาชนปุรกฺขตํ ฯ
      |๑๓๗.๒๐๓| เทเสนฺตํ วิรชํ ธมฺมํ          ปจฺจนิกมตี อหํ
                          อุเปตฺวา ตสฺส วากฺยานิ ๗-   สุตฺวาน วิมลานหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จกฺขุมา ฯ ๒-๓ ม. กิญฺจิ ฯ ยุ. กญฺจิ ฯ  ม. นิฆณฺฏุมฺหิ ฯ ยุ.
@นิฆณฺเฏ ฯ  ม. ยุ. ...วิจิติโกวิโท ฯ  ม. วรทํ ฯ ยุ. วทตํ ฯ  ม. กลฺยาณํ ฯ
      |๑๓๗.๒๐๔| พฺยาหตํ ปุนรุตฺตํ วา       อปตฺถํ วา นิรตฺถกํ
                          นาทฺทสํ ตสฺส มุนิโน      ตโต ปพฺพชิโต อหํ ฯ
      |๑๓๗.๒๐๕| น จิเรเนว กาเลน            สพฺพตฺถาปิ วิสารโท ๑-
                          นิปุเณ พุทฺธวจเน          อโหสึ คณิสมฺมโต ๒- ฯ
      |๑๓๗.๒๐๖| ตทา จตสฺโส คาถาโย      คนฺถยิตฺวา สุพฺยญฺชนา
                          สนฺถวิตฺวา ติโลกคฺคํ      เทสยิสฺสํ ทิเน ทิเน ฯ
      |๑๓๗.๒๐๗| วิรตฺโตสิ มหาวีโร            สํสาเร สภเย วสํ
                          กรุณาย น นิพฺพายิ        ตโต การุณิโก มุนิ ฯ
      |๑๓๗.๒๐๘| ปุถุชฺชโนว โย สตฺโต ๓-   น กิเลสวโส อหุ
                          สมฺปชาโน สติยุตฺโต       ตสฺมา เอโส อจินฺติโย ฯ
      |๑๓๗.๒๐๙| ทุพฺพลานิ กิเลสานิ         ยสฺสาสยคตานิ เม
                          ญาณคฺคิปริทฑฺฒานิ     น ขียึสุ ตทพฺภุตํ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๐| โย สพฺพโลกสฺส ครุ        โลเก ๔- ยสฺส ตถา ครุ
                          ตถาปิ โลกาจริโย          โลโก ตสฺสานุวตฺตโก ฯ
      |๑๓๗.๒๑๑| เอวมาทีหิ สมฺพุทฺธํ         กิตฺตยึ ๕- ธมฺมเทสนํ
                          ยาวชีวํ กริตฺวาน            คโต สคฺคํ ตโต จุโต ฯ
      |๑๓๗.๒๑๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ พุทฺธมภิกิตฺตยึ
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        กิตฺตนาย อิทํ ผลํ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๓| เทวโลเก มหารชฺชํ          ทิพฺพานุโภสหนฺตทา ๖-
                          จกฺกวตฺติมหารชฺชํ          พหุโสนุภวึ อหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพสตฺตวิสารโท ฯ ยุ. สพฺพสตฺถวิสารโท ฯ  ม. คุณิสมฺมโต ฯ
@ ม. สนฺโต ฯ  ม. ยุ. โลโก ฯ  ม. ยุ. กิตฺตยํ ฯ  ม. ปาเทสึ
@กญฺจนคฺคิยํ ฯ ยุ. รชฺชปาเทสิ กญฺจยํ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๔| ทุเว ภเว ปชายามิ          เทวตฺเต อถ มานุเส
                          อญฺญํ คตึ น ชานามิ      กิตฺตนาย อิทํ ผลํ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๕| ทุเว กุเล ปชายามิ          ขตฺติเย อถ พฺราหฺมเณ
                          นีเจ กุเล น ชานามิ        กิตฺตนาย อิทํ ผลํ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๖| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ         คิริพฺพชปุรุตฺตเม
                          รญฺโญหํ พิมฺพิสารสฺส    ปุตฺโต นาเมน จาภโย ฯ
      |๑๓๗.๒๑๗| ปาปมิตฺตวสํ คนฺตฺวา       นิคณฺเฐน สโมหิโต ๑-
                          เปสิโต นาฏปุตฺเตน        พุทฺธเสฏฺฐํ อุเปจฺจหํ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๘| ปุจฺฉิตฺวา นิปุณํ ปญฺหํ     สุตฺวา พฺยากรณุตฺตมํ
                          ปพฺพชิตฺวาน น จิรํ         อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
      |๑๓๗.๒๑๙| กิตฺตยิตฺวา ชินวรํ            กิตฺติโต โหมิ สพฺพทา
                          สุคนฺธเทหวทโน            อาสึ สุขสมปฺปิโต ฯ
      |๑๓๗.๒๒๐| ติกฺขหาสลหุปฺปญฺโญ     มหาปญฺโญ ตเถวหํ
                          วิจิตฺตปฏิภาโณ จ          ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา ฯ
      |๑๓๗.๒๒๑| อภิตฺถวิตฺวา ปทุมุตฺตราหํ
                          ปสนฺนจิตฺโต อสมํ สยมฺภุํ
                          นาคจฺฉิ กปฺปานิ อปายภูมึ
                          สตํสหสฺสานิ ผเลน ตสฺส ฯ
      |๑๓๗.๒๒๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิโมหิโต ฯ
      |๑๓๗.๒๒๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๗.๒๒๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา อภโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                     อภยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              อฏฺฐมํ โลมสติยตฺเถราปทานํ ๑- (๕๔๘)
     [๑๓๘]   |๑๓๘.๒๒๕| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป   พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน      อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
      |๑๓๘.๒๒๖| ตทาหํ จนฺทโน เจว         ปพฺพชิตฺวาน สาสเน
                          อาปาณโกฏิยํ ๒- กมฺมํ  ปูรยิตฺวาน สาสเน ฯ
      |๑๓๘.๒๒๗| ตโต จุตา สนฺตุสิตํ          อุปปนฺนา อุโภ มยํ
                          ตตฺถ ทิพฺเพหิ นจฺเจหิ     คีเตหิ วาทิเตหิ จ ฯ
      |๑๓๘.๒๒๘| รูปาทิทสหงฺเคหิ             อภิโภตฺวาน เสสเก
                          ยาวตายุํ วสิตฺวาน         อนุโภตฺวา ๓- มหาสุขํ ฯ
      |๑๓๘.๒๒๙| ตโต จวิตฺวา ติทสํ           จนฺทโน อุปปชฺชถ
                          อหํ กปิลวตฺถุสฺมึ           อชายึ ๔- สากิยตฺรโช ฯ
      |๑๓๘.๒๓๐| ยทา อุทายิเถเรน           อชฺฌิฏฺโฐ โลกนายโก
                          อนุกมฺปิย สกฺยานํ         อุเปสิ กปิลวฺหยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โสมสกงฺกิยตฺ... ฯ  ม. ยุ. อาปาณโกฏิกํ ธมฺมํ ฯ  ยุ.
@อนุโภม ฯ  ยุ. อโหสึ ฯ
      |๑๓๘.๒๓๑| ตทาติมานิโน สกฺยา       น พุทฺธสฺส คุณญฺญุโน
                          ปณมนฺติ น สมฺพุทฺธํ      ชาติถทฺธา อนาทรา ฯ
      |๑๓๘.๒๓๒| เตสํ สงฺกปฺปมญฺญาย     อากาเส จงฺกมิ ชิโน
                          ปชฺชุนฺโน วิย วสฺสิตฺถ     ปชฺชลิตฺถ ยถา สิขี ฯ
      |๑๓๘.๒๓๓| ทสฺเสตฺวา รูปมตุลํ          ปุน อนฺตรธายถ
                          เอโกปิ หุตฺวา พหุธา      อโหสิ ปุนเรกโก ฯ
      |๑๓๘.๒๓๔| อนฺธการํ ปกาสญฺจ        ทสฺสยิตฺวา อเนกธา
                          ปาฏิเหรํ กริตฺวาน          วินยิ ญาตเก มุนิ ฯ
      |๑๓๘.๒๓๕| จาตุทฺทีโป มหาเมโฆ      ตาวเทว ปวสฺสถ ๑-
                          ตทา หิ ชาตกํ พุทฺโธ      เวสฺสนฺตรมเทสยิ ฯ
      |๑๓๘.๒๓๖| ตทา เต ขตฺติยา สพฺเพ    นิหนฺตฺวา ชาติชํ มทํ
                          อุเปสุํ สรณํ พุทฺธํ           อาห สุทฺโธทโน ตทา ฯ
      |๑๓๘.๒๓๗| อิทํ ตติยํ ตว ภูริปญฺญ
                          ปาทานิ วนฺทามิ สมนฺตจกฺขุ
                          ยทา หิ ชาโต ปฐวี ปกมฺปยิ
                          ยทา จ ตํ นชฺชหิ ชมฺพุฉายา ฯ
      |๑๓๘.๒๓๘| ตทา พุทฺธานุภาวนฺตํ      ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส
                          ปพฺพชิตฺวาน ตตฺเถว       นิวสึ มาตุปูชโก ฯ
      |๑๓๘.๒๓๙| จนฺทโน เทวปุตฺโต มํ       อุปคนฺตฺวา อปุจฺฉถ ๒-
                          ภทฺเทกรตฺตสฺส ตทา      สงฺเขปวิตฺถารํ นยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สมฺปวสฺสถ ฯ  ม. อุปคนฺตฺวานุปุจฺฉถ ฯ ยุ. อุปคนฺตฺวานุรญฺชถ ฯ
      |๑๓๘.๒๔๐| โจทิโตหํ ตทา เตน         อุเปจฺจ นรนายกํ
                          ภทฺเทกรตฺตํ สุตฺวาน       สํวิคฺโค วนมามโก ฯ
      |๑๓๘.๒๔๑| ตทา  มาตรมาปุจฺฉิ        วเน วจฺฉามิ เอกโก
                          สุขุมาโลติ เม มาตา       วารยิ ๑- เต ตทา วจํ ฯ
      |๑๓๘.๒๔๒| สพฺพํ ๒- กุสํ โปฏกิลํ      อุสีรํ มุญฺชปพฺพชํ
                          อุรสา ปนุทิสฺสามิ          วิเวกมนุพฺรูหยํ ฯ
      |๑๓๘.๒๔๓| ตทา วนํ ปวิฏฺโฐหํ           สริตฺวา ชินสาสนํ
                          ภทฺเทกรตฺตโมวาทํ         อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
      |๑๓๘.๒๔๔| อตีตํ นานฺวาคเมยฺย        นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ
                          ยทตีตมฺปหีนนฺตํ           อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ ฯ
      |๑๓๘.๒๔๕| ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ  ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ
                          อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ            ตํ วิทฺธา อนุพฺรูหเย ฯ
      |๑๓๘.๒๔๖| อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ        โก ชญฺญา มรณํ สุเว
                          น หิ โน สงฺครนฺเตน        มหาเสเนน มจฺจุนา ฯ
      |๑๓๘.๒๔๗| เอวํ วิหาริมาตาปึ            อโหรตฺตมตนฺทิตํ
                          ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ        สนฺโต อาจิกฺขเต มุนิ ฯ
      |๑๓๘.๒๔๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๘.๒๔๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วารยี ตํ ฯ ยุ. ธารยึ เต ฯ  ม. กาสํ ฯ ยุ. ทพฺพํ ฯ
      |๑๓๘.๒๕๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โลมสติโย เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   โลมสติยตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                     นวมํ วนวจฺฉตฺเถราปทานํ (๕๔๙)
     [๑๓๙]   |๑๓๙.๒๕๑| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป        พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
      |๑๓๙.๒๕๒| ตทาหํ ปพฺพชิตฺวาน        ตสฺส พุทฺธสฺส สาสเน
                          ยาวชีวํ จริตฺวาน            พฺรหฺมจรํ ๑- ตโต จุโต ฯ
      |๑๓๙.๒๕๓| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๓๙.๒๕๔| ตโต จุโต อรญฺญมฺหิ       กโปโต อาสหํ ตหึ
                          วสเต คุณสมฺปนฺโน        ภิกฺขุ ฌานรโต สทา ฯ
      |๑๓๙.๒๕๕| เมตฺตจิตฺโต การุณิโก       สทา ปมุทิตานโน
                          อุเปกฺขโก มหาวีโร         อปฺปมญฺญาสุ โกวิโท ฯ
      |๑๓๙.๒๕๖| วินีวรณสงฺกปฺโป            สพฺพสตฺตหิตาสโย
                          วิสฺสฏฺโฐ น จิเรนาสึ       ตสฺมึ สุคตสาวเก ฯ
      |๑๓๙.๒๕๗| อุเปจฺจ ปาทมูลมฺหิ         นิสินฺนสฺส ตทาสฺสเม
                          กทาจิ อามิสํ ๒- เทติ     ธมฺมํ เทเสสิ เจกทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺรหฺมจารํ ฯ ยุ. พฺรหฺมเจรํ ฯ  ม. สามิสํ ฯ
      |๑๓๙.๒๕๘| ตทา วิปุลเปเมน            อุปาสิตฺวา ชินตฺรชํ
                          ตโต จุโต คโต สคฺคํ       ปวาโส สฆรํ ยถา ฯ
      |๑๓๙.๒๕๙| สคฺคา จุโต มนุสฺเสสุ       นิพฺพตฺโต ปุญฺญกมฺมุนา
                          อคารํ ฉฑฺฑยิตฺวาน        ปพฺพชึ พหุโส อหํ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๐| สมโณ ตาปโส ทิโช ๑-    ปริพฺพาโช ตเถวหํ
                          หุตฺวา วสึ อรญฺญมฺหิ     อเนกสตโย ๒- อหํ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๑| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ        รมฺเม กาปิลวตฺถเว
                          วจฺฉโคตฺโต ทิโช ตสฺส     ชายาย อหโมกฺกมึ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๒| มาตุ เม โทหโฬ อาสิ      ติโรกุจฺฉิคตสฺส เม
                          ชายมานสมีปมฺหิ          วนวาสาย นิจฺฉโย ฯ
      |๑๓๙.๒๖๓| ตโต เม อชนิ มาตา        รมณีเย วนนฺตเร
                          คพฺภโต นิกฺขมนฺตํ มํ      กาสาเยน ปฏิคฺคหุํ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๔| ตโต กุมาโร สิทฺธตฺโถ      ชาโต สกฺยกุลทฺธโช
                          ตสฺส มิตฺโต ปิโย อาสึ    สํวิสฺสฏฺโฐ สุมานิโย ๓- ฯ
      |๑๓๙.๒๖๕| สตฺตสาเรหิ นิกฺขนฺเต ๔-  โอหาย วิปุลํ ยสํ
                          อหํปิ ปพฺพชิตฺวาน        หิมวนฺตํ อุปาคมึ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๖| วนาลยํ ภาวนิยํ             กสฺสปํ ธุตวาทกํ ๕-
                          ทิสฺวา สุตฺวา ชินุปฺปาทํ   อุเปสึ นรสารถึ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๗| โส เม ธมฺมํ อเทเสสิ       สพฺพตฺถํ สมฺปกาสยํ
                          ตโตหํ ปพฺพชิตฺวาน       วนเมว ปุโนกฺกมํ ๖-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิปฺโป ฯ  ม. ยุ. อเนกสตโส ฯ  ยุ. สุมานิโค ฯ
@ ม. นิกฺขนฺโต ฯ  ม. ธุตวาทิกํ ฯ  ม. ปุนาคมํ ฯ ยุ. ปุนาคมึ ฯ
      |๑๓๙.๒๖๘| ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรํ         ฉฬภิญฺญา อปสฺสยึ
                           อโห สุลทฺธลาโภมฺหิ     สุมิตฺเตนานุกมฺปิโต ฯ
      |๑๓๙.๒๖๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๓๙.๒๗๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๓๙.๒๗๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา วนวจฺโฉ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                วนวจฺฉตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ทสมํ จูฬสุคนฺธตฺเถราปทานํ (๕๕๐)
     [๑๔๐]   |๑๔๐.๒๗๒| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
      |๑๔๐.๒๗๓| อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺโน     พตฺตึสวรลกฺขโณ
                          พฺยามปฺปภาปริวุโต       รํสิชาลสโมคโต ๑- ฯ
      |๑๔๐.๒๗๔| อสฺสาเสตา ยถา จนฺโท   สุริโยว ปภงฺกโร
                          นิพฺพาเปตา ยถา เมโฆ   สาคโรว คุณากโร ฯ
      |๑๔๐.๒๗๕| ธรณีริว สีเลน                หิมวาว สมาธินา
                          อากาโส วิย ปญฺญาย    อสงฺโค อนิโล ยถา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. รํสิชาลสโมตฺถโฏ ฯ ยุ. รํสิชาลสโมตโต ฯ
      |๑๔๐.๒๗๖| ตทาหํ พาราณสิยํ          อุปปนฺโน มหากุเล
                         ปหูตธนธญฺญสฺมึ           นานารตนสญฺจเย ฯ
      |๑๔๐.๒๗๗| มหตา ปริวาเรน             นิสินฺนํ โลกนายกํ
                         อุเปจฺจ ธมฺมมสฺโสสึ       อมตํว ๑- มโนรหํ  ๒- ฯ
      |๑๔๐.๒๗๘| ทฺวตฺตึสลกฺขณธโร          สุนกฺขตฺโตว จนฺทิมา
                          อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺโน    สาลราชาว ผุลฺลิโต ฯ
      |๑๔๐.๒๗๙| รํสิชาลปริกฺขิตฺโต           ทิตฺโตว กนกาจโล
                          พฺยามปฺปภาปริวุโต       สตรํสีว ๓- ทิวากโร ฯ
      |๑๔๐.๒๘๐| โสณฺณานโน ชินวโร       รมฺมณีว ๔- สิลุจฺจโย
                          กรุณาปุณฺณหทโย        คุเณน ๕- วิย สาคโร ฯ
      |๑๔๐.๒๘๑| โลกวิสฺสุตกิตฺติ จ           สิเนรุว นคุตฺตโม
                          ยสสา วิตโต ธีโร           อากาสสทิโส มุนิ ฯ
      |๑๔๐.๒๘๒| อสงฺคจิตฺโต สพฺพตฺถ      อนิโล วิย นายโก
                          ปติฏฺฐา สพฺพภูตานํ      มหีว มุนิ สตฺตโม ฯ
      |๑๔๐.๒๘๓| อนูปลิตฺโต โลเกน          โตเยน ปทุมํ ยถา
                          กุวาทคจฺฉทหโน           อคฺคิกฺขนฺโธว โส ๖- วสิ ฯ
      |๑๔๐.๒๘๔| อคโท วิย สพฺพตฺถ         กิเลสวิสนาสโก
                          คนฺธมาทนเสโลว          คุณคนฺธวิภูสิโต ฯ
      |๑๔๐.๒๘๕| คุณานํ อากโร ธีโร         รตนานํว สาคโร
                          สินฺธุว ๗- จ นราชญฺโญ ๘- กิเลสมลหารโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อมตํ จ ฯ  ม. มโนหรํ ฯ  ยุ. สรสฺมึว ฯ  ม. สมณีว ฯ
@ ยุ. วิวทฺโธ ฯ  ม. ยุ. โสภสิ ฯ  ยุ. สินฺธว ว ฯ  ม. วนราชีนํ ฯ
      |๑๔๐.๒๘๖| วิชยีว มหาโยโธ             มารเสนาปฺปมทฺทโน ๑-
                          จกฺกวตฺตีว โส ราชา       โพชฺฌงฺครตนิสฺสโร ฯ
      |๑๔๐.๒๘๗| มหาภิสกฺกสงฺกาโส        โทสพฺยาธิติกิจฺฉโก
                          สลฺลกตฺโต ยถา เสฏฺโฐ ๒- ทิฏฺฐิคณฺฑวิผาลโก ฯ
      |๑๔๐.๒๘๘| โส ตทา โลกปชฺโชโต      สนรามรสกฺกโต
                          ปริสาสุ นราทิจฺโจ          ธมฺมํ เทสยเต ชิโน ฯ
      |๑๔๐.๒๘๙| ทานํ ทตฺวา มหาโภโค     สีเลน สุคตูปโค
                          ภาวนาย จ นิพฺพาติ      อิจฺเจวมนุสาสถ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๐| เทสนนฺตํ มหสฺสาทํ        อาทิมชฺฌนฺตโสภนํ
                          สุณนฺติ ปริสา สพฺพา     อมตํว มหารสํ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๑| สุตฺวา สุมธุรํ ธมฺมํ          ปสนฺโน ชินสาสเน
                          สุคตํ สรณํ คนฺตฺวา        ยาวชีวํ นมสฺสหํ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๒| มุนิโน คนฺธกุฏิยา          อุพฺพฏฺเฏสึ ๓- ตทา มหึ
                          จตุชฺชาเตน คนฺเธน        มาเส อฏฺฐ ทิเน สฺวหํ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๓| ปณิธาย สุคนฺธนฺตํ ๔-    สรีรสฺส วิคนฺธิโน
                          ตทา ชิโน วิยากาสิ        สุคนฺธตนุลาภิตํ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๔| โยยํ คนฺธกุฏิภูมึ            คนฺเธน อุพฺพโฏ ๕- สกึ
                          เตน กมฺมวิปาเกน         อุปปนฺโน ยหึ ตหึ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๕| สุคนฺธเทโห สพฺพตฺถ      ภวิสฺสติ อยํ นโร
                          คุณคนฺธายุโต หุตฺวา      นิพฺพายิสฺสตินาสโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มารเสนาวมทฺทโน ฯ  ม. เวชฺโช ฯ  ม. โอปุญฺเชสึ ฯ
@ยุ. โอปุญฺเฉสิ ฯ  ม. สุคนฺธตฺตํ ฯ  ม. ยุ. คนฺเธโนปุญฺชเต ฯ
      |๑๔๐.๒๙๖| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๗| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ         ชาโต วิปฺปกุเล อหํ
                          คพฺภํ เม วสโต มาตา     เทเหนาสิ สุคนฺธิกา ฯ
      |๑๔๐.๒๙๘| ยทา จ มาตุกุจฺฉิมฺหา      นิกฺขมามิ ตทา ปุรํ ๑-
                          สาวตฺถิ สพฺพคนฺเธหิ      วาสิตา วิย วายถ ฯ
      |๑๔๐.๒๙๙| ปุปฺผวสฺสญฺจ สุรภิ          ทิพฺพคนฺธํ มโนรมํ
                          ธูปานิ จ มหคฺฆานิ         อุปวายึสุ ตาวเท ฯ
      |๑๔๐.๓๐๐| เทวา จ สพฺพคนฺเธหิ       ธูปปุปฺเผหิ ตํ ฆรํ
                          วาสยึสุ สุคนฺเธน            ยสฺมึ ชาโต อหํ ฆเร ฯ
      |๑๔๐.๓๐๑| ยทา จ ตรุโณ ภทฺโท       ปฐเม โยพฺพเน ฐิโต
                          ตทา เสสํ ๒- สปริสํ        วิเนตฺวา นรสารถิ ฯ
      |๑๔๐.๓๐๒| เตหิ สพฺเพหิ สหิโต ๓-    สาวตฺถิปุรมาคโต
                          ตทา พุทฺธานุภาวนฺตํ      ทิสฺวา ปพฺพชิโต อหํ ฯ
      |๑๔๐.๓๐๓| สีลํ สมาธิปญฺญญฺจ        วิมุตฺติญฺจ อนุตฺตรํ
                          ภาเวตฺวา จตุโร ธมฺเม     ปาปุณึ อาสวกฺขยํ ฯ
      |๑๔๐.๓๐๔| ยทา ปพฺพชิโต จาหํ        ยทา จ อรหํ ๔- อหํ
                          นิพฺพายิสฺสํ ยทา จาหํ    คนฺธวสฺโส ตทา อหุ ฯ
      |๑๔๐.๓๐๕| สรีรคนฺโธ จ เสฏฺโฐติเสติ ๕- เม
                           มหารหํ จนฺทนํ จมฺปกุปฺปลํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปุรี ฯ  ม. ยุ. เสลํ ฯ  ม. ปริวุโต ฯ  ม. อรหา อหุํ ฯ
@ ม. สทาติเสติ เม ฯ
                          ตเถว คนฺเธ อิตเร จ สพฺพโส ๑-
                          ปสยฺห วายามิ คโต ยหึ ตหึ ฯ
      |๑๔๐.๓๐๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสโว ฯ
      |๑๔๐.๓๐๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๔๐.๓๐๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
          อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา จูฬสุคนฺโธ เถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   จูฬสุคนฺธตฺเถรสฺส อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                        ภทฺทิโย เรวโต เถโร          มหาลาภี จ สีวลี
                        วงฺคีโส นนฺทโก เจว          กาฬุทายี ตถาภโย ฯ
                        โลมโส วนวจฺโฉ จ           สุคนฺโธ ทสโม กโต
                        ตีณิ คาถาสตา ตตฺถ         โสฬสา จ ตทุตฺตริ ฯ
                                      ภทฺทิยวคฺโค ปญฺจปญฺญาโส ฯ
                                               อถ วคฺคุทฺทานํ
                        กณิการวฺหโย วคฺโค          ผลโท ติณทายโก
                        กจฺจาโน ภทฺทิโย วคฺโค     คาถาโย คณิตา วสา ๒-@เชิงอรรถ:  ยุ. สพฺพโต ฯ  ม. จิมา ฯ ยุ. วิห ฯ
                        นว คาถาสตานิ จ            จตุราสีติเมว จ
                        ฉปญฺญาสํ ปญฺจสตา       อปทานา ปกาสิตา ฯ
                        สห อุทฺทานคาถาหิ          ฉ สหสฺสานิ โหนฺติมา
                        เทฺว สตานิ จ คาถานํ        อฏฺฐารส ตทุตฺตริ ฯ
          เอตฺตาวตา พุทฺธาปทานญฺจ ปจฺเจกพุทฺธาปทานญฺจ เถราปทานญฺจ
                                                 สมตฺตานิ ฯ
                                            ------------------
                                                เถรีอปทานํ
                                            ปฐโม สุเมธาวคฺโค
                                      ปฐมํ สุเมธาเถริยาปทานํ (๑)
                                       อถ เถริกาปทานานิ สุณาถ
     [๑๔๑]   |๑๔๑.๑| ภควติ  โกนาคมเน     สงฺฆารามมฺหิ นิเวสมฺหิ ๑-
                     สขิโย ติสฺโส ชนิโย              วิหารทานํ อทมฺหเส ๒- ฯ
      |๑๔๑.๒| ทสกฺขตฺตุํ สตกฺขตฺตุํ              [๓]- สตานํ จ สตกฺขตฺตุํ
                     เทเวสุ อุปปชฺชิมฺห               โก วาโท มานุเส ภเว ฯ
      |๑๔๑.๓| เทเวสุ มหิทฺธิกา หุตฺวา ๔-    มานุสกมฺหิ โก วาโท
                     สตฺตรตนสฺส มเหสี              อิตฺถีรตนํ อหํ ภวึ ฯ
      |๑๔๑.๔| ตตฺถ ๕- สญฺจิตํ กุสลํ           สุสมิทฺธกุลปฺปชา
                     ธนญฺชานี จ เขมา จ            อหํปิจ ตโย ชนา ฯ
      |๑๔๑.๕| อารามํ สุกตํ กตฺวา              สพฺพาวยวมณฺฑิตํ
                     พุทฺธปฺปมุขสงฺฆสฺส             นิยฺยาเทตฺวา ปโมทิตา ฯ
      |๑๔๑.๖| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ             ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
                     เทเวสุ อคฺคตํ ปตฺตา            มนุสฺเสสุ ตเถว จ ฯ
      |๑๔๑.๗| อิมสฺมึเยว กปฺปสฺมึ              พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                     กสฺสโป นาม นาเมน           อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นวนิเวสมฺหิ ฯ  ม. ยุ. อทาสิมฺห ฯ  ม. ทสสตกฺขตฺตุํ ฯ
@ ม. ยุ. อหุมฺหา ฯ  ม. อิธ สญฺจิตกุสลา ฯ ยุ. อิธ สญฺจิตา กุสลํ ฯ
      |๑๔๑.๘| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส             ตทา อาสิ นริสฺสโร
                     กาสิราชา กิกี นาม              พาราณสีปุรุตฺตเม ฯ
      |๑๔๑.๙| ตสฺสาสุํ สตฺต ธีตโร               ราชกญฺญา สุเข ฐิตา
                     พุทฺธุปฏฺฐานนิรตา              พฺรหฺมจริยํ จรึสุ ตา ฯ
      |๑๔๑.๑๐| ตาสํ สหายิกา หุตฺวา          สีเลสุ สุสมาหิตา
                       ทตฺวา ทานานิ สกฺกจฺจํ       อคาเรว วตฺตํ จรึ ฯ
      |๑๔๑.๑๑| เตน กมฺเมน สุกเตน           เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ            ตาวตึสูปคา อหํ ฯ
      |๑๔๑.๑๒| ตโต จุตา ยามาสคฺคํ ๑-      ตโตหํ ตุสิตํ คตา
                       ตโต จ นิมฺมานรตึ             วสวตฺติปุรํ คตา ๒- ฯ
      |๑๔๑.๑๓| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ           ปุญฺญกมฺมสมาหิตา
                       ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ            มเหสิตฺตมการยึ ฯ
      |๑๔๑.๑๔| ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต          ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ
                       มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ           มเหสิตฺตมการยึ ฯ
      |๑๔๑.๑๕| สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน          เทเวสุ มานุเสสุ จ
                       สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา        เนกชาตีสุ สํสรึ ฯ
      |๑๔๑.๑๖| โส เหตุ จ โส ปภโว            ตํ ๓- มูลํ สาสเน ขมํ
                       ตํ ปฐมํ สโมธานํ               ตํ ธมฺมรตาย นิพฺพุตํ ๔- ฯ
      |๑๔๑.๑๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ยามมคํ ฯ  ม. ยุ. ตโต ฯ  ยุ. ตํ มูลํ สา จ สาสเน ขนฺติ ฯ
@ ม. ยุ. นิพฺพานํ ฯ
      |๑๔๑.๑๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส ๑- สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๔๑.๑๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
         อิตฺถํ สุทํ สุเมธา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   สุเมธาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ทุติยํ เมขลทายิกาเถริยาปทานํ (๒)
     [๑๔๒]   |๑๔๒.๒๐| สิทฺธตฺถสฺส ภควโต   ถูปการมกาสหํ ๒-
                        เมขลิกา มยา ทินฺนา        นวกมฺมสฺส สตฺถุโน ฯ
      |๑๔๒.๒๑| นิฏฺฐิเต จ มหาถูเป            เมขลํ ปุนทาสหํ
                        โลกนาถสฺส มุนิโน           ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ ฯ
      |๑๔๒.๒๒| จตุนวุเต อิโต กปฺเป           เมขลํ อททึ ตทา ๓-
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ถูปการสฺสิทํ ผลํ ฯ
      |๑๔๒.๒๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
      |๑๔๒.๒๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๔๒.๒๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มม พุทฺธสฺส... ฯ  ม. ถูปการาปิกา อหุํ ฯ ยุ. ถูปํ การาปิตา อหํ ฯ
@ ม. ยุ. ยํ เมขลมทํ ตทา ฯ
         อิตฺถํ สุทํ เมขลทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 เมขลทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ตติยํ มณฺฑปทายิกาเถริยาปทานํ (๓)
     [๑๔๓]   |๑๔๓.๒๖| โกนาคมนพุทฺธสฺส   มณฺฑโป การิโต มยา
                        ถูปญฺจ ๑- ปวรมทํ           พุทฺธสฺส โลกพนฺธุโน ฯ
      |๑๔๓.๒๗| ยํ ยํ ชนปทํ ยามิ               นิคเม ราชธานิโย
                        สพฺพตฺถ ปูชิตา โหมิ         ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํ ฯ
      |๑๔๓.๒๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
      |๑๔๓.๒๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๔๓.๓๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ มณฺฑปทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               มณฺฑปทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    จตุตฺถํ สงฺกมนทาเถริยาปทานํ ๒- (๔)
     [๑๔๔]   |๑๔๔.๓๑| โกณฺฑญฺญสฺส ๓- ภควโต  โลกเชฏฺฐสฺส ตาทิโน
                        รถิยํ ปฏิปนฺนสฺส              ตารยนฺตสฺส ปาณิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ธุวํ ติจีวรํ ทาสึ ฯ ยุ. ธุวญฺจ จีวรมทํ ฯ  ม. สงฺกมนตาเถริยาปทานํ ฯ
@ ม. วิปสฺสิสฺส ฯ
      |๑๔๔.๓๒| ฆรโต นิกฺขมิตฺวาน            อวกุชฺช ๑- นิปชฺชหํ
                        อนุกมฺปโก โลกเชฏฺโฐ ๒- สิรสิ อกฺกมิ ตทา ๓- ฯ
      |๑๔๔.๓๓| อกฺกมิตฺวาน สิรสิ              อคมา โลกนายโก
                        เตน จิตฺตปฺปสาเทน         ตุสิตํ อคมาสหํ ฯ
      |๑๔๔.๓๔| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ         ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
      |๑๔๔.๓๕| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๔๔.๓๖| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ สงฺกมนทา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 สงฺกมนทาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ปญฺจมํ นฬมาลิกาเถริยาปทานํ (๕)
     [๑๔๕]   |๑๔๕.๓๗| จนฺทภาคานทีตีเร    อโหสึ กินฺนรี ตทา
                        อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ             สยมฺภุํ อปราชิตํ ฯ
      |๑๔๕.๓๘| ปสนฺนจิตฺตา สุมนา           เวทชาตา กตญฺชลี
                        นฬมาลํ คเหตฺวาน          สยมฺภุํ อภิปูชยึ ฯ
      |๑๔๕.๓๙| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา กินฺนรีเทหํ           อคจฺฉึ ติทสํ คณํ ๔-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อวกุชฺชา ฯ  ม. โลกนาโถ ฯ  ม. มม ฯ  ม. คตึ ฯ
      |๑๔๕.๔๐| ฉตฺตึสเทวราชูนํ                มเหสิตฺตมการยึ
                        ทสนฺนํ จกฺกวตฺตีนํ           มเหสิตฺตมการยึ ฯ
                        เวทยิตฺวาน กุสลํ ๑-         ปพฺพชึ อนคาริยํ
      |๑๔๕.๔๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา ๒- สพฺเพ สมูหตา
                        สพฺพาสวา ปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
      |๑๔๕.๔๒| จตุนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
      |๑๔๕.๔๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
      |๑๔๕.๔๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๔๕.๔๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
          อิตฺถํ สุทํ นฬมาลิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 นฬมาลิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                           ฉฏฺฐํ เอกปิณฺฑปาตทายิกาเถริยาปทานํ (๖)
     [๑๔๖]   |๑๔๖.๔๖| นคเร พนฺธุมติยา     พนฺธุมา นาม ขตฺติโย
                        ตสฺส รญฺโญ อหํ ๔- ภริยา   เอกจฺจํ วาทยามหํ ๕-@เชิงอรรถ:  ม. สํเวเชตฺวาน เม จิตฺตํ ฯ ยุ. สํเวทยิตฺวา กุสลํ ฯ  ยุ. ภวา สงฺฆาฏิตา มมํ ฯ
@ ยุ. ตีณินฬมาลิกา ฯ  ม. สพฺพตฺถ อหุํ ฯ  ม. ยุ. จารยามหํ ฯ
      |๑๔๖.๔๗| รโหคตา นิสีทิตฺวา            เอวํ จินฺเตสหํ ตทา
                        อาทาย คมนียํ หิ            กุสลํ นตฺถิ เม กตํ ฯ
      |๑๔๖.๔๘| มหาภิตาปํ กฏุกํ ๑-          โฆรรูปํ สุทารุณํ
                        นิรยํ นูน คจฺฉามิ             เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย ฯ
      |๑๔๖.๔๙| ราชานํ อุปคนฺตฺวาน ๒-     อิทํ วจนมพฺรวึ
                        เอกํ เม สมณํ เทหิ           โภชยิสฺสามิ ขตฺติย ฯ
      |๑๔๖.๕๐| อทาสิ เม มหาราชา          สมณํ ภาวิตินฺทฺริยํ
                        ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน       ปรมนฺเนน ตปฺปยึ ฯ
      |๑๔๖.๕๑| ปูชยิตฺวา ปรมนฺนํ             คนฺธาเลปํ อกาสหํ
                        ชาเลน ปิทหิตฺวาน           ปีตโจเลน ๓- ฉาทยึ ฯ
      |๑๔๖.๕๒| อารมฺมณํ มม เอตํ            สรามิ ยาวชีวิตํ
                        ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา      ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
      |๑๔๖.๕๓| ตึสานํ เทวราชูนํ               มเหสิตฺตมการยึ
                        มนสา ปตฺถิตํ มยฺหํ          นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉกํ ๔- ฯ
      |๑๔๖.๕๔| วีสานํ จกฺกวตฺตีนํ              มเหสิตฺตมการยึ
                        อุปจิตตฺตา ๕- หุตฺวาน     สํสรามิ ภวาภเว ๖- ฯ
      |๑๔๖.๕๕| สพฺพพนฺธนมุตฺตาหํ          อเปตา เม อุปาทิกา
                        สพฺพาสวปริกฺขีณา          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
      |๑๔๖.๕๖| เอกนวุเต อิโต กปฺเป         ยํ ทานมททึ ตทา
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทุกฺขํ ฯ  ม. ยุ. อุปสงฺกมฺม ฯ  ม. วตฺถยุเคน ฯ ยุ. มหาเนเลน ฯ
@ ยุ. ยทิจฺฉกํ ฯ  ม. โอจิตตฺตาว ฯ ยุ. โอจิตตฺตา จ ฯ  ม. ยุ. ภเวสฺวหํ ฯ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๖.๕๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๔๖.๕๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๔๖.๕๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ เอกปิณฺฑปาตทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                             เอกปิณฺฑปาตทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                สตฺตมํ กฏจฺฉุภิกฺขทายิกาเถริยาปทานํ (๗)
     [๑๔๗]   |๑๔๗.๖๐| ปิณฺฑจารํ จรนฺตสฺส  ติสฺสนามสฺส สตฺถุโน
                        กฏจฺฉุภิกฺขํ ปคฺคยฺห          พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ ฯ
       |๑๔๗.๖๑| ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ      ติสฺโส โลกคฺคนายโก
                        วีถิยา สณฺฐิโต สตฺถา        อกา เม อนุโมทนํ ฯ
       |๑๔๗.๖๒| กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน           ตาวตึสํ คมิสฺสสิ
                        ฉตฺตึสเทวราชูนํ                มเหสิตฺตํ กริสฺสสิ ฯ
       |๑๔๗.๖๓| ปญฺญาสจกฺกวตฺตีนํ          มเหสิตฺตํ กริสฺสสิ
                        มนสา ปตฺถิตํ สพฺพํ          ปฏิลจฺฉสิ สพฺพทา ฯ
       |๑๔๗.๖๔| สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน         ปพฺพชิสฺสสิกิญฺจนา
                        สพฺพาสเว ปริญฺญาย        นิพฺพายิสฺสสินาสวา ฯ
       |๑๔๗.๖๕| อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ        ติสฺโส โลกคฺคนายโก
                        นภํ อพฺภุคฺคมิ ธีโร            หํสราชาว อมฺพเร ฯ
       |๑๔๗.๖๖| สุทินฺนเมว ๑- เม ทานํ       สุยิฏฺฐา ยาคสมฺปทา
                        กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน          ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ ฯ
       |๑๔๗.๖๗| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ ทานมททินฺตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ภิกฺขทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๗.๖๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๔๗.๖๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๔๗.๗๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ กฏจฺฉุภิกฺขทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               กฏจฺฉุภิกฺขทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                อฏฺฐมํ สตฺตอุปฺปลมาลิกาเถริยาปทานํ (๘)
     [๑๔๘]   |๑๔๘.๗๑| นคเร อรุณวติยา    อรุโณ ๒- นาม ขตฺติโย
                        ตสฺส รญฺโญ อหํ ภริยา     นคุลํ ปาทยามหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สุทินฺนํ เม ทานวรํ ฯ  ยุ. อรุณวา ฯ
       |๑๔๘.๗๒| สตฺต มาลา คเหตฺวาน       อุปฺปลา ๑- เทวคนฺธิกา
                        นิสชฺช ปาสาทวเร             เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท ฯ
       |๑๔๘.๗๓| กึ เม อิมาหิ มาลาหิ          สิรสา โรปิตาหิ เม
                        วรํ เม พุทฺธเสฏฺฐสฺส          ญาณมฺหิ อภิโรปิตํ ฯ
       |๑๔๘.๗๔| สมฺพุทฺธํ ปฏิมาเนนฺตี        ทฺวาราสนฺเน นิสีทหํ
                        ยทา เอหิติ ๒- สมฺพุทฺโธ    ปูชยิสฺสํ มหามุนึ ฯ
       |๑๔๘.๗๕| กกุโธ วิลสนฺโตว               มิคราชาว เกสรี
                        ภิกฺขุสงฺเฆน สหิโต            อาคจฺฉิ วีถิยา ชิโน ฯ
       |๑๔๘.๗๖| พุทฺธสฺส รํสึ ทิสฺวาน          หฏฺฐา สํวิคฺคมานสา
                        ทฺวารํ อปาปุณิตฺวาน         พุทฺธเสฏฺฐํ อปูชยึ ฯ
       |๑๔๘.๗๗| สตฺต อุปฺปลปุปฺผานิ          สุวิตฺถิณฺณานิ ๓- อมฺพเร
                        ฉาทึ ๔- กโรนฺตา พุทฺธสฺส  มตฺถเก ธารยนฺติ เต ฯ
       |๑๔๘.๗๘| อุทคฺคจิตฺตา สุมนา           เวทชาตา กตญฺชลี
                        ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๔๘.๗๙| มหาเนลสฺส ฉาทนํ           ธาเรนฺติ มม มุทฺธนิ
                        ทิพฺพคนฺธํ ปวายติ ๕-       สตฺตุปฺปลานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๘.๘๐| กทาจิ นียมานาย             ญาติสงฺเฆน เม ตทา
                        ยาวตา ปริสา มยฺหํ           มหาเนลํ ธรียติ ฯ
       |๑๔๘.๘๑| สตฺตติเทวราชูนํ                มเหสิตฺตํ อการยึ
                        สพฺพตฺถ อิสฺสรา หุตฺวา      สํสรามิ ภวาภเว ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุปฺปลี ฯ  ยุ. เอติห ฯ  ม. ปริกิณฺณานิ ฯ ยุ. ปริตฺถิณฺณานิ ฯ
@ ม. ฉทึ ฯ  ม. ยุ. ปวายามิ ฯ
       |๑๔๘.๘๒| เตสฏฺฐิจกฺกวตฺตีนํ             มเหสิตฺตํ อการยึ
                        สพฺเพ มํ อนุวตฺตนฺติ         อาเทยฺยวจนา อหํ ฯ
       |๑๔๘.๘๓| อุปฺปลสฺเสว เม วณฺโณ       คนฺโธ เจว ปวายติ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๘.๘๔| อิทฺธิปาเทสุ กุสลา             โพชฺฌงฺคภาวนารตา
                        อภิญฺญาปารมิปฺปตฺตา      พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๘.๘๕| สติปฏฺฐานกุสลา               สมาธิฌานโคจรา
                        สมฺมปฺปธานมนุยุตฺตา      พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๘.๘๖| วิริยํ เม ธุรโธรยฺหํ              โยคกฺเขมาธิวาหนํ
                        สพฺพาสวปริกฺขีณา           นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๔๘.๘๗| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป          ยํ ปุปฺผมภิปูชยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๘.๘๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๔๘.๘๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ            มม พุทฺธสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๔๘.๙๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ สตฺตอุปฺปลมาลิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                           สตฺตอุปฺปลมาลิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 นวมํ ปญฺจทีปิกาเถริยาปทานํ (๙)
     [๑๔๙]   |๑๔๙.๙๑| นคเร หํสวติยา         จารินี ๑- อาสหํ ตทา
                        อาราเมเนว อารามํ           จรามิ กุสลตฺถิกา ฯ
       |๑๔๙.๙๒| กาลปกฺขมฺหิ ทิวเส            อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ
                        ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       โพธิมูเล นิสีทหํ ฯ
       |๑๔๙.๙๓| ครุจิตฺตํ อุปฏฺเฐตฺวา           สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
                        โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา         เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท ฯ
       |๑๔๙.๙๔| ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ          อสมปฺปฏิปุคฺคโล
                        ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม            โพธิ โอภาสตุ อยํ ฯ
       |๑๔๙.๙๕| สห อาวชฺชิเต มยฺหํ            โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท
                        สพฺพโสวณฺณมยา อาสิ     ทิสา สพฺพา วิโรจติ ฯ
       |๑๔๙.๙๖| สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺถ           โพธิมูเล นิสีทหํ
                        สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต          ทีปปูชํ อกาสหํ ฯ
       |๑๔๙.๙๗| อาสนํ ปริวาเรตฺวา            ปญฺจทีปานิ ปชฺชลุํ
                        ยาว อุเทติ สุริโย               ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทา ฯ
       |๑๔๙.๙๘| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๔๙.๙๙| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ         ปญฺจทีปาติ ๒- วุจฺจติ
                        สตโยชนมุพฺเพธํ ๓-          สฏฺฐิโยชนวิตฺถตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จาริกี ฯ  ยุ. ปญฺจทีปีติ ฯ  ม สฏฺฐิโยชนมุพฺเพธํ ตึสโยชนวิตฺถตํ
@ยุ. สตโยชนมุพฺพิทฺธํ ฯ
       |๑๔๙.๑๐๐| อสงฺเขยฺยานิ ทีปานิ      ปริวาเร ชลนฺติ เม
                          ยาวตา เทวภวนํ           ทีปาโลเกน โชตติ ฯ
       |๑๔๙.๑๐๑| ปุริตฺถาภิมุขา สนฺติ ๑-  ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ
                          อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ           สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนา ฯ
       |๑๔๙.๑๐๒| ยาวตา อภิกงฺขามิ        ทฏฺฐุํ สุกตทุกฺกฏํ ๒-
                          ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ        รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ วา ฯ
       |๑๔๙.๑๐๓| อสีติเทวราชูนํ              มเหสิตฺตมการยึ
                          สตานํ จกฺกวตฺตีนํ         มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๔๙.๑๐๔| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ        เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                          ทีปสตสหสฺสานิ           ปริวาเร ชลนฺติ เม ฯ
       |๑๔๙.๑๐๕| เทวโลกา จวิตฺวาน       อุปฺปชฺชึ ๓- มาตุกุจฺฉิยํ
                          มาตุ กุจฺฉคตํ สนฺตํ ๔-  อกฺขิ เม น นิมีลติ ฯ
       |๑๔๙.๑๐๖| ทีปสตสหสฺสานิ          ปุญฺญกมฺมสมงฺคิโน ๕-
                          สูติฆเรว ชลนฺติ            ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๙.๑๐๗| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต      มานสํ วินิวตฺตยึ
                          อชรามรํ ๖- สีติภาวํ      นิพฺพานํ ปสฺสยึ ๗- อหํ ฯ
       |๑๔๙.๑๐๘| ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ      อรหตฺตํ อปาปุณึ
                          อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ       คุณมญฺญาย โคตโม ฯ
       |๑๔๙.๑๐๙| มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา     ปาสาเทสุ คุหาสุ วา
@เชิงอรรถ:  ม. ปรมฺมุขา นิสีทิตฺวา ฯ  ม. สุกตทุกฺกเฏ ฯ ยุ. ทสฺสุํ สุกตทุกฺกเฏ ฯ  ม.
@ยุ. อุปชฺช ฯ  ม. ยุ. กุจฺฉคตา สนฺตี ฯ  ม. สมงคิตา ฯ ยุ. สมงฺคินา ฯ  ม.
@อชรามตํ ฯ ยุ. อชรามรณํ ฯ  ม. ยุ. ผสฺสยึ ฯ
                          สุญฺญาคาเร ปชฺฌายนฺตา ๑-   ปญฺจทีปา ชลนฺติ เม ฯ
       |๑๔๙.๑๑๐| ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม       สมาธิกุสลา อหํ
                          อภิญฺญาปารมิปฺปตฺตา   ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๙.๑๑๑| สพฺพโวสิตโวสานา        กตกิจฺจา อนาสวา
                          ปญฺจทีปา มหาวีร          ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๔๙.๑๑๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     ยํ ทีปมททึ ตทา
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๔๙.๑๑๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๔๙.๑๑๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๔๙.๑๑๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ ปญฺจทีปิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 ปญฺจทีปิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ทสมํ อุทกทายิกาเถริยาปทานํ (๑๐)
     [๑๕๐]   |๑๕๐.๑๑๖| นคเร พนฺธุมติยา   อาสึ ๒- อุทกหาริกา
                          อุทหาเรน ชีวามิ            เตน โปเสมิ ทารเก ฯ
       |๑๕๐.๑๑๗| เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ   ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
                          โกฏฺฐกํ อุปสงฺกมฺม        อุทกํ ปฏฺฐเปสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วสนฺติยา ฯ ยุ. จ ฌายนฺตา ฯ  ม. อโหสึ อุทหาริกา ฯ
       |๑๕๐.๑๑๘| เตน กมฺเมน สุกเตน       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ
                          ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ      อุทหาเรน นิมฺมิตํ ฯ
       |๑๕๐.๑๑๙| อจฺฉรานํ สหสฺสสฺส        อหํ หิ ปวรา ตทา
                          ทสฏฺฐาเนหิ ตา สพฺพา   อภิโภมิ ตทา อหํ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๐| ปญฺญาสํ เทวราชูนํ        มเหสิตฺตมการยึ
                          วีสติจกฺกวตฺตีนํ              มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๑| ทุเว ภเว สํสรามิ            เทวตฺเต อถ มานุเส
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อุทกทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๒| ปพฺพตคฺเค ทุมคฺเค วา    อนฺตลิกฺเข จ ภูมิยํ
                          ยทา อุทกมิจฺฉามิ          ขิปฺปํ ปฏิลภามหํ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๓| อวุฏฺฐิกา ทิสา อตฺถิ ๑-   สนฺตตฺตา ขุปฺปิตา ๒- หิ เม
                          มม สงฺกปฺปมญฺญาย      มหาเมโฆ ปวสฺสติ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๔| กทาจิ นียมานาย          ญาติสงฺเฆน เม ตทา
                          ยทา อิจฺฉามหํ วสฺสํ        มหาเมโฆ อชายถ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๕| อุณฺหํ วา ปริฬาโห วา     สรีเร ๓- เม น วิชฺชติ
                          กาเย จ เม รโช นตฺถิ       อุทกทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๖| วิสุทฺธมนสา อชฺช           อเปตมนปาปิกา
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา         นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๐.๑๒๗| เอกนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ กมฺมมกรึ ตทา ๔-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นตฺถิ ฯ  ม. กุติตาปิ จ ฯ ยุ. สนฺตตฺตกฐิตาน จ ฯ  ยุ. อถเมว ฯ
@ ม. ยํ ทกํ อททึ ตทา ฯ
                          ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        อุทกทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๐.๑๒๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๐.๑๒๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๐.๑๓๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อุทกทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  อุทกทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                   อุทฺทานํ
                      สุเมธา เมขลททา              มณฺฑปสงฺกมนฺตถา
                      นฬมาลินี ปิณฺฑททา         กฏจฺฉุอุปฺปลปฺปทา ฯ
                      ทีปอุทกทายี จ                  คาถาโย คณิตาวิห
                      เอกคาถา สตญฺเจว             สตฺตรสํ ตทุตฺตริ ฯ
                                           สุเมธาวคฺโค ปฐโม ฯ
                                             ----------------
                                          ทุติโย เอกุโปสถวคฺโค
                                 ปฐมํ เอกุโปสถิกาเถริยาปทานํ (๑๑)
     [๑๕๑]   |๑๕๑.๑| นคเร พนฺธุมติยา         พนฺธุมา นาม ขตฺติโย
                     ทิวเส ปุณฺณมาย โส            อุปวสิ ๑- อุโปสถํ ฯ
       |๑๕๑.๒| อหํ เตน สมเยน                  กุมฺภทาสี อหุ ๒- ตหึ
                     ทิสฺวา สราชิกํ เสนํ               เอวาหํ จินฺตยึ ตทา ฯ
       |๑๕๑.๓| ราชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา         อุปวสิ ๑- อุโปสถํ
                     สผลํ นูน ตํ กมฺมํ                 ชนกาโย ปโมทิโต ฯ
       |๑๕๑.๔| โยนิโส ปจฺจเวกฺขิตฺวา           ทุคฺคติญฺจ ๓- ทลิทฺทตํ
                     มานสํ สมฺปหํสิตฺวา             อุปวสึ ๔- อุโปสถํ ฯ
       |๑๕๑.๕| อหํ อุโปสถํ กตฺวา                สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน
                     เตน กมฺเมน สุกเตน             ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๑.๖| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ           อุทฺธํ ๕- โยชนมุคฺคตํ
                     กูฏาคารวรูเปตํ                   มหาสนํ สุภูสิตํ ฯ
       |๑๕๑.๗| อจฺฉรา สตสหสฺสา               อุปติฏฺฐนฺติ มํ สทา
                     อญฺญาเทว ๖- อติกฺกมฺม     อติโรจามิ สพฺพทา ฯ
       |๑๕๑.๘| จตุสฏฺฐิเทวราชูนํ                 มเหสิตฺตมการยึ
                     เตสฏฺฐิจกฺกวตฺตีนํ                มเหสิตฺตมการยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุปปชฺชิ ฯ  ม. ยุ. อหํ ฯ  ม. ยุ. ทคฺคจฺจญฺจ ฯ  ยุ. อุปปชฺชึ ฯ
@ ม. อุพฺภ... ฯ ยุ. อุพฺภํ... ฯ  ม. ยุ. อญฺเญเทว ฯ
       |๑๕๑.๙| สุวณฺณวณฺณา หุตฺวาน        ภเวสุ สํสรามหํ
                     สพฺพตฺถ ปวรา โหมิ            อุโปสถสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๑.๑๐| หตฺถิยานํ อสฺสยานํ          รถยานญฺจ เกวลํ ๑-
                        ลภามิ สพฺพเมตมฺปิ ๒-     อุโปสถสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๑.๑๑| โสวณฺณมยํ รูปิมยํ            อโถปิ ผลิกามยํ
                        โลหิตงฺกมยญฺเจว             สพฺพํ ปฏิลภามหํ ฯ
       |๑๕๑.๑๒| โกเสยฺยกมฺพลกานิ ๓-      โขมกปฺปาสิกานิ จ
                        มหคฺฆานิ จ วตฺถานิ         สพฺพํ ปฏิลภามหํ ฯ
       |๑๕๑.๑๓| อนฺนปานํ ขาทนียํ            วตฺถเสนาสนานิ จ
                        สพฺพเมตํ ปฏิลเภ             อุโปสถสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๑.๑๔| วรคนฺธญฺจ มาลญฺจ          จุณฺณกญฺจ วิเลปนํ
                        สพฺพเมตํ ปฏิลเภ             อุโปสถสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๑.๑๕| กูฏาคารญฺจ ปาสาทํ         มณฺฑปํ หมฺมิยํ คุหํ
                        สพฺพเมตํ ปฏิลเภ             อุโปสถสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๑.๑๖| ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ          ปพฺพชึ อนคาริยํ
                        อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต      อรหตฺตํ อปาปุณึ
                                                    [๔]-
                        สพฺพาสวปริกฺขีณา           นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๑.๑๗| เอกนวุเต อิโต กปฺเป         ยํ กมฺมมกรึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          อุโปสถสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สีวิกํ ฯ  ม. สพฺพเมเวตํ ฯ  ม. ยุ. ...กมฺพลิยานิ ฯ  ม. ยุ. กิเลสา
@ฌาปิตา มยฺหํ ภวา สพฺเพ สมูหตา ฯ
       |๑๕๑.๑๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๑.๑๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๑.๒๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ เอกุโปสถิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 เอกุโปสถิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ทุติยํ สลฬปุปฺผิกาเถริยาปทานํ (๑๒)
     [๑๕๒]   |๑๕๒.๒๑| จนฺทภาคานทีตีเร     อโหสึ กินฺนรี ตทา
                        อถทฺทสํ เทวเทวํ              จงฺกมนฺตํ นราสภํ ฯ
       |๑๕๒.๒๒| โอจินิตฺวา สลฬปุปฺผํ         พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
                        อุปสิงฺฆิ มหาวีโร              สลฬํ เทวคนฺธิกํ ๑- ฯ
       |๑๕๒.๒๓| ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ      วิปสฺสี โลกนายโก
                        อุปสิงฺฆิ มหาวีโร              เปกฺขมานาย เม ตทา ฯ
       |๑๕๒.๒๔| อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน         วนฺทิตฺวา ทิปทุตฺตมํ
                        สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา         ตโต ปพฺพตมารุหึ ฯ
       |๑๕๒.๒๕| เอกนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ ปุปฺผมททึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          พุทฺธปูชายิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปุพฺพคนฺธิกํ ฯ
       |๑๕๒.๒๖| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๒.๒๗| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๒.๒๘| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สลฬปุปฺผิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                สลฬปุปฺผิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                ตติยํ โมทกทายิกาเถริยาปทานํ (๑๓)
     [๑๕๓]   |๑๕๓.๒๙| นคเร พนฺธุมติยา      กุมฺภทาสี อโหสหํ
                        มม ภาคํ คเหตฺวาน           คจฺฉํ อุทกหาริเก ๑- ฯ
       |๑๕๓.๓๐| ปนฺถมฺหิ สมณํ ทิสฺวา        สนฺตจิตฺตํ สมาหิตํ
                        ปสนฺนจิตฺตา สุมนา          โมทเก ตีณิทาสหํ ฯ
       |๑๕๓.๓๑| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                        เอกูนตึส ๒- กปฺปานิ        วินิปาตํ น อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๓.๓๒| สมฺปตฺติญฺจ กริตฺวาน        สพฺพํ อนุภวึ อหํ
                        โมทเก ตีณิ ทตฺวาน          ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ ฯ
       |๑๕๓.๓๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุทกหาริกา ฯ  ม. ยุ. เอกนวุติ ฯ  ม. สมฺปตฺติตํ ฯ ยุ. สมฺปตฺตึ ตํ ฯ
       |๑๕๓.๓๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๓.๓๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
           อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา โมทกทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 โมทกทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               จตุตฺถํ เอกาสนทายิกาเถริยาปทานํ (๑๔)
     [๑๕๔]   |๑๕๔.๓๖| นคเร หํสวติยา         อโหสึ มาลิกา ๑- ตทา
                        มาตา จ เม ปิตา เจว         กมฺมนฺตํ อคมํสุ เต ฯ
       |๑๕๔.๓๗| มชฺฌนฺติกมฺหิ สุริเย           อทฺทสํ สมณํ อหํ
                        วีถิยา อนุคจฺฉนฺตํ             อาสนํ ปญฺญเปสหํ ฯ
       |๑๕๔.๓๘| โคณกจิตฺตกาทีหิ ๒-         ปญฺญาเปตฺวาหมาสนํ ๓-
                        ปสนฺนจิตฺตา สุมนา          อิมํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๕๔.๓๙| สนฺตตฺตา กฐิตา ภูมิ          สูโร มชฺฌนฺติโก ๔- ฐิโต
                        มาตุลา จ น วายนฺติ         กาโล เจวตฺถเมหิติ ๕- ฯ
       |๑๕๔.๔๐| ปญฺญตฺตมาสนมิทํ           ตวตฺถาย มหามุนิ
                        อนุกมฺปํ อุปาทาย            นิสีท มม อาสเน ฯ
       |๑๕๔.๔๑| นิสีทิ ตตฺถ สมโณ             สุทนฺโต สุทฺธมานโส
                        ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน        ยถารนฺธํ อทาสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พาลิกา ฯ  ม. ยุ. โคณกาวิกติกาหิ ฯ  ม. ปญฺญาเปตฺวา มมาสนํ ฯ ยุ. ...
@หวาสนํ ฯ  ม. ยุ. มชฺฌนฺติเก ฯ  ม. เจเวตฺถ เมหิติ ฯ
       |๑๕๔.๔๒| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๔.๔๓| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ         อาสเนน สุนิมฺมิตํ
                        สฏฺฐิโยชนมุพฺเพธํ             ตึสโยชนวิตฺถตํ ฯ
       |๑๕๔.๔๔| โสณฺณมยา มณิมยา         อโถปิ ผลิกามยา
                        โลหิตงฺกมยา เจว             ปลฺลงฺกา วิวิธา มม ฯ
       |๑๕๔.๔๕| ตูลิกาวิกตีหิ ๑- จ             กฏิสฺสาจิตฺตกาหิ ๒-
                        อุทฺธํ เอกนฺตโลมิ จ          ปลฺลงฺกา ๓- เม สุสณฺฐิตา ฯ
       |๑๕๔.๔๖| ยทา อิจฺฉามิ คมนํ           หาสขิฑฺฑาสมปฺปิตา ๔-
                        สห ปลฺลงฺกเสฏฺเฐน          คจฺฉามิ มม ปตฺถิตํ ฯ
       |๑๕๔.๔๗| อสีติเทวราชูนํ                  มเหสิตฺตมการยึ
                        สตฺตติจกฺกวตฺตีนํ             มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๕๔.๔๘| ภวาภเว สํสรนฺตี               มหาโภคํ ลภามหํ
                        โภเค เม อูนตา นตฺถิ        เอกาสนผลํ อิทํ ฯ
       |๑๕๔.๔๙| ทุเว ภเว สํสรามิ               เทวตฺเต อถ มานุเส
                        อญฺเญ ภเว น ชานามิ       เอกาสนผลํ อิทํ ฯ
       |๑๕๔.๕๐| ทุเว กุเล ปชายามิ            ขตฺติเย จาปิ พฺราหฺมเณ
                        อุจฺจากุลิกา ๕- สพฺพตฺถ   เอกาสนผลํ อิทํ ฯ
       |๑๕๔.๕๑| โทมนสฺสํ น ชานามิ          จิตฺตสนฺตาปนํ มม
                        เววณฺณิยํ น ชานามิ         เอกาสนผลํ อิทํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ...วิกติกาหิ จ ฯ  ม. กฏิสฺสจิตฺตกาหิ จ ฯ ยุ. กฏฺฐิสฺสาวิกติกาหิ จ ฯ
@ ยุ. ปลฺลงฺโก เม สุสณฺฐโต ฯ  -สมปฺปิตํ ฯ  ม. อุจฺจากุลินา ฯ
       |๑๕๔.๕๒| ธาติโย มํ อุปฏฺฐนฺติ          ขุชฺชา เจลาวกา ๑- พหู
                        องฺเคน องฺคํ คจฺฉามิ         เอกาสนผลํ อิทํ ฯ
       |๑๕๔.๕๓| อญฺญา ๒- มเมว นฺหาเปนฺติ   อญฺญา โภเชนฺติ โภชนํ
                        อญฺญา มํ อลงฺกโรนฺติ      อญฺญา รเมนฺติ มํ สทา ฯ
       |๑๕๔.๕๔| อญฺญา คนฺธํ วิลิมฺปนฺติ     เอกาสนผลํ อิทํ
                        มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา        สุญฺญาคาเร วสนฺติยา ฯ
       |๑๕๔.๕๕| มม สงฺกปฺปมญฺญาย        ปลฺลงฺโก อุปติฏฺฐติ
                        อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ           จริโม วตฺตเต ภโว ฯ
       |๑๕๔.๕๖| อชฺชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา     ปพฺพชึ อนคาริยํ
                        สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ทานมททึ ตทา ฯ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          เอกาสนผลํ อิทํ
       |๑๕๔.๕๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๔.๕๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๔.๕๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา เอกาสนทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                เอกาสนทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เจลาปิกา ฯ ยุ. เจลาวิกา ฯ  ม. อญฺญา นฺหาเปนฺติ โภเชนฺติ อญฺญา
@รเมนฺติ ฯ ยุ. อญฺเญ ... อญฺเญ รเมนฺติ ฯ
                               ปญฺจมํ ปญฺจทีปทายิกาเถริยาปทานํ (๑๕)
     [๑๕๕]   |๑๕๕.๖๐| นคเร หํสวติยา         จาริกา ๑- อาสหํ ตทา
                        อาราเมน ๒- วิหาเรน        จรามิ กุสลตฺถิกา ฯ
       |๑๕๕.๖๑| กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส            อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ
                        ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       โพธิมูเล นิสีทหํ ฯ
       |๑๕๕.๖๒| ครุจิตฺตํ อุปฏฺเฐตฺวา           สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
                        โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา         เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท ฯ
       |๑๕๕.๖๓| ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ         อสมปฺปฏิปุคฺคโล
                        ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม           โพธิ โอภาสตุ อยํ ฯ
       |๑๕๕.๖๔| สห อาวชฺชิเต มยฺหํ            โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท
                        สพฺพโสวณฺณมยา อาสิ    ทิสา สพฺพา วิโรจติ ฯ
       |๑๕๕.๖๕| สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺถ           โพธิมูเล นิสีทหํ
                        สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต          ทีปปูชํ อกาสหํ ฯ
       |๑๕๕.๖๖| อาสนํ ปริวาเรตฺวา            ปญฺจ ทีปานิ ปชฺชลุํ
                        ยาว อุเทติ สุริโย               ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทา ฯ
       |๑๕๕.๖๗| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๕.๖๘| ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ         ปญฺจทีปาติ ๓- วุจฺจติ
                        สฏฺฐิโยชนมุพฺเพธํ            ตึสโยชนวิตฺถตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. จรีติ ฯ ม. ยุ. จาริกี ฯ  โป. ม. จ อารามํ ฯ  ยุ. ปญฺจทีปีติ ฯ
       |๑๕๕.๖๙| อสงฺเขยฺยานิ ทีปานิ         ปริวาเร ชลึสุ เม
                        ยาวตา เทวภวนํ             ทีปาโลเกน โชตติ ฯ
       |๑๕๕.๗๐| ปุพฺพมุขา ๑- นิสีทิตฺวา    ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ
                        อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ             สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนา ฯ
       |๑๕๕.๗๑| ยาวตา อภิกงฺขามิ           ทฏฺฐุํ สุกตทุกฺกฏํ ๒-
                        ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ          รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ ๓- วา ฯ
       |๑๕๕.๗๒| อสีติเทวราชูนํ                 มเหสิตฺตมการยึ
                        สตานํ จกฺกวตฺตีนํ            มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๕๕.๗๓| ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ           เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                        ทีปสตสหสฺสานิ              ปริวาเร ชลนฺติ เม ฯ
       |๑๕๕.๗๔| เทวโลกา จวิตฺวาน           อุปฺปชฺชึ มาตุกุจฺฉิยํ
                        มาตุ กุจฺฉิคตํ ๔- สนฺตํ     อกฺขิ เม น นิมีลติ ฯ
       |๑๕๕.๗๕| ทีปสตสหสฺสานิ              ปุญฺญกมฺมสมงฺคิโน ๕-
                        ชลนฺติ สูติกาเคเห           ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๕.๗๖| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต         มานสํ วินิวตฺตยึ
                        อชรามรํ สีติภาวํ             นิพฺพานํ ปสฺสยึ อหํ ฯ
       |๑๕๕.๗๗| ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ        อรหตฺตํ อปาปุณึ
                        อุปสมฺปาทยิ พุทฺโธ         ปญฺจทีปานิทํ ๖- ผลํ ฯ
       |๑๕๕.๗๘| มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา        สุญฺญาคาเร วสนฺติยา
                        สทา ปชฺชลเต ทีปํ           ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปรมฺมุขา ฯ   ม. ยุ. สุคตทุคฺคเต ฯ   โป. ปทเรสุ ฯ
@ ม. มาตุกุจฺฉิคตาสนฺตี ฯ   ม. ...สมงฺคิตา ฯ ยุ. ...สมงฺคินา ฯ
@ โป. ม. คุณปญฺญาย โคตโม ฯ
       |๑๕๕.๗๙| ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม         สมาธิกุสลา อหํ
                        อภิญฺญาปารมิปฺปตฺตา    ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๕.๘๐| สพฺพโวสิตโวสานา          กตกิจฺจา อนาสวา
                        ปญฺจทีปา มหาวีร           ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม ฯ
       |๑๕๕.๘๑| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       ยํ ทานมททึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปญฺจทีปานิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๕.๘๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๕.๘๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๕.๘๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
            อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ปญฺจทีปทายิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                ปญฺจทีปทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ฉฏฺฐํ นฬมาลิกาเถริยาปทานํ (๑๖)
     [๑๕๖]   |๑๕๖.๘๕| จนฺทภาคานทีตีเร     อโหสึ กินฺนรี ตทา
                        อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ              สยมฺภุํ อปราชิตํ ฯ
       |๑๕๖.๘๖| ปสนฺนจิตฺตา สุมนา          เวทชาตา กตญฺชลี
                        นฬมาลํ คเหตฺวาน           สยมฺภุํ อภิปูชยึ ฯ
       |๑๕๖.๘๗| เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา กินฺนรีเทหํ            ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๖.๘๘| ฉตฺตึสเทวราชูนํ                มเหสิตฺตมการยึ
                        มนสา ปตฺถิตํ มยฺหํ           นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉิตํ ฯ
       |๑๕๖.๘๙| ทสนฺนํ จกฺกวตฺตีนํ            มเหสิตฺตมการยึ
                        โอจิตตฺตาว ๑- หุตฺวาน     สํสรามิ ภเวสุหํ ฯ
       |๑๕๖.๙๐| กุสลํ วิชฺชเต มยฺหํ             ปพฺพชึ อนคาริยํ
                        ปูชารหา อหํ อชฺช            สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน ฯ
       |๑๕๖.๙๑| จตุนวุเต อิโต กปฺเป          ยํ พุทฺธมภิปูชยึ
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          นฬมาลายิทํ ผลํ ฯ
       |๑๕๖.๙๒| วิสุทฺธมนสา อชฺช             อเปตมนปาปิกา
                        สพฺพาสวปริกฺขีณา           นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๖.๙๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ        ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๖.๙๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๖.๙๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส           วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา นฬมาลิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 นฬมาลิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สจิตตฺตาว ฯ
                            สตฺตมํ มหาปชาปติโคตมีเถริยาปทานํ (๑๗)
     [๑๕๗]   |๑๕๗.๙๖| เอกทา โลกปชฺโชโต  เวสาลิยํ มหาวเน
                        กูฏาคาเรสุ สาลาย          วสเต นรสารถิ ฯ
       |๑๕๗.๙๗| ตทา ชินสฺส มาตุจฺฉา       มหาโคตมิ ภิกฺขุนี
                        ตหึเยว [๑]- ปุเร รมฺเม     วสิ ภิกฺขุนุปสฺสเย ฯ
       |๑๕๗.๙๘| ภิกฺขุนีหิ วิมุตฺตาหิ           สเตหิ สห ปญฺจหิ
                        รโหคตาย ตสฺเสวํ            จิตฺตสฺสาปิ ๒- วิตกฺกิตํ ฯ
       |๑๕๗.๙๙| พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ        สาวกคฺคยุคสฺส วา
                        ราหุลานนฺทนนฺทานํ        นาหํ ลจฺฉามิ ๓- ปสฺสิตุํ ฯ
       |๑๕๗.๑๐๐| ปฏิกจฺจายุสงฺขารํ ๔-     โอสชฺชิตฺวาน นิพฺพุตึ
                          คจฺเฉยฺยํ โลกนาเถน      อนุญฺญาตา มเหสินา ฯ
       |๑๕๗.๑๐๑| ตถา ปญฺจสตานํปิ        ภิกฺขุนีนํ วิตกฺกิตํ
                          อาสิ เขมาทิกานมฺปิ      เอตเทว วิตกฺกิตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๐๒| ภูมิจาโล ตทา อาสิ       นาทิตา เทวทุนฺทุภิ
                          อุปสฺสยาธิวตฺถาโย ๕-   เทวตา โสกปีฬิตา ฯ
       |๑๕๗.๑๐๓| วิลปนฺตา สกรุณํ ๖-      ตตฺถสฺสูนิ ปวตฺตยุํ
                          สพฺพา ๗- ภิกฺขุนิโย ตาหิ  อุปคนฺตฺวาน โคตมึ ฯ
       |๑๕๗.๑๐๔| นิปจฺจ สิรสา ปาเท        อิทํ วจนมพฺรวุํ
                          ตตฺถ โตลยวาสิตฺตา       มยมยฺเย รโหคตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. กเต ฯ ยุ. เสต ฯ  ม. ยุ. จิตฺตสฺสาสิ ฯ  ม. สกฺโกมิ ฯ
@ ปฏิหจฺจายุสงฺขาเรติปิ ฯ  ยุ. อุปสฺสยาธิวตฺถายา ฯ  ม. สุกรุณํ ฯ
@ ม. มิตฺตา ฯ
       |๑๕๗.๑๐๕| สาจลา จลิตา ภูมิ         นาทิตา เทวทุนฺทุภิ
                          ปริเทวา จ สุยฺยนฺเต       กิมตฺถํ นูน โคตมิ ฯ
       |๑๕๗.๑๐๖| ตทา อโวจ สา สพฺพํ      ยถาปริวิตกฺกิตํ
                          ตโตปิ ๑- สพฺพา อาหํสุ  ยถาปริวิตกฺกิตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๐๗| ยทิ เต รุจิตํ อยฺเย          นิพฺพานํ ปรมํ สิวํ
                          นิพฺพายิสฺสาม สพฺพาปิ  พุทฺธานุญฺญาตปุพฺพเก ๒- ฯ
       |๑๕๗.๑๐๘| มยํ สหาว นิกฺขนฺตา      ฆราปิจ ภวาปิจ
                          สหาเยว คมิสฺสาม         นิพฺพานํ ปุรมุตฺตมํ ๓- ฯ
       |๑๕๗.๑๐๙| นิพฺพานาย วชนฺตีนํ       กึ วกฺขามีติ สา วทํ ๔-
                          สห สพฺพาหิ นิคฺคญฺฉิ    ภิกฺขุนีลยนา ๕- ตทา ฯ
       |๑๕๗.๑๑๐| อุปสฺสเย ยาธิวตฺถา       เทวตา ตา ขมนฺตุ เม
                          ภิกฺขุนีลยนสฺเสทํ ๖-      ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ มม ฯ
       |๑๕๗.๑๑๑| น ชรา มจฺจุ วา ยตฺถ      อปฺปิเยหิ สมาคโม
                          ปิเยหิ น วิโยโคตฺถิ         ตํ วชฺชิยํ ๗- อสงฺขตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๑๒| อวีตราคา ตํ สุตฺวา        วจนํ สุคโตรสา
                          โสกฏฺฏา ปริเทวึสุ          อโห โน อปฺปปุญฺญตา ฯ
       |๑๕๗.๑๑๓| ภิกฺขุนีนิลโย สุญฺโญ      ภูโต ตาหิ วินา อยํ
                          ปภาเต วิย ตาราโย        น ทิสฺสนฺติ ชิโนรสา ฯ
       |๑๕๗.๑๑๔| นิพฺพานํ โคตมี ยาติ      สเตหิ สห ปญฺจหิ
                          นทีสเตหิว สหา             คงฺคา ปญฺจหิ สาครํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตาโยปิ ฯ  ม. ยุ. พุทฺธานุญฺญาตสุพฺพเต ฯ  ม. ปรมุตฺตมํ ฯ  ยุ. วทิ ฯ
@ ม. ภิกฺขุนีนิลยา ฯ  ม. ภิกฺขุนีนิลยสฺเสทํ ฯ  ม. ยุ. ... วชิสฺสํ ฯ
       |๑๕๗.๑๑๕| รถิยาย วชนฺตี ๑- ตํ       ทิสฺวา สทฺธา อุปาสิกา
                          ฆรา นิกฺขมฺม ปาเทสุ     นิปจฺจ อิทมพฺรวุํ ฯ
       |๑๕๗.๑๑๖| ปสีทสฺสุ มหาโภเค        อนาถาโย วิหาย โน
                          ตยา น ยุตฺตํ ๒- นิพฺพาตุํ  อิจฺฉฏฺฏา วิลปึสุ ตา ฯ
       |๑๕๗.๑๑๗| ตาสํ โสกปหานตฺถํ        อโวจ มธุรํ คิรํ
                          รุทิเตน อลํ ปุตฺตา          หาสกาโลยมชฺช โว ฯ
       |๑๕๗.๑๑๘| ปริญฺญาตํ มยา ทุกฺขํ    ทุกฺขเหตุ วิวชฺชิโต
                          นิโรโธ เม สจฺฉิกโต        มคฺโค จาปิ สุภาวิโต ฯ
                                               ปฐมํ ภาณวารํ ฯ
       |๑๕๗.๑๑๙| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                          โอหิโต ครุโก ภาโร        ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๕๗.๑๒๐| ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา    อคารสฺมา อนคาริยํ
                         โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต  สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
       |๑๕๗.๑๒๑| พุทฺโธ ตสฺส จ สทฺธมฺโม  อนูโน ยาว ติฏฺฐติ
                         นิพฺพาตุํ ตาว กาโล เม    มา มํ โสจถ ปุตฺติกา ฯ
       |๑๕๗.๑๒๒| โกณฺฑญฺญานนฺทนนฺทาทิ  ติฏฺฐนฺติ ราหุโล ชิโน
                          สุขิโต สหิโต สงฺโฆ        หตทปฺปาว ๓- ติตฺถิยา ฯ
       |๑๕๗.๑๒๓| โอกฺกากวํสสฺส ยโส       อุสฺสิโต มารมทฺทโน
                          นนุ สมฺปตฺติกาโล เม     นิพฺพานตฺถาย ปุตฺติกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วชนฺติโย ฯ  ม. น ยุตฺตา ฯ  ม. ... จ ฯ
       |๑๕๗.๑๒๔| จิรปฺปภูติ ยํ มยฺหํ          ปตฺถิตํ อชฺช สิชฺฌเต
                          อานนฺทเภริกาโลยํ        กึ โว อสฺสูหิ ปุตฺติกา ฯ
       |๑๕๗.๑๒๕| สเจ มยิ ทยา อตฺถิ        ยทิ จตฺถิ กตญฺญุตา
                         สทฺธมฺมฏฺฐิติยา สพฺพา   กโรถ วิริยํ ทฬฺหํ ฯ
       |๑๕๗.๑๒๖| ถีนํ อทาสิ ปพฺพชฺชํ       สมฺพุทฺโธ ยาจิโต มยา
                         ตสฺมา ยถาหํ นนฺทิสฺสํ ๑-  ตถา ตํ อนุติฏฺฐถ ฯ
       |๑๕๗.๑๒๗| ตา เอวมนุสฺสาสิตฺวา     ภิกฺขุนีหิ ปุรกฺขตา
                          อุเปจฺจ พุทฺธํ วนฺทิตฺวา   อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๕๗.๑๒๘| อหํ สุคต เต มาตา        ตุวํ ธีร ปิตา มม
                          สทฺธมฺมสุขโท ๒- นาถ   ตยา ชาตมฺหิ โคตม ฯ
       |๑๕๗.๑๒๙| สํวทฺธิโตยํ สุคต            รูปกาโย มยา ตว
                         อานนฺทิโย ๓- ธมฺมกาโย   มม สํวทฺธิโต ตยา ฯ
       |๑๕๗.๑๓๐| มุหุตฺตํ ตณฺหาสมนํ       ขีรํตฺวํ ปายิโต มยา
                          ตยาหํ สนฺตมจฺจนฺตํ       ธมฺมขีรมฺปิ ๔- ปายิตา ฯ
       |๑๕๗.๑๓๑| พนฺธนารกฺขเน มยฺหํ     อนโณ ตฺวํ มหามุเน
                        ปุตฺตกามิตฺถิโย ๕- ยาจํ ๖-  ลภนฺติ ตาทิสํ สุตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๓๒| มนฺธาตาทินรินฺทานํ      ยา มาตา สา ภวณฺณเว
                          นิมุคฺคาหํ ตยา ปุตฺต      ตาริตา ภวสาครา  ฯ
       |๑๕๗.๑๓๓| รญฺโญ มาตา มเหสีติ    สุลภํ นามมิตฺถินํ
                          พุทฺธมาตาติ ยํ นามํ      เอตํ ปรมทุลฺลภํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ... ยถาหมุทฺทิสฺส ฯ  ม. สทฺธมฺมสุขท นาถ ฯ  ม. อนินฺทิโต ฯ ยุ.
@อนินฺนิโย ธมฺมตนุ ฯ  ม. ยุ. หิ ฯ  ม. ปุตฺตกามา ถีโย ฯ  ยุ. ตาว ฯ
       |๑๕๗.๑๓๔| ตญฺจ ลทฺธํ มหาวีร        ปณิธานํ มมนฺตยา
                          อนุกํ วา มหนฺตํ วา        ตํ สพฺพํ ปูริตํ ตยา ๑- ฯ
       |๑๕๗.๑๓๕| ปรินิพฺพาตุมิจฺฉามิ       วิหาเยมํ กเลวรํ
                          อนุชานาหิ เม วีร          ทุกฺขนฺตกร นายก ฯ
       |๑๕๗.๑๓๖| จกฺกงฺกุสธชากิณฺเณ      ปาเท กมลโกมเล
                          ปสาเรหิ ปณามนฺเต       กริสฺสํ ปุตฺตเปมหํ ๒- ฯ
       |๑๕๗.๑๓๗| สุวณฺณราสิสงฺกาสํ        สรีรํ กุรุปากฏํ
                          กตฺวา เทหํ สุทิฏฺฐนฺเต    สนฺตํ ๓- คจฺฉามิ นายก ฯ
       |๑๕๗.๑๓๘| ทฺวตฺตึสลกฺขณูเปตํ        สุปฺปภาลงฺกตํ ตนุํ
                         สญฺฉคฺฆนาว ๔- พาลกฺขํ  มาตุจฺฉํ ทสฺสยิ ชิโน ฯ
       |๑๕๗.๑๓๙| ผุลฺลารวินฺทสงฺกาเส      ตรุณาทิจฺจสปฺปเภ
                          จกฺกงฺกิเต ปาทตเล        ตโต ๕- สา สิรสา ปติ ฯ
       |๑๕๗.๑๔๐| ปณมามิ นราทิจฺจํ        อาทิจฺจกุลเกตุนํ
                          ปจฺฉิเม สรณํ ๖- มยฺหํ   น ตํ ทกฺขามหํ ๗- ปุน ฯ
       |๑๕๗.๑๔๑| อิตฺถิโย นาม โลกคฺค     สพฺพโทสกรา มตา
                          ยทิ โกจตฺถิ โทโส เม     ขมสฺสุ กรุณากร ฯ
       |๑๕๗.๑๔๒| อิตฺถิกานญฺจ ปพฺพชฺชํ   ยมหํ ๘- ยาจึ ปุนปฺปุนํ
                          ตตฺถ เจ อตฺถิ โทโส เม   ตํ ขมสฺสุ นราสภ ฯ
       |๑๕๗.๑๔๓| มยา ภิกฺขุนิโย วีร         ตวานุญฺญาย สาสิตา
                          ตตฺถ เจ อตฺถิ ทุนฺนีตํ     ตํ ขมสฺสุ ขมาธิติ ๙-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มยา ฯ  ม. ปุตฺตอุตฺตเม ฯ ยุ. ปุตฺตเปมสา ฯ  ม. ยุ. สนฺตึ ฯ
@ ยุ. สญฺฌาฆนาว ฯ  ยุ. ปาเท ฯ  ม. ยุ. มรเณ ฯ  ม. อิกฺขามหํ ปุโน ฯ
@ ม. ตํตํ ฯ  ม. ขมาธิป ฯ
       |๑๕๗.๑๔๔| อกฺขนฺเต นาม ขนฺตพฺพํ  กึ ภเว คุณภูสเน
                          กิมุตฺตรนฺเต วกฺขามิ       นิพฺพานาย วทนฺติยา ๑- ฯ
       |๑๕๗.๑๔๕| สุทฺเธ อนูเน มม ภิกฺขุสงฺเฆ
                          โลกา อิโต นิสฺสริตุํ ขมนฺเต
                          ปภาตกาเล พฺยสนงฺคตานํ
                          ทิสฺวาน นิยฺยาติ หิ ๒- จนฺทเลขา ฯ
       |๑๕๗.๑๔๖| ตเทตรา ภิกฺขุนิโย ชินคฺคํ
                          ตาราว จนฺทานุคตา สุเมรุํ
                          ปทกฺขิณํ กตฺว ๓- นิปจฺจ ปาเท
                          ฐิตา มุขนฺตสฺสมุทิกฺขมานา ๔- ฯ
       |๑๕๗.๑๔๗| น ติตฺติปุพฺพํ ตว ทสฺสเนน
                          จกฺขุํ น โสตํ ตว ภาสิเตน
                          จิตฺตํ มมํ เกวลเมกเมว
                          ปปฺปุยฺย ตํ ธมฺมรเสน ติตฺตึ ฯ
       |๑๕๗.๑๔๘| นทโต ปริสายนฺเต        วาทิทปฺปปหาริโน ๕-
                          เย เต ทกฺขนฺติ วทนํ       ธญฺญา เต นรปุงฺคว ฯ
       |๑๕๗.๑๔๙| ทีฆงฺคุลิตมฺพนเข          สุเภ อายตปณฺหิเก
                         เย ปาเท ปณมายนฺติ ๖-  เตปิ ธญฺญา รณนฺตค ๗- ฯ
       |๑๕๗.๑๕๐| มธุรานิ ปหฏฺฐานิ         โทสฌานิ ๘- หิตานิ จ
                         เย เต วากฺยานิ สุณนฺติ ๙-  เตปิ ธญฺญา นรุตฺตม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วชนฺติยา ฯ  ม. ว ฯ  ม. กจฺจ ฯ  ม. ยุ. มุขนฺตํ สมุทิกฺขมานา ฯ
@ ม. วาทิตพฺพปหาริโน ฯ ยุ. วาทิทปฺปาปการิโน ฯ  ม. ยุ. ปณมิสฺสนฺติ ฯ
@ ม. คุณนฺธร ฯ  ม. โทสฆานิ ฯ  โป. ยุ. สุสฺสนฺติ ฯ ม. สุยฺยนฺติ ฯ
       |๑๕๗.๑๕๑| ธญฺญาหนฺเต มหาวีร    ปาทปูชนตปฺปวา ๑-
                          ติณฺณสํสารกนฺตารา     สุวาเกฺยน ๒- สิรีมโต ฯ
       |๑๕๗.๑๕๒| ตโต สา อนุสาเวตฺวา     ภิกฺขุสงฺฆมฺหิ สุพฺพตา
                          ราหุลานนฺทนนฺเท จ      วนฺทิตฺวา อิทมพฺรวิ ฯ
       |๑๕๗.๑๕๓| อาสิวิสาลยสเม            โรคาวาเส กเลวเร
                          นิพฺพิณฺณา ทุกฺขสงฺเกเต ๓-  ชรามรณโคจเร ฯ
       |๑๕๗.๑๕๔| นานากุณปมลากิณฺเณ ๔-   ปรายตฺเต ๕- นิรีหเก
                          เตน นิพฺพาตุมิจฺฉามิ     อนุมญฺญถ ปุตฺตกา ฯ
       |๑๕๗.๑๕๕| นนฺโท ราหุลภทฺโท จ     วีตโสกา นิราสวา
                          ฐิตาจลา ธิตี วีรา           ธมฺมตมนุจินฺตยุํ ฯ
       |๑๕๗.๑๕๖| ธิรตฺถุ สงฺขตํ โลกํ          อสารํ กทลูปมํ
                          มายามรีจิสทิสํ             อิตฺตรํ อนวฏฺฐิตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๕๗| ยตฺถ นาม ชินสฺสายํ      มาตุจฺฉา พุทฺธโปสิกา
                          โคตมี นิธนํ ยาติ           อนิจฺจํ สพฺพสงฺขตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๕๘| อานนฺโท จ ตทา เสโข   กนิฏฺโฐ ๖- ชินวจฺฉโล
                          ตตฺถสฺสูนิ กโรนฺโต ๗- โส  กรุณํ ปริเทวติ ฯ
       |๑๕๗.๑๕๙| ภาสนฺตี ๘- โคตมี ยาติ  นูน พุทฺโธปิ นิพฺพุตึ
                          คจฺฉติ น จิเรเนว           อคฺคิ วิย นิรินฺธโน ฯ
       |๑๕๗.๑๖๐| เอวํ วิลปมานนฺตํ          อานนฺทํ อาห โคตมี
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ...ตปฺปรา ฯ  ยุ. สทฺธมฺเมน สิรีมตา ฯ  ม. ทุกฺขสงฺฆาเฏ ฯ ยุ.
@ทุกฺขปงฺเก เต ฯ  ม. นานากลิมลากิณฺเณ ฯ ยุ. นานากลลมากิณฺเณ ฯ  ม. ปรายนฺเต ฯ
@ ม. ยุ. โสกฏฺโฏ ฯ  ยุ. ธรนฺโต ฯ  ม. หาสนฺตึ ฯ ยุ. หาสนฺตี ฯ
                          สุติสาครคมฺภีรํ ๑-        พุทฺโธปฏฺฐานตปฺปรํ ฯ
       |๑๕๗.๑๖๑| น ยุตฺตํ โสจิตุํ ปุตฺต       หาสกาเล อุปฏฺฐิเต
                          ตสฺสา ๒- เม มรณํ ปุตฺตํ  นิพฺพานนฺตมุปาคตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๖๒| ตยา ตาต สมชฺฌิฏฺโฐ    ปพฺพชฺชํ อนุชานิ โน
                          มา ปุตฺต วิมโน โหหิ      สผโล เต ปริสฺสโม ฯ
       |๑๕๗.๑๖๓| ยํ น ทิฏฺฐํ ปุราเณหิ       ติตฺถิกาจริเยหิ จ
                          ตํ ปทํ สุกุมารีหิ             สตฺตวสฺสาหิ เวทิตํ ฯ
       |๑๕๗.๑๖๔| พุทฺธสาสนปาเลตา       ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ ตว
                          ตตฺถ คจฺฉามหํ ปุตฺต      คโต ยตฺถ น ทิสฺสติ ฯ
       |๑๕๗.๑๖๕| กทาจิ ธมฺมํ เทเสนฺโต    ขิปิ โลกคฺคนายโก
                          ตทาหํ อาสีสวาจํ          อโวจํ อนุกมฺปิกา ฯ
       |๑๕๗.๑๖๖| จิรํ ชีว มหาวีร              กปฺปํ ติฏฺฐ มหามุเน
                          สพฺพโลกหิตตฺถาย        ภวสฺสุ อชรามโร ฯ
       |๑๕๗.๑๖๗| ตํ ตถาวาทินึ พุทฺโธ       มมํ โส เอตทพฺรวิ
                          นเหวํ วนฺทิยา พุทฺธา      ยถา วนฺทสิ โคตมิ ฯ
       |๑๕๗.๑๖๘| กถญฺจรหิ สพฺพญฺญู      วนฺทิตพฺพา ตถาคตา
                          กถํ อวนฺทิยา พุทฺธา       ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ฯ
       |๑๕๗.๑๖๙| อารทฺธวิริเย ปหิตตฺเต    นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม
                          สมคฺเค สาวเก ปสฺส       เอตํ พุทฺธาน วนฺทนํ ๓- ฯ
       |๑๕๗.๑๗๐| ตโต อุปสฺสยํ คนฺตฺวา     เอกิกาหํ วิจินฺตยึ
                          สมคฺคํ ปริสํ นาโถ          โรเจติ ๔- ติภวนฺตโค ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สุตสาครคมฺภีร พุทฺโธปฏฺฐานตปฺปร ฯ  ม. ย. ตยา ฯ  ยุ. เอสา
@พุทฺธาน วนฺทนา ฯ  ม. โรเธติ ฯ
       |๑๕๗.๑๗๑| หนฺทาหํ ปรินิพฺพายํ      มา วิปตฺตึ ตมทฺทสํ
                          เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน       ทิสฺวาน อิสิสตฺตมํ ฯ
       |๑๕๗.๑๗๒| ปรินิพฺพานกาลํ มํ ๑-    อาโรเจมิ ๒- วินายกํ
                          ตโต โส สมนุญฺญาสิ     กาลํ ชานาหิ โคตมิ ฯ
       |๑๕๗.๑๗๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๗.๑๗๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๗.๑๗๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๗.๑๗๖| ถีนํ ธมฺมาภิสมเย          เย พาลา วิมตึ คตา
                          เตสํ ทิฏฺฐิปหานตฺถํ        อิทฺธึ ทสฺเสหิ โคตมิ ฯ
       |๑๕๗.๑๗๗| ตทา นิปจฺจ สมฺพุทฺธํ     อุปติตฺวาน อมฺพรํ
                          อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ      พุทฺธานุญฺญาย โคตมี ฯ
       |๑๕๗.๑๗๘| เอกิกา พหุธา อาสิ        พหุกา เจกิกา ตถา
                        อาวิภาวํ ติโรภาวํ            ติโรกุฑฺฑํ ๓- ติโรนคํ ๔- ฯ
       |๑๕๗.๑๗๙| อสชฺชมานา อคมา        ภูมิยมฺปิ นิมุชฺชถ
                          อภิชฺชมาเน อุทเก         อคญฺฉิ มหิยํ ยถา ฯ
       |๑๕๗.๑๘๐| สกุณีว ยถากาเส          ปลฺลงฺเกน กมี ตทา
                          วสํ วตฺเตสิ กาเยน         ยาว พฺรหฺมนิเวสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เม ฯ  ม. ยุ. อาโรเจสึ ฯ  ม. ติโรกุฏฺฏํ  ม. ยุ. ติโรนภํ ฯ
       |๑๕๗.๑๘๑| สิเนรุํ ทณฺฑํ กตฺวาน      ฉตฺตํ กตฺวา มหามหึ
                          สมูลํ ปริวตฺเตตฺวา         ธารยํ จงฺกมี นเภ ฯ
       |๑๕๗.๑๘๒| ฉสฺสูโรทยกาโลว ๑-      โลกญฺจากาสิ รุจิตํ ๒-
                          ยุคนฺเธ วิย ตํ ๓- โลกํ     ชาลมาลาคุลํ อกา ฯ
       |๑๕๗.๑๘๓| มุจฺจลินฺทํ มหาเสลํ        เมรุํ มนฺทารททฺทเร ๔-
                          สาสปานิว สพฺพานิ       เอเกนคฺคณฺหิ มุฏฺฐินา ฯ
       |๑๕๗.๑๘๔| องฺคุลคฺเคน ฉาเทสิ       ภากรํ สนิสากรํ
                          จนฺทสุริยสหสฺสานิ        อาเวฬมิว ธารยิ ฯ
       |๑๕๗.๑๘๕| จตุสาครโตยานิ            ธารยิ เอกปาณินา
                          ยุคนฺธชลทาการํ            มหาวสฺสํ อวสฺสถ ฯ
       |๑๕๗.๑๘๖| จกฺกวตฺตึ สปริสํ            มาปยิ สา นภตฺตเล
                          ครุฬํ ทฺวิรทํ สีหํ             วินทนฺตญฺจ ทสฺสยิ ๕- ฯ
       |๑๕๗.๑๘๗| เอกิกา อภินิมฺมิตฺวา      อปฺปเมยฺยํ ภิกฺขุนีคณํ
                          ปุน อนฺตรธาเปตฺวา       เอกิกา มุนิมพฺรวิ ฯ
       |๑๕๗.๑๘๘| มาตุจฺฉา เต มหาวีร       ตว สาสนการิกา
                          อนุปฺปตฺตา สกํ อตฺถํ      ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๕๗.๑๘๙| ทสฺเสตฺวา วิวิธํ อิทฺธึ       โอโรหิตฺวา นภตฺตลา
                          วนฺทิตฺวา โลกปชฺโชตํ     เอกมนฺตํ นิสีทิ สา ฯ
       |๑๕๗.๑๙๐| สา วีสวสฺสสติกา           ชาติยาหํ มหามุนิ
                          อลํ เอตฺตาวตา วีร          นิพฺพายิสฺสามิ นายก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ...กาเลว ฯ  ม. ธูมิกํ ฯ ยุ. ธูมิตํ ฯ  ม. ยุ. ... โลกํ สา ฯ
@ ม. เมรุ มูลนทนฺตเร ฯ ยุ. เมรุํ ฒาฒานมนฺตเร ฯ  ม. ...ปทสฺสยิ ฯ
       |๑๕๗.๑๙๑| ตทาติวิมฺหิตา ๑- สพฺพา   ปริสา สา กตญฺชลี
                          อโวจยฺเย กตํ อาสิ         อตุลิทฺธิ ปรกฺกเม ฯ
       |๑๕๗.๑๙๒| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน     สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ         กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๕๗.๑๙๓| ตทาหํ หํสวติยา           ชาตามจฺจกุเล อหุ
                          สพฺโพปการสมฺปนฺเน    อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
       |๑๕๗.๑๙๔| กทาจิ ปิตุนา สทฺธึ        ทาสีคณปุรกฺขตา
                          มหตา ปริวาเรน            ตํ อุเปจฺจ นราสภํ ฯ
       |๑๕๗.๑๙๕| วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ         ธมฺมเมฆมนาสวํ
                          สรทาทิจฺจสทิสํ             รํสิมาลากุลํ ๒- ชินํ ฯ
       |๑๕๗.๑๙๖| ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา  สุตฺวา จสฺส สุภาสิตํ
                          มาตุจฺฉํ ภิกฺขุนึ อคฺเค     ฐเปนฺตํ นรนายกํ ฯ
       |๑๕๗.๑๙๗| สุตฺวา ทตฺวา มหาทานํ   สตฺตาหํ ตสฺส ตาทิโน
                          สสงฺฆสฺส นรคฺคสฺส       ปจฺจยานิ พหูนิ จ ฯ
       |๑๕๗.๑๙๘| นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ        ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ
                          ตโต มหาปริสติ            อโวจ อิสิสตฺตโม ฯ
       |๑๕๗.๑๙๙| ยา สสงฺฆํ อโภเชสิ        สตฺตาหํ โลกนายกํ
                          ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ         สุณาถ มม ภาสโต ฯ
       |๑๕๗.๒๐๐| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป   โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตทา หิ ฯ  ม. รํสิชาลชมุชฺชลํ ฯ ยุ. รํสิชาลากุลญฺชินํ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๑| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา   โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                          โคตมี นาม นาเมน        เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๕๗.๒๐๒| ตสฺส พุทฺธสฺส มาตุจฺฉา   ชีวิตาปาลิกา อยํ
                          รตฺตญฺญูนญฺจ อคฺคตฺตํ  ภิกฺขุนีนํ ลภิสฺสติ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๓| ตํ สุตฺวาหํ ปมุทิตา        ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                          ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐิตฺวา      ตโต กาลํ กตา อหํ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๔| ตาวตึเสสุ เทเวสุ           สพฺพกามสมิทฺธิสุ
                          นิพฺพตฺตา ทสหงฺเคหิ     อญฺเญ อภิภวึ อหํ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๕| รูปสทฺเทหิ คนฺเธหิ        รเสหิ ผุสฺสเนหิ จ
                          อายุนาปิจ วณฺเณน       สุเขน ยสสาปิจ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๖| ตเถวาธิปเตยฺเยน          อธิคยฺห วิโรจหํ
                          อโหสึ อมรินฺทสฺส          มเหสี ทยิตา ตหึ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๗| สํสาเร สํสรนฺตีหํ           กมฺมวายุสเมริตา
                          กาสิกรญฺโญ วิสเย        อชายึ ทาสคามเก ฯ
       |๑๕๗.๒๐๘| ปญฺจทาสสตานูนา        นิวสนฺติ ตหึ ตทา
                         สพฺเพสํ ตตฺถ โย เชฏฺโฐ   ตสฺส ชายา อโหสหํ ฯ
       |๑๕๗.๒๐๙| สยมฺภุโน ปญฺจสตา       คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสุํ
                          เต ทิสฺวาน อหํ ตุฏฺฐา    สห สพฺเพหิ ญาติภิ ฯ
       |๑๕๗.๒๑๐| กตฺวา ๒- ปญฺจสตํ กุฏึ   จาตุมาเส อุปฏฺฐิย
                          ติจีวรานิ ทตฺวาน             ปสนฺนมฺห ๓- สสามิกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพาหิ อตฺถิภิ ฯ ยุ. สพฺพาหิ ญาติภิ ฯ  ม. ปูคา หุตฺวาว สพฺพาโย
@จาตุมาเส อุปฏฺฐหุํ ฯ ยุ. ปูคา ภวิตฺวา สพฺพาโย ฯ  ม. ยุ. สํสริมฺห ฯ
       |๑๕๗.๒๑๑| ตโต จุตา สปติกา ๑-    ตาวตึสํ คตา มยํ
                          ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       ชาตา เทวทเห ปุเร ฯ
       |๑๕๗.๒๑๒| ปิตา อญฺชนสกฺโก เม    มาตา มม สุลกฺขณา
                          ตโต กปิลวตฺถุสฺมึ          สุทฺโธทนฆรํ คตา ฯ
       |๑๕๗.๒๑๓| สพฺพา ๒- สกฺยกุเล ชาตา  สกฺยานํ ฆรมาคมุํ
                          อหํ เสฏฺฐา ๓- จ สพฺพาสํ   ชินสฺสาปาทิกา อหุํ ฯ
       |๑๕๗.๒๑๔| ส เม ๔- ปุตฺโตภินิกฺขมฺม   พุทฺโธ อาสิ วินายโก
                          ปจฺฉาหํ ปพฺพชิตฺวาน     สเตหิ สห ปญฺจหิ ฯ
       |๑๕๗.๒๑๕| สากิยานีหิ วีราหิ           สห สนฺติสุขํ ผุสึ
                          เย ตทา ปุพฺพชาติยา     อสฺมากํ อาสุ สามิโน ฯ
       |๑๕๗.๒๑๖| สห ปุญฺญสฺส กตฺตาโร   มหาสมยการกา
                          ผุสึสุ อรหตฺตนฺเต           สุคเตนานุกมฺปิตา ฯ
       |๑๕๗.๒๑๗| ตเทตรา ภิกฺขุนีโย         อารูหึสุ นภตฺตลํ
                          สงฺคตา วิย ตาราโย       วิโรจึสุ มหิทฺธิกา ฯ
       |๑๕๗.๒๑๘| อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสุํ      ปิลนฺธวิกตึ ยถา
                          กมฺมาโร กนกสฺเสว       ปุญฺญกมฺเมสุ ๕- สิกฺขิตา ฯ
       |๑๕๗.๒๑๙| ทสฺเสตฺวา ปาฏิเหรานิ    วิวิธานิ ๖- พหูนิ จ
                          โตเสตฺวา วาทิจฺจวรํ ๗-   มุนึ สปริสํ ตทา ฯ
       |๑๕๗.๒๒๐| โอโรหิตฺวา นภตลา ๘-   วนฺทิตฺวา อิสิสตฺตมํ
                          อนุญฺญาตา นรคฺเคน     ยถาฏฺฐาเน นิสีทิสุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพาปิ ตา ฯ  ม. ยุ. เสสา ฯ  ม. ยุ. วิสิฏฺฐา ฯ  ม. ยุ. มม ปุตฺโต ฯ
@ ม. ยุ. กมฺมญฺญสฺส สุสิกฺขิโต ฯ  ม. วิจิตฺตานิ ฯ  ม. ยุ. วาทิปวรํ ฯ
@ ม. ยุ. คคนา ฯ
       |๑๕๗.๒๒๑| อโหนุกมฺปิกามฺหากํ      สพฺพาสํ วีร โคตมี
                          วาสิตา ตาย ๑- ปุญฺเญหิ  ปตฺตา โน อาสวกฺขยํ ฯ
       |๑๕๗.๒๒๒| กิเลสา ฌาปิตามฺหากํ   ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหราม อนาสวา ฯ
       |๑๕๗.๒๒๓| สฺวาคตํ วต โน อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๗.๒๒๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๗.๒๒๕| อิทฺธิยญฺจ ๒- วสี โหม   ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหม มหามุนิ ฯ
       |๑๕๗.๒๒๖| ปุพฺเพนิวาสํ ชานาม      ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๗.๒๒๗| อตฺเถ ธมฺเม จ เนรุตฺเต   ปฏิภาเณ จ วิชฺชติ
                          ญาณํ อมฺหํ มหาวีร       อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
       |๑๕๗.๒๒๘| อสฺมาหิ ปริจิณฺโณสิ      เมตฺตจิตฺตาหิ นายก
                         อนุชานาหิ สพฺพาโย ๓-  นิพฺพานาย มหามุเน ฯ
       |๑๕๗.๒๒๙| นิพฺพายิสฺสาม อิจฺเจวํ    กึ วกฺขามิ วทนฺติโย
                          ยสฺส ทานิ จ โว กาลํ      มญฺญถาติ ชิโนพฺรวิ ฯ
       |๑๕๗.๒๓๐| โคตมิอาทิกา ตาโย       ตทา ภิกฺขุนิโย ชินํ
                          วนฺทิตฺวา อาสนา ตมฺหา    วุฏฺฐาย อคมึสุ ตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตว ฯ  ม. อิทฺธีสุ จ ฯ  ม. สพฺพาสํ ฯ
       |๑๕๗.๒๓๑| มหตา ชนกาเยน          สห โลกคฺคนายโก
                          อนุสํสาวยิ ๑- ธีโร        มาตุจฺฉํ ยาว โกฏฺฐกํ ฯ
       |๑๕๗.๒๓๒| ตทา นิปติ ปาเทสุ         โคตมี โลกพนฺธุโน
                          สเหตราหิ ๒- สพฺพาหิ   ปจฺฉิมํ ปาทวนฺทนํ ฯ
       |๑๕๗.๒๓๓| อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ         โลกนาถสฺส ทสฺสนํ
                          น ปุโน อมตาการํ         ปสฺสิสฺสามิ มุขํ ตว ฯ
       |๑๕๗.๒๓๔| น จ เม วนฺทนํ วีร          ตว ปาเท สุโกมเล
                          สมฺผุสิสฺสติ โลกคฺค       อชฺช คจฺฉามิ นิพฺพุตึ ฯ
       |๑๕๗.๒๓๕| รูเปน กินฺตวาเนน         ทิฏฺเฐ ธมฺเม ยถาตเถ
                          สพฺพํ สงฺขตเมเวตํ         อนสฺสาสิกมิตฺตรํ ฯ
       |๑๕๗.๒๓๖| สา สห ตาหิ คนฺตฺวาน   ภิกฺขุนูปสฺสยํ สกํ
                          อฑฺฒปลฺลงฺกมาภุชฺช     นิสีทิ ปรมาสเน ฯ
       |๑๕๗.๒๓๗| ตทา อุปาสิกา ตตฺถ      พุทฺธสาสนวจฺฉลา
                          ตสฺสา ปวตฺตึ สุตฺวาน     อุเปสุํ ปาทวนฺทิกา ฯ
       |๑๕๗.๒๓๘| กเรหิ อุรํ ปหนฺตา ๓-     ฉินฺนมูลา ยถา ลตา
                          รุทนฺตา กรุณํ ราวํ ๔-     โสกฏฺฏา ภูมิปาติกา ๕- ฯ
       |๑๕๗.๒๓๙| มา โน สรณเท นาเถ     วิหายาคมิ นิพฺพุตึ
                          นิปติตฺวาน ยาจาม        สพฺพาโย สิรสา มยํ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๐| ยา ปธานํ คมา ตาสํ      สทฺธา ปญฺญา อุปาสิกา
                          ตสฺสา สีสํ ปมชฺชนฺตี      อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนุสํสายี โส วีโร ฯ ยุ. อนุสํยายี โส ธีโร ฯ  ม. สเหว ตาหิ ฯ
@ ยุ. ปหนฺตฺวา ฯ  ม. รวํ ฯ  ยุ. ภูวิปาติกา ฯ
       |๑๕๗.๒๔๑| อลํ ปุตฺตา วิลาเปน ๑-   มารปาสานุวตฺตินา
                          อนิจฺจํ สงฺขตํ สพฺพํ        วิโยคนฺตํ จลาจลํ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๒| ตโต สา ตา วิสชฺชิตฺวา ๒-  ปฐมชฺฌานมุตฺตมํ
                          ทุติยญฺจ ตติยญฺจ         สมาปชฺชิ จตุตฺถกํ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๓| อากาสายตนญฺเจว       วิญฺญาณญฺจายตนํ ตถา
                          อากิญฺจํ เนวสญฺญญฺจ   สมาปชฺชิ ยถากฺกมํ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๔| ปฏิโลเมน ฌานานิ       สมาปชฺชถ ๓- โคตมี
                          ยาวตา ปฐมํ ฌานํ        ตโย ยาว จตุตฺถกํ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๕| ตโต วุฏฺฐาย นิพฺพายิ    ทีปจฺจีว นิราสวา
                          ภูมิจาโล มหา อาสิ       นภสา วิชฺชุตา ปติ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๖| ปนาทิตา ทุนฺทุภิโย      ปริเทวึสุ เทวตา
                          ปุปฺผวุฏฺฐิ จ คคนา        อภิวสฺสถ เมทนึ ฯ
       |๑๕๗.๒๔๗| กมฺปิโต เมรุราชาปิ        รงฺคมชฺเฌ ยถา นโฏ
                          โสเกน วาติทีโน ๔- จ    วิรโว อาสิ สาคโร ฯ
       |๑๕๗.๒๔๘| เทวา นาคาสุรา พฺรหฺมา  สํวิคฺคาหํสุ ตํขเณ ๕-
                          อนิจฺจา วต สงฺขารา       ยถายํ วิลยํ คตา ฯ
       |๑๕๗.๒๔๙| ยา เจมํ ปริวารึสุ           สตฺถุสาสนการิกา
                          ตาโยปิ อนุปาทานา      ทีปสิขา ๖- วิย นิพฺพุตา ฯ
       |๑๕๗.๒๕๐| หา โยคา วิปฺปโยคนฺตา  หานิจฺจํ สพฺพสงฺขตํ
                          หา ชีวิตํ วินาสนฺตํ          อิจฺจาสิ ปริเทวนา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิสาเทน ฯ  ยุ. วิวชฺชิตฺวา ฯ  ม. สมาปชฺชิตฺถ ฯ  ม. จาติทีโน ว ฯ
@ ยุ. ตาวเท ฯ  ม. ยุ. ทีปจฺจิ ฯ
       |๑๕๗.๒๕๑| ตโต เทวา จ พฺรหฺมา จ   โลกธมฺมานุวตฺตนํ
                          กาลานุรูปํ กุพฺพนฺติ       อุเปตฺวา อิสิสตฺตมํ ฯ
       |๑๕๗.๒๕๒| ตทา อามนฺตยิ สตฺถา    อานนฺทํ สุติสาครํ
                          คจฺฉานนฺท นิเวเทหิ       ภิกฺขูนํ มาตุ นิพฺพุตึ ฯ
       |๑๕๗.๒๕๓| ตทานนฺโท นิรานนฺโท   อสฺสุนา ปุณฺณโลจโน
                          คคฺคเรน สเรนาห          สมาคจฺฉนฺตุ ภิกฺขโว ฯ
       |๑๕๗.๒๕๔| ปุพฺพทิกฺขิณปจฺฉาสุ      อุตฺตราย ๑- วสนฺติ เย
                          มยฺหํ ๒- สา ภิกฺขุนี มาตา ภิกฺขโว สุคโตรสา ฯ
       |๑๕๗.๒๕๕| ยา วทฺธยิ ปยตฺเตน       สรีรํ ปจฺฉิมํ มุเน
                          สา โคตมี คตา สนฺตึ      ตาราว สุริโยทเย ฯ
       |๑๕๗.๒๕๖| พุทฺธมาตาติ สญฺญตฺตึ ๓- ฐปยิตฺวา คตา สมํ ๔-
                          น ยตฺถ ปญฺจเนตฺโตปิ    ตตฺถ ๕- ทกฺขติ นายโก ฯ
       |๑๕๗.๒๕๗| ยสฺสตฺถิ สุคเต สทฺธา     โย ๖- วา สิสฺโส มหามุเน
                          พุทฺธสฺส มาตุ สกฺการํ    กโรตุ สุคโตรโส ฯ
       |๑๕๗.๒๕๘| สุทูรฏฺฐาปิ ตํ สุตฺวา       สีฆมาคจฺฉ ๗- ภิกฺขโว
                          เกจิ พุทฺธานุภาเวน       เกจิ อิทฺธีสุ โกวิทา ฯ
       |๑๕๗.๒๕๙| กูฏาคารวเร รมฺเม         สพฺพโสณฺณมเย สุเภ
                          มญฺจกํ สมโรเปสุํ          ยตฺถ สุตฺตาสิ โคตมี ฯ
       |๑๕๗.๒๖๐| จตฺตาโร โลกปาลา เย ๘-   อํเสหิ สมธารยุํ
                          เสสา สกฺกาทิกา เทวา   กูฏาคาเร สมคฺคหุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุตฺตราย จ สนฺติเก ฯ  ม. ยุ. สุณนฺตุ ภาสิตํ มยฺหํ ฯ  ม. ยุ.
@ปญฺญตฺตึ ฯ  ยุ. สยํ ฯ  ม. คตึ ฯ ยุ. คตํ ฯ  ม. โย จ ปิโย มหามุเน ฯ
@ ม. ยุ. สีฆมาคจฺฉุ ฯ  ม. ยุ. เต ฯ
       |๑๕๗.๒๖๑| กูฏาคารานิ สพฺพานิ     อาสุํ ปญฺจสตานิ หิ ๑-
                          สรทาทิจฺจวณฺณานิ       วิสุกมฺมกตานิ หิ ฯ
       |๑๕๗.๒๖๒| สพฺพา ตหึ ๒- ภิกฺขุนิโย   อาสุํ มญฺเจสุ สายิตา
                          เทวานํ ขนฺธมารุยฺห       นิยฺยนฺติ อนุปุพฺพโส ฯ
       |๑๕๗.๒๖๓| สพฺพโส ฉาทิตํ อาสิ      วิตาเนน นภตฺตลํ
                          สตารา จนฺทสุรา จ        ลญฺฉิตา กนกามยา ฯ
       |๑๕๗.๒๖๔| ปฏากา อุสฺสิตาเนกา    จิตฺตกา ๓- ปุปฺผกญฺจุกา
                          โอภคฺคากาสปทุมา ๔-  มหิยา ปุปฺผมุคฺคตํ ฯ
       |๑๕๗.๒๖๕| ทิสฺสนฺติ จนฺทสุริยา       วิชฺชลนฺติ จ ตารกา
                          มชฺฌงฺคโตปิจาทิจฺโจ     น ตาเปสิ สสี ยถา ฯ
       |๑๕๗.๒๖๖| เทวา ทิพฺเพหิ คนฺเธหิ    มาเลหิ สุรภีหิ จ
                          วาทิเตหิ จ นจฺเจหิ         สงฺคีตีหิ จ ปูชยุํ ฯ
       |๑๕๗.๒๖๗| นาคาสูรา จ พฺรหฺมาโน   ยถาสตฺติ ยถาพลํ
                          ปูชยึสุ วินิยฺยนฺติ ๕-       นิพฺพุตํ พุทฺธมาตรํ ฯ
       |๑๕๗.๒๖๘| สพฺพาโย ปุรโต นีตา      นิพฺพุตา สุคโตรสา
                          โคตมี นิยฺยเต ปจฺฉา      สกฺกตา พุทฺธโปสิกา ฯ
       |๑๕๗.๒๖๙| ปุรโต เทวมนุชา            สนาคาสูรพฺรหฺมกา
                          ปจฺฉา สสาวโก พุทฺโธ    ปูชตฺถํ ยาติ มาตุยา ฯ
       |๑๕๗.๒๗๐| พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ      เนทิสํ อาสิ ยาทิสํ
                          โคตมีปรินิพฺพานํ          อติอจฺฉริยํ อหุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปิ ฯ   ม. ตาปิ ฯ  ม. ยุ. วิตตา ฯ  ม. โอคตากาสปทุมา ฯ
@ยุ. โอคตากาสธูมาว ฯ  ม. จ นิยฺยนฺตึ ฯ ยุ. วินิยฺยนฺตึ ฯ
       |๑๕๗.๒๗๑| น พุทฺโธ ๑- พุทฺธนิพฺพาเน  สารีปุตฺตาทิ ภิกฺขโว
                          พุทฺโธ โคตมินิพฺพาเน   สารีปุตฺตาทิกา ยถา ๒- ฯ
       |๑๕๗.๒๗๒| จิตกานิ กริตฺวาน          สพฺพคนฺธมยานิ จ ๓-
                        คนฺธจุณฺณวิกิณฺณานิ ๔-  ฌาปยึสุ จ ตา ตหึ ฯ
       |๑๕๗.๒๗๓| เสสภาคานิ ฑยฺหึสุ       อฏฺฐิเสสานิ สพฺพโส
                          อาทนฺโท จ ตทาโวจ      สํเวคชนกํ วโจ ฯ
       |๑๕๗.๒๗๔| โคตมี นิธนํ ยาตา         ทฑฺฒญฺจสฺสา สรีรกํ
                          สงฺเกตํ พุทฺธนิพฺพานํ     น จิเรน ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๕๗.๒๗๕| ตโต โคตมิธาตูนิ           ตสฺสา ปตฺตคตานิ โส
                          อุปนาเมสิ นาถสฺส        อานนฺโท พุทฺธโจทิโต ฯ
       |๑๕๗.๒๗๖| ปาณินา ตานิ ปคฺคยฺห   อโวจ อิสิสตฺตโม
                          มหโต สารวนฺตสฺส         ยถา รุกฺขสฺส ติฏฺฐโต ฯ
       |๑๕๗.๒๗๗| โย โส มหตฺตโร ขนฺโธ    ปลุชฺเชยฺย อนิจฺจตา
                          ตถา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส       โคตมี ปรินิพฺพุตา ฯ
       |๑๕๗.๒๗๘| อานนฺท ๕- ปสฺส พุทฺธสฺส  นิพฺพุตายปิ มาตุยา
                          สรีรมตฺตเสสาย             น ๖- โสกปริเทวนา ฯ
       |๑๕๗.๒๗๙| น โสจิยา ปเรสํ สา        ติณฺณสํสารสาครา
                          ปริวชฺชิตสนฺตาปา          สีติภูตา สุนิพฺพุตา ฯ
       |๑๕๗.๒๘๐| ปณฺฑิตาสิ มหาปญฺญา  ปุถุปญฺญา ตเถว จ
                          รตฺตญฺญู ภิกฺขุนีนํ สา     เอวํ วิญฺญาถ ๗- ภิกฺขโว ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พุทฺโธ พุทฺธสฺส นิพฺพาเน โน ปฏิยาทิ ภิกฺขโว ฯ  ม. ยุ. ตถา ฯ
@ ม. ยุ. เต ฯ  ยุ. คนฺธจุณฺณาทิกิณฺณานิ ฯ  ม. ยุ. อโห อจฺฉริยํ มยฺหํ ฯ
@ ม. ยุ. นตฺถิ โสกปริทฺทโว ฯ  ม. ธาเรถ ฯ ยุ. ชานาถ ฯ
       |๑๕๗.๒๘๑| อิทฺธิยา ๑- จ วสี อาสิ   ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี อาสิ จ โคตมี ฯ
       |๑๕๗.๒๘๒| ปุพฺเพนิวาสมญฺญาสิ    ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวา ปริกฺขีณา     นตฺถิ ทานิ ๒- ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๗.๒๘๓| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ปริสุทฺธํ อหุ ญาณํ         ตสฺมา โสจนิยา น สา ฯ
       |๑๕๗.๒๘๔| อโยฆนหตสฺเสว           ชลโต ชาตเวทโส ๓-
                          อนุปุพฺพูปสนฺตสฺส        ยถา น ญายเต คติ ฯ
       |๑๕๗.๒๘๕| เอวํ สมฺมาวิมุตฺตานํ      กามพนฺโธฆตารินํ
                          ปญฺญาปาตุํ คติ นตฺถิ    ปตฺตานํ อจลํ ปทํ ๔- ฯ
       |๑๕๗.๒๘๖| อตฺตทีปา ตโต โหถ       สติปฏฺฐานโคจรา
                         ภาเวตฺวา สตฺตโพชฺฌงฺคํ ๕-  ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถาติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา มหาปชาปติโคตมี ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย
                                                อภาสิตฺถาติ ฯ
                           มหาปชาปติโคตมีเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 อฏฺฐมํ เขมาเถริยาปทานํ (๑๘)
     [๑๕๘]   |๑๕๘.๒๘๗| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ         กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิทฺธีสุ จ ฯ  ม. ยุ. ตสฺสา ฯ  ม. ชาตเวทสฺส ฯ  ม. ยุ. สุขํ ฯ
@ ม. ยุ. สตฺตโพชฺฌงฺเค ฯ
       |๑๕๘.๒๘๘| ตทาหํ ๑- หํสวติยํ         ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุ
                           นานารตนปชฺโชเต       มหาสุขสมปฺปิตา ฯ
       |๑๕๘.๒๘๙| อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ        อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ
                           ตโต ชาตปฺปสาทาหํ     อุเปสึ ๒- สรณํ ชินํ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๐| มาตรํ ปิตรญฺจาหํ         อายาจิตฺวา วินายกํ
                           นิมนฺตยิตฺวา สตฺตาหํ    โภชยึ สห สาวกํ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๑| อติกฺกนฺเต จ สตฺตาเห    มหาปญฺญานมุตฺตมํ
                           ภิกฺขุนึ เอตทคฺคมฺหิ      ฐเปสิ นรสารถิ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๒| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา    ปุน ๓- ตสฺส มเหสิโน
                           การํ กตฺวาน ตํ ฐานํ      ปนิปจฺจ ปณิทหึ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๓| ตโต มํ ส ชิโน อาห       สิชฺฌตํ ปณิธิ ตว
                           สสงฺเฆ เม กตํ การํ       อปฺปเมยฺยผลํ ตยา ฯ
       |๑๕๘.๒๙๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                           โคตโม นาม นาเมน     สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา   โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                           เอตทคฺคมนุปฺปตฺตา     เขมา นาม ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๖| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ      ตาวตึสูปคา อหํ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๗| ตโต จุตา ยามมคํ         ตโตหํ ตุสิตํ คตา
                           ตโต จ นิมฺมานรตึ        วสวตฺตีปุรํ คตา ๔-@เชิงอรรถ:  ยุ. นคเรหํ ฯ  ม. อุเปมิ ฯ  ม. ยุ. ปโน ฯ  ม. ยุ. ตโต ฯ
       |๑๕๘.๒๙๘| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ       ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
                           ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ       มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๕๘.๒๙๙| ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต     ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ
                           มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ      มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๕๘.๓๐๐| สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน     เทเวสุ มานุเสสุ จ
                           สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา   เนกกปฺเปสุ สํสรึ ฯ
       |๑๕๘.๓๐๑| เอกนวุเต อิโต กปฺเป     วิปสฺสี โลกนายโก
                           อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน ๑-  สพฺพธมฺเม วิปสฺสโก ฯ
       |๑๕๘.๓๐๒| ตมหํ โลกนายกํ           อุเปตฺวา นรสารถึ
                           ธมฺมํ ปณีตํ สุตฺวาน      ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๕๘.๓๐๓| ทสวสฺสสหสฺสานิ          ตสฺส วีรสฺส สาสเน
                           พฺรหฺมจริยํ จริตฺวาน     ยุตฺตโยคา พหุสฺสุตา ฯ
       |๑๕๘.๓๐๔| ปจฺจยาการกุสลา         จตุสจฺจวิสารทา
                           นิปุณา จิตฺตกถิกา       สตฺถุสาสนการิกา ฯ
       |๑๕๘.๓๐๕| ตโต จุตาหํ ตุสิตํ           อุปปนฺนา ยสสฺสินี
                           อภิโภสึ ๒- ตหึ อญฺเญ  พฺรหฺมจริยผเลนหํ ฯ
       |๑๕๘.๓๐๖| ยตฺถ ยตฺโถปปนฺนาหํ     มหาโภคา มหทฺธนา
                           เมธาวินี รูปวตี ๓-        วินีตปริสาปิจ ฯ
       |๑๕๘.๓๐๗| ภวามิ เตน กมฺเมน        โยเคน ชินสาสเน
                           สพฺพา สมฺปตฺติโย มยฺหํ   สุลภา มนโส ปิยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. จารุนยโน ฯ  ม. อภิโภมิ ฯ  ม. สีลวตี ฯ
       |๑๕๘.๓๐๘| โยปิ เม ภวเต ภตฺตา     ยตฺถ ยตฺถ คตายปิ
                           วิมาเนติ น มํ โกจิ        ปฏิปตฺติผเลน เม ฯ
       |๑๕๘.๓๐๙| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                           นาเมน โกนาคมโน      อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๕๘.๓๑๐| ตทา หิ พาราณสิยํ        สุสมิทฺธิกุลปฺปชา ๑-
                           ธนญฺชานี สุเมธา จ      อหํปิจ ตโย ชนา ฯ
       |๑๕๘.๓๑๑| สงฺฆารามํ อทาสิมฺห     เนเก สหสฺสิเก ๒- มุเน
                           สสงฺฆสฺส วิหารํ หิ ๓-   อุทฺทิสฺส การิกา ๔- มยํ ฯ
       |๑๕๘.๓๑๒| ตโต จุตา มยํ สพฺพา      ตาวตึสูปคา อหุํ
                           ยสสา อคฺคตํ ปตฺตา     มนุสฺเสสุ ตเถว จ ฯ
       |๑๕๘.๓๑๓| อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ       พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                           กสฺสโป นาม นาเมน    อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๕๘.๓๑๔| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส      ตทา อาสิ นริสฺสโร
                           กาสิราชา กิกี นาม       พาราณสิปุรุตฺตเม ฯ
       |๑๕๘.๓๑๕| ตสฺสาสึ เชฏฺฐกา ธีตา    สมณี อิติ วิสฺสุตา
                           ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส   ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ ฯ
       |๑๕๘.๓๑๖| อนุชานิ น โน ตาโต      อคาเรว ตทา มยํ
                           วีสวสฺสสหสฺสานิ          วิจริมฺห อตนฺทิตา ฯ
       |๑๕๘.๓๑๗| โกมาริพฺรหฺมจริยํ ๕-     ราชกญฺญา สุเข ฐิตา
                           พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา      มุทิตา สตฺต ธีตโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สุสมิทฺธกุลปฺปชา ฯ  ม. ทานสหายิกา ปุเร ฯ ยุ. ทานํ สหสฺสิกํ มุเน ฯ
@ ม. สงฺฆสฺส จ วิหารมฺปิ ฯ  ยุ. ทายิกา ฯ  ยุ. โกมารพฺรหฺมจริยํ ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๑๕๘.๓๑๘| สมณี สมณคุตฺตา จ      ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา ๑-
                           ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ    สตฺตมี สงฺฆทาสิกา ๒- ฯ
       |๑๕๘.๓๑๙| อหํ อุปฺปลวณฺณา จ      ปฏาจารา จ กุณฺฑลา
                           กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา  วิสาขา โหติ สตฺตมี ฯ
       |๑๕๘.๓๒๐| กทาจิ โส นราทิจฺโจ      ธมฺมํ เทเสติ ๓- อพฺภุตํ
                           มหานิทานสุตฺตนฺตํ      สุตฺวา ตํ ปริยาปุณึ ฯ
       |๑๕๘.๓๒๑| เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ      เจตนาปณิธีหิ จ
                           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ      ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๘.๓๒๒| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       สากลายํ ปุรุตฺตเม
                           รญฺโญ มทฺทสฺส ธีตาสึ  มนาปา ทยิตา ปิยา ฯ
       |๑๕๘.๓๒๓| สห เม ชาตมตฺตมฺหิ      เขมํ ตมฺหิ ปุเร อหุ
                           ตโต เขมาติ นามํ เม     คุณโต ๔- อุปปชฺชถ ฯ
       |๑๕๘.๓๒๔| ยทาหํ โยพฺพนํ ปตฺตา   รูปวณฺณวิภูสิตา ๕-
                           ตทา อทาสิ มํ ตาโต     พิมฺพิสารสฺส ราชิโน ฯ
       |๑๕๘.๓๒๕| ตสฺสาหํ สุปิยา อาสึ      รูปเกลายเน รตา
                           รูปานํ โทสวาทีติ         น อุเปมิ มหาทยํ ฯ
       |๑๕๘.๓๒๖| พิมฺพิสาโร ตทา ราชา   มมานุคฺคหพุทฺธิยา
                           วณฺณยิตฺวา เวฬุวนํ      คายเก คาปยี ๖- มมํ ฯ
       |๑๕๘.๓๒๗| รมฺมํ เวฬุวนํ เยน          น ทิฏฺฐํ สุคตาลยํ
                           น เตน นนฺทนํ ทิฏฺฐํ      อิติ มญฺญมฺหเส มยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. ...ทายิกา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. เทเสสิ ฯ  ยุ. คุณิกํ
@อุทปชฺชถ ฯ  ม. รูปลาวญฺญภูสิตา ฯ ยุ. รูปวนฺตาวิภูสิตา ฯ  ยุ. ปาปยี ฯ
       |๑๕๘.๓๒๘| เยน เวฬุวนํ ทิฏฺฐํ          นรนนฺทนนนฺทนํ
                         สุทิฏฺฐํ นนฺทนํ เตน          อมรินฺทสุนนฺทนํ ฯ
       |๑๕๘.๓๒๙| วิหาย นนฺทนํ เทวา       โอตริตฺวา มหีตเล ๑-
                          รมฺมํ เวฬุวนํ ทิสฺวา        น ตปฺปนฺติ สุวิมฺหิตา ฯ
       |๑๕๘.๓๓๐| ราชปุญฺเญน นิพฺพตฺตํ   พุทฺธปุญฺเญน ภูสิตํ
                          โก วตฺตา ตสฺส นิสฺเสสํ  วนสฺส คุณสญฺจยํ ฯ
       |๑๕๘.๓๓๑| ตํ สุตฺวา วนสมิทฺธึ        มม โสตมโนหรํ
                           ทฏฺฐุกามา ตมุยฺยานํ   รญฺโญ อาโรจยึ ตทา ฯ
       |๑๕๘.๓๓๒| มหตา ปริวาเรน           ตทา มํ ๒- โส มหีปติ
                         สมฺเปเสสิ ๓- ตมุยฺยานํ  ทสฺสนาย สมุสฺสุกํ ฯ
       |๑๕๘.๓๓๓| คจฺฉ ปสฺส มหาโภเค    วนํ เนตฺตรสายนํ
                           ยํ สทา ภาติ สิริยา       สุคตาภาณุรญฺชิตํ ฯ
       |๑๕๘.๓๓๔| ยทา จ ปิณฺฑาย มุนิ     คิริพฺพชปุรุตฺตมํ
                           ปวิฏฺโฐหํ ตทาเยว       วนํ ทฏฺฐุมุปาคมึ ฯ
       |๑๕๘.๓๓๕| ตทา ตํ สมฺผุลฺลวนํ ๔-   นานาภมรกุชฺชิตํ
                           โกกิลาคีตสหิตํ           มยูรคณนจฺจิตํ ฯ
       |๑๕๘.๓๓๖| อปฺปสทฺทมนากิณฺณํ    นานาจงฺกมภูสิตํ
                           กุฏิมณฺฑปสงฺกิณฺณํ    โยคีวิรวิราชิตํ ๕- ฯ
       |๑๕๘.๓๓๗| วิจรนฺตี อมญฺญิสฺสํ       สผลํ นยนํ มมํ
                          ตทาปิ ตรุณํ ภิกฺขุํ         ยุตฺตํ ทิสฺวา วิจินฺตยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มหีตลํ ฯ  ม. จ ฯ  ม. มํ เปเสสิ ฯ ยุ. สมฺปาเปสิ ฯ
@ ม. ผุลฺลวิปิมํ ฯ ยุ. ผุลฺลปวนํ ฯ  ม. ยุ. โยคีวรวิราชิตํ ฯ
       |๑๕๘.๓๓๘| อีทิเสปิ วเน รมฺเม         ฐิโตยํ นวโยพฺพเน
                           วสนฺตมิว กนฺเตน         รูเปน สุสมนฺวิโต ๑- ฯ
       |๑๕๘.๓๓๙| นิสินฺโน รุกฺขมูลมฺหิ       มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต
                           ฌายเต วตยํ ภิกฺขุ        หิตฺวา วิสยชํ รตึ ฯ
       |๑๕๘.๓๔๐| นนุ นาม คหฏฺเฐน        กามํ ภุตฺวา ยถาสุขํ
                         ปจฺฉา ชิณฺเณน ธมฺโมยํ   จริตพฺโพ สุภทฺทโก ฯ
       |๑๕๘.๓๔๑| สุญฺญกนฺติ วิทิตฺวาน     คนฺธเคหํ ชินาลยํ
                           อุเปตฺวา ชินมทฺทกฺขึ     อุทยนฺตํว ภากรํ ฯ
       |๑๕๘.๓๔๒| เอกกํ สุขมาสีนํ            วีชมานํ วริตฺถิยา
                           ทิสฺวาเนวํ วิจินฺเตสึ       นายํ ลูโข นราสโภ ฯ
       |๑๕๘.๓๔๓| สา กญฺญา กนกาภาสา  ปทุมานนโลจนา
                         พิมฺโพฏฺฐิ กุนฺททสฺสนา   มโนเนตฺตรสายนา ฯ
       |๑๕๘.๓๔๔| เหมโทลา สุวทนา ๒-    กมลาการสุตฺถนี ๓-
                           เวทิมชฺฌา วรโสณี ๔-   รมฺโมรู จารุภูสนา ฯ
       |๑๕๘.๓๔๕| รตฺตํสกุปสมฺพฺยานา ๕- นีลมฏฺฐนิวาสนา
                         อตปฺปเนยฺยรูเปน          สพฺพาภรณมณฺฑิตา ๖- ฯ
       |๑๕๘.๓๔๖| ทิสฺวา ตเมวํ จินฺเตสึ      อโหยมติรูปินี
                           น มยาเนน เนตฺเตน     ทิฏฺฐปุพฺพา กุทาจนํ ฯ
       |๑๕๘.๓๔๗| ตโต ชราภิภูตา สา        วิวณฺณา วิกตานนา
                         ฉินฺนทนฺตา ๗- เสตสิรา  สลาลา วทนาสุจิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. รูเปน จ สมนฺวิโต ฯ  ม. ภสวนา ฯ ยุ. วสวนา ฯ  ม. กลิกาการสุตฺถนี ฯ
@ยุ. กลสาการสุตฺถนี ฯ  ม. เวทิมชฺฌาว สุสฺโสณี ฯ  ยุ. รตฺตํสกสุสํวิตา ฯ
@ ม. ยุ. หาสภาวสมนฺวิตา ฯ  ม. สินฺนทนฺตา ฯ ยุ. สีนทนฺตา ฯ
       |๑๕๘.๓๔๘| สงฺขิตฺตกณฺณา เสตกฺขี  ลมฺพาสุภปโยธรา
                           วลีวิตตสพฺพงฺคี           สิราวิตตเทหินี ฯ
       |๑๕๘.๓๔๙| นตงฺคี ทณฺฑทุติยา       อุปณฺฑุปณฺฑุกา ๑- กิสา
                           ปเวธมานา ปติตา        นิสฺสสนฺตี มหุํ มหุํ ฯ
       |๑๕๘.๓๕๐| ตโต เม อาสิ สํเวโค       อพฺภูโต โลมหํสโน
                           ธิรตฺถุ รูปํ อสุจึ             รมนฺเต ยตฺถ พาลิสา ฯ
       |๑๕๘.๓๕๑| ตทา มหาการุณิโก       ทิสฺวา สํวิคฺคมานสํ
                           อุทคฺคจิตฺโต สุมโน       อิมา คาถา อภาสถ ฯ
       |๑๕๘.๓๕๒| อาตุรํ อสุจึ ปูตึ             ปสฺส เขเม สมุสฺสยํ
                           อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ     พาลานํ อภินนฺทิตํ ฯ
       |๑๕๘.๓๕๓| อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ     เอกคฺคํ สุสมาหิตํ
                           สติ กายคตา ตฺยตฺถุ     นิพฺพิทาพหุลา ภว ฯ
       |๑๕๘.๓๕๔| ยถา อิทํ ตถา เอตํ        ยถา เอตํ ตถา อิทํ
                         อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ   กาเย ฉนฺทํ วิราชย ฯ
       |๑๕๘.๓๕๕| อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหิ       มานานุสย ปชฺชห
                          ตโต มานาภิสมยา       อุปสนฺตา จริสฺสสิ ฯ
       |๑๕๘.๓๕๖| เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ
                          สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ
                          เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ
                          อนเปกฺขิโน ๒- กามสุขํ ปหาย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุผาสุลิกตา ฯ ยุ. อุปาสุฬิกตา ฯ  ม. น เปกฺขิโน ฯ
       |๑๕๘.๓๕๗| ตโต กลฺลิกจิตฺตํ มํ        ญตฺวาน นรสารถิ
                           มหานิทานํ เทเสสิ       สุตฺตนฺตํ วินยาย เม ฯ
       |๑๕๘.๓๕๘| สุตฺวา สุตฺตนฺตเสฏฺฐนฺต  ปุพฺพสญฺญมนุสฺสรึ
                           ตตฺถฏฺฐิตาวหํ สนฺตี      ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ ฯ
       |๑๕๘.๓๕๙| นิปติตฺวา มเหสิสฺส       ปาทมูลมฺหิ ตาวเท
                           อจฺจยํ เทสนตฺถาย       อิมํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๐| นโม เต สพฺพทสฺสาวิ    นโม เต กรุณาลย
                           นโม เต ติณฺณสํสาร     นโม เต อมตนฺทท ฯ
       |๑๕๘.๓๖๑| ทิฏฺฐิคหนปกฺขนฺตา ๑-  กามราควิโมหิตา
                           ตยา สมฺมา อุปาเยน    วินีตา วินเย รตา ฯ
       |๑๕๘.๓๖๒| อทสฺสเนน วิหิตา ๒-     ตาทิสานํ มเหสินํ
                          อนุโภนฺติ มหาทุกฺขํ       สตฺตา สํสารสาคเร ฯ
       |๑๕๘.๓๖๓| ยทาหํ โลกสรณํ           อรณํ มรณนฺตคํ ๓-
                           นาทฺทสามิ มธุรตฺถํ      เทเสสฺสามิ ๔- ตมจฺจยํ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๔| มหาหิตํ วรทฺททํ ๕-      อหิโตติ วิสงฺกิตา
                           โนเปสึ รูปนิรตา           เทเสสฺสามิ ตมจฺจยํ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๕| ตทา มธุรนิคฺโฆโส        มหาการุณิโก ชิโน
                           อโวจ ติฏฺฐ เขเมติ        สิญฺจนฺโต อมเตน มํ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๖| ตทา ปณมฺม สิรสา       กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ
                          คนฺตฺวา ทิสฺวา นรปตึ     อิมํ วจนมพฺรวึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ...ปกฺขนฺทา ฯ ยุ. ...ปกฺขมานา ฯ  ม. ยุ. วิโภคา ฯ  ม. มรณนฺตคุํ ฯ
@ ม. ยุ. เทสยามิ ฯ  ยุ. มหาหิตํ ตํ วรทํ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๗| อโห สมฺมา อุปาโย เต   จินฺติโตยมรินฺทม
                           วนทสฺสนกามาย         ทิฏฺโฐ นิพฺพนโถ ๑- มุนิ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๘| ยทิ เต รุจฺจเต ราชา       สาสเน ตสฺส ตาทิโน
                           ปพฺพชิสฺสามิ รูเปหํ       นิพฺพินฺนา มุนิ ภาณินา ฯ
                                            ทุติยํ ภาณวารํ ฯ
       |๑๕๘.๓๖๙| อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน     ตทาห ส มหีปติ
                           อนุชานามิ เต ภทฺเท    ปพฺพชฺชา ตว สิชฺฌตุ ฯ
       |๑๕๘.๓๗๐| ปพฺพชิตฺวา ตทา จาหํ    สตฺตมาเส ๒- อุปฏฺฐิเต
                           ทีโปทยญฺจ เภทญฺจ     ทิสฺวา สํวิคฺคมานสา ฯ
       |๑๕๘.๓๗๑| นิพฺพินฺนา สพฺพสงฺขาเร  ปจฺจยาการโกวิทา
                           จตุโรเฆ อติกฺกมฺม        อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๕๘.๓๗๒| อิทฺธิยา ๓- จ วสี อาสึ   ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                           เจโตปริยญาณสฺส        วสี จาปิ ภวามหํ ฯ
       |๑๕๘.๓๗๓| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                           สพฺพาสวา ปริกฺขีณา    นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๘.๓๗๔| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                           ปริสุทฺธํ มมํ ญาณํ       อุปฺปนฺนํ พุทฺธสาสเน ฯ
       |๑๕๘.๓๗๕| กุสลาหํ วิสุทฺธีสุ           กถาวตฺถุวิสารทา
                           อภิธมฺมนยญฺญู จ       วสิปฺปตฺตามฺหิ สาสเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. นิพฺพานโต ฯ  ม. อทฺธมาเส ฯ  ม. อิทฺธีสุ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๑๕๘.๓๗๖| ตโต โตรณวตฺถุสฺมึ         รญฺญา โกสลสามินา
                         ปุจฺฉิตฺวา นิปุเณ ปเญฺห   พฺยากโรนฺตี ยถากถํ ฯ
       |๑๕๘.๓๗๗| ตทา ส ราชา สุคตํ         อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉถ
                         ตเถว พุทฺโธ พฺยากาสิ     ยถา เต พฺยากตา มยา ฯ
       |๑๕๘.๓๗๘| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ    เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                          มหาปญฺญานมคฺคาติ    ภิกฺขุนีนํ นรุตฺตโม ฯ
       |๑๕๘.๓๗๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                         นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๘.๓๘๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                         ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๘.๓๘๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ เขมา ภิกฺขุนี อิมา  คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                      เขมาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  นวมํ อุปฺปลวณฺณาเถริยาปทานํ (๑๙)
     [๑๕๙]   |๑๕๙.๓๘๒| ภิกฺขุนี อุปฺปลวณฺณา        อิทฺธิยา ปารมึ คตา
                           วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท     อิมํ วจนมพฺรวิ ฯ
       |๑๕๙.๓๘๓| นิติณฺณา ๑- ชาติสํสารํ    ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ
                           สพฺพทุกฺขํ มยา ขีณํ         อาโรเจมิ มหามุนิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. นิตฺถิณฺณา ฯ ยุ. นิตฺติณฺณา ชาติสํสารา ฯ
       |๑๕๙.๓๘๔| ยาวตา ปริสา อตฺถิ       ปสนฺนา ชินสาสเน
                           เยสญฺจ เมปราโธตฺถิ    ขมนฺตุ ชินสมฺมุขา ฯ
       |๑๕๙.๓๘๕| สํสาเร สํสรนฺตา ๑- เม   ขลิตํ เม สเจ ภเว
                           อาโรเจมิ มหาวีร          อปราธํ ขมสฺสุ เม ๒- ฯ
       |๑๕๙.๓๘๖| อิทฺธิญฺจาปิ นิทสฺเสหิ     มม สาสนการิเก
                           จตสฺโส ปริสา อชฺช       กงฺขํ ฉินฺทาหิ ยาวตา ฯ
       |๑๕๙.๓๘๗| ธีตา ตุยฺหํ มหาวีร         ปญฺญวนฺต ชุตินฺธร
                           พหุญฺจ ทุกฺกรํ กมฺมํ     กตํ เม อติทุกฺกรํ ฯ
       |๑๕๙.๓๘๘| อุปฺปลสฺเสว เม วณฺโณ   นาเมนุปฺปลนามิกา
                           สา ธีตา เต มหาวีร       ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๕๙.๓๘๙| ราหุโล จ อหญฺเจว        เนกชาติสเต พหู
                           เอกสฺมึ สมฺภเว ชาตา    สมานฉนฺทเจตสา ฯ
       |๑๕๙.๓๙๐| นิพฺพตฺติ เอกโต โหติ     ชาติยา จาปิ เอกโต
                           ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต      อุภโย นามสมฺภวา ฯ
       |๑๕๙.๓๙๑| ปุตฺโต จ ราหุโล นาม     ธีตา อุปฺปลสวฺหยา
                           ปสฺส วีร มม อิทฺธึ        พลํ ทสฺเสมิ สตฺถุโน ฯ
       |๑๕๙.๓๙๒| มหาสมุทฺเท จตุโร        ปกฺขิปิ หตฺถปาณิยํ
                           เตลํ หตฺถคตญฺเจว ๓-   ขิฑฺโฑ โกมารโก ยถา ฯ
       |๑๕๙.๓๙๓| อุพฺพตฺตยิตฺวา ปฐวึ       ปกฺขิปิ หตฺถปาณิยํ
                           จิตฺตมุญฺชํ ยถา นาม    ลุญฺจิ โกมารโก ยุวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สํสรนฺติยา ฯ  ม. ยุ. ตํ ฯ  ยุ. ... วตฺถิคตญฺเจว เวชฺโช โกมารโก ยถา ฯ
       |๑๕๙.๓๙๔| จกฺกวาฬสมํ ปาณึ        ฉาทยิตฺวาน มตฺถเก
                           วสฺสาเปตฺวาน ผุสิตํ      นานาวณฺณํ ปุนปฺปุนํ ฯ
       |๑๕๙.๓๙๕| ภูมึ อุทุกฺขลํ กตฺวา        ธญฺญํ กตฺวาน สกฺขรํ
                           สิเนรุํ มุสลํ กตฺวา         มทฺทิ โกมาริกา ยถา ๑- ฯ
       |๑๕๙.๓๙๖| ธีตาหํ พุทฺธเสฏฺฐสฺส     นาเมนุปฺปลสวฺหยา
                           อภิญฺญาสุ วสีภูตา      ตว สาสนการิกา ฯ
       |๑๕๙.๓๙๗| นานาวิกุพฺพนํ กตฺวา    ทสฺเสตฺวา โลกนายกํ
                          นามโคตฺตํ ปกาเสตฺวา ๒-  ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๕๙.๓๙๘| อิทฺธิยา จ วสี โหมิ        ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                           เจโตปริยญาณสฺส        วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๕๙.๓๙๙| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                           สพฺพาสวา ปริกฺขีณา    นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๕๙.๔๐๐| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ เม วิปุลํ ๓- สุทฺธ  สภาเวน มเหสิโน ฯ
       |๑๕๙.๔๐๑| ปุริมานํ ชินคฺคานํ          สงฺคามนฺเตน ทสฺสิตํ ๔-
                           อธิการํ พหุ มยฺหํ          ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ ฯ
       |๑๕๙.๔๐๒| ยํ มยา ปุริมํ กมฺมํ         กุสลํ สร ๕- เม มุนิ
                           ตวตฺถาย มหาวีร          ปุญฺญํ อุปจิตํ มยา ฯ
       |๑๕๙.๔๐๓| อภพฺพฏฺฐาเน วชฺเชตฺวา   ปริปาเจนฺโต อนาจารํ ๖-
                           ตวตฺถาย มหาวีร          จตฺตํ ๗- เม ชีวิตุตฺตมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปทโกมาริโก ยถา ฯ  ม. จ สาเวตฺวา ฯ ยุ. ... สํสาเวตฺวา ฯ
@ ม. วิมลํ ฯ  ม. ยุ. สงฺคามนฺเต นิทสฺสิตํ ฯ  ยุ. ... สํสเร มุนิ ฯ
@ ม. วารยนฺติ อนาจรํ ฯ ยุ. ปริปาเจนฺโต อนาวรํ ฯ  ยุ. วตฺตํ ฯ
       |๑๕๙.๔๐๔| ทสโกฏิสหสฺสานิ          อทาสิ มม ชีวิตํ
                           ปริจตฺตา จ เม โหมิ      ตวตฺถาย มหามุนิ ฯ
       |๑๕๙.๔๐๕| ตทาติวิมฺหิตา สพฺพา    สิรสาว กตญฺชลี
                           อโวจยฺเย กตํ อาสิ        อตุลิทฺธิ ปรกฺกมา ฯ
       |๑๕๙.๔๐๖| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    นาคกญฺญา อหํ ตทา
                           วิมลา นาม นาเมน      กญฺญานํ สาธุสมฺมตา ฯ
       |๑๕๙.๔๐๗| มโหรโค มหานาโค       ปสนฺโน ชินสาสเน
                           ปทุมุตฺตรํ มหาเตชํ       นิมนฺเตสิ สสาวกํ ฯ
       |๑๕๙.๔๐๘| รตนมยญฺจ มณฺฑปํ      ปลฺลงฺกํ รตนามยํ
                           รตนวาลุกากิณฺณํ        อุปโภคํ รตนามยํ ฯ
       |๑๕๙.๔๐๙| มคฺคญฺจ ปฏิยาเทสิ      รตนธชภูสิตํ
                           ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ  วชฺชนฺโต ตุริเยหิ โส ฯ
       |๑๕๙.๔๑๐| ปริสาหิ จ จตูหิ             ผรเต ๑- โลกนายโก
                           มโหรคสฺส ภวเน          นิสีทิ ปรมาสเน ๒- ฯ
       |๑๕๙.๔๑๑| อนฺนปานํ ขาทนียํ         โภชนญฺจ มหารหํ
                           วรํ วรญฺจ ปาทาสิ         นาคราชา มหายสํ ๓- ฯ
       |๑๕๙.๔๑๒| ภุญฺชิตฺวาน ส สมฺพุทฺโธ ๔-  ปตฺเต โธวิตฺว โยนิโส
                           อนุโมทนิยํกาสิ            นาคกญฺญา มหิทฺธิกา ฯ
       |๑๕๙.๔๑๓| สพฺพญฺญุํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา  นาคกญฺญา มหายสํ
                           ปสนฺนํ สตฺถุโน จิตฺตํ     สุนิวทฺธญฺจ มานสํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปริวุโต ฯ ยุ. ปเรโต ฯ  ยุ. วรมาสเน ฯ  ยุ. มหายโส ฯ
@ ม. ... สมฺมาสมฺพุทฺโธ ฯ
       |๑๕๙.๔๑๔| มมญฺจ จิตฺตมญฺญาย    ชลชุตฺตมนามโก
                           ตสฺมึ ขเณ มหาวีโร       ภิกฺขุนึ ทสฺสยิทฺธิยา ฯ
       |๑๕๙.๔๑๕| อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ      ภิกฺขุนี สา วิสารทา
                           ปโมทิตา เวทชาตา       สตฺถารํ เอตทพฺรวึ ฯ
       |๑๕๙.๔๑๖| อทฺทสาหํ อิมา อิทฺธี ๑-  สุมิตา อิตรายปิ
                           กถํ อโหสิ สา ธีร          อิทฺธิยา สุวิสารทา ฯ
       |๑๕๙.๔๑๗| โอรสามุขโต ชาตา        ธีตา มม มหิทฺธิกา
                           มมานุสาสนีการา        อิทฺธิยา สุวิสารทา ฯ
       |๑๕๙.๔๑๘| พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา       ตุฏฺฐา เอวํ อโวจหํ ๒-
                           อหํปิ ตาทิสา โหมิ       อิทฺธิยา สุวิสารทา ฯ
       |๑๕๙.๔๑๙| ปโมทิตาหํ สุมนา         ปตฺตอุตฺตมมานสา ๓-
                           อนาคตมฺหิ อทฺธาเน     อีทิสา โหมิ นายก ฯ
       |๑๕๙.๔๒๐| มณิมยญฺจ ๔- ปลฺลงฺกํ   มณฺฑปญฺจ ปภสฺสรํ
                          อนฺนปาเนน ตปฺเปตฺวา   สสงฺฆํ โลกนายกํ ฯ
       |๑๕๙.๔๒๑| นาคานํ ปวรํ ปุปฺผํ         อรุณํ นาม อุปฺปลํ
                           วณฺณํ เม อีทิสํ โหตุ      ปูเชสึ โลกนายกํ ฯ
       |๑๕๙.๔๒๒| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ      ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๙.๔๒๓| ตโต จุตาหํ มนุเช          อุปปนฺนา สยมฺภุโน
                           อุปฺปเลหิ ปฏิจฺฉนฺนํ      ปิณฺฑปาตมทาสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ... อิมํ อิทฺธึ สุมนํ ... ฯ ยุ. สุมิตฺตํ ฯ  ม. เอวํ ปตฺเถสฺสหํ ตทา ฯ
@ยุ. ตุฏฺฐาเอว ปตฺเถสฺสหํ ฯ  ม. ปตฺเถ อุตฺตมมานสา ฯ  ม. มณิมยมฺหิ ปลฺลงฺเก
@มณฺฑปมฺหิ ปภสฺสเร ฯ
       |๑๕๙.๔๒๔| เอกนวุเต อิโต กปฺเป     วิปสฺสี นาม นายโก
                           อุปฺปชฺชิ จารุนยโน       สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา ฯ
       |๑๕๙.๔๒๕| เสฏฺฐิธีตา ตทา หุตฺวา    พาราณสิปุรุตฺตเม
                          นิมนฺเตตฺวาน สมฺพุทฺธํ   สสงฺฆํ โลกนายกํ ฯ
       |๑๕๙.๔๒๖| มหาทานํ ททิตฺวาน       อุปฺปเลหิ วินายกํ
                           ปูชยิตฺวา จ เตเหว        วณฺณโสภํ อปตฺถยึ ฯ
       |๑๕๙.๔๒๗| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                           กสฺสโป นาม นาเมน    อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๕๙.๔๒๘| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส      ตทา อาสิ นริสฺสโร
                           กาสิราชา กิกี นาม       พาราณสิปุรุตฺตเม ฯ
       |๑๕๙.๔๒๙| ตสฺสาสึ ทุติยา ธีตา       สมณีคุตฺตสวฺหยา
                          ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส    ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ ฯ
       |๑๕๙.๔๓๐| อนุชานิ น โน ตาโต      อคาเรว ตทา มยํ
                           วีสํ วสฺสสหสฺสานิ         วิจริมฺห อตนฺทิตา ฯ
       |๑๕๙.๔๓๑| โกมาริพฺรหฺมจริยํ         ราชกญฺญา สุเขฏฺฐิตา
                           พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา      มุทิตา สตฺต ธีตโร ฯ
       |๑๕๙.๔๓๒| สมณี สมณคุตฺตา จ      ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
                          ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ     สตฺตมี สงฺฆทาสิกา ฯ
       |๑๕๙.๔๓๓| อหํ เขมา จ สปฺปญฺญา   ปฏาจารา จ กุณฺฑลา
                          กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา    วิสาขา โหติ สตฺตมี ฯ
       |๑๕๙.๔๓๔| เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ      เจตนาปณิธีหิ จ
                           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๕๙.๔๓๕| ตโต จุตา มนุสฺเสสุ        อุปปนฺนา มหากุเล
                           ปีตมฏฺฐวรํ ทุสฺสํ          อทํ อรหโต อหํ ฯ
       |๑๕๙.๔๓๖| ตโต จุตา อริฏฺฐปุเร       ชาตา วิปฺปกุเล อหํ
                           ธีตา ติริฏิวจฺฉสฺส         อุมฺมาทนฺตี มโนหรา ฯ
       |๑๕๙.๔๓๗| ตโต จุตา ชนปเท          กุเล อญฺญตเร อหํ
                           ปสุตา นาติผีตมฺหิ        สาลึ โคเปมหนฺตทา ฯ
       |๑๕๙.๔๓๘| ทิสฺวา ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ    ปญฺจลาชสตานหํ
                           ทตฺวา ปทุมฉนฺนานิ      ปญฺจ ปุตฺตสตานิปิ ๑- ฯ
       |๑๕๙.๔๓๙| ปตฺถยึ เตสุ ปุตฺเตสุ ๒-   มธุํ ทตฺวา สยมฺภุโน
                           ตโต จุตา อรญฺเญหํ      อชายึ ปทุโมทเร ฯ
       |๑๕๙.๔๔๐| กาสิรญฺโญ มเหสีหํ       หุตฺวา สกฺกตปูชิตา
                           อชนึ ราชปุตฺตานํ         อนูนํ สตปญฺจกํ ฯ
       |๑๕๙.๔๔๑| ยทา เต โยพฺพนปฺปตฺตา   กีฬนฺตา ชลกีฬิตํ
                           ทิสฺวาน โอปตฺตปทุมํ    อาสุํ ปจฺเจกนายกา ฯ
       |๑๕๙.๔๔๒| สาหํ เตหิ วินาภูตา        สุตวเรหิ ๓- โสกินี
                           จุตา อิสิคิลิปสฺเส          คามกมฺหิ อชายิหํ ฯ
       |๑๕๙.๔๔๓| ยทา พุทฺธาสุตมติ         สุตานํ อตฺตโนปิจ ๔-
                           ยาคุํ อาทาย คจฺฉนฺติ    อฏฺฐ ปจฺเจกนายเก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปุตฺตสตานิหํ ฯ  ม. ปตฺถยึ เตปิ ปตฺเถสุํ ฯ ยุ. ปตฺถยึ เตสุ ปตฺเถสุ ฯ
@ ม. ยุ. สุตวีเรหิ ฯ  ม. สุตานํ สตฺถุโนปิจ ฯ ยุ. สุตาน กสกํ ตทา ฯ
       |๑๕๙.๔๔๔| ภิกฺขาย คามํ คจฺฉนฺเต   ทิสฺวา ปุตฺเต อนุสฺสรึ
                           ขีรธารา วินิคฺคญฺฉิ        ตทา เม ปุตฺตเปมสา ฯ
       |๑๕๙.๔๔๕| ตโต เตสํ อทํ ยาคุํ         ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ
                           ตโต จุตาหํ ติทสํ           นนฺทนํ อุปปชฺชหํ ฯ
       |๑๕๙.๔๔๖| อนุโภตฺวา สุขทุกฺขํ        สํสริตฺวา ภวาภเว
                           ตวตฺถาย มหาวีร          ปริจฺจตฺตญฺจ ชีวิตํ ฯ
       |๑๕๙.๔๔๗| เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ            สมฺปตฺตี จ พหูวิธา
                           ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต      ชาตา สาวตฺถิยํ ปุเร ฯ
       |๑๕๙.๔๔๘| มหทฺธเน เสฏฺฐิกุเล        สุขิเต สชฺชิเต ตถา
                           นานารตนปชฺโชเต        สพฺพกามสมิทฺธเน ฯ
       |๑๕๙.๔๔๙| สกฺกตปูชิตา เจว           มานิตาปจิตา ตถา
                           รูปสิรึ อนุปฺปตฺตา         กุเลสุ อติสกฺกตา ฯ
       |๑๕๙.๔๕๐| อตีว ปตฺถิตา จาสึ         รูปโภคสิรีหิ จ
                           ปตฺถิตา เสฏฺฐิปุตฺเตหิ    อเนเกหิ สเตหิ จ ฯ
       |๑๕๙.๔๕๑| อคารํ ปชหิตฺวาน          ปพฺพชึ อนคาริยํ
                         อฑฺฒมาเส ๑- อสมฺปตฺเต   จตุสจฺจํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๕๙.๔๕๒| อิทฺธิยา อภินิมฺมิตฺวา     จตุรสฺสํ รถํ อหํ
                           พุทฺธสฺส ปาเท อวนฺทึ ๒-   โลกนาถสิริมโต ๓- ฯ
       |๑๕๙.๔๕๓| สุปุปฺผิตคฺคํ อุปคมฺม ปาทปํ ๔-
                           เอกา ตุวํ ติฏฺฐสิ สาลมูเล
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อฏฺฐมาเส ฯ  ม. ยุ. อวนฺทิสฺสํ ฯ  ม. โลกนาถสฺส ตาทิโน ฯ
@ ยุ. ภิกฺขุนี ฯ
                           น จาปิ ตุยฺหํ ทุติยตฺถิ โกจิ ๑-
                           พาเล น ตฺวํ ภายสิ ธุตฺตกานํ ฯ
       |๑๕๙.๔๕๔| สตํ สหสฺสานิปิ ธุตฺตกานํ
                           อิธาคตา เอทิสกา ภเวยฺยุํ ๒-
                           โลมํ น อิญฺเช นปิ สมฺปเวเธ ๓-
                           กึ เม ตุวํ มาร กริสฺสเสโก ๔- ฯ
       |๑๕๙.๔๕๕| เอสา อนฺตรธายามิ       กุจฺฉึ วา ปวิสามิ เต
                           ภมุกนฺตริกายมฺปิ         ติฏฺฐนฺตึ มํ น ทกฺขสิ ฯ
       |๑๕๙.๔๕๖| จิตฺตมฺหิ วสิภูตาหํ         อิทฺธิปาทา สุวิภาวิตา
                           สพฺพพนฺธนมุตฺตามฺหิ   น ตํ ภายามิ อาวุโส ฯ
       |๑๕๙.๔๕๗| สตฺติสูลูปมา กามา       ขนฺธาปิ อธิกุณฺฑรา
                           ยตฺถ กามรตึ พฺรูสิ        อรติ ทานิ สา มม ฯ
       |๑๕๙.๔๕๘| สพฺพตฺถ วิหตา นนฺทิ     ตโมกฺขนฺธา ปทาลิตา
                           เอวํ ชานาหิ ปาปิม       นิหโต ตฺวมสิ อนฺตก ฯ
       |๑๕๙.๔๕๙| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ    เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                           เสฏฺฐา ๕- อิทฺธิมตีนนฺติ  ปริสาสุ วินายโก ฯ
       |๑๕๙.๔๖๐| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                           โอหิโต คุรุโก ภาโร       ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๕๙.๔๖๑| ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา    อคารสฺมา อนคาริยํ
                          โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต  สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. น จตฺถิ เต ทุติยา วณฺณธาตุ ฯ   ม. สมาคตา ... ฯ
@ยุ. อิธาคตา ตาทิสกา ... ฯ   ยุ. โลมํ น อิญฺชามิ น สนฺตสามิ ฯ
@ ยุ. มารํ น ภายามิ ตํ เอกิกาสํ ฯ   ม. อคฺคา ฯ
       |๑๕๙.๔๖๒| จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ       ปจฺจยํ สยนาสนํ
                           ขเณน อุปนาเมนฺติ       สหสฺสานิ สมนฺตโต ฯ
       |๑๕๙.๔๖๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                           นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา    วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๕๙.๔๖๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                           ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๕๙.๔๖๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                           ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                อุปฺปลวณฺณาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ทสมํ ปฏาจาราเถริยาปทานํ (๒๐)
     [๑๖๐]   |๑๖๐.๔๖๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺมาน ปารคู
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ         กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๐.๔๖๗| ตทาหํ หํสวติยํ             ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุ
                          นานารตนปชฺโชเต         มหาสุขสมปฺปิตา ฯ
       |๑๖๐.๔๖๘| อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ        อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ
                          ตโต ชาตปฺปสาทาหํ      อุเปสึ สรณํ ชินํ ฯ
       |๑๖๐.๔๖๙| ตโต วินยธารีนํ             อคฺคํ วณฺเณสิ นายโก
                          ภิกฺขุนึ ลชฺชินึ ตาทึ        กปฺปากปฺปวิสารทํ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๐| ตทา มุทิตจิตฺตาหํ         ตํ ฐานํ อภิกงฺขยึ
                          นิมนฺเตตฺวา ทสพลํ        สสงฺฆํ โลกนายกํ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๑| โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ      ททิตฺวา ๑- ปตฺตจีวรํ
                          นิปจฺจ สิรสา ปาเท        อิมํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๒| ยา ตยา วณฺณิตา ธีร     อิโต อฏฺฐมเก มุนิ ๒-
                          ตาทิสาหํ ภวิสฺสามิ       ยทิ สิชฺฌติ นายก ฯ
       |๑๖๐.๔๗๓| ตทา อโวจ มํ สตฺถา      ภทฺเท มา ภายิ อสฺสส
                          อนาคตมฺหิ อทฺธาเน      ลจฺฉเสตํ มโนรถํ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา   โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                           ปฏาจาราติ นาเมน      เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๖๐.๔๗๖| ตทาหํ มุทิตา หุตฺวา      ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                           เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ        สสงฺฆํ โลกนายกํ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๗| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๐.๔๗๘| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๖๐.๔๗๙| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส      ตทา อาสิ นริสฺสโร
                          กาสิราชา กิกี นาม        พาราณสิปุรุตฺตเม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ททิตฺวาว ติจีวรํ ฯ ยุ. ททิตฺวา จ ติจีวรํ ฯ  ยุ. ทิเน ฯ
       |๑๖๐.๔๘๐| ตสฺสาสึ ตติยา ธีตา       ภิกฺขุนี อิติ วิสฺสุตา
                          ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส    ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ ฯ
       |๑๖๐.๔๘๑| อนุชานิ น โน ตาโต      อคาเรว ตทา มยํ
                          วีสํ วสฺสสหสฺสานิ          วิจริมฺห อตนฺทิตา ฯ
       |๑๖๐.๔๘๒| โกมาริพฺรหฺมจริยํ          ราชกญฺญา สุเขฏฺฐิตา ๑-
                          พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา       มุทิตา สตฺต ธีตโร ฯ
       |๑๖๐.๔๘๓| สมณี สมณคุตฺตา จ      ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
                          ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ     สตฺตมี สงฺฆทาสิกา ฯ
       |๑๖๐.๔๘๔| อหํ อุปฺปลวณฺณา จ      เขมา ภทฺทา จ ภิกฺขุนี
                          กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา   วิสาขา โหติ สตฺตมี ฯ
       |๑๖๐.๔๘๕| เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ๒- ฯ
       |๑๖๐.๔๘๖| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหํ
                          สาวตฺถิยํ ปุรวเร             อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
       |๑๖๐.๔๘๗| ยทา จ โยพฺพนูเปตา     วิตกฺกวสคา อหํ
                          นรญฺชานปทํ ๓- ทิสฺวา  เตน สทฺธึ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๐.๔๘๘| เอกปุตฺตปฺปสุตาหํ         ทุติโย กุจฺฉิยา มม
                          ตทาหํ มาตาปิตโร         อิกฺขามีติ ๔- สุนิจฺฉิตา ฯ
       |๑๖๐.๔๘๙| นาโรเจสึ ปตึ มยฺหํ        ตทา ตมฺหิ ปวาสิเต
                          เอกิกา นิคฺคตา เคหา     คนฺตุํ สาวตฺถิมุตฺตมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ สุเขธิตา ฯ  ม. สพฺพตฺถ อคจฺฉหํ ฯ ยุ. อคมฺหเส ฯ
@ ม. นรญฺชารปตึ ฯ  ม. ยุ. โอกฺกามีติ ฯ
       |๑๖๐.๔๙๐| ตโต เม สามิ อาคนฺตฺวา  สมฺภาเวสิ ปเถ มมํ
                         ตทา เม กมฺมชา วาตา     อุปฺปนฺนา อติทารุณา ฯ
       |๑๖๐.๔๙๑| อุทิโตว ๑- มหาเมโฆ    ปสูติสมเย มม
                        ทพฺพตฺถาย ตทา คนฺตฺวา  สามิ สปฺเปน มาริโต ฯ
       |๑๖๐.๔๙๒| ตทา วิชาตทุกฺเขน         อนาถา กปณา อหํ
                          กุนฺนทึ ปูริตํ ทิสฺวา         คจฺฉนฺตี สกุลาลยํ ๒- ฯ
       |๑๖๐.๔๙๓| พาลํ อาทาย โอตรึ ๓-   ปารกูเล จ เอกิกา ๔-
                          ปาเยตฺวา ๕- พาลกํ ปุตฺตํ อิตรํ ตารณายหํ ฯ
       |๑๖๐.๔๙๔| นิวตฺตา อุกฺกุโส หาสิ     ตรุณํ วิลปนฺตกํ
                          อิตรญฺจ วหิ โสโต          สาหํ โสกสมปฺปิตา ฯ
       |๑๖๐.๔๙๕| สาวตฺถินครํ คนฺตฺวา      อสฺโสสึ สชเน มเต
                         ตทา อโวจ ๖- โสกฏฺฏา  มหาโสกสมปฺปิตา ฯ
       |๑๖๐.๔๙๖| อุโภ ปุตฺตา กาลกตา     วเน มยฺหํ ปติ มโต
                          มาตา ปิตา จ ภาตา จ    เอกจิตมฺหิ ฑยฺหเร ฯ
       |๑๖๐.๔๙๗| ตทา กิสา จ ปณฺฑุ จ     อนาถา ทินมานสา
                          อิโต ตโต คจฺฉนฺตีหํ ๗-  อทฺทสํ นรสารถึ ฯ
       |๑๖๐.๔๙๘| ตโต อโวจ มํ สตฺถา       ปุตฺเต มา โสจิ อสฺสส
                          อตฺตานํ เต คเวสสฺสุ      กึ นิรตฺถํ วิหญฺญสิ ฯ
       |๑๖๐.๔๙๙| น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย  น ญาติ นปิ พนฺธวา
                          อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส       นตฺถิ ญาตีสุ ตาณตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุทิโต จ ฯ  ยุ. สกุณาลยํ ฯ  ม. ยุ. อตรึ ฯ  ม. เอกกํ ฯ ยุ. เอกโก ฯ
@ โป. ม. ยุ. สาเยตฺวา ฯ  ยุ. อโวจํ ฯ  ม. ยุ. ภมนฺตีหํ ฯ
       |๑๖๐.๕๐๐| ตํ สุตฺวา มุนิโน วากฺยํ    ปฐมํ ผลมชฺฌคํ
                          ปพฺพชิตฺวาน น จิรํ        อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๖๐.๕๐๑| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          ปรจิตฺตานิ ชานามิ        สตฺถุ สาสนการิกา ฯ
       |๑๖๐.๕๐๒| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                         เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ    วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา ฯ
       |๑๖๐.๕๐๓| ตโตหํ วินยํ สพฺพํ          สนฺติเก สพฺพทสฺสิโน
                          อุคฺคหึ สพฺพวิตฺถารํ       พฺยาหรึ จ ยถาตถํ ฯ
       |๑๖๐.๕๐๔| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ    เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                          อคฺคํ ๑- วินยธารีนํ        ปฏาจาราว ๒- เอกิกา ฯ
       |๑๖๐.๕๐๕| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                          โอหิโต ครุโก ภาโร        ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๖๐.๕๐๖| ยสฺส อตฺถาย ปพฺพชิตา   อคารสฺมา อนคาริยํ
                          โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต   สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
       |๑๖๐.๕๐๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๐.๕๐๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๐.๕๐๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อคฺคา ฯ  โป. ยุ. จ ฯ
                  อิตฺถํ สุทํ ปฏาจารา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ปฏาจาราเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                  อุทฺทานํ
                              เอกุโปสถิกา เจว           สลฬา จาถ โมทกา
                              เอกาสนา ปญฺจทีปา      นฬมาลี จ โคตมี ฯ
                              เขมา อุปฺปลวณฺณา จ    ปฏาจารา จ ภิกฺขุนี
                              คาถาสตานิ ปญฺเจว ๑-  นว จาปิ ตทุตฺตริ ฯ
                                         เอกุโปสถวคฺโค ทุติโย ฯ
                                               --------------
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ... จตฺตาริ นวุตึ สตฺตเมว จ ฯ
                                          ตติโย กุณฺฑลเกสีวคฺโค
                                 ปฐมํ กุณฺฑลเกสีเถริยาปทานํ (๒๑)
     [๑๖๑]   |๑๖๑.๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ปารคู
                     อิโต สตสหสฺสมฺหิ              กปฺเป อุปปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๑.๒| ตทาหํ หํสวติยา                 ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุ
                     นานารตนปชฺโชเต              มหาสุขสมปฺปิตา ฯ
       |๑๖๑.๓| อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ              อสฺโสสึ ธมฺมมุตฺตมํ
                     ตโต ชาตปฺปสาทาหํ           อุเปสึ สรณํ ชินํ ฯ
       |๑๖๑.๔| ตทา มหาการุณิโก             ปทุมุตฺตรนายโก ๑-
                     ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคนฺติ ๒-  ฐปยิ ๓- ภิกฺขุนึ สุภํ ฯ
       |๑๖๑.๕| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา         ทานํ ทตฺวา มเหสิโน
                     นิปจฺจ สิรสา ปาเท             ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
       |๑๖๑.๖| อนุโมทิ มหาวีโร                ภทฺเท ยนฺเตภิปตฺถิตํ
                     สมิชฺฌิสฺสติ ตํ สพฺพํ           สุขินี โหหิ นิพฺพุตา ฯ
       |๑๖๑.๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป         โอกฺกากกุลสมฺภโว
                     โคตโม นาม นาเมน           สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖๑.๘| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา        โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                     ภทฺทา กุณฺฑลเกสาติ          เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ...นามโก ฯ  โป. ยุ. ขิปฺปาภิญฺญา นมคฺคตฺเต ฯ  ม. ยุ. ฐเปสิ ฯ
       |๑๖๑.๙| เตน กมฺเมน สุกเตน           เจตนาปณิธีหิ จ
                     ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ             ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๑.๑๐| ตโต จุตา ยามมคํ            ตโตหํ ตุสิตํ คตา
                       ตโต จ นิมฺมานรตึ            วสวตฺติปุรํ คตา ๑- ฯ
       |๑๖๑.๑๑| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ          ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
                       ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ            มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๖๑.๑๒| ตโต จุตา มนุสฺเสสุ           ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ
                       มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ           มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๖๑.๑๓| สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน        เทเวสุ มานุเสสุ จ
                       สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา       เนกกปฺเปสุ สํสรึ ฯ
       |๑๖๑.๑๔| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป       พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                       กสฺสโป นาม นาเมน         อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๖๑.๑๕| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส         ตทา อาสิ นริสฺสโร
                       กาสิราชา กิกี นาม           พาราณสิปุรุตฺตเม ฯ
       |๑๖๑.๑๖| ตสฺส ธีตา จตุตฺถาสึ         ภิกฺขุทาสีติ ๒- วิสฺสุตา
                       ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส       ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ ฯ
       |๑๖๑.๑๗| อนุชานิ น โน ตาโต         อคาเรว ตทา มยํ
                       วีสํ วสฺสสหสฺสานิ             วิจริมฺห อตนฺทิตา ฯ
       |๑๖๑.๑๘| โกมาริพฺรหฺมจริยํ             ราชกญฺญา สุเขฏฺฐิตา
                       พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา          มุทิตา สตฺต ธีตโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ภิกฺขุทายีติ ฯ ยุ. ภิกฺขทายีติ ฯ
       |๑๖๑.๑๙| สมณี สมณคุตฺตา จ         ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
                       ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ        สตฺตมี สงฺฆทาสิกา ฯ
       |๑๖๑.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณนา จ    ปฏาจารา อหนฺตทา
                       กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา      วิสาขา โหติ สตฺตมี ฯ
       |๑๖๑.๒๑| เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ         เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๑.๒๒| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ          คิริพฺพชปุรุตฺตเม
                       ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต         ยทาหํ โยพฺพเน ฐิตา ฯ
       |๑๖๑.๒๓| โจรํ วธตฺถํ นิยฺยนฺตํ          ทิสฺวา รตฺตา ตหึ อหํ
                       ปิตา เม ตํ สหสฺเสน          โมจยิตฺวา วธา ตโต ฯ
       |๑๖๑.๒๔| อทาสิ ตสฺส มํ ตาโต         วิทิตฺวาน มนํ มม
                       ตสฺสาหมาสิ ๑- วิสฺสฏฺฐา  อติว ทยิตา หิตา ฯ
       |๑๖๑.๒๕| โส เม ภูสนโลเภน           พลึ ๒- ปจฺจาหรํ ทิโส
                       โจรปฺปปาตํ เนตฺวาน        ปพฺพเต ๓- เจตยิ วธํ ฯ
       |๑๖๑.๒๖| ตทาหํ ปณมิตฺวาน           สตฺตุกํ สุกตญฺชลี
                       รกฺขนฺตี อตฺตโน ปาณํ       อิมํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๖๑.๒๗| อิทํ สุวณฺณกายุรํ ๔-        มุตฺตา เวฬุริยา พหู
                       สพฺพํ ๕- หรสฺสุ ภทฺทนฺเต  มญฺจ ทาสีติ สาวย ฯ
       |๑๖๑.๒๘| โอโรปยสฺสุ กลฺยาณิ         มา ๖- พาฬฺหํ ปริเทวสิ
                       น จาหํ อภิชานามิ            อหนฺตฺวา วนมาคตํ ๗-@เชิงอรรถ:  ม. ...มาสึ ฯ  ม. พลิมชฺฌาสโย ทิโส ฯ ยุ. มารปจฺจาหฏํ ทิโส ฯ  ม. ยุ.
@ปพฺพตํ ฯ  ม. ยุ. สุวณฺณเกยูรํ ฯ  ยุ. สจฺจํ ฯ  ยุ. มา พหุํ ปริเทวยิ ฯ
@ ม. ยุ. ธนมาภตํ ฯ
       |๑๖๑.๒๙| ยโต สรามิ อตฺตานํ           ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ
                       น จาหํ อภิชานามิ            อญฺญํ ปิยตรํ ตยา ฯ
       |๑๖๑.๓๐| เอหิ ตํ อุปคุยฺหิสฺสํ            กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ
                       ตํ วนฺทามิ ๑- ปุน นตฺถิ     มม ตุยฺหญฺจ สงฺคโม ฯ
       |๑๖๑.๓๑| น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ         ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
                       อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ        ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา ฯ
       |๑๖๑.๓๒| น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ         ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
                       อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ        ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติตา ๒- ฯ
       |๑๖๑.๓๓| ลหุญฺจ วต ขิปฺปญฺจ         เนกตฺเถ ๓- สมเจตยิ
                       จิตฺตปุณฺณายตาเนว ๔-     ตทาหํ สตฺตุกํ วธึ ฯ
       |๑๖๑.๓๔| โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ           น ขิปฺปํ อนุพุชฺฌติ
                       โส หญฺญเต มนฺทมติ        โจโรว คิริคพฺภเร ฯ
       |๑๖๑.๓๕| โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ           ขิปฺปเมว นิโพธติ
                       มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา        ตทาหํ สตฺตุกา ยถา ฯ
       |๑๖๑.๓๖| ตทาหํ ปาตยิตฺวาน           คิริทุคฺคมฺหิ สตฺตุกํ
                       สนฺติกํ เสตวตฺถานํ            อุเปตา ๕- ปพฺพชึ อหํ ฯ
       |๑๖๑.๓๗| สณฺฑาเสน จ เกเส เม       ลุญฺจิตฺวา สพฺพโส ตทา
                       ปพฺพชิตฺวาน สมยํ            อาจิกฺขึสุ นิรนฺตรํ ฯ
       |๑๖๑.๓๘| ตโต ตํ อุคฺคเหตฺวาน ๖-    นิสีทิตฺวาน เอกิกา
                       สมยํ ตํ วิจินฺเตสึ ๗-          สุวาโน ๘- มานุสํ กรํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. น จ ทานิ ปุโน อตฺถิ ฯ    ม. ยุ. วิจินฺติกา ฯ
@ ม. ยุ. นิกตฺเถ สมเจตยึ ฯ   ม. มิคํ อุณฺณายตา เอวํ ฯ ยุ. มิคํ ปุณฺณายเตเนว ฯ
@ ยุ. อุเปตฺวา ฯ   ม. อุคฺคเหตฺวาหํ ฯ  ยุ. วิจินฺเตมิ ฯ  ยุ. สุวานา ฯ
       |๑๖๑.๓๙| ฉินฺนํ คยฺห สมีเป เม        ปาตยิตฺวา อปกฺกมิ
                       ทิสฺวา นิมิตฺตํ อลภึ           ติฏฺฐนฺตํ ๑- ปุฬวากุลํ ฯ
       |๑๖๑.๔๐| ตโต อุฏฺฐาย สํวิคฺคา        อาปุจฺฉึ สหธมฺมิเก
                       เต อโวจุํ วิชานนฺติ            ตํ อตฺถํ สกฺยภิกฺขโว ฯ
       |๑๖๑.๔๑| สาหํ ตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสํ        อุเปตฺวา พุทฺธสาวเก
                       เต มมาทาย คจฺฉึสุ          พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก ฯ
       |๑๖๑.๔๒| โส เม ธมฺมมเทเสสิ         ขนฺธายตนธาตุโย
                       อสุภานิจฺจํ ทุกฺขาติ          อนตฺตาติ จ นายโก ฯ
       |๑๖๑.๔๓| ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ       ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ
                       ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา     ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ ฯ
       |๑๖๑.๔๔| อายาจิโต ๒- ตทา อาห   เอหิ ภทฺเทติ นายโก
                       ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา         ปริตฺตํ โตยมทฺทสํ ฯ
       |๑๖๑.๔๕| ปาทปกฺขาลเนนาหํ         ญตฺวา สอุทยพฺพยํ
                       ตถา สพฺเพปิ สงฺขารา ๓-  อิติ สํจินฺตยึ ตทา ฯ
       |๑๖๑.๔๖| ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ ๔- เม     อนุปาทาย สพฺพโส
                       ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคมฺเม   ตทา ปญฺญาปยิ ชิโน ฯ
       |๑๖๑.๔๗| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ            ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                       ปรจิตฺตานิ ชานามิ           สตฺถุสาสนการิกา ฯ
       |๑๖๑.๔๘| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ        ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                       เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ     วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. หตฺถํ ตํ ฯ  ยุ. อายา2จึ โส ฯ  ม. สงฺขาเร อีทิสํ จินฺตยึ ตทา ฯ
@ ยุ. วิมุตฺตํ ฯ
       |๑๖๑.๔๙| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                       โอหิโต ครุโก ภาโร           ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๖๑.๕๐| ยสฺสตฺถาย ๑- ปพฺพชิตา  อคารสฺมา อนคาริยํ
                       โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต    สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
       |๑๖๑.๕๑| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ             ปฏิภาเณ ตเถว จ
                       ญาณํ เม วิปุลํ ๒- สุทฺธํ     พุทฺธเสฏฺฐสฺส วาหสา ฯ
       |๑๖๑.๕๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๑.๕๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๑.๕๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ ภทฺทา กุณฺฑลเกสา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  กุณฺฑลเกสีเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ทุติยํ กิสาโคตมีเถริยาปทานํ (๒๒)
     [๑๖๒]   |๑๖๒.๕๕| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺมาน ปารคู
                       อิโต สตสหสฺสมฺหิ             กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ยสฺส จตฺถาย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. สพฺพตฺถ วิมลํ ฯ
       |๑๖๒.๕๖| ตทาหํ หํสวติยํ                ชาตา อญฺญตเร กุเล
                       อุเปตฺวา ตํ นรวรํ               สรณํ สมุปาคมึ ฯ
       |๑๖๒.๕๗| ธมฺมญฺจ ตสฺส อสฺโสสึ      จตุสจฺจูปสญฺหิตํ
                       มธุรํ ปรมสฺสาทํ                จิตฺตสนฺติสุขาวหํ ๑- ฯ
       |๑๖๒.๕๘| ตทาปิ ๒- ภิกฺขุนึ ธีโร       ลูขจีวรธาริกํ ๓-
                       ฐเปนฺโต เอตทคฺคมฺหิ        วณฺณยิ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๑๖๒.๕๙| ชเนตฺวานปฺปกํ ปีตึ           สุตฺวา ภิกฺขุนิยา คุณํ ๔-
                       การํ กตฺวาน พุทฺธสฺส        ยถาสตฺติ ๕- ยถาพลํ ฯ
       |๑๖๒.๖๐| นิปจฺจ มุนิธีรนฺตํ              ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ
                       ตทานุโมทิ สมฺพุทฺโธ        ฐานลาภาย นายโก ฯ
       |๑๖๒.๖๑| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป       โอกฺกากกุลสมฺภโว
                       โคตโม นาม นาเมน         สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖๒.๖๒| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา      โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                       กิสาโคตมิ นาม นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๖๒.๖๓| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา       ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                       เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ             ปจฺจเยหิ วินายกํ ฯ
       |๑๖๒.๖๔| เตหิ ๖- กมฺเมหิ สุกเตหิ    เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๒.๖๕| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป       พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                       กสฺสโป นาม นาเมน         อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วฏฺฏสนฺติสุขาวหํ ฯ  ม. ตทา จ ฯ ยุ. กทาจิ ฯ  ม. ...ธารินึ ฯ
@ ม. คุเณ ฯ  ยุ. ยถาสตฺตึ ฯ  ม. ยุ. เตน กมฺเมน สูกเตน ฯ
       |๑๖๒.๖๖| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส         ตทา อาสิ นริสฺสโร
                       กาสิราชา กิกี นาม           พาราณสิปุรุตฺตเม ฯ
       |๑๖๒.๖๗| ปญฺจมี ตสฺส ธีตาหํ ๑-     ธมฺมา นาเมน วิสฺสุตา
                       ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส       ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ ฯ
       |๑๖๒.๖๘| อนุชานิ น โน ตาโต         อคาเรว ตทา มยํ
                       วีสวสฺสสหสฺสานิ              วิจริมฺห อตนฺทิตา ฯ
       |๑๖๒.๖๙| โกมาริพฺรหฺมจริยํ            ราชกญฺญา สุเข ฐิตา
                       พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา          มุทิตา สตฺต ธีตโร ฯ
       |๑๖๒.๗๐| สมณี สมณคุตฺตา จ         ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
                       ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ        สตฺตมี สงฺฆทาสิกา ฯ
       |๑๖๒.๗๑| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ      ปฏาจารา จ กุณฺฑลา
                       อหญฺจ ธมฺมทินฺนา จ        วิสาขา โหติ สตฺตมี ฯ
       |๑๖๒.๗๒| เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ         เจตนาปณิธีหิ จ
                       ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๒.๗๓| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ          ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหํ
                       ทุคฺคเต อธเน นีเจ ๒-        คตา จ สธนํ กุลํ ฯ
       |๑๖๒.๗๔| ปติฏฺฐเปตฺวาน ๓- เสสา เม  ทิสฺสนฺติ ๔- อธนา อิติ
                       ยทา จ ปสุตา ๕- อาสึ      สพฺเพสํ ทยิตา ตทา ฯ
       |๑๖๒.๗๕| ยทา โส ตรุโณ ปุตฺโต ๖-  โกมารโก ๗- สุเขฏฺฐิโต
                       สปาณมิว กนฺโต เม          ตทา ๘- ยมวสํ คโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ธีตาสึ ฯ  ม. นฏฺเฐ ฯ ยุ. นิฏฺเฐ ฯ  ม. ยุ. ปตึ ฐเปตฺวา ฯ
@ ม. เทสฺสนฺติ ฯ  ยุ. สสุตา ฯ  ม. ยุ. ภทฺโท ฯ  ม. โกมลโก ฯ
@ยุ. โกมลงฺโค ฯ  ยุ. ตทายํ ปรสงฺคโต ฯ
       |๑๖๒.๗๖| โสกฏฺฏา ทินวทนา          อสฺสุเนตฺตา รุทมุขา
                       มตํ ๑- กุณปมาทาย        วิลปนฺตี คมามหํ ฯ
       |๑๖๒.๗๗| ตทา เอเกน สนฺทิฏฺฐา      อุเปตฺวา ภิสกฺกุตฺตมํ ๒-
                       อโวจํ เทหิ เภสชฺชํ             ปุตฺตสญฺชีวนนฺติ โภ ฯ
       |๑๖๒.๗๘| น วิชฺชนฺเต มตา ยสฺมึ       เคเห สิทฺธตฺถกํ ตโต
                       อาหราติ ชิโน อาห           วินโยปายโกวิโท ฯ
       |๑๖๒.๗๙| ตทา คมิตฺวา สาวตฺถึ        น ๓- ลภึ ตาทิสํ ฆรํ
                       กุโต สิทฺธตฺถกํ ตสฺมา        ตโต ลทฺธา สตึ อหํ ฯ
       |๑๖๒.๘๐| กุณปํ ฉฑฺฑยิตฺวาน          อุเปสึ โลกนายกํ
                       ทูรโต จ ๔- มมํ ทิสฺวา       อโวจ มธุรสฺสโร ฯ
       |๑๖๒.๘๑| โย จ วสฺสสตํ ชีเว             อปสฺสํ อุทยพฺพยํ
                       เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย           ปสฺสโต อุทยพฺพยํ ฯ
       |๑๖๒.๘๒| น คามธมฺโม นิคมสฺส ธมฺโม
                        น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม
                        สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส
                        เอโสว ๕- ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตา ฯ
       |๑๖๒.๘๓| สาหํ ๖- สุตฺวานิมา คาถา   ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ
                        ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา    ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๖๒.๘๔| ตถาปิ ปพฺพชิตา สนฺตี      ยุญฺชนฺตี ชินสาสเน
                        น จิเรเนว กาเลน             อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. เอวํ ฯ  ยุ. ภิสมุตฺตมํ ฯ  ยุ. น ลภิตฺวาทิสํ ฆรํ ฯ  ม. ยุ. ว ฯ
@ ม. เอเสว ฯ  ยุ. สหา สุตฺวานิมา คาถา ฯ
       |๑๖๒.๘๕| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ             ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                       ปรจิตฺตานิ ชานามิ           สตฺถุสาสนการิกา ฯ
       |๑๖๒.๘๖| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ         ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                       เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ      วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา ฯ
       |๑๖๒.๘๗| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                       โอหิโต ครุโก ภาโร           ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๖๒.๘๘| ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา       อคารสฺมา อนคาริยํ
                       โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต     สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
       |๑๖๒.๘๙| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ             ปฏิภาเณ ตเถว จ
                       ฌานํ เม วิปุลํ สุทฺธํ           พุทฺธเสฏฺฐสฺส วาหสา ฯ
       |๑๖๒.๙๐| สงฺการกูฏา อาหริตฺวา      สุสานา รถิยาปิจ
                       ตโต สงฺฆาฏิกํ กตฺวา         ลูขํ ธาเรมิ จีวรํ ฯ
       |๑๖๒.๙๑| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ       ลูขจีวรธารเณ
                       ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ            ปริสาสุ วินายโก ฯ
       |๑๖๒.๙๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา         วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๒.๙๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ          พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๒.๙๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส          วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ กิสาโคตมี ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   กิสาโคตมีเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   ตติยํ ธมฺมทินฺนาเถริยาปทานํ (๒๓)
     [๑๖๓]   |๑๖๓.๙๕| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ปารคู
                       อิโต สตสหสฺสมฺหิ            กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๓.๙๖| ตทาหํ หํสวติยา              กุเล อญฺญตเร อหุ
                       ปรกมฺมํ ๑- กรี อาสึ          นิปกา สีลสํวุตา ฯ
       |๑๖๓.๙๗| ปทุมุตฺตรสฺส พุทฺธสฺส       สุชาโต อคฺคสาวโก
                        วิหารา อภินิกฺขมฺม          ปิณฺฑปาตาย คจฺฉติ ฯ
       |๑๖๓.๙๘| ฆฏํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตี        ตทา อุทกหาริกา
                        ตํ ทิสฺวา อททึ ปูวํ ๒-       ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ ฯ
       |๑๖๓.๙๙| ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว        นิสินฺโน ปริภุญฺชิ โส
                        ตโต เนตฺวาน ตํ เคหํ        อทาสึ ตสฺส โภชนํ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๐| ตโต เม อยฺยโก ตุฏฺโฐ    อกาสิ ๓- สุณิสํ สกํ
                          สสฺสุยา สห คนฺตฺวาน    สมฺพุทฺธํ อภิวาทยึ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๑| ตทา โส ธมฺมกถิกํ         ภิกฺขุนึ ปริกิตฺตยํ
                          ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ         ตํ สุตฺวา มุทิตา อหํ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๒| นิมนฺตยิตฺวา สุคตํ         สสงฺฆํ โลกนายกํ
                          มหาทานํ ททิตฺวาน        ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปรกมฺมการี ฯ  ยุ. สูปํ ฯ  ม. ยุ. อกรี ฯ
       |๑๖๓.๑๐๓| ตโต มํ สุคโต อาห         ฆนนินฺนาทสุสฺสุโร ๑-
                          มมุปฏฺฐานนิรตา ๒-      สสงฺฆปริเวสิกา ฯ
       |๑๖๓.๑๐๔| สทฺธมฺมสฺสวเน ยุตฺตา    คุณวฑฺฒิตมานสา
                          ภทฺเท ภวสฺสุ มุทิตา       ลจฺฉเสตํ ๓- ปณิธิผลํ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๕| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป   โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๖| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา   โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                          ธมฺมทินฺนาติ นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๖๓.๑๐๗| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา    ยาวชีวํ มหามุนึ
                          เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ          ปจฺจเยหิ วินายกํ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๘| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๓.๑๐๙| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๖๓.๑๑๐| อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส      ตทา อาสิ นริสฺสโร
                          กาสิราชา กิกี นาม        พาราณสิปุรุตฺตเม ฯ
       |๑๖๓.๑๑๑| ฉฏฺฐา ตสฺส ๔- อหํ ธีตา  สุธมฺมา อิติ วิสฺสุตา
                          ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส    ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ ฯ
       |๑๖๓.๑๑๒| อนุชานิ น โน ตาโต       อคาเรว ตทา มยํ
                          วีสํ วสฺสสหสฺสานิ          วิจริมฺห อตนฺทิตา ฯ
                                               ตติยํ ภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ... สุสฺสโร ฯ  ม. ยุ. มมุปฏฺฐานนิรเต สสงฺฆปริเวสิเก ฯ
@มมุปฏฺฐานยุตฺเต สสงฺฆปริมานเส ฯ  ม. ยุ. ลจฺฉเส ฯ  ม. ยุ. ตสฺสาสหํ ฯ
       |๑๖๓.๑๑๓| โกมาริพฺรหฺมจริยํ          ราชกญฺญา สุเขฏฺฐิตา
                          พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา       มุทิตา สตฺต ธีตโร ฯ
       |๑๖๓.๑๑๔| สมณี สมณคุตฺตา จ      ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
                          ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ     สตฺตมี สงฺฆทาสิกา ฯ
       |๑๖๓.๑๑๕| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ   ปฏาจารา จ กุณฺฑลา
                          โคตมี จ อหํ เจว            วิสาขา โหติ สตฺตมี ฯ
       |๑๖๓.๑๑๖| เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๓.๑๑๗| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ        คิริพฺพชปุรุตฺตเม
                          ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต      สพฺพกามสมิทฺธเน ฯ
       |๑๖๓.๑๑๘| ยทา รูปคุณูเปตา          ปฐเม โยพฺพเน ฐิตา
                          ตทา ปรกุลํ คนฺตฺวา       วสึ สุขสมปฺปิตา ฯ
       |๑๖๓.๑๑๙| อุเปตฺวา โลกสรณํ         สุณิตฺวา ธมฺมเทสนํ
                          อนาคามิผลํ ปตฺโต        สามิโก เม สุพุทฺธิมา ฯ
       |๑๖๓.๑๒๐| ตทา ๑- ตํ อนุชาเนตฺวา  ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          น จิเรเนว กาเลน           อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๖๓.๑๒๑| ตทา อุปาสโก โส มํ       อุปคนฺตฺวา อปุจฺฉถ
                          คมฺภีเร นิปุเณ ปเญฺห     เต สพฺเพ พฺยากรึ อหํ ฯ
       |๑๖๓.๑๒๒| ชิโน ตสฺมึ คุเณ  ตุฏฺโฐ   เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                          ภิกฺขุนึ ธมฺมกถิกํ           นาญฺญํ ปสฺสามิ เอทิสํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตทาหํ ฯ
       |๑๖๓.๑๒๓| ธมฺมทินฺนา ยถา ธีรา     เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว
                          เอวาหํ ปณฺฑิตา นาม ๑-  นายเกนานุกมฺปิตา ฯ
       |๑๖๓.๑๒๔| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                          โอหิโต ครุโก ภาโร        ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๖๓.๑๒๕| ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา     อคารสฺมา อนคาริยํ
                          โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต   สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
       |๑๖๓.๑๒๖| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          ปรจิตฺตานิ ชานามิ        พุทฺธสาสนการิกา ๒- ฯ
       |๑๖๓.๑๒๗| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ   วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา ฯ
       |๑๖๓.๑๒๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๓.๑๒๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๓.๑๓๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ธมฺมทินฺนาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โหมิ ฯ  ม. ยุ. สตฺถุสาสน ... ฯ
                                     จตุตฺถํ สกุลาเถริยาปทานํ (๒๔)
     [๑๖๔]   |๑๖๔.๑๓๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ปารคู
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๔.๑๓๒| หิตาย สพฺพสตฺตานํ       สุขาย วทตํ วโร
                          อตฺถาย ปุริสาชญฺโญ     ปฏิปนฺโน สเทวเก ฯ
       |๑๖๔.๑๓๓| ยสคฺคปฺปตฺโต สิริมา      กิตฺติวณฺณภโต ๑- ชิโน
                          ปูชิโต ๒- สพฺพโลกสฺส   ทิสา สพฺพา สุวิสฺสุโต ฯ
       |๑๖๔.๑๓๔| อุตฺติณฺณวิจิกิจฺโฉ โส     วีติวตฺตกถํกโถ
                          สมฺปุณฺณมนสงฺกปฺโป    ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๑๖๔.๑๓๕| อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส    อุปฺปาเทตา นรุตฺตโม
                          อนกฺขาตญฺจ อกฺขาสิ     อสญฺชาตญฺจ สญฺชนี ฯ
       |๑๖๔.๑๓๖| มคฺคญฺญู จ มคฺควิทู      มคฺคกฺขายี นราสโภ
                          มคฺคสฺส กุสโล สตฺถา     สารถีนํ วรุตฺตโม ฯ
       |๑๖๔.๑๓๗| มหาการุณิโก นาโถ ๓-  ธมฺมํ เทเสติ นายโก
                         นิมุคฺเค กามปงฺกมฺหิ ๔-  สมุทฺธรติ ปาณิโน ฯ
       |๑๖๔.๑๓๘| ตทาหํ หํสวติยํ              ชาตา ขตฺติยนนฺทนา
                          สุรูปา สธนา จาปิ ๕-     ทยิตา จ ๖- สิรีมตี ฯ
       |๑๖๔.๑๓๙| อานนฺทสฺส มหารญฺโญ   ธีตา ปรมโสภนา
                          เวมาตา ภคินี จาปิ        ปทุมุตฺตรนามิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กิตฺติวณฺณคโต ฯ  ยุ. ชิโน สพฺพสฺส โลกสฺส ฯ  ม. ยุ. สตฺถา ฯ
@ ยุ. โมหปงฺกมฺหิ ฯ  ยุ. สธนา ฐาสึ ฯ  ยุ. ว ฯ
       |๑๖๔.๑๔๐| ราชกญฺญาหิ สหิตา       สพฺพาภรณภูสิตา
                          อุปคมฺม ๑- มหาวีรํ       อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๑| ตทา หิ โส โลกวิทู ๒-    ภิกฺขุนึ ทิพฺพจกฺขุกํ ๓-
                          จตุปริสาย ๔- มชฺเฌ      อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ ตํ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๒| สุณิตฺวา ตมหํ หฏฺฐา     ทานํ ทตฺวาน สตฺถุโน
                          ปูเชตฺวาน จ สมฺพุทฺธํ      ทิพฺพจกฺขุํ อปตฺถยึ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๓| ตโต อโวจ มํ สตฺถา        นนฺเท ลจฺฉสิ ปตฺถิตํ
                          ปทีปธมฺมทานานํ          ผลเมตํ สุนิจฺฉิตํ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา    โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                          สกุลาติ ๕- จ นาเมน     เหสฺสสิ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๖๔.๑๔๖| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๗| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน      อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๖๔.๑๔๘| ปริพฺพาชิกินี ๖- อาสึ     ตทาหํ เอกจารินี
                          ภิกฺขาย วิจริตฺวาน         อลภึ เตลมตฺตกํ ฯ
       |๑๖๔.๑๔๙| เตน ทีปํ ปทีเปตฺวา ๗-   อุปฏฺฐึ สพฺพสํวรํ ๘-
                          เจติยํ ทิปทคฺคสฺส          วิปฺปสนฺเนน เจตสา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุปาคมฺม ฯ  ม. โลกครุ ฯ ยุ. โลกคุรู ฯ  ยุ. ทิพฺพจกฺขุกึ ฯ
@ ม. กิตฺตยํ ปริสามชฺเฌ ฯ ยุ. กิตฺตยี... ฯ  ม. ยุ. สกุลา นาม นาเมน ฯ
@ ม. ปริพฺพาชกินี ฯ  ยุ. ปชาเล2ตฺวา ฯ  ม. สพฺพสํวรึ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๐| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๑| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ       ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
                          สญฺชลนฺติ ๑- มหาทีปา   ตตฺถ ตตฺถ คตาย เม ฯ
       |๑๖๔.๑๕๒| ติโรกุฑฺฑํ ติโรเสลํ          สมติคฺคยฺห ปพฺพตํ
                          ปสฺสามหํ ยทิจฺฉามิ       ทีปทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๓| วิสุทฺธนยนา โหมิ          ยสสา ปชฺชลามหํ ๒-
                          สทฺธา ปญฺญวตี ๓- เจว  ทีปทานสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๔| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ        ชาตา วิปฺปกุเล อหํ
                          ปหูตธนธญฺญมฺหิ          มุทิเต ราชปูชิเต ฯ
       |๑๖๔.๑๕๕| อหํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนา    สพฺพาภรณภูสิตา
                          ปุรปฺปเวเส สุคตํ            วาตปาเน ฐิตา อหํ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๖| ทิสฺวา ชลนฺตํ ยสสา       เทวมนุสฺสสกฺกตํ
                          อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ      ลกฺขเณหิ วิภูสิตํ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๗| อุทคฺคจิตฺตา สุมนา       ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ
                          น จิเรเนว กาเลน           อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๖๔.๑๕๘| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          ปรจิตฺตานิ ชานามิ         สตฺถุสาสนการิกา ฯ
       |๑๖๔.๑๕๙| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ   วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปชฺชลนฺติ ฯ  ม. ยุ. จ ชลามหํ ฯ  ยุ. ปญฺญา สตี เจว ฯ
       |๑๖๔.๑๖๐| ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
                          โอหิโต ครุโก ภาโร        ภวเนตฺติ สมูหตา ฯ
       |๑๖๔.๑๖๑| ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา     อคารสฺมา อนคาริยํ
                          โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต  สพฺพสํโยชนกฺขโย ฯ
       |๑๖๔.๑๖๒| ตโต มหาการุณิโก         เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                          ทิพฺพจกฺขุกานํ ๑- อคฺคา  สกุลาติ นรุตฺตโม ฯ
       |๑๖๔.๑๖๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๔.๑๖๔| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๔.๑๖๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ สกุลา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  สกุลาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 ปญฺจมํ นนฺทาเถริยาปทานํ (๒๕)
     [๑๖๕]   |๑๖๕.๑๖๖| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ปารคู
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๕.๑๖๗| โอวาทโก วิญฺญาปโก     ตารโก สพฺพปาณินํ
                          เทสนากุสโล พุทฺโธ        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทิพฺพจกฺขุกินํ
       |๑๖๕.๑๖๘| อนุกมฺปโก การุณิโก      หิเตสี สพฺพปาณินํ
                          สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ  ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ๑- ฯ
       |๑๖๕.๑๖๙| เอวํ นิรากุลํ อาสิ           สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ จ
                          วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ           วสีภูเตหิ ตาทิภิ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๐| รตนานฏฺฐปญฺญาสํ       อุคฺคโต ๒- โส มหามุนิ
                          กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส       ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๑| วสฺสสตสหสฺสานิ           อายุ วิชฺชติ ๓- ตาวเท
                          ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๒| ตทาหํ หํสวติยํ              ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุ
                          นานารตนปชฺโชเต         มหาสุขสมปฺปิตา ฯ
       |๑๖๕.๑๗๓| อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ         อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ
                          อมตํ ปรมสฺสาทํ            ปรมตฺถํ นิเวทกํ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๔| ตทา นิมนฺตยิตฺวาน       สสงฺฆํ โลกนายกํ ๔-
                          ทตฺวา ตสฺส มหาทานํ     ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๕| ฌายินีนํ ภิกฺขุนีนํ          อคฺคฏฺฐานํ อปตฺถยึ
                          นิปจฺจ สิรสา วีรํ             สสงฺฆํ โลกนายกํ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๖| ตทา อทนฺตทมโก          ติโลกสรโณ ปภู
                          พฺยากาสิ นรสุนฺธโร ๕-   ลจฺฉเสตํ สุปตฺถิตํ ฯ
       |๑๖๕.๑๗๗| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปติฏฺฐปิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. อุคฺคโต ว มหามุนิ ฯ
@ ยุ. ติฏฺฐติ ฯ  ยุ. ติภวนฺตคํ ฯ  ม. นรสารถิ ฯ ยุ. นรสทฺทูโล ฯ
       |๑๖๕.๑๗๘| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา    โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                          นนฺทาติ นาม นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๖๕.๑๗๙| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา    ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                          เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ          ปจฺจเยหิ วินายกํ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๐| เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๑| ตโต จุตา ยามมคํ          ตโตหํ ตุสิตํ คตา ๑-
                          ตโต จ นิมฺมานรตึ          วสวตฺติปุรํ คตา ฯ
       |๑๖๕.๑๘๒| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ       ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
                          ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ         มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๓| ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต      ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ
                          มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ        มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๔| สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน      เทเวสุ มนุเชสุ จ
                          สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา     เนกกปฺเปสุ สํสรึ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๕| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต       ปุรสฺมึ ๒- กปิลวฺหเย
                          รญฺโญ สุทฺโธทนสฺสาหํ   ธีตา อาสึ อนินฺทิตา ฯ
       |๑๖๕.๑๘๖| รํสิริว ๓- รูปินึ ทิสฺวา      นนฺทิตํ อาสิ ตํ กุลํ
                          เตน นนฺทาติ เม นามํ     สุนฺทรา ๔- ปวรา อหํ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๗| ยุวตีนญฺจ สพฺพาสํ        กลฺยาณีติ จ วิสฺสุตา
                          ตสฺมึปิ นคเร รมฺเม         ฐเปตฺวา ตํ ยโสธรํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อคํ ฯ  สุรมฺเม ฯ  ม. ยุ. สิริยา ... ฯ  ม. ยุ. สุนฺทรํ ปวรํ อหุํ ฯ
       |๑๖๕.๑๘๘| เชฏฺโฐ ภาตา ติโลกคฺโค  ปจฺฉิโม ๑- อรหา ตถา
                          เอกกินี ๒- คหฏฺฐาหํ      มาตุยา ปริโจทิตา ฯ
       |๑๖๕.๑๘๙| สากิยมฺหิ กุเล ชาตา      ปุตฺเต พุทฺธานุชา ตุวํ
                          นนฺเทนปิ วินา ภูตา       อคาเร กึ นุ ลจฺฉสิ ๓- ฯ
       |๑๖๕.๑๙๐| ชราวสานํ โยพฺพญฺญํ     รูปํ อสุจิสมฺมตํ
                          โรคนฺตมปิจาโรคฺยํ         ชีวิตํ มรณนฺติกํ ฯ
       |๑๖๕.๑๙๑| อิทํปิ เต สุภํ รูปํ             สสิกนฺตํ ๔- มโนหรํ
                          ภูสนานํ ๕- อลงฺการํ      สิริสงฺเกตสนฺนิภํ ฯ
       |๑๖๕.๑๙๒| ปูชิตํ โลกสารํว              นยนานํ รสายนํ
                          ปุญฺญานํ กิตฺติชนนํ       โอกฺกากกุลนนฺทนํ ฯ
       |๑๖๕.๑๙๓| น จิเรเนว กาเลน           ชรา สมภิโภสฺสติ ๖-
                          ปหาย ๗- เคหํ คารยฺหํ   จร ธมฺมมนินฺทิเต ฯ
       |๑๖๕.๑๙๔| สุตฺวาหํ มาตุ วจนํ         ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          เทเหน น ตุ จิตฺเตน        รูปโยพฺพนโลลิตา ๘- ฯ
       |๑๖๕.๑๙๕| มหตา จ ปยตฺเตน         ฌานชฺเฌน สรํ มมํ
                          กาตุญฺจ วทเต มาตา      น จาหํ ตตฺถ อุสฺสุกา ฯ
       |๑๖๕.๑๙๖| ตโต มหาการุณิโก         ทิสฺวา มํ กมลานนํ ๙-
                          นิพฺพินฺทนตฺถํ รูปสฺมึ      มม จกฺขุปเถ ชิโน ฯ
       |๑๖๕.๑๙๗| สเกน อานุภาเวน          อิตฺถึ มาเปสิ โสภนํ ๑๐-
                          ทสฺสนียํ สุรุจิรํ               มมโตปิ สุรูปินึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มชฺฌิโม ฯ  ม. ยุ. เอกากินี ฯ  ม. ... นุ อจฺฉสิ ฯ ยุ. ... น
@อจฺฉสิ ฯ  ยุ. ปสฺส กนฺตํ ... ฯ  ยุ. มํ ภูสนํ อลงฺการํ ฯ  ม. สมธิเสสฺสติ ฯ
@ยุ. สมธิเหสฺสติ ฯ  ม. ยุ. วิหาย เคหํ การุญฺเญ ฯ  ม. ยุ. ...ลาฬิตา ฯ
@ ม. ยุ. กามลาลสํ ฯ ๑๐ ม. ยุ. โสภินึ ฯ
       |๑๖๕.๑๙๘| ตมหํ วิมฺหิตา ทิสฺวา      อติวิมฺหิตเทหินึ ๑-
                          จินฺตยึ สผลํ เมติ            เนตฺตลาภญฺจ มานุสํ ฯ
       |๑๖๕.๑๙๙| ตมหํ เอหิ สุภเณ ๒-      เยนตฺโถ ตํ วเทหิ เม
                          กุลนฺเต นามโคตฺตญฺจ    วท เม ยทิ เต ปิยํ ฯ
       |๑๖๕.๒๐๐| น ปญฺหกาโล ๓- สุภเณ  อุจฺฉงฺเค มํ นิเวสย ๔-
                          สีทนฺติว มมงฺคานิ          ปสุปฺปย ๕- มุหุตฺตกํ ฯ
       |๑๖๕.๒๐๑| ตโต สีสํ มมงฺเก สา        กตฺวา สยิ สุโสภณา ๖-
                          ตสฺสา ลลาเต ๗- ปติตา  ลุทฺธา ปรมทารุณา ฯ
       |๑๖๕.๒๐๒| สห ตสฺสา นิปาเตน       ปีฬกา อุปปชฺชถ
                          ปคฺฆรึสุ ปภินฺนา จ         กุณปา ปุพฺพโลหิตา ฯ
       |๑๖๕.๒๐๓| สมฺภินฺนํ ๘- วทนญฺจาปิ  กุณปปูติคนฺธิกํ ๙-
                          อุทฺธุมาตํ วินีลญฺจ         สพฺพญฺจาปิ ๑๐- สรีรกํ ฯ
       |๑๖๕.๒๐๔| สา ปเวธิตสพฺพงฺคี         นิสฺสสนฺตี มหุํ มหุํ
                          เวทยนฺตี สกํ ทุกฺขํ          กรุณํ ปริเทวยิ ฯ
       |๑๖๕.๒๐๕| ทุกฺเขน ทุกฺขิตา โหมิ      ผุสยนฺตี จ เวทนา
                          มหาทุกฺเข นิมุคฺคมฺหิ     สรณํ โหหิ เม สขี ฯ
       |๑๖๕.๒๐๖| กุหึ วทนโสภนฺเต          กุหินฺเต ตุงฺคนาสิกา
                          ตมฺพพิมฺพวโรฏฺฐนฺเต     วทนนฺเต กุหึ คตํ ฯ
       |๑๖๕.๒๐๗| กุหึ สสินิภํ วณฺณํ           กมฺพุคิวา กุหึ คตา
                          ทามามาลญฺจ เต กณฺณํ   เววณฺณํ สมุปาคตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อวินิจฺฉิตเทหินึ ฯ  ม. ยุ. สุภเค ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. วญฺจกาโล ฯ
@ ม. นิวาสย ฯ  ยุ. ปสฺสยิสฺสํ ฯ  ม. ยุ. สุโลจนา ฯ  ม. ยุ.
@นลาเต ฯ  ม. ปภินฺนํ ฯ  ม. ...คนฺธนํ ฯ ๑๐ ม. ปุพฺพญฺจาปิ ฯ
       |๑๖๕.๒๐๘| มกุลปทุมาการา ๑-      กลสาว ๒- ปโยธรา
                          ปภินฺนา ปูติกุณปา        ทุฏฺฐคนฺธชมาคตา ๓- ฯ
       |๑๖๕.๒๐๙| เวทิมชฺฌา ๔- ปุถุสฺโสณิ  สุณาว นีตกิพฺพิสา
                          ชาตา อมชฺฌภริตา        อโห รูปํ อสสฺสตํ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๐| สพฺพํ สรีรสญฺชาตํ         ปูติคนฺธํ ภยานกํ
                          สุสานมิว เชคุจฺฉํ ๕-      รมนฺเต ยตฺถ พาลิยา ๖- ฯ
       |๑๖๕.๒๑๑| ตทา มหาการุณิโก        ภาตา เม โลกนายโก
                          ทิสฺวา สํวิคฺคจิตฺตํ มํ       อิมา คาถา อภาสถ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๒| อาตุรํ กุณปํ ปูตึ            ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ
                          อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ      เอกคฺคํ สุสมาหิตํ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๓| ยถา อิทํ ตถา เอตํ         ยถา เอตํ ตถา อิทํ
                          ทุคฺคนฺธํ ปูติกํ วาติ         พาลานํ อภินนฺทิตํ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๔| เอวเมตํ อเวกฺขนฺติ         รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา
                          ตโต สกาย ปญฺญาย      อภินิพฺพิชฺช ทกฺขสิ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๕| ตโตหํ อาสิ ๗- สํวิคฺคา   สุตฺวา คาถา สุภาสิตา
                          ตตฺรฏฺฐิตาวหํ สนฺตี        อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๖| ยตฺถ ยตฺถ นิสินฺนาหํ      ตทา ฌานปรายนา
                          ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ    เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มกุฬขารกาการา ฯ  ม. กลิกาว ฯ  ม. ทุฏฺฐคนฺธิตฺตมาคตา ฯ
@ยุ. ...คนฺธิตวมาคตา ฯ  ม. เวทิมชฺฌาว สุสุสฺโสณี ฯ  ม. พีภจฺฉํ ฯ
@ ม. ยุ. พาลิสา ฯ  ม. อติสํวิคฺคา ฯ
       |๑๖๕.๒๑๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๕.๒๑๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ นนฺทา ภิกฺขุนี ชนปทกลฺยาณี อิมา คาถาโย
                                               อภาสิตฺถาติ ฯ
                                     นนฺทาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                      ฉฏฺฐํ โสณาเถริยาปทานํ (๒๖)
     [๑๖๖]   |๑๖๖.๒๒๐| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน  สพฺพธมฺมาน ปารคู
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๖.๒๒๑| ตทา ๑- เสฏฺฐิกุเล ชาตา   สุขิตา สชฺชิตา ๒- ปิยา
                          อุเปตฺวา ตํ มุนิวรํ           อสฺโสสึ มธุรํ วจํ ฯ
       |๑๖๖.๒๒๒| อารทฺธวิริยานคฺคํ          วณฺเณติ ๓- ภิกฺขุนึ ชิโน ๔-
                          ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา    การํ กตฺวาน สตฺถุโน ฯ
       |๑๖๖.๒๒๓| อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ         ตํ ฐานํ ปตฺถยึ ตทา
                          อนุโมทิ มหาวีโร           สิชฺฌตํ ปณิธิ ตว ฯ
       |๑๖๖.๒๒๔| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป    โอกฺกากกุลสมฺภโว
                          โคตโม นาม นาเมน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตทาหํ ฯ  ม. ปูชิตา ฯ  ม. วณฺเณสิ ฯ ยุ. วณฺเณนฺตํ ฯ  ยุ. ชินํ ฯ
       |๑๖๖.๒๒๕| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา    โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                          โสณาติ นาม นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา ฯ
       |๑๖๖.๒๒๖| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา    ยาวชีวํ ตถา ชินํ
                          เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ          ปจฺจเยหิ วินายกํ ฯ
       |๑๖๖.๒๒๗| เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๖๖.๒๒๘| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ        ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหํ
                          สาวตฺถิยํ ปุรวเร             อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
       |๑๖๖.๒๒๙| ยทา จ โยพฺพนํ ปตฺตา   คนฺตฺวา ปติกุลํ อหํ
                          ทส ปุตฺตานิ อชนึ          สุรูปานิ วิเสสโต ฯ
       |๑๖๖.๒๓๐| สุเข ฐิตา จ เต สพฺเพ      ชนเนตฺตมโนหรา
                          อมิตฺตานมฺปิ รุจิตา        มม ๑- ปเคว เต ปิยา ฯ
       |๑๖๖.๒๓๑| ตโต มยฺหํ อกามาย       ทสปุตฺตปุรกฺขโต
                          ปพฺพชิตฺถ ส เม ภตฺตา    เทวเทวสฺส สาสเน ฯ
       |๑๖๖.๒๓๒| ตเทกิกา วิจินฺเตสึ          ชีวิเตนาลมตฺถุ เม
                          ชินาย ๒- ปติปุตฺเตหิ     พุทฺธายปิ ๓- วรากิยา ฯ
       |๑๖๖.๒๓๓| อหํปิ ตตฺถ คจฺฉิสฺสํ        สมฺปตฺโต ยตฺถ เม ปติ
                          เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน       ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๖๖.๒๓๔| ตโต มมํ ๔- ภิกฺขุนิโย    เอกํ ภิกฺขุนุปสฺสเย
                          วิหาย คญฺฉุโมวาทํ        ตาเปหิ อุทกํ อิติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มมํ ปาเคว ฯ  ม. จตฺตาย ฯ  ม. ยุ. วุฑฺฒาย จ ฯ  ม. ยุ. จ มํ ฯ
       |๑๖๖.๒๓๕| ตทา อุทกมาเนตฺวา ๑-  โอกิริตฺวาน กุมฺภิยา
                          จุลฺเล ฐเปตฺวา อาสินา    ตโต จิตฺตํ สมาทหึ ฯ
       |๑๖๖.๒๓๖| ขนฺเธ อนิจฺจโต ทิสฺวา     ทุกฺขโต จ อนตฺตโต
                          เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ   อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๖๖.๒๓๗| ตทาคนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย    อุโณฺหทกมปุจฺฉิสุํ
                          เตโชธาตุํ อธิฏฺฐาย        ขิปฺปํ สนฺตาปยึ ชลํ ฯ
       |๑๖๖.๒๓๘| วิมฺหิตา ตา ชินวรํ          เอตมตฺถมสาวยุํ ๒-
                          ตํ สุตฺวา มุทิโต นาโถ     อิมํ คาถํ อภาสถ ฯ
       |๑๖๖.๒๓๙| โย จ วสฺสสตํ ชีเว          กุสีโต หีนวีริโย
                          เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย        วิริยารภโต ทฬฺหํ ฯ
       |๑๖๖.๒๔๐| อาราธิโต มหาวีโร         มยา สุปฺปฏิปตฺติยา
                          อารทฺธวิริยานคฺคํ          มมาห ส มหามุนิ ฯ
       |๑๖๖.๒๔๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๖.๒๔๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๖๖.๒๔๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                 อิตฺถํ สุทํ โสณา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                     โสณาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุทกมาหิตฺวา ฯ  ยุ. เอตมตฺถํว สาวยุํ ฯ
                                สตฺตมํ ภทฺทกาปิลานีเถริยาปทานํ (๒๗)
     [๑๖๗]   |๑๖๗.๒๔๔| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ๑- ปารคู
                          อิโต สตสหสฺสมฺหิ         กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๖๗.๒๔๕| ตทา ๒- หิ หํสวติยํ        วิเทโห นาม นามโก
                          เสฏฺฐี ปหูตรตโน            ตสฺส ชายา อโหสหํ ฯ
       |๑๖๗.๒๔๖| กทาจิ โส นราทิจฺจํ        อุเปจฺจ สปริชฺชโน
                          ธมฺมํ อสฺโสสิ พุทฺธสฺส    สพฺพทุกฺขกฺขยาวหํ ๓- ฯ
       |๑๖๗.๒๔๗| สาวกํ ธุตวาทานํ           อคฺคํ กิตฺเตสิ นายโก
                          สุตฺวา สตฺตาหิกํ ทานํ     ทตฺวา พุทฺธสฺส ตาทิโน ฯ
       |๑๖๗.๒๔๘| นิปจฺจ สิรสา ปาเท        ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ ๔-
                          ส หาสยนฺโต ปริสํ          ตทา หิ นรปุงฺคโว ฯ
       |๑๖๗.๒๔๙| เสฏฺฐิโน อนุกมฺปาย      อิมา คาถา อภาสถ
                          ลจฺฉเส ปตฺถิตํ ฐานํ        นิพฺพุโต โหหิ ปุตฺตก ฯ
       |๑๖๗.๒๕๐| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป   โอกฺกากกุลสมฺภโว
       |๑๖๗.๒๕๑| โคตโม นาม นาเมน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
                          ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท     โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
       |๑๖๗.๒๕๒| กสฺสโป นาม นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุสาวโก ฯ
       |๑๖๗.๒๕๓| ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา    ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                          เมตฺตจิตฺโต ปริจริ            ปจฺจเยหิ วินายกํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา ฯ  ม. ยุ. ตทาหุ ฯ  ม. สพฺพทุกฺขภยปฺปหํ ฯ
@ ยุ. อภิปตฺถยิ ฯ
       |๑๖๗.๒๕๔| สาสนํ โชตยิตฺวาน         โส มทฺทิตฺวา กุติตฺถิเย
                          เวเนยฺยํ วินยิตฺวาน ๑-    นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๑๖๗.๒๕๕| นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค   ปูชนตฺถาย สตฺถุโน
                          ญาติมิตฺเต สมาเนตฺวา    สห เตหิ อการยิ ฯ
       |๑๖๗.๒๕๖| สตฺตโยชนิกํ ถูปํ            อุพฺเพธํ รตนามยํ
                          ชลนฺตํ สตรํสีว                สาลราชํว ผุลฺลิตํ ฯ
       |๑๖๗.๒๕๗| สตฺตสตสหสฺสานิ         จาติโย ๒- สตฺต การยึ
                          นฬคฺคิ วิย โชตนฺเต ๓-     รตเนเหว สตฺตหิ ฯ
       |๑๖๗.๒๕๘| คนฺธเตเลหิ ปูเรตฺวา      ทีปานิ อุชฺชลยึ ตหึ
                          ปูชนตฺถาย มเหสิสฺส        สพฺพสตฺตานุกมฺปิโน ๔- ฯ
       |๑๖๗.๒๕๙| สตฺตสตสหสฺสานิ          ปุณฺณกุมฺภานิ การยึ
                          รตเนเหว ปุณฺณานิ        ปูชนตฺถาย มเหสิโน ฯ
       |๑๖๗.๒๖๐| มชฺเฌ อฏฺฐฏฺฐกุมฺภีนํ    อุสฺสิตา กญฺจนคฺฆิโย
                          อติโรจนฺติ วณฺเณน        สารเทว ทิวากโร ฯ
       |๑๖๗.๒๖๑| จตุทฺวาเรสุ โสภนฺติ        โตรณา รตนามยา
                          อุสฺสิตา ผลกา รมฺมา     โสภนฺติ รตนามยา ฯ
       |๑๖๗.๒๖๒| วิโรจนฺติ ปริกฺขาโย ๕-   อวฏํสา สุนิมฺมิตา
                          อุสฺสิตานิ ปฏากานิ         รตนานิ วิโรจเร ฯ
       |๑๖๗.๒๖๓| สุรตฺตํ สุกตญฺเจตํ ๖-     เจติยํ รตนามยํ
                          อติโรจติ วณฺเณน          สสชฺฌาว ทิวากโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วินยิตฺวา จ ฯ  ม. ปาติโย ตตฺถ การยิ ฯ ยุ. ... การิยึ ฯ  ม. โชตนฺตี ฯ
@ ม. ยุ. สพฺพภูตานุกมฺปิโน ฯ  ม. ยุ. ปริกฺขิตฺตา ฯ  ม. ยุ. สุกตํ จิตฺตํ ฯ
       |๑๖๗.๒๖๔| ถูปสฺส เม ทิสา ติสฺโส ๑-  หริตาเลน ปูรยึ ๒-
                          เอกา ๓- มโนสิลาเยกา  อญฺชเนน จ เอกิกา ฯ
       |๑๖๗.๒๖๕| ปูชํ เอตาทิสํ รมฺมํ          กาเรตฺวา วรวาทิโน ๔-
                          อทาสึ ทานํ สงฺฆสฺส       ยาวชีวํ ยถาพลํ ฯ
       |๑๖๗.๒๖๖| สหาหํ ๕- เสฏฺฐินา เตน   ตานิ ปุญฺญานิ สพฺพโส
                          ยาวชีวํ กริตฺวาน             สหาว สุคตึ คตา ฯ
       |๑๖๗.๒๖๗| สมฺปตฺติโยนุภุตฺวาน ๖-  เทวตฺเต อถ มานุเส
                          ฉายา วิย สรีเรน            สห เตเนว สํสรึ ฯ
       |๑๖๗.๒๖๘| เอกนวุเต อิโต กปฺเป      วิปสฺสี นาม นายโก
                          อุปฺปชฺชิ จารุนยโน         สพฺพธมฺมวิปสฺสโก ฯ
       |๑๖๗.๒๖๙| ตทา หิ พนฺธุมติยา        พฺราหฺมโณ สาธุสมฺมโต
                          อทฺโธ สนฺโต คุเณนาสิ    ธเนน จ สุทุคฺคโต ฯ
       |๑๖๗.๒๗๐| ตทาปิ ตสฺสาหํ อาสึ       พฺราหฺมณี สมเจตสา
                          กทาจิ โส ทิชวโร            สงฺคเมสิ มหามุนึ ฯ
       |๑๖๗.๒๗๑| นิสินฺนํ ชนกายมฺหิ         เทเสนฺตํ อมตํปทํ
                          สุตฺวา ธมฺมํ ปมุทิโต       อทาสิ เอกสาฏกํ ฯ
       |๑๖๗.๒๗๒| ฆรํ เอเกน วตฺเถน          คนฺตฺวาเนตํ มมพฺรวิ
                          อนุโมท มหาปุญฺเญ      ทินฺนํ พุทฺธสฺส สาฏกํ ฯ
       |๑๖๗.๒๗๓| ตทาหํ อญฺชลึ กตฺวา      อนุโมทึ สุวิทิตา
                          สุทินฺโน สาฏโก สามิ      พุทฺธเสฏฺฐสฺส ตาทิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เวทโย ฯ  ม. ปูรยิ ฯ  ม. ยุ. เอกํ มโนสิลาเยกํ ... เอกิกํ ฯ
@ ยุ. วรธาริโน ฯ  ม. สหาว ฯ  ม. ยุ. สมฺปตฺติโยนุโภตฺวาน ฯ
       |๑๖๗.๒๗๔| สุขิโต สชฺชิโต หุตฺวา       สํสรนฺโต ภวาภเว
                          พาราณสีปุเร รมฺเม        ราชา อาสิ มหีปติ ฯ
       |๑๖๗.๒๗๕| ตทา ตสฺส มเหสีหํ         อิตฺถีคุมฺพสฺส อุตฺตมา
                          ตสฺสาปิ ๑- ทุติยิกา อาสึ   ปุพฺพสิเนเหน อุตฺตริ ๒- ฯ
       |๑๖๗.๒๗๖| ปิณฺฑาย วิจรนฺเต โส     อฏฺฐ ปจฺเจกนายเก
                          ทิสฺวา ปมุทิโต หุตฺวา     ทตฺวา ปิณฺฑํ มหารหํ ฯ
       |๑๖๗.๒๗๗| พุทฺเธ ๓- นิมนฺตยิตฺวาน    กตฺวา รตนมณฺฑปํ
                          กมฺมาเรหิ กตมฏฺฐํ ๔-     โสวณฺณํ สตหตฺถกํ ๕- ฯ
       |๑๖๗.๒๗๘| สมาเนตฺวาน เต สพฺเพ     เตสํ ทานมทาสิ โส
                          เสนาสเน ๖- ปวิฏฺฐานํ    ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ ฯ
       |๑๖๗.๒๗๙| ตํปิ ทานํ สหาทาสึ        กาสิราเชนหนฺตทา
                          ปุนาหํ พาราณสิยํ         ชาตา กาสิกคามเก ฯ
       |๑๖๗.๒๘๐| กุฏุมฺพิกกุเล ผีเต           สุขิโต โส สภาตุโก
                          เชฏฺฐสฺส ภาตุโน ชายา   อโหสึ สุปติพฺพตา ฯ
       |๑๖๗.๒๘๑| ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวาน      มม ภตฺตุกนิยโส
                          ภาตุ ภตฺตํ ตสฺส ทตฺวา    อาคเต ตมฺหิ ปาวทิ ฯ
       |๑๖๗.๒๘๒| นาภินนฺทิตฺถ โส ทานํ    ตโต ตสฺส อทาสหํ
                          พุทฺธานานิย ตํ อนฺนํ      ปุโน ตสฺเสว โส อทา ฯ
       |๑๖๗.๒๘๓| ตํ ทานํ ฉฑฺฑยิตฺวาน      ทุฏฺฐา พุทฺธสฺสหํ ตทา
                          ปตฺตํ กลลปุณฺณนฺตํ       อทาสึ ตสฺส ตาทิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตสฺสาติ ทยิตา อาสึ ฯ  ม. ภตฺตุโน ฯ  ม. ปุโน ฯ  ม. ยุ.
@กตํ ปตฺตํ ฯ  ม. ยุ. วต ตตฺตกํ ฯ  ม. โสณฺณาสเน ยุ. โสวณฺณาสเน ฯ
       |๑๖๗.๒๘๔| ทาเน จ คหเณ เจว        อปเจ ปทุเสปิจ
                          สมจิตฺตมุขํ ๑- ทิสฺวา     ตทาหํ สํวิชึ ภุสํ ฯ
       |๑๖๗.๒๘๕| ปุโน ปตฺตํ คเหตฺวาน      โสธยิตฺวา สุคนฺธินา
                          ปสนฺนจิตฺตา ปูเรตฺวา     สฆตํ สกฺกรํ อทํ ฯ
       |๑๖๗.๒๘๖| ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ       สุรูปา โหมิ ทานโต
                          พุทฺธสฺส อปกาเรน         ทุคฺคนฺธา มทเนน จ ๒- ฯ
       |๑๖๗.๒๘๗| ปุโน กสฺสปธีรสฺส          นิฏฺฐาปิตมฺหิ เจติเย ๓-
                          โสวณฺณํ อิฏฺฐกํ วรํ        อทาสึ มุทิตา อหํ ฯ
       |๑๖๗.๒๘๘| จตุชฺชาเตน คนฺเธน        เตมยิตฺวา ตมิฏฺฐกํ ๔-
                         มุตฺตา ทุคฺคนฺธโทสมฺหา  สพฺพงฺคสุสมาคตา ๕- ฯ
       |๑๖๗.๒๘๙| สตฺตปาติสหสฺสานิ        รตเนหิ จ สตฺตหิ
                          กาเรตฺวา ฆตปูรานิ        วฏฺฏีนิ จ สหสฺสโส ฯ
       |๑๖๗.๒๙๐| ปกฺขิเปตฺวา ปทีเปตฺวา    ฐปยึ สตฺต ปนฺติโย
                          ปูชนตฺถํ โลกนาถสฺส      วิปฺปสนฺเนน เจตสา ฯ
       |๑๖๗.๒๙๑| ตทาปิ ตสฺมึ ปุญฺญสฺมึ    ภาคินีหํ วิเสสโต
                          ปุโน กาสีสุ สญฺชาโต     สุมิตฺโต อิติ วิสฺสุโต ฯ
       |๑๖๗.๒๙๒| ตสฺสาหํ ภริยา อาสึ        สุขิตา สชฺชิตา ปิยา
                          ตทา ปจฺเจกมุนิโน         อทาสิ ฆนเวฏฺฐนํ ฯ
       |๑๖๗.๒๙๓| ตสฺสาปิ ภาคินี อาสึ       โมทิตฺวา ทานมุตฺตมํ
                          ปุโนปิ กาสิรฏฺฐมฺหิ        ชาโต โกลิยชาติยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สมจิตฺตสุขํ ทิสฺวา มหาสงฺฆํ จชึ ภุสํ ฯ  ม. ยุ. วทเนน จ ฯ
@ ม. นิธายนฺตมฺหิ ฯ ยุ. นิฏฺฐายนฺตมฺหิ ฯ  ม. ยุ. นิจยิตฺวา ฯ
@ ยุ. ...สมุปฺปาคตา ฯ
       |๑๖๗.๒๙๔| ตทา โกลิยปุตฺตานํ        สเตหิ สห ปญฺจหิ
                          ปญฺจ ปจฺเจกพุทฺธานํ     สตานิ สมุปฏฺฐหิ ๑- ฯ
       |๑๖๗.๒๙๕| เตมาสํ วาสยิตฺวาน ๒-   อทาสิ ๓- จ ติจีวรํ
                          ชายา ตสฺส ตทา อาสึ     ปุญฺญกมฺมปถานุคา ฯ
       |๑๖๗.๒๙๖| ตโต จุโต อหุ ราชา        นนฺโท นาม มหายโส
                          ตสฺสาปิ มเหสี อาสึ        สพฺพกามสมิทฺธินี ฯ
       |๑๖๗.๒๙๗| ตโต ๔- อหุ จวิตฺวาน     พฺรหฺมทตฺโต มหีปติ
                          ปทุมาวติปุตฺตานํ           ปจฺเจกมุนินํ ตทา ฯ
       |๑๖๗.๒๙๘| สตานิ ปญฺจนูนานิ        ยาวชีวํ อุปฏฺฐหึ
                          ราชุยฺยาเน นิวาเสตฺวา   นิพฺพุตานิ จ ปูชยึ ฯ
       |๑๖๗.๒๙๙| เจติยานิ จ กาเรตฺวา      ปพฺพชิตฺวา อุโภ มยํ
                          ภาเวตฺวา อปฺปมญฺญาโย  พฺรหฺมโลกํ อคมฺหเส ฯ
       |๑๖๗.๓๐๐| ตโต จุโต มหาติตฺเถ       สุชาโต ปิปฺผลายโน
                          มาตา สุมนเทวี จ          โกสิโคตฺโต ทิโช ปิตา ฯ
       |๑๖๗.๓๐๑| อหํ มทฺเท ชนปเท         สากลายํ ปุรุตฺตเม
                          กปิลสฺส ทิชสฺสาสึ         ธีตา มาตา สุจีมติ ฯ
       |๑๖๗.๓๐๒| ฆนกญฺจนพิมฺเพน         นิมฺมินิตฺวาน มํ ปิตา
                          อทา กสฺสปธีรสฺส          กาเมหิ ๕- วชฺชิตสฺส จ ฯ
       |๑๖๗.๓๐๓| กทาจิ โส ตรุณิโก ๖-     คนฺตฺวา กมฺมนฺตเปกฺขโก
                          กากาทิเกหิ ขชฺชนฺเต      ปาเณ ทิสฺวาน สํวิชิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สมุปฏฺฐหึ ฯ  ม. ตปฺปยิตฺวาน ฯ  ยุ. อทํสุ จ ติจีวเร ฯ  ม. ตโต
@ราชา ภวิตฺวาน ฯ ยุ. จุโต ฯ  ยุ. กามา สา วชฺชิตสฺส เม ฯ  ม. ยุ. การุณิโก ฯ
       |๑๖๗.๓๐๔| ฆเรปาหํ ๑- ติเล ชาเต   ทิสฺวานาตปตาปเน ๒-
                          กิมิกาเกหิ ขชฺชนฺเต       สํเวคมลภึ ตทา ฯ
       |๑๖๗.๓๐๕| ตทา โส ปพฺพชิ ธีโร      อหํ ตํ อนุปพฺพชึ
                          ปญฺจวสฺสานิ นิวสึ         ปริพฺพาชปเถ ๓- อหํ ฯ
       |๑๖๗.๓๐๖| ยทา ปพฺพชิตา อาสิ      โคตมี ชินโปสิกา
                          ตทาหํ ตมุปาคนฺตฺวา      พุทฺเธน อนุสาสิตา ฯ
       |๑๖๗.๓๐๗| น จิเรเนว กาเลน           อรหตฺตํ อปาปุณึ
                          อโห กลฺยาณมิตฺตตฺตํ     กสฺสปสฺส สิรีมโต ฯ
       |๑๖๗.๓๐๘| ปุตฺโต พุทฺธสฺส ทายาโท  กสฺสโป สุสมาหิโต
                          ปุพฺเพ นิวาสํ โส ๔- เวทิ  สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ ฯ
       |๑๖๗.๓๐๙| อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต      อภิญฺญาโวสิโต มุนิ
                        เอตาหิ ตีหิ วิชฺชาหิ          เตวิชฺโช โหติ พฺราหฺมโณ ฯ
       |๑๖๗.๓๑๐| ตเถว ภทฺทกาปิลานี      เตวิชฺชา มจฺจุหายินี
                          ธาเรนฺตี อนฺติมํ เทหํ      เชตฺวา มารํ สวาหนํ ฯ
       |๑๖๗.๓๑๑| ทิสฺวา อาทีนวํ โลเก      อุโภ ปพฺพชิตา มยํ
                         ตยมฺหา ๕- ขีณาสวา ทนฺตา   สีติภูตามฺห นิพฺพุตา ฯ
       |๑๖๗.๓๑๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๖๗.๓๑๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ฆเร วาหํ ฯ  ยุ. ...ตาปิเต ฯ  ม. ...วเต ฯ  ม. ยุ. โย ฯ
@ ยุ. อมฺห ฯ
       |๑๖๗.๓๑๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                    อิตฺถํ สุทํ ภทฺทกาปิลานี ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                ภทฺทกาปิลานีเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   อฏฺฐมํ ยโสธราเถริยาปทานํ (๒๘)
                                                     [๑]-
     [๑๖๘]   |๑๖๘.๓๑๕| ปุรกฺขตา ภิกฺขุนีหิ    สเตหิ สหสฺเสหิ สา ๒-
                          มหิทฺธิกา มหาปญฺญา   สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมึ ฯ
       |๑๖๘.๓๑๖| สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา     สตฺถุโน จกฺกลกฺขเณ
                          นิสินฺนา เอกมนฺตมฺหิ     อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๖๘.๓๑๗| อฏฺฐสตฺตติวสฺสาหํ         ปจฺฉิมา ๓- วตฺตยิ วยา
                          ปพฺภารมฺหิ อนุปฺปตฺตา  อาโรเจมิ มหามุนึ ฯ
       |๑๖๘.๓๑๘| ปริปกฺโก วโย มยฺหํ        ปริตฺตํ มม ๔- ชีวิตํ
                          ปหาย โว คมิสฺสามิ       กตํ เม สรณมตฺตโน ฯ
       |๑๖๘.๓๑๙| วยมฺหิ ๕- ปจฺฉิเม กาเล มรณํ อุปรุทฺธติ
                          อชฺช รตฺตึ มหาวีร          ปาปุณิสฺสามิ นิพฺพุตึ ฯ
       |๑๖๘.๓๒๐| นตฺถิ ชาติ ชรา พฺยาธิ     มรณญฺจ มหามุเน
                          อชรามราภยปุรํ ๖-        คมิสฺสามิ อสงฺขตํ ฯ
       |๑๖๘.๓๒๑| ยาวตา ปริสา นาม        สมุปาสนฺติ ๗- สตฺถุโน
                          อปราธํ ปชานนฺติ          ขมนฺตํ สมฺมุขา มุเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เอกสฺมึ สมเย รมฺเม ฯเปฯ นิกฺขมิตฺวา สกสฺสมา ฯ
@ ยุ. สห ปญฺจหิ ฯ  ม. ปจฺฉิโม วตฺตเต วโย ฯ ยุ. ปจฺฉิโม วตฺตติ วโย ฯ
@ ยุ. อล ฯ  ยุ. วโย จ ฯ  ม. ยุ. อชรามรณํ ปูรํ ฯ  ยุ. สมุปายาติ ฯ
       |๑๖๘.๓๒๒| สํสริตฺวา ๑- จ สํสาเร     ขลิตญฺเจ มมนฺตยิ ๒-
                          อาโรเจมิ ๓- มหาวีร      อปราธํ ขมสฺสุ เม ฯ
       |๑๖๘.๓๒๓| อิทฺธิญฺจาปิ นิทสฺเสหิ     มม สาสนการิเก
                          ปริสานญฺจ สพฺพาสํ      กงฺขํ ฉินฺทสฺสุ สาสเน ๔- ฯ
       |๑๖๘.๓๒๔| ยโสธรา อหํ วีร             อคาเร เต ปชาปติ
                          สากิยมฺหิ กุเล ชาตา      อิตฺถีองฺเค ๕- ปติฏฺฐิตา ฯ
       |๑๖๘.๓๒๕| ถีนํ สตสหสฺสานํ           นวุตีนํ ฉฬุตฺตริ
                          อคาเร เต อหํ วีร            ปาโมกฺขา สพฺพมิสฺสรา ฯ
       |๑๖๘.๓๒๖| รูปาจารคุณูเปตา           โยพฺพนฏฺฐาปิ ๖- สพฺพทา
                          สพฺพา มํ อปจายนฺติ      เทวตา วิย มานุสา ฯ
       |๑๖๘.๓๒๗| กญฺญาสหสฺสปมุขา ๗-  สกฺยปุตฺตนิเวสเน
                          สมานสุขทุกฺขา ตา        เทวตา วิย นนฺทเน ฯ
       |๑๖๘.๓๒๘| กามธาตุมติกฺกนฺตา ๘- ปณฺฑิตา ๙- รูปธาตุยา
                          รูเปน สทิสา นตฺถิ          ฐเปตฺวา โลกนายกํ ฯ
       |๑๖๘.๓๒๙| สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา    อิทฺธึ ทสฺเสสิ สตฺถุโน
                          เนกา นานาวิธาการา     มหาอิทฺธีปิ ทสฺสยิ ฯ
       |๑๖๘.๓๓๐| จกฺกวาฬสมํ กายํ          สีสํ อุตฺตรโต กุรุ
                          อุโภ ปกฺขา ทุเว ทีปา      ชมฺพูทีปํ สรีรโต ฯ
       |๑๖๘.๓๓๑| ทกฺขิณญฺจ สรํ ปิญฺฉํ      นานาสาขา ตุ ปตฺตกา
                          จนฺทญฺจ สูริยญฺจกฺขี      เมรุปพฺพตโต สิขํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สํสรนฺตญฺจ ฯ  ยุ. ตฺวํ มยิ ฯ  ยุ. อาโรเจว ฯ  ม. ยาวตา ฯ
@ ยุ. อิตฺถี อโถ ฯ  ม. ยุ. โยพฺพนฏฺฐา ปิยํ วทา ฯ  ม. ยุ. ...สตสหสฺส... ฯ
@ ม. ...อติกฺกมฺม ฯ  ม. ยุ. สณฺฐิตา ฯ
        |๑๖๘.๓๓๒| จกฺกวาฬคิรึ ตุณฺฑํ        ชมฺพูรุกฺขํ สมูลกํ
                            วีชมานา อุปาคนฺตฺวา   วนฺทเต โลกนายกํ ฯ
       |๑๖๘.๓๓๓| หตฺถิวณฺณํ ตเถวสฺสํ       ปพฺพตํ ชลชนฺตถา ๑-
                           จนฺทญฺจ สุริยํ เมรุํ         สกฺกวณฺณญฺจ ทสฺสยิ ฯ
       |๑๖๘.๓๓๔| ยโสธรา อหํ วีร             ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม
                           สหสฺสโลกธาตูนํ          ผุลฺลปทฺเธน ๒- ฉาทยิ ฯ
       |๑๖๘.๓๓๕| พฺรหฺมวณฺณญฺจ มาเปตฺวา   ธมฺมํ เทเสสิ สุญฺญตํ
                           ยโสธรา อหํ วีร             ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม ฯ
       |๑๖๘.๓๓๖| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                           เจโตปริยญาณสฺส        วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๖๘.๓๓๗| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                           สพฺพาสวา ปริกฺขีณา     นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๖๘.๓๓๘| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ มยฺหํ มหาวีร       อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
       |๑๖๘.๓๓๙| พุทฺธานํ ๓- โลกนาถานํ  สงฺคมํ เต สุทสฺสิตํ ๔-
                          อธิการํ พหุํ มยฺหํ           ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
       |๑๖๘.๓๔๐| ยํ มยฺหํ ปุริมํ ๕- กมฺมํ    กุสลํ สรเส มุเน
                          ตุยฺหตฺถาย มหาวีร        ปุญฺญํ อุปจิตํ มยา ฯ
       |๑๖๘.๓๔๑| อภพฺพฏฺฐาเน วชฺชิตฺวา   วารยิตฺวา อนาจรํ
                          ตุยฺหตฺถาย มหาวีร        สญฺจตฺตํ ๖- ชีวิตํ มยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ชลธึ ฯ  ยุ. ผุลฺลปจฺเจน ฉาทยึ ฯ  ม. ยุ. ปุพฺพานํ ฯ  ม. นิทสฺสิตํ ฯ
@ ม. ปูริตํ ฯ  ยุ. สมตฺตํ ฯ
      |๑๖๘.๓๔๒| เนกโกฏิสหสฺสานิ          ภริยตฺถายทาสิ มํ
                          น ตตฺถ วิมนา โหมิ       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๖๘.๓๔๓| เนกโกฏิสหสฺสานิ          อุปการายทาสิ มํ
                          น ตตฺถ วิมนา โหมิ       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๖๘.๓๔๔| เนกโกฏิสหสฺสานิ          โภชนตฺถายทาสิ มํ
                          น ตตฺถ วิมนา โหมิ       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๖๘.๓๔๕| เนกโกฏิสหสฺสานิ          ชีวิตานิ ปริจฺจชึ
                         ภยโมกฺขํ กริสฺสนฺติ        ททามิ ๑- มม ชีวิตํ
      |๑๖๘.๓๔๖| องฺคคเต อลงฺกาเร          วตฺเถ นานาวิเธ พหู
                         อิตฺถีภณฺเฑ น คุยฺหามิ    ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๖๘.๓๔๗| ธนธญฺญปริจฺจาคํ          คามานิ นิคมานิ จ
                          เขตฺตํ ปุตฺตา จ ธีตา จ   ปริจตฺตํ ๒- มหามุนิ ฯ
      |๑๖๘.๓๔๘| หตฺถี อสฺสํ ควญฺจาปิ      ทาสิโย ปริจาริกา
                         ตุยฺหตฺถาย มหาวีร        ปริจตฺตา อสงฺขยา ฯ
      |๑๖๘.๓๔๙| ยํ มยฺหํ ปฏิมนฺเตสิ        ทานํ ทสฺสามิ ยาจเก
                         วิมนํ เม น ปสฺสามิ        ททโต ทานมุตฺตมํ ฯ
      |๑๖๘.๓๕๐| นานาวิธํ พหุํ ทุกฺขํ         สํสาเร จ พหุวิเธ
                         ตุยฺหตฺถาย มหาวีร         อนุภุตฺตํ ๓- อสงฺขยํ ฯ
      |๑๖๘.๓๕๑| สุขปฺปตฺตานุโมทามิ       น จ ทุกฺเขสุ ทุมฺมนา
                         สพฺพตฺถ ตุสิตา โหมิ      ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. จชามิ ฯ  ม. ยุ. ปริจฺจตฺตา ฯ  ยุ. ปริจฺจตฺตํ ฯ
      |๑๖๘.๓๕๒| อนุมคฺเคน สมฺพุทฺโธ      ยํ ธมฺมํ อภินีหริ
                         อนุโภตฺวา สุขทุกฺขํ         ปตฺโต โพธึ มหามุนิ ฯ
      |๑๖๘.๓๕๓| พฺรหฺมเทวญฺจ สมฺพุทฺธํ   โคตมํ โลกนายกํ
                         อญฺเญสํ โลกนาถานํ      สงฺคมนฺเต พหุํ มยา ฯ
      |๑๖๘.๓๕๔| อธิการํ พหุํ มยฺหํ           ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ
                         คเวสนฺตี ๑- พุทฺธธมฺมํ   อหนฺเต ปริจาริกา ฯ
      |๑๖๘.๓๕๕| กปฺปสตสหสฺเส จ          จตุโร จ อสงฺขเย
                         ทีปงฺกโร มหาวีโร           อุปฺปชฺชิ โลกนายโก ฯ
      |๑๖๘.๓๕๖| ปจฺจนฺตเทสวิสเย           นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                         ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ         โสเธนฺติ ตุฏฺฐมานสา ฯ
      |๑๖๘.๓๕๗| เตน กาเลน โส อาสิ       สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ
                         มคฺคญฺจ ปฏิยาเทสิ       อายโต สพฺพทสฺสิโน ฯ
      |๑๖๘.๓๕๘| เตน กาเลนหํ อาสึ         กญฺญา พฺราหฺมณสมฺภวา
                         สุมิตฺตา นาม นาเมน     อุปคญฺฉึ สมาคมํ ฯ
      |๑๖๘.๓๕๙| อฏฺฐ อุปฺปลหตฺถานิ       ปูชนตฺถาย สตฺถุโน
                         อาทาย ชนสฺส มชฺเฌ     อทฺทสํ อิสิมุตฺตมํ ๒- ฯ
      |๑๖๘.๓๖๐| จิรานุคตํ ทยิตํ ๓-          อติกฺกนฺตํ ๔- มโนหรํ
                         ทิสฺวา ตทา อมญฺญิสฺสํ   สผลํ ชีวิตํ มม ฯ
      |๑๖๘.๓๖๑| ปรกฺกมนฺตํ สผลํ            อทฺทสํ อิสิโน ตทา
                         ปุพฺพกมฺเมน สมฺพุทฺเธ   จิตฺตญฺจาปิ ปสีทิ เม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. คเวสโต ฯ ยุ. คเวสนฺตา ฯ  ม. ยุ. อิสิมุคฺคตํ ฯ  ยุ. ทสฺสิตํ ฯ  ยุ.
@ปฏิกฺกนฺตํ ฯ
      |๑๖๘.๓๖๒| ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาเทสึ      อิเส อุทคฺคมานเส ๑-
                         เทยฺยํ อญฺญํ น ปสฺสามิ  เทมิ ปุปฺผานิ เต อิเส ฯ
      |๑๖๘.๓๖๓| ปญฺจ หตฺถา ตว โหนฺตุ   ตโย โหนฺตุ มมํ อิเส
                         เตน สทฺธึ สมา โหนฺตุ     โพธิตฺถาย ๒- ตว อิเส ฯ
                                            จตุตฺถํ ภาณวารํ ฯ
      |๑๖๘.๓๖๔| อิสิ คเหตฺวา ปุปฺผานิ     อาคจฺฉนฺตํ มหายสํ
                         ปูเชสิ ชนสฺส มชฺเฌ        โพธิตฺถาย มหาอิสึ ฯ
      |๑๖๘.๓๖๕| ปสฺสิตฺวา ชนสฺส มชฺเฌ  ทีปงฺกรมหามุนิ
                         วิยากาสิ มหาวีโร          อิสิมุคฺคตมานสํ ฯ
      |๑๖๘.๓๖๖| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป    ทีปงฺกรมหามุนิ
                         มม กมฺมํ วิยากาสิ         อุชุภาวํ มหามุนิ ฯ
      |๑๖๘.๓๖๗| สมจิตฺตา สมกมฺมา       สมการี ภวิสฺสติ
                         ปิยา เหสฺสติ กมฺเมน      ตุยฺหตฺถาย มหาอิเส ฯ
      |๑๖๘.๓๖๘| สุทสฺสนา สุปิยา จ         มนาปา ๓- ปิยวาทินี
                         ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา    วิหริสฺสติ ๔- อิทฺธิกา ฯ
      |๑๖๘.๓๖๙| ยถาปิ ภณฺฑสามุคฺคํ      อนุรกฺขนฺติ สามิโน
                         เอวํ กุสลธมฺมานํ           อนุรกฺขิสฺสเต อยํ ฯ
      |๑๖๘.๓๗๐| ตสฺส ตํ ๕- อนุกมฺปนฺติ   ปูรยิสฺสติ ปารมี
                         สีโหว ปญฺชรํ หิตฺวา ๖-   ปาปุณิสฺสติ โพธิยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุคฺคตมานเส ฯ  ม. โพธตฺถาย ฯ ยุ. โพธนตฺถาย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ยุ. มนสา ฯ  ยุ. ปิยา เหสฺสตึ อิทฺธิกา ฯ  ม. เต ฯ  ม. เภตฺวา ฯ
@ยุ. เหตฺวา ฯ
      |๑๖๘.๓๗๑| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป    ยํ มํ พุทฺโธ วิยากริ
                         ตํ วาจํ อนุโมทนฺตี         เอวํการี ภวึ อหํ ฯ
      |๑๖๘.๓๗๒| ตสฺส กมฺมสฺส สุกตสฺส   ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ
                         เทวมานุสกํ โยนึ           อนุโภตฺวา อสงฺขยํ ฯ
      |๑๖๘.๓๗๓| สุขทุกฺขํ อนุโภตฺวาน ๑- เทเวสุ มานุเสสุ จ
                         ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต       อชายึ สากิเย กุเล ฯ
      |๑๖๘.๓๗๔| รูปวตี โภควตี               ยสสีลวตี ตโต
                         สพฺพงฺคสมฺปทา โหมิ     กุเลสุ ปติสกฺกตา ๒- ฯ
      |๑๖๘.๓๗๕| ลาภสิโลกสกฺการํ          โลกธมฺมสมาคมํ
                         จิตฺตญฺจ ทุกฺขิตํ นตฺถิ     วสามิ อกุโตภยา ฯ
      |๑๖๘.๓๗๖| วุตฺตํ เหตํ ภควตา          รญฺโญ อนฺเตปุเร ตทา
                         ขตฺติยานํ ปุเร วีร           อุปการญฺจ ๓- นิทฺทิสิ ฯ
      |๑๖๘.๓๗๗| อุปการา จ ยา นารี        ยา จ นารี สุเข ทุกฺเข
                         อตฺถกฺขายี จ ยา นารี     ยา นารี จานุกมฺปิกา ฯ
      |๑๖๘.๓๗๘| ปญฺจโกฏิสตา พุทฺธา     นวโกฏิสตานิ จ
                          เอเตสํ เทวเทวานํ          มหาทานํ ปวตฺตยึ ฯ
      |๑๖๘.๓๗๙| อธิการํ มหา ๔- มยฺหํ    มหาราช ๕- สุโณหิ เม
                          เอกาทสโกฏิสตา         โหนฺติ ๖- โลกคฺคนายกา ฯ
      |๑๖๘.๓๘๐| เอเตสํ เทวเทวานํ          มหาทานํ ปวตฺตยึ
                          อธิการํ มหา มยฺหํ        มหาราช สุโณหิ เม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สุขทุกฺเขนุโภตฺวาหํ ฯ ยุ. สุขทุกฺเขนุโภตฺวาน ฯ  ม. อภิสกฺกตา ฯ ยุ.
@อติสกฺกตา ฯ  ยุ. อุปการตฺถญฺจ ฯ  ยุ. สทา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ธมฺมราชา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. พุทฺธา ทฺวาทสโกฏิโย ฯ
      |๑๖๘.๓๘๑| วีสโกฏิสตา พุทฺธา        ตึสโกฏิสตานิ จ
                          เอเตสํ เทวเทวานํ         มหาทานํ ปวตฺตยึ ฯ
      |๑๖๘.๓๘๒| อธิการํ มหา มยฺหํ         มหาราช สุโณหิ เม
                          จตฺตาฬีสโกฏิสตา         ปญฺจโกฏิสตานิ ๑- จ ฯ
      |๑๖๘.๓๘๓| เอเตสํ เทวเทวานํ           มหาทานํ ปวตฺตยึ
                          อธิการํ มหา มยฺหํ         มหาราช สุโณหิ เม ฯ
      |๑๖๘.๓๘๔| สฏฺฐิโกฏิสตา พุทฺธา      สตฺตติโกฏิสตานิ จ
                          เอเตสํ เทวเทวานํ          มหาทานํ ปวตฺตยึ ฯ
      |๑๖๘.๓๘๕| อธิการํ มหา มยฺหํ          มหาราช สุโณหิ เม
                          อสีติโกฏิสตา พุทฺธา     นวุติโกฏิสตานิ จ ฯ
      |๑๖๘.๓๘๖| เอเตสํ เทวเทวานํ           มหาทานํ ปวตฺตยึ
                          อธิการํ มหา มยฺหํ         มหาราช สุโณหิ เม ฯ
      |๑๖๘.๓๘๗| โกฏิสตสหสฺสานิ            โหนฺติ โลกคฺคนายกา
                          เอเตสํ เทวเทวานํ          มหาทานํ ปวตฺตยึ ฯ
      |๑๖๘.๓๘๘| อธิการํ มหา มยฺหํ         มหาราช สุโณหิ เม
                          นวโกฏิสหสฺสานิ          อปเร โลกนายกา ฯ
      |๑๖๘.๓๘๙| เอเตสํ เทวเทวานํ           มหาทานํ ปวตฺตยึ
                          อธิการํ มหา มยฺหํ         มหาราช สุโณหิ เม ฯ
      |๑๖๘.๓๙๐| โกฏิสตสหสฺสานิ           ปญฺจาสีติ มเหสินํ
                          ปญฺจาสีติโกฏิสตา        สตฺตวีสติ โกฏิโย ๒-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปญฺญาสโกฏิสตานิ จ ฯ  ม. สตฺตตึสา จ โกฏิโย ฯ ยุ. สตฺตติสหสฺสโกฏิโย ฯ
      |๑๖๘.๓๙๑| เอเตสํ เทวเทวานํ          มหาทานํ ปวตฺตยึ
                          อธิการํ มหา มยฺหํ        มหาราช สุโณหิ เม ฯ
      |๑๖๘.๓๙๒| ปจฺเจกพุทฺธา วีตราคา ๑- อฏฺฐมตฺถกโกฏิโย ๒-
                          อธิการํ มหา มยฺหํ        มหาราช สุโณหิ เม ฯ
      |๑๖๘.๓๙๓| ขีณาสวา วีตมลา          อสงฺเขยฺยา พุทฺธสาวกา
                          อธิการํ มหา มยฺหํ        มหาราช สุโณหิ เม ฯ
      |๑๖๘.๓๙๔| เอวํ ธมฺเมสุ จิณฺณานํ     สทา สทฺธมฺมจาริโน
                          ธมฺมจารี สุขํ เสติ          อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ ฯ
      |๑๖๘.๓๙๕| ธมฺมญฺจเร สุจริตํ           น ตํ ทุจฺจริตํ จเร
                          ธมฺมจารี สุขํ เสติ          อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ ฯ
      |๑๖๘.๓๙๖| นิพฺพินฺทิตฺวาน สํสาเร     ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          สหสฺสปริวาเรน            ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนา ฯ
      |๑๖๘.๓๙๗| อคารํ วิชหิตฺวาน            ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต  จตุสจฺจํ อปาปุณึ ฯ
      |๑๖๘.๓๙๘| จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ        ปจฺจยํ สยนาสนํ
                          อุปเนนฺติ พหูเนเก ๓-    สาคเรเยว ๔- อุมฺมิโย ฯ
      |๑๖๘.๓๙๙| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสวา ฯ
      |๑๖๘.๔๐๐| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ธูตราคา ฯ  ม. อฏฺฐฏฺฐมกโกฏิโย ฯ ยุ. อฏฺฐอฏฺฐมโกฏิโย ฯ  ม. พหู
@ชนา ฯ  ยุ. สาครสฺเสว ฯ
      |๑๖๘.๔๐๑| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๖๘.๔๐๒| เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ             สมฺปตฺตึ จ พหุพฺพิธํ
                          วิสุทฺธภาวสมฺปตฺตา       ลภามิ สพฺพสมฺปทา ฯ
      |๑๖๘.๔๐๓| โย ๑- ททาติ สกตฺตานํ  ปุญฺญตฺถาย มเหสิโน
                          สหายสมฺปทา โหนฺติ     นิพฺพานปทมสงฺขตํ ฯ
      |๑๖๘.๔๐๔| ปริกฺขีณํ อตีตญฺจ          ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตํ
                          สพฺพกมฺมํ มมํ ขีณํ       ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมาติ ฯ
                อิตฺถํ สุทํ ยโสธรา ภิกฺขุนี ภควโต สมฺมุขา อิมา คาถาโย
                                                อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ยโสธราเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                   นวมํ ทสสหสฺสเถริยาปทานํ (๒๙)
     [๑๖๙]   |๑๖๙.๔๐๕| กปฺเป สตสหสฺเส จ    จตุโร จ อสงฺขเย
                          ทีปงฺกโร นาม ชิโน        อุปฺปชฺชิ โลกนายโก ฯ
      |๑๖๙.๔๐๖| ทีปงฺกโร มหาวีโร           วิยากาสิ วินายโก
                          สุเมธญฺจ สุมิตฺตญฺจ      สมานสุขทุกฺขตํ ฯ
      |๑๖๙.๔๐๗| สเทวกญฺจ ปสฺสนฺโต      วิจรนฺโต สเทวกํ
                          เตสํ ปกิตฺตเน อเมฺห ๒-  อุปคมฺม สมาคมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยา ฯ  ยุ. อมฺห ฯ
      |๑๖๙.๔๐๘| อมฺหํ สพฺพปติ โหติ ๑-   อนาคตสมาคเม
                          สพฺพาว ตุยฺหํ ภริยา       มนาปา ปิยวาทิกา ฯ
      |๑๖๙.๔๐๙| ทานํ สีลมยํ สพฺพํ          ภาวนา ๒- จ สุภาวิตา
                          ทีฆรตฺตมิทํ ๓- สพฺพํ     ปริจตฺตํ มหามุเน ฯ
      |๑๖๙.๔๑๐| คนฺธมาลํ วิเลปนํ           ทีปญฺจ รตนามยํ
                          ยงฺกิญฺจิ ปตฺถิตํ สพฺพํ    ปริจตฺตํ มหามุนิ ฯ
      |๑๖๙.๔๑๑| อญฺญํ วาปิ กตํ กมฺมํ     ปริโภคญฺจ มานุสํ
                          ทีฆรตฺตํ หิ โน สพฺพํ      ปริจตฺตํ มหามุเน ฯ
      |๑๖๙.๔๑๒| อเนกชาติสํสารํ             พหุปุญฺญํ หิ โน กตํ
                          อิสฺสรํ อนุโภตฺวาน        สํสริตฺวา ภวาภเว ฯ
      |๑๖๙.๔๑๓| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต       สกฺยปุตฺตนิเวสเน
                          นานากุลุปปนฺนาโย      อจฺฉรา กามวณฺณินี ฯ
      |๑๖๙.๔๑๔| ลาภคฺเคน ยสํ ปตฺตา      ปูชิตา สพฺพสกฺกตา
                          ลาภิโย อนฺนปานานํ     สทา สมฺมานิตา มยํ ฯ
      |๑๖๙.๔๑๕| อคารํ ปชหิตฺวาน           ปพฺพชิมฺหนคาริยํ
                          อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต   สพฺพา ปตฺตามฺห นิพฺพุตึ ฯ
      |๑๖๙.๔๑๖| ลาภิโย อนฺนปานานํ      วตฺถเสนาสนานิ จ
                          อุเปนฺติ ปจฺจยา สพฺเพ   สทา สกฺกตปูชิตา ฯ
      |๑๖๙.๔๑๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหราม อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โหหิ ฯ ยุ. สพฺพา ปตี โหนฺติ ฯ  ยุ. ภาวนํ จ สุภาวิตํ ฯ
@ ม. ทีฆรตฺตญฺจ โน ฯ ยุ. ทีฆรตฺตญฺจ มยํ ฯ
      |๑๖๙.๔๑๘| สฺวาคตํ วต โน อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๖๙.๔๑๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ ยโสธรีปมุขานิ ทส ภิกฺขุนีสหสฺสานิ ภควโต สมฺมุขา
                                      อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   ทสสหสฺสเถรีนํ อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                              ทสมํ อฏฺฐารสเถรีสหสฺสานมปทานํ (๓๐)
     [๑๗๐]   |๑๗๐.๔๒๐| อฏฺฐารสสหสฺสานิ   ภิกฺขุนี สากิยสมฺภวา
                          ยโสธรีปมุขานิ             สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ ฯ
      |๑๗๐.๔๒๑| อฏฺฐารสสหสฺสานิ ๑-    สพฺพา โหนฺติ มหิทฺธิกา
                          วนฺทนฺติ มุนิโน ปาเท    อาโรเจนฺติ ยถาพลํ ฯ
      |๑๗๐.๔๒๒| ชาติ ขีณา ชรา พฺยาธิ    มรณญฺจ มหามุเน ๒-
                          อนาสวํ ปทํ สนฺตํ         อมตํ ยาม นายกํ ๓- ฯ
      |๑๗๐.๔๒๓| ขลิตญฺจ ปุเร อตฺถิ         สพฺพาสมฺปิ มหามุนิ
                          อปราธํ ปชานนฺติ          ขม อมฺหํ วินายก ฯ
      |๑๗๐.๔๒๔| อิทฺธิญฺจาปิ นิทสฺเสถ      มม สาสนการิกา
                          ปริสานญฺจ สพฺพาสํ      กงฺขํ ฉินฺทถ ยาวตา ฯ
      |๑๗๐.๔๒๕| ยโสธรา ๔- มหาวีร        มนาปา ปิยทสฺสนา
@เชิงอรรถ:  โป. ยโสธราสหสฺสานิ ฯ ยุ. ยโสธรียสหสฺสานิ ฯ  ม. ยุ. มหามุนิ ฯ
@ ม. ยุ. นายก ฯ  ยุ. ยโสธรี ฯ
                          สพฺพา ตุยฺหํ มหาวีร     อคารสฺมึ ปชาปติ ฯ
      |๑๗๐.๔๒๖| ถีนํ สตสหสฺสานํ           นวุตีนํ ฉฬุตฺตริ
                          อคาเร เต มยํ วีร          ปาโมกฺขา สพฺพอิสฺสรา ฯ
      |๑๗๐.๔๒๗| รูปาจารคุณูเปตา           โยพฺพนฏฺฐา ปิยํวทา
                          สพฺพาโย ๑- อปจายนฺติ ๒-   เทวตา วิย มานุสา ฯ
      |๑๗๐.๔๒๘| อฏฺฐารสสหสฺสานิ         สพฺพา สากิยสมฺภวา
                          ยโสธรี ๓- สหสฺสานิ     ปาโมกฺขา อิสฺสรา ตทา ฯ
      |๑๗๐.๔๒๙| กามธาตุมติกฺกนฺตา ๔-  สณฺฐิตา รูปธาตุยา
                          รูเปน สทิสา นตฺถิ         สหสฺสานํ มหามุเน ๕- ฯ
      |๑๗๐.๔๓๐| สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา    อิทฺธึ เทเสสุ สตฺถุโน
                          เนกา นานาวิธาการา    มหาอิทฺธีปิ ๖- ทสฺสยุํ ฯ
      |๑๗๐.๔๓๑| จกฺกวาฬสมํ กายํ          สีสํ อุตฺตรโต กุรุ
                          อุโภ ปกฺขา ทุเว ทีปา     ชมฺพูทีปํ สรีรโต ฯ
      |๑๗๐.๔๓๒| ทกฺขิณญฺจ สรํ ๗- ปิณฺฉํ  นานาสาขา ตุ ปตฺตกา
                          จนฺทญฺจ สุริยญฺจกฺขี     เมรุปพฺพตโต สิขํ ฯ
      |๑๗๐.๔๓๓| จกฺกวาฬคิรึ ตุณฺฑํ         ชมฺพูรุกฺขํ สมูลกํ
                          วีชมานา ๘- อุปาคนฺตฺวา  วนฺทนฺเต ๙- โลกนายกํ ฯ
      |๑๗๐.๔๓๔| หตฺถิวณฺณํ ตเถวสฺสํ       ปพฺพตํ ชลชนฺตทา ๑๐-
                          จนฺทญฺจ สุริยํ เมรุํ         สกฺกวณฺณญฺจ ทสฺสยุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพา โน ฯ  โป. อปสหนฺติ ฯ  ม. ยโสธรา ฯ ยุ. ยโสวตี ฯ
@ ม. ...มติกฺกมฺม ฯ  ม. ยุ. มหามุนิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. มหาอิทฺธึ
@วิทสฺสยุํ ฯ  โป. สสิรญฺจ ฯ  โป. ยุ. วีชมานํ ฯ  ม. ยุ. วนฺทนฺตี ฯ
@๑๐ ม. ชลธึ ตถา ฯ
      |๑๗๐.๔๓๕| ยโสธรา ๑- มยํ วีร         ปาเท วนฺทาม จกฺขุม
                          ตว จิรปฺปภาเวน ๒-      นิปฺผนฺนา นรนายก ฯ
      |๑๗๐.๔๓๖| อิทฺธีสุ จ วสี โหม          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส        วสี โหม มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๓๗| ปุพฺเพนิวาสํ ชานาม      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา       นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
      |๑๗๐.๔๓๘| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ อมฺหํ มหาวีร       อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
      |๑๗๐.๔๓๙| พุทฺธานํ ๓- โลกนาถานํ   สงฺคมํ โน นิทสฺสิตํ
                          อธิการา พหู อเมฺห       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๐| ยํ อมฺหํ ปุริมํ กมฺมํ         กุสลํ สรเส มุเน
                          ตุยฺหตฺถาย มหาวีร        ปุญฺญานุปจิตานิ ๔- โน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๑| อภพฺพฏฺฐาเน วชฺเชตฺวา  วารยิมฺห ๕- อนาจรํ
                          ตุยฺหตฺถาย มหาวีร        สญฺจตฺตํ ๖- ชีวิตมฺปิ โน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๒| เนกโกฏิสหสฺสานิ          ภิริยตฺถายทาสิ โน
                          น ตตฺถ วิมนา โหม       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๓| เนกโกฏิสหสฺสานิ         อุปการายทาสิ โน
                          น ตตฺถ วิมนา โหม       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๔| เนกโกฏิสหสฺสานิ          โภชนตฺถายทาสิ โน
                          น ตตฺถ วิมนา โหม       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ยโสวณฺณา ฯ  ยุ. วีรปฺปภาเวน ฯ  ม. ยุ. ปุพฺพานํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ โป. ปุญฺญํ อุปจิตํ มยา ฯ  ยุ. ปาจยิมฺห อนาวรํ ฯ  ม. ยุ. จตฺตานิ ชีวิตานิ
@โน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๕| เนกโกฏิสหสฺสานิ          ชีวิตานิ จชิมฺหเส ๑-
                          ภยโมกฺขํ กริสฺสาม        ชีวิตานิ จชิมฺหเส ๒- ฯ
      |๑๗๐.๔๔๖| องฺคคเต อลงฺกาเร         วตฺเถ นานาวิเธ พหู
                          อิตฺถีภณฺเฑ น คุยฺหาม  ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๗| ธนธญฺญปริจฺจาคํ          คามานิ นิคมานิ จ
                        เขตฺตํ ปุตฺตญฺจ ๓- ธีตญฺจ   ปริจตฺตํ มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๔๘| หตฺถิอสฺสํ ๔- ควญฺจาปิ  ทาสิโย ปริจาริกา
                          ตุยฺหตฺถาย มหาวีร        ปริจตฺตํ อสงฺขยํ ฯ
      |๑๗๐.๔๔๙| ยํ อเมฺห ปฏิมนฺเตสิ       ทานํ ทสฺสาม ยาจเก
                          วิมนํ โน น ปสฺสาม       ททโต ทานมุตฺตมํ ฯ
      |๑๗๐.๔๕๐| นานาวิธํ พหุํ ทุกฺขํ         สํสาเร จ พหุพฺพิเธ
                          ตุยฺหตฺถาย มหาวีร       อนุภุตฺตํ ๕- อสงฺขยํ ฯ
      |๑๗๐.๔๕๑| สุขํ ปตฺตานุโมทาม        น จ ทุกฺเขสุ ทุมฺมนา
                          สพฺพตฺถ ตุสิตา โหม      ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๕๒| อนุมคฺเคน สมฺพุทฺโธ      ยํ ๖- ธมฺมํ อภินีหริ
                          อนุโภตฺวา สุขทุกฺขํ        ปตฺโต โพธึ มหามุเน ฯ
      |๑๗๐.๔๕๓| พฺรหฺมเทวญฺจ สมฺพุทฺธํ   โคตมํ โลกนายกํ
                          อญฺเญสํ โลกนาถานํ     สงฺคมนฺเตหิ โน พหุ ๗- ฯ
      |๑๗๐.๔๕๔| อธิการํ พหุ อมฺหํ ๘-      ตุยฺหตฺถาย มหามุเน
                         คเวสโต ๙- พุทฺธธมฺมํ ๑๐-   มยนฺเต ปริจาริกา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. จชิมฺห โน ฯ  ม. ปุตฺตา จ ชีตา จ ปริจตฺตา ... ฯ  ม. หตฺถีอสฺสา
@ควาจาปิ ฯ  ยุ. ปริจตฺตํ ฯ  ยุ. สทฺธมฺมํ ฯ  ม. พหู ฯ ยุ. พหุํ ฯ
@ ม. ยุ. อเมฺห ฯ  ยุ. คเวสนฺตา ฯ ๑๐ ม. พุทฺธธมฺเม ฯ
      |๑๗๐.๔๕๕| กปฺเป จ สตสหสฺเส        จตุโร จ อสงฺขเย
                          ทีปงฺกโร มหาวีโร          อุปฺปชฺชิ โลกนายโก ฯ
      |๑๗๐.๔๕๖| ปจฺจนฺตเทสวิสเย           นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                          ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ        โสเธนฺติ ตุฏฺฐมานสา ฯ
      |๑๗๐.๔๕๗| เตน กาเลน โส อาสิ       สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ
                          มคฺคญฺจ ปฏิยาเทสิ      อายโต สพฺพทสฺสิโน ฯ
      |๑๗๐.๔๕๘| เตน กาเลน อหุมฺห ๑-   สพฺพา พฺราหฺมณสมฺภวา
                          ผลุกชาติปุปฺผานิ          อาหริมฺห สมาคมํ ฯ
      |๑๗๐.๔๕๙| ตสฺมึ โส สมเย พุทฺโธ     ทีปงฺกโร มหายโส
                          วิยากาสิ มหาวีโร         อิสิมุคฺคตมานสํ ฯ
      |๑๗๐.๔๖๐| จลติ รวติ ปฐวี ๒-          สงฺกมฺปติ สเทวเก
                          ตสฺส กมฺมํ ปกิตฺเตนฺโต   อิสิมุคฺคตมานสํ ฯ
      |๑๗๐.๔๖๑| เทวกญฺญา มนุสฺสา จ    มยญฺจาปิ ๓- สเทวกา
                          นานาปูชนิยํ ภณฺฑํ       ปูชยิตฺวาน ปตฺถยุํ ฯ
      |๑๗๐.๔๖๒| เตสํ พุทฺโธ วิยากาสิ       โชติทีปสนามโก
                          อชฺช เย ปตฺถิตา อตฺถิ    เต ภวิสฺสนฺติ สมฺมุขา ฯ
      |๑๗๐.๔๖๓| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป    ยํ โน พุทฺโธ วิยากริ
                          ตํ วาจํ อนุโมทนฺตี ๔-    เอวํการี อหุมฺห โน ฯ
      |๑๗๐.๔๖๔| ตสฺส กมฺมสฺส สุกตสฺส    ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยุํ
                          เทวมานุสกํ โยนึ           อนุโภตฺวา อสงฺขยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. อาสุมฺห ฯ ยุ. อาสิมฺห ฯ  ม. ยุ. ปุถวี ฯ  โป. อเมฺหวาปิ สเทวตา ฯ
@ยุ. อเมฺหจาปิ ฯ  โป. ยุ. อนุโมทนฺตา ฯ ม อนุโมเทนฺตา ฯ
      |๑๗๐.๔๖๕| สุขทุกฺเข อนุโภตฺวาน      เทเวสุ มานุเสสุ จ
                          ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต       ชาตามฺห สากิเย กุเล ฯ
      |๑๗๐.๔๖๖| รูปวตี โภควตี                ยสสีลวตี ตโต
                          สพฺพงฺคสมฺปทา โหม     กุเลสุ อติสกฺกตา ฯ
      |๑๗๐.๔๖๗| ลาภสิโลกสกฺการํ           โลกธมฺมสมาคมํ
                          จิตฺตญฺจ ทุกฺขิตํ นตฺถิ     วสาม อกุโตภยา ฯ
      |๑๗๐.๔๖๘| วุตฺตํ เหตํ ภควตา           รญฺโญ อนฺเตปุเร ตทา
                          ขตฺติยานํ ปุเร ตาสํ ๑-   อุปการญฺจ นิทฺทิสิ ฯ
      |๑๗๐.๔๖๙| อุปการา จ ยา นารี        ยา จ นารี สุเข ทุกฺเข
                          อตฺถกฺขายี จ ยา นารี    ยา จ นารีนุกมฺปิกา ฯ
      |๑๗๐.๔๗๐| ธมฺมญฺจเร สุจริตํ            น ตํ ทุจฺจริตํ จเร
                          ธมฺมจารี สุขํ เสติ          อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จ ฯ
      |๑๗๐.๔๗๑| อคารํ ปชหิตฺวาน ๒-      ปพฺพชิมฺหานคาริยํ
                          อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต   จตุสจฺจํ ผุสิมฺห โน ฯ
      |๑๗๐.๔๗๒| จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ        ปจฺจยํ สยนาสนํ
                          อุปเนนฺติ พหู อเมฺห       สาครสฺเสว อุมฺมิโย ฯ
      |๑๗๐.๔๗๓| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหราม อนาสวา ฯ
      |๑๗๐.๔๗๔| สฺวาคตํ วต โน อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วีร ฯ  ม. ยุ. วิชหิตฺวาน ฯ
      |๑๗๐.๔๗๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๗๐.๔๗๖| เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ             สมฺปตฺติญฺจ ๑- พหุพฺพิธํ
                          วิสุทฺธภาวํ สมฺปตฺตา     ลภาม สพฺพสมฺปทา ฯ
      |๑๗๐.๔๗๗| ยา ททนฺติ สกตฺตานํ      ปุญฺญตฺถาย มเหสิโน
                          สหายสมฺปทา โหนฺติ     นิพฺพานํ ๒- ปทมสงฺขตํ ฯ
      |๑๗๐.๔๗๘| ปริกฺขีณํ อตีตญฺจ           ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตํ
                          สพฺพกมฺมํปิ ๓- โน ขีณํ  ปาเท วนฺทาม จกฺขุมา ฯ
      |๑๗๐.๔๗๙| นิพฺพานาย วทนฺตีนํ       กึ โว วกฺขาม อุตฺตรึ
                         สตฺตสงฺขตทาโส ๔- โย   ปปฺโปถ อมตํปทนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ ยโสธราปมุขานิ อฏฺฐารส ภิกฺขุนีสหสฺสานิ ภควโต สมฺมุขา
                                      อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                               อฏฺฐารสเถรีสหสฺสานํ อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                                    อุทฺทานํ
                        กุณฺฑลา โคตมี เจว           ธมฺมทินฺนา จ สกุลา
                        วรนนฺทา จ โสณา จ          กาปิลานี ยโสธรา ฯ
                        ทสสหสฺสภิกฺขุนี                อฏฺฐารสสหสฺสกา
                        สตานิ เจว จตฺตาริ             อฏฺฐสตฺตติเมว จ ฯ
                                       กุณฺฑลเกสวคฺโค ๕- ตติโย ฯ
                                          ----------------------
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. สมฺปตฺตี จ พหุพิธา ฯ  ม. นิพฺพานปทมสงฺขตํ ฯ ยุ.
@นิพฺพานมตสงฺขตํ ฯ  ยุ. สจฺจํ กมฺมํปิ ... ฯ  ม. สตฺตสงฺคตโทสํ หิ ฯ ยุ.
@สนฺตสงฺขตโทโส โย ฯ  ม. กุณฺฑลเกสิวคฺโค ฯ
                                         จตุตฺโถ ขตฺติยกญฺญาวคฺโค
                        ปฐมํ อฏฺฐารสสหสฺสขตฺติยกญฺญาเถรีนมปทานํ (๓๑)
     [๑๗๑]   |๑๗๑.๑| ภวา สพฺเพ ปริกฺขีณา   ภวสนฺธิ ๑- วิโมจิตา
                     สพฺพาสวา จ โน นตฺถิ      อาโรเจม มหามุเน ฯ
      |๑๗๑.๒| ปริกมฺมญฺจ ๒- กุสลํ         ยงฺกิญฺจิ สาธุ ๓- ปตฺถิตํ
                     ปริโภคํ ๔- มยา ทินฺนํ       ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๑.๓| พุทฺธปจฺเจกพุทฺธานํ          สาวกานญฺจ ปตฺถิตํ
                     ปริโภคํ มยา ทินฺนํ           ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๑.๔| อุจฺจานีจํ มยา กมฺมํ          ภิกฺขูนํ สาธุ ปตฺถิตํ
                     อุจฺจากุลปริกฺกมฺมํ           กตเมฺหหิ ๕- มหามุเน ฯ
      |๑๗๑.๕| เตเนว สุกฺกมูเลน              โจทิตา กมฺมสมฺปทา
                     มานุสิกมติกฺกนฺตา           ชายึสุ ขตฺติเย กุเล ฯ
      |๑๗๑.๖| อุปจิเต ๖- กเต กมฺเม        ชาติยา จาปิ ๗- เอกโต
                     ปจฺฉิเม เอกโต ชาตา        ขตฺติยา กุลสมฺภวา ฯ
      |๑๗๑.๗| รูปวตี โภควตี                   ลาภสกฺการปูชิตา
                     อนฺเตปุเร มหาวีร             เทวานํ อิว นนฺทเน ฯ
      |๑๗๑.๘| นิพฺพินฺทิตฺวา อคารมฺหา     ปพฺพชิมฺหานคาริยํ
                     กติปาหํ อุปาทาย            สพฺพา ปตฺตามฺห นิพฺพุตึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ภวา สนฺติ ... ฯ  ม. ยุ. ปุริมํ กุสลํ กมฺมํ ฯ  โป. ยุ. สพฺพํ ฯ
@ ม. ปริโภคมยํ ฯ ยุ. ปริโภคํ อยํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. กตเมตํ ฯ
@ ม. อุปฺปตฺเตจ ฯ ยุ. อุปฺปตฺเตว ฯ  ม. วาปิ ฯ
      |๑๗๑.๙| จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ           ปจฺจยํ สยนาสนํ
                     อุปเนนฺติ พหู อเมฺห         สทา สกฺกตปูชิตา ฯ
      |๑๗๑.๑๐| กิเลสา ฌาปิตา อมฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
                       นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหราม อนาสวา ฯ
      |๑๗๑.๑๑| สฺวาคตํ วต โน อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                       ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
      |๑๗๑.๑๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                       ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                อิตฺถํ สุทํ ยสวตีปมุขานิ ขตฺติยกญฺญา ภิกฺขุนิโย อฏฺฐารสสหสฺสานิ
                             ภควโต สมฺมุขา อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                            อฏฺฐารสสหสฺสขตฺติยกญฺญาเถรีนํ อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                        ทุติยํ จตุราสีติสหสฺสพฺราหฺมณกญฺญาเถรีนมปทานํ (๓๒)
     [๑๗๒]   |๑๗๒.๑๓| จูฬาสีติสหสฺสานิ    พฺราหฺมณกุลสมฺภวา ๑-
                       สุขุมาลหตฺถปาทา           ปุเร ตุยฺหํ มหามุเน ฯ
      |๑๗๒.๑๔| เวสฺส สุทฺทกุเล ชาตา        เทวา นาคา จ กินฺนรา
                       จตุทฺทีปา พหู กญฺญา       ปุเร ตุยฺหํ มหามุเน ฯ
      |๑๗๒.๑๕| กาจิ ๒- ปพฺพชิตา อตฺถิ    สพฺพทสฺสาวิโน พหู
                       เทวา จ กินฺนรา นาคา      พุชฺฌิสฺสนฺติ ๓- อนาคเต ฯ
      |๑๗๒.๑๖| อนุโภตฺวา ยสํ สพฺพํ          ปตฺวาน สพฺพสมฺปทา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พฺราหฺมญฺญกุลสมฺภวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. เกจิ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. ผุสิสฺสนฺติ ฯ
                      ตุมฺหํ ๑- ปสาทํ ปฏิลทฺธา  พุชฺฌิสฺสนฺติ อนาคเต ฯ
      |๑๗๒.๑๗| อเมฺห พฺราหฺมณธีตา ตุ     พฺรหฺมญฺญกุลสมฺภวา
                       ลกฺขณา ๒- จ มหาวีร       ปาเท วนฺทาม จกฺขุมา ฯ
      |๑๗๒.๑๘| อุปาหตา ภวา สพฺเพ        มูลตณฺหา สมูหตา
                       สมุจฺฉินฺนา อนุสยา          ปุญฺญสงฺขารทาลิตา ฯ
      |๑๗๒.๑๙| สมาธิโคจรา สพฺพา          สมาปตฺติวสี ตถา ๓-
                       ฌาเนน ธมฺมรติยา           วิหริสฺสาม โน สทา ฯ
      |๑๗๒.๒๐| ภวเนตฺติ อวิชฺชา จ           สงฺขาราปิ จ เขปิตา
                       สุทุทฺทสํ ปทํ คนฺตฺวา        อนุชานิมฺห ๔- นายก ฯ
      |๑๗๒.๒๑| อุปการา ๕- มมํ ตุเมฺห      ทีฆรตฺตํ คตทฺธิโน
                       จตุนฺนํ ๖- สํสยํ เฉตฺวา      สพฺพา คจฺฉถ ๗- นิพฺพุตึ ฯ
      |๑๗๒.๒๒| วนฺทิตฺวา มุนิโน ปาเท       กตฺวา อิทฺธิวิกุพฺพนํ
                       กาจิ ทสฺเสนฺติ อาโลกํ       อนฺธการํ ๘- ตถาปรํ ฯ
      |๑๗๒.๒๓| ทสฺเสนฺติ จนฺทสุริเย          สาครญฺจ สมจฺฉกํ
                       สิเนรุํ ปริภณฺฑญฺจ           ทสฺเสนฺติ ปาริฉตฺตกํ ฯ
      |๑๗๒.๒๔| ตาวตึสญฺจ ภวนํ              ยามํ ทสฺเสนฺติ อิทฺธิยา
                      ตุสฺสิตา ๙- นิมฺมิตา เทวา   วสวตฺตี มหิสฺสรา ฯ
                       พฺรหฺมาโน กาจิ ทสฺเสนฺติ   จงฺกมญฺจ มหารหํ
      |๑๗๒.๒๕| พฺรหฺมวณฺณญฺจ มาเปตฺวา  ธมฺมํ เทเสนฺติ สุญฺญตํ ฯ
                       นานาวิกุพฺพนํ กตฺวา         อิทฺธึ ทสฺสิย สตฺถุโน
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตฺวยิ ฯ  ม. ยุ. เปกฺขโต โน ... ฯ  ม. กตา ฯ  ม. อนุชานาถ ฯ
@ ม. ยุ. กตาวิโน ฯ  ยุ. พหุนฺนํ ฯ  ม. คจฺฉนฺตุ ฯ  ม. อนฺธการมถาปรา ฯ
@ ม. ตุสิตํ นิมฺมิเต เทเว ฯ
      |๑๗๒.๒๖| ทสฺสยึสุ พลํ สพฺพา          ปาเท วนฺทึสุ สตฺถุโน ฯ
                        อิทฺธีสุ จ วสี โหม            ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                        เจโตปริยญาณสฺส           วสี โหม มหามุเน ฯ
      |๑๗๒.๒๗| ปุพฺเพนิวาสํ ชานาม          ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                        สพฺพาสวปริกฺขีณา          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
      |๑๗๒.๒๘| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ              ปฏิภาเณ ตเถว จ
                        ญาณํ อมฺหํ มหาวีร         อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
      |๑๗๒.๒๙| พุทฺธานํ โลกนาถานํ         สงฺคมนฺเตหิ ๑- ทสฺสิตํ
                        อธิการา ๒- พหู อเมฺห     ตุยฺหตฺถาย มหามุเน ฯ
      |๑๗๒.๓๐| ยํ อมฺหํ ๓- ปุริมํ กมฺมํ       กุสลํ สร ตํ มุนิ
                        ตุยฺหตฺถาย มหาวีร          ปุญฺญานุปจิตานิ โน ฯ
      |๑๗๒.๓๑| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป        ปทุมุตฺตโร มหามุนิ
                        ปุรํ หํสวตี นาม               สมฺพุทฺธสฺส กุลาลยํ ๔- ฯ
      |๑๗๒.๓๒| ทฺวาเรน หํสวติยํ               คงฺคา สนฺทติ สพฺพทา
                        อุพฺพาฬฺหา ๕- นทิยา ภิกฺขู   คมนํ น ลภนฺติ เต ฯ
      |๑๗๒.๓๓| ทิวสํ เทฺว ๖- ตโย เจว        สตฺตาหํ มาสิกํ ตโต
                        จาตุมาสมฺปิ สมฺปุณฺณํ     คมนํ น ลภนฺติ เต ฯ
      |๑๗๒.๓๔| ตทา อหุ สตฺตสาโร           ชชฺชิโย ๗- นาม รฏฺฐโก
                        โอรตีเร ๘- ภิกฺขโว ทิสฺวา   เสตุํ ๙- คงฺคาย การยิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สงฺคมํ โน นิทสฺสิตํ ฯ ยุ. สงฺคมํ เต นิทสฺสิ ฯ  ม. อธิการํ พหุํ อมฺหํ ฯ
@ ม. ยํ อเมฺหหิ กตํ กมฺมํ ฯ  ม. ยุ. กุลาสยํ ฯ  ยุ. อุทฺทาลนทิวา ภิกฺขุ ฯ
@ โป. ทิวญฺเจว รตฺติยา เจว ฯ  ม. ยุ. ชฏิโล ฯ  ม. ยุ. โอรุทฺเธ ฯ
@ โป. ยุ. เสตุโน สตฺต ... ฯ
      |๑๗๒.๓๕| ตทา สตสหสฺเสหิ              เสตุํ คงฺคาย การยึ
                        สงฺฆสฺส ปาริเม ๑- ตีเร     วิหารญฺจ อการยิ ฯ
      |๑๗๒.๓๖| อิตฺถิโย ปุริสา เจว             อุจฺจานีจกุลานิ จ
                        ตสฺส เสตุํ วิหารํ ๒- จ       สมภาคํ อกํสุ เต ฯ
      |๑๗๒.๓๗| อเมฺห อญฺเญ จ มนุชา      วิปฺปสนฺเนน เจตสา
                        ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา      นคเร ชนปเทสุ จ ฯ
      |๑๗๒.๓๘| อิตฺถี ปุมา กุมารา จ          พหู เจว กุมาริกา
                        เสตุโน จ วิหารสฺส           วาลุกา อากิรึสุ เต ฯ
      |๑๗๒.๓๙| วีถิสมฺมชฺชนํ กตฺวา           กทลีปุณฺณฆฏทฺธชา ๓-
                        ธูปํ ๔- จุณฺณญฺจ มาลญฺจ  การํ กตฺวาน สตฺถุโน ฯ
      |๑๗๒.๔๐| เสตุวิหาเร กตฺวาน            นิมนฺเตตฺวา วินายกํ
                        มหาทานํ ททิตฺวาน         สมฺโพธึ อภิปตฺถยึ ฯ
      |๑๗๒.๔๑| ปทุมุตฺตโร มหาวีโร           ครุโก ๕- สพฺพปาณินํ
                        อนุโมทนิยํ กตฺวา ๖-       พฺยากาสิ มหามุนิ ฯ
      |๑๗๒.๔๒| สตสหสฺเส อติกฺกนฺเต        กปฺโป เหสฺสติ ภทฺทโก
                        ภวาภเว สุขํ ๗- ลทฺธา     ปาปุณิสฺสติ โพธิยํ ฯ
      |๑๗๒.๔๓| เย ๘- เกจิ หตฺถกมฺมญฺจ   กตาวี นรนาริโย
                        อนาคตสฺมิ อทฺธาเน        สพฺเพ เหสฺสนฺติ สมฺมุขา ฯ
      |๑๗๒.๔๔| เตน กมฺมวิปาเกน            เจตนาปณิธีหิ จ
                        อุปฺปนฺนา เทวภวเน ๙-        ตุยฺหนฺเต ๑๐- ปริจาริกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โอริเม ฯ  ยุ. วิหาเร ฯ  ม. กทลีปุณฺณฆเฏ ธเช ฯ ยุ. กทลีปุณฺณกุฏธชา ฯ
@ ยุ. ธูม... ฯ  ม. ยุ. ตารโก ฯ  ม. ยุ. กาสิ ชฏิลสฺส ฯ  ม. ยุ. นุโภตฺวาน ฯ
@ ม. กาจิ หตฺถปริกมฺมํ ฯ ยุ. เกจิ หตฺถปทํ กมฺมํ ฯ  ม. ยุ. เทวภวนํ ฯ
@๑๐ ม. ตา ฯ
       |๑๗๒.๔๕| ทิพฺพสุขํ อสงฺเขยฺยํ          มานุสญฺจ อสงฺขิยํ
                        อนุโภนฺติ ๑- จิรํ กาลํ      สํสริตฺวา ภวาภเว ฯ
       |๑๗๒.๔๖| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      สุกตํ กมฺมสมฺปทํ
                        สุขุมาลิมนุสฺเสสุ ๒-        อโถ เทวปุเร วเร ฯ
       |๑๗๒.๔๗| รูปโภคยสญฺเจว ๓-         อโถ กิตฺติสุขํ ปิยํ
                        ลภาม สตตํ สพฺพํ           สุกตํ กมฺมสมฺปทํ ฯ
       |๑๗๒.๔๘| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต         ชายาม ๔- พฺราหฺมเณ กุเล
                        สุขุมาลหตฺถปาทา          สกฺยปุตฺตนิเวสเน ฯ
       |๑๗๒.๔๙| สพฺพกาลมฺปิ ปฐวึ           น ปสฺสาม นลงฺกตํ
                        จิกฺขลฺลํ ๕- ภูมึ คมนํ       น ปสฺสาม มหามุนิ ฯ
       |๑๗๒.๕๐| อคาราวสนฺเต อเมฺห         สกฺการํ สพฺพกาลิกํ
                        อุปเนนฺติ สทา สพฺพํ        ปุพฺพกมฺมผเลน ๖- โน ฯ
       |๑๗๒.๕๑| อคารํ ปชหิตฺวาน             ปพฺพชิตฺวานคาริยํ
                        สํสารปถํ นิติณฺณา          นตฺถิ ๗- ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๗๒.๕๒| จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ          ปจฺจยํ สยนาสนํ
                        อุปเนนฺติ สทา อเมฺห       สหสฺสานิ ตโต ตโต ฯ
       |๑๗๒.๕๓| กิเลสา ฌาปิตามฺหากํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหราม อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ตุยฺหํ เต ปริจาเรม สํสริมฺห ภวาภเว ฯ ยุ. ตุยฺหํ โว ปริจาเร จ ฯ
@ ม. ยุ. ... มนุสฺสานํ ฯ  ม. รูปโภคยเสเจว อโถ กิตฺตึ จ สกฺกตํ ฯ
@ ม. ชาตามฺห ฯ โป. ยุ. อชาตา ฯ  ม. จิกฺขลฺลภูมิมสุจึ ฯ  ยุ. ...ผลํ กโต ฯ
@ ม. วีตราคา ภวามเส ฯ
       |๑๗๒.๕๔| สฺวาคตํ วต โน อาสิ         พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๗๒.๕๕| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
              อิตฺถํ สุทํ จตุราสีติ พฺราหฺมณกญฺญาภิกฺขุนีสหสฺสานิ ภควโต สมฺมุขา
                                      อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                     จตุราสีติสหสฺสพฺราหฺมณกญฺญาเถรีนํ อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                               ตติยํ อุปฺปลทายิกาเถริยาปทานํ (๓๓)
     [๑๗๓]   |๑๗๓.๕๖| นคเร อรุณวติยา     อรุโณ นาม ขตฺติโย
                        ตสฺส รญฺโญ อหํ ภริยา    เอกจฺจํ วาทยามหํ ฯ
       |๑๗๓.๕๗| รโหคตา นิสีทิตฺวา           เอวํ จินฺเตสหํ ตทา
                        กุสลํ เม กตํ นตฺถิ            อาทาย คมิยํ มม ฯ
       |๑๗๓.๕๘| มหาภิตาปํ กฏุกํ             โฆรรูปํ สุทารุณํ
                        นิรยํ นูน คจฺฉามิ             เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย ฯ
       |๑๗๓.๕๙| เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน         ปหํเสตฺวาน มานสํ
                        ราชานํ อุปคนฺตฺวาน        อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๗๓.๖๐| อิตฺถี นาม มยํ เทว          ปุริสา น ๑- ภวาม โน
                        เอกํ เม สมณํ เทหิ           โภชยิสฺสามิ ขตฺติย ฯ
       |๑๗๓.๖๑| อทาสิ เม ตทา ราชา        สมณํ ภาวิตินฺทฺริยํ
                        ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน       ปรมนฺเนน ปูรยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ...นิตฺตรา อหุ ฯ โป. ยุ. ปุริสาน ภรา มยํ ฯ
       |๑๗๓.๖๒| ปูเรตฺวา ปรมํ อนฺนํ          สห ๑- สุคนฺธเลปนํ
                        มหาเจเลน ฉาเทตฺวา       อทาสึ ตุฏฺฐมานสา ฯ
       |๑๗๓.๖๓| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๗๓.๖๔| สหสฺสเทวราชูนํ              มเหสิตฺตมการยึ
                        สหสฺสจกฺกวตฺตีนํ            มเหสิตฺตมการยึ ฯ
       |๑๗๓.๖๕| ปเทสรชฺชํ วิปุลํ               คณนาโต อสงฺขยํ
                        นานาวิธํ พหุํ อญฺญํ ๒-   ตสฺส กมฺมผลํ ตโต ฯ
       |๑๗๓.๖๖| อุปฺปลสฺเสว เม วณฺโณ     อภิรูปา สุทสฺสนา
                        อิตฺถี สพฺพงฺคสมฺปนฺนา    อภิชาตา ชุตินฺธรา ฯ
       |๑๗๓.๖๗| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต         อชายึ สากิเย กุเล
                        นารีสหสฺสปาโมกฺขา        สุทฺโธทนสุตสฺสหํ ฯ
       |๑๗๓.๖๘| นิพฺพินฺทิตฺวา อคาเรหํ      ปพฺพชึ อนคาริยํ
                        สตฺตมีรตฺติมปฺปตฺตา ๓-   จตุสจฺจํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๗๓.๖๙| จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ          ปจฺจยํ สยนาสนํ
                        ปริเมตุํ น สกฺโกมิ            ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๗๓.๗๐| ยํ มยฺหํ ปุริมํ ๔- กมฺมํ      กุสลํ สรเส มุนิ
                        ตุยฺหตฺถาย มหาวีร          ปริจตฺตํ พหุํ มยา ๕- ฯ
       |๑๗๓.๗๑| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป        ยํ ทานมททึ ตทา
                        ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. สหคนฺธวิเลปนํ ฯ ยุ. สหสฺสํ คนฺธเลปนํ ฯ  ยุ. ปุญฺญํ ฯ  ม. ...
@สมฺปตฺตา ฯ  ม. ปูริตํ ฯ  ยุ. มม ฯ
       |๑๗๓.๗๒| ทุเว คตี ปชานามิ            เทวตฺตํ อถ มานุสํ
                        อญฺญํ คตึ น ชานามิ       ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๗๓.๗๓| อุจฺเจ กุเล ปชานามิ         มหาสาเล ๑- มหทฺธเน
                        อญฺเญ กุเล น ชานามิ     ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํ ฯ
       |๑๗๓.๗๔| ภวาภเว สํสริตฺวา            สุกฺกมูเลน โจทิตา
                        อมนาปํ น ปสฺสามิ         โสมนสฺสสฺสิทํ ๒- ผลํ ฯ
       |๑๗๓.๗๕| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ            ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                        เจโตปริยญาณสฺส           วสี โหมิ มหามุนิ ฯ
       |๑๗๓.๗๖| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ        ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                        สพฺพาสวปริกฺขีณา          นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๗๓.๗๗| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ            ปฏิภาเณ ตเถว จ
                        ญาณํ มม มหาวีร            อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
       |๑๗๓.๗๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ      ภวา สพฺเพ สมูหตา
                        นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๗๓.๗๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ         พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๗๓.๘๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                        ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                อิตฺถํ สุทํ อุปฺปลทายิกา ภิกฺขุนี ภควโต สมฺมุขา อิมา
                                         คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                อุปฺปลทายิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตโย สาเล ฯ  ม. ยุ. โสมนสฺส กตํ ผลํ ฯ
                                จตุตฺถํ สิงฺคาลมาตาเถริยาปทานํ (๓๔)
     [๑๗๔]   |๑๗๔.๘๑| ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน   สพฺพธมฺมาน ปารคู
                        อิโต สตสหสฺสมฺหิ           กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก ฯ
       |๑๗๔.๘๒| ตทาหํ หํสวติยา              ชาตามจฺจกุเล อหุ
                        นานารตนปชฺโชเต          อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน ฯ
       |๑๗๔.๘๓| ปิตุนา สห คนฺตฺวาน        มหาชนปุรกฺขตา
                        ธมฺมํ พุทฺธสฺส สุตฺวาน     ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๗๔.๘๔| ปพฺพชิตฺวาน กาเยน        ปาปกมฺมํ วิวชฺชยึ
                        วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา             อาชีวํ ปริโสธยึ ฯ
       |๑๗๔.๘๕| พุทฺเธ ปสนฺนา ธมฺเม จ     สงฺเฆ จ ติพฺพคารวา
                        สทฺธมฺมสฺสวเน ยุตฺตา      พุทฺธทสฺสนสาลยา ๑- ฯ
       |๑๗๔.๘๖| อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ ๒-  อสฺโสสึ ภิกฺขุนึ ตทา
                        ตํ ฐานํ ปตฺถยิตฺวาน        ติสฺโส สิกฺขา อปูรยึ ฯ
       |๑๗๔.๘๗| ตโต มํ สุคโต อาห          กรุณานุคตาสโย
                        ยสฺส สทฺธา ตถาคเต       อจลา สุปติฏฺฐิตา ฯ
       |๑๗๔.๘๘| สีลญฺจ ยสฺส กลฺยาณํ      อริยกนฺตํ ปสํสิตํ
                        สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ      อุชุภูตญฺจ ทสฺสนํ ฯ
       |๑๗๔.๘๙| อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ          อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ
                        ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ    ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ...ลาลสา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  โป. ยุ. องฺควิมุตฺตานํ ฯ
       |๑๗๔.๙๐| อนุยุญฺเชถ เมธาวี           สรํ พุทฺธานํ สาสนํ
                        ตํ สุตฺวาหํ ปมุทิตา          อปุจฺฉึ ปณิธึ มม ฯ
       |๑๗๔.๙๑| ตทา อโนโม อมิโต          พฺยากริตฺถ วินายโก
                        พุทฺธสฺส ๑- ปสนฺโน กลฺยาณี   ลจฺฉเสตํ สุปตฺถิตํ ฯ
       |๑๗๔.๙๒| สตสหสฺเส อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
                        โคตโม นาม นาเมน        สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๗๔.๙๓| ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา     โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
                        สิงฺคาลกสฺส ยา ๒- มาตา เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา ฯ
       |๑๗๔.๙๔| ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา      ยาวชีวํ ตทา ชินํ
                        เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ           ปฏิปตฺตีหิ นายกํ ฯ
       |๑๗๔.๙๕| เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
                        ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๗๔.๙๖| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ          คิริพฺพชปุรุตฺตเม
                        ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต        มหารตนสญฺจเย ฯ
       |๑๗๔.๙๗| ปุตฺโต สิงฺคาลโก นาม      มมาสิ ๓- วิปเถ รโต
                        ทิฏฺฐิคหณปกฺขนฺโน         ทิสาปูชนตปฺปโร ฯ
       |๑๗๔.๙๘| นานาทิสา นมสฺสติ ๔-    ปิณฺฑาย นครํ วชํ
                        ตํ ทิสฺวา อวทิ พุทฺโธ        มคฺเค ฐตฺวา วินายโก ฯ
       |๑๗๔.๙๙| ตสฺส เทสยโต ธมฺมํ          ปนาโท วิมฺหโย ๕- อหุ
                        เทฺวโกฏินรนารีนํ            ธมฺมาภิสมโย อหุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พุทฺเธ ปสนฺนา ฯ  ม. ยุ. มาตาติ ฯ  ยุ. มตาสี ฯ
@ ม. ยุ. นมสฺสนฺตํ ฯ  โป. วิสโย ฯ ยุ. วิสเย ฯ
       |๑๗๔.๑๐๐| ตทา ตํ ๑- ปริสํ คนฺตฺวา   สุตฺวา สุคตภาสิตํ
                          โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา      ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๗๔.๑๐๑| น จิเรเนว กาเลน          พุทฺธทสฺสนสาลยา
                          อนุสฺสตึ ตํ ภาเวตฺวา      อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๗๔.๑๐๒| ทสฺสนตฺถาย พุทฺธสฺส    สพฺพทา จ วชามหํ
                          อติตฺตาเยว ปสฺสามิ      รูปํ นยนนนฺทนํ ฯ
       |๑๗๔.๑๐๓| สพฺพปารมิสมฺภูตํ         ลกฺขินิลยนํ ปรํ ๒-
                          รูปํ สพฺพสุภากิณฺณํ       อติตฺตา วิหรามหํ ๓- ฯ
       |๑๗๔.๑๐๔| ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ    เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
                          สิงฺคาลกสฺส ยา มาตา   อคฺคา สทฺธาธิมุตฺติกา ๔- ฯ
       |๑๗๔.๑๐๕| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๗๔.๑๐๖| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสเว ๕- ปริญฺญาย  นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๗๔.๑๐๗| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ มม มหาวีร         อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
       |๑๗๔.๑๐๘| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๗๔.๑๐๙| สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ตทาหํ ฯ  ม. ยุ. วรํ ฯ  ยุ. ภยามหํ ฯ  ยุ. สงฺควิมุตฺติกา ฯ
@ ม. ยุ. สพฺพาสวปริกฺขีณา ฯ
       |๑๗๔.๑๑๐| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
             อิตฺถํ สุทํ สิงฺคาลมาตา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                สิงฺคาลมาตาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ปญฺจมํ สุกฺกาเถริยาปทานํ (๓๕)
     [๑๗๕]   |๑๗๕.๑๑๑| เอกนวุเต อิโต กปฺเป    วิปสฺสี นาม นายโก
                          อุปฺปชฺชิ จารุนยโน        สพฺพธมฺมวิปสฺสโก ฯ
       |๑๗๕.๑๑๒| ตทาหํ พนฺธุมติยํ           ชาตา อญฺญตเร กุเล
                          ธมฺมํ สุตฺวาน มุนิโน      ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๗๕.๑๑๓| พหุสฺสุตา ธมฺมธรา       ปฏิภาณวตี ตถา
                          วิจิตฺตกถิกา จาปิ           ชินสาสนการิกา ฯ
       |๑๗๕.๑๑๔| ตทา ธมฺมกถํ กตฺวา      หิตาย ชนตํ สทา ๑-
                          ตโต จุตาหํ ตุสิตํ           อุปปนฺนา ยสสฺสินี ฯ
       |๑๗๕.๑๑๕| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป     สิขี วิย สิขี ชิโน
                          ตปนฺโต ยสสา โลกํ ๒-  อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๗๕.๑๑๖| ตทาปิ ปพฺพชิตฺวาน      พุทฺธสาสนโกวิทา
                          โชเตตฺวา ชินวากฺยานิ    ตโตปิ ติทิวงฺคตา ฯ
       |๑๗๕.๑๑๗| เอกตฺตึเส ๓- อิโต กปฺเป  เวสฺสภู นาม นายโก
                          อุปฺปชฺชิตฺถ มหายานี     ตทาปิจ ตเถวหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พหุํ ฯ ยุ. ...ชนสํสรึ ฯ  ม. โลเก ฯ  ม. ยุ. เอกตฺตึเสว กปฺปมฺหิ ฯ
       |๑๗๕.๑๑๘| ปพฺพชิตฺวา ธมฺมธรา     โชตยึ ชินสาสนํ
                          คนฺตฺวา มรุปุรํ รมฺมํ       อนุโภมิ ๑- มหาสุขํ ฯ
       |๑๗๕.๑๑๙| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    กกุสนฺโธ ชินุตฺตโม
                          อุปฺปชฺชิ นรสทฺทูโล ๒-   ตทาปิจ ตเถวหํ ฯ
       |๑๗๕.๑๒๐| ปพฺพชึ ๓- ชินสาสนํ      โชตยิตฺวา ยถายุกํ ๔-
                          ตโต จุตาหํ ติทสํ           อคํ สภวนํ ยถา ฯ
       |๑๗๕.๑๒๑| อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ       โกนาคมนนายโก
                          อุปฺปชฺชิ วทตํ ๕- วโร     สพฺพสตฺตานมุตฺตโม ฯ
       |๑๗๕.๑๒๒| ตทาปิ ปพฺพชิตฺวาน      สาสเน ตสฺส ตาทิโน
                          พหุสฺสุตา ธมฺมธรา        โชตยึ ชินสาสนํ ฯ
       |๑๗๕.๑๒๓| อิมสฺมึเยว กปฺปมฺหิ       กสฺสโป มุนิ สตฺตโม ๖-
                          อุปฺปชฺชิ โลกสรโณ        อรโณ มรณนฺตคู ฯ
       |๑๗๕.๑๒๔| ตสฺสาปิ นรธีรสฺส          ปพฺพชิตฺวาน สาสเน
                          ปริยาปุฏสทฺธมฺมา        ปริปุจฺฉาวิสารทา ฯ
       |๑๗๕.๑๒๕| สุสีลา ลชฺชินี เจว          ตีสุ สิกฺขาสุ โกวิทา
                          พหุํ ธมฺมกถํ กตฺวา        ยาวชีวํ มหามุเน ฯ
       |๑๗๕.๑๒๖| เตน กมฺมวิปาเกน         เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๗๕.๑๒๗| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       คิริพฺพชปุรุตฺตเม ฯ
                          ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต      มหารตนสญฺจเย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อนุโภสึ ฯ  โป. นรสทฺทุโน ฯ ม. นรสรโณ ฯ ยุ. วรสทฺทูโล ฯ
@ ม. ยุ. ปพฺพชิตฺวา มุนิมตํ ฯ  ยุ. ยถาสุขํ ฯ  ยุ. อุปฺปชฺชิ จ ทีปวโร ฯ
@ ม. มุนิมุตฺตโม
       |๑๗๕.๑๒๘| ยทา ภิกฺขุสหสฺเสน       ปเรโต ๑- โลกนายโก
                          อุปาคมิ ราชคหํ            สหสฺสกฺเขหิ ๒- วณฺณิโต ฯ
       |๑๗๕.๑๒๙| ทนฺโต ทนฺเตหิ สห ปุราณชฏิเลหิ
                          วิปฺปมุตฺโต วิปฺปมุตฺเตหิ
                          สิงฺคินิกฺขสวณฺโณ
                          ราชคหํ ปาวิสิ ภควา ฯ
       |๑๗๕.๑๓๐| ทิสฺวา พุทฺธานุภาวนฺตํ   สุตฺวา จ ๓- คุณสญฺจยํ
                          พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา  ปูชยึ ตํ มหพฺพลํ ๔- ฯ
       |๑๗๕.๑๓๑| อปเรน จ กาเลน           ธมฺมทินฺนาย สนฺติเก
                          อคารา นิกฺขมิตฺวาน      ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๗๕.๑๓๒| เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ        กิเลเส ฌาปยึ อหํ
                          อุคฺคหึ สาสนํ สพฺพํ       ปพฺพชิตฺวา น จิเรนหํ ฯ
       |๑๗๕.๑๓๓| ตโต ธมฺมํ อเทเสสึ        มหาชนสมาคเม
                          ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ      ธมฺมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๗๕.๑๓๔| เนกปาณสหสฺสานํ        ตํ วิทิตฺวา วิชิมฺหิโต ๕-
                          อภิปฺปสนฺโน เม ยกฺโข    คมิตฺวาน ๖- คิริพฺพชํ ฯ
       |๑๗๕.๑๓๕| กึ เม กตา ราชคเห มนุสฺสา  มธุํ ปีตาว อจฺฉเร
                          เย สุกฺกํ น ปยิรุปาสนฺติ   เทเสนฺตึ อมตํปทํ ฯ
       |๑๗๕.๑๓๖| ตญฺจ ปน อปฺปฏิวานิยํ   อเสจนกโมชวํ
                          ปิวนฺติ มญฺเญ สปฺปญฺญา  วลาหกมิวทฺธคู ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปริวุโต ฯ  ม. ยุ. สหสฺสกฺเขน ฯ  ม. ว ฯ  ม. ยุ. ยถาพลํ ฯ
@ ม. ยุ. ติวิมฺหิโต ฯ  ม. ยุ. ภมิตฺวาน ฯ
       |๑๗๕.๑๓๗| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๗๕.๑๓๘| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๗๕.๑๓๙| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ มม มหาวีร         อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
       |๑๗๕.๑๔๐| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๗๕.๑๔๑| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๗๕.๑๔๒| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                       อิตฺถํ สุทํ สุกฺกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                   สุกฺกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                           ปญฺจมํ ภาณวารํ
                               ฉฏฺฐํ อภิรูปนนฺทาเถริยาปทานํ (๓๖)
     [๑๗๖]   |๑๗๖.๑๔๓| เอกนวุเต อิโต กปฺเป    วิปสฺสี นาม นายโก
                          อุปฺปชฺชิ จารุนยโน ๑-   สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา ฯ
       |๑๗๖.๑๔๔| ตทาหํ พนฺธุมติยา        อิทฺเธ ผีเต มหากุเล
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ จารุทสฺสโน ฯ
                          ชาตา สุรูปา ๑- ทยิตา   ปูชนียา ๒- ชนสฺส จ ฯ
       |๑๗๖.๑๔๕| อุปคนฺตฺวา มหาวีรํ        วิปสฺสึ โลกนายกํ
                          ธมฺมํ สุตฺวาน สรณํ        อุเปสึ นรนายกํ ฯ
       |๑๗๖.๑๔๖| สีเลสุ สํวุตา หุตฺวา        นิพฺพุเต จ นรุตฺตเม
                          ธาตุถูปสฺส อุปริ            โสณฺณฉตฺตํ อปูชยึ ฯ
       |๑๗๖.๑๔๗| มุตฺตจาคา สีลวตี          ยาวชีวํ ตโต จุตา
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ ๓- อคญฺฉหํ ฯ
       |๑๗๖.๑๔๘| ตทา ทสหิ ฐาเนหิ         อภิโภตฺวา ๔- อเสสโต
                          รูปสทฺเทหิ คนฺเธหิ         รเสหิ ผุสฺสเนหิ จ ฯ
       |๑๗๖.๑๔๙| อายุนาปิจ ๕- วณฺเณน  สุเขน ยสสาปิจ
                          ตเถวาธิปเตยฺเยน          อธิคยฺห วิโรจหํ ฯ
       |๑๗๖.๑๕๐| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       ชาตาหํ กปิลวฺหเย
                          ธีตา เขมกสกฺกสฺส ๖-    นนฺทา นาเมน วิสฺสุตา ฯ
       |๑๗๖.๑๕๑| อภิรูปสมฺปทมฺปิ           อาหุ เมกนฺติ สูจกํ
                          ยทาหํ โยพฺพนํ ปตฺตา    รูปวณฺณวิภูสิตา ฯ
       |๑๗๖.๑๕๒| อิธ ๗- มมตฺเต สกฺยานํ  วิวาโท สุมหา อหุ
                          ปพฺพาเชสิ ตโต ตาโต    มา สกฺยา วินสฺสุํ ๘- อิติ ฯ
       |๑๗๖.๑๕๓| ปพฺพชิตฺวาน ๙- ตถาคตํ  รูปเทสฺสึ นรุตฺตมํ
                          สุตฺวาน โนปคจฺฉามิ      มม รูเปน คพฺภิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. สุรูปทสฺสิตา ฯ  โป. สชนสฺส จหํ สทา ฯ ยุ. สชนสฺสา-ชนสฺส จ ฯ
@ ม. ตาวตึสูปคา อหํ ฯ  ม. ยุ. อภิโภตฺวาน เสสเก ฯ  โป. ยากาสิ ปญฺจวณฺเณน ฯ
@ โป. สุขสกฺกสฺส ฯ  ม. ตทา มมตฺเถ ฯ ยุ อิทํ เม มตฺเถสกฺยานํ ฯ สกฺยานํ ฯ
@ ม. วินสฺสึ สุติ ฯ  ม. ปพฺพชิตฺวา ตถาคตํ ฯ ยุ. ปพฺพชิตฺวา ตถาจาหํ ฯ
       |๑๗๖.๑๕๔| โอวาทํปิ น คจฺฉามิ       พุทฺธทสฺสนภีรุกา ๑-
                          ตทา ชิโน อุปาเยน        อุปเนตฺวา สสนฺติกํ ฯ
       |๑๗๖.๑๕๕| ติสฺสิตฺถิโย ๒- นิทสฺเสสิ  อิทฺธิยา มคฺคโกวิโท
                          อจฺฉรารูปสทิสํ ๓-         ตรุณึ ชริกํ ๔- มตํ ฯ
       |๑๗๖.๑๕๖| ตโย ทิสฺวา สุสํวิคฺคา      วิรตฺตาเส ๕- กเลวเร
                          อฏฺฐาสึ ภวนิพฺพินฺทา ๖- ตโต ๗- มํ อาห ๘- นายโก ฯ
       |๑๗๖.๑๕๗| อาตุรํ อสุจึ ปูตึ             ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ
                          อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ       พาลานํ อภิปตฺถิตํ ๙- ฯ
       |๑๗๖.๑๕๘| อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ     เอกคฺคํ สุสมาหิตํ
                          ยถา อิทํ ตถา เอตํ         ยถา เอตํ ตถา อิทํ ฯ
       |๑๗๖.๑๕๙| เอวเมตํ อเวกฺขนฺตี         รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา
                          ตโต สกาย ปญฺญาย     อภินิพฺพิชฺช วจฺฉสิ ฯ
       |๑๗๖.๑๖๐| ตสฺสา เม อปฺปมตฺตาย  วิจินนฺตีธ โยนิโส
                          ยถาภูตํ อยํ กาโย         ทิฏฺโฐ สนฺตรพาหิโร ฯ
       |๑๗๖.๑๖๑| อถ นิพฺพินฺทิหํ ๑๐- กาเย  อชฺฌตฺตญฺจ วิรชฺชหํ
                          อปฺปมตฺตา วิสํยุตฺตา     อุปสนฺตมฺหิ นิพฺพุตา ฯ
       |๑๗๖.๑๖๒| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหมิ มหามุเน ๑๑- ฯ
       |๑๗๖.๑๖๓| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ...ภีรุตา ฯ  โป. ยุ. ติสฺโสตฺถิโย ฯ  ยุ. อจฺฉรารูปสทิสา ตรุณิ ชริกา
@มตา ฯ  โป. ม. ชริตํ ฯ  โป. อิมสฺมึปิ ... ฯ  ยุ. ... นิพฺพินฺนา ฯ
@ ม. ยุ. ตทา ฯ  โป. อถ ฯ  ม. อภินนฺทิตํ ฯ ๑๐ ม. ยุ. นิพฺพินฺทหํ ฯ
@๑๑ ม. ตทา มุนิ ฯ
       |๑๗๖.๑๖๔| สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
                          อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
       |๑๗๖.๑๖๕| ญาณํ มม มหาวีร         อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
                          กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
       |๑๗๖.๑๖๖| นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
                          สฺวาคตํ วต เม อาสิ        พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
       |๑๗๖.๑๖๗| ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
                          ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
       |๑๗๖.๑๖๘| ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                อิตฺถํ สุทํ อภิรูปนนฺทา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 อภิรูปนนฺทาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                 สตฺตมํ อฑฺฒกาสีเถริยาปทานํ (๓๗)
     [๑๗๗]   |๑๗๗.๑๖๙| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป    พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๗๗.๑๗๐| ตทาหํ ปพฺพชิตฺวาน      ตสฺส พุทฺธสฺส สาสเน
                          สํวุตา ปาฏิโมกฺขมฺหิ     อินฺทฺริเยสุ จ ปญฺจสุ ฯ
       |๑๗๗.๑๗๑| มตฺตญฺญู นีจอาสเน      ยุตฺตา ชาคริเยปิจ ๑-
                          วสนฺตี ยุตฺตโยคาหํ ๒-   ภิกฺขุนึ วิคตาสวํ ฯ
       |๑๗๗.๑๗๒| อกฺโกสึ ทุฏฺฐจิตฺตาหํ     คณิเกติ สกึ ตทา
                          เตเนว ปาปกมฺเมน        นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ชาคริเยสุจ ฯ  โป. ธุตฺตโยคาหํ ฯ
       |๑๗๗.๑๗๓| เตเนว ๑- กมฺมเสเสน    อชายึ คณิกากุเล
                          พหุโสวปราธีนา ๒-       ปจฺฉิมาย จ ชาติยา ฯ
       |๑๗๗.๑๗๔| กาสิเสฏฺฐิกุเล ชาตา      พฺรหฺมจริยผเลนหํ ๓-
                          อจฺฉรา วิย เทเวสุ          อโหสึ รูปสมฺปทา ฯ
       |๑๗๗.๑๗๕| ทิสฺวาน ๔- ทสฺสนียํ มํ   คิริพฺพชปุรุตฺตเม
                          คณิกตฺเต นิเวเสสุํ          อกฺโกสนผเลน เม ๕- ฯ
       |๑๗๗.๑๗๖| สาหํ สุณิตฺวาน สทฺธมฺมํ  พุทฺธเสฏฺฐสฺส ภาสิตํ ๖-
                          ปุพฺพวาสนสมฺปนฺนา     ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๑๗๗.๑๗๗| ตทุปสมฺปทตฺถาย ๗-    คจฺฉนฺตี ๘- ชินสนฺติกํ
                          มคฺเค ธุตฺเต ฐิเต ทิสฺวา ๙- ลภึ ทูโตปสมฺปทํ ฯ
       |๑๗๗.๑๗๘| สพฺพกมฺมํ ปริกฺขีณํ       ปุญฺญปาปํ ตเถว จ
                          สพฺพสํสารมุตฺติณฺณา    คณิกตฺตญฺจ เขปิตํ ฯ
       |๑๗๗.๑๗๙| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๗๗.๑๘๐| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๗๗.๑๘๑| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ มม มหาวีร         อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก ฯ
       |๑๗๗.๑๘๒| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เตน กมฺมาวเสเสน ฯ  ยุ. ...ปราธิตา ฯ  ม. พฺรหฺมจารีพเลนหํ ฯ
@ ยุ. ทิสฺวาติทสฺสนียํ ฯ  ม. ...พเลน เม ฯ  ม. ยุ. พุทฺธเสฏฺเฐน เทสิตํ ฯ
@ ยุ. ตทาปสมฺปทตฺถาย ฯ  ยุ. คจฺฉนฺตํ ฯ  ม. สุตฺวา ฯ
       |๑๗๗.๑๘๓| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๗๗.๑๘๔| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ อฑฺฒกาสิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  อฑฺฒกาสีเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                  อฏฺฐมํ ปุณฺณิกาเถริยาปทานํ (๓๘)
     [๑๗๘]   |๑๗๘.๑๘๕| วิปสฺสิโน ภควโต  สิขิโน เวสฺสภุสฺส จ
                          กกุสนฺธสฺส มุนิโน         โกนาคมนตาทิโน ฯ
       |๑๗๘.๑๘๖| กสฺสปสฺส จ พุทฺธสฺส     ปพฺพชิตฺวาน สาสเน
                          ภิกฺขุนี สีลสมฺปนฺนา      นิปกา สํวุตินฺทฺริยา ฯ
       |๑๗๘.๑๘๗| พหุสฺสุตา ธมฺมธรา       ธมฺมตฺถปริปุจฺฉิตา ๑-
                          อุคฺคเหตฺวา ๒- จ ธมฺมานํ  โสตา ปยิรุปาสิกา ๓- ฯ
       |๑๗๘.๑๘๘| เทเสนฺตี ชนมชฺเฌหํ      อโหสึ ชินสาสนํ ๔-
                          พาหุสจฺเจน เตนาหํ       เปสลา อติมญฺญิสํ ฯ
       |๑๗๘.๑๘๙| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       สาวตฺถิยํ ปุรุตฺตเม
                          อนาถปิณฺฑิโน เคเห      ชาตาหํ กุมฺภทาสิยา ฯ
       |๑๗๘.๑๙๐| คตา อุทกหาริยํ            โสตฺถิยํ ทิชมทฺทสํ
                          สีตฏฺฏํ โตยมชฺฌมฺหิ      ตํ ทิสฺวา อิทมพฺรวึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ...ปฏิปุจฺฉิกา ฯ ยุ. อตฺถตฺถปริปุจฺฉิกา ฯ  ม. ยุ. อุคฺคเหตา ฯ
@ โป. ...สิตา ฯ  ม. ชินสาสเน ฯ
       |๑๗๘.๑๙๑| อุทกหารี ๑- อหํ สีเต     สทา อุทกโมตรึ
                          อยฺยานํ ทณฺฑภยภีตา   วาจาโรสภยฏฺฏิตา ๒- ฯ
       |๑๗๘.๑๙๒| กสฺส พฺราหฺมณ ตฺวํ ภีโต   สทา อุทกโมตริ
                          เวธมาเนหิ คตฺเตหิ        สีตํ เวทยเส ภุสํ ฯ
       |๑๗๘.๑๙๓| ชานนฺตี วต มํ โภติ ๓-   ปุณฺณิเก ปริปุจฺฉสิ ๔-
                          กโรนฺตํ ๕- กุสลํ กมฺมํ    นุทนฺตํ กมฺมปาปกํ ฯ
       |๑๗๘.๑๙๔| โย วุฑฺโฒ ๖- ทหโร จาปิ  ปาปกมฺมํ ปกุพฺพติ
                          อุทกาภิเสจนา โสปิ        ปาปกมฺมา ปมุจฺจติ ฯ
       |๑๗๘.๑๙๕| อุตฺตรนฺตสฺส อกฺขาสึ      ธมฺมตฺถสหิตํ ปทํ
                          ตญฺจ สุตฺวา สุสํวิคฺโค ๗-  ปพฺพชิตฺวารหา อหุ ฯ
       |๑๗๘.๑๙๖| ปูเรนฺตี อูนกสตํ             ชาตา ทาสิกุเล ยโต
                          ตโต ปุณฺณาติ นามํ เม   ภุชิสฺสํ ๘- มํ อกํสุ เต ฯ
       |๑๗๘.๑๙๗| เสฏฺฐึ ตโตนุโมเทตฺวา ๙-   ปพฺพชึ อนคาริยํ
                          น จิเรเนว กาเลน          อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๗๘.๑๙๘| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๗๘.๑๙๙| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
                          อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
@เชิงอรรถ:   ม. อุทหารี ฯ ยุ. อุทภารี ฯ  ม. ยุ. วาจาโทสภยฏฺฏิตา ฯ  ยุ. โหติ ฯ
@ ยุ. ปริปุจฺฉิยํ ฯ  ม. รุนฺทนฺตํ ฯ ยุ. นิทฺธนฺตํ ฯ  ม. โย เจ วุฑฺโฒ ทหโร
@วา ฯ ยุ. โย จ วุทฺโธ ทหโร วา ฯ  ม. ยุ. สสํวิคฺโค ฯ  ยุ. ภุชิสฺสญฺจ ... ฯ
@โป. ภุชิสฺสญฺจ อกาสิ มํ ฯ  ม. ... ตโตนุชาเนตฺวา ฯ
                          ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ      พุทฺธเสฏฺฐสฺส วาหสา ฯ
       |๑๗๘.๒๐๐| ภาวนาย มหาปญฺญา   สุเตเนว สุตาวินี
                          มาเนน นีจกุลชา           น หิ กมฺมํ ปนสฺสติ ๑- ฯ
       |๑๗๘.๒๐๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    วิหรามิ อนาสวา ฯ
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา     วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๗๘.๒๐๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๗๘.๒๐๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                  อิตฺถํ สุทํ ปุณฺณิกา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                  ปุณฺณิกาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ
                                  นวมํ อมฺพปาลีเถริยาปทานํ (๓๙)
     [๑๗๙]   |๑๗๙.๒๐๔| โย รํสิรุจิตาเวโฬ ๒-   ผุสฺโส นาม มหามุนิ
                          ตสฺสาหํ ภคินี อาสึ        อชายึ ขตฺติเย กุเล ฯ
       |๑๗๙.๒๐๕| ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ     วิปฺปสนฺเนน เจตสา
                          มหาทานํ ททิตฺวาน       ปตฺถยึ รูปสมฺปทํ ฯ
       |๑๗๙.๒๐๖| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป     สิขี โลกคฺคนายโก
                          อุปฺปนฺโน โลกปชฺโชโต   ติโลกสรโณ ชิโน ฯ
       |๑๗๙.๒๐๗| ตทา อรุณปุเร รมฺเม      พฺรหฺมญฺญกุลสมฺภวา
                          วิมุตฺตจิตฺตํ กุปิตา         ภิกฺขุนึ อภิสาปยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วินสฺสติ ฯ  ม. ยุ. ... รํสิผุสิตาเวโฬ ฯ
       |๑๗๙.๒๐๘| เวสิกา จ ๑- อนาจารา   ชินสาสนทูสิกา
                          เอวํ อกฺโกสยิตฺวาน       เตน ปาเปน กมฺมุนา ฯ
       |๑๗๙.๒๐๙| ทารุณํ นิรยํ คนฺตฺวา      มหาทุกฺขสมปฺปิตา
                          ตโต จุตา มนุสฺเสสุ        อุปปนฺนา ตปสฺสินี ฯ
       |๑๗๙.๒๑๐| ทสชาติสหสฺสานิ          คณิกตฺตํ อการยึ
                          ตโต ปาปา น มุจฺจิสฺสํ    ภุตฺวา ๒- ทุฏฺฐวิสํ ยถา ฯ
       |๑๗๙.๒๑๑| พฺรหฺมเวสมเสวิสฺสํ ๓-   กสฺสเป ชินสาสเน
                          เตน กมฺมวิปาเกน         อชายึ ติทเส ปุเร ฯ
       |๑๗๙.๒๑๒| ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต      อโหสึ โอปปาติกา
                          อมฺพสาขนฺตเร ชาตา     อมฺพปาลีติ เตนหํ ฯ
       |๑๗๙.๒๑๓| ปริวุตา ปาณโกฏีหิ       ปพฺพชึ ชินสาสเน
                          ปตฺตาหํ อจลํ ฐานํ         ธีตา พุทฺธสฺส โอรสา ฯ
       |๑๗๙.๒๑๔| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย ๔- โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส         วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๗๙.๒๑๕| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ     ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๗๙.๒๑๖| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส วาหสา ฯ
       |๑๗๙.๒๑๗| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา        วิหรามิ อนาสวา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ว ฯ  ยุ. ภุตฺตา ฯ  ยุ. พฺรหฺมเจรํ อเสวิสฺสํ ฯ
@ ม. ยุ. โสตธาตุวิสุทฺธิยา ฯ
       |๑๗๙.๒๑๘| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                          ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา  กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๗๙.๒๑๙| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
                   อิตฺถํ สุทํ อมฺพปาลี ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                 อมฺพปาลีเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                    ทสมํ เสลาเถริยาปทานํ (๔๐)
     [๑๘๐]   |๑๘๐.๒๒๐| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป   พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
                          กสฺสโป นาม นาเมน     อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร ฯ
       |๑๘๐.๒๒๑| สาวตฺถิยํ ปุรวเร            อุปาสกกุเล อหํ
                          ปสุตา นํ ชินวรํ             ทิสฺวา สุตฺวา จ เทสนํ ฯ
       |๑๘๐.๒๒๒| ตํ วีรํ สรณํ คนฺตฺวา        สีลานิ จ สมาทยึ ๑-
                          กทาจิ โส มหาวีโร         มหาชนสมาคเม ฯ
       |๑๘๐.๒๒๓| อตฺตโน อภิสมฺโพธึ       ปกาเสสิ นราสโภ
                          อนนุสฺสุตธมฺเมสุ          ปุพฺเพ ทุกฺขาทิเกสุ จ ฯ
       |๑๘๐.๒๒๔| จกฺขุ ญาณญฺจ ปญฺญา จ   วิชฺชาโลกํ ๒- จ อาสิ เม
                          ตํ สุตฺวา อุคฺคเหตฺวาน   ปริปุจฺฉามิ ๓- ภิกฺขโว ฯ
       |๑๘๐.๒๒๕| เตน กมฺเมน สุกเตน     เจตนาปณิธีหิ จ
                          ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ       ตาวตึสํ อคญฺฉหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สมาทิยึ ฯ  ม. วิชฺชาโลโก ฯ ยุ. วิชฺชาโลกา ฯ  ม. ยุ. ปริปุจฺฉิญฺจ ... ฯ
       |๑๘๐.๒๒๖| ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       ชาตา เสฏฺฐิมหากุเล
                          อุเปจฺจ พุทฺธํ สทฺธมฺมํ    สุตฺวา มจฺจุปสํหิตํ ๑- ฯ
       |๑๘๐.๒๒๗| ปพฺพชิตฺวา น จิเรเนว    สพฺพตฺถานิ ๒- วิจินฺตยํ
                         เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ   อรหตฺตํ อปาปุณึ ฯ
       |๑๘๐.๒๒๘| อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
                          เจโตปริยญาณสฺส        วสี โหมิ มหามุเน ฯ
       |๑๘๐.๒๒๙| ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ      ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ
                          สพฺพาสวปริกฺขีณา        นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว ฯ
       |๑๘๐.๒๓๐| อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ          ปฏิภาเณ ตเถว จ
                          ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส วาหสา ฯ
       |๑๘๐.๒๓๑| กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ    ภวา สพฺเพ สมูหตา
                          นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา      วิหรามิ อนาสวา ฯ
       |๑๘๐.๒๓๒| สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
                        ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ ฯ
       |๑๘๐.๒๓๓| ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส       วิโมกฺขาปิจ อฏฺฐิเม
                          ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ฯ
               อิตฺถํ สุทํ เสลา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ ฯ
                                     เสลาเถริยา อปทานํ สมตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สจฺจูปสํหิตํ ฯ  ม. ยุ. สจฺจตฺถานิ ฯ
                                                   อุทฺทานํ ๑-
                     ขตฺติยพฺราหฺมณี เจว                ตถา อุปฺปลทายิกา
                    สิงฺคาลมาตา สุกฺกา จ             อภิรูปนนฺทา เจว
                    อฑฺฒกาสิกา เจว ปุณฺณา จ    อมฺพปาลี เสลา ภิกฺขุนีติ ฯ
                                        ขตฺติยกญฺญาวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
                                              อปทานํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                                                ------------
@เชิงอรรถ:  ม. อถ วคฺคุทฺทานํ
@       สุเมธา เอกูโปสถา         กุณฺฑลเกสี ขตฺติยา
@       สหสฺสํ ติสตา คาถา       สตฺตตาฬีส ปิญฺฑิตา
@       สห อุทฺทานคาถาหิ       คณิตาโย วิภาวิภิ
@       สหสฺสํ ติสตํ คาถา         สตฺต ปญฺญาสเมว จาติ ฯ
@                  เถริกาปทานํ สมตฺตํ ฯ
                                     สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                                                   พุทฺธวํโส
                                                -------------
                           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                                             รตนจงฺกมนกณฺโฑ
     [๑]   /พุทฺธ./ |๑.๑| พฺรหฺมา จ โลกาธิปตี สหมฺปติ ๑-
                             กตญฺชลี อนธิวรํ อยาจถ
                             สนฺตีธ สตฺตา อปฺปรชกฺขชาติกา
                             เทเสหิ ธมฺมํ อนุกมฺปิมํ ปชนฺติ ฯ
                    |๑.๒| ๒- [ภควา โลกาธิปตี นรุตฺตโม
                             กตญฺชลีพฺรหฺมคเณหิ ยาจิโต
                             สนฺตีธ ธีราปฺปรชกฺขชาติกา
                             เทเสตุ ธมฺมํ อนุกมฺปิมํ ปชํ ฯ
         |๑.๓| เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ                 เทเสตุ อมตํปทํ
                  โลกานมนุกมฺปาย                ธมฺมํ เทเสตุ นายก] ฯ
                    |๑.๔| สมฺปนฺนวิชฺชาจรณสฺส ตาทิโน
                             ชุตินฺธรสฺสนฺติมเทหธาริโน
                             ตถาคตสฺสปฺปฏิปุคฺคลสฺส
                             อุปฺปชฺชิ การุญฺญตา สพฺพสตฺเต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สหมฺปตี ฯ  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
     ๑- [ตํ สุตฺวา ภควา สตฺถา      อิทํ วจนมพฺรวิ]
                    |๑.๕| อปารุตา เต อมตสฺส ทฺวารา
                             เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ
                             วิหึสสญฺญี ปคุณํ น ภาสึ
                             ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรเหฺมติ ฯ
         |๑.๖| ๒- [ภควา ตสฺมึ สมเย           เวเนยฺยานํนุกมฺปโก
                  อชปาลนิโคฺรธทุมา               ปายาสิ มุนิปุงฺคโว ฯ
         |๑.๗| อนุกฺกเมน คมเนน                พาราณสิมุปาคมิ
                  ตสฺมึ หิ ปลฺลงฺกวเร                นิสีทิ ภควา ตทา ฯ
         |๑.๘| ปญฺจนฺนํ วคฺคิยานญฺจ           ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตยิ
                  ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ              นิโรธํ มคฺคมุตฺตมํ ฯ
         |๑.๙| ปวตฺตยิ ตํ ภควา                   อิสี เต ปญฺจวคฺคิยา
                  อฏฺฐารสโกฏิ ตทา                พฺรหฺมเทวคณา สห ฯ
       |๑.๑๐| ปฐมสฺมึ สนฺนิปาเต               ธมฺมาภิสมยา ลภุ
                  โกณฺฑญฺโญ ภทฺทิโย วปฺโป    มหานาโม จ อสฺสชิ ฯ
       |๑.๑๑| วินีตา เตน ปเรน                   สพฺเพปิ อนุปุพฺพโส
                  อฏฺฐารสโกฏิ ตทา                 พฺรหฺมเทวคณา สห ฯ
       |๑.๑๒| ปฐมสฺมึ สนฺนิปาเต               โสตาปตฺติผลํ ตทา
                  อนุกฺกเมน คมเนน                ราชคหมุปาคมิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
       |๑.๑๓| เวฬุวนมหาวิหาเร                 วิหาสิ มุนิปุงฺคโว
                  ตํ สุตฺวา พิมฺพิสาโร จ            ภควนฺตมุปสงฺกมิ ฯ
       |๑.๑๔| เอกาทสนหุเตเนว                 ปริวารา มหา อหุ
                  ทีปคนฺธธูปมาลาทีนิ             ภควนฺตมภิปูชยิ ฯ
       |๑.๑๕| ตสฺมึ สมาคเมเยว                 กามาทีนว เทสยิ
                  เทสนาปริโยสาเน                  ราชานมฺปมุขํ ตทา ฯ
       |๑.๑๖| จตุราสีติสหสฺสานํ                ธมฺมาภิสมโย อหุ
                  ตํ สุตฺวาน ปิตา ราชา [๑]-      นว ทูตานิ เปสยิ ฯ
       |๑.๑๗| นวสหสฺสปริวาเรหิ                ปพฺพชฺชํ ยาจเต มุนึ
                  นวสหสฺสปริวารา                  อรหตฺตมุปาคมุํ ฯ
       |๑.๑๘| กาฬุทายิ ปริโยสาเน             ภิกฺขุเวสํ คเหตฺวา โส
                   สหสฺสปริวาเรหิ                    ภควนฺตํ นิมนฺตยิ ฯ
       |๑.๑๙| นิมนฺตมธิวาเสตฺวา               มหามคฺคํ ปฏิปชฺชติ
                   วีสติสหสฺสภิกฺขูหิ                 ปายาสิ สกฺยปุงฺคโว ฯ
       |๑.๒๐| อนุกฺกเมน คมเนน               กปิลวตฺถุมุปาคมิ
                  โรหิณิยา นทีตีเร                   ปาฏิหารมกาสิ โส ฯ
       |๑.๒๑| ตสฺมึ ปลฺลงฺกมชฺฌมฺหิ           นิสีทิ สกฺยปุงฺคโว
                   มหาเวสฺสนฺตรธมฺมํ               เทเสตฺวา ภควา ปิตุ
                   จตุราสีติสหสฺสานํ                ธมฺมาภิสมโย อหุ] ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ภควนฺตํ นิมนฺตยิ ฯ
              |๑.๒๒| น เหเต ๑- ชานนฺติ สเทวมนุสฺสา ๒-
                         พุทฺโธ อยํ กีทิสโก นรุตฺตโม
                         อิทฺธิพลํ ปญฺญาพลญฺจ กีทิสํ
                         พุทฺธพลํ โลกหิตสฺส กีทิสํ ฯ
              |๑.๒๓| น เหเต ๓- ชานนฺติ สเทวมนุสฺสา ๔-
                         พุทฺโธ อยํ อีทิสโก นรุตฺตโม
                         อิทฺธิพลํ ปญฺญาพลญฺจ อีทิสํ ๕-
                         พุทฺธพลํ โลกหิตสฺส อีทิสํ ๖-
       |๑.๒๔| หนฺทาหํ ทสฺสยิสฺสามิ           พุทฺธพลํ อนุตฺตรํ
                      จงฺกมํ มาปยิสฺสามิ           นเภ รตนมณฺฑิตํ ฯ
              |๑.๒๕| ภุมฺมา มหาราชิกา ตาวตึสา
                         ยามา จ เทวา ตุสิตา จ นิมฺมิตา
                         ปรนิมฺมิตา เยปิจ พฺรหฺมกายิกา
                         อานนฺทิตา วิปุลมกํสุ โฆสํ ฯ
              |๑.๒๖| โอภาสิตา จ ปฐวี สเทวกา
                         ปุถู จ โลกนฺตริกา อสํวุตา
                         ตโม จ ติพฺโพ วิหโต ตทา อหุ
                         ทิสฺวาน อจฺเฉรกปาฏิหีรํ ฯ
              |๑.๒๗| สเทวคนฺธพฺพมนุสฺสรกฺขเส
                         อาภา อุฬารา วิปุลา อชายถ
@เชิงอรรถ: ๑-๓ ย. น โภ เต ฯ ๒-๔ ม. ยุ. สเทวมานุสา ฯ ๕-๖ ม. ยุ. เอทิสํ ฯ
                         อิมสฺมึ โลเก ปรสฺมึ จูภเย
                         อโธปิ อุทฺธํ ติริยญฺจ วิตฺถตํ ฯ
              |๑.๒๘| สตฺตุตฺตโม อนธิวโร วินายโก
                         สตฺถา อหุ เทว มนุสฺส ปูชิโต
                         มหานุภาโว สต ปุญฺญ ลกฺขโณ
                         ทสฺเสสิ อจฺเฉรกปาฏิหีริยํ ฯ
       |๑.๒๙| ๑- [ตสฺมึ สมาคเม สตฺถา      อพฺภุคฺคนฺตฺวา นเภ ตเล
                       สิเนรุปพฺพตํ รมฺมํ             จงฺกมํ มาปยี ชิโน ฯ
       |๑.๓๐| ทสสหสฺสิโลกธาตุเทวตา       ชินสนฺติเก
                   ตถาคตํ นมสฺสิตฺวา              พุทฺธปูชํ กรึสุ เต] ฯ
              |๑.๓๑| โส ยาจิโต เทววเรน จกฺขุมา
                         อตฺถํ สเมกฺขิตฺวา ตทา นรุตฺตโม
                         จงฺกมํ มาปยิ โลกนายโก
                         สุนิฏฺฐิตํ สพฺพรตนนิมฺมิตํ ฯ
              |๑.๓๒| อิทฺธิ จ อาเทสนานุสาสนี
                         ติปาฏิหีเร ภควา วสี อหุ
                         จงฺกมํ มาปยิ โลกนายโก
                         สุนิฏฺฐิตํ สพฺพรตนนิมฺมิตํ ฯ
       |๑.๓๓| ทสสหสฺสิโลกธาตุยา            สิเนรุปพฺพตุตฺตเม ถมฺเภว
                   ทสฺเสสิ ปฏิปาฏิยา               จงฺกเม รตนามเย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
       |๑.๓๔| ทสสหสฺสํ ๑- อติกฺกมฺม        จงฺกมํ มาปยี ชิโน
                   สพฺพโสวณฺณมยา ปสฺเส      จงฺกเม รตนามเย ฯ
       |๑.๓๕| ตุลาสงฺฆาฏานุวตฺตา ๒-       โสวณฺณผลกตฺถกา
                   เวทิกา สพฺพโสวณฺณา         ทุภโต ปสฺเสสุ นิมฺมิตา ฯ
       |๑.๓๖| มณิมุตฺตาวาลุกากิณฺโณ       นิมฺมิโต รตนามโย
                  โอภาเสติ ทิสา สพฺพา           สตรํสีว อุคฺคโต ฯ
       |๑.๓๗| ตสฺมึ จงฺกมเน ธีโร                ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ
                   วิโรจมาโน สมฺพุทฺโธ            จงฺกเม จงฺกมี ชิโน ฯ
       |๑.๓๘| ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ            ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ
                   จงฺกมเน โอกิรนฺติ                สพฺเพ เทวา สมาคตา ฯ
       |๑.๓๙| ปสฺสนฺติ ตํ เทวสงฺฆา            ทสสหสฺสี สมาคตา
                   นมสฺสมานา นิปตนฺติ          ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา ฯ
       |๑.๔๐| ตาวตึสา จ ยามา จ              ตุสิตา จาปิ เทวตา
                  นิมฺมานรติโน เทวา               เย เทวา วสวตฺติโน
                  อุทคฺคจิตฺตา สุมนา               ปสฺสนฺติ โลกนายกํ ฯ
              |๑.๔๑| สเทวคนฺธพฺพมนุสฺสรกฺขสา
                          นาคา สุปณฺณา อถวาปิ กินฺนรา
                          ปสฺสนฺติ ตํ โลกหิตานุกมฺปกํ
                          นเภว อจฺจุคฺคตจนฺทมณฺฑลํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ... ทสสหสฺสี ฯ  ม. ยุ. ... นุวคฺคา ฯ
       |๑.๔๒| อาภสฺสรา สุภกิณฺหา            เวหปฺผลา อกนิฏฺฐา จ
                   สุสุทฺธสุกฺก วตฺถวสนา          ติฏฺฐนฺติ ปญฺชลีกตา ฯ
              |๑.๔๓| มุญฺจนฺติ ปุปฺผํ ปน ปญฺจวณฺณิกํ
                          มนฺทารวํ ๑- จนฺทนจุณฺณมิสฺสกํ ๒-
                          ภมนฺติ เจลานิ จ อมฺพเร ตทา
                          อโห ชิโน โลกหิตานุกมฺปโก ฯ
       |๑.๔๔| ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ                ธโช ยูโป จ ปาณินํ
                  ปรายโน ปติฏฺฐา จ               ทีโป จ ทิปทุตฺตโม ฯ
       |๑.๔๕| ทสสหสฺสิโลกธาตุยา            เทวตาโย มหิทฺธิกา
                  ปริวาเรตฺวา นมสฺสนฺติ           ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา ฯ
       |๑.๔๖| เทวตา เทวกญฺญา จ             ปสนฺนา ตุฏฺฐมานสา
                  ปญฺจวณฺณิกปุปฺเผหิ              ปูชยนฺติ นราสภํ ฯ
       |๑.๔๗| ปสฺสนฺติ ตํ เทวสงฺฆา            ปสนฺนา ตุฏฺฐมานสา
                  ปญฺจวณฺณิกปุปฺเผหิ             ปูชยนฺติ นราสภํ ฯ
       |๑.๔๘| อโห อจฺฉริยํ โลเก                 อพฺภูตํ โลมหํสนํ
                  น เมทิสํ ภูตปุพฺพํ                 อจฺเฉรํ โลมหํสนํ ฯ
       |๑.๔๙| สกสกมฺหิ ภวเน                    นิสีทิตฺวาน เทวตา
                  หสนฺติ ตา มหาหสิตํ             ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ ฯ
       |๑.๕๐| อากาสฏฺฐา จ ภุมฺมฏฺฐา        ติโณสธินิวาสิโน ๓-
                  กตญฺชลี นมสฺสนฺติ                  ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มนฺทาวรํ ฯ  ม. ยุ. ..มิสฺสิตํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ยุ. ติณปนฺถนิวาสิโน ฯ
       |๑.๕๑| เยปิ ทีฆายุกา นาคา             ปุญฺญวนฺโต มหิทฺธิกา
                  ปโมทิตา นมสฺสนฺติ              ปูชยนฺติ นรุตฺตมํ ฯ
       |๑.๕๒| สงฺคีติโย ปวตฺตนฺติ               อมฺพเร อนิลญฺชเส
                  จมฺมนทฺธานิ วาเทนฺติ            ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ ฯ
       |๑.๕๓| สงฺขา จ ปณวา เจว               อโถปิ เทณฺฑิมา พหู
                  อนฺตลิกฺขสฺมึ วชฺชยนฺติ           ทิสฺวานจฺเฉรกํ นเภ ฯ
       |๑.๕๔| อพฺภูโต วต โน อชฺช              อุปฺปชฺชิ โลมหํสโน
                  ธุวมตฺถสิทฺธึ ลภาม               ขโณ โน ปฏิปาฏิโต ฯ
       |๑.๕๕| พุทฺโธติ เตสํ สุตฺวาน             ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท
                  พุทฺโธ พุทฺโธติ กถยนฺตา        ติฏฺฐนฺติ ปญฺชลีกตา ฯ
       |๑.๕๖| หิงฺการํ ๑- สาธุการญฺจ         อุกฺกุฏฺฐิสมฺปนาทนํ ๒-
                  ปชา จ วิวิธา คคเน                วตฺตนฺติ ปญฺชลีกตา ฯ
              |๑.๕๗| คายนฺติ เสเฬนฺติ จ วาทยนฺติ จ
                          ภุชานิปฺโผเฏนฺติ ๓- จ นจฺจยนฺติ จ
                          มุญฺจนฺติ ปุปฺผํ ปน ปญฺจวณฺณิกํ
                          มนฺทารวํ จนฺทนจุณฺณมิสฺสกํ ฯ
       |๑.๕๘| ยถา ตุยฺหํ มหาวีร                 ปาเทสุ จกฺกลกฺขณํ
                   ธชํ วชิรปฏากํ                      วฑฺฒมานงฺกุสาปิตํ ฯ
       |๑.๕๙| รูเป สีเล สมาธิมฺหิ                ปญฺญาย จ อสาทิโส
                   วิมุตฺติยา อสมสโม               ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. หิงฺการา ฯ ยุ. ภิงฺการํ ฯ  ม. .. สมฺปหํสนํ ฯ ยุ. .. สมฺปสาทนํ ฯ
@ ม. ยุ. โปเฐนฺติ ฯ
       |๑.๖๐| ทสนาคพลํ กาเย                  ตุยฺหํ ปากติกํ พลํ
                   อิทฺธิพเลน อสโม                 ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน ฯ
       |๑.๖๑| เอวํ สพฺพคุณูเปตํ                 สพฺพงฺค สมุปาคตํ
                   มหามุนึ การุณิกํ                  โลกนาถํ นมสฺสถ ฯ
       |๑.๖๒| อภิวาทนํ โถมนญฺจ              วนฺทนญฺจ ปสํสนํ
                   นมสฺสนญฺจ ปูชญฺจ              สพฺพํ อรหสี ตุวํ ฯ
       |๑.๖๓| เย เกจิ โลเก วนฺทเนยฺยา       วนฺทนํ อรหนฺติ เย
                   สพฺพเสฏฺโฐ มหาวีร              สทิโส เต น วิชฺชติ ฯ
       |๑.๖๔| สารีปุตฺโต มหาปญฺโญ          สมาธิชฺฌานโกวิโท
                  คิชฺฌกูเฏ ฐิโตเยว                  ปสฺสติ โลกนายกํ ฯ
       |๑.๖๕| สุผุลฺลํ สาลราชํว                   จนฺทํว คคเน ยถา
                  มชฺฌนฺติเกว สุริยํ                  โอโลเกติ นราสภํ ฯ
       |๑.๖๖| ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว                    ตรุณสุริยํว อุคฺคตํ
                  พฺยามปฺปภานุรญฺชิตํ             ปสฺสติ โลกนายกํ ฯ
       |๑.๖๗| ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ             กตกิจฺจาน ตาทินํ
                  ขีณาสวานํ วิมลานํ               ขเณน สนฺนิปาตยิ ฯ
       |๑.๖๘| โลกปฺปสาทนํ นาม               ปาฏิหีรํ นิทสฺสยิ
                  อเมฺหปิ ตตฺถ คนฺตฺวาน          วนฺทิสฺสาม มยํ ชินํ ฯ
       |๑.๖๙| เอถ สพฺเพ คมิสฺสาม             ปุจฺฉิสฺสาม มยํ ชินํ
                  กงฺขํ วิโนทยิสฺสาม                ปสฺสิตฺวา โลกนายกํ ฯ
       |๑.๗๐| สาธูติ เต ปฏิสฺสุตฺวา             นิปกา สํวุตินฺทฺริยา
                  ปตฺตจีวรมาทาย                   ตรมานา อุปาคมุํ ฯ
       |๑.๗๑| ขีณาสเวหิ วิมเลหิ                ทนฺเตหิ อุตฺตเม ทเม
                  สารีปุตฺโต มหาปญฺโญ          อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ ฯ
       |๑.๗๒| เตหิ ภิกฺขูหิ ปริวุโต                สารีปุตฺโต มหาคณี
                  ลิฬนฺโต ๑- เทโวว คคเน        อิทฺธิยา อุปสงฺกมิ ฯ
       |๑.๗๓| อุกฺกาสิตญฺจ ขิปิตญฺจ          อชฺฌุเปกฺขิตฺวาน สุพฺพตา
                  สคารวา สปฺปติสฺสา              สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมุํ ฯ
       |๑.๗๔| อุปสงฺกมิตฺวา ปสฺสนฺติ          สยมฺภุํ โลกนายกํ
                  นเภ อจฺจุคฺคตํ วีรํ                  จนฺทํว คคเน ยถา ฯ
       |๑.๗๕| ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว                   วิชฺชุว คคเน ยถา
                  มชฺฌนฺติเกว สุริยํ                  ปสฺสนฺติ โลกนายกํ ฯ
       |๑.๗๖| ปญฺจภิกฺขุสตา สพฺเพ            ปสฺสนฺติ โลกนายกํ
                  รหทมิว วิปฺปสนฺนํ                 สุผุลฺลํ ปทุมํ ยถา ฯ
       |๑.๗๗| อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน             ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา
                      นมสฺสมานา นิปตนฺติ        สตฺถุโน จกฺกลกฺขเณ ฯ
       |๑.๗๘| สารีปุตฺโต มหาปญฺโญ          โกรณฺฑสมสาทิโส
                  สมาธิชฺฌานกุสโล                วนฺทติ โลกนายกํ ฯ
       |๑.๗๙| คชฺชิโต กาลเมโฆว               นีลุปฺปลสมสาทิโส
                  อิทฺธิพเลน อสโม                  โมคฺคลฺลาโน มหิทฺธิโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ลฬนฺโต ฯ
       |๑.๘๐| มหากสฺสปเถโรปิ                 อุคฺคตกนกสนฺนิโภ
                  ธูตคุเณ อคฺคนิกฺขิตฺโต            โถมิโต สตฺถุวณฺณิโต ฯ
       |๑.๘๑| ทิพฺพจกฺขูน โย อคฺโค            อนุรุทฺโธ มหาคณี
                  ญาติเสฏฺโฐ ภควโต               อวิทูเรว ติฏฺฐติ ฯ
       |๑.๘๒| อาปตฺติอนาปตฺติยา              สเตกิจฺฉาย โกวิโท
                  วินเย อคฺคนิกฺขิตฺโต               อุปาลิ สตฺถุวณฺณิโต ฯ
       |๑.๘๓| สุขุมนิปุณตฺถปฏิวิทฺโธ          กถิกานํ ปวโร คณี
                  อิสิ มนฺตานิยา ปุตฺโต            ปุณฺโณ นามาติ วิสฺสุโต ฯ
       |๑.๘๔| เอเตสํ จิตฺตมญฺญาย             โอปมฺมกุสโล มุนิ
                  กงฺขจฺเฉโท มหาวีโร               กเถสิ อตฺตโน คุณํ ฯ
       |๑.๘๕| จตฺตาโร เต อสงฺเขยฺยา          โกฏิ เยสํ น นายติ
                  สตฺตกาโย จ อากาโส            จกฺกวาฬา อนนฺตกา
       |๑.๘๖| พุทฺธญาณํ อปฺปเมยฺยํ           น สกฺกา เอเต วิชานิตุํ ฯ
                  กิเมตํ อจฺฉริยํ โลเก               ยํ เม อิทฺธิวิกุพฺพนํ
       |๑.๘๗| อญฺเญ พหู อจฺฉริยา             อพฺภูตา โลมหํสนา ฯ
                  ยทาหํ ตุสิเต กาเย                สนฺตุสิโต นามหํ ตทา
       |๑.๘๘| ทสสหสฺสี สมาคมฺม              ยาจนฺติ อญฺชลี มมํ ฯ
                  กาโลยํ เต มหาวีร                 อุปฺปชฺช มาตุกุจฺฉิยํ
       |๑.๘๙| สเทวกํ ตารยนฺโต                 พุชฺฌสฺสุ อมตํปทํ ฯ
                  ตุสิตา กายา จวิตฺวาน            ยทา โอกฺกมิ กุจฺฉิยํ
       |๑.๙๐| ทสสหสฺสี โลกธาตุ               กมฺปติ ๑- ธรณี ตทา ฯ
                  ยทาหํ มาตุกุจฺฉิโต                สมฺปชาโนว นิกฺขมึ
       |๑.๙๑| สาธุการํ ปวตฺตนฺติ                ทสสหสฺสี ปกมฺปถ ฯ
                  โอกฺกนฺติ เม สโม นตฺถิ          ชาติโต อภินิกฺขเม
       |๑.๙๒| สมฺโพธิยํ อหํ เสฏฺโฐ             ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน ฯ
                  อโห อจฺฉริยํ โลเก                 พุทฺธานํ คุณมหนฺตตา
       |๑.๙๓| ทสสหสฺสี โลกธาตุ               ฉปฺปการํ ปกมฺปถ
                  โอภาโส จ มหา อาสิ             อจฺเฉรํ โลมหํสนํ ฯ
       |๑.๙๔| ภควา จ ตมฺหิ สมเย              โลกเชฏฺโฐ นราสโภ
                  สเทวกํ ทสฺสยนฺโต                อิทฺธิยา จงฺกมี ชิโน ฯ
       |๑.๙๕| จงฺกเม จงฺกมนฺโตว                กเถสิ โลกนายโก
                  อนฺตรา น นิวตฺเตติ                จตุหตฺเถ จงฺกเม ยถา ฯ
       |๑.๙๖| สารีปุตฺโต มหาปญฺโญ          สมาธิชฺฌานโกวิโท
                  ปญฺญาย ปารมิปฺปตฺโต         ปุจฺฉติ โลกนายกํ ฯ
       |๑.๙๗| กีทิโส เต มหาวีร                  อภินีหาโร นรุตฺตม
                  กิมฺหิ กาเล ตยา วีร               ปตฺถิตา โพธิมุตฺตมา ฯ
       |๑.๙๘| ทานํ สีลญฺจ เนกฺขมฺมํ           ปญฺญาวิริยญฺจ กีทิสํ
                  ขนฺติสจฺจมธิฏฺฐานํ                 เมตฺตูเปกฺขา จ กีทิสา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กมฺปิตฺถ ฯ
       |๑.๙๙| ทสปารมี มหาวีร                  กีทิสา โลกนายก
                   กถํ อุปปารมี ปุณฺณา           ปรมตฺถปารมี กถํ ฯ
       |๑.๑๐๐| ๑- [กติกมฺมอธิฏฺฐาย         อธิปติ จ กีทิสา
                     กีทิสา ปารมี โหนฺติ            ธีรา โลกสฺมิ กีทิสา ฯ
       |๑.๑๐๑| เมตฺตา กรุณา มุทิตา          อุเปกฺขา จาปิ กีทิสา
                     กีทิสํ พุทฺธธมฺมานํ             เกวลํ ปริปูรย]
       |๑.๑๐๒| ตสฺส ปุฏฺโฐ วิยากาสิ          กรวีกมธุรคิโร
                     นิพฺพาปยนฺโต หทยํ           หาสยนฺโต สเทวกํ ฯ
           |๑.๑๐๓| อตีตพุทฺธาน ชินาน เทสิตํ
                         นิกีฬิตํ พุทฺธปรมฺปราคตํ
                         ปุพฺเพ นิวาสานุคตาย พุทฺธิยา
                         ปกาสยี โลกหิตํ สเทวเก ฯ
       |๑.๑๐๔| ปีติปาโมชฺชชนนํ                โสกสลฺลวิโนทนํ
                     สพฺพสมฺปตฺติปฏิลาภํ         จิตฺตํ กตฺวา สุณาถ เม ฯ
       |๑.๑๐๕| มทนิมฺมทนํ โสกนุทํ           สํสารปริโมจนํ
                     สพฺพทุกฺขกฺขยํ มคฺคํ           สกฺกจฺจํ ปฏิปชฺชถาติ ฯ
                                       รตนจงฺกมนกณฺโฑ นิฏฺฐิโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
                                         ปฐโม ทีปงฺกรพุทฺธวํโส
     [๒]   |๒.๑| กปฺเป จ สตสหสฺเส             จตุโร จ อสงฺขิเย
                อมรํ นาม นครํ                     ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ ฯ
       |๒.๒| ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ             อนฺนปานสมายุตํ
                หตฺถิสทฺทํ อสฺสสทฺทํ              เภริสงฺขรถานิ จ ฯ
       |๒.๓| ขาทถ ปีวถ เจว                     อนฺนปาเนน โฆสิตํ
                นครํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ            สพฺพกมฺมมุปาคตํ ฯ
       |๒.๔| สตฺตรตนสมฺปนฺนํ                  นานาชนสมากุลํ
                สมิทฺธํ เทวนครํว                   อาวาสํ ปุญฺญกมฺมินํ ฯ
       |๒.๕| นคเร อมรวติยา                    สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ
                อเนกโกฏิสนฺนิจฺจโย              ปหูตธนธญฺญวา ฯ
       |๒.๖| อชฺฌายิโก มนฺตธโร              ติณฺณํ เวทาน ปารคู
                ลกฺขเณ อิติหาเส จ                สทฺธมฺเม ปารมึ คโต ฯ
       |๒.๗| รโหคโต นิสีทิตฺวา                 เอวํ จินฺเตสิหนฺตทา
                ทุกฺโข ปุนพฺภโว นาม            สรีรสฺส ปเภทนํ ฯ
    ๑- |๒.๘| [สมฺโมหํ มรณํ ทุกฺขํ             ชราย อภิมทฺทิตํ]
                    ชาติธมฺโม ชราธมฺโม         พฺยาธิธมฺโม จหนฺตทา
                    อชรํ อมรํ เขมํ                   ปริเยสิสฺสามิ นิพฺพุตึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
       |๒.๙| ยนฺนูนิมํ ปูติกายํ                   นานากุณปปูริตํ
                ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ           อนเปกฺโข อนตฺถิโก ฯ
       |๒.๑๐| อตฺถิ เหหิติ โส มคฺโค          น โส สกฺกา น เหตุเย
                   ปริเยสิสฺสามิ ตํ มคฺคํ          ภวโต ปริมุตฺติยา ฯ
       |๒.๑๑| ยถาปิ ทุกฺเข วิชฺชนฺเต          สุขํ นามปิ วิชฺชติ
                   เอวํ ภเว วิชฺชมาเน              วิภโว อิจฺฉิตพฺพโก ฯ
       |๒.๑๒| ยถาปิ อุเณฺห วิชฺชนฺเต         อปรํ วิชฺชติ สีตลํ
                   เอวํ ติวิธคฺคิ วิชฺชนฺเต          นิพฺพานํ อิจฺฉิตพฺพกํ ฯ
       |๒.๑๓| ยถาปิ ปาเป วิชฺชนฺเต          กลฺยาณมปิ วิชฺชติ
                   เอวเมว ชาติ วิชฺชนฺเต         อชาติ อิจฺฉิตพฺพกํ ฯ
       |๒.๑๔| ยถา คูถคโต ปุริโส              ตฬากํ ทิสฺวาน ปูริตํ
                   น คเวสติ [๑]- ตฬากํ         น โทโส ตฬากสฺส โส ฯ
       |๒.๑๕| เอวํ กิเลสมลโธวนํ              วิชฺชนฺเต อมตนฺตเฬ
                   น คเวสติ ตฬากํ                 น โทโส อมตนฺตเฬ ฯ
       |๒.๑๖| ยถา อรีหิ ปริรุทฺโธ              วิชฺชนฺเต คมนํปเถ
                   น ปลายติ โส ปุริโส            น โทโส อญฺชสสฺส โส ฯ
       |๒.๑๗| เอวํ กิเลสปริรุทฺโธ               วิชฺชมาเน สิเว ปเถ
                   น คเวสติ ตํ มคฺคํ                น โทโส สิวมญฺชเส ฯ
       |๒.๑๘| ยถา พฺยาธิโก ปุริโส            วิชฺชมาเน ติกิจฺฉเก
                   น ติกิจฺฉาเปติ ตํ พฺยาธึ       น โส โทโส ติกิจฺฉเก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๒.๑๙| เอวํ กิเลสพฺยาธีหิ               ทุกฺขิโต ปริปีฬิโต
                   น คเวสติ อาจริยํ                น โส โทโส วินายเก ฯ
       |๒.๒๐| ๑- [ยนฺนูนิมํ ปูติกายํ          นานากุณปปูริตํ
                   ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ        อนเปกฺโข อนตฺถิโก] ฯ
       |๒.๒๑| ยถาปิ กุณปํ ปุริโส              กณฺเฐ พนฺธํ ชิคุจฺฉิยํ
                  โมจยิตฺวาน คจฺเฉยฺย           สุขี เสรี สยํ วสี ฯ
       |๒.๒๒| ตเถวิมํ ปูติกายํ                  นานากุณปสญฺจยํ
                   ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ        อนเปกฺโข อนตฺถิโก ฯ
       |๒.๒๓| ยถา อุสฺสาสฐานมฺหิ ๒-      กรีสํ นรนาริโย
                   ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉนฺติ         อนเปกฺขา อนตฺถิกา ฯ
       |๒.๒๔| เอวเมวาหํ อิมํ กายํ            นานากุณปปูริตํ
                   ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ         วจฺจํ กตฺวา ยถา กุฏึ ฯ
       |๒.๒๕| ยถาปิ ชชฺชรํ นาวํ               ปลุตฺตํ ๓- อุทกคาหินึ
                   สามิกา ๔- ฉฑฺฑยิตฺวาน    อนเปกฺขา อนตฺถิกา ฯ
       |๒.๒๖| เอวเมวาหํ อิมํ กายํ            นวจฺฉิทฺทํ ธุวสฺสวํ
                   ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ         ชิณฺณนาวํว สามิกา ฯ
       |๒.๒๗| ยถา ปุริโส โจเรหิ               คจฺฉนฺโต ภณฺฑมาทิย
                   ภณฺฑจฺเฉทภยํ ทิสฺวา         ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉติ ฯ
       |๒.๒๘| เอวเมว อยํ กาโย               มหาโจรสโม วิย
                   ปหายิมํ คมิสฺสามิ              กุสลจฺเฉทนา ภยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ  ม. ยุ. อุจฺจารฏฺฐานมฺหิ ฯ  ม. ยุ. ปลุคฺคํ ฯ
@ ม. ยุ. สามี ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ
       |๒.๒๙| เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน            เนกโกฏิสตํ ธนํ
                   นาถานาถานํ ทตฺวาน        หิมวนฺตํ อุปาคมึ ฯ
       |๒.๓๐| หิมวนฺตสฺสาวิทูเร               ธมฺมิโก นาม ปพฺพโต
                   อสฺสโม สุกโต มยฺหํ           ปณฺณสาลา สุมาปิตา ฯ
       |๒.๓๑| จงฺกมํ ตตฺถ มาเปสึ             ปญฺจโทสวิวชฺชิตํ
                   อฏฺฐคุณสมุเปตํ                 อภิญฺญาพลมาหรึ ฯ
       |๒.๓๒| สาฏกํ ปชหึ ตตฺถ               นวโทสมุปาคตํ
                   วากจีรํ นิวาเสสึ                 ทฺวาทสคุณมุปาคตํ ฯ
       |๒.๓๓| อฏฺฐโทสสมากิณฺณํ            ปชหึ ปณฺณสาลกํ
                   อุปาคมึ รุกฺขมูลํ                 คุเณหิ ๑- ทสหุปาคตํ ฯ
       |๒.๓๔| วาปิตํ โรปิตํ ธญฺญํ             ปชหึ นิรวเสสโต
                   อเนกคุณสมฺปนฺนํ              ปวตฺตผลมาทยึ ฯ
       |๒.๓๕| ตตฺถปฺปธานํ ปทหึ              นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
                   อพฺภนฺตรมฺหิ สตฺตาเห        อภิญฺญาพลปาปุณึ ฯ
       |๒.๓๖| เอวํ เม สิทฺธิปตฺตสฺส           วสีภูตสฺส สาสเน
                   ทีปงฺกโร นาม ชิโน             อุปฺปชฺชิ โลกนายโก ฯ
       |๒.๓๗| อุปฺปชฺชนฺเต จ ชายนฺเต       พุชฺฌนฺเต ธมฺมเทสเน
                   จตุโร นิมิตฺเต นาทฺทสํ        ฌานรติสมปฺปิโต ฯ
       |๒.๓๘| ปจฺจนฺตเทสวิสเย                นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
                   ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ             โสเธนฺติ ตุฏฺฐมานสา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. คุเณ ฯ
       |๒.๓๙| อหนฺเตน สมเยน                นิกฺขมิตฺวา สกสฺสมา
                   ธุนนฺโต วากจีรานิ              คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา ฯ
       |๒.๔๐| เวทชาตํ ชนํ ทิสฺวา              ตุฏฺฐหฏฺฐํ ปโมทิตํ
                   โอโรหิตฺวาน คคนา            มนุสฺเส ปุจฺฉิ ตาวเท ฯ
       |๒.๔๑| ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปมุทิโต             เวทชาโต มหาชโน
                   กสฺส โสธิยตี ๑- มคฺโค       อญฺชสํ วฏุมายนํ ฯ
       |๒.๔๒| เต เม ปุฏฺฐา วิยากํสุ           พุทฺโธ โลเก อนุตฺตโร
                   ทีปงฺกโร นาม ชิโน             อุปฺปชฺชิ โลกนายโก
       |๒.๔๓| ตสฺส โสธิยเต ๒- มคฺโค       อญฺชสํ วฏุมายนํ ฯ
                   พุทฺโธติ มม ๓- สุตฺวาน      ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท
       |๒.๔๔| พุทฺโธ พุทฺโธติ กถยนฺโต      โสมนสฺสํ ปเวทยึ ฯ
                   ตตฺถ ฐตฺวา วิจินฺเตสึ           ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
       |๒.๔๕| อิธ วีชานิ โรปิสฺสํ                ขโณ เว มา อุปจฺจคา ฯ
                   ยทิ พุทฺธสฺส โสเธถ            เอโกกาสํ ททาถ เม
       |๒.๔๖| อหํปิ โสธยิสฺสามิ               อญฺชสํ วฏุมายนํ ฯ
                   อทํสุ เต มโมกาเส ๔-         โสเธตุํ อญฺชสํ ตทา
       |๒.๔๗| พุทฺโธ พุทฺโธติ จินฺเตนฺโต     มคฺคํ โสเธมหนฺตทา ฯ
                   อนิฏฺฐิเต มโมกาเส            ทีปงฺกโร มหามุนิ
       |๒.๔๘| จตูหิ สตสหสฺเสหิ               ฉฬภิญฺเญหิ ตาทิหิ
                   ขีณาสเวหิ วิมเลหิ             ปฏิปชฺชิ อญฺชสํ ชิโน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. โสธียติ ฯ  ม. วจนํ ฯ  ม. ยุ. มโมกาสํ ฯ
       |๒.๔๙| ปจฺจุคฺคมนา วตฺตนฺติ          วชฺชนฺติ เภริโย พหู
                   อาโมทิตา นรมรู                สาธุการํ ปวตฺตยุํ ฯ
       |๒.๕๐| เทวา มนุสฺเส ปสฺสนฺติ         มนุสฺสา ๑- ปสฺสนฺติ เทวตา
                   อุโภปิ เต ปญฺชลิกา            อนุยนฺติ ตถาคตํ ฯ
       |๒.๕๑| เทวา ทิพฺเพหิ ตุริเยหิ          มนุสฺสา มานุสเกหิ ๒-
                   อุโภปิ เต วชฺชยนฺตา           อนุยนฺติ ตถาคตํ ฯ
       |๒.๕๒| ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ           ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ
                   ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ ๓-           อากาเส นภคา ๔- มรู ฯ
       |๒.๕๓| ทิพฺพํ จนฺทนจุณฺณญฺจ        วรคนฺธญฺจ เกวลํ
                   ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ ๓-           อากาเส นภคา ๔- มรู ฯ
       |๒.๕๔| จมฺปกํ สลฬํ นีปํ                 นาคปุนฺนาคเกตกํ
                   ทีโสทิสํ โอกิรนฺติ ๓-           ภูมิตลคตา นรา ฯ
       |๒.๕๕| เกเส มุญฺจิตฺวาหํ ตตฺถ         วากจีรํ จ จมฺมกํ
                   กลเล ปตฺถริตฺวาน              อวกุชฺโช นิปชฺชหํ ฯ
       |๒.๕๖| อกฺกมิตฺวาน มํ พุทฺโธ          สห สิสฺเสหิ คจฺฉตุ
                   มา นํ กลลํ ๕- อกฺกมิตฺถ     หิตาย เม ภวิสฺสติ ฯ
       |๒.๕๗| ปฐวิยํ นิปนฺนสฺส                เอวํ เม อาสิ เจตโส
                   อิจฺฉมาโน อหํ อชฺช            กิเลเส ฌาปเย มม ฯ
       |๒.๕๘| กึ เม อญฺญาตเวเสน           ธมฺมํ สจฺฉิกเตนิธ
                   สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา       มุตฺโต ๖- โมเจ สเทวเก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มนุสฺสาปิ จ เทวตา ฯ  ม. มานุเสหิ จ ฯ  ม. ยุ. อุกฺขิปนฺติ ฯ
@ ม. อากาสนภคตา ฯ  ม. ยุ. กลเล ฯ  ม. ยุ. พุทฺโธ เหสฺสํ ... ฯ
       |๒.๕๙| กึ เม เอเกน ติณฺเณน          ปุริเสน ถามทสฺสินา
                   สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา      สนฺตาเรสฺสํ สเทวเก ๑- ฯ
       |๒.๖๐| อิมินา เม อธิกาเรน            กเตน ปุริสุตฺตเม
                   สพฺพญฺญุตํ ปาปุณามิ ๒-   ตาเรมิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒.๖๑| สํสารโสตํ ฉินฺทิตฺวา            วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว
                   ธมฺมนาวํ สมารุยฺห             สนฺตาเรสฺสํ สเทวเก ฯ
       |๒.๖๒| ทีปงฺกโร โลกวิทู                 อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                   อุสฺสีสเก มํ ฐตฺวาน             อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
       |๒.๖๓| ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ                ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ
                   อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป        พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๒.๖๔| อหุ ๓- กปิลวฺหยา รมฺมา     นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน              กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ๔- ฯ
       |๒.๖๕| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ              นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห         เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒.๖๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ              ปายาสํ อทิ ๕- โส ชิโน
                   ปฏิยตฺตวรมคฺเคน              โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๒.๖๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                   อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ             พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๒.๖๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา            มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม          อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สเทวกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ปาปุณิตฺวา ฯ  ยุ. อถ ฯ
@ ยุ. ... การิยํ ฯ  ม. อท ฯ ยุ. อาทา ฯ
       |๒.๖๙| โกลิโต อุปติสฺโส จ              อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อนาสวา วีตราคา ๑-          สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก       อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๒.๗๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ         อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                   อนาสวา วีตราคา               สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒.๗๑| โพธิ ตสฺส ภควโต               อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                   จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๒.๗๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                   อายุ ๒- วสฺสสตํ ตสฺส         โคตมสฺส ๓- ยสสฺสิโน ฯ
       |๒.๗๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                อสมสฺส มเหสิโน
                   อโมทิตา นรมรู                  พุทฺธวีชงฺกุโร ๔- อยํ ฯ
       |๒.๗๔| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ        อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                   กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒.๗๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส           วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน           เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒.๗๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา    ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                   เหฏฺฐาติตฺถํ ๕- คเหตฺวาน   อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๒.๗๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ               ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน           เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วีตมลา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒-๓ ม. ยุ. อิทํ ปาททฺวยํ นตฺถิ ฯ
@ ม. พุทฺธวีชํ กิร อยํ ฯ  ม. ยุ. ... ติตฺเถ ฯ
       |๒.๗๘| ทีปงฺกโร โลกวิทู                 อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
                   มม กมฺมํ ปกิตฺเตตฺวา          ทกฺขิณปาทมุทฺธริ ฯ
       |๒.๗๙| เย ตตฺถ อาสุํ ชินปุตฺตา        สพฺเพ ปทกฺขิณมกํสุ มํ
                   เทวา มนุสฺสา อสุรา ยกฺขา ๑- อภิวาเทตฺวาน ปกฺกมุํ ฯ
       |๒.๘๐| ทสฺสนํ เม อติกฺกนฺเต           สสงฺเฆ โลกนายเก
                   สยนา วุฏฺฐหิตฺวาน             ปลฺลงฺกํ อาภุชึ ตทา ฯ
       |๒.๘๑| สุเขน สุขิโต โหมิ                ปาโมชฺเชน ปโมทิโต
                   ปีติยา จ อภิสฺสนฺโน           ปลฺลงฺกํ อาภุชึ ตทา ฯ
       |๒.๘๒| ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา            เอวํ จินฺเตสิหํ ตทา
                   วสีภูโต อหํ ฌาเน              อภิญฺญาปารมิงฺคโต ๒- ฯ
       |๒.๘๓| สหสฺสิยมฺหิ โลกมฺหิ            อิสโย นตฺถิ เม สมา
                   อสโม อิทฺธิธมฺเมสุ             อลภึ อีทิสํ สุขํ ฯ
       |๒.๘๔| ปลฺลงฺกาภุชเน มยฺหํ           ทสสหสฺสาธิวาสิโน
                   มหานาทํ ปวตฺเตสุํ             ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๘๕| ยา ปุพฺเพ โพธิสตฺตานํ        ปลฺลงฺกวรมาภุเช
                   นิมิตฺตานิ ปทิสฺสนฺติ           ตานิ อชฺช ปทิสฺสเร ฯ
       |๒.๘๖| สีตํ พฺยาปคตํ ๓- โหติ         อุณฺหญฺจ อุปสมฺมติ
                   ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๘๗| ทสสหสฺสี โลกธาตุ              นิสฺสทฺทา โหติ นิรากุลา
                   ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จ ฯ  ม. ยุ. อภิญฺญาสุ ฯ  ม. พฺยปคตํ ฯ
       |๒.๘๘| มหาวาตา น วายนฺติ           น สนฺทนฺติ สวนฺติโย
                   ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๘๙| ถลชา ชลชา ๑- ปุปฺผา        สพฺเพ ปุปฺผนฺติ ตาวเท
                   เตปชฺช ปุปฺผิตา สพฺเพ        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๐| ลตา วา ยทิวา รุกฺขา           ผลํ ธาเรนฺติ ตาวเท
                   เตปชฺช ผลิตา สพฺเพ           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๑| อากาสฏฺฐา จ ภุมฺมฏฺฐา      รตนา โชตนฺติ ตาวเท
                   เตปชฺช รตนา โชตนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๒| มานุสฺสิกา จ ทิพฺพา จ        ตุริยา วชฺชนฺติ ตาวเท
                   เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ            ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๓| วิจิตฺตปุปฺผา คคนา             อภิวสฺสนฺติ ตาวเท
                   เตปิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ            ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๔| มหาสมุทฺโท อาภุชติ           ทสสหสฺสี ปกมฺปติ
                   เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ            ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๕| นิรเย ทสสหสฺสา                อคฺคี นิพฺพนฺติ ตาวเท
                   เตปชฺช นิพฺพุตา อคฺคี         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๖| วิมโล โหติ สุริโย                 สพฺพา ทิสฺสนฺติ ตารกา
                   เตปิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ            ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๗| อโนวุฏฺเฐน อุทกํ                 มหิยา อุพฺภิชฺชิ ตาวเท
                   ตํปชฺชุพฺภิชฺชเต มหิยา         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ทกชา ฯ
       |๒.๙๘| ตาราคณา วิโรจนฺติ             นกฺขตฺตา คคนมณฺฑเล
                   วิสาขา จนฺทิมายุตฺตา         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๙๙| วิลาสยา ทรีสยา                 นิกฺขมนฺติ สกาสยา
                   เตปชฺช อาสยา ฉุทฺธา         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๐| น โหติ อรติ สตฺตานํ         สนฺตุฏฺฐา โหนฺติ ตาวเท
                     เตปชฺช สพฺเพ สนฺตุฏฺฐา    ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๑| โรคา ตนูปสมฺมนฺติ           ชิฆจฺฉา จ วินสฺสติ
                     ตานิปชฺช ปทิสฺสนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๒| ราโค ตทา ตนุ โหติ          โทโส โมโห วินสฺสติ
                     เตปชฺช วิคตา สพฺเพ         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๓| ภยํ ตทา น ภวติ               อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ
                     เตน ลิงฺเคน ชานาม          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๔| รโชนุทฺธํสติ อุทฺธํ              อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ
                     เตน ลิงฺเคน ชานาม          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๕| อนิฏฺฐคนฺโธ ปกฺกมติ        ทิพฺพคนฺโธ ปวายติ
                     โสปชฺช วายติ คนฺโธ         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๖| สพฺเพ เทวา ปทิสฺสนฺติ      ฐเปตฺวา จ อรูปิโน
                     เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ      ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๗| ยาวตา นิรยา นาม           สพฺเพ ทิสฺสนฺติ ตาวเท
                     เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ      ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๘| กุฏา ๑- กวาฏา เสลา จ    น โหนฺตาวรณา ตทา
                     อากาสภูตา เตปชฺช          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๐๙| จุติ จ อุปปตฺติ จ               ขเณ ตสฺมึ น วิชฺชติ
                     ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๑๐| ๒- [อิเม นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ   สมฺโพธตฺถาย ปาณินํ]
                     ทฬฺหํ ปคฺคยฺห วิริยํ           มา นิวตฺต อภิกฺกม
                     มยํเปตํ วิชานาม              ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๑๑| พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา          ทสสหสฺสีน จูภยํ
                     ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปโมทิโต         เอวํ จินฺเตสิหนฺตทา ฯ
       |๒.๑๑๒| อเทฺวชฺฌวจนา พุทฺธา       อโมฆวจนา ชินา
                     วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ           ธุวํ พุทฺโธ ภวามิหํ ฯ
       |๒.๑๑๓| ยถา ขิตฺตํ นเภ เลณฺฑํ ๓-  ธุวํ ปตติ ภูมิยํ
                     ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ ฯ
       |๒.๑๑๔| [วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ          ธุวํ พุทฺโธ ภวามิหํ]
                     ยถาปิ สพฺพสตฺตานํ         มรณํ ธุวสสฺสตํ
                     ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ ฯ
                                                   [๔]-
       |๒.๑๑๕| ยถา รตฺติกฺขเย ปตฺเต        สุริยุคฺคมนํ ธุวํ
                     ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ ฯ
       |๒.๑๑๖| ยถา นิกฺขนฺตสยนสฺส        สีหสฺส นทนํ ธุวํ
                     ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กุฑฺฑา ฯ  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ  ม. ยุ. เลฑฺฑุ ฯ
@ ม. วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ ธุวํ พุทฺโธ ภวามิหํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๒.๑๑๗| ยถา อาปนฺนสตฺตานํ        ภารโมโรปนํ ธุวํ
                     ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ ฯ
       |๒.๑๑๘| หนฺท พุทฺธกเร ธมฺเม        วิจินามิ อิโตจิโต
                     อุทฺธํ อโธ ทสทิสา            ยาวตา ธมฺมธาตุยา ฯ
       |๒.๑๑๙| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ         ปฐมํ ทานปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อนุจิณฺณํ มหาปถํ ฯ
       |๒.๑๒๐| อิมํ ตฺวํ ปฐมํ ตาว             ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     ทานปารมิตํ คจฺฉ             ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ ฯ
       |๒.๑๒๑| ยถาปิ กุมฺโภ สมฺปุณฺโณ   ยสฺส กสฺสจิ อโธกโต
                     วมเต อุทกํ นิสฺเสสํ           น ตตฺถ ปริรกฺขติ ฯ
       |๒.๑๒๒| ตเถว ยาจเก ทิสฺวา          หีนมุกฺกฏฺฐมชฺฌิเม
                     ททาหิ ทานํ นิสฺเสสํ          กุมฺโภ วิย อโธกโต ฯ
       |๒.๑๒๓| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๒๔| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          ทุติยํ สีลปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๒๕| อิมํ ตฺวํ ทุติยํ ตาว             ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     สีลปารมิตํ คจฺฉ               ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ ฯ
       |๒.๑๒๖| ยถาปิ จามรี ๑- วาลํ        กิสฺมิญฺจิ ปฏิลคฺคิตํ
                     อุเปติ มรณํ ตตฺถ              น วิโกเปติ วาลธึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จมรี ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๒.๑๒๗| ตเถว จตูสุ ภูมีสุ               สีลานิ ปริปูรย
                     ปริรกฺข สพฺพทา สีลํ         จามรี วิย วาลธึ ฯ
       |๒.๑๒๘| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๒๙| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          ตติยํ เนกฺขมฺมปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ             อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๓๐| อิมํ ตฺวํ ตติยํ ตาว             ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     เนกฺขมฺมปารมิตํ คจฺฉ       ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ ฯ
       |๒.๑๓๑| ยถา อฏฺฏฆเร ๑- ปุริโส    จิรํ วุฏฺโฐ ทุกฺขทฺทิโต
                     น ตตฺถ ราคํ อภิชเนติ       มุตฺตึเยว คเวสติ ฯ
       |๒.๑๓๒| ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว           ปสฺส อฏฺฏฆเร ๒- วิย
                     เนกฺขมฺมาภิมุโข โหหิ        ภวโต ปริมุตฺติยา ฯ
       |๒.๑๓๓| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ          เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๓๔| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          จตุตฺถํ ปญฺญาปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ             อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๓๕| อิมํ ตฺวํ จตุตฺถํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     ปญฺญาปารมิตํ คจฺฉ         ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ ฯ
       |๒.๑๓๖| ยถาปิ ภิกฺขุ ภิกฺขนฺโต       หีนมุกฺกฏฺฐมชฺฌิเม
                     กุลานิ น วิวชฺชนฺโต           เอวํ ลภติ ยาปนํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. อนฺทฺฆเร ฯ
       |๒.๑๓๗| ตเถว ตฺวํ สพฺพกาลํ          ปริปุจฺฉนฺโต พุธํ ชนํ
                     ปญฺญาปารมิตํ คนฺตฺวา     สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๓๘| นเหเต เอตฺตกาเยว           พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๓๙| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          ปญฺจมํ วิริยปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ             อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๔๐| อิมํ ตฺวํ ปญฺจมํ ตาว          ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     วิริยปารมิตํ คจฺฉ              ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ ฯ
       |๒.๑๔๑| ยถาปิ สีโห มิคราชา         นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
                     อลีนวิริโย โหติ                ปคฺคหิตมโน สทา ฯ
       |๒.๑๔๒| ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว           ปคฺคยฺห วิริยํ ทฬฺหํ
                     วิริยปารมิตํ คนฺตฺวา          สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๔๓| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๔๔| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          ฉฏฺฐมํ ขนฺติปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๔๕| อิมํ ตฺวํ ฉฏฺฐมํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     ตตฺถ อเทฺวชฺฌมนโส         สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๔๖| ยถาปิ ปฐวี นาม              สุจึปิ อสุจึปิ จ
                     สพฺพํ สหติ นิกฺเขปํ           น กโรติ ปฏิฆทฺทยํ ฯ
       |๒.๑๔๗| ตเถว ตฺวํปิ สพฺเพสํ           สมฺมานาวมานกฺขโม
                     ขนฺติปารมิตํ คนฺตฺวา         สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๔๘| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ          เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๔๙| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          สตฺตมํ สจฺจปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๕๐| อิมํ ตฺวํ สตฺตมํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     ตตฺถ อเทฺวชฺฌวจโน         สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๕๑| ยถาปิ โอสธิ นาม            ตุลาภูตา สเทวเก
                     สมเย อุตุวสฺเส วา            น โวกฺกมติ วีถิโต ฯ
       |๒.๑๕๒| ตเถว ตฺวํปิ สจฺเจสุ            มา โวกฺกมสิ วีถิโต
                     สจฺจปารมิตํ คนฺตฺวา         สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๕๓| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๕๔| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          อฏฺฐมํ อธิฏฺฐานปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๕๕| อิมํ ตฺวํ อฏฺฐมํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     ตตฺถ ตฺวํ นิจฺจโล หุตฺวา     สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ
       |๒.๑๕๖| ยถาปิ ปพฺพโต เสโล        อจโล สุปติฏฺฐิโต
                     น กมฺปติ ภูสวาเตหิ          สกฏฺฐาเนว ติฏฺฐติ ฯ
       |๒.๑๕๗| ตเถว ตฺวํ อธิฏฺฐาเน          สพฺพทา อจโล ภว
                     อธิฏฺฐานปารมิตํ ๑- คนฺตฺวา  สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๕๘| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๕๙| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          นวมํ เมตฺตาปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๖๐| อิมํ ตฺวํ นวมํ ตาว             ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     เมตฺตาย อสโม โหหิ         ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ ฯ
       |๒.๑๖๑| ยถาปิ อุทกํ นาม             กลฺยาเณ ปาปเก ชเน
                     สมํ ผรติ สีเตน                ปวาเหติ รโชมลํ ฯ
       |๒.๑๖๒| ตเถว ตฺวํ หิตาหิเต            สมํ เมตฺตาย ภาวย
                     เมตฺตาปารมิตํ คนฺตฺวา      สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๖๓| น เหเต เอตฺตกาเยว         พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
                     อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา ฯ
       |๒.๑๖๔| วิจินนฺโต ตทา ทกฺขึ          ทสมํ อุเปกฺขาปารมึ
                     ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตํ นิเสวิตํ ฯ
       |๒.๑๖๕| อิมํ ตฺวํ ทสมํ ตาว            ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
                     ตุลาภูโต ทโฬฺห หุตฺวา      สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๖๖| ยถาปิ ปฐวี นาม              นิกฺขิตฺตํ อสุจึ สุจึ
                     อุเปกฺขติ อุโภเปเต            โกธานุนย วชฺชิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ...ปารมึ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๒.๑๖๗| ตเถว ตฺวํ สุขทุกฺเข            ตุลาภูโต สทา ภว
                     อุเปกฺขาปารมิตํ คนฺตฺวา    สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ ฯ
       |๒.๑๖๘| เอตฺตกาเยว เต โลเก         เย ธมฺมา โพธิปาจนา
                     ตทุทฺธํ นตฺถิ อญฺญตฺร       ทฬฺหํ ตตฺถ ปติฏฺฐหิ ฯ
       |๒.๑๖๙| อิเม ธมฺเม สมฺมสโต         สภาวสรสลกฺขเณ
                     ธมฺมเตเชน วสุธา             ทสสหสฺสี ปกมฺปถ ฯ
       |๒.๑๗๐| จลติ รวติ ปฐวี                 อุจฺฉุยนฺตํว ปีฬิตํ
                     เตลยนฺตํ ยถา จกฺกํ          เอวํ กมฺปติ เมทนี ฯ
       |๒.๑๗๑| ยาวตา ปริสา อาสิ           พุทฺธสฺส ปริเวสเน
                     ปเวธมานา สา ตตฺถ         มุจฺฉิตา เสติ ภูมิยํ ฯ
       |๒.๑๗๒| ฆฏาเนกสหสฺสานิ            กุมฺภีนญฺจ สตา พหู
                     สญฺจุณฺณมถิตา ตตฺถ       อญฺญมญฺญํ ปฆฏฺฏิตา ฯ
       |๒.๑๗๓| อุพฺภิคฺคา ตสิตา ภีตา       ภนฺตา พฺยถิตมานสา ๑-
                     มหาชนา สมาคมฺม          ทีปงฺกรมุปาคมุํ ฯ
       |๒.๑๗๔| กึ ภวิสฺสติ โลกสฺส            กลฺยาณํ อถ ปาปกํ
                     สพฺโพ อุปทฺทุโต โลโก      ตํ วิโนเทหิ จกฺขุมา ฯ
       |๒.๑๗๕| เตสํ ตทา สญฺญาเปสิ       ทีปงฺกโร มหามุนิ
                     วิสฏฺฐา โหถ มา ภาถ       อิมสฺมึ ปฐวิกมฺปเน ฯ
       |๒.๑๗๖| ยมหํ อชฺช พฺยากาสึ         พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ
                     เอโส สมฺมสตี ธมฺมํ          ปุพฺพกํ ชินเสวิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺยาถิต... ฯ ยุ. พฺยาธิต... ฯ
       |๒.๑๗๗| ตสฺส สมฺมสโต ธมฺมํ         พุทฺธภูมิมเสสโต
                     เตนายํ กมฺปตี ๑- ปฐวี     ทสสหสฺสี สเทวเก ฯ
       |๒.๑๗๘| พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา          มโน นิพฺพาติ ตาวเท
                     สพฺเพ มํ อุปสงฺกมฺม         ปุนปิ อภิวนฺทิสุํ ฯ
       |๒.๑๗๙| สมาทยิตฺวา พุทฺธคุณํ       ทฬฺหํ กตฺวาน มานสํ
                     ทีปงฺกรํ นมสฺสิตฺวา           อาสนา วุฏฺฐหึ ตทา ฯ
       |๒.๑๘๐| ทิพฺพํ มานุสฺสิกํ ปุปฺผํ       เทวา มานุสกา อุโภ
                     สโมกิรนฺติ ปุปฺเผหิ           วุฏฺฐหนฺตสฺส อาสนา ฯ
       |๒.๑๘๑| เวทยนฺติ จ เต โสตฺถึ         เทวา มานุสกา อุโภ
                     มหนฺตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ          ตํ ลภสฺสุ ยถิจฺฉิตํ ฯ
       |๒.๑๘๒| สพฺพีติโย วิวชฺชนฺตุ           โสโก ๒- โรโค วิวชฺชตุ ๓-
                     มา เต ภวตฺวนฺตราโย        ผุสฺส ขิปฺปํ โพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒.๑๘๓| ยถา สมเย สมฺปตฺเต         ปุปฺผนฺติ ปุปฺผิโน ทุมา
                     ตเถว ตฺวํ มหาวีร              พุทฺธญาเณน ปุปฺผสิ ฯ
       |๒.๑๘๔| ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา      ปูรยุํ ทสปารมึ
                     ตเถว ตฺวํ มหาวีร              ปูรย ทสปารมึ ฯ
       |๒.๑๘๕| ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา      โพธิมณฺฑมฺหิ พุชฺฌเร
                     ตเถว ตฺวํ มหาวีร              พุชฺฌสฺสุ ชินโพธิยํ ฯ
       |๒.๑๘๖| ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา      ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยุํ
                     ตเถว ตฺวํ มหาวีร              ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กมฺปิตา ฯ  ยุ. สพฺพโรโค ฯ  ม. วินสฺสตุ ฯ
       |๒.๑๘๗| ปุณฺณมายํ ยถา จนฺโท      ปริปุณฺโณ ๑- วิโรจติ
                     ตเถว ตฺวํ ปุณฺณมโน         วิโรจ ทสสหสฺสิยํ ฯ
       |๒.๑๘๘| ราหุมุตฺโต ยถา สุริโย        ตาเปน อติโรจติ
                     ตเถว โลกา มุญฺจิตฺวา       วิโรจ สิริยา ตุวํ ฯ
       |๒.๑๘๙| ยถา ยา กาจิ นทิโย          โอสรนฺติ มโหทธึ
                     เอวํ สเทวกา โลกา            โอสรนฺติ ตวนฺติเก ฯ
       |๒.๑๙๐| เตหิ ถุติปฺปสตฺโถ โส         ทสธมฺเม สมาทิย
                     เต ธมฺเม ปริปูเรนฺโต          ปวนํ ปาวิสี ตทา ฯ
                                             สุเมธกถา นิฏฺฐิตา ฯ
       |๒.๑๙๑| ตทา เต โภชยิตฺวาน         สสงฺฆํ โลกนายกํ
                     อุปคญฺฉุํ สรณํ ตสฺส         ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๒.๑๙๒| สรณาคมเน กญฺจิ            นิเวเสสิ ตถาคโต
                     กญฺจิ ปญฺจสุ สีเลสุ          สีเล ทสวิเธ ปรํ ฯ
       |๒.๑๙๓| กสฺสจิ เทติ สามญฺญํ        จตุโร ผลมุตฺตเม
                     กสฺสจิ อสเม ธมฺเม           เทติ โส ปฏิสมฺภิทา ฯ
       |๒.๑๙๔| กสฺสจิ วรสมาปตฺติโย       อฏฺฐ เทติ นราสโภ
                     ติสฺโส กสฺสจิ วิชฺชาโย       ฉฬภิญฺญา ปเวจฺฉติ ฯ
       |๒.๑๙๕| เตน โยเคน ชนกายํ          โอวทติ มหามุนิ
                     เตน วิตฺถาริกํ อาสิ            โลกนาถสฺส สาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปริสุทฺโธ ฯ
       |๒.๑๙๖| มหาหนูสภกฺขนฺโธ           ทีปงฺกรสนามโก
                     พหู ชเน ตารยติ               ปริโมเจติ ทุคฺคตึ ฯ
       |๒.๑๙๗| โพธเนยฺยชนํ ทิสฺวา          สตสหสฺเสปิ โยชเน
                     ขเณน อุปคนฺตฺวาน          โพเธติ ตํ มหามุนิ ฯ
       |๒.๑๙๘| ปฐมาภิสมเย พุทฺโธ         โกฏิสตมโพธยิ
                     ทุติยาภิสมเย นาโถ          นวุติโกฏิมโพธยิ ฯ
       |๒.๑๙๙| ยทา จ เทวภวนมฺหิ          พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ
                     นวุติ โกฏิ สหสฺสานํ          ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒.๒๐๐| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ        ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน
                     โกฏิ สตสหสฺสานํ            ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
       |๒.๒๐๑| ปุน นารทกูฏมฺหิ              ปวิเวกคเต ชิเน
                     ขีณาสวา วีตมลา             สมึสุ สตโกฏิโย ฯ
       |๒.๒๐๒| ยมฺหิ กาเล มหาวีโร          สุทสฺสนสิลุจฺจเย
                     นวุติโกฏิสหสฺเสหิ            ปวาเรสิ มหามุนิ ฯ
       |๒.๒๐๓| อหํ เตน สมเยน               ชฏิโล อุคฺคตาปโน
                     อนฺตลิกฺขมฺหิ จรโณ          ปญฺจาภิญฺญาสุ ปารคู ฯ
       |๒.๒๐๔| ทส วีส สหสฺสานํ             ธมฺมาภิสมโย อหุ
                     เอกทฺวินฺนํ อภิสมโย         คณนาโต อสงฺขิโย ฯ
       |๒.๒๐๕| วิตฺถาริกํ พหุชญฺญํ           อิทฺธํ ผีตํ อหู ตทา
                     ทีปงฺกรสฺส ภควโต            สาสนํ สุวิโสธิตํ ฯ
       |๒.๒๐๖| จตฺตาริ สตสหสฺสานิ         ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา
                     ทีปงฺกรํ โลกวิทุํ                ปริวาเรนฺติ สพฺพทา ฯ
       |๒.๒๐๗| เย เกจิ เตน สมเยน          ชหนฺติ มานุสมฺภวํ
                     อปฺปตฺตมานสา เสกฺขา     ครหิตา ภวนฺติ เต ฯ
       |๒.๒๐๘| สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ              อรหนฺเตหิ ตาทิหิ
                     ขีณาสเวหิ วิมเลหิ            อุปโสภติ สพฺพทา ฯ
       |๒.๒๐๙| นครํ รมฺมวตี นาม            สุเทโว ๑- นาม ขตฺติโย
                     สุเมธา นาม ชนิกา           ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๒.๒๑๐| ทสวสฺสสหสฺสานิ             อคารํ อชฺฌาวสี ๒- ชิโน
                     หํสา โกญฺจา มายุรากฺขฺย ๓- ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒.๒๑๑| ตีณิ สตสหสฺสานิ              นาริโย สมลงฺกตา
                     ปทุมา นาม สา นารี         อุสภกฺขนฺโธ นาม อตฺรโช ฯ
       |๒.๒๑๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนทสมาสานิ               ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๒.๒๑๓| ปธานจารํ จริตฺวาน          อพุชฺฌิ มานสา มุนิ
                     พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต    ทีปงฺกโร มหามุนิ ฯ
       |๒.๒๑๔| วตฺตจกฺโก ๔- มหาวีโร      นนฺทาราเม ๕- วสี ชิโน
                     นิสินฺโน สิริสมูลมฺหิ          อกาสิ ติตฺถิยมทฺทนํ ฯ
       |๒.๒๑๕| สุมงฺคโล จ ติสฺโส จ          อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     สาคโต นามุปฏฺฐาโก        ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สุเมโธ นาม ฯ  ม. ยุ. อชฺฌา โส วสิ ฯ  ม. ยุ. มยูรา จ ฯ
@ ม. ยุ. วตฺติ จกฺกํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. สิรีฆเร ฯ
       |๒.๒๑๖| นนฺทา เจว สุนนฺทา จ       อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต            ปิปฺผลีติ ปวุจฺจติ ฯ
       |๒.๒๑๗| ตปุสฺส ภลฺลิกา นาม         อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     สิริมา โสณา อุปฏฺฐิกา     ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๒.๒๑๘| อสีติหตฺถมุพฺเพโธ            ทีปงฺกโร มหามุนิ
                     โสภติ ทีปรุกฺโขว              สาลราชาว ผุลฺลิโต ฯ
       |๒.๒๑๙| ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส          สมนฺตา ทสโยชเน
                     สตสหสฺสวสฺสานิ             อายุ ตสฺส มเหสิโน ฯ
       |๒.๒๒๐| ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส       ตาเรสิ ชนตํ พหุํ
                     โชตยิตฺวาน สทฺธมฺมํ         สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ ฯ
       |๒.๒๒๑| ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว        นิพฺพุโต โส สสาวโก
                     สา จ อิทฺธิ โส จ ยโส        ตานิ จ ปาเทสุ จกฺกรตนานิ ฯ
       |๒.๒๒๒| สพฺพํ สมนฺตรหิตํ             นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ
                     ทีปงฺกโร ชิโน สตฺถา          นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต ฯ
                     ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป         ฉตฺตึสุพฺเพธโยชโน ฯ
       |๒.๒๒๓| ปตฺตจีวรํ ๑- ปริกฺขารํ       ปริโภคญฺจ สตฺถุโน
                     โพธิมูเล ตทา ถูโป            ติโยชนสมุคฺคโต ฯ
                                           ทีปงฺกรพุทฺธวํโส ปฐโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
                                        ทุติโย โกณฺฑญฺญพุทฺธวํโส
     [๓]   |๓.๑| ทีปงฺกรสฺส อปเรน              โกณฺฑญฺโญ นาม นายโก
                อนนฺตเตชามิตยโส               อปฺปเมยฺโย ทุราสโท ฯ
       |๓.๒| จรณูปโม โส ขมเนน              สีเลน สาครูปโม
                สมาธินา เมรูปโม                 ญาเณน คคนูปโม ฯ
       |๓.๓| อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺค-             มคฺคสจฺจปฺปกาสนํ
                ปกาเสสิ สทา พุทฺโธ              หิตาย สพฺพปาณินํ ฯ
       |๓.๔| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต             โกณฺฑญฺเญ โลกนายเก
                โกฏิสตสหสฺสานํ                   ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๓.๕| ตโต ปรํปิ เทเสนฺเต                นรมรูนํ สมาคเม
                นวุติโกฏิสหสฺสานํ                ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๓.๖| ติตฺถิเย อภิมทฺทนฺโต              ยทา ธมฺมมเทสยิ
                อสีติ โกฏิสหสฺสานํ               ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๓.๗| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ             โกณฺฑญฺญสฺส มเหสิโน
                ขีณาสวานํ วิมลานํ               สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๓.๘| โกฏิสตสหสฺสานํ                   ปฐโม อาสิ สมาคโม
                ทุติโย โกฏิสหสฺสานํ              ตติโย นวุติ โกฏินํ ฯ
       |๓.๙| อหํ เตน สมเยน                    วิชิตาวี นาม ขตฺติโย
                สมุทฺทอนฺตมนฺเตน                อิสฺสริยํ วตฺตยามิหํ ฯ
       |๓.๑๐| โกฏิสตสหสฺสานํ                วิมลานํ มเหสินํ
                   สหโลกคฺคนาเถน              ปรมนฺเนน ตปฺปยึ ฯ
       |๓.๑๑| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ       โกณฺฑญฺโญ โลกนายโก
                   อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป        พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ ฯ
       |๓.๑๒| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา          นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน              กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๓.๑๓| อชปาล รุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห         เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๓.๑๔| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ              ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                   ปฏิยตฺต วรมคฺเคน             โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๓.๑๕| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ ๑-
                   อสฺสตฺถ รุกฺขมูลมฺหิ ๒-       พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๓.๑๖| อิมสฺส ชนิกา มาตา            มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม          อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๓.๑๗| โกลิโต อุปติสฺโส จ              อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก       อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๓.๑๘| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ         อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                   อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรนฺติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ  ม. ยุ. อสฺสตฺถมูเล สมฺพุทฺโธ ฯ
      |๓.๑๙| โพธิ ตสฺส ภควโต                 อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                  จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก             อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๓.๒๐| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                   อายุ วสฺสสตํ ตสฺส               โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๓.๒๑| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                  อสมสฺส มเหสิโน
                   อาโมทิตา นร มรู                พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๓.๒๒| อุกฺกุฏฺฐิ สทฺทา วตฺตนฺติ        อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                   กตญฺชลี นมสฺสนฺติ              ทสสหสฺสี สเทวกา ๑- ฯ
       |๓.๒๓| ยทิ มสฺส โลกนาถสฺส           วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๓.๒๔| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา      ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                   เหฏฺฐา ติตฺถํ ๒- คเหตฺวาน   อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๓.๒๕| เอวเมว มยํ สพฺเพ                ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๓.๒๖| ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา              ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                   ตเมว อตฺถํ สาเธนฺโต            มหารชฺชํ ชิเน อทํ
       |๓.๒๗| มหารชฺชํ ททิตฺวาน               ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
                   สุตฺตนฺตํ วินยญฺจาปิ             นวงฺค สตฺถุสาสนํ
       |๓.๒๘| สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน           โสภยึ ชินสาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สเทวตา ฯ  ม. ยุ. ...ติตฺเถ ฯ
       |๓.๒๙| ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต         นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
                   อภิญฺญาปารมึ คนฺตฺวา        พฺรหฺมโลกมคญฺฉิหํ ฯ
       |๓.๓๐| นครํ รมฺมวตี นาม                สุนนฺโท นาม ขตฺติโย
                   สุชาตา นาม ชนิกา              โกณฺฑญฺญสฺส มเหสิโน ฯ
       |๓.๓๑| ทสวสฺสสหสฺสานิ                 อคารมชฺเฌ จ โส วสิ
                   รุจิ สุรุจิ สุโภ จ                    ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๓.๓๒| ตีณิ สตสหสฺสานิ                 นาริโย สมลงฺกตา
                   รุจิเทวี นาม สา นารี            ชีวิตเสโน ๑- นาม อตฺรโช ฯ
       |๓.๓๓| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา              รถ ยาเนน นิกฺขมิ
                   อนูน ทสมาสานิ                 ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๓.๓๔| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต        โกณฺฑญฺโญ ทิปทุตฺตโม
                   วตฺตจกฺโก มหาวีโร              เทวานญฺจ ๒- มหาวเน ฯ
       |๓.๓๕| ภทฺโท เจว สุภทฺโท จ            อเหสุํ อคฺคสาวกา
                   อนุรุทฺโธ นามุปฏฺฐาโก         โกณฺฑญฺญสฺส มเหสิโน ฯ
       |๓.๓๖| ติสฺสา จ อุปติสฺสา จ            อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                   สาลกลฺยาณิโก ๓- โพธิ       โกณฺฑญฺญสฺส มเหสิโน ฯ
       |๓.๓๗| โสโณ จ อุปโสโณ จ             อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                   นนฺทา เจว สิริมา จ             อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๓.๓๘| โส อฏฺฐาสีติ หตฺถานิ            อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                   โสภติ อุฬุราชาว                  สุริโย มชฺฌนฺติเก ยถา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิชิตเสโน ฯ  ม. ยุ. เทวานํ นครุตฺตเม ฯ  ยุ. สาลกลฺยาณิกา ฯ
       |๓.๓๙| วสฺสสตสหสฺสานิ                 อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                   ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส          ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๓.๔๐| ขีณาสเวหิ วิมเลหิ                วิจิตฺตา อาสิ เมทนี
                   ยถา คคนํ อุฬุภิ                  เอวํ โส อุปโสภถ ฯ
       |๓.๔๑| เตปิ นาคา อปฺปเมยฺยา        อสงฺโขพฺภา ๑- ทุราสทา
                   วิชฺชุปาตํว ทสฺเสตฺวา           นิพฺพุตา เต มหายสา ฯ
       |๓.๔๒| สา จ อตุลิยา ชินสฺส อิทฺธิ    ญาณปริภาวิโต สมาธิ
                   สพฺพํ สมนฺตรหิตํ                นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๓.๔๓| โกณฺฑญฺโญ สิริธโร ๒- พุทฺโธ  นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต
                   ตตฺเถว เจติโย ๓- ตสฺส        สตฺตโยชนมุสฺสิโตติ ฯ
                                        โกณฺฑญฺญพุทฺธวํโส ทุติโย ฯ
                                           ตติโย มงฺคลพุทฺธวํโส
     [๔]   |๔.๑| โกณฺฑญฺญสฺส อปเรน       มงฺคโล นาม นายโก
                ตมํ โลเก นิหนฺตฺวาน            ธมฺโมกฺกมภิธารยิ ฯ
       |๔.๒| อตุลาสิ ๔- ปภา ตสฺส          ชิเนหญฺเญหิ อุตฺตริ ๕-
                จนฺทสุริยปฺปภํ หนฺตฺวา         ทสสหสฺสี วิโรจติ ฯ
       |๔.๓| โสปิ พุทฺโธ ปกาเสสิ             จตุโร สจฺจวรุตฺตเม
                เต เต สจฺจรสํ ปิตฺวา             วิโนเทนฺติ มหาตมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อสงฺโขภา ฯ  ม. ยุ. ปวโร ฯ  ม. ยุ. จิตฺโต ฯ  ยุ. อตุลาปิ ฯ
@ ม. ยุ. อุตฺตรึ ฯ
       |๔.๔| ปตฺวาน โพธิมตุลํ                ปฐเม ธมฺมเทสเน
                โกฏิสตสหสฺสานํ                 ปฐมาภิสมโย ๑- อหุ ฯ
       |๔.๕| สุรินฺทเทวภวเน                   พุทฺโธ ๒- ธมฺมมเทสยิ
                ตทา โกฏิสตสหสฺสานํ ๓-     ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๔.๖| ยทา สุนนฺโท จกฺกวตฺติ         สมฺพุทฺธมุปสงฺกมิ
                ตทา อาหนิ สมฺพุทฺโธ          ธมฺมเภรึ วรุตฺตมํ ฯ
       |๔.๗| สุนนฺทสฺสานุจรา จ ๔-          ตทาสุํ นวุติโกฏิโย
                สพฺเพ ๕- เต นิรวเสสา         อเหสุํ เอหิภิกฺขุกา ฯ
       |๔.๘| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ            มงฺคลสฺส มเหสิโน
                โกฏิสตสหสฺสานํ                 ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
       |๔.๙| โกฏิสตสหสฺสานํ ๖-            ทุติโย อาสิ สมาคโม
                ตติเย นวุติโกฏีนํ                 ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๔.๑๐| ขีณาสวานํ วิมลานํ           ตทา อาสิ สมาคโม
                   อหํ เตน สมเยน               สุรุจิ นาม พฺราหฺมโณ ฯ
       |๔.๑๑| อชฺฌายิโก มนฺตธโร          ติณฺณํ เวทาน ปารคู
                   ตมหํ อุปสงฺกมึ                สรณํ คนฺตฺวาน สตฺถุโน ฯ
       |๔.๑๒| สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ          คนฺธมาเลน ปูชยึ
                   ปูเชตฺวา คนฺธมาเลน         ควปาเนน ตปฺปยึ ฯ
                   โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ     มงฺคโล ทิปทุตฺตโม
       |๔.๑๓| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป       อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺมาภิสมโย ฯ  ยุ. ยทา พุทฺโธ ปกาสยิ ฯ  ม. ยุ. โกฏิสหสฺสานํ ฯ
@ ม. ยุ. ชนตา ฯ  ม. ยุ. สพฺเพปิ ฯ  ม. ทุติโย โกฏิสตสหสฺสานํ ฯ ยุ. ทุติโย
@โกฏิสหสฺสานํ ตติโย นวุติโกฏีนํ ฯ
       |๔.๑๔| อหุ ๑- กปิลวฺหยา รมฺมา    นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน            กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ๒- ฯ
       |๔.๑๕| อชปาล รุกฺขมูลสฺมึ ๓-       นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๔.๑๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                   ปฏิยตฺต วรมคฺเคน           โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๔.๑๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                   อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๔.๑๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม        อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๔.๑๙| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   โกลิโต อุปติสฺโส จ            อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติ มํ ชินํ ฯ
       |๔.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                   อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๔.๒๑| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                   จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ๔- ฯ
       |๔.๒๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                   อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อหุ ฯเปฯ ตถาคโตติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. สพฺพตฺถ
@ทุกฺกรการิยํ ฯ  ยุ. อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ - ยทิ มุญฺจามิมํ ชินนฺติ อิเม ปาฐา
@นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  โป. เหสฺสนฺตุ หสนฺติ จ ฯ
       |๔.๒๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ               อสมสฺส มเหสิโน
                   อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๔.๒๔| อุกฺกุฏฺฐิ สทฺทา วตฺตนฺติ      อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                   กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๔.๒๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส         วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๔.๒๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                   เหฏฺฐา ติตฺถํ คเหตฺวาน      อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๔.๒๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ ฯ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๔.๒๘| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                   อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๔.๒๙| ตทา ปีตึ นุพฺรูหนฺโต          สมฺโพธิวรปตฺติยา
                   พุทฺเธ ทตฺวาน มํ เคหํ        ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
       |๔.๓๐| สุตฺตนฺตํ วินยญฺจาปิ          นวงฺค สตฺถุสาสนํ
                   สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน       โสภยึ ชินสาสนํ ฯ
       |๔.๓๑| ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต      พฺรหฺมํ ภาเวตฺวา ภาวนํ
                   อภิญฺญาสุ ปารมึ คนฺตฺวา  พฺรหฺมโลกมคญฺฉิหํ ฯ
       |๔.๓๒| นครํ อุตฺตรํ นาม               อุตฺตโร นาม ขตฺติโย
                   อุตฺตรา นาม ชนิกา           มงฺคลสฺส มเหสิโน ฯ
       |๔.๓๓| นว วสฺสสหสฺสานิ             อคารํ อชฺฌาวสิ ๑- โส
                   ยสวา สุจิมา สิริมา           ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๔.๓๔| สมตึสสหสฺสานิ                นาริโย สมลงฺกตา
                   ยสวตี นาม นารี               สีวโล นาม อตฺรโช ฯ
       |๔.๓๕| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          อสฺสยาเนน นิกฺขมิ
                   อนูนอฏฺฐมาสานิ ๒-         ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๔.๓๖| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     มงฺคโล โลกนายโก
                   วตฺตจกฺโก มหาวีโร           จเรสิ ๓- ทิปทุตฺตโม ฯ
       |๔.๓๗| สุเทโว ธมฺมเสโน จ            อเหสุํ อคฺคสาวกา
                   ปาลิโต นามุปฏฺฐาโก        มงฺคลสฺส มเหสิโน ฯ
       |๔.๓๘| สีวลา จ อโสกา จ             อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                   โพธิ ตสฺส ภควโต              นาครุกฺโขติ วุจฺจติ ฯ
       |๔.๓๙| นนฺโท เจว วิสาโข จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                   อนุฬา เจว สุมนา ๔- จ     อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๔.๔๐| อฏฺฐาสีติรตนานิ               อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                   ตโต นิทฺธาวตี รํสิ              อเนกสตสหสฺสิโย ฯ
       |๔.๔๑| นวุติ วสฺสสหสฺสานิ           อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                   ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๔.๔๒| ยถาปิ สาคเร อุมฺมิ            น สกฺกา เต ๕- คเณตุเย
                   ตเถว สาวกา ตสฺส            น สกฺกา เต คเณตุเย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อชฺฌา โส วสิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. อนูนกํ อฏฺฐมาสํ ฯ
@ ม. ยุ. วเน สิริวรุตฺตเม ฯ  ม. ยุ. สุตนา ฯ  ม. ยุ. ตา ฯ
       |๔.๔๓| ยาว อฏฺฐาสิ สมฺพุทฺโธ       มงฺคโล โลกนายโก
                   น ตสฺส สาสเน อตฺถิ          สกิเลสมรณํ ๑- ตทา ฯ
       |๔.๔๔| ธมฺโมกฺกํ ธารยิตฺวาน         สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ
                   ชลิตฺวา ธุมเกตูว               นิพฺพุโต โส มหายโส ฯ
       |๔.๔๕| สงฺขารานํ สภาวตฺตํ           ทสฺสยิตฺวา สเทวเก
                   ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว         สุริโย อตฺถงฺคโต ยถา ฯ
       |๔.๔๖| อุยฺยาเน เวสฺสเร ๒- นาม   พุทฺโธ นิพฺพายิ มงฺคโล
                   ตตฺเถวสฺส ชินถูโป             ตึสโยชนมุคฺคโตติ ฯ
                                         มงฺคลพุทฺธวํโส ตติโย ฯ
                                          จตุตฺโถ สุมนพุทฺธวํโส
     [๕]   |๕.๑| มงฺคลสฺส อปเรน               สุมโน นาม นายโก
                สพฺพธมฺเมหิ อสโม              สพฺพสตฺตานมุตฺตโม ฯ
       |๕.๒| ตทา ๓- อมตเภริโย             อาหนิ เมขเล ปุเร
                ธมฺมสงฺขสมายุตฺตํ                นวงฺคชินสาสนํ ฯ
       |๕.๓| วิชินิตฺวา ๔- กิเลเส โส          ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ
                มาเปสิ นครํ สตฺถา               สทฺธมฺมปุรวรุตฺตมํ ฯ
       |๕.๔| นิรนฺตรํ อกุฏิลํ                     อุชุํ วิปุลวิตฺถตํ
                มาเปสิ โส มหาวีถึ               สติปฏฺฐานวรุตฺตมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สํกิเลสมรณํ ฯ  ม. วสฺสเร ฯ ยุ. เวสฺสโร ฯ  ม. ตทา อมตเภรึ
@โส ฯ ยุ. โสปิ ตทา อมตเภรึ ฯ  ม. นิชฺชินิตฺวา ฯ ยุ. ชินิตฺวาน ฯ
       |๕.๕| ผเล จตฺตาริ สามญฺเญ          จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา
                ฉฬภิญฺญาฏฺฐสมาปตฺตี        ปสาเรสิ ตตฺถ วีถิยํ ฯ
       |๕.๖| เย อปฺปมตฺตา อขิลา            หิริวิริเยหุปาคตา
                เต เต อิเม คุณวเร                อาทิยนฺติ ยถา สุขํ ฯ
       |๕.๗| เอวเมเตน โยเคน                 อุทฺธรนฺโต มหาชนํ
                โพเธสิ ปฐมํ สตฺถา               โกฏิสตสหสฺสิโย ฯ
       |๕.๘| ยมฺหิ กาเล มหาวีโร              โอวทิ ติตฺถิเย คเณ
                โกฏิสตสหสฺสานิ ๑-             ทุติเย ธมฺมเทสเน ฯ
       |๕.๙| ยทา เทวา มนุสฺสา จ            สมคฺคา เอกมานสา
                นิโรธปญฺหํ ปุจฺฉึสุ                สํสยญฺจาปิ มานสํ ฯ
       |๕.๑๐| ตทาปิ ธมฺมเทสเน             นิโรธปริทีปเน
                   นวุติโกฏิสหสฺสานํ             ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๕.๑๑| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ          สุมนสฺส มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ           สนฺติจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๕.๑๒| วสฺสํ วุฏฺฐสฺส ภควโต          อภิสงฺฆุฏฺเฐ ปวารเณ
                   โกฏิสตสหสฺเสหิ               ปวาเรสิ ตถาคโต ฯ
       |๕.๑๓| ตโต ปรํ สนฺนิปาเต             วิมเล กญฺจนปพฺพเต
                   นวุติโกฏิสหสฺสานํ            ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๕.๑๔| ยทา สกฺโก เทวราชา          พุทฺธทสฺสนมุปาคมิ
                   อสีติโกฏิสหสฺสานํ            ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โกฏิสหสฺสาภิสฺมึสุ ฯ
       |๕.๑๕| อหํ เตน สมเยน                นาคราชา มหิทฺธิโก
                   อตุโล นาม นาเมน           อุปฺปนฺนกุสลสญฺจโย ๑- ฯ
       |๕.๑๖| ตทาหํ นาคภวนา              นิกฺขมิตฺวา สญาติภิ
                   นาคานํ ทิพฺพตุริเยหิ          สสงฺฆํ ชินมุปฏฺฐหึ ฯ
       |๕.๑๗| โกฏิสตสหสฺสานิ ๒-          อนฺนปาเนน ตปฺปยึ
                   ปจฺเจกทุสฺสยุคํ ทตฺวา        สรณํ ตมุปาคมึ ฯ
       |๕.๑๘| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ      สุมโน โลกนายโก
                   อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป       อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๕.๑๙| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา         นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๕.๒๐| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๕.๒๑| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ             ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                   ปฏิยตฺตวรมคฺเคน             โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๕.๒๒| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                   อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ            พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๕.๒๓| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๕.๒๔| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   โกลิโต อุปติสฺโส จ            อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก      อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุสฺสนฺนกุสลญฺจโย ฯ ยุ. อุสฺสนฺนกุสลปจฺจโย ฯ  ม. ยุ. โกฏิสตสหสฺสานํ ฯ
       |๕.๒๕| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                   อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๕.๒๖| โพธิ ตสฺส ภควโต              อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                   จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๕.๒๗| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                   อายุ วสฺสสตํ ตสฺส             โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๕.๒๘| อิทํ สุตฺวาน วจนํ               อสมสฺส มเหสิโน
                   อาโมทิตา นรมรู               พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๕.๒๙| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ       อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                   กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๕.๓๐| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส          วิรชฺชิสฺสาม สาสนํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๕.๓๑| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา    ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                   เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน       อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๕.๓๒| เอวเมว มยํ สพฺเพ              ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๕.๓๓| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา            ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                   อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ          ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๕.๓๔| เมขลํ นาม นครํ                 สุทตฺโต นาม ขตฺติโย
                   สิริมา นาม ชนิกา              สุมนสฺส มเหสิโน ฯ
       |๕.๓๕| นววสฺสสหสฺสานิ               อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                   จนฺโท สุจนฺโท วฏํโส [๑]-  ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๕.๓๖| เตสฏฺฐิสตสหสฺสานิ           นาริโย สมลงฺกตา
                   วฏํสกี ๒- นาม นารี          อนุปโม นาม อตฺรโช ฯ
       |๕.๓๗| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา           หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
                   อนูนทสมาสานิ                ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๕.๓๘| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     สุมโน โลกนายโก
                   วตฺตจกฺโก มหาวีโร            เมขเล ปุรวรุตฺตเม ฯ
       |๕.๓๙| สรโณ ภาวิตตฺโต จ            อเหสุํ อคฺคสาวกา
                   อุเทโน นามุปฏฺฐาโก         สุมนสฺส มเหสิโน ฯ
       |๕.๔๐| โสณา จ อุปโสณา จ          อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                   โสปิ พุทฺโธ อสมสโม ๓-    นาคมูเล อพุชฺฌถ ฯ
       |๕.๔๑| วรุโณ เจว สรโณ จ            อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                   จาลา จ อุปจาลา จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๕.๔๒| อุจฺจตฺตเนน ๔- โส พุทฺโธ    นวุติหตฺถมุคฺคโต ๕-
                   กญฺจนคฺฆิกสงฺกาโส          ทสสหสฺสี วิโรจติ ฯ
       |๕.๔๓| นวุติวสฺสสหสฺสานิ             อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                   ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
                   ตารณีเย ตารยิตฺวา            โพธเนยฺเย ๖- อโพธยิ
                   ปรินิพฺพายิ สมฺพุทฺโธ         อุฬุราชาว อตฺถมิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จ ฯ  ม. ยุ. วฏํสิกา ฯ  ม. ยุ. อมิตยโส ฯ  ยุ. อุจฺจตเรน ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. ...สมุคฺคโต ฯ  ม. ยุ. โพธนีเย ฯ
       |๕.๔๔| เต จ ขีณาสวา ภิกฺขู           โส จ พุทฺโธ อสาทิโส ๑-
                   อตุลํ ปภํ ทสฺสยิตฺวา          นิพฺพุตา เต มหายสา ฯ
       |๕.๔๕| ตญฺจ ญาณมตุลิยํ             ตานิ จ อตุลิยานิ ๒- รตนานิ
                   สพฺพํ สมนฺตรหิตํ              นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๕.๔๖| สุมโน ยสธโร พุทฺโธ          องฺคารามมฺหิ นิพฺพุโต
                   ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป         จตุโยชนมุคฺคโต ฯ
                                         สุมนพุทฺธวํโส จตุตฺโถ ฯ
                                         ปญฺจโม เรวตพุทฺธวํโส
     [๖]   |๖.๑| สุมนสฺส อปเรน                เรวโต นาม นายโก
                อนุปโม อสทิโส                  อตุโล อุตฺตโม ชิโน ฯ
       |๖.๒| โสปิ ธมฺมํ ปกาเสสิ              พฺรหฺมุนา อภิยาจิโต
                ขนฺธธาตุววตฺถานํ                อปฺปวตฺตํ ภวาภเว ฯ
       |๖.๓| ตสฺสาภิสมยา ตีณิ               อเหสุํ ธมฺมเทสเน
                คณนาย น วตฺตพฺโพ            ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๖.๔| ยทา อรินฺทมํ ราชํ                วิเนสิ เรวโต มุนิ
                ตทา โกฏิสหสฺสานํ              ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๖.๕| สตฺตาหํ ปฏิสลฺลานา            วุฏฺฐหิตฺวา นราสโภ
                โกฏิสตํ นรมรูนํ                   วิเนสิ อุตฺตเม ผเล ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อสทิโส ฯ  ม. อตุลานิ ฯ
       |๖.๖| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ            เรวตสฺส มเหสิโน
                ขีณาสวานํ วิมลานํ              สุวิมุตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๖.๗| อติกนฺตคณนปถา ๑-           ปฐมา ๒- เย สมาคตา
                โกฏิสตสหสฺสานํ                 ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๖.๘| โย ๓- โส ปญฺญาย อสโม     ตสฺส จกฺกานุวตฺตโก
                โส ตทา พฺยาธิโก ๔- อาสิ     ปตฺโต ชีวิตสํสยํ ฯ
       |๖.๙| ตสฺส คิลานปุจฺฉาย              เย ตทา อุปคตา มุนึ ๕-
                โกฏิสตสหสฺสานํ ๖-             ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๖.๑๐| อหํ เตน สมเยน                อติเทโว นาม พฺราหฺมโณ
                  อุปคนฺตฺวา เรวตํ พุทฺธํ        สรณํ ตสฺส คญฺฉหํ ฯ
       |๖.๑๑| ตสฺส สีลํ สมาธิญฺจ            ปญฺญาคุณมนุตฺตรํ ๗-
                  โถมยิตฺวา ยถาถามํ ๘-       อุตฺตริยํ อทาสหํ ฯ
       |๖.๑๒| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ      เรวโต โลกนายโก
                  อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป        อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๖.๑๓| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา         นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                  ปธานํ ปทหิตฺวาน              กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๖.๑๔| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                  ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห        เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๖.๑๕| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ             ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                  ปฏิยตฺตวรมคฺเคน              โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อติกฺกนฺตา คณนปถํ ฯ ยุ. อติกฺกนฺตา คณนปถา ฯ  ม. ปฐมํ ฯ
@ ม. โยปิ ฯ  ม. ยุ. พฺยาธิโต ฯ  ม. ยุ. มุนี ฯ  ม. ยุ. โกฏิสหสฺสา
@อรหนฺโต ฯ  ม. ...มนุตฺตมํ ฯ ยุ. ...วรุตฺตมํ ฯ  ยุ. ยถาโถมํ ฯ
       |๖.๑๖| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                  อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ             พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๖.๑๗| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                  ปิตา สุทฺโธทโน นาม          อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๖.๑๘| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                  โกลิโต อุปติสฺโส จ             อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                  อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก      อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๖.๑๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                  อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๖.๒๐| โพธิ ตสฺส ภควโต              อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                  จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๖.๒๑| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                  อายุ วสฺสสตํ ตสฺส              โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๖.๒๒| อิทํ สุตฺวาน วจนํ               อสมสฺส มเหสิโน
                  อาโมทิตา นรมรู                พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๖.๒๓| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ       อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                  กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๖.๒๔| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส          วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                  อนาคตมฺหิ อทฺธาเน           เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๖.๒๕| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                  เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน        อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๖.๒๖| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                  อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๖.๒๗| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                  อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ           ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๖.๒๘| ตทาปิ ตํ พุทฺธธมฺมํ           สริตฺวา อนุพฺรูหยึ
                  อาหริสฺสามิ ตํ ธมฺมํ           ยํ มยฺหํ อภิปตฺถิตํ ฯ
       |๖.๒๙| นครํ สุธญฺญกํ ๑- นาม      วิปุโล นาม ขตฺติโย
                  วิปุลา นาม ชนิกา              เรวตสฺส มเหสิโน ฯ
       |๖.๓๐| ฉพฺพสฺสสหสฺสานิ ๒-         อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                  สุทสฺสโน จ ๓- รตนคฺฆิ      อาเวโฬ จ วิภูสิโต
                  ปุญฺญกมฺมาภินิพฺพตฺตา     ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๖.๓๑| เตตฺตึสสตสหสฺสานิ ๔-      นาริโย สมลงฺกตา
                  สุทสฺสนา นาม นารี ๕-       วรุโณ นาม อตฺรโช ฯ
       |๖.๓๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา           รถยาเนน นิกฺขมิ
                  อนูนสตฺตมาสานิ               ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๖.๓๓| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     เรวโต โลกนายโก
                  วตฺตจกฺโก มหาวีโร             วรุณาราเม วสี ๖- ชิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สุธญฺญวตี ฯ  ม. ฉ จ วสฺสสหสฺสานิ ฯ ยุ. ฉพฺพสฺสสตสหสฺสานิ ฯ
@ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ  ม. เตตฺตึส จ สหสฺสานิ ฯ ยุ. เตตฺตึสสหสฺสานิ ฯ
@ ยุ. เทวี ฯ  ม. สิริฆเร ฯ ยุ. สิริฆเณ ฯ
       |๖.๓๔| วรุโณ พฺรหฺมเทโว จ           อเหสุํ อคฺคสาวกา
                   สมฺภโว นามุปฏฺฐาโก        เรวตสฺส มเหสิโน ฯ
       |๖.๓๕| ภทฺทา เจว สุภทฺทา จ        อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                   โสปิ พุทฺโธ อสมสโม         นาคมูเล อพุชฺฌถ ฯ
       |๖.๓๖| วรุโณ ๑- จ สรโภ จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                   ปาลา ๒- จ อุปปาลา จ     อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๖.๓๗| อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ        อสีติหตฺถมุคฺคโต
                   โอภาเสสิ ๓- ทิสา สพฺพา  อินฺทเกตุว อุคฺคโต ฯ
       |๖.๓๘| ตสฺส สรีเร นิพฺพตฺตา          ปภามาลา อนุตฺตรา
                   ทิวา วา ยทิวา รตฺตึ           สมนฺตา ผรติ ๔- โยชนํ ฯ
       |๖.๓๙| สฏฺฐิวสฺสสหสฺสานิ             อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                   ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๖.๔๐| ทสฺสยิตฺวา พุทฺธพลํ           อมตํ โลเก ปกาสยิ ๕-
                   นิพฺพาสิ อนุปาทาโน         ยถคฺคุปาทานสงฺขยา ฯ
       |๖.๔๑| โส จ กาโย รตนนิโภ          โส จ ธมฺโม อสาทิโส
                   สพฺพํ สมนฺตรหิตํ               นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๖.๔๒| เรวโต ยสธโร พุทฺโธ           นิพฺพุโต โส มหาปุญฺโญ ๖-
                   ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ             เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                         เรวตพุทฺธวํโส ปญฺจโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปทุโม กุญฺชโร เจว ฯ  ม. ยุ. สิริมา เจว ยสวตี ฯ  ม. ยุ.
@โอภาเสติ ฯ  ยุ. ผริ ฯ  ม. ยุ. ปกาสยํ ฯ  ม. มหาปุเร ฯ ยุ. มหามุนิ ฯ
                                          ฉฏฺโฐ โสภิตพุทฺธวํโส
     [๗]   |๗.๑| เรวตสฺส อปเรน                โสภิโต นาม นายโก
                สมาหิโต สนฺตจิตฺโต             อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล ฯ
       |๗.๒| โส ชิโน สกเคหมฺหิ               มานสํ วินิวตฺตยิ
                ปตฺวาน เกวลํ โพธึ               ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
       |๗.๓| ยาว อุทฺธํ ๑- อวีจิโต            ภวคฺคา จาปิ เหฏฺฐโต ๒-
                เอตฺถนฺตเร เอกปริสา            อโหสิ ธมฺมเทสเน ฯ
       |๗.๔| ตาย ปริสาย สมฺพุทฺโธ         ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
                คณนาย น วตฺตพฺโพ            ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๗.๕| ตโต ปรํปิ เทเสนฺเต               นรมรูนํ ๓- สมาคเม
                นวุติโกฏิสหสฺสานํ               ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๗.๖| ปุนาปรํ ราชปุตฺโต                ชยเสโน นาม ขตฺติโย
                อารามํ โรปยิตฺวาน              พุทฺเธ นิยฺยาทยี ตทา ฯ
       |๗.๗| ตสฺส ยาคํ ๔- ปกิตฺเตนฺโต     ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา
                ตทา โกฏิสหสฺสานํ               ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๗.๘| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ            โสภิตสฺส มเหสิโน
                ขีณาสวานํ วิมลานํ              สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๗.๙| อุคฺคโต นาม โส ราชา          ทานํ เทติ นรุตฺตเม
                ตมฺหิ ทาเน สมาคญฺฉุํ          อรหนฺตา สตโกฏิโย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เหฏฺฐา ฯ  ม. อุทฺธโต ฯ  ม. มรูนํ จ ... ฯ  ยุ. โยคํ ฯ
       |๗.๑๐| ปุนาปรํ ปูคคโณ ๑-          ทานํ เทติ นรุตฺตเม
                   ตทา นวุติโกฏีนํ               ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๗.๑๑| เทวโลเก วสิตฺวาน             ยทา โอโรหตี ชิโน
                   ตทา อสีติโกฏีนํ               ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๗.๑๒| อหนฺเตน สมเยน              สุชาโต นาม พฺราหฺมโณ
                   ตทา สสาวกํ พุทฺธํ            อนฺนปาเนน ตปฺปยึ ฯ
       |๗.๑๓| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ      โสภิโต โลกนายโก
                   อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป       อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๗.๑๔| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา         นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๗.๑๕| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห        เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๗.๑๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ             ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                   ปฏิยตฺตวรมคฺเคน             โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๗.๑๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                   อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ            พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๗.๑๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๗.๑๙| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   โกลิโต อุปติสฺโส จ            อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก      อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปูรคโณ ฯ
       |๗.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                   อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๗.๒๑| โพธิ ตสฺส ภควโต              อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                   จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๗.๒๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                   อายุ วสฺสสตํ ตสฺส             โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๗.๒๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                อสมสฺส มเหสิโน
                   อาโมทิตา นรมรู               พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๗.๒๔| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ       อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                   กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๗.๒๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส          วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๗.๒๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                   เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน       อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๗.๒๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๗.๒๘| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา            ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
                   ตเมวตฺถมนุปตฺติยา           อุคฺคํ ธิติมกาสหํ ฯ
       |๗.๒๙| สุธมฺมํ นาม นครํ               สุธมฺโม นาม ขตฺติโย
                   สุธมฺมา นาม ชนิกา          โสภิตสฺส มเหสิโน ฯ
        |๗.๓๐| นววสฺสสหสฺสานิ              อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                   กุมุโท นฬินี ๑- ปทุโม       ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
        |๗.๓๑| ติจตฺตาริ ๒- สหสฺสานิ       นาริโย สมลงฺกตา
                   มกิลา ๓- นาม สา นารี     สีโห นามาสิ อตฺรโช ฯ
        |๗.๓๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          ปาสาเทนาภินิกฺขมิ
                   สตฺตาหํ ปธานจารํ            จริตฺวา ปุริสุตฺตโม ฯ
        |๗.๓๓| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     โสภิโต โลกนายโก
                   วตฺตจกฺโก มหาวีโร            สุธมฺมุยฺยานมุตฺตเม ฯ
        |๗.๓๔| อสโม จ สุเนตฺโต จ           อเหสุํ อคฺคสาวกา
                   อโนโม นามุปฏฺฐาโก        โสภิตสฺส มเหสิโน ฯ
        |๗.๓๕| นกุลา จ สุชาตา จ            อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                   พุชฺฌมาโน จ โส พุทฺโธ     นาคมูเล อพุชฺฌถ ฯ
        |๗.๓๖| รมฺโม เจว สุเนตฺโต ๔- จ    อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                   นกุลา เจว จิตฺตา จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
        |๗.๓๗| อฏฺฐปญฺญาสรตนํ            อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                   โอภาเสติ ทิสา สพฺพา       สตรํสีว อุคฺคโต ฯ
        |๗.๓๘| ยถา สุผุลฺลํ ปวนํ              นานาคนฺเธหิ ธูปิตํ
                   ตเถว ตสฺส ปาวจนํ            สีลคนฺเธหิ ธูปิตํ ฯ
        |๗.๓๙| ยถาปิ สาคโร นาม           ทสฺสเนน อตปฺปิโย
                   ตเถว ตสฺส ปาวจนํ            สวเนน อตปฺปิยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. นาฬิโน ฯ ยุ. นฬิโร ฯ  ม. ฉตฺตึส ... ฯ ยุ. อสตฺตติ ... ฯ
@ ม. มนิลา ฯ ยุ. สมงฺคีลา ฯ  ม. ยุ. สทตฺโต ฯ
        |๗.๔๐| นวุติวสฺสสหสฺสานิ           อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                   ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
        |๗.๔๑| โอวาทํ อนุสิฏฺฐิญฺจ          ทตฺวาน เสสเก ชเน
                   หุตาสโนว ตาเปตฺวา          นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
        |๗.๔๒| โส จ พุทฺโธ อสมสโม        เต ๑- จ สาวกา พลปฺปตฺตา
                   สพฺพํ สมนฺตรหิตํ              นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
        |๗.๔๓| โสภิโต วรสมฺพุทฺโธ          สีหารามมฺหิ นิพฺพุโต
                   ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ             เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                          โสภิตพุทฺธวํโส ฉฏฺโฐ ฯ
                                     สตฺตโม อโนมทสฺสิพุทฺธวํโส
     [๘]   |๘.๑| โสภิตสฺส อปเรน               สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                อโนมทสฺสี อมิตยโส            เตชสี ทุรติกฺกโม ฯ
        |๘.๒| โส เฉตฺวา พนฺธนํ สพฺพํ        วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว
                อนิวตฺติคมนํ มคฺคํ               เทเสสิ เทวมานุเส ฯ
        |๘.๓| สาคโรว อสงฺโขพฺโภ            ปพฺพโตว ทุราสโท
                อากาโสว อนนฺโต โส            สาลราชาว ผุลฺลิโต ฯ
        |๘.๔| ทสฺสเนนปิ ตํ พุทฺธํ              โตสิตา โหนฺติ ปาณิโน
                พฺยาหรนฺตํ คิรํ สุตฺวา            อมตํ ปาปุณนฺติ เต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เตปิ ฯ ยุ. เตปิ จ ฯ
        |๘.๕| ธมฺมาภิสมโย ตสฺส             อิทฺโธ ผีโต ตทา อหุ
                โกฏิสตานิ อภิสมึสุ              ปฐเม ธมฺมเทสเน ฯ
        |๘.๖| ตโต ปรํ อภิสมเย                วสฺสนฺเต ธมฺมวุฏฺฐิโย
                อสีติโกฏี อภิสมึสุ                ทุติเย ธมฺมเทสเน ฯ
        |๘.๗| ตโต ปรํ ๑- หิ วสฺสนฺเต        ตปฺปยนฺเตว ปาณินํ
                อฏฺฐสตฺตติโกฏีนํ                 ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
        |๘.๘| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ           ตสฺสาปิ จ มเหสิโน
                อภิญฺญาพลปฺปตฺตานํ          ปุปฺผิตานํ วิมุตฺติยา ฯ
        |๘.๙| อฏฺฐสตสหสฺสานํ                สนฺนิปาตา ๒- ตทา อหุ
                ปหีนมทโมหานํ                  สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
        |๘.๑๐| สตฺตสตสหสฺสานํ             ทุติโย อาสิ สมาคโม
                  อนงฺคณานํ วิรชานํ             อุปสนฺตาน ตาทินํ ฯ
        |๘.๑๑| ฉนฺนํ สตสหสฺสานํ            ตติโย อาสิ สมาคโม
                  อภิญฺญาพลปฺปตฺตานํ        นิพฺพุตานํ ตปสฺสินํ ฯ
        |๘.๑๒| อหนฺเตน สมเยน              ยกฺโข อาสึ มหิทฺธิโก
                  เนกานํ ยกฺขโกฏีนํ             วสวตฺติมฺหิ อิสฺสโร ฯ
        |๘.๑๓| ตทาปิ ตํ พุทฺธวรํ              อุปคนฺตฺวา มเหสินํ
                  อนฺน ปาเนน ตปฺเปสึ          สสงฺฆํ โลกนายกํ ฯ
        |๘.๑๔| โสปิ มํ ตทา พฺยากาสิ       วิสุทฺธนยโน มุนิ
                  อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป        อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ... ปิ ฯ  โป. ม. สนฺนิปาโต ฯ
        |๘.๑๕| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา        นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
        |๘.๑๖| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห        เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
        |๘.๑๗| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                   ปฏิยตฺต วรมคฺเคน            โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
        |๘.๑๘| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                   อสฺสตฺถ รุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
        |๘.๑๙| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
        |๘.๒๐| อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   โกลิโต อุปติสฺโส จ            อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
        |๘.๒๑| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                  อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
        |๘.๒๒| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                   จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
        |๘.๒๓| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                   อายุ วสฺส สตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
        |๘.๒๔| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                   อาโมทิตา นรมรู               พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
        |๘.๒๕| อุกฺกุฏฺฐิ สทฺทา วตฺตนฺติ     อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                   กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
        |๘.๒๖| ยทิ มสฺส โลกนาถสฺส        วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๘.๒๗| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                   เหฏฺฐา ติตฺถํ ๑- คเหตฺวาน  อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
        |๘.๒๘| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                   อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๘.๒๙| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
                   อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ          ทส ปารมิปูริยา ฯ
        |๘.๓๐| นครํ จนฺทวตี นาม            ยสวา นาม ขตฺติโย
                   มาตา ยโสธรา นาม          อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน ฯ
        |๘.๓๑| ทสวสฺสสหสฺสานิ              อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                   สิริ อุปสิริ วฑฺโฒ               ตโย ปาสาท มุตฺตมา ฯ
        |๘.๓๒| เตวีสติ สหสฺสานิ              นาริโย สมลงฺกตา
                   สิริมา นาม สา นารี           อุปสาโล นาม อตฺรโช ฯ
        |๘.๓๓| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          สิวิกายาภินิกฺขมิ
                   อนูน ทสมาสานิ               ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ... ติตฺเถ ฯ
        |๘.๓๔| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต    อโนมทสฺสี มหามุนิ
                   วตฺตจกฺโก มหาวีโร           สุทสฺสนุยฺยานมุตฺตเม ฯ
        |๘.๓๕| นิสโภ จ อโนโม จ            อเหสุํ อคฺคสาวกา
                   วรุโณ นามุปฏฺฐาโก          อโนมทสฺสิสฺส สตฺถุโน ฯ
        |๘.๓๖| สุนฺทรา ๑- จ สุมนา จ      อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                   โพธิ ตสฺส ภควโต             อชฺชุโนติ ปวุจฺจติ ฯ
        |๘.๓๗| นนฺทิวฑฺโฒ สิริวฑฺโฒ      อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                   อุปฺปลา จ ๒- ปทุมา จ      อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
        |๘.๓๘| อฏฺฐปณฺณาสรตนํ            อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                   ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส          สตรํสีว อุคฺคโต ฯ
        |๘.๓๙| วสฺส สตสหสฺสานิ             อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                   ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
        |๘.๔๐| สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ               อรหนฺเตหิ ตาทิหิ
                   วีตราเคหิ วิมเลหิ               โสภติ ๓- ชินสาสนํ ฯ
        |๘.๔๑| โส จ สตฺถา อมิตยโส         ยุคานิ ตานิ อตุลิยานิ
                   สพฺพํ สมนฺตรหิตํ               นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
        |๘.๔๒| อโนมทสฺสี ชิโน สตฺถา       ธมฺมารามมฺหิ นิพฺพุโต
                   ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป          อุพฺเพโธ ปน วีสตีติ ฯ
                                     อโนมทสฺสิพุทฺธวํโส สตฺตโม ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. สุนฺทรา จ สุนามา จ ฯ ม. ยุ. สุนฺทรี จ ฯ  ม. ยุ. เจว ฯ
@ ม. ยุ. โสภิตฺถ ฯ
                                        อฏฺฐโม ปทุมพุทฺธวํโส
     [๙]   |๙.๑| อโนมทสฺสิสฺส อปเรน        สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                 ปทุโม นาม นาเมน             อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล ฯ
        |๙.๒| ตสฺสาปิ อสมํ สีลํ                สมาธิปิ อนนฺตโก ๑-
                 อสงฺเขยฺยํ ญาณวรํ              วิมุตฺติปิ อนูปมา ฯ
        |๙.๓| ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส            ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน
                 อภิสมยา ตโย อาสุํ             มหาตม ปวาหนา ฯ
        |๙.๔| ปฐมาภิสมเย พุทฺโธ            โกฏิสตมโพธยิ
                 ทุติยาภิสมเย ธีโร               นวุติโกฏิมโพธยิ ฯ
        |๙.๕| ยทา จ ปทุโม พุทฺโธ            โอวทิ สกมตฺรชํ
                 ตทา อสีติโกฏีนํ                  ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
        |๙.๖| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ           ปทุมสฺส มเหสิโน
                 โกฏิ สตสหสฺสานํ               ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
        |๙.๗| กฐินตฺถารสมเย                  อุปฺปนฺเน กฐินจีวเร
                 ธมฺมเสนาปติตฺถาย ๒-        ภิกฺขู สิพฺพึสุ จีวรํ ฯ
        |๙.๘| ตทา เต วิมลา ภิกฺขู             ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา
                 ตีณิ สตสหสฺสานิ                สมึสุ อปราชิตา ฯ
        |๙.๙| ปุนาปรํ โส นรวุสโภ ๓-       ปวเน วาสํ อุปาคมิ
                 ตทา สมาคโม อาสิ             ทฺวินฺนํ สตสหสฺสานํ ฯ
        |๙.๑๐| อหนฺเตน สมเยน              สีโห อาสึ มิคาภิภู
@เชิงอรรถ:  ยุ. อนนฺตกา ฯ  ยุ. ... ปตตฺถาย ฯ  ม. ยุ. นราสโภ ฯ
                   วิเวกมนุพฺรูหนฺตํ               ปวเน อทฺทสํ ชินํ ฯ
        |๙.๑๑| วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท        กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ
                   ติกฺขตฺตุํ อภินาทิตฺวา ๑-    สตฺตาหํ ชินมุปฏฺฐหึ ฯ
        |๙.๑๒| สตฺตาหํ วรสมาปตฺติยา     วุฏฺฐหิตฺวา ตถาคโต
                   มนสา จินฺตยิตฺวาน            โกฏิภิกฺขู สมานยิ ฯ
        |๙.๑๓| ตทาปิ โส มหาวีโร            เตสํ มชฺเฌ วิยากริ
                   อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป       อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
        |๙.๑๔| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา        นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
        |๙.๑๕| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                   ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
        |๙.๑๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                   ปฏิยตฺต วรมคฺเคน            โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
        |๙.๑๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา         โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                   อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ            พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
        |๙.๑๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                   ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
        |๙.๑๙| อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   โกลิโต อุปติสฺโส จ            อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                   อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อภินนฺทิตฺวา ฯ
        |๙.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                    อนาสวา วีตราคา            สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
        |๙.๒๑| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                    จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
        |๙.๒๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                    อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
        |๙.๒๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                    อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
        |๙.๒๔| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ      อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                    กตญฺชลี นมสฺสนฺติ          ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
        |๙.๒๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส         วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                    อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๙.๒๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                    เหฏฺฐา ติตฺถํ คเหตฺวาน     อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
        |๙.๒๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ            ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                    อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๙.๒๘| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                    อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
        |๙.๒๙| จมฺปกํ นาม นครํ              อสโม นาม ขตฺติโย
                    อสมา นาม ชนิกา           ปทุมสฺส มเหสิโน ฯ
        |๙.๓๐| ทสวสฺสสหสฺสานิ              อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                   นนฺโท วสุ ยสตฺตโร ๑-       ตโย ปาสาท มุตฺตมา ฯ
        |๙.๓๑| เตตฺตึส [๒]- สหสฺสานิ      นาริโย สมลงฺกตา
                    อุตฺตรา นาม สา นารี       รมฺโม นามาสิ อตฺรโช ฯ
        |๙.๓๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          รถ ยาเนน นิกฺขมิ
                    อนูน ๓- อฏฺฐมาสานิ       ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
        |๙.๓๓| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     ปทุโม โลกนายโก
                    วตฺตจกฺโก มหาวีโร           ธนญฺชุยฺยานมุตฺตเม ฯ
        |๙.๓๔| สาโล จ อุปสาโล จ           อเหสุํ อคฺคสาวกา
                    วรุโณ นามุปฏฺฐาโก         ปทุมสฺส มเหสิโน ฯ
        |๙.๓๕| ราธา เจว สุราธา จ           อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                    โพธิ ตสฺส ภควโต             มหาโสโณติ วุจฺจติ ฯ
        |๙.๓๖| สภิโย ๔- เจว อสโม จ      อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                    รุจิ จ นนฺทิมารา จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
        |๙.๓๗| อฏฺฐปณฺณาสรตนํ            อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                    ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส         อสมา สพฺพโต ๕- ทิสา ฯ
        |๙.๓๘| จนฺทปฺปภา สุริยปฺปภา      รตนคฺฆิมณิปฺปภา
                    สพฺพาปิ ตา หตา โหนฺติ    ปตฺวา ชินปฺปภุตฺตมํ ฯ
        |๙.๓๙| วสฺสสตสหสฺสานิ              อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                    ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส       ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ยสุตฺตโร ฯ ม. นนฺทาวสุ ยสุตฺตรา ฯ ยุ. นนฺทา จ สุยสา อุตฺตรา ฯ
@ ม. จ ฯ ยุ. ... สต ... ฯ  ยุ. อนูนกํ อฑฺฒมาสํ ฯ  ม. ยุ. ภิโย ฯ
@ ม. ยุ. สพฺพโส ฯ
        |๙.๔๐| ปริปกฺกมานเส สตฺเต         โพธยิตฺวา อเสสโต
                    เสสญฺเญ ๑- อนุสาเสตฺวา  นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
        |๙.๔๑| อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ              วุฑฺฒ ๒- ปตฺตํว ปาทโป
                    ชหิตฺวา สพฺพสงฺขาเร         นิพฺพุโต โส ยถา สิขีติ ฯ
        |๙.๔๒| ปทุโม ชินวโร สตฺถา          ธมฺมารามมฺหิ นิพฺพุโต
                    ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ             เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                           ปทุมพุทฺธวํโส อฏฺฐโม ฯ
                                          นวโม นารทพุทฺธวํโส
     [๑๐]   |๑๐.๑| ปทุมสฺส อปเรน           สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                    นารโท นาม นาเมน         อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล ฯ
        |๑๐.๒| โส พุทฺโธ จกฺกวตฺติสฺส      เชฏฺโฐ ทยิตโอรโส
                    อามุตฺตมณฺยาภรโณ ๓-   อุยฺยานํ อุปสงฺกมิ ฯ
        |๑๐.๓| ตตฺถาสิ รุกฺโข ๔- วิปุโล     อภิรูโป พฺรหา ๕- สุจิ
                   ตมชฺฌปตฺวา นิสีทิ            มหาโสณสฺส เหฏฺฐโต ฯ
        |๑๐.๔| ตตฺถ ญาณวรุปฺปชฺชิ          อนนฺตํ วชิรูปมํ
                   เตน วิจินิ สงฺขาเร              อุกฺกุชฺชมวกุชฺชตํ ๖- ฯ
        |๑๐.๕| ตตฺถ สพฺพกิเลสานิ           อเสสมภิวาหยิ
                   ปาปุณิ เกวลํ โพธึ             พุทฺธญาเณ ๗- จ จุทฺทส ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เสสเก อนุสาสิตฺวา ฯ  ม. วทฺธปตฺตํว ฯ ยุ. วุฑฺฒํ ปตฺตํว ฯ
@ ม. อามุกฺกมาลาภรโณ ฯ ยุ. อามุตฺตมลยาภรโณ ฯ  ม. ยุ. ยสวิปุโล ฯ
@ ยุ. พฺรหฺมา ฯ  ม. ยุ. ... กุชฺชกํ ฯ  ยุ. พุทฺธญาณญฺจ ฯ
        |๑๐.๖| ปาปุณิตฺวาน สมฺโพธึ        ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
                   โกฏิสตสหสฺสานํ              ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
        |๑๐.๗| มหาโทณํ นาคราชํ           วินยนฺโต มหามุนิ
                   ปาฏิเหรํ ตทากาสิ            ทสฺสยนฺโต สเทวเก ฯ
        |๑๐.๘| ตทา เทวมนุสฺสานํ            ตมฺหิ ธมฺมปฺปกาสเน
                   นวุติโกฏิสหสฺสานิ ๑-       ตรึสุ สพฺพสํสยํ ฯ
        |๑๐.๙| ยมฺหิ กาเล มหาวีโร          โอวทิ สกมตฺรชํ
                   อสีติโกฏิสหสฺสานํ            ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
        |๑๐.๑๐| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ      นารทสฺส มเหสิโน
                     โกฏิสตสหสฺสานํ            ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
        |๑๐.๑๑| ยทา พุทฺโธ พุทฺธคุณํ      สนิทานํ ปกาสยิ
                      นวุติโกฏิสหสฺสานิ         สมึสุ วิมลา ตทา ฯ
        |๑๐.๑๒| ยทา เวโรจโน นาโค       ทานํ ททาติ สตฺถุโน
                      ตทา สมึสุ ชินปุตฺตา       อสีติสตสหสฺสิโน ๒- ฯ
        |๑๐.๑๓| อหนฺเตน สมเยน           ชฏิโล อุคฺคตาปโน
                      อนฺตลิกฺขจโร อาสึ          ปญฺจาภิญฺญาสุ ปารคู ฯ
        |๑๐.๑๔| ตทาปาหํ อสมสมํ          สสงฺฆํ สปริชนํ
                      อนฺนปาเนน ตปฺเปตฺวา   จนฺทเนนาภิปูชยึ ฯ
        |๑๐.๑๕| โสปิ มํ ตทา พฺยากาสิ    นารโท โลกนายโก
@เชิงอรรถ:  ยุ. ... สหสฺสานํ ฯ  ม. ยุ. ... สิโย ฯ
                      อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป     พุทฺโธ ๑- โลเก ภวิสฺสติ ฯ
        |๑๐.๑๖| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา     นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                      ปธานํ ปทหิตฺวาน          กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
        |๑๐.๑๗| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ          นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                      ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห     เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
        |๑๐.๑๘| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ         ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                      ปฏิยตฺต วรมคฺเคน         โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
        |๑๐.๑๙| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา       โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                      อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ         พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
        |๑๐.๒๐| อิมสฺส ชนิกา มาตา        มายา นาม ภวิสฺสติ
                      ปิตา สุทฺโธทโน นาม      อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
        |๑๐.๒๑| อนาสวา วีตราคา          สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                      โกลิโต อุปติสฺโส จ         อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                      อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก   อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
        |๑๐.๒๒| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ    อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                      อนาสวา วีตราคา          สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
        |๑๐.๒๓| โพธิ ตสฺส ภควโต          อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                      จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก      อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
        |๑๐.๒๔| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา     อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                       อายุ วสฺสสตํ ตสฺส         โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
        |๑๐.๒๕| อิทํ สุตฺวาน วจนํ           อสฺสมสฺส มเหสิโน
                      อาโมทิตา นรมรู           พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
        |๑๐.๒๖| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ   อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                      กตญฺชลี นมสฺสนฺติ        ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
        |๑๐.๒๗| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส      วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                      อนาคตมฺหิ อทฺธาเน       เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๑๐.๒๘| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา  ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                      เหฏฺฐา ติตฺถํ คเหตฺวาน   อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
        |๑๐.๒๙| เอวเมว มยํ สพฺเพ          ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน        เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๑๐.๓๐| ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา        ภิยฺโย หาเสตฺวาน มานสํ
                      อธิฏฺฐหึ วตฺตํ อุคฺคํ         ทสปารมิปูริยา ฯ
        |๑๐.๓๑| นครํ ธญฺญวตี นาม        สุเทโว นาม ขตฺติโย
                      อโนมา นาม ชนิกา        นารทสฺส มเหสิโน ฯ
        |๑๐.๓๒| นววสฺสสหสฺสานิ           อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                      ชิโต วิชิตาภิราโม           ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
        |๑๐.๓๓| ติจตฺตาริ สหสฺสานิ         นาริโย สมลงฺกตา
                      วิชิตเสนา นาม สา นารี   นนฺทุตฺตโร นาม อตฺรโช ฯ
        |๑๐.๓๔| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา        ปทสา คมเนน นิกฺขมิ
                      สตฺตาหํ ปธานจารํ         อจริ ปุริสุตฺตโม ๑-@เชิงอรรถ:  ยุ. โลกนายโก ฯ
        |๑๐.๓๕| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต  นารโท โลกนายโก
                      วตฺตจกฺโก มหาวีโร         ธนญฺชุยฺยานมุตฺตเม ฯ
        |๑๐.๓๖| ภทฺทสาโล ชิตมิตฺโต       อเหสุํ อคฺคสาวกา
                      วาเสฏฺโฐ นามุปฏฺฐาโก   นารทสฺส มเหสิโน ฯ
        |๑๐.๓๗| อุตฺตรา ผคฺคุนี เจว         อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                      โพธิ ตสฺส ภควโต           มหาโสโณติ วุจฺจติ ฯ
        |๑๐.๓๘| อุคฺครินฺโท วสโภ จ         อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                      อินฺทวรี ๑- จ คณฺฑี จ     อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
        |๑๐.๓๙| อฏฺฐาสีติรตนานิ            อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                      กญฺจนคฺฆิกสงฺกาโส       ทสสหสฺสี วิโรจติ ๒- ฯ
        |๑๐.๔๐| ตสฺส พฺยามปฺปภากาโย ๓- นิทฺธาวติ ทิโสทิสํ
                      นิรนฺตรํ ทิวา รตฺตึ           โยชนํ ผรเต สทา ๔- ฯ
        |๑๐.๔๑| น เกจิ เตน สมเยน         สมนฺตา โยชเน ชนา
                      อุกฺกา ปทีเป อุชฺชเลนฺติ   พุทฺธรํสีหิ โอตฺถตา ฯ
        |๑๐.๔๒| นวุติวสฺสสหสฺสานิ         อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                      ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
        |๑๐.๔๓| ยถา อุฬุภิ คคนํ             วิจิตฺตํ อุปโสภติ
                      ตเถว สาสนํ ตสฺส           อรหนฺเตหิ โสภติ ฯ
        |๑๐.๔๔| สํสารโสตํ ตารณาย        เสสเก ปฏิปนฺนเก
@เชิงอรรถ:  ม. อินฺทาวรี จ วณฺฑี จ ฯ ยุ. อินฺทาวรี จ จณฺฑี จ ฯ  ยุ. วิโรจถ ฯ
@ ม. ยุ. ... กายา ฯ  ยุ. ทิสา ฯ
                     ธมฺมเสตุํ ทฬฺหํ กตฺวา      นิพฺพุโต โส นราสโภ ฯ
        |๑๐.๔๕| โสปิ พุทฺโธ อสมสโม      เตปิ ขีณาสวา อตุลเตชา
                      สพฺพํ สมนฺตรหิตํ            นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
        |๑๐.๔๖| นารโท ชินวุสโภ             นิพฺพุโต สุทสฺสเน ปุเร
                      ตเถว ถูปวโร ๑-             จตุโยชนมุคฺคโตติ ฯ
                                          นารทพุทฺธวํโส นวโม ฯ
                                         ทสโม ปทุมุตฺตรพุทฺธวํโส
     [๑๑]   |๑๑.๑| นารทสฺส อปเรน          สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                   ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน         อกฺโขพฺโภ สาครูปโม ฯ
        |๑๑.๒| มณฺฑกปฺโป จ ๒- โส อาสิ  ยมฺหิ พุทฺโธ อชายถ
                   อุสฺสนฺนกุสลา ชนตา         ตมฺหิ กปฺเป อชายถ ฯ
        |๑๑.๓| ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต         ปฐเม ธมฺมเทสเน
                   โกฏิสตสหสฺสานํ               ธมฺมาภิสมโย อหุ ฯ
        |๑๑.๔| ตโต ปรํปิ วสฺสนฺเต            ตปฺปยนฺเต จ ปาณิเน
                   สตฺตตฺตึสสหสฺสานํ            ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
        |๑๑.๕| ยมฺหิ กาเล มหาวีโร           อานนฺทํ อุปสงฺกมิ
                   ปิตุ สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา        อาหนิ อมตทุนฺทุภึ ฯ
        |๑๑.๖| อาหเต อมตเภริมฺหิ           วสฺสนฺเต ธมฺมวุฏฺฐิโย
                   ปญฺญาสสตสหสฺสานํ        ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ชินถูปวโร ฯ  ยุ. ว ฯ
        |๑๑.๗| โอวาทโก วิญฺญาปโก        ตารโก สพฺพปาณินํ
                   เทสนากุสโล พุทฺโธ           ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
        |๑๑.๘| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ         ปทุมุตฺตรสฺส สตฺถุโน
                   โกฏิสตสหสฺสานํ               ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
        |๑๑.๙| ยทา พุทฺโธ อสมสโม        วสิ ๑- เวภารปพฺพเต
                   นวุติโกฏิสหสฺสานํ             ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
        |๑๑.๑๐| ปุน จาริกํ ปกฺกนฺเต         คามนิคมรฏฺฐโต
                      อสีติโกฏิสหสฺสานํ          ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
        |๑๑.๑๑| อหนฺเตน สมเยน            ชฏิโล นาม รฏฺฐิโก
                      สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ       สภตฺตํ ทุสฺสมทาสิหํ ฯ
        |๑๑.๑๒| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ   สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย
                      สตสหสฺเส อิโต กปฺเป     อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
        |๑๑.๑๓| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา     นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                      ปธานํ ปทหิตฺวาน          กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
        |๑๑.๑๔| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ          นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                      ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห     เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
        |๑๑.๑๕| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ          ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                      ปฏิยตฺตวรมคฺเคน          โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
        |๑๑.๑๖| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา       โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                      อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ         พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วสติ ฯ
        |๑๑.๑๗| อิมสฺส ชนิกา มาตา        มายา นาม ภวิสฺสติ
                      ปิตา สุทฺโธทโน นาม      อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
        |๑๑.๑๘| อนาสวา วีตราคา          สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                      โกลิโต อุปติสฺโส จ         อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                      อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก   อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
        |๑๑.๑๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ    อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                      อนาสวา วีตราคา          สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
        |๑๑.๒๐| โพธิ ตสฺส ภควโต          อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                      จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก      อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
        |๑๑.๒๑| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา     อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                      อายุ วสฺสสตํ ตสฺส          โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
        |๑๑.๒๒| อิทํ สุตฺวาน วจนํ            อสมสฺส มเหสิโน
                      อาโมทิตา นรมรู            พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
        |๑๑.๒๓| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ   อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                      กตญฺชลี นมสฺสนฺติ        ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
        |๑๑.๒๔| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส      วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                      อนาคตมฺหิ อทฺธาเน       เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๑๑.๒๕| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                      เหฏฺฐา ติตฺถํ คเหตฺวาน   อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
        |๑๑.๒๖| เอวเมว มยํ สพฺเพ          ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                      อนาคตมฺหิ อทฺธาเน       เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
        |๑๑.๒๗| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา        อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐหึ
                     อกาสึ ๑- อุคฺคํ ทฬฺหํ ธิตึ  ทสปารมิปูริยา ฯ
        |๑๑.๒๘| พฺยาหตา ติตฺถิยา สพฺเพ  วิมนา ทุมฺมนา ตทา
                      น เตสํ เกจิ ปริจรนฺติ        รฏฺฐโต นิจฺฉุภนฺติ เต ฯ
        |๑๑.๒๙| สพฺเพ ตตฺถ สมาคนฺตฺวา  อุปคจฺฉุํ พุทฺธสนฺติเก
                      ตุวํ นาโถ มหาวีร            สรณํ โหหิ จกฺขุมา ฯ
        |๑๑.๓๐| อนุกมฺปโก การุณิโก       หิเตสี สพฺพปาณินํ
                      สมฺปตฺเต ติตฺถิเย สพฺเพ   ปญฺจสีเล ปติฏฺฐหิ ๒- ฯ
        |๑๑.๓๑| เอวํ นิรากุลํ อาสิ            สุญฺญตํ ติตฺถิเยหิ ตํ
                      วิจิตฺตํ อรหนฺเตหิ            วสีภูเตหิ ตาทิหิ ฯ
        |๑๑.๓๒| นครํ หํสวตี นาม             อานนฺโท นาม ขตฺติโย
                      สุชาตา นาม ชนิกา         ปทุมุตฺตรสตฺถุโน ๓- ฯ
        |๑๑.๓๓| นววสฺส ๔- สหสฺสานิ      อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                      นารี ๕- พาหโน ยสวตี    ตโย ปาสาท มุตฺตมา ฯ
        |๑๑.๓๔| ติจตฺตาริ สหสฺสานิ          นาริโย สมลงฺกตา
                     วสุลทตฺตา ๖- นาม นารี   อุตฺตโร ๗- นาม อตฺรโช ฯ
        |๑๑.๓๕| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา        ปาสาเทนาภินิกฺขมิ
                      สตฺตาหํ ปธานจารํ          อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อกาสิ มคฺคํ ฯ  ม. ปติฏฺฐติ ฯ  ยุ. ปทมุตฺตรมเหสิโน ฯ
@ ม. ยุ. ทส ... ฯ  ม. นรวาหโน ยโสวสวตฺตี ฯ ยุ. นารวาหโน ยโสวสวตฺตี ฯ
@ ม. ยุ. วสุทตฺตา ฯ  ม. อุตฺตโม ฯ
        |๑๑.๓๖| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต  ปทุมุตฺตโร วินายโก
                      วตฺตจกฺโก มหาวีโร         มิถิลุยฺยานมุตฺตเม ฯ
        |๑๑.๓๗| เทวิโล ๑- จ สุชาโต จ     อเหสุํ อคฺคสาวกา
                      สุมโน นามุปฏฺฐาโก       ปทุมุตฺตรสฺส สตฺถุโน ๒- ฯ
        |๑๑.๓๘| อมิตา อสมา เจว           อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                      โพธิ ตสฺส ภควโต           สลโฬติ ปวุจฺจติ ฯ
        |๑๑.๓๙| อมิโต ๓- เจว ติสฺโส จ    อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                    หตฺถา เจว สุจิตฺตา ๔- จ    อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
        |๑๑.๔๐| อฏฺฐปญฺญาสรตนํ          อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                      กญฺจนคฺฆิกสงฺกาโส       ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
        |๑๑.๔๑| กุฑฺฑา กวาฏา ภิตฺติ จ    รุกฺขา นคสิลุจฺจโย ๕-
                      น ตสฺสาวรณํ อตฺถิ         สมนฺตา ทฺวาทสโยชเน ฯ
        |๑๑.๔๒| วสฺสสตสหสฺสานิ           อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                      ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส     ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
        |๑๑.๔๓| สนฺตาเรตฺวา พหุชญฺญํ ๖-  ฉินฺทิตฺวา สพฺพสํสยํ
                      ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว      นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
        |๑๑.๔๔| ปทุมุตฺตโร ชิโน พุทฺโธ    นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต
                      ตตฺเถว ตสฺส ถูปวโร       ทฺวาทสมุพฺเพธโยชโนติ ฯ
                                       ปทุมุตฺตรพุทฺธวํโส ทสโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เทวโล ฯ  ม. ยุ. มเหสิโน ฯ  ม. ยุ. วิติณฺโณ ฯ  ม. ยุ. วิจิตฺตา ฯ
@ ม. ยุ. นคสิลุจฺจยา ฯ  ม. ยุ. พหุชนํ ฯ
                                        เอกาทสโม สุเมธพุทฺธวํโส
     [๑๒]   |๑๒.๑| ปทุมุตฺตรสฺส อปเรน       สุเมโธ นาม นายโก
                   ทุราสโท อุคฺคเตโช              สพฺพโลกุตฺตโม ชิโน ๑- ฯ
       |๑๒.๒| ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข             พฺรหา อุชุ ปตาปวา
                   หิเตสี สพฺพสตฺตานํ             พหู โมเจสิ พนฺธนา ฯ
       |๑๒.๓| ยทา พุทฺโธ ปาปุณิตฺวา        เกวลํ โพธิมุตฺตมํ
                   สุทสฺสนมฺหิ นคเร                ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
       |๑๒.๔| ตสฺสาปิ อภิสมยา ตีณิ         อเหสุํ ธมฺมเทสเน
                  โกฏิสตสหสฺสานํ                  ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๒.๕| ปุนาปรํ กุมฺภกณฺณํ              ยกฺขญฺจ ๒- ทมยี ชิโน
                   นวุติโกฏิสหสฺสานํ               ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๒.๖| ปุนาปรํ อมิตยโส                 จตุสจฺจํ ปกาสยิ
                   อสีติโกฏิสหสฺสานํ               ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๒.๗| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ            สุเมธสฺส มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ              สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๑๒.๘| สุทสฺสนมฺหิ นคเร ๓-            อุปคญฺฉิ ชิโน ยทา
                   ตทา ขีณาสวา ภิกฺขู             สมึสุ สตโกฏิโย ฯ
       |๑๒.๙| ปุนาปรํ เทวกูเฏ                   ภิกฺขูนํ กฐินตฺถเต
                   ตทา นวุติโกฏีนํ                  ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มุนิ ฯ ยุ. สพฺพโลกุตฺตโร มุนิ ฯ  ม. ยุ. ยกฺขํ โส ฯ  ม. สุทสฺสนํ นาม
@นครํ ฯ ยุ. สุทสฺสนํ นครํ วรํ ฯ
       |๑๒.๑๐| ปุนาปรํ ทสพโล                ยทา จรติ จาริกํ
                     ตทา อสีติโกฏีนํ                ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๒.๑๑| อหนฺเตน สมเยน               อุตฺตโร นาม มาณโว
                     อสีติโกฏิโย มยฺหํ              ฆเร สนฺนิจฺจิตํ ธนํ ฯ
       |๑๒.๑๒| เกวลํ สพฺพํ ทตฺวาน           สสงฺเฆ โลกนายเก ๑-
                     สรณํ ตสฺส อุปคญฺฉึ           ปพฺพชฺชํ อภิโรจยึ ฯ
       |๑๒.๑๓| โสปิ มํ ตทา ๒- พฺยากาสิ   กโรนฺโต อนุโมทนํ
                     ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ             อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๒.๑๔| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา         นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน              กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๒.๑๕| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห        เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๒.๑๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ             ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน              โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๒.๑๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา           โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถ รุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๑๒.๑๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๒.๑๙| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     โกลิโต อุปติสฺโส จ             อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก         อุปฏฺฐิสฺสติ มํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สสงฺฆํ โลกนายก ฯ  ม. ยุ. พุทฺโธ ฯ
       |๑๒.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๒.๒๑| โพธิ ตสฺส ภควโต              อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๑๒.๒๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส             โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๒.๒๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ               อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู               พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๒.๒๔| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ       อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๒.๒๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส         วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๒.๒๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐา ติตฺถํ คเหตฺวาน      อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๒.๒๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๒.๒๘| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ ๑- วตฺตมธิฏฺฐาสี     ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๒.๒๙| สุตฺตนฺตํ วินยญฺจาปิ          นวงฺคสตฺถุสาสนํ
                     สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน        โสภยึ ชินสาสนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุตฺตริวตมธิฏฺฐาสึ ฯ
       |๑๒.๓๐| ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต      นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
                     อภิญฺญาปารมึ ๑- ปตฺวา   พฺรหฺมโลกมคญฺฉิหํ ฯ
       |๑๒.๓๑| สุทสฺสนํ นาม นครํ            สุทตฺโต นาม ขตฺติโย
                     สุทตฺตา นาม ชนิกา           สุเมธสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๒.๓๒| นววสฺสสหสฺสานิ               อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     สุจนฺโท กญฺจโน สิริวฑฺโฒ  ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๒.๓๓| ติโสฬสสหสฺสานิ               นาริโย สมลงฺกตา
                     สุมนา นาม สา นารี          ปุนพฺโพ ๒- นาม อตฺรโช ฯ
       |๑๒.๓๔| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา           หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนกํ อฏฺฐมาสํ               ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๑๒.๓๕| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     สุเมโธ โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร            สุทสฺสนุยฺยานมุตฺตเม ฯ
       |๑๒.๓๖| สรโณ จ สพฺพกาโม จ        อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     สาคโร นามุปฏฺฐาโก         สุเมธสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๒.๓๗| รามา เจว สุรามา จ           อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต              นิมฺพรุกฺโขติ ๓- ปวุจฺจติ ฯ
       |๑๒.๓๘| อุรุเวลา ๔- เจว ยสวา จ     อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     ยสา ๕- นาม สิริวา จ        อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๑๒.๓๙| อฏฺฐาสีติรตนานิ               อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                     โอภาเสติ ทิสา สพฺพา        จนฺโท ตารคเณ ยถา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อภิญฺญาสุ ปารมึ คนฺตฺวา ฯ  ม. ปุนพฺพสุ นาม ฯ ยุ. สุมิตฺโต นาม ฯ
@ ม. มหานิโปติ ฯ ยุ. มหานิมฺโพติ ฯ  ม. อุรุเวลา ยสวา จ ฯ ยุ. อุรุเวโฬ จ
@ยสโว จ ฯ  ม. ยุ. ยโสธรา สิริมา จ ฯ
       |๑๒.๔๐| จกฺกวตฺติมณิ นาม             ยถา ตปติ โยชนํ
                     ตเถว ตสฺส รตนํ                สมนฺตา ผรติ โยชนํ ฯ
       |๑๒.๔๑| นวุติวสฺสสหสฺสานิ            อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๑๒.๔๒| เตวิชฺชา ฉฬภิญฺญาหิ         พลปฺปตฺเตหิ ตาทิหิ
                     สมากุลมิทํ อาสิ                อรหนฺเตหิ สาสนํ ๑- ฯ
       |๑๒.๔๓| เตปิ สพฺเพ อมิตยสา         วิปฺปมุตฺตา นิรูปธี
                     ญาณาโลกํ ทสฺสยิตฺวา       นิพฺพุตา เต มหายสา ฯ
       |๑๒.๔๔| สุเมโธ ชินวโร พุทฺโธ          เมธารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ธาตุ วิตฺถาริกํ อาสิ             เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                      สุเมธพุทฺธวํโส เอกาทสโม ฯ
                                       ทฺวาทสโม สุชาตพุทฺธวํโส
     [๑๓]   |๑๓.๑| ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ     สุชาโต นาม นายโก
                   สีหหนุ อุสภกฺขนฺโธ ๒-        อปฺปเมยฺโย ทุราสโท ฯ
       |๑๓.๒| จนฺโทว วิมโล สุทฺโธ             สตรํสีว ปตาปวา ๓-
                   เอวํ โสภติ สมฺพุทฺโธ            ชลนฺโต สิริยา สทา ๔- ฯ
       |๑๓.๓| ปาปุณิตฺวาน สมฺพุทฺโธ         เกวลํ โพธิมุตฺตมํ
                   สุมงฺคลมฺหิ นคเร                   ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สาธุหิ ฯ ยุ. ตาทิหิ ฯ  ม. สภกฺขนฺโธ ฯ  ยุ. ตาปวา ฯ  ยุ. ปภา ฯ
       |๑๓.๔| เทเสนฺโต ๑- ปวรํ ธมฺมํ         สุชาโต โลกนายโก
                   อสีติโกฏี อภิสมึสุํ                ปฐเม ธมฺมเทสเน ฯ
       |๑๓.๕| ยทา สุชาโต อมิตยโส           เทเว วสฺสมุปาคมิ
                   สตฺตตฺตึสสตสหสฺสานํ          ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๓.๖| ยทา สุชาโต อสโม ๒-          อุปคญฺฉิ ปิตุ สนฺติกํ
                   สฏฺฐิสตสหสฺสานํ                ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๓.๗| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ            สุชาตสฺส มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ              สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๑๓.๘| อภิญฺญาพลปฺปตฺตานํ          อปฺปตฺตานํ ภวาภเว
                   สฏฺฐิสตสหสฺสานิ ๓-            ปฐมํ สนฺนิปตึสุ เต ฯ
       |๑๓.๙| ปุนาปรํ สนฺนิปาเต               ติทิโวโรหเณ ชิเน
                   ปญฺญาสสตสหสฺสานํ          ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๓.๑๐| อุปสงฺกมฺม ๔- นรวุสภํ ๕-  ตสฺส โย อคฺคสาวโก
                     จตูหิ สตสหสฺเสหิ              สมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมิ ฯ
       |๑๓.๑๑| อหนฺเตน สมเยน               จตุทีปมฺหิ อิสฺสโร
                       อนฺตลิกฺขจโร อาสึ           จกฺกวตฺติ มหพฺพโล ฯ
                                                 [๖]-
       |๑๓.๑๒| จตุทีเป มหารชฺชํ                รตเน สตฺต อุตฺตเม
                     พุทฺเธ นิยฺยาทยิตฺวาน        ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
       |๑๓.๑๓| อารามิกา ชนปเท             อุฏฺฐานํ ปฏิปิณฺฑิย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เทเสนฺเต ... สุชาเต  โลกนายเก ฯ  โป. ม. ยุ. อสมสโม ฯ  ยุ.
@สฏฺฐิสตสหสฺสานํ ฯ  ม. ยุ. อุปสงฺกมนฺโต ฯ  ม. นราสภํ ฯ ยุ. นรวสภํ ฯ
@ ม. โลเก อจฺฉริยํ ทิสฺวา อพฺภูตํ โลมหํสนํ อุปคนฺตฺวาน วนฺทึ โส สุชาตํ
@โลกนายกํ ฯ ยุ. ... อุปคนฺตฺวาน วนฺทยึ ... ฯ
                     อุปเนนฺติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส        ปจฺจยํ สยนาสนํ ฯ
       |๑๓.๑๔| โสปิ มํ ตทา ๑- พฺยากาสิ   ทสสหสฺสมฺหิ อิสฺสโร
                     ตึสกปฺปสหสฺสานํ ๒-         อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๓.๑๕| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา         นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๓.๑๖| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห        เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๓.๑๗| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ             ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน              โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๓.๑๘| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ            พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๑๓.๑๙| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๓.๒๐| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     โกลิโต อุปติสฺโส จ            อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก      อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๑๓.๒๑| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๓.๒๒| โพธิ ตสฺส ภควโต              อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พุทฺโธ ฯ  โป. ม. ยุ. ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ ฯ
       |๑๓.๒๓| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส             โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๓.๒๔| อิทํ สุตฺวาน วจนํ               อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู               พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๓.๒๕| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ       อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๓.๒๖| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส         วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๓.๒๗| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา    ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน       อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๓.๒๘| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๓.๒๙| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ภิยฺโย หาสํ ชเน อหํ
                     อธิฏฺฐหึ วตฺตํ อุคฺคํ             ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๓.๓๐| สุตฺตนฺตํ วินยญฺจาปิ           นวงฺคสตฺถุสาสนํ
                     สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน        โสภยึ ชินสาสนํ ฯ
       |๑๓.๓๑| ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต      พฺรหฺมํ ภาเวตฺวา ภาวนํ
                     อภิญฺญาสุ ปารมึ คนฺตฺวา   พฺรหฺมโลกมคญฺฉิหํ ฯ
       |๑๓.๓๒| สุมงฺคลํ นาม นครํ             อุคฺคโต นาม ขตฺติโย
                     มาตา ปภาวตี นาม           สุชาตสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๓.๓๓| นววสฺสสหสฺสานิ               อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     สิริ อุปสิริ จนฺโท ๑-            ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๓.๓๔| เตวีสติสหสฺสานิ                นาริโย สมลงฺกตา
                     สิรินนฺทา นาม นารี            อุปเสโน นาม อตฺรโช ฯ
       |๑๓.๓๕| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา           อสฺสยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนนวมาสานิ                 ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๑๓.๓๖| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต      สุชาโต ๒- โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร            สุมงฺคลุยฺยานมุตฺตเม ฯ
       |๑๓.๓๗| สุทสฺสโน สุเทโว จ             อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     นารโท นามุปฏฺฐาโก         สุชาตสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๓.๓๘| นาคา ๓- นาคสมานา จ     อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต              มหาเวฬูติ วุจฺจติ ฯ
       |๑๓.๓๙| โส จ รุกฺโข ฆนกฺขนฺโธ ๔-   อจฺฉิทฺโท โหติ ปตฺติโก
                     อุชุ วํโส พฺรหา โหติ           ทสฺสเนยฺโย มโนรโม ฯ
       |๑๓.๔๐| เอกกฺขนฺโธ ปวฑฺฒิตฺวา      ตโต สาขา จ ๕- ภิชฺชติ
                     ยถา สุพนฺโธ โมรหตฺโถ      เอวํ โสภติ โส ทุโม ฯ
       |๑๓.๔๑| น ตสฺส กณฺฐกา โหนฺติ       นาปิ ฉิทฺทํ มหา อหุ
                     วิติณฺณสาโข อวิรโฬ          สนฺทจฺฉาโย ๖- มโนรโม ฯ
       |๑๓.๔๒| สุทตฺโต เจว จิตฺโต จ          อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     สุภทฺทา เจว ปทุมา จ         อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. นนฺโท ฯ ยุ. นนฺทา ฯ  ยุ. สุชาเต ฯ  ม. ยุ. นาคา จ นาคสมาลา จ ฯ
@ โป. ยุ. ฆนรุจิโร ฯ  ม. ยุ. ปภิชฺชติ ฯ  ยุ. สนฺนจฺฉาโย ฯ
       |๑๓.๔๓| ปญฺญาสรตโน อาสิ           อุจฺจตฺตเนน โส ชิโน
                     สพฺพาการวรูเปโต             สพฺพคุณมุปาคโต ฯ
       |๑๓.๔๔| ตสฺส ปภา อสมสมา          นิทฺธาวติ สมนฺตโต
                     อปฺปมาโณ อตุลิโย ๑-      อุปเมหิ ๒- อนูปโม ฯ
       |๑๓.๔๕| นวุติวสฺสสหสฺสานิ             อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส         ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๑๓.๔๖| ยถาปิ สาคเร อุมฺมิ            คคเน ตารกา ยถา
                     เอวํ ตทา ปาวจนํ               อรหนฺเตหิ จิตฺตกํ ๓- ฯ
       |๑๓.๔๗| [เตวิชฺชา ๔- ฉฬภิญฺญาหิ   พลปฺปตฺเตหิ ตาทิหิ
                     สมากุลมิทํ อาสิ                อรหนฺเตหิ ตาทิภิ] ฯ
       |๑๓.๔๘| โส จ พุทฺโธ อสมสโม         คุณานิ จ ตานิ อตุลิยานิ
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ               นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๑๓.๔๙| สุชาโต ชินวโร พุทฺโธ         เสลารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ๕- เจติโย สตฺถุ       ตีณิ คาวุตมุคฺคโตติ ฯ
                                       สุชาตพุทฺธวํโส ทฺวาทสโม ฯ
                                        เตรสโม ปิยทสฺสิพุทฺธวํโส
     [๑๔]   |๑๔.๑| สุชาตสฺส อปเรน          สยมฺภู โลกนายโก
                      ทุราสโท อสมสโม          ปิยทสฺสี มหายโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อตุลโย จ ฯ  ม. โอปมฺเมหิ ฯ ยุ. โอปเมหิ ฯ  โป. วิจิตฺติตํ ฯ
@ม. จิตฺติตํ ฯ ยุ. วิจิตํ ฯ  ม. ยุ. อยํ คาถา นตฺถิ ฯ  ม. ยุ. ตตฺเถว ตสฺส
@เจติโย ฯ
       |๑๔.๒| โสปิ พุทฺโธ อมิตยโส            อาทิจฺโจว วิโรจติ
                   นิหนฺตฺวาน ตมํ สพฺพํ           ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
       |๑๔.๓| ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส             อเหสุํ อภิสมยา ตโย
                   โกฏิสตสหสฺสานํ                 ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๔.๔| สุทสฺสโน เทวราชา               มิจฺฉาทิฏฺฐิมโรจยิ
                   ตสฺส ทิฏฺฐึ วิโนเทนฺโต          สตฺถา ธมฺมมเทสยิ ฯ
       |๑๔.๕| ชนสนฺนิปาโต อตุโล             มหา สนฺนิปตี ตทา
                   นวโกฏิสหสฺสานํ ๑-             ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๔.๖| ยทา โทณมุขํ หตฺถึ               วิเนติ ๒- นรสารถิ
                  อสีติโกฏิสหสฺสานํ                ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๔.๗| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ            ตสฺสาปิ ปิยทสฺสิโน
                  โกฏิสตสหสฺสานํ                  ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๔.๘| ตโต ปรํ นวุติโกฏี                 สมึสุ เอกโต มุนี
                   ตติเย สนฺนิปาตมฺหิ              อสีติโกฏิโย อหุ ฯ
       |๑๔.๙| อหนฺเตน สมเยน                 กสฺสโป นาม มาณโว ๓-
                   อชฺฌายิโก มนฺตธโร             ติณฺณํ เวทาน ปารคู ฯ
       |๑๔.๑๐| ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน         ปสาทํ ชนยึ อหํ
                     โกฏิสตสหสฺเสหิ                สงฺฆารามํ อมาปยึ ๔- ฯ
       |๑๔.๑๑| ตสฺส ทตฺวาน อารามํ          หฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
                     สรเณ ๕- ปญฺจสีเล จ         ทฬฺหํ กตฺวา สมาทยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นวุติโกฏิสหสฺสานํ ฯ  ม. ยุ. วิเนสิ ฯ  ม. ยุ. พฺราหฺมโณ ฯ
@ โป. ยุ. อมาปยิ ฯ  ยุ. สรณํ ปญฺจสีลญฺจ ฯ
       |๑๔.๑๒| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ      สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย
                     อฏฺฐารสกปฺปสเต              อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๔.๑๓| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา         นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๔.๑๔| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ             นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห        เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๔.๑๕| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ             ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน             โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๔.๑๖| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ            พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๑๔.๑๗| อิมสฺส ชนิกา มาตา           มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม         อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๔.๑๘| อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     โกลิโต อุปติสฺโส จ             อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก      อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๑๔.๑๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ        อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา              สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๔.๒๐| โพธิ ตสฺส ภควโต              อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๑๔.๒๑| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส             โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๔.๒๒| อิทํ สุตฺวาน วจนํ               อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู               พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๔.๒๓| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ       อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๔.๒๔| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส          วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๔.๒๕| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา   ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน       อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๔.๒๖| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๔.๒๗| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา           ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ ๑-
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ          ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๔.๒๘| สุธญฺญํ นาม นครํ             สุทตฺโต นาม ขตฺติโย
                     สุจนฺทา ๒- นาม ชนิกา      ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๑๔.๒๙| นววสฺสสหสฺสานิ               อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     สุนิมฺมลวิมลคิริคูหา          ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๔.๓๐| เตตฺตึสติสหสฺสานิ [๓]-      นาริโย สมลงฺกตา
                     วิมลา ๔- นาม สา นารี      กญฺจนาเวฬอตฺรโช ๕-@เชิงอรรถ:  ยุ. ปสาทยิ ฯ  โป. สุจนฺทนา ฯ ม. จนฺทา นามาสิ ฯ  ม. จ ฯ  ยุ.
@วิมลา นาม นารี จ ฯ  ม. กญฺจนาเวโฬ นาม อตฺรโช ฯ ยุ. กญฺจนเวโฬ นาม... ฯ
       |๑๔.๓๑| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา           รถยาเนน นิกฺขมิ
                     ฉมาสํ ปธานจารํ               อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๑๔.๓๒| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต      ปิยทสฺสึ มหามุนิ
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร            อุสภุยฺยาเน ๑- มโนรเม ฯ
       |๑๔.๓๓| ปาลิโต สพฺพทสฺสี จ          อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     โสภิโต นามุปฏฺฐาโก         ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๑๔.๓๔| สุชาตา ธมฺมทินฺนา จ        อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต              กกุโธติ ๒- ปวุจฺจติ ฯ
       |๑๔.๓๕| สนฺทโก ๓- ธมฺมิโก เจว      อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     วิสาขา ธมฺมทินฺนา จ         อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๑๔.๓๖| โสปิ พุทฺโธ อมิตยโส         ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ
                     อสีติหตฺถมุพฺเพโธ             สาลราชาว ทิสฺสติ ฯ
       |๑๔.๓๗| อคฺคิยา จนฺทสุริยานํ          นตฺถิ ตาทิสิกา ปภา
                     ยถา อหุ ปภา ตสฺส           อสมสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๔.๓๘| ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส            อายุ ตาวตฺตกา ๔- อหุ
                     นวุติวสฺสสหสฺสานิ             โลเก อฏฺฐาสิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๔.๓๙| โสปิ พุทฺโธ อสมสโม         ยุคานิปิ ตานิ อตุลิยานิ
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ               นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๑๔.๔๐| [๕]- ปิยทสฺสี มุนิวโร         อสฺสตฺถารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป          ตีณิ โยชนมุคฺคโตติ ฯ
                                      ปิยทสฺสิพุทฺธวํโส เตรสโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุสฺสาวนุยฺยาเน ฯ  ยุ. กกุทฺโธติ ฯ  ม. สนฺธโก ธมฺมโก เจว ฯ
@ยุ. สนฺนโก ฯ  ม. ตาวตกํ ฯ  ยุ. โส ฯ
                                     จุทฺทสโม อตฺถทสฺสิพุทฺธวํโส
     [๑๕]   |๑๕.๑| ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ    อตฺถทสฺสี มหายโส
                  มหาตมํ นิหนฺตฺวาน             ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๑๕.๒| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต       ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
                  อมเตน ตปฺปยี โลกํ             ทสสหสฺสี สเทวกา ๑- ฯ
       |๑๕.๓| ตสฺสาปิ โลกนาถสฺส           อเหสุํ อภิสมยา ตโย
                  โกฏิสตสหสฺสานํ                 ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๕.๔| ยทา พุทฺโธ อตฺถทสฺสี         จรติ เทวจาริกํ
                  โกฏิสตสหสฺสานํ                 ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๕.๕| ปุนาปรํ ยทา พุทฺโธ            เทเสสิ ปิตุ สนฺติเก
                  โกฏิสตสหสฺสานํ                 ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๕.๖| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ           ตสฺสาปิ จ มเหสิโน
                  ขีณาสวานํ วิมลานํ              สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๑๕.๗| อฏฺฐนวุติสหสฺสานํ              ปฐโม อาสิ สมาคโม
                  อฏฺฐาสีติสหสฺสานํ              ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๕.๘| อฏฺฐสตฺตติสหสฺสานํ ๒-       ตติโย อาสิ สมาคโม
                  อนุปาทาวิมุตฺตานํ               วิมลานํ มเหสินํ ฯ
       |๑๕.๙| อหนฺเตน สมเยน                 ชฏิโล อุคฺคตาปโน
                  สุสิโม นาม นาเมน              มหิยา เสฏฺฐสมฺมโต ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. สเทวกํ ฯ  ยุ. อฏฺฐตึสสหสฺสานํ ฯ
       |๑๕.๑๐| ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ        ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ
                     เทวโลกา อาหริตฺวา          สมฺพุทฺธํ อภิปูชยึ ฯ
       |๑๕.๑๑| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ     อตฺถทสฺสี มหามุนิ
                     อฏฺฐารเส กปฺปสเต           อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๕.๑๒| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา        นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน            กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๕.๑๓| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๕.๑๔| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน            โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๕.๑๕| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา         โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๑๕.๑๖| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม        อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๕.๑๗| อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     โกลิโต อุปติสฺโส จ           อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๑๕.๑๘| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๕.๑๙| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา ฯ
       |๑๕.๒๐| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๕.๒๑| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๕.๒๒| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ      อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๕.๒๓| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส        วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๕.๒๔| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา  ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน       อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๕.๒๕| เอวเมว มยํ สพฺเพ             ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๕.๒๖| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา          ตุฏฺโฐ ๑- สํวิคฺคมานโส
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๕.๒๗| โสภณํ นาม นครํ             สาคโร นาม ขตฺติโย
                     สุทสฺสนา นาม ชนิกา       อตฺถทสฺสิสฺส มเหสิโน ๒- ฯ
       |๑๕.๒๘| ทสวสฺสสหสฺสานิ             อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     อมรคิสุรคิคิริพาหนา ๓-   ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. หฏฺโฐ ฯ  ม. ยุ. สตฺถุโน ฯ  ม. อมรคิริสุคิริวาหนา ฯ
@ยุ. อมรคิริสุรคิริ คิริวาหนา ฯ
       |๑๕.๒๙| เตตฺตึสติสหสฺสานิ ๑-       นาริโย สมลงฺกตา
                     วิสาขา นาม สา นารี        เสโล นามาสิ อตฺรโช ฯ
       |๑๕.๓๐| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          อสฺสยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนอฏฺฐมาสานิ             ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๑๕.๓๑| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต    อตฺถทสฺสี มหายโส
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร           อโนมุยฺยาเน นราสโภ ฯ
       |๑๕.๓๒| สนฺโต จ อุปสนฺโต จ         อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     อภโย นามุปฏฺฐาโก          อตฺถทสฺสิสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๕.๓๓| ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ        อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต             จมฺปโกติ ปวุจฺจติ ฯ
       |๑๕.๓๔| นกุโล ๒- เจว นิสโภ จ      อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     มกิลา จ สุนนฺทา จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๑๕.๓๕| โสปิ พุทฺโธ อสมสโม         อสีติรตนมุคฺคโต ๓-
                     โสภติ สาลราชาว             อุฬุราชาว ปูริโต ฯ
       |๑๕.๓๖| ตสฺส ปากฏิกา รํสิ            อเนกสตโกฏิโย
                     อุทฺธํ อโธ ทสทิสา            ผรนฺติ โยชนํ สทา ๔- ฯ
       |๑๕.๓๗| โสปิ พุทฺโธ นรวุสโภ ๕-    สพฺพสตฺตุตฺตโม มุนิ
                     วสฺสสตสหสฺสานิ              โลเก อฏฺฐาสิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๕.๓๘| อตุลํ ทสฺเสตฺวา ๖- โอภาสํ  วิโรเจตฺวา สเทวเก
                     โสปิ อนิจฺจตํ ปตฺโต               ยถคฺคุปาทานสงฺขยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เตตฺตึสญฺจ สหสฺสานิ ฯ  โป. อาลา เจว นิลโภ จ ฯ  ม. ยุ.
@อสีติหตฺถมุคฺคโต ฯ  ยุ. ตทา ฯ  ม. ยุ. นราสโภ   ยุ. ทตฺวาน ฯ
       |๑๕.๓๙| อตฺถทสฺสี ชินวโร              อโนมารามมฺหิ นิพฺพุโต
                      ธาตุวิตฺถารกํ อาสิ           เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                     อตฺถทสฺสิพุทฺธวํโส จุทฺทสโม ฯ
                                    ปณฺณรสโม ธมฺมทสฺสิพุทฺธวํโส
     [๑๖]   |๑๖.๑| ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ    ธมฺมทสฺสี มหายโส
                  ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา             อติโรจติ สเทวเก ฯ
       |๑๖.๒| ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส            ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน
                  โกฏิสตสหสฺสานํ                 ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๖.๓| ยทา พุทฺโธ ธมฺมทสฺสี          วิเนสิ สญฺชยํ อิสี
                  ตทา นวุติโกฏีนํ                  ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๖.๔| ยทา สกฺโก อุปคญฺฉิ           สปริโส วินายกํ
                  ตทา อสีติโกฏีนํ                  ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๖.๕| ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส             สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ ๑-
                  ขีณาสวานํ วิมลานํ              สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๑๖.๖| ยทา พุทฺโธ ธมฺมทสฺสี          สรเณ วสฺสํ อุปาคมิ
                  ตทา โกฏิสหสฺสานํ ๒-         ปฐโม อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๖.๗| ปุนาปรํ ยทา พุทฺโธ            เทวโต เอติ ๓- มานุสํ
                  ตทาปิ สตโกฏีนํ                  ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อหุํ ฯ  โป. ม. โกฏิสตสหสฺสานํ ฯ  ยุ. .. เอหิ มานุเส ฯ
       |๑๖.๘| ปุนาปรํ ยทา พุทฺโธ             ปกาเสสิ ธุเต คุเณ
                  ตทา อสีติโกฏินํ                  ตติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๖.๙| อหนฺเตน สมเยน                สกฺโก อาสึ ปุรินฺทโท
                  ทิพฺพคนฺเธน มาเลน            ตุริเยน อภิปูชยึ ฯ
       |๑๖.๑๐| โสปิ มํ ตทา ๑- พฺยากาสิ  เทวมชฺเฌ นิสีทิย
                     อฏฺฐารสกปฺปสเต             อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖.๑๑| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา        นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๖.๑๒| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๖.๑๓| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน             โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๖.๑๔| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๑๖.๑๕| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม        อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๖.๑๖| โกลิโต อุปติสฺโส จ           อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
       |๑๖.๑๗| อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติ มํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. พุทฺโธ ฯ
       |๑๖.๑๘| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๖.๑๙| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๑๖.๒๐| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๖.๒๑| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๖.๒๒| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ      อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๖.๒๓| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส        วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๖.๒๔| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน      อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๖.๒๕| เอวเมว มยํ สพฺเพ            ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๖.๒๖| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา          ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๖.๒๗| สรณํ นาม นครํ                สรโณ นาม ขตฺติโย
                     สุนนฺทา นาม ชนิกา         ธมฺมทสฺสิสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๑๖.๒๘| อฏฺฐวสฺสสหสฺสานิ            อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     อรโช วิรโช สุทสฺสโน         ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๖.๒๙| จตฺตาฬีสหสฺสานิ ๑-         นาริโย สมลงฺกตา
                     วิจิโกลี ๒- นาม นารี         อตฺรโช ปุญฺญวฑฺฒโน ฯ
       |๑๖.๓๐| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          ปาสาเทนาภินิกฺขมิ
                     สตฺตาหํ ปธานจารํ            อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๑๖.๓๑| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     ธมฺมทสฺสี นราสโภ
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร           มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๑๖.๓๒| ปทุโม ปุสฺสเทโว ๓- จ       อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     สุทตฺโต นามุปฏฺฐาโก       ธมฺมทสฺสิสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๑๖.๓๓| เขมา จ สจฺจนามา จ         อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต             ติมฺพชาโลติ ๔- วุจฺจติ ฯ
       |๑๖.๓๔| สุภทฺโท กฏิสฺสโห เจว       อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     สาฬิสา ๕- จ กฬิสฺสา จ    อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๑๖.๓๕| โสปิ พุทฺโธ อสมสโม        อสีติหตฺถมุคฺคโต
                     อติโรจติ เตเชน                 ทสสหสฺสมฺหิ ธาตุยา ฯ
       |๑๖.๓๖| สุผุลฺโล สาลราชาว           วิชฺชุว คคเน ยถา
                     มชฺฌนฺติเกว สุริโย            เอวํ โส อุปโสภถ ๖- ฯ
       |๑๖.๓๗| ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส          สมกํ อาสิ ชีวิตํ
                     วสฺสสตสหสฺสานิ              โลเก อฏฺฐาสิ จกฺขุมา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ติจตฺตาฬีสสหสฺสานิ ฯ  ยุ. วิจิโตฬี ฯ  ม. ยุ. ผุสฺสเทโว ฯ
@ ม. ยุ. พิมฺพชาโล ฯ  ม. สาฬิยา จ กฬิยา จ ฯ ยุ. สาฬิยา จ วฬิยา จ ฯ
@ ยุ. อุปโสภิตฺถ ฯ
       |๑๖.๓๘| โอภาสํ ทสฺสยิตฺวาน         วิมลํ กตฺวาน สาสนํ
                     จวิ ๑- จนฺโทว คคเน         นิพฺพุโต โส สสาวโกติ ฯ
       |๑๖.๓๙| ธมฺมทสฺสี มหาวีโร           เกสารามมฺหิ ๒- นิพฺพุโต
                     ตสฺเสว ๓- โส ถูปวโร        ตีณิ โยชนมุคฺคโตติ ฯ
                                    ธมฺมทสฺสิพุทฺธวํโส ปณฺณรสโม ฯ
                                        โสฬสโม สิทฺธตฺถพุทฺธวํโส
     [๑๗]   |๑๗.๑| ธมฺมทสฺสิสฺส อปเรน      สิทฺธตฺโถ โลกนายโก ๔-
                   นิหนฺตฺวาน ๕- ตมํ สพฺพํ      สุริโย อพฺภุคฺคโต ยถา ฯ
       |๑๗.๒| โสปิ ปตฺวาน สมฺโพธึ           สนฺตาเรนฺโต สเทวกํ
                   อภิวสฺสิ ธมฺมเมเฆน            นิพฺพาเปนฺโต สเทวกํ ฯ
       |๑๗.๓| ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส            อเหสุํ อภิสมยา ตโย
                   โกฏิสตสหสฺสานํ                ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๗.๔| ปุนาปรํ ภีมรฏฺเฐ                 ยทา ๖- อาหนิ ทุนฺทุภึ
                   ตทา นวุติโกฏีนํ                 ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๗.๕| ยทา พุทฺโธ ธมฺมํ เทเสสิ       เวภาเร โส นรุตฺตโม ๗-
                   ตทา นวุติโกฏีนํ                  ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๗.๖| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ           สิทฺธตฺถสฺส ๘- มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ             สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วิโรจยิ ฯ  ม. สาลารามมฺหิ ฯ  ม. ตตฺเถวสฺส ถูปวโร ฯ  โป.
@ม. ยุ. - นาม นายโก ฯ  ม. นีหินิตฺวา ฯ ยุ. นีหริตฺวา ฯ  ยุ. ยทิ อาหนิ
@ทุทฺทภึ ฯ  ม. ปุรุตฺตเม ฯ  ม. ยุ. ตสฺมิมฺปิ ทฺวิปทุตฺตเม ฯ
       |๑๗.๗| โกฏิสตานํ นวุติยา ๑-         อสีติยาปิจ โกฏินํ
                   เอเต อาสุํ ตโย ฐานา          วิมลานํ สมาคเม ฯ
       |๑๗.๘| อหนฺเตน สมเยน                มงฺคโล นาม ตาปโส
                   อุคฺคเตโช ทุปฺปสโห            อภิญฺญาพลสมาหิโต ฯ
       |๑๗.๙| ชมฺพุโต ผลมาหตฺวา ๒-       สิทฺธตฺถสฺส อทาสหํ
                   ปฏิคฺคเหตฺวาน สมฺพุทฺโธ     อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
       |๑๗.๑๐| ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ              ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ
                     จตุนวุติ อิโต กปฺเป           อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๗.๑๑| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา        นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน             กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๗.๑๒| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๗.๑๓| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน            โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๗.๑๔| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา          โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๑๗.๑๕| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม        อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๗.๑๖| โกลิโต อุปติสฺโส จ           อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. นวุตีนํ ฯ  โป. ผลสมาหนฺตฺวา ฯ ม. ผลมาเนตฺวา ฯ
       |๑๗.๑๗| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๗.๑๘| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๑๗.๑๙| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๗.๒๐| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๗.๒๑| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ      อปฺโผเฏนฺติ สหนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๗.๒๒| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส         วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๗.๒๓| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา  ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน      อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๗.๒๔| เอวเมว มยํ สพฺเพ            ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๗.๒๕| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา          ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๗.๒๖| เวภารํ นาม นครํ              อุเทโน นาม ขตฺติโย
                     สุผสฺสา นาม ชนิกา          สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๗.๒๗| ทสวสฺสสหสฺสานิ             อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     โกกาสุปฺปลโกกนุทา ๑-    ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๗.๒๘| ติโสฬสสหสฺสานิ              นาริโย สมลงฺกตา
                     สุมนา ๒- นาม สา นารี     อนุปโม นาม อตฺรโช ฯ
       |๑๗.๒๙| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          สิวิกายาภินิกฺขมิ
                     อนูนทสมาสานิ               ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๑๗.๓๐| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     สิทฺธตฺโถ โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร            มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๑๗.๓๑| สมฺพโล จ สุมิตฺโต จ         อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     เรวโต นามุปฏฺฐาโก          สิทฺธตฺถสฺส มเหสิโน ฯ
       |๑๗.๓๒| สีวลา จ สุรามา จ             อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต             กณฺณิกาโรติ ๓- วุจฺจติ ฯ
       |๑๗.๓๓| สุปฺปิโย จ สมฺพุทฺโธ จ       อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     รมฺมา เจว สุรมฺมา จ         อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๑๗.๓๔| โส พุทฺโธ สฏฺฐิรตนํ           อโหสิ นภมุคฺคโต
                     กญฺจนคฺฆิกสงฺกาโส         ทสสหสฺสี วิโรจติ ฯ
       |๑๗.๓๕| โสปิ พุทฺโธ อสมสโม        อตุโล อปฺปฏิปุคฺคโล
                     วสฺสสตสหสฺสานิ              โลเก อฏฺฐาสิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๗.๓๖| วิปุลปฺปภํ ๔- ทสฺสยิตฺวา   ปุปฺผาเปตฺวาน สาวเก
                     วิลาเสตฺวา วรสมาปตฺติยา ๕-  นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. -- โกกนทา ฯ  ม. โสมนสฺสา ฯ  ม. ยุ. กณิกาโรติ ฯ
@ ยุ. วิมลํ ปุปฺผํ ฯ  ม. สมาปตฺยา ฯ ยุ. -- จ สมาปตฺติยา ฯ
       |๑๗.๓๗| สิทฺธตฺโถ มุนิวโร พุทฺโธ     อโนมารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ถูปวโร          จตุโยชนมุคฺคโตติ ฯ
                                     สิทฺธตฺถพุทฺธวํโส โสฬสโม ฯ
                                       สตฺตรสโม ติสฺสพุทฺธวํโส
     [๑๘]   |๑๘.๑| สิทฺธตฺถสฺส อปเรน         อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล
                  อนนฺตสีโล ๑- อมิตยโส       ติสฺโส โลกคฺคนายโก ฯ
       |๑๘.๒| ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา            โอภาเสตฺวา สเทวกํ
                  อนุกมฺปโก มหาวีโร             โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๘.๓| ตสฺสาปิ อตุลา อิทฺธิ            อตุลา ๒- สีลสมาธิโย
                  สพฺพตฺถ ปารมึ คนฺตฺวา        ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
       |๑๘.๔| โส พุทฺโธ ทสสหสฺสมฺหิ        วิญฺญาเปสิ คิรํ สุจึ
                  โกฏิสตานิ ๓- อภิสมึสุ         ปฐเม ธมฺมเทสเน ฯ
       |๑๘.๕| ทุติโย นวุติโกฏีนํ                ตติเย ๔- สฏฺฐิโกฏิโย
                  พนฺธนาโต ๕- ปโมเจสิ         สมฺปตฺเต ๖- นรมรู ตทา ฯ
       |๑๘.๖| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ           ติสฺสสฺส ๗- จ มเหสิโน
                  ขีณาสวานํ วิมลานํ              สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๑๘.๗| ขีณาสวสตสหสฺสานํ           ปฐโม อาสิ สมาคโม
                  นวุติสตสหสฺสานํ                ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อนนฺตเตโช ฯ  ม. อตุลํ สีลํ สมาธิ จ ฯ ยุ. อตุลสีลสมาธี จ ฯ
@ ยุ. โกฏิสตสหสฺสานิ สมึสฺ ฯ  ม. ตติโย ฯ  ยุ. พนฺธนา โส ฯ
@ ม. สตฺเต -- ฯ  ม. ยุ. ติสฺเส โลกคฺคนายเก ฯ
       |๑๘.๘| อสีติสตสหสฺสานํ                ตติโย อาสิ สมาคโม
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ            ปุปฺผิตานํ วิมุตฺติยา ฯ
       |๑๘.๙| อหนฺเตน สมเยน                สุชาโต นาม ขตฺติโย
                   มหาโภคํ ฉฑฺฑยิตฺวา          ปพฺพชึ อิสิปพฺพชฺชํ ฯ
       |๑๘.๑๐| มยิ ปพฺพชิเต สนฺเต           อุปฺปชฺชิ โลกนายโก
                     พุทฺโธติ สทฺทํ สุตฺวาน        ปีติ เม อุปปชฺชถ ฯ
       |๑๘.๑๑| ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ         ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ
                     อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห        ธุนมาโน อุปาคมึ ฯ
       |๑๘.๑๒| ปาตุวณฺณปริวุตํ               ติสฺสํ โลกคฺคนายกํ
                     ตมหํ ปุปฺผํ คเหตฺวาน        มตฺถเก ธารเย ๑- ชินํ ฯ
       |๑๘.๑๓| โสปิ มํ ตทา ๒- พฺยากาสิ   ชนมชฺเฌ นิสีทิย
                     ทฺวานวุเต อิโต กปฺเป        อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๘.๑๔| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา        นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน            กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๘.๑๕| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๘.๑๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน             โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๘.๑๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา         โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ธารยึ ฯ  ม. ยุ. พุทฺโธ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๑๘.๑๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม        อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๘.๑๙| โกลิโต อุปติสฺโส จ           อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๑๘.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๘.๒๑| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๑๘.๒๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๘.๒๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๘.๒๔| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ      อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๘.๒๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส        วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๘.๒๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา  ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน       อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๑๘.๒๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ            ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๘.๒๘| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา          ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๘.๒๙| เขมกํ นาม นครํ               ชนสนฺโท ๑- นาม ขตฺติโย
                     ปทุมา นาม ชนิกา           ติสฺสสฺส จ มเหสิโน ฯ
       |๑๘.๓๐| สตฺตวสฺสสหสฺสานิ            อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     คุณเสลานาทิยนิสโภ ๒-   ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๘.๓๑| สมตึสสหสฺสานิ               นาริโย สมลงฺกตา
                     สุภทฺทา นาม ๓- สา นารี   อานนฺโท นาม อตฺรโช ฯ
       |๑๘.๓๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          อสฺสยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนกํ ๔- อฑฺฒมาสํ       ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๑๘.๓๓| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     ติสฺโส โลกคฺคนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร           ยสวตีทายมุตฺตเม ๕- ฯ
       |๑๘.๓๔| พฺรหฺมเทโว จ อุทโย จ      อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     สมโค ๖- นามุปฏฺฐาโก     ติสฺสสฺส จ มเหสิโน ฯ
       |๑๘.๓๕| ผุสฺสา เจว สุทตฺตา จ        อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต             อสโนติ ปวุจฺจติ ฯ
       |๑๘.๓๖| สมฺพโล จ สิริ เจว             อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     กีสาโคตมี อุปเสนา          อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ชนสนฺโธ ฯ  ม. คุหเสลนาริสยนิสภา ฯ ยุ. คฺหเสลนารีนิสภา ฯ
@ ม. นามิกา ฯ  ม. อนูนอฏฺฐมาสานิ ฯ ยุ. อนูนกํ อฏฺฐมาสํ ฯ  ม.
@ยุ. ยสวตียมุตฺตเม ฯ  ม. ยุ. สมงฺโค ฯ
                     โสปิ พุทฺโธ สฏฺฐิรตโน       อหุ อุจฺจตฺตเน ชิโน
                     อนูปโม อสทิโส               หิมวา วิย ทิสฺสติ ฯ
       |๑๘.๓๗| ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส         อายุ อาสิ อนุตฺตโร
                     วสฺสสตสหสฺสานิ             โลเก อฏฺฐาสิ จกฺขุมา ฯ
       |๑๘.๓๘| อุตฺตมํ ปวรํ เสฏฺฐํ             อนุโภตฺวา มหายสํ
                     ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว        นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๑๘.๓๙| วลาหโกว อนิเลน            สุริเยน วิย อุสฺสโว
                     อนฺธกาโรว ทีเปน ๑-        นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๑๘.๔๐| ติสฺโส ชินวโร พุทฺโธ          นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป         ตีณิ โยชนสมุสฺสิโตติ ฯ
                                        ติสฺสพุทฺธวํโส สตฺตรสโม ฯ
                                        อฏฺฐารสโม ปุสฺสพุทฺธวํโส ๒-
     [๑๙]   |๑๙.๑| ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ    อหุ สตฺถา อนุตฺตโร
                   อนูปโม อสมสโม               ปุสฺโส ๓- โลกคฺคนายโก ฯ
       |๑๙.๒| โสปิ สพฺพํ ตมํ หนฺตฺวา        วิชเฏตฺวา มหาชฏํ
                   สเทวกํ ตปฺปยนฺโต             อภิวสฺสิ อมตมฺพุนา ๔- ฯ
       |๑๙.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต          ผุสฺเส นกฺขตฺตมงฺคเล
                   อสีติสตสหสฺสานํ ๕-          ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปทีเปน ฯ  ม. ยุ. ผุสฺสพุทฺธวํโส ฯ  ม. ยุ. สพฺพตฺถ ผุสฺโส ฯ
@ ยุ. อมตมฺพุยา ฯ  ม. ยุ. โกฏิสตสหสฺสานํ ฯ
       |๑๙.๔| นวุติสตสหสฺสานํ                ทุติยาภิสมโย อหุ
                   อสีติสตสหสฺสานํ               ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๑๙.๕| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ           ปุสฺสสฺส จ ๑- มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ             สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๑๙.๖| สฏฺฐิสตสหสฺสานํ                ปฐโม อาสิ สมาคโม
                   ปญฺญาสสตสหสฺสานํ         ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๑๙.๗| จตฺตาฬีสสตสหสฺสานํ         ตติโย อาสิ สมาคโม
                   อนุปาทา วิมุตฺตานํ             โวจฺฉินฺนปฏิสนฺธินํ ฯ
       |๑๙.๘| อหนฺเตน สมเยน                วิชิโต ๒- นาม ขตฺติโย
                   ฉฑฺฑยิตฺวา มหารชฺชํ          ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
       |๑๙.๙| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ       ปุสฺโส โลกคฺคนายโก
                   เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป          อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๙.๑๐| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา       นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน            กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๑๙.๑๑| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ            นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห       เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๑๙.๑๒| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ            ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน            โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๑๙.๑๓| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา         โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ           พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปิ ฯ  ม. ยุ. วิชิตาวี ฯ
       |๑๙.๑๔| อิมสฺส ชนิกา มาตา          มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม        อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๑๙.๑๕| โกลิโต อุปติสฺโส จ           อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๑๙.๑๖| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา             สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๑๙.๑๗| โพธิ ตสฺส ภควโต             อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก         อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๑๙.๑๘| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา        อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส            โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๑๙.๑๙| อิทํ สุตฺวาน วจนํ              อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู              พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๑๙.๒๐| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ     อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ           ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๑๙.๒๑| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส        วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๑๙.๒๒| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา          ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ         ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๑๙.๒๓| สุตฺตนฺตํ วินยญฺจาปิ         นวงฺคสตฺถุสาสนํ
                     สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน       โสภยึ ชินสาสนํ ฯ
       |๑๙.๒๔| ตตฺถปฺปมตฺโต วิหรนฺโต     พฺรหฺมํ ภาเวตฺวา ภาวนํ
                     อภิญฺญาสุ ปารมึ คนฺตฺวา  พฺรหฺมโลกมคญฺฉิหํ ฯ
       |๑๙.๒๕| กาสิกํ นาม นครํ              ชยเสโน นาม ขตฺติโย
                     สิริมา นาม ชนิกา            ปุสฺสสฺส จ ๑- มเหสิโน ฯ
       |๑๙.๒๖| นววสฺสสหสฺสานิ             อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     ครุฬหํสสุวณฺณตารา ๒-    ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๑๙.๒๗| เตวีสติสหสฺสานิ ๓-          นาริโย สมลงฺกตา
                     กีสาโคตมี นาม [๔]-        อานนฺโท ๕- นาม อตฺรโช ฯ
       |๑๙.๒๘| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา          หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
                     สตฺตาหํ ปธานจารํ           อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๑๙.๒๙| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     ปุสฺโส โลกคฺคนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร           มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๑๙.๓๐| สุรกฺขิโต ธมฺมเสโน ๖-      อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     สภิยฺโย นามุปฏฺฐาโก       ปุสฺสสฺส จ มเหสิโน ฯ
       |๑๙.๓๑| จาลา จ อุปจาลา จ          อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต             อามลโกติ ๗- วุจฺจติ ฯ
       |๑๙.๓๒| ธนญฺชโย วิสาโข จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     ปทุมา สิรินาคา จ ๘-        อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปิ ฯ  ม. ยุ. ครุฬหํสสุวณฺณภารา ฯ  ม. ตึสอิตฺถิสหสฺสานิ ฯ
@ ม. ยุ. นารี ฯ  ม. อนูปโม ฯ  ยุ. สุขิโต ธมฺมเสโน จ ฯ  ม. ยุ.
@อามณฺโฑติ ฯ  ม. ยุ. ปทุมา เจว นาคา จ ฯ
       |๑๙.๓๓| อฏฺฐปณฺณาสรตนํ            โสปิ อจฺจุคฺคโต มุนิ
                     โสภติ สตรํสีว                  อุฬุราชาว ปูริโต ฯ
       |๑๙.๓๔| นวุติวสฺสสหสฺสานิ           อายุ วิชฺชติ ตาวเท
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส       ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๑๙.๓๕| โอวทิตฺวา พหู สตฺเต         สนฺตาเรตฺวา พหู ชเน
                     โสปิ สตฺถา อตุลยโส         นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๑๙.๓๖| ปุสฺโส ชินวโร สตฺถา          เสนารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ            เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                         ปุสฺสพุทฺธวํโส อฏฺฐารสโม ฯ
                                      เอกูนวีสติโม วิปสฺสิพุทฺธวํโส
     [๒๐]   |๒๐.๑| ปุสฺสสฺส อปเรน               สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                   วิปสฺสี นาม นาเมน               โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมา ฯ
       |๒๐.๒| อวิชฺชณฺฑํ ๑- ปทาเลตฺวา       ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ
                   ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตุํ                ปกฺกามิ พนฺธุมตีปุรํ ฯ
       |๒๐.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา             อุโภ โพเธสิ นายโก
                   คณนาย น วตฺตพฺโพ             ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๐.๔| ปุนาปรํ อมิตยโส                   ตตฺถ สจฺจํ ปกาสยิ
                   จตุราสีติสหสฺสานํ                 ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อวิชฺชํ สพฺพํ ฯ
       |๒๐.๕| จตุราสีติสหสฺสานิ                  สมฺพุทฺธมนุปพฺพชุํ
                   เตสมารามปตฺตานํ                ธมฺมํ เทเสสิ จกฺขุมา ฯ
       |๒๐.๖| สพฺพากาเรน ภาสโต             ฐตฺวา ๑- อุปนิสฺสา ชิโน ๒-
                   เตปิ ธมฺมวรํ คนฺตฺวา               ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๐.๗| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ              วิปฺปสฺสิสฺส มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ                สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๒๐.๘| อฏฺฐสฏฺฐิสตสหสฺสานํ            ปฐโม อาสิ สมาคโม
                   ภิกฺขุสตสหสฺสานํ                   ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๒๐.๙| อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ                 ตติโย อาสิ สมาคโม
                   ตตฺถ ภิกฺขุคณมชฺเฌ               สมฺพุทฺโธ อติโรจติ ฯ
       |๒๐.๑๐| อหนฺเตน สมเยน                  นาคราชา มหิทฺธิโก
                     อตุโล นาม นาเมน               ปุญฺญวนฺโต ชุตินฺธโร ฯ
       |๒๐.๑๑| เนกานํ นาคโกฏีนํ                ปริวาเรตฺวานหํ ตทา
                     วชฺชนฺโต ทิพฺพตุริเยหิ           โลกเชฏฺฐํ อุปาคมึ ฯ
       |๒๐.๑๒| อุปสงฺกมิตฺวาน สมฺพุทฺธํ       วิปสฺสึ โลกนายกํ
                     มณิมุตฺตารตนขจิตํ              สพฺพาภรณวิภูสิตํ
                     นิมนฺเตตฺวา ธมฺมราชสฺส       สุวณฺณปีฐมทาสหํ ฯ
       |๒๐.๑๓| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ        สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย
                     เอกนวุติ อิโต กปฺเป             อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สุตฺวา ฯ  ม. อุปนิสาทิโน ฯ
       |๒๐.๑๔| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา           นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน                กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๒๐.๑๕| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ               นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห          เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒๐.๑๖| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ               ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน               โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๒๐.๑๗| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถมูเล สมฺโพธึ             พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๒๐.๑๘| อิมสฺส ชนิกา มาตา             มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม            อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๒๐.๑๙| โกลิโต อุปติสฺโส จ               อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก         อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๒๐.๒๐| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ          อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒๐.๒๑| โพธิ ตสฺส ภควโต                 อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก             อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๒๐.๒๒| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส                โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๒๐.๒๓| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                  อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู                  พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๒๐.๒๔| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ         อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ              ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒๐.๒๕| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส           วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน             เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๐.๒๖| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา     ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐา ติตฺถํ คเหตฺวา           อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๒๐.๒๗| เอวเมว มยํ สพฺเพ                ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน             เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๐.๒๘| ตสฺสาปิ ๑- วจนํ สุตฺวา         ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ             ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๒๐.๒๙| นครํ พนฺธุมตี นาม               พนฺธุโม นาม ขตฺติโย
                     มาตา พนฺธุมตี นาม             วิปสฺสิสฺส มเหสิโน ฯ
       |๒๐.๓๐| อฏฺฐวสฺสสหสฺสานิ               อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     นนฺโท สุนนฺโท สิริมา             ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๐.๓๑| ติจตฺตาริสหสฺสานิ                นาริโย สมลงฺกตา
                     สุทสฺสนา ๒- นาม นารี         สมวตฺตกฺขนฺโธ ๓- นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๐.๓๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา             รถยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนอฏฺฐมาสานิ                 ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตสฺสาหํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. สุตนา ฯ  ยุ. สํวฏฺฏกขนฺโธ ฯ
       |๒๐.๓๓| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต        วิปสฺสี โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร              มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๒๐.๓๔| ขนฺโธ จ ติสฺสนาโม จ           อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     อโสโก นามุปฏฺฐาโก           วิปสฺสิสฺส มเหสิโน ฯ
       |๒๐.๓๕| จนฺทา จ จนฺทมิตฺตา จ         อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต                ปาฏลีติ ปวุจฺจติ ฯ
       |๒๐.๓๖| ปุนพฺพสุมิตฺโต นาโค จ        อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     สิริมา อุตฺตรา เจว               อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๒๐.๓๗| อสีติหตฺถมุพฺเพโธ               วิปสฺสี โลกนายโก
                     ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส            สมนฺตา สตฺตโยชเน ฯ
       |๒๐.๓๘| อสีติวสฺสสหสฺสานิ              อายุ พุทฺธสฺส ตาวเท
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส          ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๐.๓๙| พหุเทวมนุสฺสานํ                พนฺธนํ ปริโมจยิ
                     มคฺคามคฺคญฺจ อาจิกฺขิ        อวเสสปุถุชฺชเน ฯ
       |๒๐.๔๐| อาโลกํ ทสฺสยิตฺวาน            ทสฺเสตฺวา อมตํ ปทํ
                     ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว          นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๒๐.๔๑| อิทฺธิวรํ ปุญฺญวรํ                ลกฺขณจกฺกสุมิตํ ๑-
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ                นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๒๐.๔๒| วิปสฺสี นรวโร วีโร               สุมิตฺตารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ถูปวโร            สตฺตโยชนมุสฺสิโตติ ฯ
                                    วิปสฺสิพุทฺธวํโส เอกูนวีสติโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ลกฺขณญฺจ กุสุมิตํ ฯ ยุ. ลกฺขณญฺจตุภูมิกํ ฯ
                                          วีสติโม สิขิพุทฺธวํโส
     [๒๑]   |๒๑.๑| วิปสฺสิสฺส อปเรน              สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                   สิขิวฺหโย ๑- นาม ชิโน            อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล ฯ
       |๒๑.๒| มารเสนํ ปมทฺทิตฺวา               ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ
                   ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ                 อนุกมฺปาย ปาณินํ ฯ
       |๒๑.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต              สิขิมฺหิ ชินปุงฺคเว
                   โกฏิสตสหสฺสานํ                    ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๑.๔| อปรํปิ ธมฺมํ เทเสนฺเต              คณเสฏฺเฐ นรุตฺตเม
                   นวุติโกฏิสหสฺสานํ                 ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๑.๕| ยมกปาฏิหาริยํ ๒-                 ทสฺสยนฺเต สเทวเก
                   อสีติโกฏิสหสฺสานํ                 ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๑.๖| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ              สิขิสฺสาปิ มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ                สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๒๑.๗| ภิกฺขุสตสหสฺสานํ                   ปฐโม อาสิ สมาคโม
                   อสีติภิกฺขุสหสฺสานํ                ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๒๑.๘| สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานํ              ตติโย อาสิ สมาคโม
                   อนุปลิตฺโต ปทุมํว                 โตยมฺหิ สมฺปวฑฺฒิตํ ฯ
       |๒๑.๙| อหนฺเตน สมเยน                   อรินฺทโม นาม ขตฺติโย
                   สมฺพุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ              อนฺนปาเนน ตปฺปยึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สิขิสฺวหโย ฯ ม. สิขิวฺหโย อาสิ ชิโน ฯ  ม. ยมกปาฏิหาริยญฺจ ฯ ยุ. ยมกํ
@ปาฏิหาริยญฺจ ฯ
       |๒๑.๑๐| พหุทุสฺสวรํ ทตฺวา                ทุสฺสโกฏึ อนปฺปกํ
                     อลงฺกตํ หตฺถิยานํ               สมฺพุทฺธสฺส อทาสหํ ฯ
       |๒๑.๑๑| หตฺถิยานํ นิมฺมินิตฺวา          กปฺปิยํ อุปนามยึ
                     ปูรยึ มานสํ มยฺหํ                นิจฺจํ ทฬฺหมุปฏฺฐิตํ ฯ
       |๒๑.๑๒| โสปิ มํ พุทฺโธ พฺยากาสิ        สิขี โลกคฺคนายโก
                     เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป           อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๒๑.๑๓| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา ๑-      นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน               กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๒๑.๑๔| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ               นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห          เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒๑.๑๕| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ               ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน               โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๒๑.๑๖| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ              พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๒๑.๑๗| อิมสฺส ชนิกา มาตา             มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม           อยํ เหสฺสติ โคตโม  ฯ
       |๒๑.๑๘| อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     โกลิโต อุปติสฺโส จ              อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก       อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อหุ กปิลวฺหเย รมฺเม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๒๑.๑๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ          อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา               สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒๑.๒๐| โพธิ ตสฺส ภควโต                อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๒๑.๒๑| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา          อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส               โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๒๑.๒๒| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                 อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู                 พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๒๑.๒๓| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ        อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ             ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒๑.๒๔| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส           วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๑.๒๕| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา     ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน         อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๒๑.๒๖| เอวเมว มยํ สพฺเพ               ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๑.๒๗| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา             ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ            ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๒๑.๒๘| นครํ อรุณวตี นาม              อรุโณ นาม ขตฺติโย
                     ปภาวตี นาม ชนิกา            สิขิสฺส จ มเหสิโน ฯ
       |๒๑.๒๙| สตฺตวสฺสสหสฺสานิ              อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     สุวฑฺฒโก คิริ นารีวาหโน ๑-  ตโย ปสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๑.๓๐| จตุวีสติสหสฺสานิ                 นาริโย สมลงฺกตา
                     สพฺพกามา นาม สา นารี     อตุโล นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๑.๓๑| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา             หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
                     อฏฺฐมาสํ ปธานจารํ            อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๒๑.๓๒| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต       สิขี โลกคฺคนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร              มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๒๑.๓๓| อภิภู สมฺภโว นาม ๒-         อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     เขมงฺกโร นามุปฏฺฐาโก        สิขิสฺส จ มเหสิโน ฯ
       |๒๑.๓๔| มขิลา ๓- จ ปทุมา จ           อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต                ปุณฺฑรีโกติ วุจฺจติ ฯ
       |๒๑.๓๕| สิริวฑฺโฒ จ นนฺโท ๔- จ       อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     จิตฺตา เจว สุจิตฺตา จ            อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๒๑.๓๖| อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ          สตฺตติหตฺถมุคฺคโต
                     กญฺจนคฺฆิกสงฺกาโส            ทฺวตฺตึสวรลกฺขโณ ฯ
       |๒๑.๓๗| ตสฺสาปิ พฺยามปฺปภา กายา  นิจฺฉรนฺติ ๕- นิรนฺตรํ
                     ทิโสทิสํ นิจฺฉรนฺติ                 ตีณิ โยชนานิ โส ปภา ฯ
       |๒๑.๓๘| สตฺตติวสฺสสหสฺสานิ             อายุ ตสฺส มเหสิโน
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส           ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สุจนฺทโก คิริ วสโภ ฯ ยุ. สุจนฺโท คิริ วหโน ฯ  ม. เจว ฯ  ม.
@สขิลา ฯ ยุ. อขิลา เจว ฯ  ยุ. จนฺโท ฯ  ม. ยุ. ทิวารตฺตึ ฯ
       |๒๑.๓๙| ธมฺมเมฆํ วสฺสิตฺวาน ๑-      เตมยิตฺวา สเทวเก
                     เขมตํ ปาปยิตฺวาน              นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๒๑.๔๐| อนุพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ           ทฺวตฺตึสวรลกฺขณํ
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ                นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๒๑.๔๑| สิขี มุนิวโร พุทฺโธ               อสฺสารามมฺหิ ๒- นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ถูปวโร            ตีณิ โยชนมุคฺคโตติ ฯ
                                           สิขิพุทฺธวํโส วีสติโม ฯ
                                       เอกวีสติโม เวสฺสภูพุทฺธวํโส
     [๒๒]   |๒๒.๑| ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ      อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล
                   เวสฺสภู นาม นาเมน              โลเก อุปฺปชฺชิ โส ๓- ชิโน ฯ
       |๒๒.๒| อาทิตฺตํ อิท ๔- ราคคฺคิ           ตณฺหานํ วิชิตํ ชานํ ๕-
                   นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา            ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒๒.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ                 เวสฺสภู โลกนายโก
                   อสีติโกฏิสหสฺสานํ                ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๒.๔| ปกฺกนฺเต จาริกํ รฏฺเฐ             โลกเชฏฺเฐ นราสเภ
                   สตฺตติโกฏิสหสฺสานํ              ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๒.๕| มหาทิฏฺฐึ วิโนเทนฺโต             ปาฏิเหรํ ๖- กโรติ โส
                   สมาคตา นรมรู                       ทสสหสฺสีสเทวเก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปวสฺเสตฺวา ฯ ยุ. ธมฺมเมโฆ ปวสฺเสตฺวา ฯ  ยุ. ทุสฺสารานมฺหิ ฯ  ม.
@นายโก ฯ  ม. วต ฯ ยุ. อาทิตฺตํ ติ จ ฯ  ม. ตทา ฯ ยุ. สทา ฯ  ยุ. ปาฏิหีรํ ฯ
       |๒๒.๖| มหาอจฺฉริยํ ทิสฺวา                 อพฺภูตํ โลมหํสนํ
                   เทวา เจว มนุสฺสา จ              พุชฺฌเร สฏฺฐิโกฏิโย ฯ
       |๒๒.๗| สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ              เวสฺสภุสฺส มเหสิโน
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ                สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๒๒.๘| อสีติโกฏิสหสฺสานํ                 ปฐโม อาสิ สมาคโม
                   สตฺตติภิกฺขุสหสฺสานํ              ทุติโย อาสิ สมาคโม ฯ
       |๒๒.๙| สฏฺฐิภิกฺขุสหสฺสานํ                 ตติโย อาสิ สมาคโม
                   ชราทิภยภีตานํ                      โอรสานํ มเหสิโน ๑- ฯ
       |๒๒.๑๐| ตสฺส พุทฺธสฺส อสมสฺส          จกฺกํ วตฺติตมุตฺตมํ
                     สุตฺวาน ปณีตํ ธมฺมํ              ปพฺพชฺชมภิโรจยิ ฯ
       |๒๒.๑๑| อหนฺเตน สมเยน                 สุทสฺสโน นาม ขตฺติโย
                     อนฺนปาเนน วตฺเถน             สสงฺฆํ ชินมปูชยึ ฯ
       |๒๒.๑๒| มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา           รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต
                       ปพฺพชฺชํ คุณสมฺปนฺนํ         ปพฺพชึ ชินสนฺติเก ฯ
       |๒๒.๑๓| อาจารคุณสมฺปนฺโน            วตฺตสีลสมาหิโต
                     สพฺพญฺญุตํ คเวสนฺโต          รมามิ ชินสาสเน ฯ
       |๒๒.๑๔| สทฺธาปีตึ อุปฺปาเทตฺวา        พุทฺธํ วนฺทามิ สตฺถรํ
                     ปีติ อุปฺปชฺชติ มยฺหํ             โพธิยาเยว การณา ฯ
       |๒๒.๑๕| อนิวตฺตมานสํ ญตฺวา          สมฺพุทฺโธ เอตทพฺรวิ
                     เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป           อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มเหสินํ ฯ
       |๒๒.๑๖| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา           นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน               กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๒๒.๑๗| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ               นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห          เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒๒.๑๘| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ               ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน               โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๒๒.๑๙| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ              พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๒๒.๒๐| อิมสฺส ชนิกา มาตา             มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม           อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๒๒.๒๑| โกลิโต อุปติสฺโส จ              อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก        อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๒๒.๒๒| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ          อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒๒.๒๓| โพธิ ตสฺส ภควโต                อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก            อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๒๒.๒๔| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส               โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๒๒.๒๕| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                 อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู                 พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๒๒.๒๖| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ         อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ              ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒๒.๒๗| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส            วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๒.๒๘| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา     ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน          อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๒๒.๒๙| เอวเมว มยํ สพฺเพ                ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๒.๓๐| ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา             ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ            ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๒๒.๓๑| อโนมํ นาม นครํ                 สุปฺปติโต นาม ขตฺติโย
                     มาตา ยสวตี นาม               เวสฺสภุสฺส มเหสิโน ฯ
       |๒๒.๓๒| ฉพฺพสฺสสหสฺสานิ ๑-          อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     รุจิ สุรติ วฑฺฒกา ๒-            ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๒.๓๓| อนูนตึสสหสฺสานิ                นาริโย สมลงฺกตา
                     สุจิตฺตา นาม สา นารี           สุปฺปพุทฺโธ นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๒.๓๔| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา             สิวิกายาภินิกฺขมิ
                     ฉมาสํ ปธานจารํ                 อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ฉ จ วสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌ โส วสิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. รุจิ  สุรุจิ
       |๒๒.๓๕| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต      เวสฺสภู โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก ๑- มหาวีโร        อรุเณปิ ๒- นรุตฺตโม ฯ
       |๒๒.๓๖| โสโณ จ อุตฺตโร เจว           อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     อุปสนฺโต นามุปฏฺฐาโก      เวสฺสภุสฺส มเหสิโน ฯ
       |๒๒.๓๗| รามา เจว สมาลา นาม ๓-  อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต              มหาสาโลติ วุจฺจติ ฯ
       |๒๒.๓๘| โสตฺถิโก เจว รมฺโม จ         อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     โคตมี จ สิริมา จ               อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๒๒.๓๙| สฏฺฐิรตนมุพฺเพโธ              เหมยูปสมูปโม
                     กายา นิจฺฉรติ รํสิ               รตฺตึว ปพฺพเต สิขี ฯ
       |๒๒.๔๐| สฏฺฐิวสฺสสหสฺสานิ             อายุ ตสฺส มเหสิโน
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส         ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๒.๔๑| ธมฺมํ วิตฺถาริกํ กตฺวา          วิภชฺชิตฺวา มหาชนํ
                     ธมฺมนาวํ ฐเปตฺวาน            นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๒๒.๔๒| ทสฺสเนยฺยํ สพฺพชนํ            วิหารํ อิริยาปถํ
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ                นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๒๒.๔๓| เวสฺสภู ชินวโร สตฺถา          เขมารามมฺหิ นิพฺพุโต
                      ธาตุวิตฺถารกํ อาสิ             เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                     เวสฺสภูพุทฺธวํโส เอกวีสติโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วตฺติ จกฺกํ ฯ  ม. อรุณาราเม ฯ  ม. จ ฯ ยุ. ทามา เจว สมาลา จ ฯ
                                     ทฺวาวีสติโม กุกฺกุสนฺธพุทฺธวํโส ๑-
     [๒๓]   |๒๓.๑| เวสฺสภุสฺส อปเรน             สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                  กุกฺกุสนฺโธ นาม นาเมน          อปฺปเมยฺโย ทุราสโท ฯ
       |๒๓.๒| อุคฺฆาเฏตฺวา สพฺพภวํ            จริยาย ปารมิงฺคโต
                  สีโหว ปญฺชรํ เภตฺวา               ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒๓.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต             กุกฺกุสนฺเธ โลกนายเก
                  จตฺตาฬีสโกฏิสหสฺสานํ           ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๓.๔| อนฺตลิกฺขมฺหิ อากาเส             ยมกํ กตฺวา วิกุพฺพนํ
                  ตึสโกฏิสหสฺสานํ                    โพเธสิ เทวมานุเส ฯ
       |๒๓.๕| นรเทวสฺส ยกฺขสฺส                 จตุสจฺจปฺปกาสเน
                  ธมฺมาภิสมโย ตสฺส                 คณนาโต อสงฺขิโย ฯ
       |๒๓.๖| กุกฺกุสนฺธสฺส ภควโต              เอโก อาสิ สมาคโม
                  ขีณาสวานํ วิมลานํ                 สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๒๓.๗| จตฺตาฬีสสหสฺสานํ                 ตทา อาสิ สมาคโม
                  ทนฺตภูมิมนุปฺปตฺตานํ              อาสวาทิคณกฺขยา ฯ
       |๒๓.๘| อหนฺเตน สมเยน                    เขโม นามาสิ ขตฺติโย
                  ตถาคเต ชินปุตฺเต                   ทานํ ทตฺวา อนปฺปกํ ฯ
       |๒๓.๙| ปตฺตญฺจ จีวรํ ทตฺวา               อญฺชนํ มธุลฏฺฐิกํ
                  อิเมตํ ปตฺถิตํ สพฺพํ                  ปฏิยาเทมิ วรํ วรํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กกุสนฺธ ... ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
       |๒๓.๑๐| โสปิ มํ มุนิ ๑- พฺยากาสิ      กุกฺกุสนฺโธ วินายโก
                     อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป          อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๒๓.๑๑| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา          นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน               กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๒๓.๑๒| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ               นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห          เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒๓.๑๓| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ              ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน               โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๒๓.๑๔| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ              พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
       |๒๓.๑๕| อิมสฺส ชนิกา มาตา             มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม           อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๒๓.๑๖| โกลิโต อุปติสฺโส จ               อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก        อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๒๓.๑๗| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ          อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒๓.๑๘| โพธิ ตสฺส ภควโต                อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก            อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พุทฺโธ ฯ
       |๒๓.๑๙| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส               โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๒๓.๒๐| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                 อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู                 พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๒๓.๒๑| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ         อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ              ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒๓.๒๒| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส           วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๓.๒๓| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา     ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน         อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
       |๒๓.๒๔| เอวเมว มยํ สพฺเพ               ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๓.๒๕| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา             ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ            ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๒๓.๒๖| นครํ เขมวตี นาม                เขโม นามาสหํ ตทา
                     สพฺพญฺญุตํ คเวสนฺโต          ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
       |๒๓.๒๗| พฺราหฺมโณ อคฺคิทตฺโต จ      อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา
                     วิสาขา นาม ชนิกา              กุกฺกุสนฺธสฺส มเหสิโน ๑- ฯ
       |๒๓.๒๘| วสติ ตตฺถ เขมปุเร               สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ
                     นรานํ ปวรํ เสฏฺฐํ                 ชาติมนฺตํ มหายสํ ฯ
       |๒๓.๒๙| จตุวสฺสสหสฺสานิ                 อคารํ อชฺฌาวสิ โส
@เชิงอรรถ:  ม. สตฺถุโน ฯ
                     กามวฑฺฒกามสุทฺธิรติวฑฺฒโน ๑-  ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๓.๓๐| สมตึสสหสฺสานิ                  นาริโย สมลงฺกตา
                     โรปินี ๒- นาม สา นารี        อุตฺตโร นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๓.๓๑| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา             รถยาเนน นิกฺขมิ
                     อนูนกํ อฏฺฐมาสํ ๓-            ปธานํ ปทหี ชิโน ฯ
       |๒๓.๓๒| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต       กุกฺกุสนฺโธ โลกนายโก ๔-
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร              มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๒๓.๓๓| วิธุโร สญฺชีวนาโม ๕- จ       อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     พุทฺธิโช นามุปฏฺฐาโก          กุกฺกุสนฺธสฺส มเหสิโน ๖- ฯ
       |๒๓.๓๔| สามา จ จมฺปนามา ๗- จ     อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต                สิริโสติ ปวุจฺจติ ฯ
       |๒๓.๓๕| อจฺจุคฺคโต จ สุมโน              อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     นนฺทา เจว สุนฺนทา จ          อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๒๓.๓๖| จตฺตาฬีสรตนานิ                 อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
                     กนกปฺปภา นิจฺฉรติ ๘-        สมนฺตา ทสโยชนํ ๙- ฯ
       |๒๓.๓๗| จตฺตาฬีสวสฺสสหสฺสานิ        อายุ ตสฺส มเหสิโน
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส           ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๓.๓๘| ธมฺมาปณํ ปสาเรตฺวา           นรนารีนํ สเทวเก
@เชิงอรรถ:  สี. รุจิ สุรุจิ รติวทฺธนนามกา ฯ ม. กามกามวณฺณกามสุทฺธินามา ฯ ยุ. รุจิ สุรุจิ
@วฑฺฒนา ฯ  ม. โรจีนี ฯ ยุ. วิโรจมานา ฯ  ม. อนูนอฏฺฐมาสานิ ฯ  ม. วินายโก ฯ
@ ม. วิธุโร จ สญฺชีโว จ ฯ  ม. ยุ. สตฺถุโน ฯ  ม. สามา จ จมฺปา นามา จ ฯ
@ ยุ. นิจฺฉรนฺติ ฯ  ยุ. ทฺวาทสโยชนํ ฯ
                     นทิตฺวา สีหนาทํว ๑-           นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๒๓.๓๙| อฏฺฐงฺควจนสมฺปนฺโน          อจฺฉิทฺทานิ นิรนฺตรํ
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ                นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๒๓.๔๐| กุกฺกุสนฺโธ ชินวโร               เขมารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ถูปวโร             คาวุตนภมุคฺคโตติ ฯ
                                    กุกฺกุสนฺธพุทฺธวํโส ทฺวาวีสติโม ฯ
                                     เตวีสติโม โกนาคมนพุทฺธวํโส
     [๒๔]   |๒๔.๑| กุกฺกุสนฺธสฺส อปเรน         สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                   โกนาคมโน นาม ชิโน            โลกเชฏฺโฐ นราสโภ ฯ
       |๒๔.๒| ทสธมฺเม ปูรยิตฺวาน               กนฺตารํ สมติกฺกมิ
                   ปวาหาย ๒- มลํ สพฺพํ           ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒๔.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต             โกนาคมเน ๓- วินายเก
                   ตึสโกฏิสหสฺสานํ                  ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๔.๔| ปาฏิหีรํ กโรนฺเต จ                 ปรวาทปฺปมทฺทเน
                   วีสติโกฏิสหสฺสานํ                 ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๔.๕| ตโต วิกุพฺพนํ กตฺวา                ชิโน เทวปุรํ คโต
                   วสติ ตตฺถ สมฺพุทฺโธ               สิลาย ปณฺฑุกมฺพเล ฯ
       |๒๔.๖| ปกรเณ สตฺต เทเสนฺโต           วสฺสํ วสติ โส มุนิ
                   ทสโกฏิสหสฺสานํ                   ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สีหนาทญฺจ ฯ  ม. ยุ. ปวาหิย ฯ  ม. โกนาคมนนายเก ฯ ยุ. โกนาคมเน
@นายเก ฯ
       |๒๔.๗| ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส                เอโก อาสิ สมาคโม
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ               สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๒๔.๘| ตึสภิกฺขุสหสฺสานํ                   ตทา อาสิ สมาคโม
                   โอฆานมติกฺกนฺตานํ ๑-         ภิชฺชิตานญฺจ มจฺจุยา ฯ
       |๒๔.๙| อหนฺเตน สมเยน                   ปพฺพโต นาม ขตฺติโย
                   มิตฺตามจฺเจหิ สมฺปนฺโน          พลพาหนมปฺปกํ ๒- ฯ
       |๒๔.๑๐| สมฺพุทฺธทสฺสนํ คนฺตฺวา        สุตฺวา ธมฺมมนุตฺตรํ
                     นิมนฺเตตฺวา สชินํ สงฺฆํ         ทานํ ทตฺวา ยทิจฺฉกํ ฯ
       |๒๔.๑๑| ปตฺตุณฺณํ จีนปฏญฺจ            โกเสยฺยํ กมฺพลํปิจ
                     โสวณฺณปาทุกญฺเจว           อทาสิ ๓- สตฺถุ สาวเก ฯ
       |๒๔.๑๒| โสปิ มํ มุนิ พฺยากาสิ           สงฺฆมชฺเฌ นิสีทิย
                     อิมสฺมึ ภทฺทเก กปฺเป           อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๒๔.๑๓| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา           นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน               กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๒๔.๑๔| อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ               นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห          เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒๔.๑๕| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ               ปายาสํ อทิ โส ชิโน
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน                โพธิมณฺฑมฺหิ เอหิติ ฯ
       |๒๔.๑๖| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา             โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ
                     อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ               พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อติกฺกนฺตจตุโรฆานํ ฯ  ม. ยุ. อนนฺตพลวาหนํ ฯ  ม. ยุ. อทาสึ ฯ
       |๒๔.๑๗| อิมสฺส ชนิกา มาตา             มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม           อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๒๔.๑๘| อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     โกลิโต อุปติสฺโส จ              อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก        อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๒๔.๑๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ          อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒๔.๒๐| โพธิ ตสฺส ภควโต                อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก            อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๒๔.๒๑| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส               โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๒๔.๒๒| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                 อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู                 พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ฯ
       |๒๔.๒๓| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ         อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ              ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒๔.๒๔| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส            วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๔.๒๕| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา     ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน         อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
                     เอวเมว มยํ สพฺเพ               ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๔.๒๖| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา             ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ            ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๒๔.๒๗| สพฺพญฺญุตํ คเวสนฺโต          ทานํ ทตฺวา นรุตฺตโม ๑-
                     โอหายาหํ มหารชฺชํ             ปพฺพชึ ชินสนฺติเก ฯ
       |๒๔.๒๘| นครํ โสภวตี นาม               โสโภ นามาสิ ขตฺติโย
                     วสติ ตตฺถ นคเร                  สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ ฯ
       |๒๔.๒๙| พฺราหฺมโณ ยญฺญทตฺโต จ    อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา
                     อุตฺตรา นาม ชนิกา             โกนาคมนสฺส สตฺถุโน ฯ
       |๒๔.๓๐| ตีณิ วสฺสสหสฺสานิ              อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     ตุสิตสนฺตุสิตสนฺตุฏฺฐา         ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๔.๓๑| อนูนโสฬสสหสฺสานิ            นาริโย สมลงฺกตา
                     รุจิคตฺตา นาม นารี              สตฺถวาโห นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๔.๓๒| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา            หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
                     ฉมาสํ ปธานจารํ                อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๒๔.๓๓| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต      โกนาคมโน ๒- โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร             มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๒๔.๓๔| ภิยฺโยโส ๓- อุตฺตโร นาม    อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     โสตฺถิโช นามุปฏฺฐาโก           โกนาคมนสฺส ยสสฺสิโน ๔-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นรุตฺตเม ฯ  ม. โกนาคมนนายโก ฯ  ม. ภิยฺยโส ฯ  ม. ยุ.
@สตฺถุโน ฯ
       |๒๔.๓๕| สมุทฺทา อุตฺตรา เจว           อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต               อุทุมฺพโรติ วุจฺจติ ฯ
       |๒๔.๓๖| อุคฺโค จ โสมเทโว จ            อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     สีวลา เจว สามา จ             อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๒๔.๓๗| อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ         ตึสหตฺถสมุคฺคโต
                     อุกฺกามุเข ยถา ตมฺพํ ๑-     เอวํ รํสีหิ มณฺฑิโต ฯ
       |๒๔.๓๘| ตึสวสฺสสหสฺสานิ               อายุ พุทฺธสฺส ตาวเท
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส         ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๔.๓๙| ธมฺมเจติยํ ๒- สมุสฺสิตฺวา    ธมฺมทุสฺสวิภูสิตํ
                     ธมฺมปุปฺผคุฬํ กตฺวา           นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
       |๒๔.๔๐| มหาวิลาโส ตสฺส ชโน        สิริธมฺมปฺปกาสโน
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ               นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๒๔.๔๑| โกนาคมโน สมฺพุทฺโธ        ปพฺพตารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ             เตสุ เตสุ ปเทสโตติ ฯ
                                    โกนาคมนพุทฺธวํโส เตวีสติโม ฯ
                                       จตุวีสติโม กสฺสปพุทฺธวํโส
     [๒๕]   |๒๕.๑| โกนาคมนสฺส อปเรน      สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
                    กสฺสโป นาม นาเมน ๓-   ธมฺมราชา ปภงฺกโร ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กมฺพุ ฯ  ม. ธมฺมเจตึ สมุสฺเสตฺวา ฯ  ม. โคตฺเตน ฯ๑- ฉฑฺฑิตํ กุลมูลํ              พหูนํ ๒- ปาณปูชิตํ
       |๒๕.๒| ทตฺวาน ทายเก ทานํ              ปูรยิตฺวาน มานสํ
                   อุสโภวาฬกํ ๓- เภตฺวา           ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒๕.๓| ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺเต             กสฺสเป โลกนายเก
                   วีสติโกฏิสหสฺสานํ                ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๕.๔| จตุมาสํ ยทา พุทฺโธ               โลเก จรติ จาริกํ
                   ทสโกฏิสหสฺสานํ                  ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๕.๕| ยมกํ วิกุพฺพนํ กตฺวา              ญาณธาตุํ ปกิตฺตยิ
                   ปญฺจโกฏิสหสฺสานํ               ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๕.๖| สุธมฺมเทวปุเร ๔- รมฺเม          ตตฺถ ธมฺมํ ปกิตฺตยิ ๕-
                   ตีณิ โกฏิสหสฺสานิ                เทวานํ โพธยี ชิโน ฯ
       |๒๕.๗| นรเทวสฺส ยกฺขสฺส                 อปเร จ ธมฺมเทสเน
                   เอเตสานํ อภิสมโย ๖-           คณนาโต อสงฺขิโย ๗- ฯ
       |๒๕.๘| ตสฺสาปิ เทวเทวสฺส                เอโก อาสิ สมาคโม
                   ขีณาสวานํ วิมลานํ               สนฺตจิตฺตาน ตาทินํ ฯ
       |๒๕.๙| วีสติภิกฺขุสหสฺสานํ                 ตทา อาสิ สมาคโม
                   อภิกฺกนฺตภวนฺตานํ ๘-          หิริสีเลน ตาทินํ ฯ
       |๒๕.๑๐| อหํ ตทา มาณวโก              โชติปาโลติ วิสฺสุโต
                     อชฺฌายิโก มนฺตธโร            ติณฺณํ เวทาน ปารคู ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สญฺฉฑฺฑิตํ ฯ  ม. พหฺวนฺนปานโภชนํ ฯ  ม. ยุ. อุสโภว อาฬกํ ฯ
@ ม. สุธมฺมา... ฯ  ยุ. ปกาสยิ ฯ ๖-๗ ม. ยุ. อภิสมยา ... อสงฺขิยา ฯ  ม.
@อติกฺกนฺตภวนฺตานํ ฯ
       |๒๕.๑๑| ลกฺขเณ อิติหาเส จ              สทฺธมฺเม ปารมึ คโต
                     ภุมฺมนฺตลิกฺเข ๑- กุสโล       กตวิชฺโช อนามโย ฯ
       |๒๕.๑๒| กสฺสปสฺส ภควโต                ฆฏิกาโร นามุปฏฺฐโก
                     สคารโว สปฺปติสฺโส             นิพฺพุโต ตติเย ผเล ฯ
       |๒๕.๑๓| อาทาย มํ ฆฏิกาโร             อุปคญฺฉิ กสฺสปํ ชินํ
                     ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน           ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก ฯ
       |๒๕.๑๔| อารทฺธวิริโย หุตฺวา              วตฺตาวตฺเตสุ โกวิโท
                     น กฺวจิ ปริหายามิ               ปูเรมิ ๒- ชินสาสนํ ฯ
       |๒๕.๑๕| ยาวตา พุทฺธภณิตํ              นวงฺคสตฺถุสาสนํ
                     สพฺพํ ปริยาปุณิตฺวาน          โสภยึ ชินสาสนํ ฯ
       |๒๕.๑๖| มม อจฺฉริยํ ทิสฺวา               โสปิ พุทฺโธ วิยากริ
                     อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป          อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ ฯ
       |๒๕.๑๗| อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา          นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
                     ปธานํ ปทหิตฺวาน               กตฺวา ทุกฺกรการิกํ ฯ
       |๒๕.๑๘| อชปาลรุกฺขมูลมฺหิ              นิสีทิตฺวา ตถาคโต
                     ตตฺถ ปายาสํ สมาทาย ๓-    เนรญฺชรมุเปหิติ ฯ
       |๒๕.๑๙| เนรญฺชราย ตีรมฺหิ              ปายาสํ ปริภุญฺชิย
                     ปฏิยตฺตวรมคฺเคน               โพธิมูลมฺหิ ๔- เอหิติ ฯ
       |๒๕.๒๐| ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา            โพธิมณฺฑํ อนุตฺตรํ ๕-
                     อสฺสตฺถมูเล สมฺโพธึ            พุชฺฌิสฺสติ มหายโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภูมนฺต... ฯ  ม. ปูเรสึ ฯ  ม. ยุ. ปคฺคยฺห ฯ  ม. ยุ.
@โพธิมูลมุเปหิติ ฯ  ม. ยุ. อนุตฺตโร ฯ
       |๒๕.๒๑| อิมสฺส ชนิกา มาตา             มายา นาม ภวิสฺสติ
                     ปิตา สุทฺโธทโน นาม           อยํ เหสฺสติ โคตโม ฯ
       |๒๕.๒๒| โกลิโต อุปติสฺโส จ              อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก        อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ ฯ
       |๒๕.๒๓| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ          อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
                     อนาสวา วีตราคา                สนฺตจิตฺตา สมาหิตา ฯ
       |๒๕.๒๔| โพธิ ตสฺส ภควโต               อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก            อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา ฯ
       |๒๕.๒๕| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา
                     อายุ วสฺสสตํ ตสฺส               โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
       |๒๕.๒๖| อิทํ สุตฺวาน วจนํ                 อสมสฺส มเหสิโน
                     อาโมทิตา นรมรู                 พุทฺธวีชงฺกุโร อยํ ๑- ฯ
       |๒๕.๒๗| อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ ๒-    อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
                     กตญฺชลี นมสฺสนฺติ              ทสสหสฺสี สเทวกา ฯ
       |๒๕.๒๘| ยทิมสฺส โลกนาถสฺส           วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๕.๒๙| ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา     ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
                     เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน          อุตฺตรนฺติ มหานทึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พุทฺธวีชํ กิร อยํ ฯ  ม. ยุ. ปวตฺตนฺติ ฯ
       |๒๕.๓๐| เอวเมว มยํ สพฺเพ               ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
                     อนาคตมฺหิ อทฺธาเน            เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ ฯ
       |๒๕.๓๑| ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา             ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
                     อุตฺตรึ วตฺตมธิฏฺฐาสึ            ทสปารมิปูริยา ฯ
       |๒๕.๓๒| เอวมหํ สํสริตฺวา                 ปริวชฺเชนฺโต อนาจรํ
                     ทุกฺกรํ ปกตํ ๑- มยฺหํ           โพธิยาเยว การณา ฯ
       |๒๕.๓๓| นครํ พาราณสี นาม            กิกี นามาสิ ขตฺติโย
                     วสติ ตตฺถ นคเร                  สมฺพุทฺธสฺส มหากุลํ ฯ
       |๒๕.๓๔| พฺราหฺมโณ พฺรหฺมทตฺโต จ   อาสิ พุทฺธสฺส โส ปิตา
                     มาตา ๒- ธนวตี นาม          กสฺสปสฺส มเหสิโน ฯ
       |๒๕.๓๕| ทุเว วสฺสสหสฺสานิ              อคารํ อชฺฌาวสิ โส
                     หํโส ยโส สิริจนฺโท ๓-         ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๕.๓๖| ติโสฬสสหสฺสานิ                นาริโย สมลงฺกตา
                     สุนนฺทา นาม สา นารี         วิชิตเสโน นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๕.๓๗| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา            ปาสาเทนาภินิกฺขมิ
                     สตฺตาหํ ปธานจารํ              อจริ ปุริสุตฺตโม ฯ
       |๒๕.๓๘| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต      กสฺสโป โลกนายโก
                     วตฺตจกฺโก มหาวีโร              มิคทาเย นรุตฺตโม ฯ
       |๒๕.๓๙| ติสฺโส จ ภารทฺวาโช จ          อเหสุํ อคฺคสาวกา
                     สพฺพมิตฺโต นามุปฏฺฐาโก     กสฺสปสฺส มเหสิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จ กตํ ฯ  ม. ยุ. ชนิกา ฯ  ม. ยุ. สิรินนฺโท ฯ
       |๒๕.๔๐| อนุลา จ อุรุเวลา จ             อเหสุํ อคฺคสาวิกา
                     โพธิ ตสฺส ภควโต                นิโคฺรโธติ ปวุจฺจติ ฯ
       |๒๕.๔๑| สุมงฺคโล ฆฏิกาโร จ            อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา
                     วิชิตเสนา จ ภทฺทา จ           อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐิกา ฯ
       |๒๕.๔๒| อุจฺจตฺตเนน โส พุทฺโธ          วีสติรตนมุคฺคโต ๑-
                     วิชฺชุลฏฺฐิว อากาเส             จนฺโทว คหปูริโต ฯ
       |๒๕.๔๓| วีสติวสฺสสหสฺสานิ              อายุ ตสฺส มเหสิโน
                     ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส          ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๕.๔๔| ธมฺมตฬากํ มาปยิตฺวา ๒-    สีลํ ทตฺวา วิเลปนํ
                     ธมฺมทุสฺสํ นิวาเสตฺวา           ธมฺมมาลํ วิภชฺชิย ๓- ฯ
       |๒๕.๔๕| ธมฺมวิมลมาทาสํ                ฐปยิตฺวา มหาชเน
                     เกจิ นิพฺพานํ ปตฺเถนฺตา       ปสฺสนฺตุ เม อลงฺกรํ ฯ
       |๒๕.๔๖| สีลกญฺจุกํ ทตฺวาน              ฌานกวจจมฺมิกํ ๔-
                     ธมฺมจมฺมํ ปารุปิตฺวา           ทตฺวา สนฺนาหมุตฺตมํ ฯ
       |๒๕.๔๗| สติผลกํ ทตฺวาน                 ติขิณญาณกุนฺติมํ
                     ธมฺมขคฺควรํ ทตฺวา              สีลสตฺตุปฺปมทฺทนํ ๕- ฯ
       |๒๕.๔๘| เตวิชฺชาภูสํ ๖- ทตฺวาน        อาเวฬํ จตุโร ผเล
                     ฉฬภิญฺญาภรณํ ทตฺวา        ธมฺมปุปฺผปิลนฺธนํ ฯ
       |๒๕.๔๙| สทฺธมฺมปณฺฑรจฺฉตฺตํ          ทตฺวา ปาปนิวารณํ
                     มาปยิตฺวา อภยํ ปุปฺผํ          นิพฺพุโต โส สสาวโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วีสติรตนุคฺคโต ฯ  ยุ. มาเปตฺวา ฯ  ยุ. วิราชิย ฯ  ม. ...วมฺมิตํ ฯ
@ยุ. ... วมฺมิกํ ฯ  ม. ยุ. สีลสํสคฺคมทฺทนํ ฯ  ม. เตวิชฺชาภูสนํ ทตฺวาน ฯ
       |๒๕.๕๐| เอโส หิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ       อปฺปเมยฺโย ทุราสโท
                     เอโส หิ ธมฺมรตโน              สฺวากฺขาโต เอหิปสฺสิโก ฯ
       |๒๕.๕๑| เอโส หิ สงฺฆรตโน              สุปฏิปนฺโน อนุตฺตโร
                     สพฺพํ สมนฺตรหิตํ                นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
       |๒๕.๕๒| มหากสฺสโป ชิโน สตฺถา      เสตพฺยารามมฺหิ นิพฺพุโต
                     ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป           โยชนุพฺเพธมุคฺคโตติ ฯ
                                      กสฺสปพุทฺธวํโส จตุวีสติโม ฯ
                                     ปญฺจวีสติโม โคตมพุทฺธวํโส
     [๒๖]   |๒๖.๑| อหเมตรหิ สมฺพุทฺโธ         โคตโม สกฺยวฑฺฒโน
                   ปธานํ ปทหิตฺวาน                 ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒๖.๒| พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต         ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยึ
                   อฏฺฐารสนฺนํ โกฏีนํ               ปฐมาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๖.๓| ตโต ปรญฺจ เทเสนฺโต             นรเทวสมาคเม ๑-
                   คณนาย น วตฺตพฺโพ             ทุติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๖.๔| อิเธวาหํ เอตรหิ                     โอวทึ มม อตฺรชํ
                   คณนาย น วตฺตพฺโพ             ตติยาภิสมโย อหุ ฯ
       |๒๖.๕| เอโกสิ ๒- สนฺนิปาโต เม         สาวกานํ มเหสินํ
                   อฑฺฒเตฬสสตานํ                 ภิกฺขูนาสิ สมาคโม ฯ
       |๒๖.๖| วิโรจมาโน วิมโล                   ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺฌโต ๓-
                   ททามิ ปตฺถิตํ สพฺพํ               มณีว สพฺพกามโท ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ... สมาคโม ฯ  ยุ. เอโกว ฯ  ม. มชฺฌโค ฯ
       |๒๖.๗| ผลมากงฺขมานานํ                 ภวจฺฉนฺทํ ชเหสินํ
                   จตุสจฺจํ ปกาเสสิ ๑-              อนุกมฺปาย ปาณินํ ฯ
       |๒๖.๘| ทสวีสสหสฺสานํ                     ธมฺมาภิสมโย อหุ
                   เอกทฺวินฺนํ อภิสมโย              คณนาโต อสงฺขิโย ฯ
       |๒๖.๙| วิตฺถาริกํ พหุชญฺญํ                อิทฺธํ ผีตํ สุผุลฺลิตํ
                   อิธ มยฺหํ สกฺยมุนิโน              สาสนํ สุวิโสธิตํ ฯ
       |๒๖.๑๐| อนาสวา วีตราคา               สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
                   ภิกฺขู เนกสตา สพฺเพ             ปริวาเรนฺติ มํ สทา ฯ
       |๒๖.๑๑| อิทานิ เย เอตรหิ                ชหนฺติ มานุสํ ภวํ
                     อปฺปตฺตมานสา เสกฺขา        เต ภิกฺขู วิญฺญูครหิตา ฯ
       |๒๖.๑๒| อริยญฺชสํ โถมยนฺตา           สทา ธมฺมรตา ชนา
                     พุชฺฌิสฺสนฺติ ชุติมนฺโต ๒-     สํสารสริตา ๓- นรา ฯ
       |๒๖.๑๓| นครํ กปิลวตฺถุ เม               ราชา สุทฺโธทโน ปิตา
                     มยฺหํ ชเนตฺติกา มาตา         มายาเทวีติ วุจฺจติ ฯ
       |๒๖.๑๔| เอกูนตึสวสฺสานิ                 อคารํ อชฺฌาวสิหํ ๔-
                     สุจนฺโท ๕- โกกนุโท โกญฺโจ   ตโย ปาสาทมุตฺตมา ฯ
       |๒๖.๑๕| จตฺตาฬีสสหสฺสานิ              นาริโย สมลงฺกตา
                     ยโสธรา ๖- นาม นารี          ราหุโล นาม อตฺรโช ฯ
       |๒๖.๑๖| นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา             อสฺสยาเนน นิกฺขมึ
@เชิงอรรถ:  ม. ปกาเสมิ ฯ  ม. ยุ. สติมนฺโต ฯ  ม. สํสารสริตํ คตา ฯ
@ ม. ยุ. อชฺฌหํ วสึ ฯ  ม. รมฺโม สุรมฺโม สุภโก ฯ ยุ. ราโม สุราโม สุภโต ฯ
@ ม. ภทฺทกญฺจนา ฯ ยุ. ภทฺทกจฺจา ฯ
                     ฉวสฺสํ ปธานจารํ                อจรึ ทุกฺกรํ อหํ ฯ
       |๒๖.๑๗| พาราณสีอิสิปตเน              ชิโน ๑- จกฺกํ ปวตฺตยึ
                     อหํ โคตมสมฺพุทฺโธ             สรณํ สพฺพปาณินํ ฯ
       |๒๖.๑๘| โกลิโต อุปติสฺโส จ              เทฺว ภิกฺขู อคฺคสาวกา
                     อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก        สนฺติกาวจโร มม ฯ
       |๒๖.๑๙| เขมา อุปฺปลวณฺณา จ         ภิกฺขุนี อคฺคสาวิกา
                     จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก            อคฺคุปฏฺฐากุปาสกา ฯ
       |๒๖.๒๐| นนฺทมาตา จ อุตฺตรา           อคฺคุปฏฺฐากุปาสิกา
                     อหํ อสฺสตฺถมูลมฺหิ              ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
       |๒๖.๒๑| พฺยามปฺปภา สทา มยฺหํ       โสฬสหตฺถมุคฺคโต ๒-
                     อปฺปํ วสฺสสตํ อายุ              มเมตรหิ ๓- วิชฺชติ ฯ
       |๒๖.๒๒| ตาวตา ติฏฺฐมาโนหํ            ตาเรสึ ๔- ชนตํ พหุํ
                     ฐปยิตฺวาน ธมฺโมกฺกํ ๕-       ปจฺฉิมชนโพธนํ ฯ
       |๒๖.๒๓| อหํปิ น จิรสฺเสว                 สทฺธึ สาวกสงฺฆโต
                     อิเธว ปรินิพฺพิสฺสํ                อคฺคิวาหารสงฺขยา ฯ
       |๒๖.๒๔| ตานิ [๖]- อตุลเตชานิ         อิมานิ จ ยสพลานิ ๗- อิทฺธิโย
                     อหํ ๘- คุณธารโณ เทโห      ทฺวตฺตึสวรลกฺขณวิจิตฺโต ฯ
       |๒๖.๒๕| ทสทิสา ๙- ปภาเสตฺวา       สตรํสีว ฉปฺปภา
                     สพฺพา สมนฺตรเหสฺสนฺติ      นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ ฯ
                                       โคตมพุทฺธวํโส ปญฺจวีสติโม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จกฺกํ ปวตฺติตํ มยา ฯ  ม. ...มุคฺคตา ฯ  ม. ยุ. อิทาเนตรหิ ฯ
@ ม. ยุ. ตาเรมิ ฯ  ม. ธมฺมกฺกํ ฯ  ม. ยุ. จ ฯ  ม. ยุ. ทสพลานิ ฯ
@ ม. ยุ. อยญฺจ คุณวรเทโห ทฺวตฺตึสลกฺขณาจิโต ฯ  ยุ. อสทิสา ฯ
                                        พุทฺธปฺปกิณฺณกกณฺโฑ
     [๒๗]   |๒๗.๑| อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป      จตุโร อาสุํ วินายกา
                   ตณฺหงฺกโร เมธงฺกโร              อโถปิ สรณงฺกโร
                   ทีปงฺกโร จ สมฺพุทฺโธ              เอกกปฺปมฺหิ เต ชินา ฯ
       |๒๗.๒| ทีปงฺกรสฺส อปเรน                 โกณฺฑญฺโญ ๑- นาม นายโก
                   เอโกว เอกกปฺปมฺหิ               ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๗.๓| ทีปงฺกรสฺส ภควโต                โกณฺฑญฺญสฺส จ สตฺถุโน
                   เอเตสํ อนฺตรา กปฺปา            คณนาโต อสงฺเขยฺยา ฯ
       |๒๗.๔| โกณฺฑญฺญสฺส อปเรน           มงฺคโล นาม นายโก
                   เตสํปิ อนฺตรา กปฺปา             คณนาโต อสงฺเขยฺยา ๒- ฯ
       |๒๗.๕| มงฺคโล จ สุมโน จ                 เรวโต โสภิโต มุนิ
                   เตปิ พุทฺธา เอกกปฺเป            จกฺขุมนฺโต ปภงฺกรา ฯ
       |๒๗.๖| โสภิตสฺส อปเรน                   อโนมทสฺสี มหามุนิ ๓-
                   เตสํปิ อนฺตรา กปฺปา             คณนาโต อสงฺเขยฺยา ฯ
       |๒๗.๗| อโนมทสฺสี ปทุโม                  นารโท จาปิ นายโก
                   เตปิ พุทฺธา เอกกปฺเป             ตมนฺตกรณา ๔- มุนี ฯ
       |๒๗.๘| นารทสฺส อปเรน                   ปทุมุตฺตโร นาม นายโก
                   เอกกปฺปมฺหิ อุปฺปนฺโน           ตาเรสิ ชนตํ พหุํ ฯ
       |๒๗.๙| นารทสฺส ภควโต                   ปทุมุตฺตรสฺส สตฺถุโน
                   เตสํปิ อนฺตรา กปฺปา             คณนาโต อสงฺเขยฺยา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. โกณฺฑญฺญสฺส นาม ฯ  ม. อสงฺขิยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ม. ยุ. มหายโส ฯ  ม. ยุ. ...การกา ฯ
       |๒๗.๑๐| กปฺปสตสหสฺสมฺหิ               เอโก อาสิ มหามุนิ
                     ปทุมุตฺตโร โลกวิทู              อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห ฯ
       |๒๗.๑๑| ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ               ทุเว อาสึสุ ๑- นายกา
                     สุเมโธ จ สุชาโต จ              โอรโต ปทุมุตฺตโร ฯ
       |๒๗.๑๒| อฏฺฐารสกปฺปสเต               ตโย อาสึสุ นายกา
                     ปิยทสฺสี อตฺถทสฺสี              ธมฺมทสฺสี จ นายกา ฯ
       |๒๗.๑๓| โอรโต ๒- จ สุชาตสฺส         สมฺพุทฺธา ทิปทุตฺตมา
                     เอกกปฺปมฺหิ สมฺพุทฺธา ๓-    โลเก อปฺปฏิปุคฺคลา ฯ
       |๒๗.๑๔| จตุนวุเต อิโต กปฺเป             เอโก อาสิ มหามุนิ
                     สิทฺธตฺโถ โส โลกวิทู             สลฺลกฺขโต ๔- อนุตฺตโร ฯ
       |๒๗.๑๕| เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป            ทุเว อาสึสุ นายกา
                     ติสฺโส ปุสฺโส จ สมฺพุทฺโธ ๕-  อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล ฯ
       |๒๗.๑๖| เอกนวุเต อิโต กปฺเป            วิปสฺสี โลกนายโก
                     โสปิ พุทฺโธ การุณิโก            สตฺเต โมเจสิ พนฺธนา ฯ
       |๒๗.๑๗| เอกตฺตึเส อิโต กปฺเป            ทุเว อาสึสุ นายกา
                     สิขี จ เวสฺสภู เจว                 อสมา อปฺปฏิปุคฺคลา ฯ
       |๒๗.๑๘| อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป           ตโย อาสึสุ นายกา
                     กุกฺกุสนฺโธ โกนาคมโน        กสฺสโป จาปิ นายโก ฯ
       |๒๗.๑๙| อหเมตรหิ สมฺพุทฺโธ            เมตฺเตยฺโย จาปิ เหสฺสติ
@เชิงอรรถ:  ม. อาสุํ วินายกา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ยุ. โอรโส ฯ  ม. ... เต พุทฺธา ฯ
@ ม. สลฺลกตฺโต ฯ ยุ. สลฺลคตฺโต ฯ  ม. ยุ. ... สมฺพุทฺธา อสมา อปฺปฏิปุคฺคลา ฯ
                     เอเตปิเม ปญฺจ พุทฺธา         ธีรา โลกานุกมฺปกา ฯ
       |๒๗.๒๐| เอเตสํ ธมฺมราชูนํ               อญฺเญสํ เนกโกฏินํ
                     อาจิกฺขิตฺวาน ตํ มคฺคํ          นิพฺพุโต ๑- โส สสาวโกติ ฯ
                                     พุทฺธปฺปกิณฺณกกณฺโฑ นิฏฺฐิโต ฯ
                                              ธาตุภาชนียกถา
     [๒๘]   |๒๘.๑| มหาโคตโม ชินวโร           กุสินารมฺหิ นิพฺพุโต
                   ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ                 เตสุ เตสุ ปเทสโต ฯ
       |๒๘.๒| เอโก อชาตสตฺตุสฺส                เอโก เวสาลิยา ปุเร
                   เอโก กปิลวตฺถุสฺมึ                 เอโก จ อลฺลกปฺปเก ฯ
       |๒๘.๓| เอโก จ รามคามมฺหิ               เอโก จ เวฏฺฐทีปเก
                   เอโก ปาเวยฺยเก มลฺเล           เอโก จ โกสินารเก ฯ
       |๒๘.๔| ตุมฺพสฺส ๒- ถูปํ กาเรสิ           พฺราหฺมโณ โทณสวฺหโย
                   องฺคารถูปํ กาเรสุํ                  โมริยา ตุฏฺฐมานสา ฯ
       |๒๘.๕| อฏฺฐ สารีริกา ถูปา                นวโม ตุมฺพเจติโย ๓-
                   องฺคารถูโป ทสโม                 ตทาเยว ปติฏฺฐิโต ฯ
                                           [๔]-
       |๒๘.๖| เอกา ทาฐา ติทสปุเร              เอกา นาคปุเร อหุ
                   เอกา คนฺธารวิสเย                 เอกา กาลิงฺคราชิโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นิพฺพุตา เต สสาวกาติ ฯ  ม. ยุ. กุมฺภสฺส ฯ  ม. ยุ. กุมฺภเจติโย ฯ
@ ม. อุณฺหีสํ จตสฺโส ทาฐา ฯเปฯ สพฺพาเปตา ปติฏฺฐิตา ฯ
       |๒๘.๗| จตฺตาฬีสสมา ทนฺตา             เกสา โลมา จ สพฺพโส
                   เทวา หรึสุ เอเกกํ                  จกฺกวาฬปรมฺปรา ฯ
       |๒๘.๘| วชิรายํ ภควโต                     ปตฺโต ทณฺโฑ จ จีวรํ
                   นิวาสนํ กุลฆเร ๑-               ปจฺจตฺถรณํ สิลวฺหเย ๒- ฯ
       |๒๘.๙| ปาฏลีปุตฺตนคเร                   กรกํ กายพนฺธนํ
                   จมฺปายํ อุทกสาฏกา ๓-        อุณฺณโลมญฺจ โกสเล ฯ
       |๒๘.๑๐| กาสาวกํ ๔- พฺรหฺมโลเก       เวฐนํ ติทเส ปุเร
                     [ปาสาณเก ๕- ปทํ เสฏฺฐํ     ยถาปิ กจฺฉตํ ปุรํ]
                     นิสีทนํ อวนฺตีสุ ๖-              เทวรฏฺเฐ ๗- อตฺถรณํ ตทา ฯ
       |๒๘.๑๑| อรณิ จ มิถิลายํ                  วิเทเห ๘- ปริสาวนํ
                     วาสี สูจิฆรญฺจาปิ               อินฺทปตฺถปุเร ๙- ตทา ฯ
       |๒๘.๑๒| ปริกฺขารา ๑๐- อวเสสา      ชนปทนฺตเก ๑๑- ตทา
                     ปริภุตฺตานิ มุนินา               มเหสฺสนฺติ มนุชา ตทา ฯ
       |๒๘.๑๓| ธาตุวิตฺถาริกํ อาสิ               โคตมสฺส มเหสิโน
                     ปาณีนํ อนุกมฺปาย              อหุ โปราณิกํ ตทาติ ฯ
                                         ธาตุภาชนียกถา นิฏฺฐิตา ฯ
                                                พุทฺธวํโส นิฏฺฐิโต ฯ
                                               --------------
@เชิงอรรถ:  ยุ. กุสฆเร ฯ  ม. ยุ. กปิลฺหเย ฯ  ม. จมฺปายุทกสาฏิยํ ฯ ยุ. จมฺปายํ
@อุทกสาฏิกา ฯ  ม. ยุ. กาสาวญฺจ พฺรหฺมโลเก ฯ  ยุ. ปาสาณเก ปทํ เสฏฺฐํ
@ยญฺจาปิ อจฺจุติ ปทํ ฯ  ยุ. อวนฺติปุเร ฯ  ม. ยุ. รฏฺเฐ ... ฯ
@ ยุ. เวเทหิ ... ฯ  ย. อินฺทรฏฺเฐ ฯ ๑๐ ยุ. ปริกฺขารํ อวเสสํ ฯ
@๑๑ ม. ยุ. ชนปเท อปรนฺตเก ฯ
                                    สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                                                   จริยาปิฏกํ
                                      สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกายสฺส
                                                   จริยาปิฏกํ
                                                   --------
                            นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                                               ๑. ทานปารมิตา
                                               ปฐมํ อกิตฺติจริยํ ๑-
     [๑]   /จริยา./ |๑.๑| กปฺเป จ สตสหสฺเส   จตุโร จ อสงฺเขยฺเย
                เอตฺถนฺตเร ยํ จริตํ                   สพฺพนฺตํ โพธิปาจนํ ฯ
       |๑.๒| อตีตกปฺเป จริตํ                      ฐปยิตฺวา ภวาภเว
                อิมมฺหิ กปฺเป จริตํ                  ปวกฺขิสฺสํ สุโณหิ เม ฯ
       |๑.๓| ยทา อหํ พฺรหารญฺเญ             สุญฺเญ วิวนกานเน ๒-
                อชฺโฌคเหตฺวา วิหรามิ            อกิตฺติ ๓- นาม ตาปโส ฯ
       |๑.๔| ตทา มํ ตปเตเชน                   สนฺตตฺโต ติทิวาภิภู
                ธาเรนฺโต พฺราหฺมณวณฺณํ       ภิกฺขาย มํ อุปาคมิ ฯ
       |๑.๕| ปวนา อาภฏํ ปณฺณํ               อเตลญฺจ อโลณิกํ
                มม ทฺวาเร ฐิตํ ทิสฺวา              สกฏาเหน อากิรึ ฯ
       |๑.๖| ตสฺส ทตฺวานหํ ปณฺณํ             นิกุชฺชิตฺวาน ภาชนํ
                ปุเนสนํ ชหิตฺวาน                   ปาวิสึ ปณฺณสาลกํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อกตฺติจริยํ ฯ  ม. วิปินกานเน ฯ ยุ. วิวินกานเน ฯ  ยุ. อกตฺติ นาม ฯ
       |๑.๗| ทุติยํ ทิวสํ ตติยํปิ                    อุปคจฺฉิ มมนฺติเก
                อกมฺปิโต อโนลคฺโค                เอวเมวมทาสหํ ฯ
       |๑.๘| น เม ตปฺปจฺจยา อตฺถิ              สรีรสฺมึ วิวณฺณิยํ
                ปีติสุเขน รติยา                       วีตินาเมมิ ตํ ทิวํ ฯ
       |๑.๙| ยทิ มาสํปิ ทฺวิมาสํ                  ทกฺขิเณยฺยํ วรํ ลเภ
                อกมฺปิโต อโนลีโน                  ทเทยฺยํ ทานมุตฺตมํ ฯ
       |๑.๑๐| น ตสฺส ทานํ ททมาโน          ยสํ ลาภญฺจ ปตฺถยึ
                  สพฺพญฺญุตํ ปตฺถยาโน         ตานิ กมฺมานิ อาจรินฺติ ฯ
                                               อกิตฺติจริยํ ปฐมํ ฯ
                                        ทุติยํ สงฺขพฺราหฺมณจริยํ
     [๒]   |๒.๑๑| ปุนาปรํ ยทา โหมิ             พฺราหฺมโณ สงฺขสวฺหโย
                   มหาสมุทฺทํ ตริตุกาโม          อุปคจฺฉามิ ปฏฺฏนํ ฯ
       |๒.๑๒| ตตฺถทฺทสามิ ๑- ปฏิปเถ       สยมฺภุํ อปราชิตํ
                   กนฺตารมทฺธานํ ปฏิปนฺนํ       ตตฺตาย กฐินภูมิยา ฯ
       |๒.๑๓| ตมหํ ปฏิปเถ ทิสฺวา              อิมมตฺถํ วิจินฺตยึ
                   อิมํ ๒- เขตฺตํ อนุปฺปตฺตํ        ปุญฺญกามสฺส ชนฺตุโน ฯ
       |๒.๑๔| ยถาปิ กสฺสโก ปุริโส             เขตฺตํ ทิสฺวา มหารามํ ๓-
                   น ตตฺถ พีชํ โรเปติ                น โส ธญฺเญน อตฺถิโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ตตฺถทฺทสํ ฯ ยุ. ตตฺถ อทสฺสึ ฯ  ม. ยุ. อิทํ ฯ  ม. ยุ. มหาคมํ ฯ
       |๒.๑๕| เอวเมวาหํ ปุญฺญกาโม         ทิสฺวา เขตฺตํ วรุตฺตมํ
                   ยทิ [๑]- การํ น กโรมิ          นาหํ ปุญฺเญน อตฺถิโก ฯ
       |๒.๑๖| ยถา อมจฺโจ มุทฺทกาโม ๒-   รญฺโญ อนฺเตปุเร ชเน
                   น เทติ เตสํ ธนธญฺญํ            มุทฺทโต ๓- ปริหายติ ฯ
       |๒.๑๗| เอวเมวาหํ ปุญฺญกาโม         วิปุลํ ทิสฺวาน ทกฺขิณํ
                   ยทิ ตตฺถ ๔- ทานํ น ทามิ     ปริหายิสฺสามิ ปุญฺญโต ฯ
       |๒.๑๘| เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน              โอโรหิตฺวา อุปาหนา
                   ตสฺส ปาทานิ วนฺทิตฺวา         อทาสึ ฉตฺตุปาหนํ ฯ
       |๒.๑๙| เตนาหํ ๕- สตคุณโต            สุขุมาโล สุเขธิโต
       |๒.๒๐| อปิจ ทานํ ปริปูเรนฺโต           เอวํ ตสฺส อทาสหนฺติ ฯ
                                        สงฺขพฺราหฺมณจริยํ ทุติยํ ฯ
                                              ตติยํ กุรุธมฺมจริยํ ๖-
     [๓]   |๓.๒๑| ปุนาปรํ ยทา โหมิ             อินฺทปตฺเถ ปุรุตฺตเม
                   ราชา ธนญฺชโย นาม           กุสเลหิ ทสหุปาคโต ฯ
       |๓.๒๒| กาลิงฺครฏฺฐวิสยา                 พฺราหฺมณา อุปคจฺฉุ มํ
                   อยาจุํ มํ หตฺถินาคํ               ธญฺญํ มงฺคลสมฺมตํ ฯ
       |๓.๒๓| อวุฏฺฐิโก ชนปโท                  ทุพฺภิกฺโข ฉาตโก มหา
                   ททาหิ ปวรํ นาคํ                  นีลํ อญฺชนสวฺหยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตตฺถ ฯ  ม. ยุ. มุทฺทิกาโม ฯ  ม. ยุ. มุทฺทิโต ฯ  ม. ยุ. ... ตสฺส
@ทานํ น ททามิ ฯ  ม. ยุ. เตเนวาหํ ฯ  ม. กุรุราชจริยํ ฯ
       |๓.๒๔| น เม ยาจกมนุปฺปตฺเต          ปฏิกฺเขโป อนุจฺฉโว
                   มา เม ภิชฺชิ สมาทานํ           ทสฺสามิ วิปุลํ คชํ ฯ
       |๓.๒๕| นาคํ คเหตฺวา โสณฺฑาย        ภิงฺคาเร รตนามเย
                   ชลํ หตฺเถ อากิริตฺวา             พฺราหฺมณานํ อทํ คชํ ฯ
       |๓.๒๖| ตสฺส ๑- นาเค ปทินฺนมฺหิ      อมจฺจา เอตทพฺรวุํ
                   กึ นุ ตุยฺหํ วรํ นาคํ               ยาจกานํ จ ทสฺสสิ ฯ
       |๓.๒๗| ธญฺญํ มงฺคลสมฺปนฺนํ            สงฺคามวิชยุตฺตมํ
                   ตสฺส ๒- นาเค ปทินฺนมฺหิ     กินฺเต รชฺชํ กริสฺสติ ฯ
       |๓.๒๘| รชฺชมฺปิ เม ทเท สพฺพํ           สรีรํ ทชฺชมตฺตโน
                   สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ           ตสฺมา นาคํ อทาสหนฺติ ฯ
                                            กุรุธมฺมจริยํ ตติยํ ฯ
                                         จตุตฺถํ มหาสุทสฺสนจริยํ
     [๔]   |๔.๒๙| กุสาวติมฺหิ นคเร               ยทา อาสึ มหีปติ
                   มหาสุทสฺสโน นาม              จกฺกวตฺติ มหพฺพโล ฯ
       |๔.๓๐| ตตฺถาหํ ทิวเส ติกฺขตฺตุํ          โฆสาเปมิ ตหึ ตหึ
                   โก กึ อิจฺฉติ ปตฺเถติ             กสฺส กึ ทิยฺยตู ธนํ ฯ
       |๔.๓๑| โก ฉาตโก โก ตสิโต             โก มาลํ โก วิเลปนํ
                   นานารตฺตานิ วตฺถานิ          โก นคฺโค ปริทหิสฺสติ
                   โก ปเถ ฉตฺตมาเทติ             โกปาหนา มุทู สุภา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. ตสฺมึ ฯ
       |๔.๓๒| อิติ สายญฺจ ปาโต จ            โฆสาเปมิ ตหึ ตหึ
                   น ตํ ทสสุ ฐาเนสุ                 น หิ ๑- ฐานสเตสุ วา ฯ
       |๔.๓๓| อเนกสตฐาเนสุ                   ปฏิยตฺตํ ยาจเก ธนํ
                   ทิวา วา ยทิวา รตฺตึ              ยทิ เอติ วณิพฺพโก ฯ
       |๔.๓๔| ลทฺธา ยทิจฺฉกํ โภคํ              ปูรหตฺโถว คจฺฉติ
                   เอวรูปํ มหาทานํ                 อทาสึ ยาวชีวิกํ ฯ
       |๔.๓๕| นปาหํ เทสฺสํ ธนํ ทมฺมิ          นปิ นตฺถิ นิจโย มยิ
                   ยถาปิ อาตุโร นาม               โรคโต ปริมุตฺติยา ฯ
       |๔.๓๖| ธเนน เวชฺชํ ตปฺเปตฺวา            โรคโต ปริมุจฺจติ
                   ตเถวาหํ ชานมาโน               ปริปูเรตุํ อเสสโต ฯ
       |๔.๓๗| อูนมนํ ปูรยิตุํ                       เทมิ ทานํ วณิพฺพเก
                   นิราลโย อปจฺจาโส              สมฺโพธิมนุปตฺติยาติ ฯ
                                        มหาสุทสฺสนจริยํ จตุตฺถํ ฯ
                                        ปญฺจมํ มหาโควินฺทจริยํ
     [๕]   |๕.๓๘| ปุนาปรํ ยทา โหมิ           สตฺตราชปุโรหิโต
                   ปูชิโต นรเทเวหิ                 มหาโควินฺทพฺราหฺมโณ ฯ
       |๕.๓๙| ตทาหํ สตฺตรชฺเชสุ              ยํ เม อาสิ อุปายนํ
                   เตน เทมิ มหาทานํ            อกฺโขภํ ๒- สาครูปมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นปิ ฯ  ม. อกฺโขพฺภํ ฯ
       |๕.๔๐| น เม เทสฺสํ ธนธญฺญํ          นปิ นตฺถิ นิจโย มยิ
                   สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ         ตสฺมา เทมิ วรํ ธนนฺติ ฯ
                                        มหาโควินฺทจริยํ ปญฺจมํ ฯ
                                             ฉฏฺฐํ เนมิราชจริยํ
     [๖]   |๖.๔๑| ปุนาปรํ ยทา โหมิ           มิถิลายํ ปุรุตฺตเม
                   เนมิ นาม มหาราชา          ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโก ฯ
       |๖.๔๒| ตทาหํ มาปยิตฺวาน            จตุสาลํ จตุมฺมุขํ
                   ตตฺถ ทานํ ปวตฺเตสึ            มิคปกฺขินราทินํ ๑- ฯ
       |๖.๔๓| อจฺฉาทนํ สยนญฺจ              อนฺนํ ปานญฺจ โภชนํ
                   อพฺโพจฺฉินฺนํ กริตฺวาน         มหาทานํ ปวตฺตยึ ฯ
       |๖.๔๔| ยถาปิ เสวโก สามึ              ธนเหตุมุปาคโต
                   กาเยน วาจามนสา            อาราธนียเมสติ ฯ
       |๖.๔๕| ตเถวาหํ สพฺพภเว               ปริเยสิสฺสามิ โพธิชํ
                   ทาเนน สตฺเต ตปฺเปตฺวา      อิจฺฉามิ โพธิมุตฺตมนฺติ ฯ
                                             เนมิราชจริยํ ฉฏฺฐํ ฯ
                                           สตฺตมํ จนฺทกุมารจริยํ
     [๗]   |๗.๔๖| ปุนาปรํ ยทา โหมิ             เอกราชสฺส อตฺรโช
                   นคเร ปุปฺผวติยา                  กุมาโร จนฺทสวฺหโย ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ... นรนารินํ ฯ
       |๗.๔๗| ตทาหํ ยชนา มุตฺโต              นิกฺขนฺโต ยญฺญวา ๑- ตโต
                   สํเวคํ ชนยิตฺวาน                  มหาทานํ ปวตฺตยึ ฯ
       |๗.๔๘| นาหํ ปิวามิ ขาทามิ              นปิ ภุญฺชามิ โภชนํ
                   ทกฺขิเณยฺเย ๒- อทตฺวาน      อปิ ฉปฺปญฺจ รตฺติโย ฯ
       |๗.๔๙| ยถาปิ วาณิโช นาม              กตฺวาน ภณฺฑสญฺจยํ
                   ยตฺถ ลาโภ มหา โหติ           ตตฺถ ๓- ตํ หรติ ภณฺฑกํ ฯ
       |๗.๕๐| ตเถว สกภุตฺตํปิ ๓-               ปเร ทินฺนํ มหปฺผลํ
                   ตสฺมา ปรสฺส ทาตพฺพํ           สตภาโค ภวิสฺสติ ฯ
       |๗.๕๑| เอตมตฺถวสํ ญตฺวา               เทมิ ทานํ ภวาภเว
                   น ปฏิกฺกมามิ ทานโต           สมฺโพธิมนุปตฺติยาติ ฯ
                                         จนฺทกุมารจริยํ สตฺตมํ ฯ
                                             อฏฺฐมํ สิวิราชจริยํ
     [๘]   |๘.๕๒| อริฏฺฐสวฺหเย นคเร             สิวิ นามาสิ ขตฺติโย
                   นิสชฺช ปาสาทวเร                 เอวํ จินฺเตสหํ ตทา ฯ
       |๘.๕๓| ยงฺกิญฺจิ มานุสํ ทานํ             อทินฺนํ เม น วิชฺชติ
                   โยปิ ยาเจยฺย มํ จกฺขุํ            ทเทยฺยํ อวิกมฺปิโต ฯ
       |๘.๕๔| มม สงฺกปฺปมญฺญาย            สกฺโก เทวานมิสฺสโร
                   นิสินฺโน เทวปริสาย              อิทํ วจนมพฺรวิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยญฺญวาฏโต ฯ ยุ. ยญฺญวาฏโก ฯ  ยุ. ทกฺขิเณยฺยํ ฯ  ยุ. ยตฺถาหรติ
@ภณฺฑกํ ฯ  ม. ยุ. สกภุตฺตาปิ ฯ
       |๘.๕๕| นิสชฺช ปาสาทวเร                สิวิ ราชา มหิทฺธิโก
                   จินฺเตนฺโต วิวิธํ ทานํ             อเทยฺยํ โส น ปสฺสติ ฯ
       |๘.๕๖| ตถนฺนุ วิตถนฺเนตํ                 หนฺท วีมํสยามิ ตํ
                   มุหุตฺตํ อาคเมยฺยาถ             ยาว ชานามิ ตํ มนํ ฯ
       |๘.๕๗| ปเวธมาโน ปลิตสิโร             วลิคตฺโต ชราตุโร
                   อนฺธวณฺโณ จ หุตฺวาน          ราชานํ อุปสงฺกมิ ฯ
       |๘.๕๘| โส ตทา ปคฺคเหตฺวาน          วามํ ทกฺขิณพาหุญฺจ
                   สิรสฺมึ อญฺชลึ กตฺวา             อิทํ วจนมพฺรวิ
       |๘.๕๙| ยาจามิ ตํ มหาราช               ธมฺมิก รฏฺฐวฑฺฒน ๑-
                   ตว ทานรตา กิตฺติ                อุคฺคตา เทวมานุเส ฯ
       |๘.๖๐| อุโภปิ เนตฺตา นยนา             อนฺธอุปหตา ๒- มม
                   เอกํ เม นยนํ เทหิ                ตฺวํปิ เอเกน ยาปย ฯ
       |๘.๖๑| ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา              หฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
                   กตญฺชลี เวทชาโต               อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๘.๖๒| อิทานาหํ จินฺตยิตฺวาน          ปาสาทโต อิธาคโต
                   ตฺวํ มม จิตฺตมญฺญาย           เนตฺตํ ยาจิตุมาคโต ฯ
       |๘.๖๓| อโหเม มานสํ สิทฺธํ               สงฺกปฺโป เม ๓- ปริปูริโต
                   อทินฺนปุพฺพํ ทานวรํ             อชฺช ทสฺสามิ ยาจเก ฯ
       |๘.๖๔| เอหิ สิวก อุฏฺเฐหิ                  มา ทนฺธยิ มา ปเวธยิ
                   อุโภปิ นยนํ เทหิ                  อุปฺปาเฏตฺวา วณิพฺพเก ๔-@เชิงอรรถ:  ยุ. รฏฺฐวฑฺฒนํ ฯ  ม. ยุ. อนฺธา อุปหตา มม ฯ  ม. ยุ. เมสทฺโทนตฺถิ ฯ
@ ยุ. นยเน ฯ  ยุ. ติพฺพก ฯ
       |๘.๖๕| ตโต โส โจทิโต มยฺหํ            สิวโก วจนงฺกโร
                   อุทฺธริตฺวาน ปาทาสิ            ตาลมิญฺชํว ยาจเก ฯ
       |๘.๖๖| ททมานสฺส เทนฺตสฺส            ทินฺนทานสฺส เม สโต
                   จิตฺตสฺส อญฺญถา นตฺถิ        โพธิยาเยว การณา ฯ
       |๘.๖๗| น เม เทสฺสา อุโภ จกฺขุ         อตฺตาปิ ๑- เม น เทสฺสิโย
                   สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ          ตสฺมา จกฺขุํ อทาสหนฺติ ฯ
                                             สิวิราชจริยํ อฏฺฐมํ ฯ
                                           นวมํ เวสฺสนฺตรจริยํ
     [๙]   |๙.๖๘| ยา เม อโหสิ ชนิกา           ผุสฺสตี นาม ขตฺติยา
                   สา อตีตาสุ ชาตีสุ               สกฺกสฺส มเหสี สิยา ๒- ฯ
       |๙.๖๙| ตสฺสา อายุกฺขยํ ทิสฺวา ๓-     เทวินฺโท เอตทพฺรวิ
                   ททามิ เต ทสวเร                 วรภทฺเท ยทิจฺฉสิ ฯ
       |๙.๗๐| เอวํ วุตฺตาว ๔- สา เทวี         สกฺกํ ปุนิทมพฺรวิ
                   กึ นุ เม อปราธตฺถิ               กึ นุ เทสฺสา อหนฺตว
                   รมฺมา จาเวสิ มํ ฐานา          วาโตว ธรณีรุหํ ๕- ฯ
       |๙.๗๑| เอวํ วุตโตว ๖- โส สกฺโก       ปุน ตสฺสิทมพฺรวิ
                   น เจว เต กตํ ปาปํ               น จ เม ตฺวมสิ อปฺปิยา ฯ
       |๙.๗๒| เอตฺตกํเยว เต อายุ              จวนกาโล ภวิสฺสติ ฯ
                   ปฏิคฺคณฺห มยา ทินฺเน         วเร ทส วรุตฺตเม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อตฺตา น เมน เทสฺสิโย ฯ  ม. ปิยา ฯ ยุ. จ มเหสิยา ฯ  ม. ยุ.
@ญตฺวา ฯ  ม. ยุ. วุตฺตา จ สา เทวี ฯ  ยุ. ธรณึ รุหํ ฯ  ยุ. เอวํ วุตฺเต จ
@โส สกฺโก ฯ
       |๙.๗๓| สกฺเกน สา ทินฺนวรา            ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา
                   มมํ อพฺภนฺตรํ กตฺวา            ผุสฺสตี ทส วเร วริ ฯ
       |๙.๗๔| ตโต จุตา สา ผุสฺสตี             ขตฺติเย อุปปชฺชถ
                   เชตุตฺตรมฺหิ นคเร                สญฺชเยน สมาคมิ ฯ
       |๙.๗๕| ยทาหํ ผุสฺสติยา กุจฺฉึ           โอกฺกนฺโต ปิยมาตุยา
                   มม เตเชน เม มาตา             สทา ทานรตา อหุ ฯ
       |๙.๗๖| อธเน อาตุเร ชิณฺเณ              ยาจเก อทฺธิเก ๑- ชเน
                   สมเณ พฺราหฺมเณ ขีเณ         เทติ ทานํ อกิญฺจเน ฯ
       |๙.๗๗| ทส มาเส ธารยิตฺวา              กโรนฺเต ปุรํ ปทกฺขิณํ
                   เวสฺสานํ วีถิยา มชฺเฌ           ชเนสิ ผุสฺสตี มมํ ฯ
       |๙.๗๘| น มยฺหํ มตฺติกํ นามํ              นปิ เปตฺติกสมฺภวํ ๒-
                   ชาเตตฺถ ๓- เวสฺสวีถิยํ          ตสฺมา เวสฺสนฺตโร อหุ ฯ
       |๙.๗๙| ยทาหํ ทารโก โหมิ               ชาติยา อฏฺฐวสฺสิโก
                   ตทา นิสชฺช ปาสาเท            ทานํ ทาตุํ วิจินฺตยึ ฯ
       |๙.๘๐| หทยํ ทเทยฺยํ จกฺขุํ                มํสํปิ รุธิรํปิ จ ๔-
                   ทเทยฺยํ กายํ สาเวตฺวา          ยทิ โก ๕- ยาจเย มมํ ฯ
       |๙.๘๑| สภาวํ จินฺตยนฺตสฺส              อกปฺปิตมสณฺฐิตํ ๖-
                   อกมฺปิ ตตฺถ ปฐวี                 สิเนรุวนวฏํสกา ฯ
       |๙.๘๒| อนฺวฑฺฒมาเส ปนฺนรเส        ปุณฺณมาเส อุโปสเถ
                   ปจฺจยํ นาคมารุยฺห              ทานํ ทาตุํ อุปาคมึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปฏฺฐิเก ฯ  ยุ. เมตฺติกสมฺภวํ ฯ  ยุ. ชาโตมฺหิ ฯ  ยุ. รุหิรํปิจ ฯ
@ ม. ยุ. โกจิ ฯ  ม. ยุ. อกมฺปิตม... ฯ
       |๙.๘๓| กาลิงฺครฏฺฐวิสยา                  พฺราหฺมณา อุปคจฺฉุ มํ
                   อยาจุํ มํ หตฺถินาคํ               ธญฺญํ มงฺคลสมฺมตํ ฯ
       |๙.๘๔| อวุฏฺฐิโก ชนปโท                  ทุพฺภิกฺโข ฉาตโก มหา
                   ททาหิ ปวรํ นาคํ                  สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ ฯ
       |๙.๘๕| ททามิ น วิกมฺปามิ               ยํ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา
                   สนฺตํ นปฺปฏิคุยฺหามิ             ทาเน เม รมตี มโน ฯ
       |๙.๘๖| น เม ยาจกมนุปฺปตฺเต           ปฏิกฺเขโป อนุจฺฉโว
                   มา เม ภิชฺชิ สมาทานํ           ทสฺสามิ วิปุลํ คชํ ฯ
       |๙.๘๗| นาคํ คเหตฺวา โสณฺฑาย        ภิงฺคาเร รตนามเย
                   ชลํ หตฺเถ อากิริตฺวา             พฺราหฺมณานํ อทํ คชํ ฯ
       |๙.๘๘| ปุนาปรํ ททนฺตสฺส                สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ
                   ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ                 สิเนรุวนวฏํสกา ฯ
       |๙.๘๙| ตสฺส นาคสฺส ทาเนน            สิวโย กุทฺธา สมาคตา
                   ปพฺพาเชสุํ สกา รฏฺฐา          วงฺกํ คจฺฉตุ ปพฺพตํ ฯ
       |๙.๙๐| เตสํ นิจฺฉุภมานานํ               อกมฺปิตมสณฺฐิตํ
                   มหาทานํ ปวตฺเตตุํ               เอกวรมยาจิหํ ๑- ฯ
       |๙.๙๑| ยาจิตา สิวโย สพฺเพ             เอกํ วรมทํสุ เม
                   สาวยิตฺวา กณฺณเภรึ            มหาทานํ ททามหํ ฯ
       |๙.๙๒| อเถตฺถ วตฺตตี สทฺโท             ติมุโล ๒- เภรโว มหา
                   ทาเนนิมํ ๓- นีหรนฺติ            ปุน ทานํ ททาตยํ ๔-@เชิงอรรถ:  ม. เอกํ วรมยาจิสํ ฯ ยุ. ...จิสฺสํ ฯ  ม. ยุ. ตุมุโล ฯ  ยุ. ทาเนนมํ ฯ
@ ยุ. ททามหํ ฯ
       |๙.๙๓| หตฺถี ๑- อสฺเส รเถ ทตฺวา      ทาสึ ทาสํ ควํ ธนํ
                   มหาทานํ ททิตฺวาน              นครา นิกฺขมึ ตทา ฯ
       |๙.๙๔| นิกฺขมิตฺวาน นครา               นิวตฺเตตฺวา วิโลกิเต
                   ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ                สุเนรุวนวฏํสกา ฯ
       |๙.๙๕| จตุวาหิรถํ ๒- ทตฺวา             ฐตฺวา จตุมหาปเถ
                   เอกากิโก ๓- อทุติโย            มทฺทึ ๔- เทวีทมพฺรวึ ฯ
       |๙.๙๖| ตฺวํ มทฺทิ กณฺหํ คณฺหาหิ       ลหุกา เอสา กนิฏฺฐกา ๕-
                   อหํ ชาลึ คหิสฺสามิ               ครุโก ภาติโก หิ โส ฯ
       |๙.๙๗| ปทุมํ ปุณฺฑรีกํว                   มทฺที กณฺหาชินํ ๖- คหิ
                   อหํ สุวณฺณพิมฺพํ ว               ชาลึ ขตฺติยมคฺคหึ ฯ
                                                 [๗]-
       |๙.๙๘| อภิชาตา สุขุมาลา                ขตฺติยา จตุโร ชนา
                   วิสมสมํ อกฺกมนฺตา             วงฺกํ คจฺฉาม ปพฺพตํ ฯ
       |๙.๙๙| เย เกจิ มนุชา เอนฺติ              อนุมคฺเค ปฏิปเถ
                   มคฺคนฺเต ปฏิปุจฺฉาม            กุหึ วงฺกตปพฺพโต ๘- ฯ
       |๙.๑๐๐| เต ตตฺถ อเมฺห ปสฺสิตฺวา     กรุณํ คิรมุทีรยุํ
                     ทุกฺขนฺเต ปฏิเวเทนฺติ          ทูเร วงฺกตปพฺพโต ฯ
       |๙.๑๐๑| ยทิ ปสฺสนฺติ ปวเน             ทารกา ผลิเต ทุเม
                     เตสํ ผลานํ เหตุมฺหิ            อุปโรทนฺติ ทารกา ฯ
       |๙.๑๐๒| โรทนฺเต ทารเก ทิสฺวา        อุพฺภิคฺคา ๙- วิปุลา ทุมา
                     สยเมโวนมิตฺวาน               อุปคจฺฉนฺติ ทารเก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. หตฺถึ ฯ  ม. ยุ. จตุวาหึ รถํ ฯ  ม. ยุ. เอกากิโย ฯ  ม. ยุ.
@มทฺทิเทวึ อิทมพฺรวึ ฯ  ม. กนิฏฺฐิกา ฯ  ม. กณฺหาชินคฺคหี ฯ ยุ ...ชินมคหี ฯ
@ ยุ. ชลํ หตฺเถ อากิริตฺวา พฺราหฺมณานํ อทํ คชํ ฯ  ม. วงฺกนฺต... ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. อุพฺพิธา ฯ
       |๙.๑๐๓| อิทํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา              อพฺภูตํ โลมหํสนํ
                     สาธุการํ ปวตฺเตสิ               มทฺที สพฺพงฺคโสภณา ฯ
       |๙.๑๐๔| อจฺเฉรํ วต โลกสฺมึ              อพฺภูตํ โลมหํสนํ
                     เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน            สยเมโวนตา ๑- ทุมา ฯ
       |๙.๑๐๕| สงฺขิปึสุ ปถํ ยกฺขา              อนุกมฺปาย ทารเก
                     นิกฺขนฺตทิวเสเนว               เจตรฏฺฐมุปาคมุํ ฯ
       |๙.๑๐๖| สฏฺฐิ ราชสหสฺสานิ             ตทา วสนฺติ มาตุลา ๒-
                     สพฺเพ ปญฺชลิกา หุตฺวา       โรทมานา อุปาคมุํ ฯ
       |๙.๑๐๗| ตตฺถ วตฺเตตฺวา สลฺลาปํ       เจเตหิ เจตปุตฺเตหิ
                     เต ตโต นิกฺขมิตฺวาน           วงฺกํ อคมุ ๓- ปพฺพตํ ฯ
       |๙.๑๐๘| อามนฺตยิตฺวา เทวินฺโท       วิสฺสุกมฺมํ มหิทฺธิกํ
                     อสฺสมํ สุกตํ รมฺมํ               ปณฺณสาลํ สุมาปย ฯ
       |๙.๑๐๙| สกฺกสฺส วจนํ สุตฺวา            วิสฺสุกมฺโม มหิทฺธิโก
                     อสฺสมํ สุกตํ รมฺมํ               ปณฺณสาลํ สุมาปยิ ฯ
       |๙.๑๑๐| อชฺโฌคเหตฺวา ปวนํ           อปฺปสทฺทํ นิรากุลํ
                     จตุโร ชนา มยํ ตตฺถ           วสาม ปพฺพตนฺตเร ฯ
       |๙.๑๑๑| อหญฺจ มทฺที เทวี จ            ชาลี กณฺหาชินา จุโภ
                     อญฺญมญฺญํ โสกนุทา        วสาม อสฺสเม ตทา ฯ
       |๙.๑๑๒| ทารเก อนุรกฺขนฺโต             อสุญฺเญ โหมิ อสฺสเม
                     มทฺที ผลํ อาหรติ ๔-           โปเสติ สา ตโย ชเน ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สยเมโวณตา ฯ  ม. มาตุเล ฯ  ยุ. อคมฺมุํ ฯ  ม. อาหริตฺวา ฯ
       |๙.๑๑๓| ปวเน วสมานสฺส                อตฺถิโก มํ อุปาคมิ
                     อยาจิ ปุตฺตเก มยฺหํ            ชาลึ กณฺหาชินํ ๑- จุโภ ฯ
       |๙.๑๑๔| ยาจกํ อุปคตํ ทิสฺวา            หาโส เม อุปปชฺชถ
                     อุโภ ปุตฺเต คเหตฺวาน          อทาสึ พฺราหฺมเณ ตทา ฯ
       |๙.๑๑๕| สเก ปุตฺเต จชนฺตสฺส           ชูชเก ๒- พฺราหฺมเณ ยทา
                     ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ                สิเนรุวนวฏํสกา ฯ
       |๙.๑๑๖| ปุนเทว สกฺโก โอรุยฺห         หุตฺวา พฺราหฺมณสนฺนิโภ
                     อยาจิ มํ มทฺทึ เทวึ             สีลวตึ ๓- ปติพฺพตํ ฯ
       |๙.๑๑๗| มทฺทึ หตฺเถ คเหตฺวาน        อุทกญฺชลิ ปูรย ๔-
                     ปสนฺนมนสงฺกปฺโป             ตสฺส มทฺทึ อทาสหํ ฯ
       |๙.๑๑๘| มทฺทิยา ทียมานาย            คคเน เทวา ปโมทิตา
                     ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ               สิเนรุวนวฏํสกา ฯ
       |๙.๑๑๙| ชาลึ กณฺหาชินํ ธีตุํ ๕-        มทฺทึ เทวึ ปติพฺพตํ
                     จชมาโน น จินฺเตสึ             โพธิยาเยว การณา ฯ
       |๙.๑๒๐| น เม เทสฺสา อุโภ ปุตฺตา     มทฺท เทวี น เทสฺสิยา
                     สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ         ตสฺมา ปิเย อทาสหํ ฯ
       |๙.๑๒๑| ปุนาปรํ พฺรหารญฺเญ          มาตาปิตุสมาคเม
                     กรุณํ ปริเทวนฺเต                สลฺลปนฺเต สุขํ ทุกฺขํ ฯ
       |๙.๑๒๒| หิโรตฺตปฺเปน ครูนํ ๖-         อุภินฺนํ อุปสงฺกมิ
                     ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ               สิเนรุวนวฏํสกา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ชาลิกณฺหาชิเน ฯ  ยุ. ยาจเก ฯ  ม. สีลวนฺตึ ฯ  ม. ปูริย ฯ
@ ม. ยุ. ธีตํ ฯ  ม. ยุ. ครุนา ฯ
       |๙.๑๒๓| ปุนาปรํ พฺรหารญฺญา         นิกฺขมิตฺวา สญาติภิ
                     ปวิสามิ ปุรํ รมฺมํ               เชตุตฺตรปุรุตฺตมํ ฯ
       |๙.๑๒๔| รตนานิ สตฺต วสฺสึสุ           มหาเมโฆ ปวสฺสถ
                     ตทาปิ ปฐวี กมฺปิ               สิเนรุวนวฏํสกา ฯ
       |๙.๑๒๕| อเจตนายํ ปฐวี                  อวิญฺญาย สุขํ ทุกฺขํ
                     สาปิ ทานพลา มยฺหํ          สตฺตกฺขตฺตุมกมฺปถาติ ฯ
                                           เวสฺสนฺตรจริยํ นวมํ ฯ
                                           ทสมํ สสปณฺฑิตจริยํ
     [๑๐]   |๑๐.๑๒๖| ปุนาปรํ ยทา โหมิ     สสโก ปวนจาริโก ๑-
                        ติณปณฺณสากผลภกฺโข   ปรเหฐนวิวชฺชิโต ฯ
       |๑๐.๑๒๗| มกฺกโฏ จ สิงฺคาโล จ       สุตฺตโปโต ๒- จหํ ตทา
                        วสาม เอกสมคฺคา ๓-     สายํ ปาโต จ ทิสฺสเร ๔- ฯ
       |๑๐.๑๒๘| อหนฺเต อนุสาสามิ          กิริเย กลฺยาณปาปเก
                        ปาปานิ ปริวชฺเชถ           กลฺยาเณ อภินิวิสฺสถ ฯ
       |๑๐.๑๒๙| อุโปสถมฺหิ ทิวเส            จนฺทํ ทิสฺวาน ปูริตํ
                        เอเตสํ ตตฺถ อาจิกฺขึ ๕-    ทิวโส อชฺชุโปสโถ ฯ
       |๑๐.๑๓๐| ทานานิ ปฏิยาเทถ          ทกฺขิเณยฺยสฺส ทาตเว
                        ทตฺวา ทานํ ทกฺขิเณยฺเย ๖-    อุปวสฺสถุโปสถํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปวนจารโก ฯ  ม. อุทฺทโปโต ฯ  ม. ยุ. เอกสมนฺตา ฯ  ยุ.
@ปทิสฺสเร ฯ  ยุ. อาจิกฺขิ ฯ  ยุ. ทกฺขิเณยฺยํ ฯ
       |๑๐.๑๓๑| เต เม สาธูติ วตฺวาน         ยถาสตฺติ ยถาพลํ
                        ทานานิ ปฏิยาเทตฺวา      ทกฺขิเณยฺยํ คเวสิสุํ ฯ
       |๑๐.๑๓๒| อหํ นิปชฺช ๑- จินฺเตสึ       ทานํ ทกฺขิณนุจฺฉวํ
                         ยทิหํ ลเภ ทกฺขิเณยฺยํ      กึ เม ทานํ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๐.๑๓๓| น เม อตฺถิ ติลมุคฺคา         น มาสา ตณฺฑุลา ฆตํ
                        อหํ ติเณน ยาเปมิ           น สกฺกา ติณทาตเว ฯ
       |๑๐.๑๓๔| ยทิ โกจิ เอติ ทกฺขิเณยฺโย  ภิกฺขาย มม สนฺติเก
                        ทชฺชาหํ สกมตฺตานํ         น โส ตุจฺโฉ คมิสฺสติ ฯ
       |๑๐.๑๓๕| มม สงฺกปฺปมญฺญาย       สกฺโก พฺราหฺมณวณฺณินา
                        อาสยํ เม อุปคจฺฉิ           ทานํ วีมํสนาย เม ฯ
       |๑๐.๑๓๖| ตมหํ ทิสฺวาน สนฺตุฏฺโฐ    อิทํ วจนมพฺรวึ
                        สาธุ โขสิ อนุปฺปตฺโต       ฆาสเหตุ มมนฺติเก ฯ
       |๑๐.๑๓๗| อทินฺนปุพฺพํ ทานวรํ        อชฺช ทสฺสามิ เต อหํ
                        ตุวํ สีลคุณูเปโต              อยุตฺตนฺเต ปรเหธนํ ฯ
       |๑๐.๑๓๘| เอหิ อคฺคึ ปทีเปหิ           นานากฏฺเฐ สมานย
                        อหํ ปจิสฺสมตฺตานํ           ปกฺกํ ตฺวํ ภกฺขยิสฺสสิ ฯ
        |๑๐.๑๓๙| สาธูติ โส หฏฺฐมโน         นานากฏฺเฐ สมานยิ
                        มหนฺตํ อกาสิ จิตฺตกํ        กตฺวานงฺคารคพฺภกํ ฯ
       |๑๐.๑๔๐| อคฺคึ ตตฺถ ปทีเปสิ ๒-      ยถา โส ขิปฺปํ มหาภเว
                        โผเฏตฺวา รชคเต คตฺเต     เอกมนฺตํ อุปาวิสึ ๓-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นิสชฺช ฯ  ยุ. ปทีเปติ ฯ  ยุ. อุปาวิสิ ฯ
       |๑๐.๑๔๑| ยทา มหากฏฺฐปุญฺโช       อาทิตฺโต ธมธมายติ ๑-
                       ตทุปฺปติตฺวา ปปติ ๒-       มชฺเฌ ชาลสิขนฺตเร ฯ
       |๑๐.๑๔๒| ยถา สีโตทกํ นาม           ปวิฏฺฐํ ยสฺส กสฺสจิ
                        สเมติ ทรถปริฬาหํ          อสฺสาทํ เทติ ปีติ จ ฯ
       |๑๐.๑๔๓| ตเถว ชลิตํ อคฺคึ              ปวิฏฺฐสฺส มมํ ตทา
                        สพฺพํ สเมติ ทรถํ             ยถา สีโตทกํ วิย ฯ
       |๑๐.๑๔๔| ฉวิ จมฺมญฺจ มํสญฺจ         นฺหารุ อฏฺฐิ หทยพนฺธนํ
                        เกวลํ สกลํ กายํ              พฺราหฺมณสฺส อทาสหนฺติ ฯ
                                          สสปณฺฑิตจริยํ ทสมํ ฯ
                                                 ตสฺสุทฺทานํ
                     อกิตฺติ พฺราหฺมโณ สงฺโข       กุรุราชา ธนญฺชโย
                     มหาสุทสฺสโน ราชา             มหาโควินฺทพฺราหฺมโณ ฯ
                     เนมิ ๓- จนฺทกุมาโร จ          สิวิ เวสฺสนฺตโร สโส
                     อหเมว ตทา อาสึ                โย เต ทานวเร อทา ฯ
                     เอเต ทานปริกฺขารา             เอเต ทานสฺส ปารมี
                     ชีวิตํ ยาจเก ทตฺวา               อิมํ ๔- ปารมิ ปูรยึ ฯ
                     ภิกฺขาย อุปคตํ ทิสฺวา           สกตฺตานํ ปรจฺจชึ
                     ทาเนน เม สโม นตฺถิ            เอสา เม ทานปารมีติ ฯ
                                           ทานปารมิตา นิฏฺฐิตา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ธูมมายติ ฯ  ม. ปปตึ ฯ  ม. ยุ. นิมิ ฯ  ยุ. อิทํ ฯ
                                               ๒. สีลปารมิตา
                                             ปฐมํ สีลวนาคจริยํ
     [๑๑]   |๑๑.๑| ยทา อโหสึ ปวเน            กุญฺชโร มาตุโปสโก
                  น ตทา อตฺถิ มหิยา               คุเณน มม สาทิโส ฯ
       |๑๑.๒| ปวเน ทิสฺวา วนจโร               รญฺโญ มํ ปฏิเวทยิ
                  ตวานุจฺฉโว มหาราช               คโช อสติ ๑- กานเน ฯ
       |๑๑.๓| น ตสฺส ปริกฺขายตฺโถ             นปิ อาฬฺหกกาสุยา ๒-
                  สมาคหิเต โสณฺฑาย              สยเมว อิเธหิติ ฯ
       |๑๑.๔| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา                ราชาปิ ตุฏฺฐมานโส
                   เปเสสิ หตฺถิทมกํ                  เฉกาจริยํ สุสิกฺขิตํ ฯ
       |๑๑.๕| คนฺตฺวา โส หตฺถิทมโก           อทฺทส ปทุมสฺสเร
                   ภิสมูฬาลํ ๓- อุทฺธรนฺตํ          ยาปนตฺถาย มาตุยา ฯ
       |๑๑.๖| วิญฺญาย เม สีลคุณํ               ลกฺขณํ อุปธารยิ
                  เอหิ ปุตฺตาติ วตฺวาน              โสณฺฑาย มม อคฺคหิ ฯ
       |๑๑.๗| ยํ เม ตทา ปากติกํ                สรีรานุคตํ พลํ
                  อชฺช นาคสหสฺสานํ               พเลน สมสาทิสํ ฯ
       |๑๑.๘| ยทิหนฺเตสํ ปกุปฺเปยฺยํ           อุเปตํ ๔- คหณาย มํ
                  ปฏิพโล ภเว เตสํ                   ยาว รชฺชมฺปิ มานุสํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วสติ ฯ  ม. ยุ. อาฬก... ฯ  ยุ. ภิสมูลํ ฯ  ม. อุเปตานํ ฯ
       |๑๑.๙| อปิจาหํ สีลรกฺขาย                สีลปารมิปูริยา
                   น กโรมิ จิตฺเต อญฺญถตฺตํ     ปกฺขิปนฺตํ มมาฬฺหเก ๑- ฯ
       |๑๑.๑๐| ยทิ เต มํ ตตฺถ โกเฏยฺยุํ       ผรสูหิ โตมเรหิ จ
                     เนว เตสํ ปกุปฺเปยฺยํ              สีลขณฺฑภยา มมาติ ฯ
                                          สีลวนาคจริยํ ๒- ปฐมํ ฯ
                                            ทุติยํ ภูริทตฺตจริยํ
     [๑๒]   |๑๒.๑๑| ปุนาปรํ ยทา โหมิ         ภูริทตฺโต มหิทฺธิโก
                     วิรูปกฺเขน มหารญฺญา         เทวโลกมคจฺฉหํ ฯ
       |๑๒.๑๒| ตตฺถ ปสฺสิตฺวาหํ เทเว          เอกนฺตํ สุขสมปฺปิเต
                     ตํ สคฺคํ คมนตฺถาย             สีลพฺพตํ สมาทยึ ฯ
       |๑๒.๑๓| สรีรกิจฺจํ กตฺวาน                ภุตฺวา ยาปนมตฺตกํ
                     จตุโร องฺเค อธิฏฺฐาย           เสมิ วมฺมิกมุทฺธนิ ฯ
       |๑๒.๑๔| ฉวิยา จมฺเมน มํเสน            นฺหารูหิ อฏฺฐิเกหิ วา
                     ยสฺส เอเตน กรณียํ             ทินฺนํเยว หราตุ โส ฯ
       |๑๒.๑๕| สํสิโต อกตญฺญุนา             อาลมฺพาโน มมคฺคหิ
                     เปฬาย ปกฺขิปิตฺวาน            กีเฬติ มํ ตหึ ตหึ ฯ
       |๑๒.๑๖| เปฬาย ปกฺขิปนฺเตปิ            มํ มทฺทนฺเตปิ ๓- ปาณินา
                     อาลมฺพาเน น กุปฺปามิ        สีลขณฺฑภยา มม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มมาฬเก ฯ  ม. มาตุโปสกจริยํ ฯ  ม. ยุ. สมฺมทฺทนฺเตปิ ปาณินา ฯ
       |๑๒.๑๗| สกชีวิตปริจฺจาโค                ติณโตปิ ๑- ลหุโก มยิ
                     สีลวีติกฺกโม มยฺหํ               ปฐวี อุพฺพตฺตนา ๒- วิย ฯ
       |๑๒.๑๘| นิรนฺตรํ ชาติสตํ                  จเชยฺยํ มม ชีวิตํ
                     เนว สีลํ ปภินฺเทยฺยํ             จตุนฺนํ ทีปาน เหตุปิ ฯ
       |๑๒.๑๙| อปิจาหํ สีลรกฺขาย              สีลปารมิปูริยา
                     น กโรมิ จิตฺเต อญฺญถตฺตํ    ปกฺขิปนฺตํปิ เปฬเกติ ฯ
                                            ภูริทตฺตจริยํ ทุติยํ ฯ
                                             ตติยํ จมฺเปยฺยจริยํ ๓-
     [๑๓]   |๑๓.๒๐| ปุนาปรํ ยทา โหมิ        จมฺเปยฺยโก มหิทฺธิโก
                     ตทาปิ ธมฺมิโก อาสึ            สีลพฺพตสมปฺปิโต ฯ
       |๑๓.๒๑| ตทาปิ มํ ธมฺมจารึ              อุปวุฏฺฐํ อุโปสถํ
                     อหิตุณฺฑิโก คเหตฺวาน         ราชทฺวารมฺหิ กีฬติ ฯ
       |๑๓.๒๒| ยํ ๔- โส วณฺณํ จินฺตยติ       นีลํ ว ปีตโลหิตํ
                     ตสฺส จิตฺตานุวตฺเตนฺโต        โหมิ จินฺติตสนฺนิโภ ฯ
       |๑๓.๒๓| ถลํ กเรยฺยํ อุทกํ                 อุทกมฺปิ ถลํ กเร
                     ยทิหนฺตสฺส กุปฺเปยฺยํ ๕-     ขเณน ฉาริกํ กเร ฯ
       |๑๓.๒๔| ยทิ จิตฺตวสี เหสฺสํ               ปริหายิสฺสามิ สีลโต
                     สีเลน ปริหีนสฺส                  อุตฺตมตฺโถ น สิชฺฌติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ติณโก ลหุโก มม ฯ  ม. อุปฺปตนํ ฯ ยุ. อุปฺปตฺตนา ฯ  ม.
@จมฺเปยฺยนาคจริยํ ฯ  ม. ยํ ยํ โส วณฺณํ จินฺตยิ ฯ  ม. ยุ. ปกุปฺเปยฺยํ ฯ
       |๑๓.๒๕| กามํ ภิชฺชตุ ยํ กาโย            อิเธว วิกิรียตุ
                     เนว สีลํปิ ๑- ภินฺเทยฺยํ        วิกิรนฺเต ภุสํ วิยาติ ฯ
                                            จมฺเปยฺยจริยํ ตติยํ ฯ
                                            จตุตฺถํ จูฬโพธิจริยํ
     [๑๔]   |๑๔.๒๖| ปุนาปรํ ยทา โหมิ     จูฬโพธิ สุสีลวา
                     ภวํ ทิสฺวาน ภยโต           เนกฺขมฺมํ อภินิกฺขมึ ฯ
       |๑๔.๒๗| ยา เม ทุติยิกา อาสิ         พฺราหฺมณี กนกสนฺนิภา
                     สาปิ ๒- วฏฺเฏ อนเปกฺขา  เนกฺขมฺมํ อภินิกฺขมิ ฯ
       |๑๔.๒๘| นิราลยา ฉินฺนพนฺธุ         อนเปกฺขา กุเล คเณ
                     จรนฺตา คามนิคมํ            พาราณสึ อุปาคมุํ ฯ
       |๑๔.๒๙| ตตฺถ วสาม นิปกา           อสํสฏฺฐา กุเล คเณ
                     นิรากุเล อปฺปสทฺเท         ราชุยฺยาเน วสามุโภ ฯ
       |๑๔.๓๐| อุยฺยานทสฺสนํ คนฺตฺวา     ราชา อทฺทส พฺราหฺมณึ
                     อุปสงฺคมฺม ๓- มํ ปุจฺฉิ      ตุเยฺหสา กา กสฺส ภริยา ฯ
       |๑๔.๓๑| เอวํ วุตฺเต อหนฺตสฺส         อิทํ วจนมพฺรวึ
                     น มยฺหํ ภริยา เอสา         สหธมฺมา เอกสาสนี ฯ
       |๑๔.๓๒| ตสฺสา ๔- สารตฺต ๕- คธิโต   คาหาเปตฺวาน เจฏเก
                     นิปฺปีฬยนฺโต พลสา         อนฺเตปุรํ ปเวสยิ ฯ
       |๑๔.๓๓| โอทปตฺติกิยา ๖- มยฺหํ     สหชาตา ๗- เอกสาสนี
                     อากฑฺฒิตฺวา นยนฺติยา    โกโป เม อุปฺปชฺชถ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เนว สีลํ ปภินฺเทยฺยํ ฯ  ยุ. สา วิวฏฺเฏ ฯ  ม. ยุ. อุปคมฺม ฯ
@ ม. ติสฺสา ฯ  ยุ. สารตฺตาธิคโต ฯ  ม. โอทปตฺตกิยา ฯ  ม. ยุ. สหชา ฯ
       |๑๔.๓๔| สห โกเป สมุปฺปนฺเน       สีลพฺพตมนุสฺสรึ
                     ตตฺเถว โกปํ นิคฺคณฺหึ      นาทาสึ วฑฺฒิตูปริ ๑- ฯ
       |๑๔.๓๕| ยทิ ตํ พฺราหฺมณึ โกจิ       โกฏฺเฏยฺย ติณฺหสตฺติยา
                     เนว สีลํ ปภินฺเทยฺยํ          โพธิยา เยว การณา ฯ
       |๑๔.๓๖| น เม สา พฺราหฺมณี เทสฺสา   นปิ เม พลํ น วิชฺชติ
                     สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ           ตสฺมา สีลานุรกฺขิสฺสนฺติ ฯ
                                            จูฬโพธิจริยํ จตุตฺถํ ฯ
                                            ปญฺจมํ มหิสราชจริยํ
     [๑๕]   |๑๕.๓๗| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       มหิโส ๒- ปวนจารโณ
                     ปวฑฺฒกาโย พลวา           มหนฺโต ภีมทสฺสโน ฯ
       |๑๕.๓๘| ปพฺภาเร คิริทุคฺเค จ           รุกฺขมูเล ทกาสเย
                     โหเตตฺถ ฐานํ มหิสานํ        โกจิ โกจิ ตหึ ตหึ ฯ
       |๑๕.๓๙| วิจรนฺโต พฺรหารญฺเญ         ฐานมทฺทส ภทฺทกํ
                     ตํ ฐานํ อุปคนฺตฺวาน           ติฏฺฐามิ จ สยามิ จ ฯ
       |๑๕.๔๐| อเถตฺถ กปิมาคนฺตฺวา        ปาโป อนริโย ลหุ
                     ขนฺเธ นลาเต ภมุเก            มุตฺเตติ โอหเนติ ตํ ฯ
       |๑๕.๔๑| สกึปิ ทิวสํ ทุติยํ                 ตติยํ จตุตฺถํปิจ
                     ทูเสติ มํ สพฺพกาลํ             เตน โหมิ อุปทฺทุโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วุฑฺฒิตุํ ปริ ฯ  ม. ยุ. มหีโส ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
       |๑๕.๔๒| มมํ อุปทฺทุตํ ทิสฺวา            ยกฺโข มํ อิทมพฺรวิ
                     นาเสเหตํ ฉวํ ปาปํ             สงฺเคหิ จ ขุเรหิ จ ฯ
       |๑๕.๔๓| เอวํ วุตฺเต ตทา ยกฺเข          อหํ ตํ อิทมพฺรวึ
                     กึ ตฺวํ มกฺเขสิ กุณเปน        ปาเปน อนริเยน มํ ฯ
       |๑๕.๔๔| ยทิหนฺตสฺส ปกุปฺเปยฺยํ       ตโต หีนตโร ภเว
                     สีลญฺจ เม ปภิชฺเชยฺย         วิญฺญู จ ครเหยฺยุ มํ ฯ
       |๑๕.๔๕| หิฬิตา ชีวิตา วาปิ              ปริสุทฺเธน มตํ วรํ
                     กฺยาหํ ชีวิตเหตูปิ               กาหามิ ปรเหธนํ ฯ
                                                   [๑]-
       |๑๕.๔๖| หีนมชฺฌิมอุกฺกฏฺเฐ           สหนฺโต อวมานิตํ
                     เอวํ ลภติ สปฺปญฺโญ          มนสา ยถา ปตฺถิตนฺติ ฯ
                                          มหิสราชจริยํ ปญฺจมํ ฯ
                                               ฉฏฺฐํ รุรุมิคจริยํ
     [๑๖]   |๑๖.๔๗| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       สุตตฺตกนกสนฺนิโภ
                     มิคราชา รุรุ นาม               ปรมสีลสมาหิโต ฯ
       |๑๖.๔๘| รมฺเม ปเทเส รมฺมณีเย       วิวิตฺเต อมนุสฺสเก
                     ตตฺถ วาสํ อุปคญฺฉึ            คงฺคากูเล มโนรเม ฯ
       |๑๖.๔๙| อถ อุปริ คงฺคาย                ธนิเกหิ ปริปีฬิโต
                     ปุริโส คงฺคาย ปตติ            ชีวามิ วา มรามิ วา ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ.  น เมวายํ มญฺญมาโน             อญฺเญเปวํ กริสฺสติ
@             เตว ตสฺส วธิสฺสนฺติ                 สา เม มุตฺติ ภวิสฺสติ ฯ
       |๑๖.๕๐| รตฺตินฺทิวํ โส คงฺคาย          วุยฺหมาโน มโหทเก
                     รวนฺโต กรุณํ รวํ                มชฺเฌ คงฺคาย คจฺฉติ ฯ
       |๑๖.๕๑| ตสฺสาหํ สทฺทํ สุตฺวาน        กรุณํ ปริเทวโต
                     คงฺคาย ตีเร ฐตฺวา ๑-          อปุจฺฉึ โกสิ ตฺวํ นโร ฯ
       |๑๖.๕๒| โส เม ปุฏฺโฐ [๒]- วิยากาสิ  อตฺตโน การณํ ตทา
                     ธนิเกหิ ภีโต ตสิโต             ปกฺขนฺโนมํ ๓- มหานทึ ฯ
       |๑๖.๕๓| ตสฺส กตฺวาน การุญฺญํ        จชิตฺวา มม ชีวิตํ
                     ปวิสิตฺวา นีหรินฺตสฺส          อนฺธการมฺหิ รตฺติยา ฯ
       |๑๖.๕๔| อสฺสตฺถกาลมญฺญาย        ตสฺสาหํ อิทมพฺรวึ
                     เอกนฺตํ วรํ ยาจามิ             มา มํ กสฺสจิ ปาวท ฯ
       |๑๖.๕๕| นครํ คนฺตฺวาน อาจิกฺขิ       ปุจฺฉิโต ธนเหตุโก
                     ราชานํ โส คเหตฺวาน         อุปคญฺฉิ มมนฺติกํ ฯ
       |๑๖.๕๖| ยาวตา การณํ สพฺพํ           รญฺโญ อาโรจิตํ มยา
                     ราชา สุตฺวาน วจนํ             อุสุํ ตสฺส ปกปฺปยิ ฯ
       |๑๖.๕๗| อิเธว ฆาฏยิสฺสามิ              มิตฺตทุพฺภึ อนริยํ
                     ตมหํ อนุรกฺขนฺโต               นิมฺมินึ มม อตฺตนา ฯ
       |๑๖.๕๘| ติฏฺฐ เต โส มหาราช           กามกาโร ภวามิ เต
                     อนุรกฺขึ มม สีลํ                  นารกฺขึ มม ชีวิตํ
                     สีลวา หิ ตทา อาสึ             โพธิยาเยว การณาติ ฯ
                                               รุรุมิคจริยํ ฉฏฺฐํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ฐตฺวาน ฯ  ม. ยุ. จ ฯ  ม. ปกฺขนฺโทหํ ฯ ยุ. ปกฺขนฺโตหํ ฯ
                                            สตฺตมํ มาตงฺคจริยํ
     [๑๗]   |๑๗.๕๙| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       ชฏิโล อุคฺคตาปโน
                      มาตงฺโค นาม นาเมน       สีลวา สุสมาหิโต ฯ
       |๑๗.๖๐| อหญฺจ พฺราหฺมโณ เอโก    คงฺคากูเล วสามุโภ
                      อหํ วสามิ อุปริ                เหฏฺฐา วสติ พฺราหฺมโณ ฯ
       |๑๗.๖๑| วิจรนฺโต อนุกูลมฺหิ            อุทฺธมฺเม อสฺสมทฺทส
                     ตตฺถ มํ ปริภาสิตฺวา           อภิสปิ มุทฺธผาลนํ ฯ
       |๑๗.๖๒| ยทิหนฺตสฺส ปกุปฺเปยฺยํ      ยทิ สีลํ น โคปเย
                     โอโลเกตฺวานหนฺตสฺส        กเรยฺยํ ฉาริกํ วิย ฯ
       |๑๗.๖๓| ยํ โส ตทา มํ อภิสปิ          กุปิโต ทุฏฺฐมานโส
                     ตสฺเสว มตฺถเก นิปติ         โยเคน ตํ ปโมจยึ ฯ
       |๑๗.๖๔| อนุรกฺขึ มม สีลํ                 นารกฺขึ มม ชีวิตํ
                     สีลวา หิ ตทา อาสึ            โพธิยาเยว การณาติ ฯ
                                            มาตงฺคจริยํ สตฺตมํ ฯ
                                        อฏฺฐมํ ธมฺมเทวปุตฺตจริยํ
     [๑๘]   |๑๘.๖๕| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       มเหสกฺโข ๑- มหิทฺธิโก
                     ธมฺโม นาม มหายกฺโข       สพฺพโลกานุกมฺปโก ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มหาปกฺโข ฯ ยุ. มหายกฺโข ฯ
       |๑๘.๖๖| ทส กุสลกมฺมปเถ             สมาทเปนฺโต มหาชนํ
                     จรามิ คามนิคมํ                สมิตฺโต สปริชโน ฯ
       |๑๘.๖๗| ปาโป กทริโย ยกฺโข           ทีเปนฺโต ทส ปาปเก
                     โสเปตฺถ มหิยา จรติ          สมิตฺโต สปริชโน ฯ
       |๑๘.๖๘| ธมฺมวาที อธมฺโม จ           อุโภ ปจฺจนิกา มยํ
                     ธุเร ธุรํ ฆฏยนฺตา              สมิมฺหา ปฏิปเถ อุโภ ฯ
       |๑๘.๖๙| กลโห วตฺตตี เภสฺมา ๑-     กลฺยาณปาปกสฺส จ
                     มคฺคา อุกฺกมนตฺถาย ๒-    มหายุทฺโธ อุปฏฺฐิโต ฯ
       |๑๘.๗๐| ยทิหนฺตสฺส ปกุปฺเปยฺยํ       ยทิ ภินฺเท ตโปคุณํ
                     สห ปริชนนฺตสฺส               รชภูตํ กเรยฺยหํ ฯ
       |๑๘.๗๑| อปิจาหํ สีลรกฺขาย            นิพฺพาเปตฺวาน มานสํ
                     สห ชเนนุกฺกมิตฺวา ๓-        ปถํ ปาปสฺสทาสหํ ฯ
       |๑๘.๗๒| สห ปถโต อุกฺกนฺเต ๔-      กตฺวา จิตฺตสฺส นิพฺพุตึ
                     วิวรํ อทาสิ ปฐวี                ปาปยกฺขสฺส ตาวเทติ ฯ
                                         ธมฺมเทวปุตฺตจริยํ อฏฺฐมํ ฯ
                                              นวมํ ชยทิสจริยํ
     [๑๙]   |๑๙.๗๓| ปญฺจาลรฏฺเฐ นครวเร ๕-  กปฺปิลายํ ปุรุตฺตเม
                     ราชา ชยทิโส นาม            สีลคุณมุปาคโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อสฺมา ฯ  ม. ยุ. โอกฺกมนตฺถาย ฯ  ม. ยุ. ชเนโนกฺกมิตฺวา ฯ
@ ม. โอกฺกนฺเต ฯ ยุ. โอกฺกนฺโต ฯ  ยุ. นคเร ฯ
       |๑๙.๗๔| ตสฺส รญฺโญ อหํ ปุตฺโต      สุตธมฺโม สุสีลวา
                     อลีนสตฺโต คุณวา             อนุรกฺขาปริชโน ๑- สทา ฯ
       |๑๙.๗๕| ปิตา เม มิควํ คนฺตฺวา        โปริสาทํ อุปาคมิ
                     โส เม ปิตุมคฺคเหสิ            ภกฺโขสิ มม มา จลิ ฯ
       |๑๙.๗๖| ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา            ภีโต ตสิตเวธิโต
                     อุรุกฺขมฺโภ ๒- อหุ ตสฺส      ทิสฺวาน โปริสาทกํ ฯ
       |๑๙.๗๗| มิควํ คเหตฺวา มุญฺจสฺสุ      กตฺวา อาคมนํ ปุน
                     พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา     ปิตา อามนฺตยี มมํ ฯ
       |๑๙.๗๘| รชฺชํ ปุตฺต ปฏิปชฺช            มา ปมชฺช ๓- ปุรํ อิทํ
                     กตํ เม โปริสาเทน             มม อาคมนํ ปุน ฯ
       |๑๙.๗๙| มาตุปิตุญฺจ วนฺทิตฺวา        นิมฺมินิตฺวาน อตฺตานํ ๔-
                     นิกฺขมิตฺวา ธนุํ ขคฺคํ          โปริสาทมุปาคมึ ฯ
       |๑๙.๘๐| สสตฺถหตฺถูปคตํ               กทาจิ โส ตสิสฺสติ
                     เตน ภิชฺชิสฺสตี สีลํ            ปริตฺตาสํ กเต มยิ ฯ
       |๑๙.๘๑| สีลขณฺฑภยา มยฺหํ           ตสฺส เทสฺสํ น พฺยาหรึ
                     เมตฺตจิตฺโต หิตวาที           อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๑๙.๘๒| อุชฺชเลหิ มหาอคฺคึ            ปปติสฺสามิ รุกฺขโต
                     สุปกฺกกาลมญฺญาย ๕-     ภกฺขย ๖- ตฺวํ ปิตามหา ฯ
       |๑๙.๘๓| อิติ สีลวตํ เหตุ                  นารกฺขึ มม ชีวิตํ
                     ปพฺพาเชสิมหนฺตสฺส          สทา ปาณาติปาติกนฺติ ฯ
                                               ชยทิสจริยํ นวมํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อนุตฺตรปริชโน ฯ  ยุ. อุรุถมฺโภ ฯ  ม. ยุ. ปมชฺชิ ฯ  ม. อตฺตนา ฯ
@ ยุ. สปตฺตกามญฺญลาย ฯ  ม. อกฺขย มํ ปิตามห ฯ
                                           ทสมํ สงฺขปาลจริยํ
     [๒๐]   |๒๐.๘๔| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       สงฺขปาโล มหิทฺธิโก
                     ทาฒาวุโธ โฆรวิโส            ทฺวิชิโวฺห อุรคาภิภู ฯ
       |๒๐.๘๕| จตุปฺปเถ มหาปเถ ๑-         นานาชนสมากุเล
                     จตุโร องฺเค อธิฏฺฐาย          ตตฺถ วาสมกปฺปยึ ฯ
       |๒๐.๘๖| ฉวิยา จมฺเมน มํเสน           นฺหารูหิ อฏฺฐิเกหิ วา
                     ยสฺส เอเตน กรณียํ            ทินฺนํเยว หราตุ โส ฯ
       |๒๐.๘๗| อทฺทสํสุ โภชปุตฺตา            ขรา ลุทฺธา อการุณา
                     อุปคจฺฉุํ มมํ ตตฺถ              ทณฺฑมุคฺครปาณิโน ฯ
       |๒๐.๘๘| นาสาย วินิวิชฺฌิตฺวา          นงฺคุฏฺเฐ ปิฏฺฐิกณฺฐเก
                     กาเช อาโรปยิตฺวาน           โภชปุตฺตา หรึสุ มํ ฯ
       |๒๐.๘๙| สสาครนฺตํ ปฐวึ                 สกานนํ สปพฺพตํ
                     อิจฺฉมาโน จหนฺตตฺถ           นาสวาเตน ฌาปเย ฯ
       |๒๐.๙๐| สูเลหิ วิชฺฌยนฺเตปิ             โกฏฺฏยนฺเตปิ สตฺติภิ
                     โภชปุตฺเต น กุปฺปามิ         เอสา เม สีลปารมีติ ฯ
                                            สงฺขปาลจริยํ ทสมํ ฯ
                                                 ตสฺสุทฺทานํ
                     หตฺถินาโค ภูริทตฺโต          จมฺเปยฺโย โพธิ มาหิโส
                     รุรุ มาตงฺคธมฺโม จ            อตฺรโช จ ชยทฺทิโส ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มหามคฺเค ฯ
       |๒๐.๙๑| เอเต ๑- สพฺเพ สีลพลา     ปริกฺขารา ปเทสิกา
                     ชีวิตํ ปริรกฺขิตฺวา               สีลานิ อนุรกฺขิสฺสํ ฯ
       |๒๐.๙๒| สงฺขปาลสฺส เม สโต          สพฺพกาลํปิ ชีวิตํ
                     ยสฺส กสฺสจิ นิยฺยนฺตํ ๒-    ตสฺมา สา สีลปารมีติ ฯ
                                         สีลปารมินิทฺเทโส นิฏฺฐิโต ฯ
                                         ๓. เนกฺขมฺมาทิปารมิตา
                                         ปฐมํ ยุธญฺชยจริยํ
     [๒๑]   |๒๑.๑| ยทาหํ อมิตยโส             ราชปุตฺโต ยุธญฺชโย
                  อุสฺสาวพินฺทุํ สุริยาตเป         ปติตํ ทิสฺวาน สํวิชึ ฯ
       |๒๑.๒| ตเมวาธิปตึ ๓- กตฺวา           สํเวคมานุพฺรูหยึ
                   มาตุปิตุญฺจ วนฺทิตฺวา           ปพฺพชฺชมนุยาจิหํ ฯ
       |๒๑.๓| ยาจนฺติ มํ ปญฺชลิกา            สเนคมา สรฏฺฐกา
                   อชฺเชว ปุตฺต ปฏิปชฺช           อิทฺธํ ผีตํ มหามหึ ฯ
       |๒๑.๔| สราชเก สโอโรเธ                 สเนคเม สรฏฺฐเก
                   กรุณํ ปริเทวนฺเต                  อนเปกฺโข ๔- ปริจฺจชึ ฯ
       |๒๑.๕| เกวลํ ปฐวีรชฺชํ                     ญาติปริชนํ ยสํ
                   จชมาโน น จินฺเตสึ              โพธิยาเยว การณา ฯ
       |๒๑.๖| มาตา ปิตา น เม เทสฺสา       นปิ เม เทสฺสา ๕- มหายสา
                   สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ           ตสฺมา รชฺชํ ปริจฺจชินฺติ ฯ
                                             ยุธญฺชยจริยํ ปฐมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เอเต นว สีลพลา ฯ  ม. นิยฺยตฺตํ ฯ  ม. ยุ. ตนฺเยวาธิปตึ ฯ
@ ม. อนเปกฺโขว ฯ ยุ. ... หิ ฯ  ม. ยุ. เทสฺสํ มหายสํ ฯ
                                            ทุติยํ โสมนสฺสจริยํ
     [๒๒]   |๒๒.๗| ปุนาปรํ ยทา โหมิ         อินฺทปตฺเถ ปุรุตฺตเม
                   กามิโต ทยิโต ปุตฺโต            โสมนสฺโสติ วิสฺสุโต ฯ
       |๒๒.๘| สีลวา คุณสมฺปนฺโน             กลฺยาณปฏิภานวา
                   วุฑฺฒาปจายี หิริมา             สงฺคเหสุ จ โกวิโท ฯ
       |๒๒.๙| ตสฺส รญฺโญ ปฏิกโร            อโหสิ กุหกตาปโส
                   อารามํ มาลาคจฺฉญฺจ          โรปยิตฺวาน [๑]- ชีวติ ฯ
       |๒๒.๑๐| ตมหํ ทิสฺวาน กุหกํ            ถุสราสึว อตณฺฑุลํ
                     ทุมํว อนฺโตสุสิรํ                กทลึว อสารกํ ฯ
       |๒๒.๑๑| นตฺถิมสฺส สตํ ธมฺโม          สามญฺญา อปคโต อยํ
                     หิริสุกฺกธมฺมชหิโต             ชีวิตวุตฺติการณา ฯ
       |๒๒.๑๒| กุปิโต อาสิ ๒- ปจฺจนฺโต    อฏวีหิ จรนฺติหิ ๓-
                     ตํ นิเสเธตุํ คจฺฉนฺโต           อนุสาสิ ปิตา มม ฯ
       |๒๒.๑๓| มา ปมชฺช ตุวํ ตาต            ชฏิเล ๔- อุคฺคตาปเน
                     ยทิจฺฉกํ ปวตฺเตหิ              สพฺพกามทโท หิ โส ฯ
       |๒๒.๑๔| ตมหํ คนฺตฺวานุปฏฺฐานํ      อิทํ วจนมพฺรวึ
                     กจฺจิ เต คหปติ กุสลํ          กึ วา เต อาหรียตุ ฯ
       |๒๒.๑๕| เตน โส กุปิโต อาสิ           กุหโก มานนิสฺสิโต
                     ฆาฏาเปมิ ตุวํ อชฺช           รฏฺฐา ปพฺพาชยามิ วา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. โส ฯ  ม. อหุ ฯ ยุ. อโหสิ ฯ  ยุ. อปรนฺติหิ ฯ  ม. ยุ. ชฏิลํ
@อุคฺคตาปนํ ฯ
       |๒๒.๑๖| นิเสธยิตฺวา ปจฺจนฺตํ          ราชา กุหกมพฺรวิ
                     กจฺจิ ๑- ขมนียํ ตว            สมฺมาโน เต ปวตฺติโต ฯ
       |๒๒.๑๗| ตสฺส อาจิกฺขตี ปาโป         กุมาโร ยถา นาสิโย ๒-
                     ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา            อาณาเปสิ  มหีปติ ฯ
       |๒๒.๑๘| สีสํ ตตฺเถว ฉินฺทิตฺวา         กตฺวาน จตุขณฺฑิกํ
                     รถิยา รถิยํ ทสฺเสถ            สา คติ ชฏิลหีฬิตา ฯ
       |๒๒.๑๙| ตตฺถ ๓- เต กรณี คนฺตฺวา   จณฺฑา ลุทฺธา ๔- อการุณา
                     มาตุ องฺเก นิสินฺนสฺส         อากฑฺฒิตฺวา นยนฺติ มํ ฯ
       |๒๒.๒๐| เตสาหํ เอวมวจํ                พนฺธตํ คาฬฺหพนฺธนํ
                     รญฺโญ ทสฺเสถ มํ ขิปฺปํ       ราชกิริยานิ อตฺถิ เม ฯ
       |๒๒.๒๑| เต มํ รญฺโญ ทสฺสยึสุ         ปาปสฺส ปาปเสวิโน
                     ทิสฺวาน ตํ สญฺญาเปสึ        มม จ วสมานยึ ฯ
       |๒๒.๒๒| โส มํ ตตฺถ ขมาเปสิ           มหารชฺชํ อทาสิ เม
                     โสหํ ตมํ ทาลยิตฺวา           ปพฺพชึ อนคาริยํ ฯ
       |๒๒.๒๓| น เม เทสฺสํ มหารชฺชํ         กามโภโค น เทสฺสิโย
                     สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ         ตสฺมา รชฺชํ ปริจฺจชินฺติ ฯ
                                             โสมนสฺสจริยํ ทุติยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กิจฺจิ เต ภนฺเต ขมนียํ ฯ  ยุ. นาสิโต ฯ  ม. ตตฺถ การณิกา คนฺตฺวา ฯ
@ยุ. ... การุณิกา ... ฯ  ม. ยุ. ลุทฺทา ฯ
                                               ตติยํ อโยฆรจริยํ
     [๒๓]   |๒๓.๒๔| ปุนาปรํ ยทา โหมิ     กาสิราชสฺส อตฺรโช
                      อโยฆรมฺหิ สํวฑฺโฒ        นาเมนาสึ อโยฆโร ฯ
       |๒๓.๒๕| ทุกฺเขน ชีวิโต ลทฺโธ         สมฺปีเฬ ปติโปสิโต
                      อชฺเชว ปุตฺต ปฏิปชฺช      เกวลํ วสุนฺธรํ ๑- อิมํ ฯ
       |๒๓.๒๖| สรฏฺฐกํ สนิคมํ               สชนํ วนฺทิตฺวา ขตฺติยํ
                      อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน      อิทํ วจนมพฺรวึ ฯ
       |๒๓.๒๗| เย เกจิ มหิยา สตฺตา       หีนอุกฺกฏฺฐมชฺฌิมา
                      นิรารกฺขา สเก เคเห       วฑฺฒนฺติ สกญาติหิ ๒- ฯ
       |๒๓.๒๘| อิทํ โลเก อุตฺตริยํ            สมฺปีเฬ มม โปสนํ
                      อโยฆรมฺหิ สํวฑฺโฒ       อปฺปเภ จนฺทสุริเย ฯ
       |๒๓.๒๙| ปูติกุณปสมฺปุณฺณา        มุญฺจิตฺวา มาตุ กุจฺฉิโต
                      ตโต โฆรตเร ทุกฺเข         ปุน ปกฺขิตฺตโยฆเร ฯ
       |๒๓.๓๐| ยทิหํ ตาทิสํ ปตฺวา          ทุกฺขํ ปรมทารุณํ
                      รชฺเชสุ ยทิ รญฺชามิ ๓-   ปาปานํ อุตฺตโม สิยํ ฯ
       |๒๓.๓๑| อุกฺกณฺฐิโตมฺหิ กาเยน     รชฺเชนมฺหิ อนตฺถิโก
                      นิพฺพุตึ ปริเยสิสฺสํ           ยตฺถ มํ มจฺจุ น มทฺทิเย ฯ
       |๒๓.๓๒| เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน         วิวรนฺเต ๔- มหาชเน
                      นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา     ปาวิสึ ๕- กานนํ วนํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วสุธํ ฯ  ยุ. สห ญาติภิ ฯ  ม. ยุ. รชฺชายิ ฯ  ยุ. วิวรนฺตํ
@มหาชนํ ฯ  ยุ. ปาวิสิ ฯ
       |๒๓.๓๓| มาตา ปิตา น เม เทสฺสา    นปิ เม เทสฺสา ๑- มหายสา
                      สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ        ตสฺมา รชฺชํ ปริจฺจชินฺติ ฯ
                                             อโยฆรจริยํ ตติยํ ฯ
                                               จตุตฺถํ ภึสจริยํ
     [๒๔]   |๒๔.๓๔| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       กาสีนํ ปุรวรุตฺตเม
                    ภคินี จ ภาตโร สตฺต           นิพฺพตฺตา โสตฺถิเย กุเล ฯ
       |๒๔.๓๕| เอเตสํ ปุพฺพโช อาสึ          หิริสุกฺกมุปาคโต
                     ภวํ ทิสฺวาน ภยโต             เนกฺขมฺมาภิรโต อหํ ฯ
       |๒๔.๓๖| มาตาปิตูหิ ปหิตา             สหายา เอกมานสา
                     กาเมหิ มํ นิมนฺเตนฺติ         กุลวํสํ ธาเรหีติ ฯ
       |๒๔.๓๗| ยนฺเตสํ วจนํ วุตฺตํ              คิหิธมฺเม สุขาวหํ
                     ตมฺเม อโหสิ กฐินํ              ตตฺตผาลสมํ วิย ฯ
       |๒๔.๓๘| เต มํ ตทา อุกฺขิปนฺตํ         ปุจฺฉึสุ ปตฺถิตํ มม
                     กึ ตฺวํ ปตฺถยสิ ๒- สมฺม      ยทิ กาเม น ภุญฺชสิ ฯ
       |๒๔.๓๙| เตสาหํ เอวมวจํ                อตฺตกาโม หิเตสินํ
                     นาหํ ปตฺเถมิ คิหิภาวํ         เนกฺขมฺมาภิรโต อหํ ฯ
       |๒๔.๔๐| เต มยฺหํ วจนํ สุตฺวา           ปิตุํ มาตุญฺจ สาวยุํ
                     มาตา ปิตา เอวมาหุ          สพฺเพปิ ปพฺพชาม โภ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เทสฺสํ มหายสํ ฯ  ม. ปตฺถยเส ฯ
       |๒๔.๔๑| อุโภ มาตา ปิตา มยฺหํ       ภคินี [๑]- สตฺต ภาตโร
                     อมิตํ ธนํ ฉฑฺฑยิตฺวา         ปาวิสิมฺหา มหาวนนฺติ ฯ
                                               ภึสจริยํ จตุตฺถํ ฯ
                                       ปญฺจมํ โสณนนฺทปณฺฑิตจริยํ
     [๒๕]   |๒๕.๔๒| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       นคเร พฺรหฺมวทฺธเน
                      ตตฺถ กุลวเร เสฏฺเฐ           มหาสาเล อชายิหํ ฯ
       |๒๕.๔๓| ตทาสึ ๒- โลกํ ทิสฺวาน      อนฺธภูตํ ๓- ตโมตฺถตํ
                      จิตฺตํ ภวโต ปฏิกุฏติ         ตุตฺตเวคหตํ วิย ฯ
       |๒๕.๔๔| ทิสฺวาน วิวิธํ ปาปํ             เอวํ จินฺเตสหํ ตทา
                      กทาหํ เคหา นิกฺขมฺม       ปวิสิสฺสามิ กานนํ ฯ
       |๒๕.๔๕| ตทาปิ มํ นิมนฺตึสุ             กามโภเคหิ ญาตโย
                      เตสํปิ ฉนฺทมาจิกฺขึ           มา นิมนฺเตถ เตหิ มํ ฯ
       |๒๕.๔๖| โย เม กนิฏฺฐโก ภาตา       นนฺโท นามาสิ ปณฺฑิโต
                      โสปิ มํ อนุสิกฺขนฺโต         ปพฺพชฺชํ สมโรจสิ ๔- ฯ
       |๒๕.๔๗| อหํ โสโณ จ นนฺโท จ        อุโภ มาตา ปิตา มม
                      ตทาปิ โภเค ฉฑฺเฑตฺวา     ปาวิสิมฺหา มหาวนนฺติ ฯ
                                     โสณนนฺทปณฺฑิตจริยํ ปญฺจมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จ ฯ  ม. ยุ. ตทาปิ ฯ  ม. อนฺธีภูตํ ฯ  ม. ยุ. สมโรจยิ ฯ
                                          ฉฏฺฐํ มูคผกฺขจริยํ
     [๒๖]   |๒๖.๔๘| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       กาสิราชสฺส อตฺรโช
                      มูคผกฺโขติ ๑- นาเมน       เตมิโยติ วทนฺติ มํ ฯ
       |๒๖.๔๙| โสฬสิตฺถีสหสฺสานํ            น วิชฺชติ ปุโม ตทา
                      อโหรตฺตานมจฺจเยน         นิพฺพตฺโต อหเมกโก ฯ
       |๒๖.๕๐| กิจฺฉา ลทฺธํ ปิยํ ปุตฺตํ         อภิชาตํ ชุตินฺธรํ
                      เสตจฺฉตฺตํ ธารยิตฺวาน      สยเน โปเสสิ มํ ปิตา ฯ
       |๒๖.๕๑| นิทฺทายมาโน สยนวเร      ปพุชฺฌิตฺวานหํ ตทา
                      อทฺทสํ ปณฺฑรํ ฉตฺตํ         เยนาหํ นิรยํ คโต ฯ
       |๒๖.๕๒| สห ทิฏฺฐิสฺส ๒- เม ฉตฺตํ    ตาโส อุปฺปชฺชิ เภรโว
                      วินิจฺฉยํ สมาปนฺโน          กทาหํ อิมํ มุญฺจิสฺสํ ฯ
       |๒๖.๕๓| ปุพฺพสาโลหิตา มยฺหํ         เทวตา อตฺถกามินี
                      สา มํ ทิสฺวาน ทุกฺขิตํ         ตึสุ ฐาเนสุ โยชยิ ฯ
       |๒๖.๕๔| มา ปณฺฑิจฺจยํ วิภาวย       พาลมโต ภว สพฺพปาณินํ
                     สพฺโพ ตญฺชโน โอจินายตุ  เอวํ ตว อตฺโถ ภวิสฺสติ ฯ
       |๒๖.๕๕| เอวํ วุตฺตายหํ ตสฺสา          อิทํ วจนมพฺรวึ
                      กโรมิ เต ตํ วจนํ               ยํ มํ ภณสิ เทวเต ฯ
       |๒๖.๕๖| อตฺถกามาสิ เม อมฺม        หิตกามาสิ เทวเต
                      ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา          สาคเรว ถลํ ลภึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มูคปกฺโขติ ฯ  ม. ทิฏฺฐสฺส ฯ
       |๒๖.๕๗| หฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส          ตโย องฺเค อธิฏฺฐหึ
                      มูโค อโหสึ พธิโร             ผกฺโข ๑- คติวิวชฺชิโต ฯ
       |๒๖.๕๘| เอเต องฺเค อธิฏฺฐาย          วสฺสานิ โสฬสํ วสึ
                      ตโต เม หตฺเถ ปาเท จ       ชิวฺหํ โสตญฺจ มทฺทิย
       |๒๖.๕๙| อนูนตํ เม ปสฺสิตฺวา           กาฬกณฺณีติ นินฺทิสุํ ฯ
                      ตโต ชานปทา สพฺเพ        เสนาปติปุโรหิตา
       |๒๖.๖๐| สพฺเพ เอกมนา หุตฺวา       ฉฑฺฑนํ อนุโมทิสุํ ฯ
                      โสหํ เตสํ มตึ สุตฺวา          หฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
       |๒๖.๖๑| ยสฺสตฺถาย ตโป จิณฺโณ      โส เม อตฺโถ สมิชฺฌถ ฯ
                      นฺหาเปตฺวา อนุลิมฺเปตฺวา  เวเฐตฺวา ราชเวฐนํ
       |๒๖.๖๒| อภิสิญฺจิตฺวา ฉตฺเตน         กาเรสุํ ปุรํ ปทกฺขิณํ ฯ
                      สตฺตาหํ ธารยิตฺวาน          อุคฺคเต รวิมณฺฑเล
       |๒๖.๖๓| รเถน มํ นีหริตฺวา              สารถิ วนมุปาคมิ ฯ
                      เอโกกาเส รถํ กตฺวา         สชฺชสฺสํ หตฺถมุญฺจิโต ๒-
       |๒๖.๖๔| สารถิ ขณตี กาสุํ               นิกฺขาตุํ ปฐวิยา มมํ ฯ
                      อธิฏฺฐิตมธิฏฺฐานํ             ตชฺเชนฺโต วิวิธการณา
       |๒๖.๖๕| น ภินฺทึว ตมธิฏฺฐานํ          โพธิยาเยว การณา ฯ
                      มาตา ปิตา น เม เทสฺสา   อตฺตา เม น จ เทสฺสิโย
       |๒๖.๖๖| สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ        ตสฺมา ว ตมธิฏฺฐหึ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปกฺโข ฯ  ยุ. หตฺถมุญฺจิตํ ฯ
                      เอเต องฺเค อธิฏฺฐาย         วสฺสานิ โสฬสํ วสึ
                      อธิฏฺฐาเนน [๑]- สโม นตฺถิ   เอสา เม อธิฏฺฐานปารมีติ
                                              มูคผกฺขจริยํ ฉฏฺฐํ ฯ
                                            สตฺตมํ กปิลราชจริยํ
     [๒๗]   |๒๗.๖๗| ยทา อหํ กปิ อาสึ       นทีกูเล ทรีสเย
                     ปีฬิโต สุํสุมาเรน ๒-          คมนํ น ลภามหํ ฯ
       |๒๗.๖๘| ยโมฺหกาเส อหํ ฐตฺวา        โอรา ปรํ ปตามหํ
                     ตตฺถจฺฉิ สตฺตุวธโก            กุมฺภิโล ลุทฺธทสฺสโน ฯ
       |๒๗.๖๙| โส มํ อสํสิ เอหีติ              อหมฺเปมีติ ตํ วทึ ๓-
                     ตสฺส มตฺถกมกฺกมฺม          ปรกูเล ปติฏฺฐหึ ฯ
       |๒๗.๗๐| น ตสฺสาลิกํ ภณิตํ             ยถา วาจํ อกาสหํ
                     สจฺเจน เม สโม นตฺถิ         เอสา เม สจฺจปารมีติ ฯ
                                          กปิลราชจริยํ สตฺตมํ ฯ
                                       อฏฺฐมํ สจฺจสวฺหยปณฺฑิตจริยํ
     [๒๘] |๒๘.๗๑| ปุนาปรํ ยทา โหมิ    ตาปโส สจฺจสวฺหโย
                     สจฺเจน โลกํ ปาเลสึ           สมคฺคํ ชนมกาสหนฺติ ฯ
                                    สจฺจสวฺหยปณฺฑิตจริยํ อฏฺฐมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เม ฯ   ม. สุสุมาเรน ฯ ยุ. สํสุมาเรน ฯ  ม. วตึ ฯ ยุ. วทิ ฯ
                                        นวมํ วฏฺฏกโปตกจริยํ
     [๒๙]   |๒๙.๗๒| ปุนาปรํ ยทา โหมิ        มคเธ วฏฺฏโปตโก
                      อชาตปกฺโข ตรุโณ            มํสเปสิ กุลาวเก ฯ
       |๒๙.๗๓| มุขตุณฺฑเกน อาหริตฺวา     มาตา โปสยตี มมํ
                      ตสฺสา ผสฺเสน ชีวามิ         นตฺถิ เม กายิกํ พลํ ฯ
       |๒๙.๗๔| สํวจฺฉเร คิมฺหสมเย            ทวทาโห ปทิปฺปติ
                      อุปคจฺฉติ อมฺหากํ            ปาวโก กณฺหวตฺตนิ ฯ
       |๒๙.๗๕| ธมธมํ ๑- อิติ เอวํ             สทฺทายนฺโต มหา สิขี
                      อนุปุพฺเพน ฌาเปนฺโต      อคฺคิ มมมุปาคมิ ฯ
       |๒๙.๗๖| อคฺคิเวคภยา ภีตา             ตสิตา มาตา ปิตา มม
                      กุลาวเก มํ ฉฑฺเฑตฺวา       อตฺตานํ ปริโมจยุํ ฯ
       |๒๙.๗๗| ปาเท ปกฺเข ปชหามิ         นตฺถิ เม กายิกํ พลํ
                      โสหํ อคติโก ตตฺถ             เอวํ จินฺเตสหํ ตทา ฯ
       |๒๙.๗๘| เยสาหํ อุปธาเวยฺยํ            ภีโต ตสิตเวธิโต
                      เต มํ โอหาย ปกฺกนฺตา      กถํ เม อชฺช กาตเว ฯ
       |๒๙.๗๙| อตฺถิ โลเก สีลคุโณ           สจฺจํ โสเจยฺยนุทฺทยา
                      เตน สจฺเจน กาหามิ          สจฺจกิริยมุตฺตมํ ๒- ฯ
       |๒๙.๘๐| อาวชฺชิตฺวา ธมฺมพลํ          สริตฺวา ปุพฺพเก ชิเน
                      สจฺจพลมวสฺสาย              สจฺจกิริยมกาสหํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ธมธมา ฯ ยุ. ธูมธูมญฺชนีเตฺววํ ฯ  สจฺจกิริยมนุตฺตรํ อิติปิ ปาโฐ ฯ
       |๒๙.๘๑| สนฺติ ปกฺขา อปตนา          สนฺติ ปาทา อวญฺจนา
                      มาตา ปิตา จ นิกฺขนฺตา     ชาตเวท ปฏิกฺกม ฯ
       |๒๙.๘๒| สห สจฺเจ กเต มยฺหํ           มหาปชฺชลิโต สิขี
                      วชฺเชสิ โสฬส กรีสานิ       อุทกํ ปตฺวา ยถา สิขี
                      สจฺเจน เม สโม นตฺถิ        เอสา เม สจฺจปารมีติ ฯ
                                         วฏฺฏกโปตกจริยํ นวมํ ฯ
                                            ทสมํ มจฺฉราชจริยํ
     [๓๐]   |๓๐.๘๓| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       มจฺฉราชา มหาสเร
                      อุเณฺห สุริยสนฺตาเป         สเร อุทกํ ขียถ ฯ
       |๓๐.๘๔| ตโต กากา จ คิชฺฌา จ       กงฺกา ๑- กุลลเสนกา
                     ภกฺขยนฺติ ทิวา รตฺตึ          มจฺเฉ อุปนิสีทิย ฯ
       |๓๐.๘๕| เอวํ จินฺเตสหํ ตตฺถ            สห ญาตีหิ ปีฬิโต
                     เกน นุ โข อุปาเยน            ญาตี ทุกฺขา ปโมจเย ฯ
       |๓๐.๘๖| จินฺตยิตฺวาน ธมฺมตฺถํ         สจฺจํ อทฺทสํ ปสฺสยํ
                     สจฺเจ ฐตฺวา ปโมเจสึ          ญาตีนํ ตํ อติกฺขยํ ฯ
       |๓๐.๘๗| อนุสฺสริตฺวา สตํ ธมฺมํ        ปรมตฺถํ วิจินฺตยํ
                     อกาสึ สจฺจกิริยํ                ยํ โลเก ธุวสสฺสตํ ฯ
       |๓๐.๘๘| ยโต สรามิ อตฺตานํ           ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ
                     นาภิชานามิ สญฺจิจฺจ        เอกปาณํปิ หึสิตํ ๒-@เชิงอรรถ:  ยุ. พกา ฯ  วิหึสิตํ อิติปิ ฯ
       |๓๐.๘๙| เอเตน สจฺจวชฺเชน            ปชฺชุนฺโน อภิวสฺสตุ
                     อภิตฺถนย ปชฺชุนฺน            นิธึ กากสฺส นาสย ฯ
       |๓๐.๙๐| กากํ โสกาย รนฺเธหิ          มจฺเฉ โสกา ปโมจย
                     สห กเต สจฺจวเร               ปชฺชุนฺโน อภิคชฺชิย ฯ
       |๓๐.๙๑| ถลํ นินฺนญฺจ ปูเรนฺโต        ขเณน อภิวสฺสถ
                     เอวรูปํ สจฺจวรํ                  กตฺวา วิริยมุตฺตมํ ฯ
       |๓๐.๙๒| วสฺสาเปสึ มหาเมฆํ           สจฺจเตชพลสฺสิโต
                     สจฺเจน เม สโม นตฺถิ         เอสา เม สจฺจปารมีติ ฯ
                                            มจฺฉราชจริยํ ทสมํ ฯ
                                       เอกาทสมํ กณฺหทีปายนจริยํ
     [๓๑]   |๓๑.๙๓| ปุนาปรํ ยทา โหมิ       กณฺหทีปายโน อิสิ
                     ปโรปญฺญาสวสฺสานิ         อนภิรโต จรึ อหํ ฯ
       |๓๑.๙๔| น โกจิ เอตํ ชานาติ           อนภิรติมนํ มม
                     อหํปิ กสฺสจิ นาจิกฺขึ          อรติ ๑- เม จ รติมานเส ฯ
       |๓๑.๙๕| สพฺรหฺมจารี มณฺฑโพฺย     สหาโย เม มหาอิสิ
                     ปุพฺพกมฺมสมายุตฺโต         สูลมาโรปนํ ลภิ ฯ
       |๓๑.๙๖| ตมหํ อุปฏฺฐหิตฺวาน          อาโรคฺยมนุปาปยึ
                     อาปุจฺฉิตฺวาน อาคญฺฉึ      ยํ มยฺหํ สกมสฺสมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อรตึ ฯ
       |๓๑.๙๗| สหาโย พฺราหฺมโณ มยฺหํ    ภริยํ อาทาย ปุตฺตกํ
                     ตโย ชนา สมาคนฺตฺวา       อาคจฺฉุํ ปาหุนาคตํ ฯ
       |๓๑.๙๘| สมฺโมทมาโน เตหิ สห       นิสินฺโน สกอสฺสเม
                     ทารโก วฏฺฏมนุกฺขิปํ          อาสีวิสมโกปยิ ฯ
       |๓๑.๙๙| ตโต โส วฏฺฏคตํ มคฺคํ        อเนฺวสนฺโต กุมารโก
                     อาสีวิสสฺส หตฺเถน            อุตฺตมงฺคํ ปรามสิ ฯ
       |๓๑.๑๐๐| ตสฺส อามสเน กุทฺโธ       สปฺโป วิสพลสฺสิโต
                       กุปิโต ปรมโกเปน           อฑํสิ ทารกํ ขเณ ฯ
       |๓๑.๑๐๑| สห ทฏฺโฐ อติวิเสน         ทารโก ปปติ ภูมิยํ
                       เตนาหํ ทุกฺขิโต อาสึ        มม วา หสิตํ ทุกฺขํ ฯ
       |๓๑.๑๐๒| ตฺยาหํ อสฺสาสยิตฺวาน     ทุกฺขิเต โสกสลฺลิเน ๑-
                       ปฐมํ อกาสึ กิริยํ             อคฺคํ สจฺจวรุตฺตมํ ฯ
       |๓๑.๑๐๓| สตฺตาหเมวาหํ ปสนฺนจิตฺโต
                       ปุญฺญตฺถิโก อจรึ พฺรหฺมจริยํ
                       อถาปรํ ยํ จริตํ มมํ อิทํ
                       วสฺสานิ ปญฺญาสสมาธิกานิ ฯ
       |๓๑.๑๐๔| อากามโกวาหิ อหญฺจรามิ
                       เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ
                       หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โสกสลฺลิเต ฯ
       |๓๑.๑๐๕| สห สจฺเจ กเต มยฺหํ        วิสเวเคน เวธิโต
                       อพุชฺฌิตฺวาน วุฏฺฐาสิ      อโรโค วาสิ ๑- มาณโว
                       สจฺเจน เม สโม นตฺถิ       เอสา เม สจฺจปารมีติ ฯ
                                    กณฺหทีปายนจริยํ เอกาทสมํ ฯ
                                          ทฺวาทสมํ สุตโสมจริยํ
     [๓๒]   |๓๒.๑๐๖| ปุนาปรํ ยทา โหมิ    สุตโสโม มหีปติ
                        คหิโต โปริสาเทน           พฺราหฺมเณ สงฺครํ สรึ ฯ
       |๓๒.๑๐๗| ขตฺติยานํ เอกสตํ            อาวุณิตฺวา กรตเล
                        เอเต สมฺมมิลาเปตฺวา     ยญฺญตฺเถ อุปนยี มมํ ฯ
       |๓๒.๑๐๘| อาปุจฺฉิ มํ โปริสาโท       กึ ตฺวํ อิจฺฉสิ นิสฺสชํ
                        ยถามตึ เต กาหามิ        ยทิ เม ตฺวํ ปุเนหิสิ ฯ
       |๓๒.๑๐๙| ตสฺส ปฏิสุณิตฺวาน          ปเญฺห อาคมนํ มม
                        อุปคนฺตฺวา ปุรํ รมฺมํ        รชฺชํ นิยฺยาทยึ ตทา ฯ
       |๓๒.๑๑๐| อนุสฺสริตฺวา สตํ ธมฺมํ      ปุพฺพกํ ชินเสวิตํ
                        พฺราหฺมณสฺส ธนํ ทตฺวา   โปริสาทํ อุปาคมึ ฯ
       |๓๒.๑๑๑| นตฺถิ เม สํสโย ตตฺถ        ฆาฏยิสฺสติ วา น วา
                        สจฺจวาจานุรกฺขนฺโต       ชีวิตํ จชิตุมุปาคมึ
                        สจฺเจน เม สโม นตฺถิ      เอสา เม สจฺจปารมีติ ฯ
                                         สุตโสมจริยํ ทฺวาทสมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จาสิ ฯ
                                         เตรสมํ สุวณฺณสามจริยํ
     [๓๓]   |๓๓.๑๑๒| สาโม ยทา วเน อาสึ    สกฺเกน อภินิมฺมิโต
                        ปวเน สีหพฺยคฺเฆหิ         เมตฺตายมุปนามยึ ฯ
       |๓๓.๑๑๓| สีหพฺยคฺเฆหิ ทีปีหิ          อจฺเฉหิ มหิเสหิ จ
                        ปสทมิควราเหหิ            ปริวาเรตฺวา วเน วสึ ฯ
       |๓๓.๑๑๔| น มํ โกจิ อุตฺตสติ           นปิหํ ภายามิ กสฺสจิ
                        เมตฺตา พเลนุปตฺถทฺโธ    รมามิ ปวเน ตทาติ ฯ
                                       สุวณฺณสามจริยํ เตรสมํ ฯ
                                             ------------------
                                          จุทฺทสมํ เอกราชจริยํ
     [๓๔]   |๓๔.๑๑๕| ปุนาปรํ ยทา โหมิ    เอกราชาติ วิสฺสุโต
                        ปรมํ สีลํ อธิฏฺฐาย          ปสาสามิ มหามหึ ฯ
       |๓๔.๑๑๖| ทส กุสลกมฺมปเถ           วตฺตามิ อนวเสสโต
                        จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ           สงฺคณฺหามิ มหาชนํ ฯ
       |๓๔.๑๑๗| เอวํ เม อปฺปมตฺตสฺส       อิธ โลเก ปรตฺถ จ
                        ทพฺพเสโน อุปาคนฺตฺวา  อจฺฉินฺทนฺโต ปุรํ มม ฯ
       |๓๔.๑๑๘| ราชูปชีเว นิคเม              สพลฏฺเฐ สรฏฺฐเก
                        สพฺพํ หตฺถคตํ กตฺวา      กาสุยา นิกฺขณี มมํ ฯ
       |๓๔.๑๑๙| อมจฺจมณฺฑลํ รชฺชํ          ผีตํ อนฺเตปุรํ มม
                        อจฺฉินฺทิตฺวาน คหิตํ        ปิยปุตฺตํว ปสฺสหํ
                        เมตฺตาย เม สโม นตฺถิ    เอสา เม เมตฺตาปารมีติ ฯ
                                         เอกราชจริยํ จุทฺทสมํ ฯ
                                     ปณฺณรสมํ มหาโลมหํสจริยํ
     [๓๕]   |๓๕.๑๒๐| สุสาเน เสยฺยํ กปฺเปมิ    ฉวฏฺฐิกํ อุปนิธาย ๑-
                        คามมณฺฑลา อุปาคนฺตฺวา  รูปํ ทสฺเสนฺติ นปฺปกํ ฯ
       |๓๕.๑๒๑| อปเร คนฺธญฺจ มาลญฺจ       โภชนํ วิวิธํ พหุํ
                        อุปายนานิ อุปเนนฺติ          หฏฺฐา สํวิคฺคมานสา ฯ
       |๓๕.๑๒๒| เย เม ทุกฺขํ อุปหรนฺติ          เย จ เทนฺติ สุขํ มม
                        สพฺเพสํ สมโก โหมิ            ทยา โกโป น วิชฺชติ ฯ
       |๓๕.๑๒๓| สุขทุกฺเข ตุลาภูโต              ยเสสุ อยเสสุ จ
                        สพฺพตฺถ สมโก โหมิ           เอสา เม อุเปกฺขาปารมีติ ฯ
                                    มหาโลมหํสจริยํ ปณฺณรสมํ ฯ
                                                 ตสฺสุทฺทานํ
                        ยุธญฺชโย โสมนสฺโส        อโยฆรภิเสน จ
                        โสณนนฺโท มูคผกฺโข       กปิราชา สจฺจสวฺหโย ฯ
                        วฏฺฏโก มจฺฉราชา จ        กณฺหทีปายโน อิสิ
                        สุตโสโม ปุเร ๒- อาสิ      สาโม จ เอกราชา ๓- จ
                        อุเปกฺขาปารมี อาสิ         อิติ วุตฺตํ มเหสินา ฯ
                        เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ              สมฺปตฺติญฺจ พหูวิธํ
                        ภวาภเว อนุภวิตฺวา         ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
                        ทตฺวา ทาตพฺพกํ ทานํ      สีลํ ปูเรตฺวา อเสสโต
                        นิกฺขมฺมปารมึ คนฺตฺวา     ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อุปนิธายหํ ฯ ยุ. นิธายหํ ฯ  ม. ยุ. ปุน อาสึ ฯ  ม. ยุ. เอกราชหุ ฯ
                        ปณฺฑิเต ปริปุจฺฉิตฺวา       วิริยํ กตฺวาน อุตฺตมํ
                        ขนฺติยา ปารมึ คนฺตฺวา     ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
                        กตฺวา ทฬฺหมธิฏฺฐานํ       สจฺจวาจานุรกฺขิย
                        เมตฺตาย ปารมึ คนฺตฺวา    ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
                        ลาภาลาเภ ยสายเส        สมฺมานนาวมานเน
                        สพฺพตฺถ สมโก หุตฺวา      ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
                        โกสชฺชํ ภยโต ทิสฺวา        วิริยารมฺภญฺจ เขมโต
                        อารทฺธวิริยา โหถ            เอสา พุทฺธานุสาสนี  ฯ
                        วิวาทํ ภยโต ทิสฺวา          อวิวาทญฺจ เขมโต
                        สมคฺคา สขิลา โหถ         เอสา พุทฺธานุสาสนี ฯ
                        ปมาทํ ภยโต ทิสฺวา         อปฺปมาทญฺจ เขมโต
                        ภาเวถฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ         เอสา พุทฺธานุสาสนี ฯ
                        อิตฺถํ สุทํ ภควา อตฺตโน ปุพฺพจริยํ สมฺภาวยมาโน
                        พุทฺธาปทานิยํ นาม ธมฺมปริยายํ อภาสิตฺถาติ ฯ
                                             จริยาปิฏกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                                                     [๑]-
@เชิงอรรถ:  ยุ.              ยสฺมา ปน อยํ ปาลิ          ปรมฺปราย ลิกฺขิตา
@                     วิปลฺลตฺถกฺขรา ตสฺมา       สายํ สุฏฺฐุ วิโสธิตา
@                     ปญฺญาสี โหติ นาเมน      อนุเถเรน ธีมตา
@                     สาสนฺฏฐิติกาเมน            พหุคนฺเธสุ อาคตํ
@                     อตฺถํ สํสนฺทิตฺวา              มยา ตสฺส เตเชน ปาณิโน
@                     สมิทฺธสงฺกปฺปา โหนฺตุ      เทวา รกฺขนฺตุ สาสนํ ฯ
@                                 จริยาปิฏกปาลิ สมตฺตา ฯ
                                              สโมธานกถา ๑-
     [๓๖] ทเสเต ปารมี โหนฺติ                 ทเสเต อุปปารมี
               ปรมตฺถา ทส โหนฺติ                  โพธิยา ปริปาจนา ฯ
               สิวิราชสฺส เสฏฺฐสฺส                   ทานปารมิตา ภเว
               เวสฺสนฺตโร จ เวลาโม                ภวนฺติ อุปปารมี ฯ
               อกิตฺติวิสยฺหทาเนน                  โหนฺติ ตา อุปปารมี
               กุกฺกุฏสีลสโส ภูโต                   ปรมตฺถา ทานปารมี ฯ
               มหากปิ จ ฉทฺทนฺโต                  นาโค จ มาตุโปสโก
               สีลปารมิตา ยนฺติ                     อิติ วุตฺตํ มเหสินา ฯ
               จมฺเปยฺยโก ภูริทตฺโต                 สีเลน อุปปารมี
               สงฺขปาโล จ โย ธีโร                  ปรมตฺถา สีลปารมี ฯ
               ยุธญฺชโย จ โควินฺโท                 หตฺถิปาโล จ โย ฆโร
               ภลฺลาติ โย สุสาโม จ                 .................
               มฆเทโว นิมิ เจว                      โหนฺเตตา อุปปารมี ฯ
               มโหสโถ ธนรฏฺโฐ                     กุณฺฑโล จาปิ ตณฺฑิโล
               ติตฺติโร จ สกุโณ จ                    โหนฺเตตา อุปปารมี ฯ
               วิธุรํ สมฺภวํ ปญฺญาย                อุโภตา โหนฺติ ปารมี
               โย สิสฺโส อาจริยํ โปรา              สุริยพฺราหฺมโณ มาตงฺโค ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สโมธานกถา นตฺถิ ฯ
               สตฺตุภสฺตญฺจ ปรมตฺถา             เอตา เว ปญฺญาปารมี
               สีลวา วิริโย ราชา                     ชาตกํ ชานกา วิภู ฯ
               ทฬฺหปรกฺกโม อาสิ                  ปรมตฺถา วิริยปารมี
               มหากปิ ปญฺจ ครุกา                วิริยา โหนฺติ ปารมี ฯ
               ธมฺมปาโล กุมาโร จ                 ขนฺติยา โหนฺติ ปารมี
               อุปปารมีติ วุจฺจนฺติ                   ธมฺมาธมฺมิกททฺทวา ฯ
               ขนฺติวาเทน ปรมตฺถา                ขนฺติปารมิปูริยา
               พุทฺธภูมึ คเวสนฺโต                   อกาสิ ทุกฺกรํ พหุํ ฯ
               ตถูปริสจฺจคุณํ                          สสวฏฺฏกชาตกํ
               สจฺเจนคฺคินิพฺพาปิโต                เอสา ปารมิตา ภเว ฯ
               อุทเก มจฺโฉ ภวิตฺวาน                อกาสิ สจฺจมุตฺตมํ
               มหาเมฆํ ปวสฺเสสิ                    เอสา เม สจฺจปารมี ฯ
               สจฺเจน นาวํ ตาเรสิ                   ธีโร สุปารปณฺฑิโต
               วิสํ สจฺเจน ฆาเฏสิ                    กณฺหทีปายโน อิสิ ฯ
               สจฺเจน วานโร หุตฺวา                 คงฺคา โสตํ ตรี ตทา
               เอสา ปารมิตา สตฺถุ                  โหนฺติ ตา อุปปารมี ฯ
               สุตโสโม นาม ราชา                  รกฺขนฺโต สจฺจมุตฺตมํ
               โมเจติ เอกสตํ ขเตฺย                 ปรมตฺถา สจฺจปารมี ฯ
               อธิฏฺฐาเนน กึ ฉนฺโท                 ปารมี ภวตี ตทา
               ทุโก มาตงฺคโย เจว                   อธิฏฺฐานอุปปารมี ฯ
               มุคผกฺเขน ปรมตฺถา                  อธิฏฺฐานํ อาสิ ปารมี
               มหากโณฺห จ เมตฺตาย              ตตฺถ จ ราชโสธนา ฯ
               เอสา ทุวิธา อกฺขาตา                เมตฺตาปารมิตา ภเว
               สีเลน พฺรหฺมทตฺโต จ                โย วายํ คณฺฑิติณฺฑโก ฯ
               อกาสิ นนฺโท ปิยสฺส                  โหนฺติ ตา อุปปารมี
               เอกราเชน ปรมตฺถา                  นตฺถิ เมตฺตาย อีทิโส ฯ
               เทฺว สุวา อุปปารมี                    ปรมตฺถา โลมหํสนํ
               เอตา ทส ปารมี มยฺหํ               ปฏิเวโส อคฺคโพธิยา ฯ
               ทสโต ปรมา นตฺถิ                    ทสโต นตฺถิ อูนกา
               อนูนานธิกา สพฺพา                  ปูริตา ทสปารมีติ ฯ
                                            สโมธานกถา นิฏฺฐิตา
                                            จริยาปิฏกํ สมตฺตํ ฯ


             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้าที่ ๑-๕๙๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=33&item=1&items=244&modeTY=2              อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=33&item=1&items=244&modeTY=2&mode=bracket              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=33&item=1&items=244&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=33&item=1&items=244&modeTY=2              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=1              The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=50&A=5478              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=50&A=5478              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้า คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :