สุตฺตนฺตปิฏเก องฺคุตฺตรนิกายสฺส
ทุติโย ภาโค
-------
จตุกฺกนิปาโต
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
ปฐมปณฺณาสโก
ภณฺฑคามวคฺโค ปฐโม
[๑] เอวมฺเม สุตํ ฯ เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ ภณฺฑคาเม ฯ
ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ จตุนฺนํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ
มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ กตเมสํ จตุนฺนํ อริยสฺส ภิกฺขเว สีลสฺส
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว
ตุมฺหากญฺจ อริยสฺส ภิกฺขเว สมาธิสฺส อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา
เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ อริยาย
ภิกฺขเว ปญฺญาย อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ
สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ อริยาย ภิกฺขเว วิมุตฺติยา
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว
ตุมฺหากญฺจ ตยิทํ ภิกฺขเว อริยํ สีลํ อนุพุทฺธํ ปฏิวิทฺธํ อริโย
สมาธิ อนุพุทฺโธ ปฏิวิทฺโธ อริยา ปญฺญา อนุพุทฺธา ปฏิวิทฺธา
อริยา วิมุตฺติ อนุพุทฺธา ปฏิวิทฺธา อุจฺฉินฺนา ภวตณฺหา ขีณา
ภวเนตฺตี นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน
สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา
สีลสมาธิปญฺญา จ วิมุตฺติ จ อนุตฺตรา
อนุพุทฺธา อิเม ธมฺมา โคตเมน ยสสฺสินา ฯ
อิติ พุทฺโธ อภิญฺญาย ธมฺมมกฺขาสิ ภิกฺขุนํ
ทุกฺขสฺสนฺตกโร สตฺถา จกฺขุมา ปรินิพฺพุโตติ ฯ
[๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต อิมสฺมา
ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ กตเมหิ จตูหิ อริเยน ภิกฺขเว สีเลน
อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ อริเยน
ภิกฺขเว สมาธินา อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ
วุจฺจติ อริยาย ภิกฺขเว ปญฺญาย อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา
ปปติโตติ วุจฺจติ อริยาย ภิกฺขเว วิมุตฺติยา อสมนฺนาคโต
อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ อสมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา ปปติโตติ วุจฺจติ ฯ
{๒.๑} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา
อปปติโตติ ๑- วุจฺจติ กตเมหิ จตูหิ อริเยน ภิกฺขเว สีเลน สมนฺนาคโต
อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจติ อริเยน ภิกฺขเว สมาธินา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อปฺปปติโตติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจติ อริยาย
ภิกฺขเว ปญฺญาย สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ
วุจฺจติ อริยาย ภิกฺขเว วิมุตฺติยา สมนฺนาคโต อิมสฺมา
ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต อิมสฺมา ธมฺมวินยา อปปติโตติ วุจฺจตีติ ฯ
จุตา ปตนฺติ ปติตา คิทฺธา จ ปุนราคตา
กตกิจฺจํ รตํรมฺมํ สุเขนานฺวาคตํ สุขนฺติ ฯ
[๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ
สานุวชฺโช [๑]- วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ
อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ
อปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ
อปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ อนนุวิจฺจ
อปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ
อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ
พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ ฯ
{๓.๑} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต ๒-
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ
อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ
อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. วิยตฺโต ฯ
ภาสติ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ
อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ
อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส
อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
โย นินฺทิยํ ปสํสติ ตํ วา นินฺทติ โย ปสํสิโย
วิจินาติ มุเขน โส กลึ กลินา เตน สุขํ น วินฺทติ ฯ
อปฺปมตฺโต อยํ กลิ โย อกฺเขสุ ธนปราชโย
สพฺพสฺสาปิ สหาปิ อตฺตนา อยเมว มหตฺตโร ๑- กลิ
โย สุคเตสุ มนํ ปโทสเย สตํ สหสฺสานํ นิรพฺพุทานํ
ฉตฺตึสติ ปญฺจ จ อพฺพุทานิ ยมรียํ ๒- ครหิย นิรยํ อุเปติ
วาจํ มนญฺจ ปณิธาย ปาปกนฺติ ฯ
[๔] จตูสุ ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมสุ จตูสุ มาตริ ภิกฺขเว
มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ
อปุญฺญํ ปสวติ ปิตริ ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. มหนฺตตโร ฯ ๒ ม. ยุ. ยมริยครหี ฯ
ตถาคเต ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ ตถาคตสาวเก
ภิกฺขเว มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ
อปุญฺญํ ปสวติ อิเมสุ โข ภิกฺขเว จตูสุ มิจฺฉาปฏิปชฺชมาโน
พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช
จ โหติ สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ ฯ
{๔.๑} จตูสุ ภิกฺขเว [๑]- สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ
อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ กตเมสุ จตูสุ มาตริ
ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ
อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ
พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ ปิตริ ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ
ตถาคเต ภิกฺขเว สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ฯเปฯ ตถาคตสาวเก ภิกฺขเว
สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ
ปสวติ อิเมสุ โข ภิกฺขเว จตูสุ สมฺมาปฏิปชฺชมาโน ปณฺฑิโต
พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ
โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
มาตริ ปิตริ จาปิ โย มิจฺฉาปฏิปชฺชติ
ตถาคเต จ ๒- สมฺพุทฺเธ อถวา ตสฺส สาวเก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ธมฺเมสุ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. วา ฯ
พหุญฺจ โส ปสวติ อปุญฺญํ ตาทิโส นโร ฯ
ตาย [๑]- อธมฺมจริยาย มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ครหนฺติ เปจฺจาปายญฺจ คจฺฉติ ฯ
มาตริ ปิตริ จาปิ โย สมฺมาปฏิปชฺชติ
ตถาคเต จ ๒- สมฺพุทฺเธ อถวา ตสฺส สาวเก
พหุญฺจ โส ปสวติ ปุญฺญํปิ ๓- ตาทิโส นโร ฯ
ตาย [๔]- ธมฺมจริยาย มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
[๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อนุโสตคามี ปุคฺคโล ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล
ฐิตตฺโต ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารคโต ถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ ฯ
{๕.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อนุโสตคามี ปุคฺคโล อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล กาเม จ ปฏิเสวติ ปาปญฺจ กมฺมํ กโรติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว อนุโสตคามี ปุคฺคโล ฯ
{๕.๒} กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล กาเม จ น ปฏิเสวติ ปาปญฺจ กมฺมํ น กโรติ สหาปิ ทุกฺเขน
สหาปิ โทมนสฺเสน อสฺสุมุโขปิ รุทมาโน ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ
จรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิโสตคามี ปุคฺคโล ฯ
{๕.๓} กตโม จ ภิกฺขเว ฐิตตฺโต ปุคฺคโล อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นํ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. วา ๓ ม. ยุ. ปุญฺญํ เอตาทิโส นโร ฯ ๔ ม. ยุ. นํ ฯ
ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา
โลกา อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ฐิตตฺโต ปุคฺคโล ฯ
{๕.๔} กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารคโต ถเล ติฏฺฐติ
พฺราหฺมโณ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ติณฺโณ ปารคโต ถเล
ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
เยเกจิ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา
อวีตราคา อิธ กามโภคิโน
ปุนปฺปุนํ ชาติชรูปคา หิ เต ๑-
ตณฺหาธิปนฺนา อนุโสตคามิโน ฯ
ตสฺมา หิ ธีโร อิธุปฏฺฐิตาสติ
กาเม จ ปาเป จ อเสวมาโน
สหาปิ ทุกฺเขน ชเหยฺย กาเม
ปฏิโสตคามีติ ตมาหุ ปุคฺคลํ ฯ
โย เว กิเลสานิ ปหาย ปญฺจ
ปริปุณฺณเสโข อปริหานธมฺโม
เจโตวสิปฺปตฺโต สมาหิตินฺทฺริโย
ส เว ฐิตตฺโตติ นโร ปวุจฺจติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชาติชรูปคามี เต ฯ
ปโรปรา ยสฺส สเมจฺจ ธมฺมา
วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ
ส ๑- เวทคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
โลกนฺตคู ปารคโตติ วุจฺจตีติ ฯ
[๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อปฺปสฺสุโต สุเตน อนุปปนฺโน อปฺปสฺสุโต สุเตน
อุปปนฺโน พหุสฺสุโต สุเตน อนุปปนฺโน พหุสฺสุโต สุเตน
อุปปนฺโน ฯ
{๖.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน
อนุปปนฺโน อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อปฺปกํ สุตํ โหติ
สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ
เวทลฺลํ โส ตสฺส อปฺปกสฺส สุตสฺส น อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต
โหติ สุเตน อนุปปนฺโน ฯ
{๖.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อปฺปกํ สุตํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ ฯเปฯ
เวทลฺลํ โส ตสฺส อปฺปกสฺส สุตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปสฺสุโต
โหติ สุเตน อุปปนฺโน ฯ
{๖.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน
อนุปปนฺโน อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส พหุํ สุตํ โหติ สุตฺตํ
เคยฺยํ ฯเปฯ เวทลฺลํ โส ตสฺส พหุกสฺส สุตสฺส น อตฺถมญฺญาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ส เว มุนิ ฯ
ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อนุปปนฺโน ฯ
{๖.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส พหุํ สุตํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ
คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ โส ตสฺส พหุกสฺส
สุตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล พหุสฺสุโต โหติ สุเตน อุปปนฺโน ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
อปฺปสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ อสมาหิโต
อุภเยน นํ ครหนฺติ สีลโต จ สุเตน จ ฯ
อปฺปสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ สุสมาหิโต
สีลโต นํ ปสํสนฺติ นาสฺส สมฺปชฺชเต สุตํ ฯ
พหุสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ อสมาหิโต
สีลโต นํ ครหนฺติ ตสฺส สมฺปชฺชเต สุตํ ฯ
พหุสฺสุโตปิ เจ โหติ สีเลสุ สุสมาหิโต
อุภเยน นํ ปสํสนฺติ สีลโต จ สุเตน จ ฯ
พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ สปฺปญฺญํ พุทฺธสาวกํ
เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ ฯ
[๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา
ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภนฺติ กตเม จตฺตาโร
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิยตฺโต วินีโต วิสารโท พหุสฺสุโต ธมฺมธโร
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน สงฺฆํ โสเภติ ฯ ภิกฺขุนี ภิกฺขเว ฯเปฯ
อุปาสโก ภิกฺขเว ฯเปฯ อุปาสิกา ภิกฺขเว วิยตฺตา วินีตา วิสารทา
พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภติ ฯ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร วิยตฺตา วินีตา วิสารทา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺนา สงฺฆํ โสเภนฺตีติ ฯ
โย โหติ พฺยตฺโต จ วิสารโท จ
พหุสฺสุโต ธมฺมธโร จ โหติ
ธมฺมสฺส โหติ อนุธมฺมจารี
ส ตาทิโส วุจฺจติ สงฺฆโสภโน ฯ
ภิกฺขุ จ สีลสมฺปนฺโน ภิกฺขุนี จ พหุสฺสุตา
อุปาสโก จ โย สทฺโธ ยา จ สทฺธา อุปาสิกา
เอเต โข สงฺฆํ โสเภนฺติ เอเต หิ สงฺฆโสภนาติ ฯ
[๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ เยหิ
เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ
ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ กตมานิ จตฺตาริ
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต อิเม ธมฺมา อนภิสมฺพุทฺธาติ
ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา
โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว น
สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต
อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ ฯ
{๘.๑} ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโต อิเม อาสวา อปริกฺขีณาติ
ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา
วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว
น สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต
อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ ฯ
{๘.๒} เย โข ปน เต อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา เต ปฏิเสวโต
นาลํ อนฺตรายายาติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว
วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ
นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว น สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว นิมิตฺตํ
อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ ฯ
{๘.๓} ยสฺส โข ปน เต อตฺถาย ธมฺโม เทสิโต โส น นิยฺยติ
ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน
ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ ภิกฺขเว น สมนุปสฺสามิ เอตํปหํ ภิกฺขเว
นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต
วิหรามิ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ เยหิ
เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภณฺฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ
สีหนาทํ นทติ พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ ฯ
เยเกจิเม วาทปถา ปุถุสฺสิตา
ยนฺนิสฺสิตา สมณพฺราหฺมณา จ
ตถาคตํ ปตฺวา น เต ภวนฺติ
วิสารทํ วาทปถาติวตฺตํ ๑-
โย ธมฺมจกฺกํ อภิภุยฺย เกวลํ ๒-
ปวตฺตยี สพฺพภุตานุกมฺปี
ตํ ตาทิสํ เทวมนุสฺสเสฏฺฐํ
สตฺตา นมสฺสนฺติ ภวสฺส ปารคุนฺติ ฯ
[๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ กตเม จตฺตาโร จีวรเหตุ วา ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ ปิณฺฑปาตเหตุ วา ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เสนาสนเหตุ วา ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ อิติภวาภวเหตุ วา
ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา
อุปฺปชฺชตีติ ฯ
ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธาน สํสรํ
อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ
เอตมาทีนวํ ญตฺวา ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
วีตตโณฺห อนาทาโน สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. วาทปถาติวุตฺตํ ฯ ๒ เกวลีติปิ ฯ
[๑๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว โยคา กตเม จตฺตาโร กามโยโค
ภวโยโค ทิฏฺฐิโยโค อวิชฺชาโยโค ฯ กตโม จ ภิกฺขเว กามโยโค
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส กามานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานโต โย กาเมสุ กามราโค กามนนฺทิ กามสิเนโห
กามมุจฺฉา กามปิปาสา กามปริฬาโห กามชฺโฌสานํ กามตณฺหา
สานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กามโยโค ฯ อิติ กามโยโค ฯ
{๑๐.๑} ภวโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ภวานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานโต
โย ภเวสุ ภวราโค ภวนนฺทิ ภวสิเนโห ภวมุจฺฉา ภวปิปาสา
ภวปริฬาโห ภวชฺโฌสานํ ภวตณฺหา สานุเสติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภวโยโค ฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค ฯ
{๑๐.๒} ทิฏฺฐิโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ทิฏฺฐีนํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานโต โย
ทิฏฺฐีสุ ทิฏฺฐิราโค ทิฏฺฐินนฺทิ ทิฏฺฐิสิเนโห ทิฏฺฐิมุจฺฉา ทิฏฺฐิปิปาสา
ทิฏฺฐิปริฬาโห ทิฏฺฐิชฺโฌสานํ ทิฏฺฐิตณฺหา สานุเสติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ทิฏฺฐิโยโค ฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค ทิฏฺฐิโยโค ฯ
{๑๐.๓} อวิชฺชาโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ตสฺส ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานโต ยา ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อวิชฺชา อญฺญาณํ
สานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อวิชฺชาโยโค ฯ อิติ กามโยโค ภวโยโค
ทิฏฺฐิโยโค อวิชฺชาโยโค ฯ สมฺปยุตฺโต ๑- ปาปเกหิ อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ สงฺกิเลสิเกหิ โปโนพฺภวิเกหิ สทเรหิ ทุกฺขวิปาเกหิ
อายตึชาติชรามรณิเกหิ ตสฺมา อโยคกฺเขมีติ วุจฺจติ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร โยคา ฯ
{๑๐.๔} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว วิสํโยคา กตเม จตฺตาโร
กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค
อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ กตโม จ ภิกฺขเว กามโยควิสํโยโค
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ
ตสฺส กามานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย กาเมสุ กามราโค กามนนฺทิ
กามสิเนโห กามมุจฺฉา กามปิปาสา กามปริฬาโห กามชฺโฌสานํ
กามตณฺหา สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กามโยควิสํโยโค ฯ
อิติ กามโยควิสํโยโค ฯ
{๑๐.๕} ภวโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ภวานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส ภวานํ
สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สํยุตฺโต ฯ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต โย ภเวสุ ภวราโค ภวนนฺทิ
ภวสิเนโห ภวมุจฺฉา ภวปิปาสา ภวปริฬาโห ภวชฺโฌสานํ
ภวตณฺหา สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภวโยควิสํโยโค ฯ
อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ฯ
{๑๐.๖} ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส ทิฏฺฐีนํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ
ปชานโต โย ทิฏฺฐีสุ ทิฏฺฐิราโค ทิฏฺฐินนฺทิ ทิฏฺฐิสิเนโห ทิฏฺฐิมุจฺฉา
ทิฏฺฐิปิปาสา ทิฏฺฐิปริฬาโห ทิฏฺฐิชฺโฌสานํ ทิฏฺฐิตณฺหา
สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค ฯ อิติ
กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค ฯ
{๑๐.๗} อวิชฺชาโยควิสํโยโค จ กถํ โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ
นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานโต ยา ฉสุ ผสฺสายตเนสุ อวิชฺชา
อญฺญาณํ สา นานุเสติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ
อิติ กามโยควิสํโยโค ภวโยควิสํโยโค ทิฏฺฐิโยควิสํโยโค
อวิชฺชาโยควิสํโยโค ฯ วิสํยุตฺโต ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สงฺกิเลสิเกหิ โปโนพฺภวิเกหิ สทเรหิ ทุกฺขวิปาเกหิ
อายตึชาติชรามรณิเกหิ ตสฺมา โยคกฺเขมีติ วุจฺจติ ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร วิสํโยคาติ ฯ
กามโยเคน สํยุตฺตา ภวโยเคน จูภยํ
ทิฏฺฐิโยเคน สํยุตฺตา อวิชฺชาย ปุรกฺขตา
สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ ชาติมรณคามิโน ฯ
เย จ กาเม ปริญฺญาย ภวโยคญฺจ สพฺพโส
ทิฏฺฐิโยคํ สมูหจฺจ อวิชฺชญฺจ วิราชยํ
สพฺพโยควิสํยุตฺตา เต เว โยคาติคา ๑- มุนีติ ฯ
ภณฺฑคามวคฺโค ปฐโม
ตสฺสุทฺทานํ
อนุพุทฺธํ ปปติตํ เทฺวขตํ อนุโสตปญฺจมํ
อปฺปสฺสุโต จ โสเภนฺติ (เวสารชฺชํ) ตณฺหาโยเคน เต ทสาติ ฯ
---------
จรวคฺโค ทุติโย
[๑๑] จรโต เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ๒- ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ จรมฺปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อนาตาปี อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ กุสีโต
หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๑} ฐิตสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ๒- ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ ฐิโตปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อนาตาปี อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โยคาติคามิโนติ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. ตญฺเจ ฯ
กุสีโต หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๒} นิสินฺนสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ อธิวาเสติ
นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ คเมติ นิสินฺโนปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อนาตาปี อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ กุสีโต
หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๓} สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อุปฺปชฺชติ
กามวิตกฺโก วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ
ภิกฺขุ อธิวาเสติ นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ น อนภาวํ
คเมติ สยาโนปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคโร เอวํภูโต อนาตาปี
อโนตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ กุสีโต หีนวิริโยติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๔} จรโต เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ
ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ จรมฺปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ
วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๕} ฐิตสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก วา
พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ ปชหติ
วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ ฐิโตปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต
อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๖} นิสินฺนสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก
วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ นาธิวาเสติ ปชหติ
วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ นิสินฺโนปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ
วุจฺจติ ฯ
{๑๑.๗} สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อุปฺปชฺชติ
กามวิตกฺโก วา พฺยาปาทวิตกฺโก วา วิหึสาวิตกฺโก วา ตญฺจ ภิกฺขุ
นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ สยาโนปิ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคโร เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ
อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
จรํ วา ยทิ วา ติฏฺฐํ นิสินฺโน อุทวา สยํ
โย วิตกฺกํ วิตกฺเกติ ปาปกํ เคหนิสฺสิตํ
กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺโน โส โมหเนยฺเยสุ มุจฺฉิโต
อภพฺโพ ตาทิโส ภิกฺขุ ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมํ ฯ
โย จรํ วาปิ ติฏฺฐํ วา นิสินฺโน อุทวา สยํ
วิตกฺกํ สมยิตฺวาน วิตกฺกูปสเม รโต
ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขุ ผุฏฺฐุํ สมฺโพธิมุตฺตมนฺติ ฯ
[๑๒] สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว วิหรถ สมฺปนฺนปาติโมกฺขา
ปาติโมกฺขสํวรสํวุตา วิหรถ อาจารโคจรสมฺปนฺนา อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ
ภยทสฺสาวิโน สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสุ ฯ สมฺปนฺนสีลานํ ภิกฺขเว
วิหรตํ สมฺปนฺนปาติโมกฺขานํ ปาติโมกฺขสํวรสํวุตานํ วิหรตํ อาจารโคจร-
สมฺปนฺนานํ อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวีนํ สมาทาย สิกฺขตํ
สิกฺขาปเทสุ กิมสฺส อุตฺตริกรณียํ จรโต เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
อภิชฺชา ... พฺยาปาโท วิคโต โหติ ถีนมิทฺธํ ... อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ...
วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติ อารทฺธํ โหติ วิริยํ อสลฺลีนํ อุปฏฺฐิตา
สติ อปฺปมุฏฺฐา ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ
จรํปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย
ปหิตตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
{๑๒.๑} ฐิตสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ... นิสินฺนสฺส เจปิ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ... สยานสฺส เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ชาครสฺส อภิชฺฌา ...
พฺยาปาโท วิคโต โหติ ถีนมิทฺธํ ... อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ... วิจิกิจฺฉา
ปหีนา โหติ อารทฺธํ โหติ วิริยํ อสลฺลีนํ อุปฏฺฐิตา สติ อปฺปมุฏฺฐา
ปสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ สยาโนปิ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ชาคโร เอวํภูโต อาตาปี โอตฺตปฺปี สตตํ สมิตํ อารทฺธวิริโย
ปหิตตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
ยตญฺจเร ยตํ ติฏฺเฐ ยตํ อจฺเฉ ยตํ สเย
ยตํ สมฺมิญฺชเย ภิกฺขุ ยตเมตํ ปสารเย
อุทฺธํ ติริยํ อปาจีนํ ยาวตา ชคโต คติ
สมเวกฺขิตา จ ธมฺมานํ ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
เจโตสมถสามีจึ สิกฺขมานํ สทาสตึ ๑-
สตตํ ปหิตตฺโตติ อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธนฺติ ฯ
[๑๓] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สมฺมปฺปธานานิ กตมานิ จตฺตาริ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สทาสตํ ฯ
ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ
อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ
ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ
ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย
ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ สมฺมปฺปธานานีติ ฯ
สมฺมปฺปธานา มารเธยฺยาภิภูตา ๑-
เต อสิตา ชาติมรณภยสฺส ปารคู
เต ตุสิตา เชตฺวาน มารํ สวาหนํ
เต อเนชา (สพฺพํ) นมุจิพลํ อุปาติวตฺตา (เต สุขิตาติ)
[๑๔] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ปธานานิ กตมานิ จตฺตาริ สํวรปฺปธานํ
ปหานปฺปธานํ ภาวนาปฺปธานํ อนุรกฺขนาปฺปธานํ กตมญฺจ
ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น
นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ
อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย
สํวรํ อาปชฺชติ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. มารเธยฺยาธิภุโน ฯ
วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย
สํวรํ อาปชฺชติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ ฯ
{๑๔.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว ปหานปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ ... อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ ...
อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ
พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปหานปฺปธานํ ฯ
{๑๔.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว ภาวนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ
โวสฺสคฺคปริณามึ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ
ภาเวติ ... ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ
... สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ ... อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ
วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามึ อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภาวนาปฺปธานํ ฯ
{๑๔.๓} กตมญฺจ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อุปฺปนฺนํ ภทฺทกํ สมาธินิมิตฺตํ อนุรกฺขติ อฏฺฐิกสญฺญํ
ปุฬวกสญฺญํ วินีลกสญฺญํ วิปุพฺพกสญฺญํ วิจฺฉิทฺทกสญฺญํ
อุทฺธุมาตกสญฺญํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ ฯ
อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ปธานานีติ ฯ
สํวโร จ ปหานญฺจ ภาวนา อนุรกฺขนา
เอเต ปธานา จตฺตาโร เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา
เยหิ ภิกฺขุ อิธาตาปี ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
[๑๕] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว อคฺคปญฺญตฺติโย กตมา จตสฺโส
เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อตฺตภาวีนํ ยทิทํ ราหุ อสุรินฺโท เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว กามโภคีนํ ยทิทํ ราชา มนฺธาตา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
อาธิปเตยฺยานํ ยทิทํ มาโร ปาปิมา สเทวเก ภิกฺขเว โลเก
สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
ตถาคโต อคฺคมกฺขายติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส อคฺคปญฺญตฺติโยติ ฯ
ราหุคฺคํ อตฺตภาวีนํ มนฺธาตา กามโภคินํ
มาโร อาธิปเตยฺยานํ อิทฺธิยา ยสสา ชลํ
อุทฺธํ ติริยํ อปาจีนํ ยาวตา ชคโต คติ
สเทวกสฺส โลกสฺส พุทฺโธ อคฺคํ ๑- ปวุจฺจตีติ ฯ
[๑๖] จตฺตารีมานิ *- ภิกฺขเว โสขุมฺมานิ กตมานิ จตฺตาริ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ รูปโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ ปรเมน เตน จ
รูปโสขุมฺเมน อญฺญํ รูปโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น
สมนุปสฺสติ เตน จ รูปโสขุมฺเมน อญฺญํ รูปโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ วา
ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติ เวทนาโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ
สญฺญาโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ สงฺขารโสขุมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ
ปรเมน เตน จ สงฺขารโสขุมฺเมน อญฺญํ สงฺขารโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อคฺโคติ ฯ
@* มีการแก้ไขคำ จตฺตารมานิ เป็น จตฺตารีมานิ
วา ปณีตตรํ วา น สมนุปสฺสติ เตน จ สงฺขารโสขุมฺเมน อญฺญํ
สงฺขารโสขุมฺมํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติ อิมานิ โข
ภิกฺขเว จตฺตาริ โสขุมฺมานีติ ฯ
รูปโสขุมฺมตํ ญตฺวา เวทนานญฺจ สมฺภวํ
สญฺญา ยโต สมุเทติ อตฺถํ คจฺฉติ ยตฺถ จ
สงฺขาเร ปรโต ญตฺวา ทุกฺขโต โน จ อตฺตโต
ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ สนฺโต สนฺติปเท รโต
ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ เชตฺวา มารํ สวาหนนฺติ ฯ
[๑๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ
ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ โทสาคตึ คจฺฉติ โมหาคตึ คจฺฉติ ภยาคตึ
คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ อติวตฺตติ
นิหียติ ตสฺส ยโส กาฬปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
[๑๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว นาคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ
น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ
น ภยาคตึ คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ นาคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ
อาปูรติ ตสฺส ยโส สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
[๑๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ
ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ โทสาคตึ คจฺฉติ โมหาคตึ คจฺฉติ ภยาคตึ
คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ อติวตฺตติ
นิหียติ ตสฺส ยโส กาฬปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว นาคติคมนานิ กตมานิ จตฺตาริ น
ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ
น ภยาคตึ คจฺฉติ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ นาคติคมนานีติ ฯ
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ
อาปูรติ ตสฺส ยโส สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ ฯ
[๒๐] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ โทสาคตึ
คจฺฉติ โมหาคตึ คจฺฉติ ภยาคตึ คจฺฉติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ
นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น
โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ น ภยาคตึ คจฺฉติ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภตฺตุทฺเทสโก ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
เยเกจิ กาเมสุ อสญฺญตา ชนา
อธมฺมิกา โหนฺติ อธมฺมคารวา
ฉนฺทา จ โทสา จ ภยา จ คามิโน
ปริสกสโฏ ๑- จ ปเนส วุจฺจติ
เอวํ หิ วุตฺตํ สมเณน ชานตา
ตสฺมา หิ เต สปฺปุริสา ปสํสิยา
ธมฺเม ฐิตา เย น กโรนฺติ ปาปกํ
น ฉนฺทโทสา น ภยา จ คามิโน ฯ
ปริสาย มณฺโฑ จ ปเนส วุจฺจติ
เอวํ หิ วุตฺตํ สมเณน ชานตาติ ฯ
จรวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
จารํ สีลํ ปธานานิ สํวรํ ปญฺญตฺติปญฺจมํ
โสขุมฺมํ ตโย อคตี ภตฺตุทฺเทเสน เต ทสาติ ฯ
-----------
อุรุเวลวคฺโค ตติโย
[๒๑] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ เอกมิทาหํ ภิกฺขเว
สมยํ อุรุเวลายํ วิหรามิ นชฺชา เนรญฺชราย ตีเร อชปาลนิโคฺรเธ
ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ทุกฺขํ โข อคารโว วิหรติ
อปฺปติสฺโส กนฺนุโข อหํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปริสกฺกสาโว ฯ
ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ
อปริปูรสฺส โข เม ๑- สีลกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อญฺญํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา ๒- อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ น โข
ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย อญฺญํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อตฺตนา
สีลสมฺปนฺนตรํ ยมหํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ
อปริปูรสฺส โข เม ๑- ... สมาธิกฺขนฺธสฺส ... ปญฺญากฺขนฺธสฺส ...
วิมุตฺติกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อญฺญํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา
ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก
โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
อญฺญํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อตฺตนา วิมุตฺติสมฺปนฺนตรํ ยมหํ
สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว
เอตทโหสิ ยนฺนูนาหํ โยปายํ ธมฺโม มยา อภิสมฺพุทฺโธ ตเมว
ธมฺมํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยนฺติ ฯ
{๒๑.๑} อถโข ภิกฺขเว พฺรหฺมา สหมฺปติ มม เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมฺมิญฺชิตํ
วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว
พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต มม ปุรโต ปาตุรโหสิ ฯ อถโข ภิกฺขเว
พฺรหฺมา สหมฺปติ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ทกฺขิณชานุมณฺฑลํ
ปฐวิยํ นิหนฺตฺวา เยนาหํ เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อหํ ฯ ๒ ครุกตฺวา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
มํ เอตทโวจ เอวเมตํ ภควา เอวเมตํ สุคต เยปิ เต ภนฺเต อเหสุํ
อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต ธมฺมํเยว
สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหรึสุ เยปิ เต ภนฺเต ภวิสฺสนฺติ
อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต ธมฺมํเยว
สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหริสฺสนฺติ ภควาปิ ภนฺเต เอตรหิ
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺมํเยว สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย
วิหรตูติ อิทมโวจ พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา อถาปรํ เอตทโวจ
เย จ อตีตา ๑- สมฺพุทฺธา เย จ พุทฺธา อนาคตา
โย เจตรหิ สมฺพุทฺโธ พหุนฺนํ โสกนาสโน
สพฺเพ สทฺธมฺมครุโน วิหรึสุ ๒- วิหาติ จ
อถาปิ วิหริสฺสนฺติ เอสา พุทฺธาน ธมฺมตา
ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน มหตฺตมภิกงฺขตา
สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ สรํ พุทฺธาน สาสนนฺติ ฯ
อิทมโวจ ภิกฺขเว พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา
เทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ อิธ ๓- ขฺวาหํ ภิกฺขเว
พฺรหฺมุโน อชฺเฌสนํ วิทิตฺวา อตฺตโน จ ปฏิรูปํ โยปายํ ธมฺโม
มยา อภิสมฺพุทฺโธ ตเมว ธมฺมํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย
วิหาสึ ยโต จ โข ภิกฺขเว สงฺโฆปิ มหตฺเตน สมนฺนาคโต อถ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. เยจพฺภตีตา ฯ ๒ ม. ยุ. วิหํสุ วิหรนฺติ จ ฯ ๓ โป. ม. ยุ. อถ ฯ
เม สงฺเฆปิ คารโวติ ฯ
[๒๒] เอกมิทาหํ ภิกฺขเว สมยํ อุรุเวลายํ วิหรามิ นชฺชา
เนรญฺชราย ตีเร อชปาลนิโคฺรเธ ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ ฯ อถโข
ภิกฺขเว สมฺพหุลา พฺราหฺมณา ชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลกา
อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา เยนาหํ เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
มยา สทฺธึ สมฺโมทึสุ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข ภิกฺขเว เต พฺราหฺมณา
มํ เอตทโวจุํ สุตํ เมตํ โภ โคตม น สมโณ โคตโม พฺราหฺมเณ
ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ
วา ปจฺจุฏฺเฐติ วา อาสเนน วา นิมนฺเตตีติ ตยิทํ โภ โคตม ตเถว
น หิ ภวํ โคตโม พฺราหฺมเณ ชิณฺเณ วุฑฺเฒ มหลฺลเก อทฺธคเต
วโยอนุปฺปตฺเต อภิวาเทติ วา ปจฺจุฏฺเฐติ วา อาสเนน วา
นิมนฺเตติ ตยิทํ โภ โคตม น สมฺปนฺนเมวาติ ฯ
{๒๒.๑} ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว เอตทโหสิ นจยิเม อายสฺมนฺโต
ชานนฺติ เถรํ วา เถรกรเณ วา ธมฺเมติ ๑- วุฑฺโฒ เจปิ ภิกฺขเว
โหติ อสีติโก วา นวุติโก วา วสฺสสติโก วา ชาติยา โส จ โหติ
อกาลวาที อภูตวาที อนตฺถวาที อธมฺมวาที อวินยวาที อนิธานวตึ
วาจํ ภาสิตา อกาเลน อนปเทสํ อปริยนฺตวตึ อนตฺถสญฺหิตํ
อถโข โส พาโล เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ทหโร เจปิ ภิกฺขเว โหติ
ยุวา สุสู ๒- กาฬเกโส ภเทฺรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ปฐเมน
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ธมฺเม ฯ ๒ ม. ยุ. สุสุ ฯ
วยสา โส จ โหติ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที
นิธานวตึ วาจํ ภาสิตา กาเลน สาปเทสํ ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ
อถโข โส ปณฺฑิโต เถโรเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว
เถรกรณา ธมฺมา กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ
ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ
วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ พหุสฺสุโต โหติ
สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา
วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา จตุนฺนํ
ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ
อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร เถรกรณา ธมฺมาติ ฯ
โย อุทฺธเตน จิตฺเตน สมฺผญฺจ พหุภาสติ
อสมาหิตสงฺกปฺโป อสทฺธมฺมรโต มโต ๑-
อารา โส ถาวเรยฺยมฺหา ปาปทิฏฺฐิ อนาทโร ฯ
โย จ สีเลน สมฺปนฺโน สุตวา ปฏิภาณวา
สํยุตฺโต ถิรธมฺเมสุ ๒- ปญฺญายตฺถํ วิปสฺสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มโค ฯ ๒ ม. ยุ. สญฺญโต ธีโร ธมฺเมสุ ฯ
ปารคู สพฺพธมฺมานํ อขิโล ปฏิภาณวา
ปหีนชาติมรโณ พฺรหฺมจริยสฺส เกวลี
ตมหํ วทามิ เถโรติ ยสฺส โน สนฺติ อาสวา
อาสวานํ ขยา ภิกฺขุ โส ๑- เถโรติ ปวุจฺจตีติ ฯ
[๒๓] โลโก ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ โลกสฺมา ตถาคโต
วิสํยุตฺโต โลกสมุทโย ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ โลกสมุทโย
ตถาคตสฺส ปหีโน โลกนิโรโธ ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ
โลกนิโรโธ ตถาคตสฺส สจฺฉิกโต โลกนิโรธคามินี ปฏิปทา
ภิกฺขเว ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา โลกนิโรธคามินี ปฏิปทา ตถาคตสฺส
ภาวิตา ฯ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ
ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา สมฺมา ตํ ๒- ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธํ
ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
{๒๓.๑} ยญฺจ ภิกฺขเว รตฺตึ ตถาคโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌติ ยญฺจ รตฺตึ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายติ ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร ภาสติ ลปติ นิทฺทิสติ สพฺพนฺตํ
ตเถว โหติ โน อญฺญถา ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ ยถาวาที
ภิกฺขเว ตถาคโต ตถาการี ยถาการี ตถาวาที อิติ ยถาวาที
ตถาการี ยถาการี ตถาวาที ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ สเทวเก
ภิกฺขเว โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โสติ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. สพฺพํ ฯ
สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อภิภู อนภิภูโต อญฺญทตฺถุทโส วสวตฺติ
ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจตีติ ฯ
สพฺพโลกํ อภิญฺญาย สพฺพโลเก ยถาตถํ ๑-
สพฺพโลกวิสํยุตฺโต สพฺพโลเก อนุสฺสโย
ส เว สพฺพาภิภู ธีโร สพฺพคนฺถปฺปโมจโน
ผุฏฺฐสฺส ปรมา สนฺติ นิพฺพานํ อกุโตภยํ
เอส ขีณาสโว พุทฺโธ อนีโฆ ฉินฺนสํสโย
สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโต วิมุตฺโต อุปธิสํขเย ฯ
เอวํ โส ๒- ภควา พุทฺโธ เอส สีโห อนุตฺตโร
สเทวกสฺส โลกสฺส พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ ฯ
อิติ เทวา มนุสฺสา จ เย พุทฺธํ สรณํ คตา
สงฺคมฺม นํ นมสฺสนฺติ มหนฺตํ วีตสารทํ ฯ
ทนฺโต ทมยตํ เสฏฺโฐ สนฺโต สมยตํ อิสิ
มุตฺโต โมจยตํ อคฺโค ติณฺโณ ตารยตํ วโร
อิติ เหตํ นมสฺสนฺติ มหนฺตํ วีตสารทํ ฯ
สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ นตฺถิ เต ๓- ปฏิปุคฺคโลติ ฯ
[๒๔] เอกํ สมยํ ภควา สาเกเต วิหรติ กาฬการาเม ฯ
ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ยถา ตถา ฯ ๒ ม. ยุ. เอส ฯ ๓ ม. เม ฯ
โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย
สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ
มนสา ตมหํ ชานามิ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส
สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺฐํ
สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา ตมหํ อพฺภญฺญาสึ
ตํ ตถาคตสฺส วิทิตํ ตํ ตถาคเต ๑- น อุปฏฺฐาสิ ยํ ภิกฺขเว สเทวกสฺส
โลกสฺส ... ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ
มนสา ตมหํ ชานามีติ วเทยฺยํ ตํ มมสฺส มุสา ... ตมหํ
ชานามิ จ น จ ชานามีติ วเทยฺยํ ตํ ปิสฺส ตาทิสเมว ... ตมหํ เนว
ชานามิ น น ชานามีติ วเทยฺยํ ตํ มมสฺส กลิ อิติ โข ภิกฺขเว
ตถาคโต ทิฏฺฐา ทฏฺฐพฺพํ ทิฏฺฐํ น มญฺญติ อทิฏฺฐํ น มญฺญติ
ทฏฺฐพฺพํ น มญฺญติ ทิฏฺฐานํ ๒- น มญฺญติ สุตา ๓- โสตพฺพํ สุตํ
น มญฺญติ อสฺสุตํ น มญฺญติ โสตพฺพํ น มญฺญติ สุตานํ ๔-
น มญฺญติ มุตา ๕- โมตพฺพํ มุตํ น มญฺญติ อมุตํ น มญฺญติ
โมตพฺพํ น มญฺญติ มุตานํ ๖- น มญฺญติ วิญฺญาตา ๗-
วิญฺญาตพฺพํ วิญฺญาตํ น มญฺญติ อวิญฺญาตํ น มญฺญติ
วิญฺญาตพฺพํ น มญฺญติ วิญฺญาตานํ ๘- น มญฺญติ
{๒๔.๑} อิติ โข ภิกฺขเว ตถาคโต ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ
ธมฺเมสุ ตาทิโสว ๙- ตาที ตมฺหา จ ปน ตาทิมฺหา อญฺโญ ตาที
อุตฺตริตโร วา ปณีตตโร วา นตฺถีติ วทามีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตถาคโต ฯ ๒ ม. ยุ. ทฏฺฐารํ ฯ ๓ ม. ยุ. สฺตฺวา ฯ ๔ ม. ยุ. โสตารํ ฯ
@๕ ม. ยุ. มุตฺวา ฯ ๖ ม. ยุ. โมตารํ ฯ ๗ ม. ยุ. วิญฺญตฺวา ฯ
@๘ ม. ยุ. วิญฺญาตารํ ฯ ๙ ม. ตาทีเยว ฯ ยุ. ตาทิเสเยว ฯ
ยงฺกิญฺจิ ทิฏฺฐํ จ ๑- สุตํ มุตํ วา
อชฺโฌสิตํ สจฺจมุตํ ปเรสํ
น เตสุ ตาที สยสํวุเตสุ
สจฺจํ มุสาวาปิ ปรํ ทเหยฺย ฯ
เอตญฺจ สลฺลํ ปฏิกจฺจ ทิสฺวา
อชฺโฌสิตา ยตฺถ ปชา วิสตฺตา
ชานามิ ปสฺสามิ ตเถว เอตํ
อชฺโฌสิตํ นตฺถิ ตถาคตานนฺติ ฯ
[๒๕] นยิทํ ภิกฺขเว พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ชนกุหนตฺถํ น ชนลปนตฺถํ
น ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ น อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสตฺถํ น อิติ มํ
ชโน ชานาตูติ อถโข อิทํ ภิกฺขเว พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ สํวรตฺถํ ปหานตฺถํ
วิราคตฺถํ นิโรธตฺถนฺติ ฯ
สํวรตฺถํ ปหานตฺถํ พฺรหฺมจริยํ อนีติหํ
อเทสยิ โส ภควา นิพฺพาโนคธคามินํ
เอส มคฺโค มหนฺเตหิ อนุยาโต มเหสิภิ ฯ
เย จ ตํ ปฏิปชฺชนฺติ ยถา พุทฺเธน เทสิตํ
ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ สตฺถุสาสนการิโนติ ฯ
[๒๖] เย เต ภิกฺขเว ภิกฺขู กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี อุนฺนฬา
อสมาหิตา น เม เต ภิกฺขเว ภิกฺขู มามกา อปคตา จ เต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ว ฯ
ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมา ธมฺมวินยา น จ เต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย
วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺติ ฯ เย จ โข เต ภิกฺขเว ภิกฺขู
นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา อตฺถทฺธา สุสมาหิตา เต โข เม ภิกฺขเว
ภิกฺขู มามกา อนปคตา จ เต ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมา ธมฺมวินยา
เต จ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตีติ ฯ
กุหา ถทฺธา ลปา สิงฺคี อุนฺนฬา จาสมาหิตา
น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต ฯ
นิกฺกุหา นิลฺลปา ธีรา อตฺถทฺธา สุสมาหิตา
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเตติ ฯ
[๒๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อปฺปานิ จ สุลภานิ จ ตานิ
จ อนวชฺชานิ กตมานิ จตฺตาริ ปํสุกูลํ ภิกฺขเว จีวรานํ อปฺปญฺจ
สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ ปิณฺฑิยาโลโป ภิกฺขเว โภชนานํ
อปฺปญฺจ สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ รุกฺขมูลํ ภิกฺขเว เสนาสนานํ
อปฺปญฺจ สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ ปูติมุตฺตํ ภิกฺขเว เภสชฺชานํ
อปฺปญฺจ สุลภญฺจ ตญฺจ อนวชฺชํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
อปฺปานิ จ สุลภานิ จ ตานิ จ อนวชฺชานิ ยโต โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อปฺเปน จ สนฺตุฏฺโฐ โหติ สุลเภน จ อิทมสฺสาหํ อญฺญตรํ
สามญฺญงฺคนฺติ ๑- วทามีติ ฯ
อนวชฺเชน ตุฏฺฐสฺส อปฺเปน สุลเภน จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สามญญนฺติ ฯ
น เสนาสนมารพฺภ จีวรํ ปานโภชนํ
วิฆาโต โหติ จิตฺตสฺส ทิสา น ปฏิหญฺญติ ฯ
เย จสฺส ธมฺมา อกฺขาตา สามญฺญสฺสานุโลมิกา
อธิคฺคหิตา ตุฏฺฐสฺส อปฺปมตฺตสฺส ภิกฺขุโนติ ๑- ฯ
[๒๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อริยวํสา อคฺคญฺญา รตฺตญฺญา
วํสญฺญา โปราณา อสํกิณฺณา อสํกิณฺณปุพฺพา น สํกียนฺติ น
สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐา สมเณหิ พฺรหฺมเณหิ วิญฺญูหิ กตเม
จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน จีวเรน
อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ จีวรเหตุ อเนสนํ
อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ จีวรํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ
จีวรํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน ๒- อาทีนวทสฺสาวี
นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺฐิยา
เนวตฺตานุกฺกํเสติ โน ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส
สมฺปชาโน ปติสฺสโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ
อริยวํเส ฐิโต ฯ
{๒๘.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน
ปิณฺฑปาเตน อิตรีตรปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ
ปิณฺฑปาตเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ
ปิณฺฑปาตํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ ปิณฺฑปาตํ อคธิโต อมุจฺฉิโต
อนชฺฌาปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ
ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺฐิยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สิกฺขโตติ ฯ ๒ ม. ยุ. อนชฺโฌปนฺโน ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
เนวตฺตานุกฺกํเสติ โน ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส
สมฺปชาโน ปติสฺสโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ
อริยวํเส ฐิโต ฯ
{๒๘.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน
เสนาสเนน อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ
เสนาสนเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ เสนาสนํ
น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ เสนาสนํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺฌาปนฺโน
อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน
อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺฐิยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ โน ปรํ วมฺเภติ
โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปติสฺสโต อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ
{๒๘.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ภาวนาราโม โหติ ภาวนารโต
ปหานาราโม โหติ ปหานรโต ตาย จ ปน ภาวนารามตาย
ภาวนารติยา ปหานารามตาย ปหานรติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ
โน ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปติสฺสโต
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อริยวํสา อคฺคญฺญา รตฺตญฺญา
วํสญฺญา โปราณา อสํกิณฺณา อสํกิณฺณปุพฺพา น สํกียนฺติ
น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐา สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ
{๒๘.๔} อิเมหิ จ ปน ภิกฺขเว จตูหิ อริยวํเสหิ สมนฺนาคโต
ภิกฺขุ ปุรตฺถิมาย เจปิ ทิสาย วิหรติ เสฺวว อรตึ สหติ น ตํ อรติ
สหติ ปจฺฉิมาย เจปิ ทิสาย วิหรติ ... อุตฺตราย เจปิ ทิสาย
วิหรติ ... ทกฺขิณาย เจปิ ทิสาย วิหรติ เสฺวว อรตึ สหติ น
ตํ อรติ สหติ ตํ กิสฺส เหตุ อรติรติสโห หิ ภิกฺขเว
ธีโรติ ฯ
นารตี สหตี ธีรํ นารตี ธีรสํหติ ๑-
ธีโร จ อรตึ สหติ ธีโร หิ อรตึสโห ๒- ฯ
สพฺพกมฺมวิหายีนํ ๓- ปนุณฺณํ โก นิวารเย
เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว โก ตํ นินฺทิตุมรหติ
เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโตติ ฯ
[๒๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ธมฺมปทานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ
วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น
สํกียนฺติ น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ
วิญฺญูหิ กตมานิ จตฺตาริ อนภิชฺฌา ภิกฺขเว ธมฺมปทํ อคฺคญฺญํ
รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ อสํกิณฺณปุพฺพํ น สํกียติ
น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ อพฺยาปาโท
ภิกฺขเว ธมฺมปทํ ... สมฺมาสติ ภิกฺขเว ธมฺมปทํ ... สมฺมาสมาธิ
ภิกฺขเว ธมฺมปทํ อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ
อสํกิณฺณปุพฺพํ น สํกียติ น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ
พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ธมฺมปทานิ
อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ
อสํกิณฺณปุพฺพานิ น สํกียนฺติ น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ธีรํ สหติ ฯ ๒ ม. อรติสฺสโห ฯ ๓ ยุ. สมฺมากมฺมวิยากตํ ฯ
สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหีติ ฯ
อนภิชฺฌาลุ วิหเรยฺย อพฺยาปนฺเนน เจตสา
สโต เอกคฺคจิตฺตสฺส อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโตติ ฯ
[๓๐] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา ปริพฺพาชกา
สิปฺปินิยา ๑- ตีเร ปริพฺพาชการาเม ปฏิวสนฺติ เสยฺยถีทํ อนฺนภาโร
วธโร ๒- สกุลุทายี จ ปริพฺพาชโก อญฺเญ จ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา
ปริพฺพาชกา ฯ อถโข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต
เยน สิปฺปินิยา ตีรํ ปริพฺพาชการาโม เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ นิสชฺช โข ภควา เต ปริพฺพชเก เอตทโวจ
จตฺตารีมานิ ปริพฺพาชกา ธมฺมปทานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ
วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น
สํกียนฺติ น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ
วิญฺญูหิ กตมานิ จตฺตาริ อนภิชฺฌา ปริพฺพาชกา ธมฺมปทํ
อคฺคญฺญํ รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ อสํกิณฺณปุพฺพํ น
สํกียติ น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ
อพฺยาปาโท ปริพฺพาชกา ธมฺมปทํ ... ฯ สมฺมาสติ ปริพฺพาชกา
ธมฺมปทํ ... ฯ สมฺมาสมาธิ ปริพฺพาชกา ธมฺมปทํ อคฺคญฺญํ
รตฺตญฺญํ วํสญฺญํ โปราณํ อสํกิณฺณํ อสํกิณฺณปุพฺพํ น สํกียติ
น สํกียิสฺสติ อปฺปฏิกุฏฺฐํ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ อิมานิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. สปฺปินิกาย นทิยา ฯ ม. สิปฺปินิกาตีเร ฯ ๒ ม. ยุ. วรธโร ฯ
โข ปริพฺพาชกา จตฺตาริ ธมฺมปทานิ อคฺคญฺญานิ รตฺตญฺญานิ
วํสญฺญานิ โปราณานิ อสํกิณฺณานิ อสํกิณฺณปุพฺพานิ น สํกียนฺติ
น สํกียิสฺสนฺติ อปฺปฏิกุฏฺฐานิ สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิ ฯ
{๓๐.๑} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย อหเมตํ อนภิชฺฌํ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อภิชฺฌาลุํ กาเมสุ ติพฺพสาราคํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ
วทตุ พฺยาหรตุ ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ โส วต ปริพฺพาชกา
อนภิชฺฌํ ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อภิชฺฌาลุํ กาเมสุ ติพฺพสาราคํ
สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๒} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย อหเมตํ อพฺยาปาทํ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย พฺยาปนฺนจิตฺตํ ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ วทตุ
พฺยาหรตุ ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ โส วต ปริพฺพาชกา อพฺยาปาทํ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย พฺยาปนฺนจิตฺตํ ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปํ สมณํ วา
พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๓} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย อหเมตํ สมฺมาสตึ
ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย มุฏฺฐสฺสตึ อสมฺปชานํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
ปญฺญาเปสฺสามีติ ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ วทตุ พฺยาหรตุ
ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ โส วต ปริพฺพาชกา สมฺมาสตึ ธมฺมปทํ
ปจฺจกฺขาย มุฏฺฐสฺสตึ อสมฺปชานํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๔} โย โข ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺย
อหเมตํ สมฺมาสมาธึ ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อสมาหิตํ
วิพฺภนฺตจิตฺตํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสามีติ
ตมหํ ตตฺถ เอวํ วเทยฺยํ เอตุ วทตุ พฺยาหรตุ ปสฺสามิสฺสานุภาวนฺติ
โส วต ปริพฺพาชกา สมฺมาสมาธึ ธมฺมปทํ ปจฺจกฺขาย อสมาหิตํ
วิพฺภนฺตจิตฺตํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ
ฐานํ วิชฺชติ ฯ
{๓๐.๕} โย โข ปริพฺพาชกา อิมานิ จตฺตาริ ธมฺมปทานิ
ครหิตพฺพํ ปฏิกฺโกสิตพฺพํ มญฺเญยฺย ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม จตฺตาโร
สหธมฺมิกา วาทานุปาตา คารยฺหา ฐานา อาคจฺฉนฺติ กตเม
จตฺตาโร อนภิชฺฌํ เจ ภวํ ธมฺมปทํ ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย จ หิ
อภิชฺฌาลู กาเมสุ ติพฺพสาราคา สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต
โภโต ปุชฺชา เต โภโต ปาสํสา ฯ อพฺยาปาทํ เจ ภวํ ธมฺมปทํ
ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย จ หิ พฺยาปนฺนจิตฺตา ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปา
สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต โภโต ปุชฺชา เต โภโต ปาสํสา ฯ
สมฺมาสตึ เจ ภวํ ธมฺมปทํ ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย จ หิ มุฏฺฐสฺสตี
อสมฺปชานา สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต โภโต ปุชฺชา เต โภโต
ปาสํสา ฯ สมฺมาสมาธึ เจ ภวํ ธมฺมปทํ ครหติ ปฏิกฺโกสติ เย
จ หิ อสมาหิตา วิพฺภนฺตจิตฺตา สมณา วา พฺราหฺมณา วา เต
โภโต ปุชฺชา เต โภโต ปาสํสา ฯ
{๓๐.๖} โย โข ปริพฺพาชกา อิมานิ จตฺตาริ ธมฺมปทานิ
ครหิตพฺพํ ปฏิกฺโกสิตพฺพํ มญฺเญยฺย ตสฺส ทิฏฺเฐว ธมฺเม
อิเม จตฺตาโร สหธมฺมิกา วาทานุปาตา คารยฺหา ฐานา
อาคจฺฉนฺติ ฯ เยปิ เต ปริพฺพาชกา อเหสุํ อุกฺกลา วสฺสภญฺญา
อเหตุกวาทา อกิริยวาทา นตฺถิกวาทา เตปิ อิมานิ จตฺตาริ
ธมฺมปทานิ น ครหิตพฺพํ น ปฏิกฺโกสิตพฺพํ อมญฺญึสุ ตํ กิสฺส
เหตุ นินฺทาพฺยาโรสนอุปารมฺภภยาติ ฯ
อพฺยาปนฺโน สทา สโต อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต
อภิชฺฌาวินเย สิกฺขํ อปฺปมตฺโตติ วุจฺจตีติ ฯ
อุรุเวลวคฺโค ตติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เทฺว อุรุเวลา โลโก กาฬโก พฺรหฺมจริยปญฺจมํ
กุหํ สนฺตุฏฺฐิ วํโส จ ๑- ธมฺมปทํ ปริพฺพาชเกน จาติ ฯ
-----------
จกฺกวคฺโค จตุตฺโถ
[๓๑] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ
จตุจกฺกํ ปวตฺตติ เยหิ สมนฺนาคตา เทวมนุสฺสา นจิรสฺเสว
มหนฺตตฺตํ เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ โภเคสุ กตมานิ จตฺตาริ
ปฏิรูปเทสวาโส สปฺปุริสูปสฺสโย ๒- อตฺตสมฺมาปณิธิ ปุพฺเพ จ
กตปุญฺญตา อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ จกฺกานิ เยหิ สมนฺนาคตานํ
เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ ปวตฺตติ เยหิ สมนฺนาคตา เทวมนุสฺสา
นจิรสฺเสว มหนฺตตฺตํ เวปุลฺลตฺตํ ปาปุณนฺติ โภเคสูติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. จทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ ม. สปุปุริสาวสฺสโย ฯ
ปฏิรูเป วเส เทเส อริยมิตฺตกโร สิยา
สมฺมาปณิธิสมฺปนฺโน ปุพฺเพ ปุญฺญกโต นโร ฯ
ธญฺญํ ธนํ ยโส กิตฺติ สุขญฺเจตํธิวตฺตตีติ ฯ
[๓๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สงฺคหวตฺถูนิ กตมานิ จตฺตาริ
ทานํ เปยฺยวชฺชํ อตฺถจริยา สมานตฺตตา อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
สงฺคหวตฺถูนีติ ฯ
ทานญฺจ เปยฺยวชฺชญฺจ อตฺถจริยา จ ยา อิธ
สมานตฺตตา จ ธมฺเมสุ ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ
เอเต โข สงฺคหา โลเก รถสฺสาณีว ยายโต ฯ
เอเต จ สงฺคหา นาสฺสุ น มาตา ปุตฺตการณา
ลเภถ มานํ ปูชํ วา ปิตา วา ปุตฺตการณา ฯ
ยสฺมา จ สงฺคหา ๑- เอเต สมเวกฺขนฺติ ปณฺฑิตา
ตสฺมา มหตฺตํ ปปฺโปนฺติ ปาสํสา จ ภวนฺติ เตติ ฯ
[๓๓] สีโห ภิกฺขเว มิคราชา สายณฺหสมยํ อาสยา นิกฺขมติ
อาสยา นิกฺขมิตฺวา วิชมฺภติ วิชมฺภิตฺวา สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกติ
สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกตฺวา ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทติ
ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา โคจราย ปกฺกมติ เย โข ปน เต
ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา สีหสฺส มิครญฺโญ นทโต สทฺทํ สุณนฺติ
เต เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ สนฺตาสํ อาปชฺชติ พิลํ พิลาสยา ปวิสนฺติ
อุทกํ อุทกาสยา ปวิสนฺติ วนํ วนาสยา ปวิสนฺติ อากาสํ ปกฺขิโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สงฺคเห ฯ
ภชนฺติ เยปิ เต ภิกฺขเว รญฺโญ นาคา คามนิคมราชธานีสุ ทเฬฺหหิ
วรตฺเตหิ พนฺธเนหิ พทฺธา เตปิ ตานิ พนฺธนานิ สญฺฉินฺทิตฺวา
สมฺปทาเลตฺวา ภีตา มุตฺตกรีสํ จชมานา เยน วา เตน วา ปลายนฺติ
เอวํมหิทฺธิโก โข ภิกฺขเว สีโห มิคราชา ติรจฺฉานคตานํ ปาณานํ
เอวํมเหสกฺโข เอวํมหานุภาโว ฯ
{๓๓.๑} เอวเมว โข ภิกฺขเว ยทา ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู
อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา
โส ธมฺมํ เทเสติ อิติ สกฺกาโย อิติ สกฺกายสฺส สมุทโย อิติ
สกฺกายสฺส นิโรโธ อิติ สกฺกายสฺส นิโรธคามินี ปฏิปทาติ เยปิ
เต ภิกฺขเว เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา อุจฺเจสุ วิมาเนสุ
จิรฏฺฐิติกา เตปิ ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ
สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ อนิจฺจา วต กิร โภ มยํ สมานา นิจฺจมฺหาติ
อมญฺญิมฺหา ๑- อธุวา วต กิร โภ มยํ สมานา ธุวาติ
อมญฺญิมฺหา ๑- อสสฺสตา วต กิร โภ มยํ สมานา สสฺสตมฺหาติ
อมญฺญิมฺหา ๑- มยํ กิร โภ อนิจฺจา อธุวา อสสฺสตา
สกฺกายปริยาปนฺนาติ เอวํมหิทฺธิโก โข ภิกฺขเว ตถาคโต
สเทวกสฺส โลกสฺส เอวํมเหสกฺโข เอวํมหานุภาโวติ ฯ
ยถา พุทฺโธ อภิญฺญาย ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
สเทวกสฺส โลกสฺส สตฺถา อปฺปฏิปุคฺคโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อมญฺญิมฺห ฯ
สกฺกายญฺจ นิโรธญฺจ สกฺกายสฺส จ สมฺภวํ
อริยฏฺฐงฺคิกํ ๑- มคฺคํ ทุกฺขูปสมคามินํ
เยปิ ทีฆายุกา เทวา วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน
ภีตา สนฺตาสมาปาทุํ ๒- สีหสฺเสวิตเร มิคา
อวีติวตฺตา สกฺกายํ อนิจฺจา กิร โภ มยํ
สุตฺวา อรหโต วากฺยํ วิปฺปมุตฺตสฺส ตาทิโนติ ฯ
[๓๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อคฺคปฺปสาทา กตเม จตฺตาโร
ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา จตุปฺปทา วา
พหุปฺปทา วา รูปิโน วา อรูปิโน วา สญฺญิโน วา อสญฺญิโน วา
เนวสญฺญินาสญฺญิโน วา ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายติ อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ เย ภิกฺขเว พุทฺเธ ปสนฺนา อคฺเค เต ปสนฺนา
อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ ยาวตา ภิกฺขเว
ธมฺมา สงฺขตา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เตสํ อคฺคมกฺขายติ เย
ภิกฺขเว อริเย อฏฺฐงฺคิเก มคฺเค ปสนฺนา อคฺเค เต ปสนฺนา
อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
{๓๔.๑} ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา
วิราโค เตสํ อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ มทนิมฺมทโน ปิปาสวินโย
อาลยสมุคฺฆาโต วฏฺฏูปจฺเฉโท ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ
นิพฺพานํ เย ภิกฺขเว วิราเค ๓- ธมฺเม ปสนฺนา อคฺเค เต
ปสนฺนา อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อริยญฺจฏฺฐงฺคิกํ ฯ ๒ โป. สนฺตาสมาปชฺชุํ ฯ ๓ ม. ยุ. วิราเคติ นตฺถิ ฯ
ยาวตา ภิกฺขเว สงฺฆา วา คณา วา ตถาคตสาวกสงฺโฆ เตสํ
อคฺคมกฺขายติ ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา เอส
ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย
อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส เย ภิกฺขเว
สงฺเฆ ปสนฺนา อคฺเค เต ปสนฺนา อคฺเค โข ปน ปสนฺนานํ
อคฺโค วิปาโก โหติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อคฺคปฺปสาทาติ ฯ
อคฺคโต เว ปสนฺนานํ อคฺคํ ธมฺมํ วิชานตํ
อคฺเค พุทฺเธ ปสนฺนานํ ทกฺขิเณยฺเย อนุตฺตเร
อคฺเค ธมฺเม ปสนฺนานํ วิราคูปสเม สุเข
อคฺเค สงฺเฆ ปสนฺนานํ ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร
อคฺคสฺมึ ทานํ ททตํ อคฺคํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ
อคฺคํ อายุ จ วณฺโณ จ ยโส กิตฺติ สุขํ พลํ ฯ
อคฺคสฺส ทาตา เมธาวี อคฺคธมฺมสมาหิโต
เทวภูโต มนุสฺโส วา อคฺคปฺปตฺโต ปโมทตีติ ฯ
[๓๕] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
อถโข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ จตูหิ
โข มยํ โภ โคตม ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ
ปญฺญาเปม กตเมหิ จตูหิ อิธ โภ โคตม พหุสฺสุโต โหติ ตสฺส
ตสฺเสว สุตชาตสฺส ตสฺส ตสฺเสว โข ปน ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ
อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถติ
สติมา โข ปน โหติ จิรกตํปิ จิรภาสิตํปิ สริตา อนุสฺสริตา ยานิ
โข ปน ตานิ คหฏฺฐกานิ กึกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส
ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ อิเมหิ
โข มยํ โภ โคตม จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ
ปญฺญาเปม สเจ เม โภ โคตม อนุโมทิตพฺพํ อนุโมทตุ เม
ภวํ โคตโม สเจ ปน เม โภ โคตม ปฏิกฺโกสิตพฺพํ ปฏิกฺโกสตุ
เม ภวํ โคตโมติ ฯ
{๓๕.๑} เนว โข ตฺยาหํ พฺราหฺมณ อนุโมทามิ นปฺปฏิกฺโกสามิ
จตูหิ โข อหํ พฺราหฺมณ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ
ปญฺญาเปมิ กตเมหิ จตูหิ อิธ พฺราหฺมณ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ พหุชนสุขาย พหุสฺส ชนตา อริเย ญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ
กลฺยาณธมฺมตา กุสลธมฺมตา โส ยํ วิตกฺกํ อากงฺขติ วิตกฺเกตุํ ตํ
วิตกฺกํ วิตกฺเกติ ยํ วิตกฺกํ นากงฺขติ วิตกฺเกตุํ น ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ
ยํ สงฺกปฺปํ อากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ ยํ
สงฺกปฺปํ นากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ น ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ อิติ
เจโตวสิปฺปตฺโต โหติ วิตกฺกปเถสุ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี
อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เนว โข ตฺยาหํ
พฺราหฺมณ อนุโมทามิ นปฺปฏิกฺโกสามิ ๑- อิเมหิ โข อหํ พฺราหฺมณ
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ มหาปญฺญํ มหาปุริสํ ปญฺญาเปมีติ ฯ
{๓๕.๒} อจฺฉริยํ โภ โคตม อพฺภุตํ โภ โคตม ยาว สุภาสิตญฺจิทํ
โภตา โคตเมน อิเมหิ ๒- จ ปน จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ภวนฺตํ
โคตมํ ธาเรมิ ภวญฺหิ โคตโม พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน พหุชนสุขาย
พหุสฺส ๓- ชนตา อริเย ญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ กลฺยาณธมฺมตา
กุสลธมฺมตา ภวญฺหิ โคตโม ยํ วิตกฺกํ อากงฺขติ วิตกฺเกตุํ ตํ วิตกฺกํ
วิตกฺเกติ ยํ วิตกฺกํ นากงฺขติ วิตกฺเกตุํ น ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ ยํ
สงฺกปฺปํ อากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ ยํ สงฺกปฺปํ
นากงฺขติ สงฺกปฺเปตุํ น ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปติ ภวญฺหิ โคตโม
เจโตวสิปฺปตฺโต วิตกฺกปเถสุ ภวญฺหิ โคตโม จตุนฺนํ ฌานานํ
อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี ภวญฺหิ โคตโม อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรตีติ ฯ
{๓๕.๓} อทฺธา โข เต พฺราหฺมณ อาสชฺช อุปนียวาจา ภาสิตา
อปิจ ตฺยาหํ พฺยากริสฺสามิ อหญฺหิ พฺราหฺมณ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺโน
พหุชนสุขาย พหุสฺส ๔- ชนตา อริเย ญาเย ปติฏฺฐาปิตา ยทิทํ
กลฺยาณธมฺมตา กุสลธมฺมตา อหญฺหิ พฺราหฺมณ ยํ วิตกฺกํ อากงฺขามิ
วิตกฺเกตุํ ตํ วิตกฺกํ วิตกฺเกมิ ยํ วิตกฺกํ นากงฺขามิ วิตกฺเกตุํ น ตํ วิตกฺกํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. น ปน ปฏิกฺโกสามิ ฯ ๒ ม. ยุ. อิเมหิ จ มยํ จตูหิ ... ธาเรม ฯ
@๓ ม. ยุ. พหุ เต ฯ ๔ ม. ยุ. พหุ เม ฯ
วิตกฺเกมิ ยํ สงฺกปฺปํ อากงฺขามิ สงฺกปฺเปตุํ ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปมิ
ยํ สงฺกปฺปํ นากงฺขามิ สงฺกปฺเปตุํ น ตํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺเปมิ อหญฺหิ
พฺราหฺมณ เจโตวสิปฺปตฺโต วิตกฺกปเถสุ อหญฺหิ พฺราหฺมณ จตุนฺนํ
ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี อหญฺหิ พฺราหฺมณ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรามีติ ฯ
โย เวที สพฺพสตฺตานํ มจฺจุปาสา ปโมจนํ
หิตํ เทวมนุสฺสานํ เญยฺยธมฺมํ ๑- ปกาสยิ
ยญฺจ ๒- ทิสฺวา จ สุตฺวา จ ปสีทติ ๓- พหุชฺชโน
มคฺคามคฺคสฺส กุสโล กตกิจฺโจ อนาสโว
พุทฺโธ อนฺติมสารีโร มหาปุริโสติ ๔- วุจฺจตีติ ฯ
[๓๖] เอกํ สมยํ ภควา อนฺตรา จ อุกฺกฏฺฐํ อนฺตรา จ เสตพฺยํ
อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ ฯ โทโณปิ [๕]- พฺราหฺมโณ อนฺตรา
จ อุกฺกฏฺฐํ อนฺตรา จ เสตพฺยํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ อทฺทสา
โข โทโณ พฺราหฺมโณ ภควโต ปาเทสุ จกฺกานิ สหสฺสารานิ
สเนมิกานิ สนาภิกานิ สพฺพาการปริปูรานิ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ
อจฺฉริยํ วต โภ อพฺภุตํ วต โภ นวติมานิ มนุสฺสภูตสฺส ปาทานิ
ภวิสฺสนฺตีติ ฯ อถโข ภควา มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ญายํ ธมฺมํ ฯ ๒ ม. ยุ. ยํ เว ฯ ๓ ม. ปสีทนฺติ พหู ชนา ฯ
@๔ โป. ม. ยุ. มหาปญฺโญติ ฯ ๕ โป. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร สุทนติ อตฺถิ ฯ
นิสีทิ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา ฯ
อถโข โทโณ พฺราหฺมโณ ภควโต ปาทานิ อนุคจฺฉนฺโต อทฺทส
ภควนฺตํ อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ปาสาทิกํ ปสาทนียํ
สนฺตินฺทฺริยํ สนฺตมานสํ อุตฺตมทมถสมถมนุปฺปตฺตํ ทนฺตํ
คุตฺตํ สนฺตินฺทฺริยํ ๑- นาคํ ทิสฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ เทโว โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๓๖.๑} น โข อหํ พฺราหฺมณ เทโว ภวิสฺสามีติ ฯ คนฺธพฺโพ
โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ น โข อหํ พฺราหฺมณ คนฺธพฺโพ ภวิสฺสามีติ ฯ
ยกฺโข โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ น โข อหํ พฺราหฺมณ ยกฺโข ภวิสฺสามีติ ฯ
มนุสฺโส โน ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ น โข อหํ พฺราหฺมณ มนุสฺโส ภวิสฺสามีติ ฯ
เทโว โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ
เทโว ภวิสฺสามีติ วเทสิ คนฺธพฺโพ โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ คนฺธพฺโพ ภวิสฺสามีติ วเทสิ ยกฺโข
โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ
ยกฺโข ภวิสฺสามีติ วเทสิ มนุสฺโส โน ภวํ ภวิสฺสตีติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน น โข อหํ พฺราหฺมณ มนุสฺโส ภวิสฺสามีติ วเทสิ อถ
โกจรหิ ภวํ ภวิสฺสตีติ ฯ
{๓๖.๒} เยสํ โข อหํ พฺราหฺมณ อาสวานํ อปฺปหีนตฺตา
เทโว ภเวยฺยํ เต เม อาสวา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวํ คตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา เยสํ โข อหํ พฺราหฺมณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สํยตินฺทฺริยํ ฯ
อาสวานํ อปฺปหีนตฺตา คนฺธพฺโพ ภเวยฺยํ ... ยกฺโข ภเวยฺยํ ... มนุสฺโส
ภเวยฺยํ เต เม อาสวา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํ
คตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา เสยฺยถาปิ พฺราหฺมณ อุปฺปลํ วา ปทุมํ
วา ปุณฺฑรีกํ วา อุทเก ชาตํ อุทเก สํวฑฺฒํ อุทกํ ๑- อจฺจุคฺคมฺม
ติฏฺฐติ อนุปลิตฺตํ อุทเกน เอวเมว โข อหํ พฺราหฺมณ โลเก
ชาโต โลเก สํวฑฺโฒ โลกํ อภิภุยฺย วิหรามิ อนุปลิตฺโต โลเกน
พุทฺโธติ มํ พฺราหฺมณ ธาเรหีติ ฯ
เยน เทวุปปตฺยสฺส คนฺธพฺโพ วา วิหงฺคโม
ยกฺขตฺตํ เยน คจฺเฉยฺยํ มนุสฺสตฺตญฺจ อพฺภเช
เต มยฺหํ อาสวา ขีณา วิทฺธสฺตา วินฬีกตา ฯ
ปุณฺฑรีกํ ยถา อุคฺคํ ๒- โตเยน นุปลิปฺปติ
นุปลิปฺปามิ โลเกน ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณาติ ฯ
[๓๗] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อภพฺโพ
ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สีลสมฺปนฺโน โหติ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหติ โภชเน มตฺตญฺญู
โหติ ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ ฯ
{๓๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน
อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ เอวํ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๓๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุทกา ฯ ๒ ม. ยุ. วคฺคุ ฯ
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น
นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ
อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ
ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โหติ ฯ
{๓๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว ทวาย น มทาย น
มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ฐิติยา ยาปนาย
วิหึสุปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ ปุราณญฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ
นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา
จ ผาสุ วิหาโร จาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ฯ
{๓๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณิเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธติ
รตฺติยา ปฐมํ ยามํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณิเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ
ปรโสเธติ รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ
กปฺเปติ ปาเทน ๑- ปาทํ อจฺจาธาย ๒- สโต สมฺปชาโน อุฏฺฐานสญฺญํ
มนสิกริตฺวา รตฺติยา ปจฺฉิมํ ยามํ ปจฺจุฏฺฐาย จงฺกเมน นิสชฺชาย
อาวรณิเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ชาคริยํ อนุยุตฺโต โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อภพฺโพ ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ ฯ
สีเล ปติฏฺฐิโต ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ จ สํวุโต
โภชนมฺหิ จ มตฺตญฺญู ชาคริยํ อนุยุญฺชติ
เอวํ วิหรมาตาปี ๓- อโหรตฺตมตนฺทิโต
ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา
อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ ปมาเท ภยทสฺสิ วา
อภพฺโพ ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ ฯ
[๓๘] ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน
ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร ปฏิลีโนติ วุจฺจติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ยานิ ตานิ
ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปุถุปจฺเจกสจฺจานิ เสยฺยถีทํ สสฺสโต
โลโกติ วา อสสฺสโต โลโกติ วา อนฺตวา โลโกติ วา อนนฺตวา
โลโกติ วา ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา
โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ
วา โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา เนว โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปาเท ปาทํ ฯ ๒ โป. อจฺโจธาย ฯ ๓ โป. ม. วิหารี อาตาปี ฯ
@ยุ. วิหารมาโนปิ ฯ
น น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา สพฺพานิ ตานิ นุณฺณานิ
โหนฺติ ปนุณฺณานิ จตฺตานิ วนฺตานิ มุตฺตานิ ปหีนานิ ปฏินิสฺสฏฺฐานิ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ โหติ ฯ
{๓๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน กาเมสนา ปหีนา โหติ ภเวสนา ปหีนา โหติ พฺรหฺมจริเยสนา
ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ ฯ
{๓๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว
โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ
จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ ฯ
{๓๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิลีโน โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน
อสฺมิมาโน ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํ คโต
อายตึอนุปฺปาทธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิลีโน โหติ ฯ เอวํ โข
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปนุณฺณปจฺเจกสจฺโจ สมวยสฏฺเฐสโน ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร
ปฏิลีโนติ วุจฺจติ ฯ
กาเมสนา ภเวสนา พฺรหฺมจริเยสนา สห
อิติ สจฺจปรามาโส ทิฏฺฐิฏฺฐานา สมุสฺสยา
สพฺพราควิรตฺตสฺส ตณฺหกฺขยวิมุตฺติโน
เอสนา ปฏินิสฺสฏฺฐา ทิฏฺฐิฏฺฐานา สมูหตา
ส เว สนฺโต สโต ภิกฺขุ ปสฺสทฺโธ อปราชิโต
มานาภิสมยา พุทฺโธ ปฏิลีโนติ วุจฺจตีติ ฯ
[๓๙] อถโข อุชฺชโย พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุชฺชโย พฺราหฺมโณ
ภควนฺตํ เอตทโวจ ภวํปิ โน โคตโม ยญฺญํ วณฺเณตีติ ฯ น
โข อหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ ยญฺญํ วณฺเณมิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ
สพฺพํ ยญฺญํ น วณฺเณมิ ยถารูเป โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ คาโว
หญฺญนฺติ อเชฬกา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ วิวิธา
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ สารมฺภํ
ยญฺญํ น วณฺเณมิ ตํ กิสฺส เหตุ เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ
สารมฺภํ ยญฺญํ น อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา
สมาปนฺนา ยถารูเป จ โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ
น อเชฬกา หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ
ยญฺญํ วณฺเณมิ ยทิทํ นิจฺจทานํ อนุกุลยญฺญํ ตํ กิสฺส เหตุ
เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ ยญฺญํ อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา
อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนาติ ฯ
อสฺสเมธํ ปุริสเมธํ สมฺมาปาสํ วาชเปยฺยํ นิรคฺคฬํ
มหายญฺญา มหารมฺภา น เต โหนฺติ มหปฺผลา ฯ
อเชฬกา จ คาโว จ วิวิธา ยตฺถ หญฺญเร
น ตํ สมฺมคฺคตา ยญฺญํ อุปยนฺติ มเหสิโน ฯ
ยญฺจ ยญฺญํ นิรารมฺภํ ๑- ยชนฺตฺยนุกุลํ สทา
นาเชฬกา จ คาโว จ วิวิธา ยตฺถ ๒- หญฺญเร
ตญฺจ สมฺมคฺคตา ยญฺญํ อุปยนฺติ มเหสิโน ฯ
เอวํ ๓- ยเชถ เมธาวี เอโส ยญฺโญ มหปฺผโล ฯ
เอวํ ๔- หิ ยชมานสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย
ยญฺโญ จ วิปุโล โหติ ปสีทนฺติ จ เทวตาติ ฯ
[๔๐] อถโข อุทายิ พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อุทายิ พฺราหฺมโณ
ภควนฺตํ เอตทโวจ ภวํปิ โน โคตโม ยญฺญํ วณฺเณตีติ ฯ น
โข อหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ ยญฺญํ วณฺเณมิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ
สพฺพํ ยญฺญํ น วณฺเณมิ ยถารูเป โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ คาโว
หญฺญนฺติ อเชฬกา หญฺญนฺติ กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ วิวิธา
ปาณา สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ สารมฺภํ
ยญฺญํ น วณฺเณมิ ตํ กิสฺส เหตุ เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ สารมฺภํ
ยญฺญํ น อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา
ยถารูเป จ โข พฺราหฺมณ ยญฺเญ เนว คาโว หญฺญนฺติ น
อเชฬกา หญฺญนฺติ น กุกฺกุฏสูกรา หญฺญนฺติ น วิวิธา ปาณา
สงฺฆาตํ อาปชฺชนฺติ เอวรูปํ โข อหํ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ ยญฺญํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เย จ ยญฺญา นิรารมฺภา ฯ ๒ โป. ยตฺถ น หญฺญเร ฯ ม. ยุ. เนตฺถ
@หญฺญเร ฯ ๓-๔ ม. ยุ. เอตํ ฯ
วณฺเณมิ ยทิทํ นิจฺจทานํ อนุกุลยญฺญํ ตํ กิสฺส เหตุ
เอวรูปญฺหิ พฺราหฺมณ นิรารมฺภํ ยญฺญํ อุปสงฺกมนฺติ
อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนาติ ฯ
อภิสงฺขตํ นิรารมฺภํ ยญฺญํ กาเลน กปฺปิยํ
ตาทิสํ อุปสํยนฺติ สญฺญตา พฺรหฺมจารโย ๑-
วิวฏฺฏจฺฉทา จ เย โลเก วีติวตฺตา กุลํ คตึ
ยญฺญเมตํ ปสํสนฺติ พุทฺธา ปุญฺญสฺส ๒- โกวิทา
ยญฺเญ วา ยทิ วา สทฺเธ หุญฺญํ ๓- กตฺวา ยถารหํ
ปสนฺนจิตฺโต ยชติ สุเขตฺเต พฺรหฺมจาริสุ
สุหุตํ สุยิฏฺฐํ สมฺปตฺตํ ๔- ทกฺขิเณยฺเยสุ ยํ กตํ
ยญฺโญ จ วิปุโล โหติ ปสีทนฺติ จ เทวตา ฯ
เอวํ ยชิตฺวา เมธาวี สทฺโธ มุตฺเตน เจตสา
อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลกํ ปณฺฑิโต อุปปชฺชตีติ ฯ
จกฺกวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
จกฺโก สงฺคโห สีโห ปสาโท วสฺสกาเรน ปญฺจมํ
โทโณ อปริหานิ ปฏิลีโน อุชฺชโย อุทาเยน เต ทสาติ ฯ
-----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. พฺรหฺมจริยา ฯ ๒ ม. ยญฺญสฺส ฯ ๓ ม. หพฺยํ ฯ ยุ. ภพฺยํ ฯ
@๔ ม. ยุ. สุปฺปตฺตํ ฯ
โรหิตสฺสวคฺโค ปญฺจโม
[๔๑] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว สมาธิภาวนา กตมา จตสฺโส
อตฺถิ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย
สํวตฺตติ อตฺถิ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ญาณทสฺสนปฏิลาภาย สํวตฺตติ อตฺถิ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา
ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติ อตฺถิ ภิกฺขเว
สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๑} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ
วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ
เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ
สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ
อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส
จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ ๑- ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๒} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
ญาณทสฺสนปฏิลาภาย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาโลกสญฺญํ
มนสิกโรติ ทิวาสญฺญํ อธิฏฺฐาติ ยถา ทิวา ตถา รตฺตึ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อยํ วุจฺจติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ยถา รตฺตึ ตถา ทิวา อิติ วิวิตฺเตน ๑- เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ
จิตฺตํ ภาเวติ อยํ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา ญาณทสฺสน-
ปฏิลาภาย สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๓} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
สติสมฺปชญฺญาย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน วิทิตา เวทนา
อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา ติฏฺฐนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ วิทิตา สญฺญา
... วิทิตา วิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ วิทิตา ติฏฺฐนฺติ วิทิตา อพฺภตฺถํ คจฺฉนฺติ
อยํ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา สติสมฺปชญฺญาย
สํวตฺตติ ฯ
{๔๑.๔} กตมา จ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส
อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา อิติ เวทนาย สมุทโย อิติ เวทนาย
อตฺถงฺคโม อิติ สญฺญา อิติ สญฺญาย สมุทโย อิติ สญฺญาย
อตฺถงฺคโม อิติ สงฺขารา อิติ สงฺขารานํ สมุทโย อิติ สงฺขารานํ
อตฺถงฺคโม อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย อิติ
วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ อยํ ภิกฺขเว สมาธิภาวนา ภาวิตา พหุลีกตา
อาสวานํ ขยาย สํวตฺตติ ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส สมาธิภาวนา ฯ
อิทญฺจ ปน เมตํ ภิกฺขเว สนฺธาย ภาสิตํ ปารายเน ปุณฺณปเญฺห ๒-
สงฺขาย โลกสฺมิ ปโรปรานิ
ยสฺสิญฺชิตํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก
สนฺโต วิธูโม อนีโฆ นิราโส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วิวเฏน ฯ ๒ ม. ยุ. ปุณฺณกปเญฺห ฯ
อตาริ โส ชาติชรนฺติ พฺรูมีติ ฯ
[๔๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ปญฺหพฺยากรณานิ กตมานิ จตฺตาริ
อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห เอกํสพฺยากรณีโย อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห
วิภชฺชพฺยากรณีโย อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห ปฏิปุจฺฉาพฺยากรณีโย
อตฺถิ ภิกฺขเว ปโญฺห ฐปนีโย อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
ปญฺหพฺยากรณานีติ ฯ
เอกํสวจนํ เอกํ วิภชฺชวจนาปรํ
ตติยํ ปฏิปุจฺเฉยฺย จตุตฺถํ ปน ฐาปเย ฯ
โย จ เนสํ ตตฺถ ตตฺถ ชานาติ อนุธมฺมตํ
จตุปญฺหสฺส กุสโล อาหุ ภิกฺขุํ ตถาวิธํ ฯ
ทุราสโท ทุปฺปสโห คมฺภีโร ทุปฺปธํสิโย
อโถ อตฺเถ อนตฺเถ จ อุภยตฺถสฺส ๑- โกวิโท
อนตฺถํ ปริวชฺเชติ อตฺถํ คณฺหาติ ปณฺฑิโต
อตฺถาภิสมยา ธีโร ปณฺฑิโตติ ปวุจฺจตีติ ฯ
[๔๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร โกธครุ น สทฺธมฺมครุ มกฺขครุ น สทฺธมฺมครุ
ลาภครุ น สทฺธมฺมครุ สกฺการครุ น สทฺธมฺมครุ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ ฯ จตฺตาโรเม
ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร
สทฺธมฺมครุ น โกธครุ สทฺธมฺมครุ น มกฺขครุ สทฺธมฺมครุ น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อุภยสฺส โหติ โกวิโท ฯ
ลาภครุ สทฺธมฺมครุ น สกฺการครุ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
โกธมกฺขครุ ภิกฺขุ ลาภสกฺการคารโว
น เต ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเต ฯ
เย จ สทฺธมฺมครุโน วิหํสุ ๑- วิหรนฺติ จ
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิเตติ ฯ
[๔๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อสทฺธมฺมา กตเม จตฺตาโร โกธครุตา
น สทฺธมฺมครุตา มกฺขครุตา น สทฺธมฺมครุตา ลาภครุตา น
สทฺธมฺมครุตา สกฺการครุตา น สทฺธมฺมครุตา อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร อสทฺธมฺมา ฯ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สทฺธมฺมา กตเม จตฺตาโร
สทฺธมฺมครุตา น โกธครุตา สทฺธมฺมครุตา น มกฺขครุตา สทฺธมฺมครุตา
น ลาภครุตา สทฺธมฺมครุตา น สกฺการครุตา อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร สทฺธมฺมาติ ฯ
โกธมกฺขครุ ภิกฺขุ ลาภสกฺการคารโว
ทุกฺเขตฺเต วุตฺตพีชํว สทฺธมฺเม น วิรูหติ ฯ
เย จ สทฺธมฺมครุโน วิหํสุ วิหรนฺติ จ
เต เว ธมฺเม วิรูหนฺติ เสฺนหมนฺวายมิโวสธาติ ฯ
[๔๕] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ อถโข โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. วิหรึสุ วิหรนฺติ จ ฯ
ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐาสิ เอกมนฺตํ ฐิโต โข โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
ยตฺถ นุ โข ภนฺเต น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ
สกฺกา นุ โข [๑]- ภนฺเต คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ๒- ญาตุํ วา
ทฏฺฐุํ วา ปาปุณิตุํ วาติ ฯ ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ
น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ
ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๕.๑} อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ
ภนฺเต ภควตา ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น
จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ
ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ภูตปุพฺพาหํ ภนฺเต โรหิตสฺโส นาม อิสิ
อโหสึ โภชปุตฺโต อิทฺธิมา เวหาสงฺคโม ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูโป
ชโว อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ทฬฺหธมฺโม ธนุคฺคโห สุสิกฺขิโต กตหตฺโถ
กตุปาสโน ลหุเกน อสเนน อปฺปกสิเรน ติริยํ ตาลจฺฉายํ ๓- อติปาเตยฺย
เอวรูโป ปทวีติหาโร อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิโม
สมุทฺโท ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูเปน ชเวน สมนฺนาคตสฺส เอวรูเปน
จ ปทวีติหาเรน เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ อุปฺปชฺชิ อหํ คมเนน โลกสฺส
อนฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ โส โข อหํ ภนฺเต อญฺญเตฺรว อสิตปีตขายิตสายิตา
อญฺญตฺร อุจฺจารปสฺสาวกมฺมา อญฺญตฺร นิทฺทากิลมถปฏิวิโนทนา
วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี วสฺสสตํ คนฺตฺวา อปฺปตฺวาว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โส ฯ ยุ. โน ฯ ๒ ม. อนฺโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ยุ. ตาลจฺฉาตึ ฯ
โลกสฺส อนฺตํ อนฺตราเยว กาลกโต อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ
ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ ภนฺเต ภควตา ยตฺถ โข อาวุโส
น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ
คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๕.๒} ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ
น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ
ปตฺตยฺยนฺติ วทามิ น จาหํ อาวุโส อปฺปตฺวาว โลกสฺส อนฺตํ
ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิ อปิจาหํ อาวุโส อิมสฺมึเยว พฺยามมตฺเต
กเฬวเร สสญฺญมฺหิ ๑- สมนเก โลกญฺจ ปญฺญาเปมิ โลกสมุทยญฺจ
โลกนิโรธญฺจ โลกนิโรธคามินิญฺจ ปฏิปทนฺติ ฯ
คมเนน น ปตฺตพฺโพ โลกสฺสนฺโต กุทาจนํ
น จ อปฺปตฺวา โลกนฺตํ ทุกฺขา อตฺถิ ปโมจนํ ฯ
ตสฺมา หเว โลกวิทู สุเมโธ
โลกนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
โลกสฺส อนฺตํ สมิตาวิ ญตฺวา
นาสึสติ โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ
[๔๖] อถโข ภควา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ภิกฺขู อามนฺเตสิ
อิมํ ภิกฺขเว รตฺตึ โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา
อภิกฺกนฺตวณฺโณ เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ เอกมนฺตํ ฐิโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สสญฺญิมฺหิ ฯ ยุ. สญฺญิมฺหิ ฯ
โข ภิกฺขเว โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต มํ เอตทโวจ ยตฺถ นุ โข ภนฺเต
น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ สกฺกา นุ
โข ภนฺเต คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตุํ วา ทฏฺฐุํ วา ปาปุณิตุํ
วาติ ฯ เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเว โรหิตสฺสํ เทวปุตฺตํ เอตทโวจํ
ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น
อุปปชฺชติ นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ
ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๖.๑} เอวํ วุตฺเต ภิกฺขเว โรหิตสฺโส เทวปุตฺโต มํ เอตทโวจ
อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ ภนฺเต ภควตา
ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ
นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ
วทามีติ ๑- ภูตปุพฺพาหํ ภนฺเต โรหิตสฺโส นาม อิสิ อโหสึ โภชปุตฺโต
อิทฺธิมา เวหาสงฺคโม ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูโป ชโว อโหสิ เสยฺยถาปิ
นาม ทฬฺหธมฺโม ธนุคฺคโห สุสิกฺขิโต กตหตฺโถ กตุปาสโน ลหุเกน
อสเนน อปฺปกสิเรน ติริยํ ตาลจฺฉายํ อติปาเตยฺย เอวรูโป
ปทวีติหาโร อโหสิ เสยฺยถาปิ นาม ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิโม
สมุทฺโท ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวรูเปน ชเวน สมนฺนาคตสฺส
เอวรูเปน จ ปทวีติหาเรน เอวรูปํ อิจฺฉาคตํ อุปฺปชฺชิ อหํ คมเนน
โลกสฺส อนฺตํ ปาปุณิสฺสามีติ โส โข อหํ ภนฺเต อญฺญเตฺรว
อสิตปีตขายิตสายิตา อญฺญตฺร อุจฺจารปสฺสาวกมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
กมฺมา อญฺญตฺร นิทฺทากิลมถปฏิวิโนทนา วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี
วสฺสสตํ คนฺตฺวา อปฺปตฺวาว โลกสฺส อนฺตํ อนฺตราเยว กาลกโต
อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุภาสิตญฺจิทํ ภนฺเต ภควตา
ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ
นาหนฺตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามีติ ฯ
{๔๖.๒} เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเว โรหิตสฺสํ เทวปุตฺตํ เอตทโวจํ ยตฺถ
โข อาวุโส น ชายติ น ชิยฺยติ น มิยฺยติ น จวติ น อุปปชฺชติ นาหนฺตํ
คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาตยฺยํ ทฏฺฐยฺยํ ปตฺตยฺยนฺติ วทามิ น จาหํ
อาวุโส อปฺปตฺวาว โลกสฺส อนฺตํ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิ อปิจาหํ
อาวุโส อิมสฺมึเยว พฺยามมตฺเต กเฬวเร สสญฺญมฺหิ ๑- สมนเก
โลกญฺจ ปญฺญาเปมิ โลกสมุทยญฺจ โลกนิโรธญฺจ โลกนิโรธคามินิญฺจ
ปฏิปทนฺติ ฯ
คมเนน น ปตฺตพฺโพ โลกสฺสนฺโต กุทาจนํ
น จ อปฺปตฺวา โลกนฺตํ ทุกฺขา อตฺถิ ปโมจนํ ฯ
ตสฺมา หเว โลกวิทู สุเมโธ
โลกนฺตคู วุสิตพฺรหฺมจริโย
โลกสฺส อนฺตํ สมิตาวิ ญตฺวา
นาสึสติ โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ
[๔๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สุวิทูรวิทูรานิ กตมานิ จตฺตาริ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สญฺญิมฺหิ ฯ
นภญฺจ ภิกฺขเว ปฐวี จ อิทํ ปฐมํ สุวิทูรวิทูเร ๑- โอริมญฺจ ภิกฺขเว
ตีรํ สมุทฺทสฺส ปาริมญฺจ ตีรํ อิทํ ทุติยํ สุวิทูรวิทูเร ๑- ยโต จ
ภิกฺขเว เวโรจโน อพฺภุเทติ ยตฺถ จ อตฺถงฺคเมติ ๒- อิทํ ตติยํ
สุวิทูรวิทูเร ๑- สตญฺจ ภิกฺขเว ธมฺโม อสตญฺจ ธมฺโม อิทํ จตุตฺถํ
สุวิทูรวิทูเร ๑- อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ สุวิทูรวิทูรานีติ ฯ
นภญฺจ ทูเร ปฐวี จ ทูเร
ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร
ยโต จ เวโรจโน อพฺภุเทติ
ปภงฺกโร ยตฺถ จ อตฺถเมติ
ตโต หเว ทูรตรํ วทนฺติ
สตญฺจ ธมฺมํ อสตญฺจ ธมฺมํ ฯ
อพฺยายิโก โหติ สตํ สมาคโม
ยาวมฺปิ ติฏฺเฐยฺย ตเถว โหติ ฯ
ขิปฺปญฺหิ เวติ อสตํ สมาคโม
ตสฺมา สตํ ธมฺมา ๓- อสพฺภิ อารกาติ ฯ
[๔๘] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา วิสาโข ปญฺจาลิปุตฺโต
อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. สุวิทูรวิทูรํ ฯ ๒ ม. ยุ. อตฺถเมติ ฯ ๓ โป. ม. ยุ. ธมฺโม ฯ
สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ โปริยา วาจาย วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย
อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย อนิสฺสิตาย ฯ อถโข ภควา
สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตสิ โก นุ โข ภิกฺขเว อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา
กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ โปริยา วาจาย
วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย
อนิสฺสิตายาติ ฯ อายสฺมา ภนฺเต วิสาโข ปญฺจาลิปุตฺโต
อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ สมาทเปติ
สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ โปริยา วาจาย วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย
อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย อนิสฺสิตายาติ ฯ อถโข
ภควา อายสฺมนฺตํ วิสาขํ ปญฺจาลิปุตฺตํ เอตทโวจ สาธุ สาธุ
วิสาข สาธุ โข ตฺวํ วิสาข ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ
สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ โปริยา วาจาย วิสฺสฏฺฐาย
อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา ปริยาปนฺนาย อนิสฺสิตายาติ ฯ
นาภาสมานํ ชานนฺติ มิสฺสํ พาเลหิ ปณฺฑิตํ
ภาสมานญฺจ ชานนฺติ เทเสนฺตํ อมตํปทํ ฯ
ภาสเย โชตเย ธมฺมํ ปคฺคเณฺห อิสินํ ธชํ
สุภาสิตธชา อิสโย ธมฺโม หิ อิสินํ ธโชติ ฯ
[๔๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สญฺญาวิปลฺลาสา จิตฺตวิปลฺลาสา
ทิฏฺฐิวิปลฺลาสา กตเม จตฺตาโร อนิจฺเจ ภิกฺขเว นิจฺจนฺติ
สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ทุกฺเข ภิกฺขเว
สุขนฺติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส อนตฺตนิ
ภิกฺขเว อตฺตาติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส
อสุเภ ภิกฺขเว สุภนฺติ สญฺญาวิปลฺลาโส จิตฺตวิปลฺลาโส ทิฏฺฐิวิปลฺลาโส
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สญฺญาวิปลฺลาสา จิตฺตวิปลฺลาสา
ทิฏฺฐิวิปลฺลาสา ฯ
{๔๙.๑} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว นสญฺญาวิปลฺลาสา นจิตฺตวิปลฺลาสา
นทิฏฺฐิวิปลฺลาสา กตเม จตฺตาโร อนิจฺเจ ภิกฺขเว อนิจฺจนฺติ
นสญฺญาวิปลฺลาโส นจิตฺตวิปลฺลาโส นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส ทุกฺเข
ภิกฺขเว ทุกฺขนฺติ นสญฺญาวิปลฺลาโส นจิตฺตวิปลฺลาโส นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส
อนตฺตนิ ภิกฺขเว อนตฺตาติ อสญฺญวิปลฺลาโส นจิตฺตวิปลฺลาโส
นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส อสุเภ ภิกฺขเว อสุภนฺติ นสญฺญาวิปลฺลาโส
นจิตฺตวิปลฺลาโส นทิฏฺฐิวิปลฺลาโส อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
นสญฺญาวิปลฺลาสา นจิตฺตวิปลฺลาสา นทิฏฺฐิวิปลฺลาสาติ ฯ
อนิจฺเจ นิจฺจสญฺญิโน ทุกฺเข จ สุขสญฺญิโน
อนตฺตนิ จ อตฺตาติ อสุเภ สุภสญฺญิโน
มิจฺฉาทิฏฺฐิหตา ๑- สตฺตา ขิตฺตจิตฺตา วิสญฺญิโน
เต โยคยุตฺตา มารสฺส อโยคกฺเขมิโน ชนา
สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ ชาติมรณคามิโน ฯ
ยทา จ พุทฺธา โลกสฺมึ อุปฺปชฺชนฺติ ปภงฺกรา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. มิจฺฉาทิฏฺฐิคตา ฯ
เตมํ ธมฺมํ ปกาเสนฺติ ทุกฺขูปสมคามินํ
เตสํ สุตฺวาน สปฺปญฺญา สจิตฺตํ ปจฺจลตฺถุ เต
อนิจฺจํ อนิจฺจโต ทกฺขุํ ทุกฺขมทฺทกฺขุ ทุกฺขโต
อนตฺตนิ อนตฺตาติ อสุภํ อสุภตทฺทสุํ
สมฺมาทิฏฺฐิสมาทานา สพฺพํ ทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ ฯ
[๕๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา เยหิ
อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น
วิโรจนฺติ กตเม จตฺตาโร อพฺภา ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา
เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น
ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ มหิยา ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา
เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ
น วิโรจนฺติ ธูมรโช ภิกฺขเว จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลโส เยน
อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น
วิโรจนฺติ ราหุ ภิกฺขเว อสุรินฺโท จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลโส เยน
อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น
วิโรจนฺติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร จนฺทิมสุริยานํ อุปกฺกิเลสา
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสุริยา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ
น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๑} เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ๑- สมณพฺราหฺมณานํ
อุปกฺกิเลสา เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา
น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ กตเม จตฺตาโร สนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จตฺตาโรเม ฯ
ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา สุรํ ปิวนฺติ เมรยํ สุราเมรยปานา
อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว ปฐโม สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส
เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ
น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๒} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา เมถุนํ ธมฺมํ
ปฏิเสวนฺติ เมถุนสฺมา ธมฺมา อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว ทุติโย
สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา
เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๓} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา ชาตรูปรชตํ
สาทิยนฺติ ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว ตติโย
สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา
เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๔} สนฺติ ภิกฺขเว เอเก สมณพฺราหฺมณา มิจฺฉาชีเวน
ชีวิตํ กปฺเปนฺติ ๑- มิจฺฉาชีวา อปฺปฏิวิรตา อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ
สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา
เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ ฯ
{๕๐.๕} อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลสา
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น
ตปนฺติ น ภาสนฺติ น วิโรจนฺตีติ ฯ
ราคโทสุปฏิกฺกิฏฺฐา ๒- เอเก สมณพฺราหฺมณา
อวิชฺชานิวุตา โปสา ปิยรูปาภินนฺทิโน
สุรํ ปิวนฺติ เมรยํ ปฏิเสวนฺติ เมถุนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มิจฺฉาชีเวน ชีวนฺติ ฯ ๒ ม. ราคโทสปริกฺกิฏฺฐา ฯ
@ยุ. ราคโทสปฏิกฺกิฏฺฐา ฯ
รชตํ ชาตรูปญฺจ สาทิยนฺติ อวิทฺทสู ฯ
มิจฺฉาชีเวน ชีวนฺติ เอเก สมณพฺราหฺมณา
เอเต อุปกฺกิเลสา วุตฺตา พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ เอเก สมณพฺราหฺมณา
น ตปนฺติ น ภาสนฺติ อสุทฺธา สรชา มตา ๑- ฯ
อนฺธกาเรน โอนทฺธา ตณฺหาทาสา สเนตฺติกา
วฑฺเฒนฺติ กฏสึ โฆรํ อาทิยนฺติ ปุนพฺภวนฺติ ฯ
โรหิตสฺสวคฺโค ปญฺจโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
สมาธิปญฺหา เทฺว โกธา โรหิตสฺสาปเร ทุเว
สุวิทูรวิสาขา วิปลฺลาโส อุปกฺกิเลเสน เต ทสาติ ฯ
ปฐโม ปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต ฯ
-------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มคา ฯ
ทุติยปณฺณาสโก
ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค ปฐโม
[๕๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา
สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย
มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ กตเม จตฺตาโร ยสฺส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ จีวรํ ปริภุญฺชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อปฺปมาโณ ตสฺส ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ยสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชมาโน ...
ยสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสนาสนํ ปริภุญฺชมาโน ... ยสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุ
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชมาโน อปฺปมาณํ เจโตสมาธึ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อปฺปมาโณ ตสฺส ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท
สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย
มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา
สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ ฯ
{๕๑.๑} อิเมหิ จ ปน ภิกฺขเว จตูหิ ปุญฺญาภิสนฺเทหิ
กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ
ปุญฺญสฺส ปมาณํ คเหตุํ ๑- เอตฺตโก ปุญฺญาภิสนฺโท
กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก สุขวิปาโก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. คเณตุํ ฯ
สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตตีติ
อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาปุญฺญกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขํ ๑- คจฺฉติ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว มหาสมุทฺเท น สุกรํ อุทกสฺส ปมาณํ คเหตุํ ๒-
เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกานีติ วา เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตานีติ
วา เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสหสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหก-
สตสหสฺสานีติ วา อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย มหาอุทกกฺ-
ขนฺโธเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ
{๕๑.๒} เอวเมว โข ภิกฺขเว อิเมหิ จตูหิ ปุญฺญาภิสนฺเทหิ
กุสลาภิสนฺเทหิ สมนฺนาคตสฺส อริยสาวกสฺส น สุกรํ ปุญฺญสฺส
ปมาณํ คเหตุํ เอตฺตโก ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร
โสวคฺคิโก สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย
หิตาย สุขาย สํวตฺตตีติ อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย
มหาปุญฺญกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตีติ ฯ
มโหทธึ อปริมิตํ มหาสรํ
พหุเภรวํ รตนคณานมาลยํ ๓-
นชฺโช ยถา มจฺฉคณสงฺฆเสวิตา ๔-
ปุถู สวนฺตี อุปยนฺติ สาครํ ฯ
เอวํ นรํ อนฺนทปานวตฺถทํ
เสยฺยานิสชฺชตฺถรณสฺส ทายกํ
ปุญฺญสฺส ธารา อุปยนฺติ ปณฺฑิตํ
นชฺโช ยถา วาริวหาว สาครนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สงฺขฺยํ ฯ ๒ โป. คเณตุํ ฯ ๓ ม. รตนวรานมาลยํ ฯ
@๔ ม. ยุ. นรคณสงฺฆเสวิตา ฯ
[๕๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา สุขสฺสาหารา
โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย
หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว อริยสาวโก
พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาเทน สมนฺนาคโต โหติ อิติปิ โส ภควา อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ อยํ ภิกฺขเว
ปฐโม ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาเทน
สมนฺนาคโต โหติ สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม สนฺทิฏฺฐิโก อกาลิโก
เอหิปสฺสิโก โอปนยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ อยํ ภิกฺขเว
ทุติโย ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย
สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก สงฺเฆ อเวจฺจปฺปสาเทน
สมนฺนาคโต โหติ สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ อุชุปฏิปนฺโน
ภควโต สาวกสงฺโฆ ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ สามีจิปฏิปนฺโน
ภควโต สาวกสงฺโฆ ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา เอส
ภควโต สาวกสงฺโฆ อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย
อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ อยํ ภิกฺขเว
ตติโย ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อริยสาวโก อริยกนฺเตหิ สีเลหิ
สมนฺนาคโต โหติ อขณฺเฑหิ อจฺฉิทฺเทหิ อสพเลหิ อกมฺมาเสหิ
ภุชิสฺเสหิ วิญฺญูปสตฺเถหิ อปรามฏฺเฐหิ สมาธิสํวตฺตนิเกหิ อยํ
ภิกฺขเว จตุตฺโถ ปุญฺญาภิสนฺโท กุสลาภิสนฺโท สุขสฺสาหาโร โสวคฺคิโก
สุขวิปาโก สคฺคสํวตฺตนิโก อิฏฺฐาย กนฺตาย มนาปาย หิตาย
สุขาย สํวตฺตติ ฯ
{๕๒.๔} อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทา
สุขสฺสาหารา โสวคฺคิกา สุขวิปากา สคฺคสํวตฺตนิกา อิฏฺฐาย
กนฺตาย มนาปาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
ยสฺส สทฺธา ตถาคเต อจลา สุปติฏฺฐิตา
สีลญฺจ ยสฺส กลฺยาณํ อริยกนฺตํ ปสํสิตํ
สงฺเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ อุชุภูตญฺจ ทสฺสนํ
อทฬิทฺโทติ ตํ อาหุ อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ ฯ
ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ
อนุยุญฺเชถ เมธาวี สรํ พุทฺธานสาสนนฺติ ฯ
[๕๓] เอกํ สมยํ ภควา อนฺตรา จ มธุรํ อนฺตรา จ เวรญฺชํ
อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน โหติ ฯ สมฺพหุลาปิ คหปตี จ คหปตานิโย จ
อนฺตรา จ มธุรํ อนฺตรา จ เวรญฺชํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนา โหนฺติ ฯ
อถโข ภควา มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล [๑]- นิสีทิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปญฺญตฺเต อาสเน ฯ
อทฺทสํสุ โข เต ๑- คหปตี จ คหปตานิโย จ ภควนฺตํ อญฺญตรสฺมึ
รุกฺขมูเล นิสินนํ ทิสฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต
คหปตี จ คหปตานิโย จ ภควา เอตทโวจ จตฺตาโรเม คหปตโย
สํวาสา กตเม จตฺตาโร ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฉโว เทวิยา
สทฺธึ สํวสติ เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๑} กถญฺจ คหปตโย ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ คหปตโย
สามิโก โหติ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ มิจฺฉาจารี มุสาวาที
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตินี อทินฺนาทายินี กาเมสุ มิจฺฉาจารินี
มุสาวาทินี สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายินี ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา
มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตนเจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข คหปตโย ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๒} กถญฺจ คหปตโย ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ คหปตโย
สามิโก โหติ ปาณาติปาตี ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี
ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ
อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ ภริยา
จ ขฺวสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา
ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข คหปตโย ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๓} กถญฺจ คหปตโย เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ คหปตโย
สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต กาเมสุ
มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต มุสาวาทา ปฏิวิรโต สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
ปฏิวิรโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ
อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ ภริยา จ ขฺวสฺส
โหติ ปาณาติปาตินี ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายินี ทุสฺสีลา
ปาปธมฺมา มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ
อกฺโกสิกปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข คหปตโย เทโว
ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๓.๔} กถญฺจ คหปตโย เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ
คหปตโย สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต ฯเปฯ สุราเมรย-
มชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา ฯเปฯ สุราเมรยมชฺช-
ปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสิกปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ
เอวํ โข คหปตโย เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ อิเม โข คหปตโย
จตฺตาโร สํวาสาติ ฯ
อุโภ จ โหนฺติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสกา
เต โหนฺติ ชานิปตโย ฉวา สํวาสมาคตา ฯ
สามิโก โหติ ทุสฺสีโล กทริโย ปริภาสโก
ภริยา สีลวตี โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉรา
สาปิ เทวี สํวสติ ฉเวน ปตินา สห ฯ
สามิโก สีลวา โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉโร
ภริยา ๑- โหติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสิกา
สาปิ ฉวา สํวสติ เทเวน ปตินา สห ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สํวาสา กตเม จตฺตาโร ฉโว
ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ เทโว ฉวาย
สทฺธึ สํวสติ เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ
ภิกฺขเว สามิโก โหติ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุ
มิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณวาโจ ผรุสวาโจ สมฺผปฺปลาปี
อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิโก ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม
มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. ภริยาสฺส ฯ
สมณพฺราหฺมณานํ ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตินี อทินฺนาทายินี
กาเมสุ มิจฺฉาจารินี มุสาวาทินี ปิสุณวาจา ผรุสวาจา สมฺผปฺปลาปินี
อภิชฺฌาลุนี พฺยาปนฺนจิตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา
มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข ภิกฺขเว ฉโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ ภิกฺขเว
สามิโก โหติ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี ฯเปฯ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยา จ ขฺวสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา
กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา ปิสุณาย วาจาย
ปฏิวิรตา ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา
อนภิชฺฌาลุนี อพฺยาปนฺนจิตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิกา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข ภิกฺขเว ฉโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ อิธ ภิกฺขเว
สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต กาเมสุ
มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต มุสาวาทา ปฏิวิรโต ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต
ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต อนภิชฺฌาลุ
อพฺยาปนฺนจิตฺโต สมฺมาทฏฺฐิโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยา จ ขฺวสฺส โหติ ปาณาติปาตินี ฯเปฯ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อกฺโกสิกปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ
เอวํ โข ภิกฺขเว เทโว ฉวาย สทฺธึ สํวสติ ฯ
{๕๔.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ อิธ ภิกฺขเว
สามิโก โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต ฯเปฯ วิคตมลมจฺเฉเรน
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ อนกฺโกสกปริภาสโก สมณพฺราหฺมณานํ
ภริยาปิสฺส โหติ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา ฯเปฯ อนกฺโกสิกปริภาสิกา
สมณพฺราหฺมณานํ เอวํ โข ภิกฺขเว เทโว เทวิยา สทฺธึ สํวสติ ฯ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สํวาสาติ ฯ
อุโภ จ โหนฺติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสกา
เต โหนฺติ ชานิปตโย ฉวา สํวาสมาคตา ฯ
สามิโก โหติ ทุสฺสีโล กทริโย ปริภาสโก
ภริยา สีลวตี โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉรา
สาปิ เทวี สํวสติ ฉเวน ปตินา สห ฯ
สามิโก สีลวา โหติ วทญฺญู วีตมจฺฉโร
ภริยา โหติ ทุสฺสีลา กทริยา ปริภาสกา
สาปิ ฉวา สํวสติ เทเวน ปตินา สห ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๕] เอกํ สมยํ ภควา ภคฺเคสุ วิหรติ สุํสุมารคิเร เภสกฬาวเน
มิคทาเย ฯ อถโข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
เยน นกุลปิตุโน ๑- คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อถโข นกุลปิตา จ คหปติ นกุลมาตา
จ คหปตานี เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข นกุลปิตา
คหปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ ยโต เม ภนฺเต นกุลมาตา คหปตานี
ทหรสฺเสว ทหรา อานีตา นาภิชานามิ นกุลมาตรํ คหปตานึ
มนสาปิ อติจริตา กุโต ปน กาเยน อิจฺเฉยฺยาม มยํ ภนฺเต ทิฏฺเฐ
เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ
ปสฺสิตุนฺติ ฯ นกุลมาตาปิ โข คหปตานี ภควนฺตํ เอตทโวจ
ยโตหํ ภนฺเต นกุลปิตุโน คหปติสฺส ทหรสฺเสว ทหรา อานีตา
นาภิชานามิ นกุลปิตรํ คหปตึ มนสาปิ อติจริตา กุโต ปน กาเยน
อิจฺเฉยฺยาม มยํ ภนฺเต ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ
อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุนฺติ ฯ
อากงฺเขยฺยุํ เจ คหปตโย อุโภ ชานิปตโย ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม
อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อุโภว ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ โป. นํกุลปิตุโน ฯ ๒ โป. ยุ. อุโภ จ ฯ
อสฺสุ สมสทฺธา สมสีลา สมจาคา สมปญฺญา เต ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม
อญฺญมญฺญํ ปสฺสนฺติ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสนฺตีติ ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๖] อากงฺเขยฺยุํ เจ ภิกฺขเว อุโภ ชานิปตโย ทิฏฺเฐ เจว
ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตุํ
อุโภว อสฺสุ สมสทฺธา สมสีลา สมจาคา สมปญฺญา เต ทิฏฺเฐ
เจว ธมฺเม อญฺญมญฺญํ ปสฺสนฺติ อภิสมฺปรายญฺจ อญฺญมญฺญํ
ปสฺสนฺตีติ ฯ
อุโภ สทฺธา วทญฺญู จ สญฺญตา ธมฺมชีวิโน
เต โหนฺติ ชานิปตโย อญฺญมญฺญํ ปิยํ วทา
อตฺถา สมฺปจุรา โหนฺติ ผาสุกํ อุปชายติ
อมิตฺตา ทุมฺมนา โหนฺติ อุภินฺนํ สมสีลินํ
อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน สมสีลพฺพตา อุโภ
นนฺทิโน เทวโลกสฺมึ โมทนฺติ กามกามิโนติ ฯ
[๕๗] เอกํ สมยํ ภควา โกฬิเยสุ วิหรติ ปชฺชเนลํ ๑- นาม
โกลิยานํ นิคโม ฯ อถโข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย เยน สุปฺปวาสาย โกฬิยธีตาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ อถโข สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา
ภควนฺตํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ
สมฺปวาเรสิ อถโข สุปฺปวาสา โกฬิยธีตา ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ
โอนีตปตฺตปาณึ เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข สุปฺปวาสํ
โกฬิยธีตรํ ภควา เอตทโวจ โภชนํ สุปฺปวาเส เทนฺตี อริยสาวิกา
ปฏิคฺคาหกานํ จตฺตาริ ฐานานิ เทติ กตมานิ จตฺตาริ อายุํ เทติ
วณฺณํ เทติ สุขํ เทติ พลํ เทติ อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคินี
โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา วณฺณํ ทตฺวา วณฺณสฺส ภาคินี
โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา สุขํ ทตฺวา สุขสฺส ภาคินี โหติ
ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา พลํ ทตฺวา พลสฺส ภาคินี โหติ
ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา โภชนํ สุปฺปวาเส เทนฺตี อริยสาวิกา
ปฏิคฺคาหกานํ อิมานิ จตฺตาริ ฐานานิ เทตีติ ฯ
สงฺขตํ ๒- โภชนํ ยาว ๓- เทติ
สุจึ ปณีตํ รสสา อุเปตํ
สา ทกฺขิณา อุชฺชุคเตสุ ทินฺนา
จรโณปปนฺเนสุ มหคฺคเตสุ
ปุญฺเญน ปุญฺญํ สํสนฺทมานา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปชฺชนิกํ ฯ ยุ. สชฺชเนลํ ฯ ๒ ม. ยุ. สุสงฺขตํ ฯ ๓ โป. ยาวทตฺถํ ฯ
@ม. ยุ. ยา ททาติ ฯ
มหปฺผลา โลกวิทูน วณฺณิตา
เอตาทิสํ ยญฺญมนุสฺสรนฺตา
เย เวทชาตา วิจรนฺติ โลเก
วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ
อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ ฐานนฺติ ฯ
[๕๘] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ
โภชนํ คหปติ ททมาโน อริยสาวโก ปฏิคฺคาหกานํ จตฺตาริ ฐานานิ
เทติ กตมานิ จตฺตาริ อายุํ เทติ วณฺณํ เทติ สุขํ เทติ
พลํ เทติ อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส
วา มานุสสฺส วา วณฺณํ ทตฺวา ... สุขํ ทตฺวา ... พลํ ทตฺวา
พลสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา โภชนํ คหปติ
ททมาโน อริยสาวโก ปฏิคฺคาหกานํ อิมานิ จตฺตาริ ฐานานิ เทตีติ ฯ
โย สญฺญตานํ ปรทตฺตโภชินํ
กาเลน สกฺกจฺจ ททาติ โภชนํ
จตฺตาริ ฐานานิ อนุปฺปเวจฺฉติ
อายุญฺจ วณฺณญฺจ สุขํ พลญฺจ ฯ
[๑]- อายุทายี พลทายี สุขํ วณฺณํ ๒- ทโท นโร
ทีฆายุ ยสวา โหติ ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. โส ฯ ม. อายุทายี วณฺณทายี ฯ ๒ ม. สุขํ พลํ ทโท นโร ฯ ยุ. สุขวณฺณทโท ฯ
[๕๙] โภชนํ ภิกฺขเว ททมาโน ทายโก ปฏิคฺคาหกานํ จตฺตาริ
ฐานานิ เทติ กตมานิ จตฺตาริ อายุํ เทติ วณฺณํ เทติ สุขํ
เทติ พลํ เทติ อายุํ โข ปน ทตฺวา อายุสฺส ภาคี โหติ
ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา วณฺณํ ทตฺวา ... สุขํ ทตฺวา ... พลํ
ทตฺวา พลสฺส ภาคี โหติ ทิพฺพสฺส วา มานุสสฺส วา โภชนํ
ภิกฺขเว ททมาโน ทายโก ปฏิคฺคาหกานํ อิมานิ จตฺตาริ ฐานานิ
เทตีติ ฯ
โย สญฺญตานํ ปรทตฺตโภชินํ
กาเลน สกฺกจฺจ ททาติ โภชนํ
จตฺตาริ ฐานานิ อนุปฺปเวจฺฉติ
อายุญฺจ วณฺณญฺจ สุขํ พลญฺจ ฯ
อายุทายี พลทายี สุขํ วณฺณํ ทโท นโร
ทีฆายุ ยสวา โหติ ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชตีติ ฯ
[๖๐] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ จตูหิ โข คหปติ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก คิหิสามีจิปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
โหติ ยสปฏิลาภินึ ๑- สคฺคสํวตฺตนิกํ กตเมหิ จตูหิ อิธ คหปติ
อริยสาวโก ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ จีวเรน ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต
โหติ ปิณฺฑปาเตน ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ เสนาสเนน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยโสปฏิลาภินึ. ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ภิกฺขุสงฺฆํ ปจฺจุปฏฺฐิโต โหติ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน ฯ
อิเมหิ โข คหปติ จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อริยสาวโก คิหิสามีจิปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน โหติ ยสปฏิลาภินึ สคฺคสํวตฺตนิกนฺติ ฯ
คิหิสามีจิปฏิปทํ ปฏิปชฺชนฺติ ปณฺฑิตา
สมฺมคฺคเต สีลวนฺเต จีวเรน อุปฏฺฐิตา
ปิณฺฑปาตสยเนน คิลานปจฺจเยน จ
เตสํ ทิวา จ รตฺโต จ สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ
สคฺคญฺจ กมติฏฺฐานํ กมฺมํ กตฺวาน ภทฺทกนฺติ ฯ
ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค ปฐโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เทฺว ปุญฺญาภิสนฺทา เทฺวสํวาสา เทฺว จ โหนฺติ สมชีวิโน
สุปฺปวาสา สุทตฺโต จ โภชนํ คิหิสามีจีติ ฯ
-----------------
ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโย
[๖๑] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ จตฺตาโรเม
คหปติ ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ กตเม
จตฺตาโร โภคา เม อุปฺปชฺชนฺตุ สหธมฺเมนาติ อยํ ปฐโม ธมฺโม
อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน
ยโส มํ ๑- อพฺภุคฺคจฺฉตุ สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหีติ อยํ ทุติโย
ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน
ยสํ ลทฺธา สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหิ จิรํ ชีวามิ ทีฆมายุํ
ปาเลมีติ อยํ ตติโย ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ทุลฺลโภ โลกสฺมึ
โภเค ลทฺธา สหธมฺเมน ยสํ ลทฺธา สห ญาตีหิ สห อุปชฺฌาเยหิ
จิรํ ชีวิตฺวา ทีฆมายุํ ปาเลตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชามีติ อยํ จตุตฺโถ ธมฺโม อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป
ทุลฺลโภ โลกสฺมึ อิเม โข คหปติ จตฺตาโร ธมฺมา อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา ทุลฺลภา โลกสฺมึ ฯ
{๖๑.๑} อิเมสํ โข คหปติ จตุนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ
มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ จตฺตาโร ธมฺมา ปฏิลาภาย สํวตฺตนฺติ
กตเม จตฺตาโร สทฺธาสมฺปทา สีลสมฺปทา จาคสมฺปทา ปญฺญาสมฺปทา ฯ
{๖๑.๒} กตมา จ คหปติ สทฺธาสมฺปทา อิธ คหปติ อริยสาวโก
สทฺโธ โหติ สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธึ อิติปิ โส ภควา อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ อยํ วุจฺจติ
คหปติ สทฺธาสมฺปทา ฯ
{๖๑.๓} กตมา จ คหปติ สีลสมฺปทา อิธ คหปติ อริยสาวโก
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
ปฏิวิรโต โหติ อยํ วุจฺจติ คหปติ สีลสมฺปทา ฯ
{๖๑.๔} กตมา จ คหปติ จาคสมฺปทา
อิธ คหปติ อริยสาวโก วิคตมลมจฺเฉเรน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. เม อาคจฺฉตุ ฯ
เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต
ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต อยํ วุจฺจติ คหปติ จาคสมฺปทา ฯ
{๖๑.๕} กตมา จ คหปติ ปญฺญาสมฺปทา อภิชฺฌาวิสมโลภาภิภูเตน
คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต
กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา จ ธํสติ พฺยาปาทาภิภูเตน คหปติ เจตสา
วิหรนฺโต อกิจฺจํ กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต
ยสา จ สุขา จ ธํสติ ถีนมิทฺธาภิภูเตน คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ
กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา จ ธํสติ
{๖๑.๖} อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาภิภูเตน คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ
กโรติ กิจฺจํ อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา
จ ธํสติ วิจิกิจฺฉาภิภูเตน คหปติ เจตสา วิหรนฺโต อกิจฺจํ กโรติ กิจฺจํ
อปราเธติ อกิจฺจํ กโรนฺโต กิจฺจํ อปราเธนฺโต ยสา จ สุขา จ ธํสติ ส โข
โส คหปติ อริยสาวโก อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ
วิทิตฺวา อภิชฺฌาวิสมโลภํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติ พฺยาปาโท
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา พฺยาปาทํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ
ปชหติ ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา ถีนมิทฺธํ
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ
อิติ วิทิตฺวา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสํ ปชหติ
วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉํ จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลสํ ปชหติ ยโต จ โข คหปติ อริยสาวกสฺส
อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา
อภิชฺฌาวิสมโลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ปหีโน โหติ พฺยาปาโท
จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ... ถีนมิทฺธํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ...
อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส ... วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส
อุปกฺกิเลโสติ อิติ วิทิตฺวา วิจิกิจฺฉา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส
ปหีโน โหติ อยํ วุจฺจติ คหปติ อริยสาวโก มหาปญฺโญ
ปุถุปญฺโญ อาปาถทโส ปญฺญาสมฺปนฺโน อยํ วุจฺจติ คหปติ
ปญฺญาสมฺปทา ฯ อิเมสํ โข คหปติ จตุนฺนํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ
กนฺตานํ มนาปานํ ทุลฺลภานํ โลกสฺมึ อิเม จตฺตาโร ธมฺมา
ปฏิลาภาย สํวตฺตนฺติ ฯ
{๖๑.๗} ส โข โส คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
จตฺตาริ ปตฺตกมฺมานิ กตฺตา โหติ กตมานิ จตฺตาริ อิธ คหปติ อริยสาวโก
อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ
ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ อตฺตานํ สุเขติ ปิเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติ
มาตาปิตโร สุเขติ ปิเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติ ปุตฺตทารทาสกมฺมกรโปริเส
สุเขติ ปีเณติ สมฺมา สุขํ ปริหรติ มิตฺตามจฺเจ สุเขติ ปีเณติ สมฺมา
สุขํ ปริหรติ อิทมสฺส ปฐมํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ อายตนโส ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๘} ปุน จปรํ คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ ยา
ตา โหนฺติ อาปทา อคฺคิโต วา อุทกโต วา ราชโต วา โจรโต อปฺปิยโต
วา ทายาทโต วา ตถารูปาสุ อาปทาสุ โภเคหิ ปริโยธาย วตฺตติ
โสตฺถึ อตฺตานํ กโรติ อิทมสฺส ทุติยํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ
อายตนโส ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๙} ปุน จปรํ คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
ปญฺจ พลี กตฺตา โหติ ญาติพลึ อติถิพลึ ปุพฺพเปตพลึ ราชพลึ
เทวตาพลึ อิทมสฺส ตติยํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ อายตนโส
ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๑๐} ปุน จปรํ คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
เย เต สมณพฺราหฺมณา มทปฺปมาทา ปฏิวิรตา ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺฐา
เอกมตฺตานํ ทเมนฺติ เอกมตฺตานํ สเมนฺติ เอกมตฺตานํ ปรินิพฺพาเปนฺติ
ตถารูเปสุ สมณพฺราหฺมเณสุ อุทฺธคฺคิกํ ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาเปติ โสวคฺคิกํ
สุขวิปากํ สคฺคสํวตฺตนิกํ อิทมสฺส จตุตฺถํ ฐานํ คตํ โหติ ปตฺตคตํ
อายตนโส ปริภุตฺตํ ฯ
{๖๑.๑๑} ส โข โส คหปติ อริยสาวโก อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ
โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ
อิมานิ จตฺตาริ ปตฺตกมฺมานิ กตฺตา โหติ ฯ ยสฺสกสฺสจิ คหปติ
อญฺญตฺร อิเมหิ จตูหิ ปตฺตกมฺเมหิ โภคา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ อิเม
วุจฺจนฺติ คหปติ โภคา อฏฺฐานคตา อปฺปตฺตคตา อนายตนโส
ปริภุตฺตา ยสฺสกสฺสจิ คหปติ อิเมหิ จตูหิ ปตฺตกมฺเมหิ โภคา
ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ อิเม วุจฺจนฺติ คหปติ โภคา ฐานคตา ปตฺตคตา
อายตนโส ปริภุตฺตาติ ฯ
ภุตฺตา โภคา ภฏา ภจฺจา วิติณฺณา อาปทาสุ เม
อุทฺธคฺคา ทกฺขิณา ทินฺนา อโถ ปญฺจ พลี กตา
อุปฏฺฐิตา สีลวนฺโต สญฺญตา พฺรหฺมจารโย
ยทตฺถํ โภคมิจฺเฉยฺย ปณฺฑิโต ฆรมาวสํ
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต กตํ อนนุตาปิยํ
เอตํ อนุสฺสรํ มจฺโจ อริยธมฺเม ฐิโต นโร
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
[๖๒] อถโข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปตึ ภควา เอตทโวจ จตฺตารีมานิ
คหปติ สุขานิ อธิคมนียานิ คิหินา กามโภคินา กาเลน กาลํ
สมเยน สมยํ อุปาทาย กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิสุขํ โภคสุขํ
อนณสุขํ ๑- อนวชฺชสุขํ
{๖๒.๑} กตมญฺจ คหปติ อตฺถิสุขํ อิธ คหปติ กุลปุตฺตสฺส
โภคา โหนฺติ อุฏฺฐานวิริยาธิคตา พาหาพลปริจิตา เสทาวกฺขิตฺตา
ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธา โส โภคา เม อตฺถิ อุฏฺฐานวิริยาธิคตา
พาหาพลปริจิตา เสทาวกฺขิตฺตา ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธาติ อธิคจฺฉติ
สุขํ อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ คหปติ อตฺถิสุขํ ฯ
{๖๒.๒} กตมญฺจ คหปติ โภคสุขํ อิธ คหปติ กุลปุตฺโต
อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ
ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ โภเค ๒- จ ๓- ภุญฺชติ ปุญฺญานิ จ กโรติ
โส อุฏฺฐานวิริยาธิคเตหิ โภเคหิ พาหาพลปริจิเตหิ เสทาวกฺขิตฺเตหิ
ธมฺมิเกหิ ธมฺมลทฺเธหิ โภเค จ ภุญฺชามิ ปุญฺญานิ จ กโรมีติ
อธิคจฺฉติ สุขํ อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ คหปติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาณญฺญสุขํ ฯ ๒-๓ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
โภคสุขํ ฯ
{๖๒.๓} กตมญฺจ คหปติ อนณสุขํ อิธ คหปติ กุลปุตฺโต น
กสฺสจิ กิญฺจิ ธาเรติ อปฺปํ วา พหุํ วา โส น กสฺสจิ กิญฺจิ
ธาเรมิ อปฺปํ วา พหุํ วาติ อธิคจฺฉติ สุขํ อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ
อิทํ วุจฺจติ คหปติ อนณสุขํ ฯ
{๖๒.๔} กตมญฺจ คหปติ อนวชฺชสุขํ อิธ คหปติ อริยสาวโก
อนวชฺเชน กายกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ อนวชฺเชน วจีกมฺเมน
สมนฺนาคโต โหติ อนวชฺเชน มโนกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ โส
อนวชฺเชนมฺหิ กายกมฺเมน สมนฺนาคโต อนวชฺเชน วจีกมฺเมน
สมนฺนาคโต อนวชฺเชน มโนกมฺเมน สมนฺนาคโตติ อธิคจฺฉติ สุขํ
อธิคจฺฉติ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ คหปติ อนวชฺชสุขํ ฯ อิมานิ โข
คหปติ จตฺตาริ สุขานิ อธิคมนียานิ คิหินา กามโภคินา กาเลน
กาลํ สมเยน สมยํ อุปาทายาติ ฯ
อนณํ สุขํ ญตฺวาน อโถ อตฺถิสุขํ สเร
ภุญฺชํ โภคํ สุขํ มจฺโจ อโถ ปญฺญา วิปสฺสติ
วิปสฺสมาโน ชานาติ อุโภ ภาเค สุเมธโส
อนวชฺชสุขสฺเสตํ กลํ นาคฺฆติ โสฬสินฺติ ฯ
[๖๓] สพฺรหฺมกานิ ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ เยสํ ปุตฺตานํ มาตาปิตโร
อชฺฌาคาเร ปูชิตา โหนฺติ สปุพฺพาจริยกานิ ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ
เยสํ ปุตฺตานํ มาตาปิตโร อชฺฌาคาเร ปูชิตา โหนฺติ สปุพฺพเทวานิ ๑-
ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ เยสํ ปุตฺตานํ มาตาปิตโร อชฺฌาคาเร
ปูชิตา โหนฺติ สาหุเนยฺยกานิ ภิกฺขเว ตานิ กุลานิ เยสํ ปุตฺตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สปุพฺพเทวตานิ ฯ
มาตาปิตโร อชฺฌาคาเร ปูชิตา โหนฺติ พฺรหฺมาติ ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ
เอตํ อธิวจนํ ปุพฺพาจริยาติ ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนํ
ปุพฺพเทวาติ ๑- ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนํ อาหุเนยฺยาติ ภิกฺขเว
มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนํ ตํ กิสฺส เหตุ พหุการา ภิกฺขเว มาตาปิตโร
ปุตฺตานํ อาปาทกา โปสกา อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโรติ ฯ
พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร
อาหุเนยฺยา จ ปุตฺตานํ ปชาย อนุกมฺปกา ฯ
ตสฺมา หิ เน นมสฺเสยฺย สกฺกเรยฺยาถ ๒- ปณฺฑิโต
อนฺเนน อโถ ปาเนน วตฺเถน สยเนน จ
อุจฺฉาทเนน นฺหาปเนน ปาทานํ โธวเนน จ
ตาย นํ ปาริจริยาย มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
อิเธว นํ ปสํสนฺติ เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
[๖๔] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ
นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี
โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเยติ ฯ
ปาณาติปาโต อทินฺนาทานํ มุสาวาโท จ วุจฺจติ
ปรทารคมนญฺจาปิ นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ
[๖๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ปุพฺพเทวตาติ ฯ ๒ ม. สกฺกเรยฺย จ ฯ
กตเม จตฺตาโร รูปปฺปมาโณ รูปปฺปสนฺโน โฆสปฺปมาโณ โฆสปฺปสนฺโน
ลูขปฺปมาโณ ลูขปฺปสนฺโน ธมฺมปฺปมาโณ ธมฺมปฺปสนฺโน
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
เย ๑- จ รูเปน ปามึสุ เย จ โฆเสน อนฺวคู
ฉนฺทราควสูเปตา น ๒- เต ชานนฺติ ตญฺชนํ
อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ พหิทฺธา จ น ปสฺสติ
สมนฺตาวรโณ พาโล ส เว โฆเสน วุยฺหติ ฯ
อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ พหิทฺธา จ วิปสฺสติ
พหิทฺธา ผลทสฺสาวี โสปิ โฆเสน วุยฺหติ ฯ
อชฺฌตฺตญฺจ ปชานาติ พหิทฺธา จ วิปสฺสติ
(เอวํ) วินีวรณทสฺสาวี น โส โฆเสน วุยฺหตีติ ฯ
[๖๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สราโค สโทโส สโมโห สมาโน อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
สารตฺตา รชนีเยสุ ปิยรูปาภินนฺทิโน
โมเหน อธมสตฺตา ๓- พทฺธา วฑฺเฒนฺติ พนฺธนํ ฯ
ราคชํ โทสชญฺจาปิ โมหชํ วาปิ อวิทฺทสู ๔-
กโรนฺติ อกุสลํ กมฺมํ สวิฆาตํ ทุกฺขุทฺทยํ ๕-
อวิชฺชานิวุตา โปสา อนฺธภูตา อจกฺขุกา
ยถา ธมฺมา ตถา สนฺตา น ตสฺเสวนฺติ มญฺญเรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เย จ รูเป ปมาณึสุ ฯ ๒ ม. นาภิชานนฺติ เต ชนา ฯ ๓ โป. ม. อาวุตา
@สตฺตา ฯ ๔ ม. จาปวิทฺทสู ฯ ๕ ม. ทุกฺขุทฺรยํ ฯ
[๖๗] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อญฺญตโร
ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลกโต โหติ ฯ อถโข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน
ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ อิธ
ภนฺเต สาวตฺถิยํ อญฺญตโร ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลกโตติ ฯ
{๖๗.๑} นห ๑- นูน โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ
เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ สเจ หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ
เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย น หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลํ
กเรยฺย กตมานิ จตฺตาริ [๒]- วิรูปกฺขํ อหิราชกุลํ เอราปถํ อหิราชกุลํ
ฉพฺยาปุตฺตํ อหิราชกุลํ กณฺหาโคตมกํ อหิราชกุลํ นห นูน โส ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริ สเจ หิ โส
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผเรยฺย
น หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ อหินา ทฏฺโฐ กาลํ กเรยฺย อนุชานามิ
ภิกฺขเว อิมานิ จตฺตาริ อหิราชกุลานิ เมตฺเตน จิตฺเตน ผริตุํ
อตฺตคุตฺติยา อตฺตรกฺขาย อตฺตปริตฺตายาติ ฯ
วิรูปกฺเขหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ เอราปเถหิ เม
ฉพฺยาปุตฺเตหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ กณฺหาโคตมเกหิ จ
อปาทเกหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ ทิปาทเกหิ เม
จตุปฺปเทหิ เม เมตฺตํ เมตฺตํ พหุปฺปเทหิ เม ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นหิ นูน ฯ ๒ โป. ยุ. อหิราชกุลานิ ฯ
มา มํ อปาทโก หึสิ มา มํ หึสิ ทิปาทโก
มา มํ จตุปฺปโท หึสิ มา มํ หึสิ พหุปฺปโท ฯ
สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา สพฺเพ ภูตา จ เกวลา
สพฺเพ ภทฺรานิ ปสฺสนฺตุ มา กิญฺจิ ๑- ปาปมาคมา ฯ
อปฺปมาโณ พุทฺโธ อปฺปมาโณ ธมฺโม อปฺปมาโณ สงฺโฆ ปมาณวนฺตานิ
สิรึสปานิ ๒- อหิ วิจฺฉิกา สตปที อุณฺณานาภี สรพู มูสิกา
กตา เม รกฺขา กตา เม ปริตฺตา ปฏิกฺกมนฺตุ ภูตานิ โสหํ
นโม ภควโต นโม สตฺตนฺนํ สมฺมาสมฺพุทฺธานนฺติ ฯ
[๖๘] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต
อจิรปกฺกนฺเต เทวทตฺเต ฯ ตตฺร โข ภควา เทวทตฺตํ อารพฺภ ภิกฺขู
อามนฺเตสิ อตฺตวธาย ภิกฺขเว เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ
ปราภวาย ภิกฺขเว เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว กทลี อตฺตวธาย ผลํ เทติ ปราภวาย ผลํ เทติ เอวเมว
โข ภิกฺขเว อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ
ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว เวฬุ อตฺตวธาย ผลํ เทติ ปราภวาย ผลํ เทติ เอวเมว โข
ภิกฺขเว อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ ปราภวาย
เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว นโฬ
อตฺตวธาย ผลํ เทติ ปราภวาย ผลํ เทติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ ปราภวาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กญฺจิ ฯ ๒ ม. สรึสปานิ ฯ
เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อสฺสตรี
อตฺตวธาย คพฺภํ คณฺหาติ ปราภวาย คพฺภํ คณฺหาติ เอวเมว
โข ภิกฺขเว อตฺตวธาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทิ
ปราภวาย เทวทตฺตสฺส ลาภสกฺการสิโลโก อุทปาทีติ ฯ
ผลํ เว กทลึ หนฺติ ผลํ เวฬุํ ผลํ นฬํ
สกฺกาโร กาปุริสํ หนฺติ คพฺโภ อสฺสตรึ ยถาติ ฯ
[๖๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ปธานานิ กตมานิ จตฺตาริ สํวรปฺปธานํ
ปหานปฺปธานํ ภาวนาปฺปธานํ อนุรกฺขนาปฺปธานํ ฯ กตมญฺจ
ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ
อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ
จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สํวรปฺปธานํ ฯ
{๖๙.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว ปหานปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ
วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ปหานปฺปธานํ ฯ
{๖๙.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว ภาวนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ภาวนาปฺปธานํ ฯ
{๖๙.๓} กตมญฺจ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย
ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ
วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อนุรกฺขนาปฺปธานํ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ ปธานานีติ ฯ
สํวโร จ ปหานญฺจ ภาวนา อนุรกฺขนา
เอเต ปธานา จตฺตาโร เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา
เยหิ ภิกฺขุ อิธาตาปี ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณติ ฯ
[๗๐] ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ราชาโน อธมฺมิกา โหนฺติ
ราชยุตฺตาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา โหนฺติ ราชยุตฺเตสุ ภิกฺขเว
อธมฺมิเกสุ พฺราหฺมณคหปติกาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา โหนฺติ
พฺราหฺมณคหปติเกสุ อธมฺมิเกสุ เนคมชานปทาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา
โหนฺติ เนคมชานปเทสุ อธมฺมิเกสุ วิสมํ จนฺทิมสุริยา ปริวตฺตนฺติ วิสมํ
จนฺทิมสุริเยสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ นกฺขตฺเตสุ ตารกรูเปสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ รนฺตินฺทิวา ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ รตฺตินฺทิเวสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ มาสฑฺฒมาสา ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ มาสฑฺฒมาเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ อุตุสํวจฺฉรา ปริวตฺตนฺติ
วิสมํ อุตุสํวจฺฉเรสุ ปริวตฺตนฺเตสุ วิสมํ วาตา วายนฺติ วิสมํ วาเตสุ
วายนฺเตสุ วิสมา อปญฺชสา ปริวตฺตนฺติ วิสเมสุ อปญฺชเสสุ
ปริวตฺตนฺเตสุ เทวตา ปริกุปิตา ภวนฺติ เทวตาสุ ปริกุปิตาสุ เทโว
น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉติ เทเว น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉนฺเต
วิสมปากีนิ ๑- สสฺสานิ ภวนฺติ วิสมปากีนิ ภิกฺขเว สสฺสานิ มนุสฺสา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิสมปากานิ ฯ
ปริภุญฺชนฺตา อปฺปายุกา จ โหนฺติ ทุพฺพณฺณา จ ทุพฺพลา จ
พหฺวาพาธา จ ฯ
{๗๐.๑} ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ราชาโน ธมฺมิกา โหนฺติ
ราชยุตฺตาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติ ราชยุตฺเตสุ ธมฺมิเกสุ
พฺราหฺมณคหปติกาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมิกา โหนฺติ พฺราหฺมณ-
คหปติเกสุ ธมฺมิเกสุ เนคมชานปทาปิ ตสฺมึ สมเย ธมฺมิกา
โหนฺติ เนคมชานปเทสุ ธมฺมิเกสุ สมํ จนฺทิมสุริยา ปริวตฺตนฺติ สมํ
จนฺทิมสุริเยสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานิ ปริวตฺตนฺติ
สมํ นกฺขตฺเตสุ ตารกรูเปสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ รตฺตินฺทิวา ปริวตฺตนฺติ
สมํ รตฺตินฺทิเวสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ มาสฑฺฒมาสา ปริวตฺตนฺติ สมํ
มาสฑฺฒมาเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ อุตุสํวจฺฉรา ปริวตฺตนฺติ สมํ
อุตุสํวจฺฉเรสุ ปริวตฺตนฺเตสุ สมํ วาตา วายนฺติ สมํ วาเตสุ วายนฺเตสุ
สมา ๑- ปญฺชสา ปริวตฺตนฺติ สเมสุ ปญฺชเสสุ ปริวตฺตนฺเตสุ เทวตา
อปริกุปิตา ภวนฺติ เทวตาสุ อปริกุปิตาสุ เทโว สมฺมา ธารํ
อนุปฺปเวจฺฉติ เทเว สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉนฺเต สมปากีนิ
สสฺสานิ ภวนฺติ สมปากีนิ ภิกฺขเว สสฺสานิ มนุสฺสา ปริภุญฺชนฺตา
ทีฆายุกา จ โหนฺติ วณฺณวนฺโต จ พลวนฺโต จ อปฺปาพาธา จาติ ฯ
คุนฺนญฺเจ ตรมานานํ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ
เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ อธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. สมํ ฯ
สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ ราชา เจ โหตฺยธมฺมิโก ฯ
คุนฺนญฺเจ ตรมานานํ อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ เนตฺเต อุชุํ คเต สติ
เอวเมว มนุสฺเสสุ โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
โส เจ ๑- ธมฺมํ จรติ ปเคว อิตรา ปชา
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกติ ฯ
ปตฺตกมฺมวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปตฺตกมฺมํ อนฺนนาโถ สพฺรหฺมนิรยา รูเปน ปญฺจมํ
สราคอหินา เทวทตฺโต ปธานํ ธมฺมิเกน จาติ ฯ
---------------
อปณฺณกวคฺโค ตติโย
[๗๑] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยาย
กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ พหุสฺสุโต โหติ
อารทฺธวิริโย โหติ ปญฺญวา โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ
จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยายาติ ฯ
[๗๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ อาสวานํ ขยาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สเจ ฯ ยุ. เจว ฯ
กตเมหิ จตูหิ เนกฺขมฺมวิตกฺเกน อพฺยาปาทวิตกฺเกน อวิหึสาวิตกฺเกน
สมฺมาทิฏฺฐิยา อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ โยนิ จสฺส อารทฺธา โหติ
อาสวานํ ขยายาติ ฯ
[๗๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อสปฺปุริโสติ
เวทิตพฺโพ กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ
ปรสฺส อวณฺโณ ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส
ปุฏฺโฐ โข ปน ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน
ปรสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส วณฺโณ
ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน ปรสฺส
วณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน อวณฺโณ
ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน อตฺตโน
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน
วณฺโณ ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ
โข ปน ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน
อตฺตโน วณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
อสปฺปุริโสติ ๑- เวทิตพฺโพ ฯ
{๗๓.๔} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สปฺปุริโสติ ๑-
เวทิตพฺโพ กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส
อวณฺโณ ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ
โข ปน ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา อปริปูรํ อวิตฺถาเรน
ปรสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ ปรสฺส วณฺโณ
ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน ปรสฺส
วณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน อวณฺโณ
ตํ อปุฏฺโฐปิ ปาตุกโรติ โก ปน วาโท ปุฏฺฐสฺส ปุฏฺโฐ โข ปน
ปญฺหาภินีโต อหาเปตฺวา อลมฺเพตฺวา ปริปูรํ วิตฺถาเรน อตฺตโน
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๗๓.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส โย โหติ อตฺตโน
วณฺโณ ตํ ปุฏฺโฐปิ น ปาตุกโรติ โก ปน วาโท อปุฏฺฐสฺส
ปุฏฺโฐ โข ปน ปญฺหาภินีโต หาเปตฺวา ลมฺเพตฺวา
อปริปูรํ อวิตฺถาเรน อตฺตโน วณฺณํ ภาสิตา โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
เวทิตพฺพเมตํ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สปฺปุริโสติ ๑- เวทิตพฺโพ ฯ
{๗๓.๘} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว วธุกา ยญฺญเทว รตฺตึ วา ทิวสํ
วา อานีตา โหติ ตาวเทวสฺสา ติพฺพํ หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
โหติ สสฺสุยาปิ สสฺสุเรปิ สามิเกปิ อนฺตมโส ทาสกมฺมกรโปริเสสุ
สา อปเรน สมเยน สํวาสมนฺวาย [๒]- สสฺสุํปิ สสฺสุรํปิ สามิกํปิ
เอวมาห อเปถ กึ ปน ตุเมฺห ชานาถาติ เอวเมว โข ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ
ภิกฺขุ ยญฺญเทว รตฺตึ วา ทิวสํ วา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต
โหติ ตาวเทวสฺส ติพฺพํ หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ โหติ ภิกฺขูสุ
ภิกฺขุนีสุ อุปาสเกสุ อุปาสิกาสุ อนฺตมโส อารามิกสมณุทฺเทเสสุ
โส อปเรน สมเยน สํวาสมนฺวาย [๒]- อาจริยํปิ อุปชฺฌายํปิ
เอวมาห อเปถ กึ ปน ตุเมฺห ชานาถาติ ตสฺมา ติห ภิกฺขเว เอวํ
สิกฺขิตพฺพํ อธุนาคตวธุกสเมน ๓- เจตสา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ
โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ
[๗๔] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคฺคานิ ๔- กตมานิ จตฺตาริ สีลคฺคํ ๕-
สมาธคฺคํ ปญฺญคฺคํ ๖- วิมุตฺตคฺคํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคฺคานีติ ฯ
[๗๕] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อคฺคานิ กตมานิ จตฺตาริ รูปคฺคํ
เวทนคฺคํ สญฺญคฺคํ ภวคฺคํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อคฺคานีติ ฯ
[๗๖] เอกํ สมยํ ภควา กุสินารายํ วิหรติ อุปวตฺตเน มลฺลานํ
สาลวเน อนฺตเร ยมกสาลานํ ปรินิพฺพานสมเย ฯ ตตฺร โข ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. วิสฺสาสมนฺวาย ฯ
@๓ ม. ยุ. อธุนาคตวธุกาสเมน ฯ ๔-๕ ยุ. องฺคานิ ... สีลงฺคํ ... องฺคานีติ ฯ
@๖ ม. ปญฺญาคฺคํ ฯ
ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ สิยา โข ปน ภิกฺขเว เอกภิกฺขุสฺสปิ
กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา
ปฏิปทาย วา ปุจฺฉถ ภิกฺขเว มา ปจฺฉาวิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ
สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ นาสกฺขิมฺหา ภควนฺตํ สมฺมุขา
ปฏิปุจฺฉิตุนฺติ เอวํ วุตฺเต เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ ฯ ทุติยมฺปิ โข
ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ... ตติยมฺปิ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ สิยา
โข ปน ภิกฺขเว เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม
วา สงฺเฆ วา มคฺเค วา ปฏิปทาย วา ปุจฺฉถ ภิกฺขเว มา
ปจฺฉาวิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา อโหสิ นาสกฺขิมฺหา
ภควนฺตํ สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉิตุนฺติ ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหี
อเหสุํ ฯ
{๗๖.๑} อถโข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ สิยา โข ปน ภิกฺขเว
สตฺถุ คารเวนปิ น ปุจฺเฉยฺยาถ สหายโกปิ ภิกฺขเว สหายกสฺส
อาโรเจตูติ เอวํ วุตฺเต เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ ฯ อถโข อายสฺมา
อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต เอวํ
ปสนฺโน อหํ ภนฺเต อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ นตฺถิ อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา
มคฺเค วา ปฏิปทาย วาติ ฯ ปสาทา โข ตฺวํ อานนฺท วเทสิ
ญาณเมเวตฺถ อานนฺท ตถาคตสฺส นตฺถิ อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
เอกภิกฺขุสฺสปิ กงฺขา วา วิมติ วา พุทฺเธ วา ธมฺเม วา สงฺเฆ วา
มคฺเค วา ปฏิปทาย วาติ อิเมสํ หิ อานนฺท ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ
โย ปจฺฉิมโก ภิกฺขุ โส โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต
สมฺโพธิปรายโนติ ฯ
[๗๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อจินฺเตยฺยานิ น จินฺเตตพฺพานิ ยานิ
จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส กตมานิ จตฺตาริ
พุทฺธานํ ภิกฺขเว พุทฺธวิสโย อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ จินฺเตนฺโต
อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส ฌายิสฺส ภิกฺขเว ฌานวิสโย
อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส
ภาคี อสฺส กมฺมวิปาโก ภิกฺขเว อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ
จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส โลกจินฺตา ภิกฺขเว
อจินฺเตยฺยา น จินฺเตตพฺพา ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส
ภาคี อสฺส อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อจินฺเตยฺยานิ น จินฺเตตพฺพานิ
ยานิ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสาติ ฯ
[๗๘] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ทกฺขิณาวิสุทฺธิโย กตมา จตสฺโส
อตฺถิ ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ โน ปฏิคฺคาหกโต อตฺถิ
ภิกฺขเว ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ โน ทายกโต อตฺถิ
ภิกฺขเว ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ โน ปฏิคฺคาหกโต อตฺถิ
ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ ฯ
{๗๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ
โน ปฏิคฺคหกโต อิธ ภิกฺขเว ทายโก โหติ สีลวา
กลฺยาณธมฺโม ปฏิคฺคาหโก โหติ ทุสฺสีโล
ปาปธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต วิสุชฺฌติ โน
ปฏิคฺคาหกโต ฯ
{๗๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต วิสุชฺฌติ โน
ทายกโต อิธ ภิกฺขเว ทายโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม ปฏิคฺคาหโก
โหติ สีลวา กลฺยาณธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา ปฏิคฺคาหกโต
วิสุชฺฌติ โน ทายกโต ฯ
{๗๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ทกฺขิณา เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ
โน ปฏิคฺคาหกโต อิธ ภิกฺขเว ทายโก โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม
ปฏิคฺคาหโกปิ โหติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา
เนว ทายกโต วิสุชฺฌติ โน ปฏิคฺคาหกโต ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว
ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ ปฏิคฺคาหกโต จ อิธ ภิกฺขเว
ทายโก โหติ สีลวา กลฺยาณธมฺโม ปฏิคฺคาหโกปิ โหติ สีลวา
กลฺยาณธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ทกฺขิณา ทายกโต เจว วิสุชฺฌติ
ปฏิคฺคาหกโต จ ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส ทกฺขิณาวิสุทฺธิโยติ ฯ
[๗๙] อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข
ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา
ปยุตฺตา เฉทคามินี โหติ โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน
มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา น ยถาธิปฺปายา โหติ โก
นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา
ปยุตฺตา ยถาธิปฺปายา โหติ โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา ปราธิปฺปายา โหตีติ ฯ
{๗๙.๑} อิธ สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ๑- ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน
ปวาเรติ ตํ น เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส
ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ เฉทคามินี ฯ
{๗๙.๒} อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน ปวาเรติ
ตํ น ยถาธิปฺปายํ เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส
ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ น ยถาธิปฺปายา ฯ
{๗๙.๓} อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ
วา อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน
ปวาเรติ ตํ ยถาธิปฺปายํ เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ
อาคจฺฉติ โส ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ
ยถาธิปฺปายา ฯ
{๗๙.๔} อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา
อุปสงฺกมิตฺวา ปวาเรติ วท ภนฺเต ปจฺจเยนาติ โส เยน ปวาเรติ
ตํ ปราธิปฺปายํ เทติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส
ยญฺญเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ สาสฺส โหติ ปราธิปฺปายา ฯ
{๗๙.๕} อยํ โข สารีปุตฺต เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส
ตาทิสาว วณิชฺชา ปยุตฺตา เฉทคามินี โหติ อยํ ปน
สารีปุตฺต เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว
วณิชฺชา ปยุตฺตา น ยถาธิปฺปายา โหติ อยํ โข สารีปุตฺต
เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วทตุ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วณิชฺชา ปยุตฺตา ยถาธิปฺปายา โหติ อยํ ปน สารีปุตฺต
เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺจสฺส ตาทิสาว วณิชฺชา
ปยุตฺตา ปราธิปฺปายา โหตีติ ฯ
[๘๐] เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม ฯ อถโข
อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก
ปจฺจโย เยน มาตุคาโม เนว สภายํ นิสีทติ น กมฺมนฺตํ ปโยเชติ
น กมฺโมชํ คจฺฉตีติ ฯ โกธโน อานนฺท มาตุคาโม อิสฺสุกี อานนฺท
มาตุคาโม มจฺฉรี อานนฺท มาตุคาโม ทุปฺปญฺโญ อานนฺท
มาตุคาโม อยํ โข อานนฺท เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มาตุคาโม
เนว สภายํ นิสีทติ น กมฺมนฺตํ ปโยเชติ น กมฺโมชํ คจฺฉตีติ ฯ
อปณฺณกวคฺโค ตติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปธานทิฏฺฐิสปฺปุริสวธุกา เทฺว จ โหนฺติ อคฺคานิ กุสินาราย
อจินฺติตํ ทกฺขิณาย วณิชฺชา กมฺโมเชน วคฺโคติ ฯ
-------------------
มจลวคฺโค จตุตฺโถ
[๘๑] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี
โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ
จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค
กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา
ปฏิวิรโต โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๘๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ มุสาวาที โหติ ปิสุณวาโจ โหติ
ผรุสวาโจ โหติ สมฺผปฺปลาปี โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ
มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย
วาจาย ปฏิวิรโต โหติ สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ
สคฺเคติ ฯ
[๘๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส
วณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส
อวณฺณํ ภาสติ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา อปฺปสาทนีเย ฐาเน
ปสาทํ อุปทํเสติ อนนุวิจฺจ อปริโยคาเหตฺวา ปสาทนีเย ฐาเน
อปฺปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ อนุวิจฺจ
ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสติ อนุวิจฺจ
ปริโยคาเหตฺวา วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสติ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา
อปฺปสาทนีเย ฐาเน อปฺปสาทํ อุปทํเสติ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา
ปสาทนีเย ฐาเน ปสาทํ อุปทํเสติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๘๔] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ โกธครุ โหติ น สทฺธมฺมครุ มกฺขครุ
โหติ น สทฺธมฺมครุ ลาภครุ โหติ น สทฺธมฺมครุ สกฺการครุ
โหติ น สทฺธมฺมครุ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ สทฺธมฺมครุ
โหติ น โกธครุ สทฺธมฺมครุ โหติ น มกฺขครุ สทฺธมฺมครุ
โหติ น ลาภครุ สทฺธมฺมครุ โหติ น สกฺการครุ อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๘๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร ตโม ตมปรายโน ตโม โชติปรายโน โชติ
ตมปรายโน โชติ โชติปรายโน ฯ
{๘๕.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตโม โหติ ตมปรายโน อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล
วา เวณกุเล วา เนสาทกุเล วา รถการกุเล วา ปุกฺกุสกุเล วา
ทฬิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน กสิรวุตฺติเก ยตฺถ กสิเรน ฆาสจฺฉาโท
ลพฺภติ โส จ โหติ ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก พหฺวาพาโธ
กาโณ วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา นลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส
วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส
กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา ทุจฺจริตํ จรติ
โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา
ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ
นิรยํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตโม โหติ ตมปรายโน ฯ
{๘๕.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตโม โหติ โชติปรายโน อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล
วา เวณกุเล วา เนสาทกุเล วา รถการกุเล วา ปุกฺกุสกุเล วา
ทฬิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน กสิรวุตฺติเก ยตฺถ กสิเรน
ฆาสจฺฉาโท ลพฺภติ โส จ โหติ ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก
พหฺวาพาโธ กาโณ วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา
นลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส
เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส กาเยน สุจริตํ จรติ วาจาย
สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา
วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ตโม โหติ โชติปรายโน ฯ
{๘๕.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ ตมปรายโน
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ
ขตฺติยมหาสาลกุเล วา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล วา
คหปติมหาสาลกุเล วา อฑฺเฒ มหทฺธเน มหาโภเค
ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญ โส จ
โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส
มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส กาเยน
ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา ทุจฺจริตํ จรติ โส
กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ
จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ
นิรยํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ ตมปรายโน ฯ
{๘๕.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ โชติปรายโน อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ ขตฺติยมหาสาลกุเล
วา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล วา คหปติมหาสาลกุเล วา อฑฺเฒ
มหทฺธเน มหาโภเค ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญ
โส จ โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส
มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺส โส กาเยน สุจริตํ
จรติ วาจาย สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ โส กาเยน
สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล โชติ โหติ โชติปรายโน ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร โอณโตณโต โอณตุณฺณโต อุณฺณโตณโต
อุณฺณตุณฺณโต ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณโตณโต โหติ อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล
วา ฯเปฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา
ทุจฺจริตํ จรติ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา
มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณโตณโต โหติ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณตุณฺณโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีจกุเล ปจฺจาชาโต โหติ จณฺฑาลกุเล วา ฯเปฯ
โส กาเยน สุจริตํ จรติ วาจาย สุจริตํ จรติ มนสา สุจริตํ จรติ
โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ
จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล โอณตุณฺณโต โหติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อุณฺณโตณโต โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ ขตฺติยมหาสาลกุเล วา ฯเปฯ โส
กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ
จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ
อุปปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุณฺณโตณโต โหติ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุณฺณตุณฺณโต โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ ขตฺติยมหาสาลกุเล
วา ฯเปฯ โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา
สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุณฺณตุณฺณโต โหติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม สมเณสุ
สมณสุขุมาโล ฯ
{๘๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ เสโข โหติ ปฏิปโท ๑- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน
วิหรติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาภิสิตฺตสฺส ๒-
เชฏฺโฐ ปุตฺโต อภิเสโก อนภิสิตฺโต มจลปฺปตฺโต เอวเมว โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ เสโข โหติ ปฏิปโท ๓- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน วิหรติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ ฯ
{๘๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา
@เชิงอรรถ: ๑-๓ ม. ปาฏิปโท ฯ ๒ ม. มุทฺธาวสิตฺตสฺส ฯ
อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ
อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ โน จ โข
อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๘๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวนํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อฏฺฐ จ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณปทุโม โหติ ฯ
{๘๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ
อยาจิโต ยาจิโตว พหุลํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ อยาจิโต
ยาจิโตว พหุลํ เสนาสนํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ อยาจิโต ยาจิโตว
พหุลํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ
อยาจิโต เยหิ โข ปน สพฺรหฺมจารีหิ สทฺธึ วิหรติ ตฺยสฺส
มนาเปเนว พหุลํ กายกมฺเมน สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน
มนาเปเนว พหุลํ วจีกมฺเมน สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน
มนาเปเนว พหุลํ มโนกมฺเมน สมุทาจรนฺติ อปฺปํ
อมนาเปน มนาปํเยว [๑]- อุปหารํ อุปหรนฺติ อปฺปํ
อมนาปํ ยานิ โข ปน ตานิ เวทยิตานิ ปิตฺตสมุฏฺฐานานิ
วา เสมฺหสมุฏฺฐานานิ วา วาตสมุฏฺฐานานิ วา สนฺนิปาติกานิ
วา อุตุปริณามชานิ วา วิสมปริหารชานิ วา โอปกฺกมิกานิ
วา กมฺมวิปากชานิ วา ตานสฺส ๒- น พหุเทว อุปฺปชฺชนฺติ
อปฺปาพาโธ โหติ จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พหุลํ ฯ ๒ ม. ตานิ ปนสฺส ฯ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี
อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล โหติ ฯ
{๘๗.๕} ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ
สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ
สมณสุขุมาโลติ อหญฺหิ ภิกฺขเว ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชามิ
อปฺปํ อยาจิโต ยาจิโตว พหุลํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต
ยาจิโตว พหุลํ เสนาสนํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต ยาจิโตว พหุลํ
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต เยหิ โข
ปน ภิกฺขูหิ สทฺธึ วิหรามิ เต เม มนาเปเนว พหุลํ กายกมฺเมน
สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน มนาเปเนว พหุลํ วจีกมฺเมน
สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน มนาเปเนว พหุลํ มโนกมฺเมน
สมุทาจรนฺติ อปฺปํ อมนาเปน มนาปํเยว อุปหารํ อุปหรนฺติ อปฺปํ
อมนาปํ ยานิ โข ปน ตานิ เวทยิตานิ ปิตฺตสมุฏฺฐานานิ วา
เสมฺหสมุฏฺฐานานิ วา วาตสมุฏฺฐานานิ วา สนฺนิปาติกานิ
วา อุตุปริณามชานิ วา วิสมปริหารชานิ วา โอปกฺกมิกานิ
วา กมฺมวิปากชานิ วา ตานิ เม น พหุเทว อุปฺปชฺชนฺติ
อปฺปาพาโธหมสฺมิ จตุนฺนํ โข ปนสฺมิ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อาสวานํ
ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน
วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ ภิกฺขเว สมฺมา
วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๘] จตฺตาโรเม *- ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม สมเณสุ
สมณสุขุมาโล ฯ
{๘๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณมจโล โหติ ฯ
{๘๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ
ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ
กโรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๘๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก
โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ ฯ
{๘๘.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล โหติ ฯ
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ จตฺตโรเม เป็น จตฺตาโรเม
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๘๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม สมเณสุ
สมณสุขุมาโล ฯ
{๘๙.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ สมฺมาวาโจ
โหติ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ สมฺมาอาชีโว โหติ สมฺมาวายาโม
โหติ สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณมจโล โหติ ฯ
{๘๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป
โหติ สมฺมาวาโจ โหติ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ สมฺมาอาชีโว
โหติ สมฺมาวายาโม โหติ สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ
โหติ สมฺมาญาณี โหติ สมฺมาวิมุตฺติ โหติ โน จ โข อฏฺฐ
วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา ๑- วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๘๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ฯเปฯ สมฺมาญาณี โหติ
สมฺมาวิมุตฺติ โหติ อฏฺฐ จ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา ๒- วิหรติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ ฯ
{๘๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชติ
อปฺปํ อยาจิโต ฯเปฯ ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน
วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. ผสฺสิตฺวา ฯ
ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ ฯ
อหญฺหิ ภิกฺขเว ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ
อยาจิโต ฯเปฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สมณมจโล สมณปุณฺฑรีโก สมณปทุโม
สมเณสุ สมณสุขุมาโล ฯ
{๙๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสโข โหติ อปฺปตฺตมานโส อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ
ปตฺถยมาโน วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณมจโล โหติ ฯ
{๙๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ
อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา ... อิติ
สญฺญา ... อิติ สงฺขารา ... อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย
อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ โน จ โข อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน
ผุสิตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปุณฺฑรีโก โหติ ฯ
{๙๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี วิหรติ อิติ
รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม อิติ เวทนา ... อิติ
สญฺญา ... อิติ สงฺขารา ... อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย
อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติ อฏฺฐ จ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา
วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมณปทุโม โหติ ฯ
{๙๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สมเณสุ สมณสุขุมาโล โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชติ อปฺปํ อยาจิโต
ฯเปฯ ยญฺหิ ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย สมเณสุ
สมณสุขุมาโลติ มเมว ตํ ภิกฺขเว สมฺมา วทมาโน วเทยฺย
สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ ฯ อหญฺหิ ภิกฺขเว ยาจิโตว พหุลํ
จีวรํ ปริภุญฺชามิ อปฺปํ อยาจิโต ฯเปฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
มจลวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
ปาณาติปาโต จ มุสา วณฺณโกธตโมณตา
ปุตฺโต สญฺโญชนญฺเจว ทิฏฺฐิ ขนฺเธน เต ทสาติ ฯ
------------
อสุรวคฺโค ปญฺจโม
[๙๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อสุโร อสุรปริวาโร อสุโร เทวปริวาโร เทโว
อสุรปริวาโร เทโว เทวปริวาโร ฯ
{๙๑.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร โหติ อสุรปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม ปริสาปิสฺส
โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร โหติ
อสุรปริวาโร ฯ
{๙๑.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร
โหติ เทวปริวาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม ปริสา จ ขฺวสฺส โหติ สีลวตี
กลฺยาณธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อสุโร โหติ
เทวปริวาโร ฯ
{๙๑.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เทโว โหติ อสุรปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม ปริสา จ
ขฺวสฺส โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว [๑]- เทโว โหติ
อสุรปริวาโร ฯ
{๙๑.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เทโว โหติ เทวปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม ปริสาปิสฺส
โหติ สีลวตี กลฺยาณธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เทโว โหติ
เทวปริวาโร ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ๒-
ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ๓- ลาภี อธิปญฺญาธมฺม-
วิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุคฺคโล ฯ ๒-๓ โป. ม. ยุ. น เจว ... น จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
[๙๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว
ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๓.๑} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน อชฺฌตฺตํ เจโตสมเถ ปติฏฺฐาย อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
โยโค กรณีโย โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๓.๒} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺม-
วิปสฺสนาย น ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ปติฏฺฐาย อชฺฌตฺตํ
เจโตสมเถ โยโค กรณีโย โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ
อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ลาภี จ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ฯ
{๙๓.๓} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล เนว ลาภี อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน เตสํเยว กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต
ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ
สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ กรณียํ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อาทิตฺตเจโล วา
อาทิตฺตสีโส วา ตสฺส ๑- ตสฺเสว เจลสฺส วา สีสสฺส วา นิพฺพาปนาย
อธิมตฺตํ ฉนฺทญฺจ วายามญฺจ อุสฺสาหญฺจ อุสฺโสฬฺหิญฺจ อปฺปฏิวาณิญฺจ
สติญฺจ สมฺปชญฺญญฺจ กเรยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว เตน ปุคฺคเลน
เตสํเยว กุสลานํ ธมฺมานํ ปฏิลาภาย อธิมตฺโต ฉนฺโท จ วายาโม จ
อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ
กรณียํ โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๓.๔} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ ๒- อาสวานํ
ขยาย โยโค กรณีโย ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย น ลาภี
อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ลาภี
โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย อิธ
ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ โป. ม. อุตฺตริ ฯ
ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน
ภิกฺขเว ปุคฺคเลน ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย
โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส วจนีโย กถนฺนุ โข อาวุโส สงฺขารา
ทฏฺฐพฺพา กถํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา กถํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ
ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ ๑- เอวํ โข อาวุโส สงฺขารา
ทฏฺฐพฺพา เอวํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา เอวํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ
โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี
จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๔.๑} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อธิปญฺญาธมฺม-
วิปสฺสนาย น ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส เตน ภิกฺขเว ปุคฺคเลน
ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส โส อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมสฺส วจนีโย กถนฺนุ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ กถํ
จิตฺตํ สนฺนิยาเทตพฺพํ ๒- กถํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ กถํ จิตฺตํ
สมาทหาตพฺพนฺติ ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ
เอวํ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สนฺนิยาเทตพฺพํ ๓-
เอวํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพนฺติ โส
อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ลาภี
จ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ฯ
{๙๔.๒} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล เนว ลาภี อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส น ลาภี อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ปาตุกโรติ ฯ ๒-๓ ม. ยุ. สนฺนิสาเทตพฺพํ ฯ
ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย โส อุปสงฺกมิตฺวา เอวมสฺส
วจนีโย กถนฺนุ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ กถํ จิตฺตํ
สนฺนิยาเทตพฺพํ ๑- กถํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ กถํ จิตฺตํ
สมาทหาตพฺพํ กถํ ๒- สงฺขารา ทฏฺฐพฺพา กถํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา
กถํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ ตสฺส โส ยถาทิฏฺฐํ ยถาวิทิตํ พฺยากโรติ
เอวํ โข อาวุโส จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สนฺนิยาเทตพฺพํ
เอวํ จิตฺตํ เอโกทิกตฺตพฺพํ เอวํ จิตฺตํ สมาทหาตพฺพํ เอวํ ๓- สงฺขารา
ทฏฺฐพฺพา เอวํ สงฺขารา สมฺมสิตพฺพา เอวํ สงฺขารา วิปสฺสิตพฺพาติ
โส อปเรน สมเยน ลาภี เจว โหติ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺส ลาภี จ
อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย ฯ
{๙๔.๓} ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ ปุคฺคโล ลาภี เจว อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถสฺส ลาภี จ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนาย เตน ภิกฺขเว
ปุคฺคเลน เตสุเยว กุสเลสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย อุตฺตรึ อาสวานํ
ขยาย โยโค กรณีโย ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย
อตฺตหิตาย จ ๔- ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ ฯ
{๙๕.๑} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ฉวาลาตํ อุภโต ปทิตฺตํ
มชฺเฌ คูถคตํ เนว คาเม กฏฺฐตฺถํ ผรติ น อรญฺเญ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สนฺนิสาเทตพฺพํ ฯ ๒ ม. ยุ. กถํ สงฺขารา ... วิปสฺสิตพฺพาตีติ อิเม
@ปาฐา นตฺถิ ฯ ๓ ม. ยุ. เอวํ สงฺขารา ... วิปสฺสิตพฺพาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
@๔ ม. เจว ฯ
กฏฺฐตฺถํ ผรติ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ยฺวายํ ปุคฺคโล
เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ
ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย อยํ อิเมสํ ทฺวินฺนํ
ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ
ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย อยํ อิเมสํ ติณฺณํ
ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ ตตฺร ภิกฺขเว ยฺวายํ
ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ
ปุคฺคลานํ อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จ ฯ
{๙๕.๒} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ควา ขีรํ ขีรมฺหา ทธิ ทธิมฺหา
นวนีตํ นวนีตมฺหา สปฺปิ สปฺปิมฺหา สปฺปิมณฺโฑ สปฺปิมณฺโฑ
ตตฺถ อคฺคมกฺขายติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ยฺวายํ [๑]- อตฺตหิตาย
จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อคฺโค จ
เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน
ปรหิตาย อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ ฯ
{๙๖.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย
ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปุคฺคโล ฯ
ปุคฺคโล อตฺตนา ราควินยาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ
ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา โทสวินยาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน ปรํ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา โมหวินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ โมหวินยาย สมาทเปติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๖.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน อตฺตหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา น ราควินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรํ ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา น โทสวินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรํ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา น โมหวินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรํ โมหวินยาย สมาทเปติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน อตฺตหิตาย ฯ
{๙๖.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา น ราควินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา น
โทสวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา
น โมหวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรํ โมหวินยาย สมาทเปติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน
ปรหิตาย ฯ
{๙๖.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ
ปรหิตาย จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา จ ราควินยาย
ปฏิปนฺโน โหติ ปรญฺจ ราควินยาย สมาทเปติ อตฺตนา จ
โทสวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ ปรญฺจ โทสวินยาย สมาทเปติ อตฺตนา
จ โมหวินยาย ปฏิปนฺโน โหติ ปรญฺจ โมหวินยาย สมาทเปติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ ปรหิตาย จ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน [๑]- โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน [๑]- โน
ปรหิตาย อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน [๑]- ปรหิตาย จ ฯ
{๙๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ขิปฺปนิสนฺตี จ โหติ
กุสเลสุ ธมฺเมสุ สุตานญฺจ ธมฺมานํ ธารกชาติโก โหติ ธตานญฺจ
ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขี โหติ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ
กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย
อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา โน ๒- จ สนฺทสฺสโก โหติ
สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน อตฺตหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข
ขิปฺปนิสนฺตี โหติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน จ สุตานํ ธมฺมานํ
ธารกชาติโก โหติ โน จ ธตานํ ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขี โหติ
โน จ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. โหติ ฯ ๒ ยุ. เนว ฯ
โหติ กลฺยาณวาโจ จ โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย
สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา
สนฺทสฺสโก จ โหติ สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก
สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน อตฺตหิตาย ฯ
{๙๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นเหว โข ขิปฺปนิสนฺตี โหติ
กุสเลสุ ธมฺเมสุ โน จ สุตานํ ธมฺมานํ ธารกชาติโก โหติ โน จ ธตานํ
ธมฺมานํ อตฺถูปปริกฺขี โหติ โน จ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ โน จ กลฺยาณวาโจ โหติ
กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย
อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา โน จ สนฺทสฺสโก โหติ
สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ
ปรหิตาย จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ขิปฺปนิสนฺตี จ โหติ กุสเลสุ
ธมฺเมสุ สุตานญฺจ ธมฺมานํ ธารกชาติโก โหติ ธตานญฺจ ธมฺมานํ
อตฺถูปปริกฺขี โหติ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
โหติ กลฺยาณวาโจ [๑]- โหติ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย
สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺฐาย อเนลคฬาย อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา
สนฺทสฺสโก จ โหติ สมาทปโก สมุตฺเตชโก สมฺปหํสโก
สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. จ ฯ
โหติ ปรหิตาย จ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย
อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๙๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย ปรหิตาย
ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย
อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ ฯ
{๙๙.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน
ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา
อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ อทินฺนาทานา เวรมณิยา
สมาทเปติ อตฺตนา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ
กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา มุสาวาทา
ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ มุสาวาทา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน ปรหิตาย ฯ
{๙๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน อตฺตหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา ปาณาติปาตา
อปฺปฏิวิรโต โหติ ปรํ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ
อตฺตนา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อปฺปฏิวิรโต โหติ ปรํ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ โน อตฺตหิตาย ฯ
{๙๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน
โหติ โน ปรหิตาย อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา
ปาณาติปาตา อปฺปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ ปาณาติปาตา
เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
อปฺปฏิวิรโต โหติ โน ปรํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา
สมาทเปติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โหติ
โน ปรหิตาย ฯ
{๙๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน
โหติ ปรหิตาย จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนา จ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาตา เวรมณิยา
สมาทเปติ อตฺตนา จ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
อทินฺนาทานา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ กาเมสุ มิจฺฉาจารา
ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา จ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ มุสาวาทา เวรมณิยา
สมาทเปติ อตฺตนา จ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน โหติ ปรหิตาย จ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๐] อถโข โปตลิโย ปริพฺพาชโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข โปตลิยํ ปริพฺพาชกํ
ภควา เอตทโวจ
{๑๐๐.๑} จตฺตาโรเม โปตลิย ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน
จ โข วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
อิธ ปน โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โนปิ ๑-
วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน
โปตลิย เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา โหติ
ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน ฯ อิเม โข โปตลิย จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ อิเมสํ โข โปตลิย จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ กตโม เต ปุคฺคโล
ขมติ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จาติ ฯ จตฺตาโรเม โภ โคตม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โน จ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ โภ
โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล วณฺณารหสฺส
วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข อวณฺณารหสฺส
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โภ โคตม
เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ
ตจฺฉํ กาเลน โนปิ วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ
กาเลน อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ
อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ
ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน ฯ
{๑๐๐.๒} อิเม โข โภ โคตม จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ อิเมสํ โข โภ โคตม จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ ยฺวายํ ปุคฺคโล เนว
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โนปิ
วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อยํ เม
ปุคฺคโล ขมติ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร
จ ตํ กิสฺส เหตุ อภิกฺกนฺตา เหสา โภ โคตม ยทิทํ อุเปกฺขาติ ฯ
{๑๐๐.๓} จตฺตาโรเม โปตลิย ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร ฯเปฯ อิเม โข โปตลิย จตฺตาโร ปุคฺคลา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ อิเมสํ โข โปตลิย จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ
ยฺวายํ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ
ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ
ปณีตตโร จ ตํ กิสฺส เหตุ อภิกฺกนฺตา เหสา โปตลิย ยทิทํ
ตตฺร ๑- ตตฺร กาลญฺญุตาติ ฯ
{๑๐๐.๔} จตฺตาโรเม โภ โคตม ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
โน จ โข วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน โน จ โข อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ
ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ ปน โภ โคตม เอกจฺโจ
ปุคฺคโล เนว อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
โนปิ วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิธ
ปน โภ โคตม เอกจฺโจ ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา
โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ
ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อิเม โข โภ โคตม จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ อิเมสํ โข โภ โคตม จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ ยฺวายํ
ปุคฺคโล อวณฺณารหสฺส จ อวณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน
วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสิตา โหติ ภูตํ ตจฺฉํ กาเลน อยํ เม
ปุคฺคโล ขมติ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร
จ ตํ กิสฺส เหตุ อภิกฺกนฺตา เหสา โภ โคตม ยทิทํ ตตฺร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตตฺถ ตตฺถ ฯ
ตตฺร กาลญฺญุตา อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม
เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย ปฏิจฺฉนฺนํ วา
วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร วา เตลปฺปชฺโชตํ
ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ โภตา โคตเมน
อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ
ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค
ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ
อสุรวคฺโค ปญฺจโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
อสุโร ตโย สมาธี ฉลาวาเตน ปญฺจมํ
ราคานํ สนฺติ อตฺตหิตาย สิกฺขา โปตลิเยน จาติ ฯ
ทุติโย ปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต ฯ
----------------
ตติยปณฺณาสโก
วลาหกวคฺโค ปฐโม
[๑๐๑] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว
วลาหกา กตเม จตฺตาโร คชฺชิตา โน วสฺสิตา วสฺสิตา โน คชฺชิตา
เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร วลาหกา ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม วลาหกูปมา
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร คชฺชิตา โน
วสฺสิตา วสฺสิตา โน คชฺชิตา เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา คชฺชิตา จ
วสฺสิตา จ ฯ
{๑๐๑.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ภาสิตา โหติ โน กตฺตา เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว
วลาหโก คชฺชิตา โน วสฺสิตา ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๑.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ โน คชฺชิตา
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล กตฺตา โหติ โน ภาสิตา เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ โน คชฺชิตา เสยฺยถาปิ โส
ภิกฺขเว วลาหโก วสฺสิตา โน คชฺชิตา ตถูปมาหํ
ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๑.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ โน
วสฺสิตา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ภาสิตา โหติ โน
กตฺตา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว วลาหโก เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา
ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๑.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา
จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ภาสิตา จ โหติ กตฺตา จ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา จ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว
วลาหโก คชฺชิตา จ [๑]- วสฺสิตา จ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ
วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว วลาหกา กตเม จตฺตาโร คชฺชิตา
โน วสฺสิตา วสฺสิตา โน คชฺชิตา เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา คชฺชิตา
จ วสฺสิตา จ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร วลาหกา ฯ เอวเมว โข
ภิกฺขเว จตฺตาโรเม วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร คชฺชิตา โน วสฺสิตา วสฺสิตา โน
คชฺชิตา เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา คชฺชิตา จ วสฺสิตา จ ฯ
{๑๐๒.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ
คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โหติ ฯ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา โหติ โน
วสฺสิตา เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว วลาหโก คชฺชิตา โน วสฺสิตา
ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๒.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ โน คชฺชิตา
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ
โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล วสฺสิตา โหติ
โน คชฺชิตา เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว วลาหโก วสฺสิตา โน คชฺชิตา
ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๒.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ น ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ โส
อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล เนว คชฺชิตา โหติ โน วสฺสิตา เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว
วลาหโก เนว คชฺชิตา โน วสฺสิตา ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๒.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ วสฺสิตา
จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ โส
อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล คชฺชิตา จ โหติ
วสฺสิตา จ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว วลาหโก คชฺชิตา จ [๑]- วสฺสิตา
จ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร วลาหกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว กุมฺภา กตเม จตฺตาโร ตุจฺโฉ
ปิหิโต ปูโร วิวโฏ ตุจฺโฉ วิวโฏ ปูโร ปิหิโต อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร กุมฺภา ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม กุมฺภูปมา
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร ตุจฺโฉ ปิหิโต
ปูโร วิวโฏ ตุจฺโฉ วิวโฏ ปูโร ปิหิโต ฯ
{๑๐๓.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ ปิหิโต อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ
อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ
โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ ปิหิโต เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว กุมฺโภ
ตุจฺโฉ ปิหิโต ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ กถญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. โหติ ฯ
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปูโร โหติ วิวโฏ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส
น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ
ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปูโร โหติ วิวโฏ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว
กุมฺโภ ปูโร วิวโฏ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๓.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ วิวโฏ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ
วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ตุจฺโฉ โหติ วิวโฏ
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว กุมฺโภ ตุจฺโฉ วิวโฏ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๓.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปูโร โหติ ปิหิโต อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ
อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ โส
อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปูโร โหติ ปิหิโต
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว กุมฺโภ ปูโร ปิหิโต ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร กุมฺภูปมา ปุคฺคลา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อุทกรหทา กตเม จตฺตาโร
อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส
คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อุทกรหทา ฯ
เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม อุทกรหทูปมา ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อุตฺตาโน คมฺภีโรกาโส
คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส คมฺภีโร
คมฺภีโรภาโส ฯ
{๑๐๔.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ คมฺภีโรภาโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ
ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺต-
จีวรธารณํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ
คมฺภีโรภาโส เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว อุทกรหโท อุตฺตาโน
คมฺภีโรภาโส ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๔.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ
อุตฺตาโนภาโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น
ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ
สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ
อุตฺตาโนภาโส เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว อุทกรหโท คมฺภีโร
อุตฺตาโนภาโส ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๔.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ อุตฺตาโนภาโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ
ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ
โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล อุตฺตาโน โหติ อุตฺตาโนภาโส เสยฺยถาปิ โส
ภิกฺขเว อุทกรหโท อุตฺตาโน อุตฺตาโนภาโส ตถูปมาหํ ภิกฺขเว
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๔.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ คมฺภีโรภาโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ
ปฏิกฺกนฺตํ อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิ-
ปตฺตจีวรธารณํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล คมฺภีโร โหติ คมฺภีโรภาโส เสยฺยถาปิ โส
ภิกฺขเว อุทกรหโท คมฺภีโร คมฺภีโรภาโส ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อุทกรหทูปมา ปุคฺคลา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๕] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อมฺพานิ กตมานิ จตฺตาริ อามํ
ปกฺกวณฺณี ๑- ปกฺกํ อามวณฺณี อามํ อามวณฺณี ปกฺกํ ปกฺกวณฺณี
อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อมฺพานิ ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม
อมฺพูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อาโม
ปกฺกวณฺณี ปกฺโก อามวณฺณี อาโม อามวณฺณี ปกฺโก ปกฺกวณฺณี ฯ
{๑๐๕.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อาโม โหติ ปกฺกวณฺณี อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ
อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ ฯ โส
อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อาโม โหติ ปกฺกวณฺณี เสยฺยถาปิ ตํ ภิกฺขเว อมฺพํ
อามํ ปกฺกวณฺณี ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๕.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ อามวณฺณี อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ
อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ โส อิทํ
ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ปกฺกวณฺณิ ฯ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ อามวณฺณี
เสยฺยถาปิ ตํ ภิกฺขเว อมฺพํ ปกฺกํ อามวณฺณี ตถูปมาหํ
ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๕.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อาโม โหติ อามวณฺณี อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส น ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ
อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ
โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อาโม โหติ อามวณฺณี เสยฺยถาปิ ตํ ภิกฺขเว อมฺพํ อามํ
อามวณฺณี ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๕.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ ปกฺกวณฺณี อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส ปาสาทิกํ โหติ อภิกฺกนฺตํ ปฏิกฺกนฺตํ
อาโลกิตํ วิโลกิตํ สมฺมิญฺชิตํ ปสาริตํ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารณํ โส อิทํ
ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปกฺโก โหติ ปกฺกวณฺณี
เสยฺยถาปิ ตํ ภิกฺขเว อมฺพํ ปกฺกํ ปกฺกวณฺณี ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อมฺพูปมา ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ๑- ฯ
[๑๐๗] *- จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว มูสิกา กตมา จตสฺโส คาธํ
กตฺตา โน วสิตา วสิตา โน คาธํ กตฺตา เนว คาธํ กตฺตา
โน วสิตา คาธํ กตฺตา จ วสิตา จ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส
มูสิกา ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม มูสิกูปมา ปุคฺคลา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร คาธํ กตฺตา โน
วสิตา วสิตา โน คาธํ กตฺตา เนว คาธํ กตฺตา โน วสิตา
คาธํ กตฺตา จ วสิตา จ ฯ
{๑๐๗.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา โหติ โน วสิตา
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ
โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา โหติ โน วสิตา เสยฺยถาปิ
@เชิงอรรถ: ๑ อิโต ปรํ ฉฏฺฐสุตฺตํ นฏฺฐํ ขายติ ฯ ตถา หิ วุตฺตํ ตพฺพณฺณนายํ ปญฺจเม อามํ
@ปกฺกวณฺณีติ อามกํ หุตฺวา โอโลเกนฺตานํ ปกฺกสทิสํ ขายติ ฯ เอวํ สพฺพปทานิ
@ทฏฺฐพฺพานิ ฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานเมว ฯ สตฺตเม คาธํ วุจฺจติ วิสโย โย จ คาธํ ขนติ
@น จ ตตฺถ วสติ โส คาธํ กตฺตา โน วสิตาติ วุจฺจตีติ ฯ ทิสฺสมานโปตฺถเกสุ
@ปน ตํ นฏฺฐเมว โหติ ฯ
@* เนื่องจากเลขข้อ [๑๐๖] ในฉบับสยามรัฐขาดหายไป
สา ภิกฺขเว มูสิกา คาธํ กตฺตา โน วสิตา ตถูปมาหํ ภิกฺขเว
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๗.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล วสิตา โหติ โน คาธํ กตฺตา
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ น ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ โส
อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล วสิตา โหติ โน คาธํ
กตฺตา เสยฺยถาปิ สา ภิกฺขเว มูสิกา วสิตา โน คาธํ กตฺตา
ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๗.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว คาธํ กตฺตา โหติ โน
วสิตา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ธมฺมํ น ปริยาปุณาติ สุตฺตํ
เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ
เวทลฺลํ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล เนว คาธํ กตฺตา โหติ โน วสิตา เสยฺยถาปิ สา ภิกฺขเว
มูสิกา เนว คาธํ กตฺตา [๑]- โน วสิตา ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๗.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา
จ โหติ วสิตา จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โหติ ฯ
ปุคฺคโล ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ
คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ
โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล คาธํ กตฺตา จ โหติ วสิตา จ
เสยฺยถาปิ สา ภิกฺขเว มูสิกา คาธํ กตฺตา จ [๑]-
วสิตา จ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร มูสิกูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว พลิวทฺทา ๒- กตเม จตฺตาโร
สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ ปรควจณฺโฑ โน สควจณฺโฑ
สควจณฺโฑ จ ปรควจณฺโฑ จ เนว สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร พลิวทฺทา ฯ เอวเมว ๓- โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม
พลิวทฺทูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร
สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ ปรควจณฺโฑ โน สควจณฺโฑ
สควจณฺโฑ จ ปรควจณฺโฑ จ เนว สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สควจณฺโฑ โหติ โน ปรควจณฺโฑ
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สกปริสํ อุพฺเพเชตา ๔-
โหติ โน ปรปริสํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สควจณฺโฑ โหติ โน
ปรควจณฺโฑ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว พลิวทฺโท สควจณฺโฑ โน
ปรควจณฺโฑ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ กถญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โหติ ฯ ๒ โป. พลิพทฺธา ฯ ม. พลีพทฺธา ฯ ๓ ยุ. เอวํ โข ฯ
@๔ โป. อุพฺเพชิตา ฯ
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรควจณฺโฑ โหติ โน สควจณฺโฑ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปรปริสํ อุพฺเพเชตา โหติ โน สกปริสํ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรควจณฺโฑ โหติ โน สควจณฺโฑ เสยฺยถาปิ
โส ภิกฺขเว พลิวทฺโท ปรควจณฺโฑ โน สควจณฺโฑ ตถูปมาหํ
ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สควจณฺโฑ
จ โหติ ปรควจณฺโฑ จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สกปริสญฺจ
อุพฺเพเชตา โหติ ปรปริสญฺจ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
สควจณฺโฑ จ โหติ ปรควจณฺโฑ จ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว
พลิวทฺโท สควจณฺโฑ จ ปรควจณฺโฑ จ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ
ปุคฺคลํ วทามิ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว สควจณฺโฑ โหติ
โน ปรควจณฺโฑ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เนว สกปริสํ
อุพฺเพเชตา โหติ โน ปรปริสํ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว
สควจณฺโฑ โหติ โน ปรควจณฺโฑ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว
พลิวทฺโท เนว สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร พลิวทฺทูปมา
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๐๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว รุกฺขา กตเม จตฺตาโร เผคฺคุ
เผคฺคุปริวาโร เผคฺคุ สารปริวาโร สาโร เผคฺคุปริวาโร สาโร
สารปริวาโร อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร รุกฺขา ฯ เอวเมว โข
ภิกฺขเว จตฺตาโรเม รุกฺขูปมา ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร เผคฺคุ เผคฺคุปริวาโร เผคฺคุ สารปริวาโร สาโร
เผคฺคุปริวาโร สาโร สารปริวาโร ฯ
{๑๐๙.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ เผคฺคุปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม ปริสาปิสฺส [๑]-
ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ เผคฺคุปริวาโร
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว รุกฺโข เผคฺคุ เผคฺคุปริวาโร ตถูปมาหํ ภิกฺขเว
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ สารปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทุสฺสีโล โหติ ปาปธมฺโม ปริสา จ ขฺวสฺส โหติ
สีลวตี กลฺยาณธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เผคฺคุ โหติ สารปริวาโร
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว รุกฺโข เผคฺคุ สารปริวาโร ตถูปมาหํ ภิกฺขเว
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สาโร โหติ เผคฺคุปริวาโร
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม
ปริสา จ ขฺวสฺส โหติ ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล สาโร โหติ เผคฺคุปริวาโร เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว รุกฺโข
สาโร เผคฺคุปริวาโร ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๐๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สาโร โหติ สารปริวาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม ปริสาปิสฺส โหติ
สีลวตี กลฺยาณธมฺมา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สาโร โหติ สารปริวาโร
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว รุกฺโข สาโร สารปริวาโร ตถูปมาหํ ภิกฺขเว
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร รุกฺขูปมา ปุคฺคลา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โหติ ฯ
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๑๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาสีวิสา [๑]- กตเม จตฺตาโร
อาคตวิโส น โฆรวิโส โฆรวิโส น อาคตวิโส อาคตวิโส จ
โฆรวิโส จ เนว อาคตวิโส น โฆรวิโส อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร อาสีวิสา ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม อาสีวิสูปมา
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อาคตวิโส
น โฆรวิโส โฆรวิโส น อาคตวิโส อาคตวิโส จ โฆรวิโส
จ เนว อาคตวิโส น โฆรวิโส ฯ
{๑๑๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อาคตวิโส โหติ น โฆรวิโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อภิณฺหํ กุชฺฌติ โส จ ขฺวสฺส โกโธ น
ทีฆรตฺตํ อนุเสติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อาคตวิโส โหติ น โฆรวิโส
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว อาสีวิโส อาคตวิโส น โฆรวิโส ตถูปมาหํ
ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๑๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล โฆรวิโส โหติ น อาคตวิโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข อภิณฺหํ กุชฺฌติ โส
จ ขฺวสฺส โกโธ ทีฆรตฺตํ อนุเสติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
โฆรวิโส โหติ น อาคตวิโส เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว อาสีวิโส
โฆรวิโส น อาคตวิโส ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๑๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อาคตวิโส จ โหติ โฆรวิโส
จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อภิณฺหํ กุชฺฌติ โส จ ขฺวสฺส โกโธ
ทีฆรตฺตํ อนุเสติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อาคตวิโส จ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. โฆรวิสา ฯ
โฆรวิโส จ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว อาสีวิโส อาคตวิโส จ
โฆรวิโส จ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
{๑๑๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อาคตวิโส โหติ น
โฆรวิโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล น เหว โข อภิณฺหํ กุชฺฌติ
โส จ ขฺวสฺส โกโธ น ทีฆรตฺตํ อนุเสติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว
อาคตวิโส โหติ น โฆรวิโส เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว อาสีวิโส
เนว อาคตวิโส น โฆรวิโส ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ปุคฺคลํ
วทามิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อาสีวิสูปมา ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
วลาหกวคฺโค ปฐโม ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เทฺว วลาหกกุมฺภา อุทกรหทา เทฺว โหนฺติ
อมฺพานิ มูสิกาพลิพทฺทา รุกฺขาอาสีวิเสน เต ทสาติ ฯ
-----------------
เกสีวคฺโค ทุติโย
[๑๑๑] อถโข เกสี อสฺสทมฺมสารถิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข เกสึ อสฺสทมฺมสารถึ ภควา เอตทโวจ ตฺวญฺจ ขฺวาสิ
เกสิ สญฺญาโต ๑- อสฺสทมฺมสารถิ กถญฺจ ปน ตฺวํ เกสิ อสฺสทมฺมํ
วิเนสีติ ฯ อหํ โข ภนฺเต อสฺสทมฺมํ สเณฺหนปิ วิเนมิ ผรุเสนปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปญฺญาโต ฯ
วิเนมิ สณฺหผรุเสนปิ วิเนมีติ ฯ สเจ เต เกสิ อสฺสทมฺโม สเณฺหน
วินยํ น อุเปติ ผรุเสน วินยํ น อุเปติ สณฺหผรุเสน วินยํ น
อุเปติ กินฺติ ตํ กโรสีติ ฯ สเจ เม ภนฺเต อสฺสทมฺโม สเณฺหน
วินยํ น อุเปติ ผรุเสน วินยํ น อุเปติ สณฺหผรุเสน วินยํ น
อุเปติ หนามิ นํ ภนฺเต ตํ กิสฺส เหตุ มา เม อาจริยกุลสฺส
อวณฺโณ อโหสีติ ภควา ปน ภนฺเต อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ
กถํ ปน ภนฺเต ภควา ปุริสทมฺมํ วิเนตีติ ฯ
{๑๑๑.๑} อหํ โข เกสิ ปุริสทมฺมํ สเณฺหนปิ วิเนมิ ผรุเสนปิ
วิเนมิ สณฺหผรุเสนปิ วิเนมิ ตตฺริทํ เกสิ สณฺหสฺมึ อิติ กายสุจริตํ
อิติ กายสุจริตสฺส วิปาโก อิติ วจีสุจริตํ อิติ วจีสุจริตสฺส วิปาโก
อิติ มโนสุจริตํ อิติ มโนสุจริตสฺส วิปาโก อิติ เทวา อิติ มนุสฺสา ๑-
ตตฺริทํ เกสิ ผรุสสฺมึ อิติ กายทุจฺจริตํ อิติ กายทุจฺจริตสฺส วิปาโก
อิติ วจีทุจฺจริตํ อิติ วจีทุจฺจริตสฺส วิปาโก อิติ มโนทุจฺจริตํ อิติ
มโนทุจฺจริตสฺส วิปาโก อิติ นิรโย อิติ ติรจฺฉานโยนิ อิติ
ปิตฺติวิสโย ตตฺริทํ เกสิ สณฺหผรุสสฺมึ อิติ กายสุจริตํ อิติ
กายสุจริตสฺส วิปาโก อิติ กายทุจฺจริตํ อิติ กายทุจฺจริตสฺส วิปาโก
อิติ วจีสุจริตํ อิติ วจีสุจริตสฺส วิปาโก อิติ วจีทุจฺจริตํ อิติ
วจีทุจฺจริตสฺส วิปาโก อิติ มโนสุจริตํ อิติ มโนสุจริตสฺส วิปาโก
อิติ มโนทุจฺจริตํ อิติ มโนทุจฺจริตสฺส วิปาโก อิติ เทวา อิติ
มนุสฺสา อิติ นิรโย อิติ ติรจฺฉานโยนิ อิติ ปิตฺติวิสโยติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มนุสฺสาติ ฯ
{๑๑๑.๒} สเจ เต ภนฺเต ปุริสทมฺโม สเณฺหน วินยํ น อุเปติ
ผรุเสน วินยํ น อุเปติ สณฺหผรุเสน วินยํ น อุเปติ กินฺติ ตํ ภควา
กโรตีติ ฯ สเจ เม เกสิ ปุริสทมฺโม สเณฺหน วินยํ น อุเปติ ผรุเสน
วินยํ น อุเปติ สณฺหผรุเสน วินยํ น อุเปติ หนามิ นํ เกสีติ ฯ น
โข โน ภนฺเต ภควโต ปาณาติปาโต กปฺปติ อถ จ ปน ภควา
เอวมาห หนามิ นํ เกสีติ ฯ สจฺจํ เกสิ น ตถาคตสฺส ปาณาติปาโต
กปฺปติ อปิจ โย ปุริสทมฺโม สเณฺหน วินยํ น อุเปติ ผรุเสน
วินยํ น อุเปติ สณฺหผรุเสน วินยํ น อุเปติ น ตํ ตถาคโต
วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญติ นปิ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี วตฺตพฺพํ
อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ สุวโธเหโส ๑- เกสิ อริยสฺส วินเย ยํ น
ตถาคโต วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญติ นปิ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี
วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺตีติ ฯ
{๑๑๑.๓} โส หิ นูน ภนฺเต สุวโธ ๒- โหติ ยํ น ตถาคโต
วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญติ นปิ วิญฺญู สพฺรหฺมจารี
วตฺตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺติ ๓- อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต
อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต เสยฺยถาปิ ภนฺเต นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย
ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร
วา เตลปฺปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ
ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ
สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภนฺเต ภควา
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วโธเหโส ฯ ๒ ม. สุหโต ฯ ยุ. สุคตหโต ฯ ๓ ม. มญฺญนฺตีติ ฯ
[๑๑๒] จตูหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ภโทฺร
อสฺสาชานิโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ
คจฺฉติ กตเมหิ จตูหิ อาชฺชเวน ๑- ชเวน ขนฺติยา โสรจฺเจน อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ภโทฺร อสฺสาชานิโย
ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
เอวเมว โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ
ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส
กตเมหิ จตูหิ อาชฺชเวน ชเวน ขนฺติยา โสรจฺเจน อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ฯเปฯ
อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ ฯ
[๑๑๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ภทฺรา อสฺสาชานิยา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ภโทฺร
อสฺสาชานิโย ปโตทจฺฉายํ ทิสฺวา สํวิชติ ๒- สํเวคํ อาปชฺชติ
กินฺนุ ๓- โข มํ อชฺช อสฺสทมฺมสารถิ การณํ กาเรสฺสติ กิมสฺสาหํ
ปฏิกโรมีติ เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร อสฺสาชานิโย โหติ
อยํ ภิกฺขเว ปฐโม ภโทฺร อสฺสาชานิโย สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร อสฺสาชานิโย น เหว
โข ปโตทจฺฉายํ ทิสฺวา สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ อปิจ โข โลมเวธวิทฺโธ
สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ กินฺนุ โข มํ อชฺช อสฺสทมฺมสารถิ การณํ
กาเรสฺสติ กิมสฺสาหํ ปฏิกโรมีติ เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อชฺชเวน ฯ ๒ โป. ม. ยุ. สํวิชฺชติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ยุ. กถํนุ ฯ
ภโทฺร อสฺสาชานิโย โหติ อยํ ภิกฺขเว ทุติโย ภโทฺร อสฺสาชานิโย
สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร อสฺสาชานิโย น
เหว โข ปโตทจฺฉายํ ทิสฺวา สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ นปิ โลมเวธวิทฺโธ
สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ อปิจ โข จมฺมเวธวิทฺโธ สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ
กินฺนุ โข มํ อชฺช อสฺสทมฺมสารถิ การณํ กาเรสฺสติ กิมสฺสาหํ
ปฏิกโรมีติ เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร อสฺสาชานิโย โหติ
อยํ ภิกฺขเว ตติโย ภโทฺร อสฺสาชานิโย สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร อสฺสาชานิโย น
เหว โข ปโตทจฺฉายํ ทิสฺวา สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ นปิ โลมเวธวิทฺโธ
สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ นปิ จมฺมเวธวิทฺโธ สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ
อปิจ โข อฏฺฐิเวธวิทฺโธ สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ กินฺนุ โข มํ อชฺช
อสฺสทมฺมสารถิ การณํ กาเรสฺสติ กิมสฺสาหํ ปฏิกโรมีติ เอวรูโปปิ
ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร อสฺสาชานิโย โหติ อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ
ภโทฺร อสฺสาชานิโย สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ภทฺรา อสฺสาชานิยา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๔} เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโรเม ภทฺรา ปุริสาชานิยา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ภโทฺร ปุริสาชานิโย สุณาติ อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา
อิตฺถี วา ปุริโส วา ทุกฺขิโต วา กาลกโต วาติ โส เตน สํวิชติ
สํเวคํ อาปชฺชติ สํวิคฺโค โยนิโส ปทหติ ปหิตตฺโต
กาเยน เจว ปรมสจฺจํ สจฺฉิกโรติ ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสติ
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว ภโทฺร อสฺสาชานิโย ปโตทจฺฉายํ ทิสฺวา
สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ภทฺรํ ปุริสาชานิยํ
วทามิ เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร ปุริสาชานิโย โหติ
อยํ ภิกฺขเว ปฐโม ภโทฺร ปุริสาชานิโย สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร ปุริสาชานิโย น
เหว โข สุณาติ อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา ปุริโส
วา ทุกฺขิโต วา กาลกโต วาติ อปิจ โข สามํ ปสฺสติ อิตฺถึ วา ปุริสํ
วา ทุกฺขิตํ วา กาลกตํ วา โส เตน สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ สํวิคฺโค
โยนิโส ปทหติ ปหิตตฺโต กาเยน เจว ปรมสจฺจํ สจฺฉิกโรติ
ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสติ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว ภโทฺร
อสฺสาชานิโย โลมเวธวิทฺโธ สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ ตถูปมาหํ
ภิกฺขเว อิมํ ภทฺรํ ปุริสาชานิยํ วทามิ เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ
ภโทฺร ปุริสาชานิโย โหติ อยํ ภิกฺขเว ทุติโย ภโทฺร ปุริสาชานิโย
สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร ปุริสาชานิโย
น เหว โข สุณาติ อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี
วา ปุริโส วา ทุกฺขิโต วา กาลกโต วาติ นปิ สามํ ปสฺสติ
อิตฺถึ วา ปุริสํ วา ทุกฺขิตํ วา กาลกตํ วา อปิจ ขฺวสฺส ญาติ
วา สาโลหิโต วา ทุกฺขิโต วา โหติ กาลกโต วา โส เตน
สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ สํวิคฺโค โยนิโส ปทหติ ปหิตตฺโต
กาเยน เจว ปรมสจฺจํ สจฺฉิกโรติ ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสติ
เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว ภโทฺร อสฺสาชานิโย จมฺมเวธวิทฺโธ สํวิชติ
สํเวคํ อาปชฺชติ ตถูปมาหํ ภิกฺขเว อิมํ ภทฺรํ ปุริสาชานิยํ วทามิ
เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร ปุริสาชานิโย โหติ อยํ ภิกฺขเว
ตติโย ภโทฺร ปุริสาชานิโย สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ
{๑๑๓.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ภโทฺร ปุริสาชานิโย
น เหว โข สุณาติ อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา
ปุริโส วา ทุกฺขิโต วา กาลกโต วาติ นปิ สามํ ปสฺสติ อิตฺถึ วา
ปุริสํ วา ทุกฺขิตํ วา กาลกตํ วา นปิสฺส ญาติ วา สาโลหิโต วา
ทุกฺขิโต วา โหติ กาลกโต วา อปิจ โข สามญฺเญว ผุฏฺโฐ โหติ
สารีริกาหิ เวทนาหิ ทุกฺขาหิ ติพฺพาหิ ขราหิ กฏุกฺกาหิ อสาตาหิ
อมนาปาหิ ปาณหราหิ โส เตน สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ สํวิคฺโค
โยนิโส ปทหติ ปหิตตฺโต กาเยน เจว ปรมสจฺจํ สจฺฉิกโรติ
ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสติ เสยฺยถาปิ โส ภิกฺขเว ภโทฺร
อสฺสาชานิโย อฏฺฐิเวธวิทฺโธ สํวิชติ สํเวคํ อาปชฺชติ ตถูปมาหํ
ภิกฺขเว อิมํ ภทฺรํ ปุริสาชานิยํ วทามิ เอวรูโปปิ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ
ภโทฺร ปุริสาชานิโย โหติ อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ ภโทฺร ปุริสาชานิโย
สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ภทฺรา
ปุริสาชานิยา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๑๔] จตูหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค
ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ
กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค โสตา จ โหติ หนฺตา จ
ขนฺตา จ คนฺตา จ ฯ
{๑๑๔.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค โสตา โหติ
อิธ ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค ยเมนํ หตฺถิทมฺมสารถิ การณํ กาเรติ
ยทิ วา กตปุพฺพํ ยทิ วา อกตปุพฺพํ ตํ อฏฺฐิกตฺวา มนสิกตฺวา
สพฺพํ เจตโส สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต สุณาติ เอวํ โข ภิกฺขเว
รญฺโญ นาโค โสตา โหติ ฯ
{๑๑๔.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค หนฺตา โหติ อิธ
ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต หตฺถิมฺปิ หนติ หตฺถารูหมฺปิ ๑-
หนติ อสฺสมฺปิ หนติ อสฺสารูหมฺปิ ๒- หนติ รถมฺปิ หนติ รถิกมฺปิ
หนติ ปตฺติกมฺปิ หนติ เอวํ โข ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค หนฺตา โหติ ฯ
{๑๑๔.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค ขนฺตา โหติ อิธ
ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค สงฺคามคโต ขโม โหติ สตฺติปฺปหารานํ
อสิปฺปหารานํ อุสุปฺปหารานํ [๓]- เภริปณวสงฺขติณวนินฺนาทสทฺทานํ
เอวํ โข ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค ขนฺตา โหติ ฯ
{๑๑๔.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค คนฺตา โหติ อิธ
ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค ยเมนํ หตฺถิทมฺมสารถิ ทิสํ เปเสติ ยทิ
วา คตปุพฺพํ ยทิ วา อคตปุพฺพํ ตํ ขิปฺปญฺเญว คนฺตา โหติ เอวํ
โข ภิกฺขเว รญฺโญ นาโค คนฺตา โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ นาโค ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค
รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
{๑๑๔.๕} เอวเมว โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. หตฺถาโรหํปิ อสฺสาโรหํปิ ฯ ๓ โป. ม. ยุ. ผรสุปฺปหารานํ ฯ
โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ
โลกสฺส กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โสตา จ โหติ หนฺตา
จ ขนฺตา จ คนฺตา จ ฯ
{๑๑๔.๖} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โสตา โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย เทสิยมาเน อฏฺฐิกตฺวา
มนสิกตฺวา สพฺพํ เจตโส สมนฺนาหริตฺวา โอหิตโสโต ธมฺมํ
สุณาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ โสตา โหติ ฯ
{๑๑๔.๗} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ หนฺตา โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ
พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ
วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล
ธมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ภิกฺขุ หนฺตา โหติ ฯ
{๑๑๔.๘} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ขนฺตา โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ขโม
โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺสานํ
ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ สารีริกานํ เวทนานํ
ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ อมนาปานํ ปาณหรานํ
อธิวาสกชาติโก โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ขนฺตา โหติ ฯ
{๑๑๔.๙} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ คนฺตา โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยา [๑]-
ทิสา อคตปุพฺพา อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ตํ ขิปฺปญฺเญว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยายํ ฯ ยุ. ยา สา ฯ
คนฺตา โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ คนฺตา โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย
ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ ฯ
[๑๑๕] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ฐานานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ
ภิกฺขเว ฐานํ อมนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ อนตฺถาย สํวตฺตติ
อตฺถิ ภิกฺขเว ฐานํ อมนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ อตฺถาย สํวตฺตติ
อตฺถิ ภิกฺขเว ฐานํ มนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ อนตฺถาย สํวตฺตติ
อตฺถิ ภิกฺขเว ฐานํ มนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ อตฺถาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๑๕.๑} ตตฺร ภิกฺขเว ยทิทํ ๑- ฐานํ อมนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ
อนตฺถาย สํวตฺตติ อิทํ ภิกฺขเว ฐานํ อุภเยเนว น กตฺตพฺพํ มญฺญติ
ยมฺปิทํ ฐานํ อมนาปํ กาตุํ อิมินาปิ [๒]- น กตฺตพฺพํ มญฺญติ
ยมฺปิทํ ฐานํ กยิรมานํ อนตฺถาย สํวตฺตติ อิมินาปิ [๓]- น กตฺตพฺพํ
มญฺญติ อิทํ ภิกฺขเว ฐานํ อุภเยเนว น กตฺตพฺพํ มญฺญติ ฯ
{๑๑๕.๒} ตตฺร ภิกฺขเว ยทิทํ ฐานํ อมนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ
อตฺถาย สํวตฺตติ อิมสฺมึ ภิกฺขเว ฐาเน พาโล จ ปณฺฑิโต จ
เวทิตพฺโพ ปุริสตฺถาเม ปุริสวิริเย ปุริสปรกฺกเม น ภิกฺขเว พาโล
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ กิญฺจาปิ โข อิทํ ฐานํ อมนาปํ กาตุํ อถจรหีทํ
ฐานํ กยิรมานํ อตฺถาย สํวตฺตตีติ โส ตํ ฐานํ น กโรติ
ตสฺส ตํ ฐานํ อกยิรมานํ อนตฺถาย สํวตฺตติ ปณฺฑิโต จ โข
ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ กิญฺจาปิ โข อิทํ ฐานํ อมนาปํ กาตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยมิทํ ฯ ๒-๓ ม. นํ ฯ
อถจรหีทํ ฐานํ กยิรมานํ อตฺถาย สํวตฺตตีติ โส ตํ ฐานํ กโรติ
ตสฺส ตํ ฐานํ กยิรมานํ อตฺถาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๑๕.๓} ตตฺร ภิกฺขเว ยทิทํ ฐานํ มนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ
อนตฺถาย สํวตฺตติ อิมสฺมึปิ ภิกฺขเว ฐาเน พาโล จ ปณฺฑิโต จ
เวทิตพฺโพ ปุริสตฺถาเม ปุริสวิริเย ปุริสปรกฺกเม น ภิกฺขเว พาโล อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ กิญฺจาปิ โข อิทํ ฐานํ มนาปํ กาตุํ อถจรหีทํ ฐานํ
กยิรมานํ อนตฺถาย สํวตฺตตีติ โส ตํ ฐานํ กโรติ ตสฺส ตํ ฐานํ
กยิรมานํ อนตฺถาย สํวตฺตติ ปณฺฑิโต จ โข ภิกฺขเว อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
กิญฺจาปิ โข อิทํ ฐานํ มนาปํ กาตุํ อถจรหีทํ ฐานํ กยิรมานํ
อนตฺถาย สํวตฺตตีติ โส ตํ ฐานํ น กโรติ ตสฺส ตํ ฐานํ อกยิรมานํ
อตฺถาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๑๕.๔} ตตฺร ภิกฺขเว ยทิทํ ฐานํ มนาปํ กาตุํ ตญฺจ กยิรมานํ
อตฺถาย สํวตฺตติ อิทํ ภิกฺขเว ฐานํ อุภเยเนว กตฺตพฺพํ มญฺญติ ยมฺปิทํ
ฐานํ มนาปํ กาตุํ อิมินาปิ กตฺตพฺพํ มญฺญติ ยมฺปิทํ ฐานํ กยิรมานํ
อตฺถาย สํวตฺตติ อิมินาปิ กตฺตพฺพํ มญฺญติ อิทํ ภิกฺขเว ฐานํ อุภเยเนว
กตฺตพฺพํ มญฺญติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ฐานานีติ ฯ
[๑๑๖] จตูหิ ภิกฺขเว ฐาเนหิ อปฺปมาโท กรณีโย กตเมหิ
จตูหิ กายทุจฺจริตํ ภิกฺขเว ปชหถ กายสุจริตํ ภาเวถ ตตฺถ จ มา
ปมาทตฺถ วจีทุจฺจริตํ ภิกฺขเว ปชหถ วจีสุจริตํ ภาเวถ ตตฺถ จ
มา ปมาทตฺถ มโนทุจฺจริตํ ภิกฺขเว ปชหถ มโนสุจริตํ ภาเวถ
ตตฺถ จ มา ปมาทตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐึ ภิกฺขเว ปชหถ สมฺมาทิฏฺฐึ
ภาเวถ ตตฺถ จ มา ปมาทตฺถ ยโต โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน กายทุจฺจริตํ
ปหีนํ โหติ กายสุจริตํ ภาวิตํ วจีทุจฺจริตํ ปหีนํ โหติ วจีสุจริตํ
ภาวิตํ มโนทุจฺจริตํ ปหีนํ โหติ มโนสุจริตํ ภาวิตํ มิจฺฉาทิฏฺฐิ ปหีนา
โหติ สมฺมาทิฏฺฐิ ภาวิตา โส น ภายติ สมฺปรายิกสฺส มรณสฺสาติ ฯ
[๑๑๗] จตูสุ ภิกฺขเว ฐาเนสุ อตฺตรูเปน อปฺปมาโท
สติเจตโสอารกฺโข กรณีโย กตเมสุ จตูสุ มา เม รชนีเยสุ ธมฺเมสุ
จิตฺตํ รชฺชีติ อตฺตรูเปน อปฺปมาโท สติเจตโสอารกฺโข กรณีโย มา
เม โทสนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ ทุสฺสีติ อตฺตรูเปน อปฺปมาโท
สติเจตโสอารกฺโข กรณีโย มา เม โมหนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ มุยฺหีติ
อตฺตรูเปน อปฺปมาโท สติเจตโสอารกฺโข กรณีโย มา เม มทนีเยสุ
ธมฺเมสุ จิตฺตํ มชฺชีติ อตฺตรูเปน อปฺปมาโท สติเจตโสอารกฺโข กรณีโย
ยโต โข ภิกฺขเว ภิกฺขุโน รชนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ น รชฺชติ วีตราคตฺตา
โทสนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ น ทุสฺสติ วีตโทสตฺตา โมหนีเยสุ
ธมฺเมสุ จิตฺตํ น มุยฺหติ วีตโมหตฺตา มทนีเยสุ ธมฺเมสุ
จิตฺตํ น มชฺชติ วีตมทตฺตา โส นจฺฉมฺภติ น กมฺปติ น เวธติ น
สนฺตาสํ อาปชฺชติ น จ ปน สมณวจนเหตุปิ คจฺฉตีติ ฯ
[๑๑๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สทฺธสฺส กุลปุตฺตสฺส ทสฺสนียานิ
สํเวชนียานิ ฐานานิ กตมานิ จตฺตาริ อิธ ตถาคโต ชาโตติ
ภิกฺขเว สทฺธสฺส กุลปุตฺตสฺส ทสฺสนียํ สํเวชนียํ ฐานํ อิธ ตถาคโต
อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ ภิกฺขเว สทฺธสฺส
กุลปุตฺตสฺส ทสฺสนียํ สํเวชนียํ ฐานํ อิธ ตถาคโต อนุตฺตรํ
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสีติ ภิกฺขเว สทฺธสฺส กุลปุตฺตสฺส ทสฺสนียํ
สํเวชนียํ ฐานํ อิธ ตถาคโต อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพุโตติ ภิกฺขเว สทฺธสฺส กุลปุตฺตสฺส ทสฺสนียํ สํเวชนียํ
ฐานํ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ สทฺธสฺส กุลปุตฺตสฺส
ทสฺสนียานิ สํเวชนียานิ ฐานานีติ ฯ
[๑๑๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ภยานิ กตมานิ จตฺตาริ ชาติภยํ
ชราภยํ พฺยาธิภยํ มรณภยํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ภยานีติ ฯ
[๑๒๐] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ภยานิ กตมานิ จตฺตาริ อคฺคิภยํ
อุทกภยํ ราชภยํ โจรภยํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ภยานีติ ฯ
เกสีวคฺโค ทุติโย ฯ
ตสฺสุทฺทานํ
เกสี ชโว ปโตโท จ นาคฐาเนน ปญฺจมํ
อปมาโท จ อารกฺโข เวชนียญฺจ เทฺว ภยาติ ฯ
-----------
ภยวคฺโค ตติโย
[๑๒๑] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ภยานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺตานุวาท-
ภยํ ปรานุวาทภยํ ทณฺฑภยํ ทุคฺคติภยํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว
อตฺตานุวาทภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหญฺเจว
โข ปน กาเยน ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ วาจาย ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ มนสา
ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ กิญฺจ ๑- มํ อตฺตา สีลโต น อุปวเทยฺยาติ
โส อตฺตานุวาทภยสฺส ภีโต กายทุจฺจริตํ ปหาย กายสุจริตํ
ภาเวติ วจีทุจฺจริตํ ปหาย วจีสุจริตํ ภาเวติ มโนทุจฺจริตํ ปหาย
มโนสุจริตํ ภาเวติ สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
อตฺตานุวาทภยํ ฯ
{๑๒๑.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว ปรานุวาทภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ อหญฺเจว โข ปน กาเยน ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ วาจาย
ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ มนสา ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ กิญฺจ มํ ปเร สีลโต น
อุปวเทยฺยุนฺติ โส ปรานุวาทภยสฺส ภีโต กายทุจฺจริตํ ปหาย
กายสุจริตํ ภาเวติ วจีทุจฺจริตํ ปหาย วจีสุจริตํ ภาเวติ มโนทุจฺจริตํ
ปหาย มโนสุจริตํ ภาเวติ สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ปรานุวาทภยํ ฯ
{๑๒๑.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว ทณฺฑภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปสฺสติ
โจรํ อาคุจารึ ราชาโน คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา กโรนฺเต กสาหิปิ
ตาเฬนฺเต เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺเต อฑฺฒทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺเต หตฺถมฺปิ
ฉินฺทนฺเต ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺเต
นาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺเต พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺเต
สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺเต ราหุมุขมฺปิ กโรนฺเต โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺเต
หตฺถปฺปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺเต เอรกวฏฺฏิกมฺปิ กโรนฺเต จิรกวาสิกมฺปิ
กโรนฺเต เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺเต พลิสมํสิกมฺปิ กโรนฺเต กหาปณกมฺปิ กโรนฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. กินฺติ มํ ฯ ม. กิญฺจ ตํ ยํ มํ ฯ ยุ. กิญฺจ ตํ กมฺมํ ฯ
ขาราปฏิจฺฉกมฺปิ ๑- กโรนฺเต ปลิฆปริวตฺตกมฺปิ กโรนฺเต ปลาลปิฐกมฺปิ
กโรนฺเต ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺเต สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺเต
ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺเต อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺเต ตสฺส เอวํ โหติ
ยถารูปานํ โข ปาปกานํ กมฺมานํ เหตุ โจรํ อาคุจารึ ราชาโน คเหตฺวา
วิวิธา กมฺมการณา กโรนฺติ กสาหิปิ ตาเฬนฺติ ฯเปฯ อสินาปิ สีสํ
ฉินฺทนฺติ อหญฺเจว โข ปน เอวรูปํ ปาปกมฺมํ กเรยฺยํ มมฺปิ
ราชาโน คเหตฺวา เอวรูปา วิวิธา กมฺมการณา กเรยฺยุํ กสาหิปิ
ตาเฬยฺยุํ ฯเปฯ อสินาปิ สีสํ ฉินฺเทยฺยุนฺติ โส ทณฺฑภยสฺส
ภีโต น ปเรสํ ปาภฏํ ปลุมฺปนฺโต ๒- จรติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ทณฺฑภยํ ฯ
{๑๒๑.๓} กตมญฺจ ภิกฺขเว ทุคฺคติภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ กายทุจฺจริตสฺส โข ปาปโก วิปาโก อภิสมฺปรายํ
วจีทุจฺจริตสฺส ปาปโก วิปาโก อภิสมฺปรายํ มโนทุจฺจริตสฺส ปาปโก
วิปาโก อภิสมฺปรายํ อหญฺเจว โข ปน กาเยน ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ
วาจาย ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ มนสา ทุจฺจริตํ จเรยฺยํ กิญฺจ ตํ เยนาหํ
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺยนฺติ
โส ทุคฺคติภยสฺส ภีโต กายทุจฺจริตํ ปหาย กายสุจริตํ ภาเวติ
วจีทุจฺจริตํ ปหาย วจีสุจริตํ ภาเวติ มโนทุจฺจริตํ ปหาย มโนสุจริตํ
ภาเวติ สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุคฺคติภยํ ฯ
อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ภยานีติ ฯ
[๑๒๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ภยานิ อุทโกโรหนฺตสฺส ๓- ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ขาราปฏจฺฉิกมฺปิ ฯ ๒ โป. วิลุมฺปนฺโต ฯ ๓ อุทโกโรหนฺเตปิ ฯ
กตมานิ จตฺตาริ อูมิภยํ กุมฺภีลภยํ อาวฏฺฏภยํ สุสุกาภยํ อิมานิ โข
ภิกฺขเว จตฺตาริ ภยานิ อุทโกโรหนฺตสฺส ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ ฯ
เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตารีมานิ ภยานิ อิเธกจฺจสฺส ๑- กุลปุตฺตสฺส
อิมสฺมึ ธมฺมวินเย สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต
ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ กตมานิ จตฺตาริ อูมิภยํ กุมฺภีลภยํ
อาวฏฺฏภยํ สุสุกาภยํ ฯ
{๑๒๒.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว อูมิภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ กุลปุตฺโต
สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ โอติณฺโณมฺหิ ชาติยา
ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ
ทุกฺโขติณฺโณ ทุกฺขปเรโต อปฺเปวนาม อิมสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
อนฺตกิริยา ปญฺญาเยถาติ ตเมนํ ตถาปพฺพชิตํ สมานํ สพฺรหฺมจารี
โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ เอวนฺเต อภิกฺกมิตพฺพํ เอวนฺเต ปฏิกฺกมิตพฺพํ
เอวนฺเต อาโลเกตพฺพํ เอวนฺเต วิโลเกตพฺพํ เอวนฺเต สมฺมิญฺชิตพฺพํ
เอวนฺเต ปสาเรตพฺพํ เอวนฺเต สงฺฆาฏิปตฺตจีวรํ ธาเรตพฺพนฺติ
ตสฺส เอวํ โหติ มยํ โข ปุพฺเพ อคาริยภูตา สมานา อญฺเญ
โอวทามปิ อนุสาสามปิ อิเม ปน อมฺหากํ ปุตฺตมตฺตา มญฺเญ
นตฺตมตฺตา มญฺเญ โอวทิตพฺพํ อนุสาสิตพฺพํ มญฺญนฺตีติ โส กุปิโต
อนตฺตมโน สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อูมิภยสฺส ภีโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต อูมิภยนฺติ โข
ภิกฺขเว โกธูปายาสสฺเสตํ อธิวจนํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อูมิภยํ ฯ
{๑๒๒.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว กุมฺภีลภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
กุลปุตฺโต สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ อิเธกจฺเจ ปุคฺคเล ... ปพฺพชิเตติปิ ฯ
โอติณฺโณมฺหิ ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ
โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ ทุกฺโขติณฺโณ ทุกฺขปเรโต อปฺเปวนาม
อิมสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส อนฺตกิริยา ปญฺญาเยถาติ ตเมนํ
ตถาปพฺพชิตํ สมานํ สพฺรหฺมจารี โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ อิทนฺเต
ขาทิตพฺพํ อิทนฺเต น ขาทิตพฺพํ อิทนฺเต ภุญฺชิตพฺพํ อิทนฺเต น
ภุญฺชิตพฺพํ อิทนฺเต สายิตพฺพํ อิทนฺเต น สายิตพฺพํ อิทนฺเต ปาตพฺพํ
อิทนฺเต น ปาตพฺพํ กปฺปิยนฺเต ขาทิตพฺพํ อกปฺปิยนฺเต น ขาทิตพฺพํ
กปฺปิยนฺเต ภุญฺชิตพฺพํ อกปฺปิยนฺเต น ภุญฺชิตพฺพํ กปฺปิยนฺเต
สายิตพฺพํ อกปฺปิยนฺเต น สายิตพฺพํ กปฺปิยนฺเต ปาตพฺพํ อกปฺปิยนฺเต
น ปาตพฺพํ กาเล เต ขาทิตพฺพํ วิกาเล เต น ขาทิตพฺพํ กาเล เต
ภุญฺชิตพฺพํ วิกาเล เต น ภุญฺชิตพฺพํ กาเล เต สายิตพฺพํ วิกาเล
เต น สายิตพฺพํ กาเล เต ปาตพฺพํ วิกาเล เต น ปาตพฺพนฺติ
{๑๒๒.๓} ตสฺส เอวํ โหติ มยํ โข ปุพฺเพ อคาริยภูตา สมานา
ยํ อิจฺฉาม ตํ ขาทาม ยํ น อิจฺฉาม น ตํ ขาทาม ยํ อิจฺฉาม
ตํ ภุญฺชาม ยํ น อิจฺฉาม น ตํ ภุญฺชาม ยํ อิจฺฉาม ตํ สายาม
ยํ น อิจฺฉาม น ตํ สายาม ยํ อิจฺฉาม ตํ ปิวาม ๑- ยํ น อิจฺฉาม
น ตํ ปิวาม ๒- กปฺปิยํปิ ขาทาม อกปฺปิยํปิ ขาทาม กปฺปิยํปิ
ภุญฺชาม อกปฺปิยํปิ ภุญฺชาม กปฺปิยํปิ สายาม อกปฺปิยํปิ
สายาม กปฺปิยํปิ ปิวาม อกปฺปิยํปิ ปิวาม กาเลปิ ขาทาม
วิกาเลปิ ขาทาม กาเลปิ ภุญฺชาม วิกาเลปิ ภุญฺชาม กาเลปิ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. ปิปาม ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
สายาม วิกาเลปิ สายาม กาเลปิ ปิวาม วิกาเลปิ ปิวาม ยํปิ
โน สทฺธา คหปติกา ทิวา วิกาเล ปณีตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ
วา เทนฺติ ตตฺราปีเม มุขาวรณํ มญฺเญ กโรนฺตีติ โส กุปิโต ๑-
อนตฺตมโน ๑- สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ กุมฺภีลภยสฺส ภีโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต
กุมฺภีลภยนฺติ โข ภิกฺขเว โอทริกตฺตสฺเสตํ อธิวจนํ อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กุมฺภีลภยํ ฯ
{๑๒๒.๔} กตมญฺจ ภิกฺขเว อาวฏฺฏภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
กุลปุตฺโต สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ
ทุกฺโขติณฺโณ ทุกฺขปเรโต อปฺเปวนาม อิมสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
อนฺตกิริยา ปญฺญาเยถาติ โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปาวิสิ ๒-
อรกฺขิเตเนว กาเยน อรกฺขิตาย วาจาย อรกฺขิเตน จิตฺเตน อนุปฏฺฐิตาย
สติยา อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ โส ตตฺถ ปสฺสติ คหปตึ วา คหปติปุตฺตํ
วา ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตํ สมงฺคิภูตํ ปริจารยมานํ ตสฺส
เอวํ โหติ มยํ โข ปุพฺเพ อคาริยภูตา สมานา ปญฺจหิ กามคุเณหิ
สมปฺปิตา สมงฺคิภูตา ปริจารยิมฺหา สํวิชฺชนฺเต โข ปน เม กุเล
โภคา สกฺกา โภเค จ ภุญฺชิตุํ ปุญฺญานิ จ กาตุํ ยนฺนูนาหํ
สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภุญฺเชยฺยํ ปุญฺญานิ จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ๒ ม. ยุ. ปวิสติ ฯ
กเรยฺยนฺติ โส สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อาวฏฺฏภยสฺส ภีโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต
อาวฏฺฏภยนฺติ โข ภิกฺขเว ปญฺจนฺนํ กามคุณานํ อธิวจนํ อิทํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว อาวฏฺฏภยํ ฯ
{๑๒๒.๕} กตมญฺจ ภิกฺขเว สุสุกาภยํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
กุลปุตฺโต สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ
ทุกฺโขติณฺโณ ทุกฺขปเรโต อปฺเปวนาม อิมสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
อนฺตกิริยา ปญฺญาเยถาติ โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย
ปาวิสิ ๑- อรกฺขิเตเนว กาเยน อรกฺขิตาย วาจาย อรกฺขิเตน จิตฺเตน
อนุปฏฺฐิตาย สติยา อสํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ โส ตตฺถ ปสฺสติ มาตุคามํ
ทุนฺนิวตฺถํ วา ทุปฺปารุตํ วา ตสฺส มาตุคามํ ทิสฺวา ทุนฺนิวตฺถํ วา
ทุปฺปารุตํ วา ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ โส ราคานุทฺธํเสน จิตฺเตน
สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุสุกาภยสฺส
ภีโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต สุสุกาภยนฺติ โข ภิกฺขเว
มาตุคามสฺเสตํ อธิวจนํ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สุสุกาภยํ ฯ อิมานิ
โข ภิกฺขเว จตฺตาริ ภยานิ อิเธกจฺจสฺส กุลปุตฺตสฺส อิมสฺมึ ธมฺมวินเย
สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต ปาฏิกงฺขิตพฺพานีติ ฯ
[๑๒๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปวิสติ ฯ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล วิวิจฺเจว กาเมหิ
วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ
วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน
กาลํ กุรุมาโน พฺรหฺมกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ
พฺรหฺมกายิกานํ ภิกฺขเว เทวานํ กปฺโป อายุปฺปมาณํ ตตฺถ
ปุถุชฺชโน ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ
สพฺพํ เขเปตฺวา นิรยํปิ คจฺฉติ ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ
คจฺฉติ ภควโต ปน สาวโก ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ
เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ
อยํ โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต
อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา ๑- อุปปตฺติยา
สติ ฯ
{๑๒๓.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล วิตกฺกวิจารานํ
วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ
สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ
นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี
อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน อาภสฺสรานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ
อาภสฺสรานํ ภิกฺขเว เทวานํ เทฺว กปฺปา อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา
นิรยํปิ คจฺฉติ ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ ภควโต
@เชิงอรรถ: ๑ โป. จุติยา อุปปตฺติยาติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ปน สาวโก ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ
อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ
อยํ โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต
อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ
{๑๒๓.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ปีติยา จ วิราคา
อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ
ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ
ตตฺถ ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน
สุภกิณฺหานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ สุภกิณฺหานํ ภิกฺขเว เทวานํ
จตฺตาโร กปฺปา อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน ยาวตายุกํ ฐตฺวา
ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา นิรยํปิ คจฺฉติ
ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ ภควโต ปน สาวโก
ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ
สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ อยํ โข ภิกฺขเว วิเสโส
อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา
ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ
{๑๒๓.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล สุขสฺส จ
ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ
วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน
กาลํ กุรุมาโน เวหปฺผลานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ เวหปฺผลานํ
ภิกฺขเว เทวานํ ปญฺจ กปฺปสตานิ อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ
เขเปตฺวา นิรยํปิ คจฺฉติ ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ
ภควโต ปน สาวโก ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ
อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ อยํ
โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต
อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๒๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล วิวิจฺเจว กาเมหิ
วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส ยเทว ตตฺถ โหติ รูปคตํ เวทนาคตํ
สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ เต ธมฺเม อนิจฺจโต ทุกฺขโต
โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สุญฺญโต
อนตฺตโต สมนุปสฺสติ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุทฺธาวาสานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ อยํ โข ภิกฺขเว อุปปตฺติ อสาธารณา
ปุถุชฺชเนหิ ฯ
{๑๒๔.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล วิตกฺกวิจารานํ
วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ ฯเปฯ จตุตฺถํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส ยเทว ตตฺถ โหติ รูปคตํ เวทนาคตํ
สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ เต ธมฺเม อนิจฺจโต ทุกฺขโต
โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สุญฺญโต
อนตฺตโต สมนุปสฺสติ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุทฺธาวาสานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ อยํ โข ภิกฺขเว อุปปตฺติ อสาธารณา
ปุถุชฺชเนหิ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๒๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เมตฺตาสหคเตน
เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา
จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ
เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน
จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน
กาลํ กุรุมาโน พฺรหฺมกายิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ
พฺรหฺมกายิกานํ ภิกฺขเว เทวานํ กปฺโป อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ
เขเปตฺวา นิรยํปิ คจฺฉติ ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ
ภควโต ปน สาวโก ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ
อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ อยํ
โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต
อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ
{๑๒๕.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล กรุณาสหคเตน
เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ
อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ กรุณาสหคเตน
เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ
ตตฺถ ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน
อาภสฺสรานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ อาภสฺสรานํ ภิกฺขเว
เทวานํ เทฺว กปฺปา อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน ยาวตายุกํ
ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา
นิรยํปิ คจฺฉติ ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ ภควโต
ปน สาวโก ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ
อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ
อยํ โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต
อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ
{๑๒๕.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล มุทิตาสหคเตน
เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ
ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย
สพฺพาวนฺตํ โลกํ มุทิตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ โส
ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต
ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน สุภกิณฺหานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ สุภกิณฺหานํ ภิกฺขเว เทวานํ จตฺตาโร
กปฺปา อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ
เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา นิรยํปิ คจฺฉติ
ติรจฺฉานโยนึปิ คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ ภควโต ปน สาวโก
ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ
สพฺพํ เขเปตฺวา ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ อยํ โข ภิกฺขเว วิเสโส
อยํ อธิปฺปายโส อิทํ นานากรณํ สุตวโต อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา
ปุถุชฺชเนน ยทิทํ คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ
{๑๒๕.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อุเปกฺขาสหคเตน
เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ
อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน
เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหรติ โส ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ
ฐิโต ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน เวหปฺผลานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ เวหปฺผลานํ ภิกฺขเว เทวานํ ปญฺจ กปฺปสตานิ
อายุปฺปมาณํ ตตฺถ ปุถุชฺชโน ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ
อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา นิรยํปิ คจฺฉติ ติรจฺฉานโยนึปิ
คจฺฉติ ปิตฺติวิสยํปิ คจฺฉติ ภควโต ปน สาวโก ตตฺถ ยาวตายุกํ
ฐตฺวา ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา
ตสฺมึเยว ภเว ปรินิพฺพายติ อยํ โข ภิกฺขเว วิเสโส อยํ อธิปฺปายโส
อิทํ นานากรณํ สุตวโต อริยสาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนน ยทิทํ
คติยา อุปปตฺติยา สติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต
สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๒๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล เมตฺตาสหคเตน
เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา
จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ
เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ โส ยเทว ตตฺถ โหติ รูปคตํ เวทนาคตํ
สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ เต ธมฺเม อนิจฺจโต ทุกฺขโต
โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สุญฺญโต
อนตฺตโต สมนุปสฺสติ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุทฺธาวาสานํ
เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ อยํ โข ภิกฺขเว อุปปตฺติ อสาธารณา
ปุถุชฺชเนหิ ฯ
{๑๒๖.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ *- ปุคฺคโล กรุณาสหคเตน
เจตสา ... ฯ มุทิตาสหคเตน เจตสา ... ฯ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา
เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ
ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา
วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ ธิเธกจฺโจ เป็น อิเธกจฺโจ
วิหรติ โส ยเทว ตตฺถ โหติ รูปคตํ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ
สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ เต ธมฺเม อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต
สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สุญฺญโต อนตฺตโต สมนุปสฺสติ
โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุทฺธาวาสานํ เทวานํ สหพฺยตํ
อุปปชฺชติ อยํ โข ภิกฺขเว อุปปตฺติ อสาธารณา ปุถุชฺชเนหิ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๒๗] ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา
จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา ปาตุภวนฺติ กตเม จตฺตาโร ยทา
ภิกฺขเว โพธิสตฺโต ตุสิตา กายา จวิตฺวา สโต สมฺปชาโน มาตุ กุจฺฉึ ๑-
โอกฺกมติ อถ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย อปฺปมาโณ อุฬาโร โอภาโส ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ ยาปิ ตา โลกนฺตริกา อฆา อสํวุตา
อนฺธการา อนฺธการติมิสา ยตฺถปิเมสํ จนฺทิมสุริยานํ เอวํมหิทฺธิกานํ
เอวํมหานุภาวานํ อาภา นานุโภนฺติ ตตฺถปิ อปฺปมาโณ อุฬาโร
โอภาโส ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ เยปิ ตตฺถ
สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ เตโนภาเสน อญฺญมญฺญํ สญฺชานนฺติ ๒-
อญฺเญปิ กิร โภ สนฺติ สตฺตา อิธูปปนฺนาติ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา อยํ ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม
ปาตุภวติ ฯ
{๑๒๗.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ยทา โพธิสตฺโต สโต สมฺปชาโน มาตุ
กุจฺฉิสฺมา นิกฺขมติ ฯเปฯ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กุจฺฉิยํ ฯ ๒ โป. สญฺชานึสุ ฯ
ปาตุภาวา อยํ ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ ปุน จปรํ
ภิกฺขเว ยทา ตถาคโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุชฺฌติ
ฯเปฯ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา
อยํ ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ
{๑๒๗.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ยทา ตถาคโต อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ
ปวตฺเตติ อถ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย อปฺปมาโณ อุฬาโร โอภาโส ปาตุภวติ อติกฺกมฺเมว
เทวานํ เทวานุภาวํ ยาปิ ตา โลกนฺตริกา อฆา อสํวุตา อนฺธการา
อนฺธการติมิสา ยตฺถิเมสํ จนฺทิมสุริยานํ เอวํมหิทฺธิกานํ เอวํมหานุภาวานํ
อาภา นานุโภนฺติ ตตฺถปิ อปฺปมาโณ อุฬาโร โอภาโส ปาตุภวติ
อติกฺกมฺเมว เทวานํ เทวานุภาวํ เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ
เตโนภาเสน อญฺญมญฺญํ สญฺชานนฺติ อญฺเญปิ กิร โภ สนฺติ สตฺตา
อิธูปปนฺนาติ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา
อยํ จตุตฺโถ อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว
อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา อิเม จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา
ปาตุภวนฺตีติ ฯ
[๑๒๘] ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา
จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา ปาตุภวนฺติ กตเม จตฺตาโร
อาลยารามา ภิกฺขเว ปชา อาลยรตา อาลยสมฺมุทิตา สา ตถาคเตน
อนาลเย ธมฺเม เทสิยมาเน สุสฺสุติ ๑- โสตํ โอทหติ อญฺญาจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สุสฺสูสติ ฯ ยุ. สุสฺสูยติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา อยํ
ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ
{๑๒๘.๑} มานารามา ภิกฺขเว ปชา มานรตา มานสมฺมุทิตา สา
ตถาคเตน มานวินเย ธมฺเม เทสิยมาเน สุสฺสุติ โสตํ โอทหติ อญฺญาจิตฺตํ
อุปฏฺฐเปติ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา อยํ
ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ
{๑๒๘.๒} อนุปสมารามา ภิกฺขเว ปชา อนุปสมรตา
อนุปสมสมฺมุทิตา สา ตถาคเตน โอปสมิเก ธมฺเม เทสิยมาเน
สุสฺสุติ โสตํ โอทหติ อญฺญาจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว
อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา อยํ ตติโย อจฺฉริโย
อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ
{๑๒๘.๓} อวิชฺชาคตา ภิกฺขเว ปชา อนฺธภูตา ปริโยนทฺธา สา
ตถาคเตน อวิชฺชาวินเย ธมฺเม เทสิยมาเน สุสฺสุติ โสตํ โอทหติ
อญฺญาจิตฺตํ อุปฏฺฐเปติ ตถาคตสฺส ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ปาตุภาวา อยํ จตุตฺโถ อจฺฉริโย อพฺภุตธมฺโม ปาตุภวติ ฯ ตถาคตสฺส
ภิกฺขเว อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาตุภาวา อิเม จตฺตาโร อจฺฉริยา
อพฺภุตธมฺมา ปาตุภวนฺตีติ ฯ
[๑๒๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา อานนฺเท
กตเม จตฺตาโร สเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุปริสา อานนฺทํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ
ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ อานนฺโท ธมฺมํ ภาสติ
ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว ภิกฺขุปริสา
โหติ อถ อานนฺโท ตุณฺหี ภวติ ฯ สเจ ภิกฺขุนีปริสา
อานนฺทํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ
ตตฺถ เจ อานนฺโท ธมฺมํ ภาสติ ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ
อติตฺตาว ภิกฺขเว ภิกฺขุนีปริสา โหติ อถ อานนฺโท ตุณฺหี ภวติ ฯ
{๑๒๙.๑} สเจ ภิกฺขเว อุปาสกปริสา อานนฺทํ ทสฺสนาย
อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ อานนฺโท
ธมฺมํ ภาสติ ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว
อุปาสกปริสา โหติ อถ อานนฺโท ตุณฺหี ภวติ ฯ
{๑๒๙.๒} สเจ ภิกฺขเว อุปาสิกาปริสา อานนฺทํ ทสฺสนาย
อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ อานนฺโท
ธมฺมํ ภาสติ ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว
อุปาสิกาปริสา โหติ อถ อานนฺโท ตุณฺหี ภวติ ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา อานนฺเทติ ฯ
[๑๓๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา รญฺเญ
จกฺกวตฺติมฺหิ กตเม จตฺตาโร สเจ ภิกฺขเว ขตฺติยปริสา ราชานํ
จกฺกวตฺตึ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ
เจ ราชา จกฺกวตฺตี ภาสติ ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว
ภิกฺขเว ขตฺติยปริสา โหติ อถ ราชา จกฺกวตฺตี ตุณฺหี ภวติ ฯ สเจ
ภิกฺขเว พฺราหฺมณปริสา ราชานํ จกฺกวตฺตึ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ
ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ ราชา จกฺกวตฺตี ภาสติ
ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว พฺราหฺมณปริสา โหติ
อถ ราชา จกฺกวตฺตี ตุณฺหี ภวติ ฯ สเจ ภิกฺขเว คหปติปริสา
ราชานํ จกฺกวตฺตึ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา
อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ ราชา จกฺกวตฺตี ภาสติ ภาสิเตนปิ
สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว คหปติปริสา โหติ อถ
ราชา จกฺกวตฺตี ตุณฺหี ภวติ ฯ สเจ ภิกฺขเว สมณปริสา ราชานํ
จกฺกวตฺตึ ทสฺสนาย อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ
ตตฺถ เจ ราชา จกฺกวตฺตี ภาสติ ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ
อติตฺตาว ภิกฺขเว สมณปริสา โหติ อถ ราชา จกฺกวตฺตี ตุณฺหี
ภวติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา รญฺเญ
จกฺกวตฺติมฺหิ ฯ
{๑๓๐.๑} เอวเมว โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา
อานนฺเท กตเม จตฺตาโร สเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุปริสา อานนฺทํ ทสฺสนาย
อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ อานนฺโท ธมฺมํ ภาสติ
ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว ภิกฺขุปริสา โหติ อถ
อานนฺโท ตุณฺหี ภวติ ฯ สเจ ภิกฺขเว ภิกฺขุนีปริสา ... ฯ สเจ ภิกฺขเว
อุปาสกปริสา ... ฯ สเจ ภิกฺขเว อุปาสิกาปริสา อานนฺทํ ทสฺสนาย
อุปสงฺกมติ ทสฺสเนนปิ สา อตฺตมนา โหติ ตตฺถ เจ อานนฺโท
ธมฺมํ ภาสติ ภาสิเตนปิ สา อตฺตมนา โหติ อติตฺตาว ภิกฺขเว
อุปาสิกาปริสา โหติ อถ อานนฺโท ตุณฺหี ภวติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร อจฺฉริยา อพฺภุตธมฺมา อานนฺเทติ ฯ
ภยวคฺโค ตติโย
[๑]-
@เชิงอรรถ: (๑) โป. ตสฺสุทฺทานํ
@ อตฺตานุวาทอูมิ จ, เทฺว จ นานา เทฺว จ โหนฺติ
@ เมตตา เทฺว จ อจฺฉริยา อพฺภูตา อปรา ทุเวติ ๒- ฯ
@๒ ยุ. อพฺภูตธมฺมา ปรา เทฺวติ ฯ
ปุคฺคลวคฺโค จตุตฺโถ
[๑๓๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ
สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ โหนฺติ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ ๑- สญฺโญชนานิ
อปฺปหีนานิ โหนฺติ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ โหนฺติ ฯ
{๑๓๑.๑} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ
สญฺโญชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ
อปฺปหีนานิ โหนฺติ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ โหนฺติ ฯ
{๑๓๑.๒} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ
สญฺโญชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ
ปหีนานิ โหนฺติ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ โหนฺติ ฯ
{๑๓๑.๓} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ
สญฺโญชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ
ปหีนานิ โหนฺติ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ ฯ
{๑๓๑.๔} กตมสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ
อปฺปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ
ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ สกทาคามิสฺส อิมสฺส โข ภิกฺขเว
ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ
สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ ฯ
{๑๓๑.๕} กตมสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ
ปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อุปปตฺติปฏิลาภิยานิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ อุทฺธํโสตสฺส อกนิฏฺฐคามิโน อิมสฺส โข
ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ
อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ
สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ ฯ
{๑๓๑.๖} กตมสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ
ปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ
สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ อนฺตราปรินิพฺพายิสฺส อิมสฺส โข ภิกฺขเว
ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ
สญฺโญชนานิ ปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ ฯ
{๑๓๑.๗} กตมสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ
ปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ
สญฺโญชนานิ ปหีนานิ อรหโต ขีณาสวสฺส ๑- อิมสฺส โข ภิกฺขเว
ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ อุปฺปตฺติปฏิลาภิกานิ
สญฺโญชนานิ ปหีนานิ ภวปฏิลาภิกานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ กตเม
จตฺตาโร ยุตฺตปฏิภาโณ น มุตฺตปฏิภาโณ มุตฺตปฏิภาโณ น ยุตฺตปฏิภาโณ
ยุตฺตปฏิภาโณ จ มุตฺตปฏิภาโณ จ เนว ยุตฺตปฏิภาโณ น มุตฺตปฏิภาโณ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
[๑๓๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อุคฺฆฏิตญฺญู วิปจิตญฺญู เนยฺโย ปทปรโม
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อุฏฺฐานผลูปชีวี น กมฺมผลูปชีวี กมฺมผลูปชีวี
น อุฏฺฐานผลูปชีวี อุฏฺฐานผลูปชีวี เจว กมฺมผลูปชีวี จ เนว
อุฏฺฐานผลูปชีวี น กมฺมผลูปชีวี อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา
สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร สาวชฺโช วชฺชพหุโล อปฺปวชฺโช อนวชฺโช ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล สาวชฺโช โหติ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล สาวชฺเชน กายกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ สาวชฺเชน
วจีกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ สาวชฺเชน มโนกมฺเมน สมนฺนาคโต
โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล สาวชฺโช โหติ ฯ
{๑๓๕.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล วชฺชพหุโล โหติ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล สาวชฺเชน พหุลํ กายกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ
อปฺปํ อนวชฺเชน สาวชฺเชน พหุลํ วจีกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ อปฺปํ
อนวชฺเชน สาวชฺเชน พหุลํ มโนกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ อปฺปํ
อนวชฺเชน เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล วชฺชพหุโล โหติ ฯ
{๑๓๕.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อปฺปวชฺโช โหติ อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อนวชฺเชน พหุลํ กายกมฺเมน
สมนฺนาคโต โหติ อปฺปํ สาวชฺเชน อนวชฺเชน พหุลํ วจีกมฺเมน
สมนฺนาคโต โหติ อปฺปํ สาวชฺเชน อนวชฺเชน พหุลํ มโนกมฺเมน
สมนฺนาคโต โหติ อปฺปํ สาวชฺเชน เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
อปฺปวชฺโช โหติ ฯ
{๑๓๕.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อนวชฺโช โหติ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล อนวชฺเชน กายกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ
อนวชฺเชน วจีกมฺเมน สมนฺนาคโต โหติ อนวชฺเชน มโนกมฺเมน
สมนฺนาคโต โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อนวชฺโช โหติ ฯ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ น ปริปูรการี
โหติ สมาธิสฺมึ น ปริปูรการี ปญฺญาย น ปริปูรการี อิธ
ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมึ
น ปริปูรการี ปญฺญาย น ปริปูรการี อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี โหติ สมาธิสฺมึ ปริปูรการี ปญฺญาย
น ปริปูรการี อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีเลสุ ปริปูรการี
โหติ สมาธิสฺมึ ปริปูรการี ปญฺญาย ปริปูรการี ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล น สีลครุ
โหติ น สีลาธิปเตยฺโย น สมาธิครุ โหติ น สมาธาธิปเตยฺโย
น ปญฺญาครุ โหติ น ปญฺญาธิปเตยฺโย อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล สีลครุ โหติ สีลาธิปเตยฺโย น สมาธิครุ โหติ น
สมาธาธิปเตยฺโย น ปญฺญาครุ โหติ น ปญฺญาธิปเตยฺโย อิธ ปน
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลครุ โหติ สีลาธิปเตยฺโย สมาธิครุ
โหติ สมาธาธิปเตยฺโย น ปญฺญาครุ โหติ น ปญฺญาธิปเตยฺโย
อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล สีลครุ โหติ สีลาธิปเตยฺโย
สมาธิครุ โหติ สมาธาธิปเตยฺโย ปญฺญาครุ โหติ ปญฺญาธิปเตยฺโย
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร นิกฺกฏฺฐกาโย อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต อนิกฺกฏฺฐกาโย
นิกฺกฏฺฐจิตฺโต อนิกฺกฏฺฐกาโย จ อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ นิกฺกฏฺฐกาโย
จ นิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ ฯ
{๑๓๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล นิกฺกฏฺฐกาโย โหติ
อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อรญฺญวนปตฺถานิ
ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ โส ตตฺถ กามวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ
พฺยาปาทวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ วิหึสาวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล นิกฺกฏฺฐกาโย โหติ อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต ฯ
{๑๓๘.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อนิกฺกฏฺฐกาโย โหติ
นิกฺกฏฺฐจิตฺโต อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นเหว โข
อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ โส ตตฺถ
เนกฺขมฺมวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ อพฺยาปาทวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ
อวิหึสาวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อนิกฺกฏฺฐกาโย
โหติ นิกฺกฏฺฐจิตฺโต ฯ
{๑๓๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อนิกฺกฏฺฐกาโย จ
โหติ อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล นเหว
โข อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ โส ตตฺถ
กามวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ พฺยาปาทวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ วิหึสาวิตกฺกํปิ
วิตกฺเกติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อนิกฺกฏฺฐกาโย จ โหติ
อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ ฯ
{๑๓๘.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล นิกฺกฏฺฐกาโย จ โหติ
นิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อรญฺญวนปตฺถานิ
ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ โส ตตฺถ เนกฺขมฺมวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ
อพฺยาปาทวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ อวิหึสาวิตกฺกํปิ วิตกฺเกติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล นิกฺกฏฺฐกาโย จ โหติ นิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ ฯ อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๓๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ธมฺมกถิกา กตเม จตฺตาโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ธมฺมกถิโก อปฺปญฺจ ภาสติ อสหิตญฺจ ปริสา จ ๑-
น กุสลา โหติ สหิตาสหิตสฺส เอวรูโป ภิกฺขเว ธมฺมกถิโก
เอวรูปาย ปริสาย ธมฺมกถิโกเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
{๑๓๙.๑} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ธมฺมกถิโก อปฺปญฺจ ภาสติ
สหิตญฺจ ปริสา จ กุสลา โหติ สหิตาสหิตสฺส เอวรูโป ภิกฺขเว
ธมฺมกถิโก เอวรูปาย ปริสาย ธมฺมกถิโกเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
{๑๓๙.๒} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ธมฺมกถิโก พหุญฺจ ภาสติ
อสหิตญฺจ ปริสา จ น กุสลา โหติ สหิตาสหิตสฺส เอวรูโป ภิกฺขเว
ธมฺมกถิโก เอวรูปาย ปริสาย ธมฺมกถิโกเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
{๑๓๙.๓} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ธมฺมกถิโก
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จสฺส ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
พหุญฺจ ภาสติ สหิตญฺจ ปริสา จ กุสลา โหติ สหิตาสหิตสฺส
เอวรูโป ภิกฺขเว ธมฺมกถิโก เอวรูปาย ปริสาย ธมฺมกถิโกเตฺวว
สงฺขํ คจฺฉติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ธมฺมกถิกาติ ฯ
[๑๔๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว วาที กตเม จตฺตาโร อตฺถิ
ภิกฺขเว วาที อตฺถโต ปริยาทานํ คจฺฉติ โน พฺยญฺชนโต อตฺถิ
ภิกฺขเว วาที พฺยญฺชนโต ปริยาทานํ คจฺฉติ โน อตฺถโต อตฺถิ
ภิกฺขเว วาที อตฺถโต จ พฺยญฺชนโต จ ปริยาทานํ คจฺฉติ อตฺถิ
ภิกฺขเว วาที เนว อตฺถโต โน พฺยญฺชนโต ปริยาทานํ คจฺฉติ
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร วาที อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส
ยํ จตูหิ ปฏิสมฺภิทาหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อตฺถโต วา ๑- พฺยญฺชนโต
วา ๒- ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยาติ ฯ
ปุคฺคลวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
[๓]-
----------
อาภาวคฺโค ปญฺจโม
[๑๔๑] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว อาภา กตมา จตสฺโส
จนฺทาภา สุริยาภา อคฺคาภา ปญฺญาภา อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส
อาภา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิมาสํ จตสฺสนฺนํ อาภานํ ยทิทํ
ปญฺญาภาติ ฯ
[๑๔๒] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปภา กตมา จตสฺโส
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. ยุ. จ ฯ
@๓ ม. สํโยชนํ ปฏิภาโณ อุคฺฆติตญฺญุ อุฏฺฐานํ
@ สาวชฺโช เทฺว จ สีลานิ นิกฺกฏฺฐธมฺมวาที จาติ ฯ
จนฺทปฺปภา สุริยปฺปภา อคฺคิปฺปภา ปญฺญาปฺปภา อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส ปภา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิมาสํ จตสฺสนฺนํ ปภานํ ยทิทํ
ปญฺญาปฺปภาติ ฯ
[๑๔๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาโลกา กตเม จตฺตาโร
จนฺทาโลโก สุริยาโลโก อคฺคาโลโก ปญฺญาโลโก อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร อาโลกา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิเมสํ จตุนฺนํ อาโลกานํ
ยทิทํ ปญฺญาโลโกติ ฯ
[๑๔๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว โอภาสา กตเม จตฺตาโร จนฺโทภาโส
สุริโยภาโส อคฺโคภาโส ปญฺโญภาโส อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร โอภาสา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิเมสํ จตุนฺนํ โอภาสานํ
ยทิทํ ปญฺโญภาโสติ ฯ
[๑๔๕] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปชฺโชตา กตเม จตฺตาโร
จนฺทปฺปชฺโชโต สุริยปฺปชฺโชโต อคฺคิปฺปชฺโชโต ปญฺญาปฺปชฺโชโต
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปชฺโชตา เอตทคฺคํ ภิกฺขเว อิเมสํ
จตุนฺนํ ปชฺโชตานํ ยทิทํ ปญฺญาปฺปชฺโชโตติ ฯ
[๑๔๖] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว กาลา กตเม จตฺตาโร กาเลน
ธมฺมสฺสวนํ กาเลน ธมฺมสากจฺฉา กาเลน สมโถ ๑- กาเลน วิปสฺสนา
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร กาลาติ ฯ
[๑๔๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว กาลา สมฺมาภาวิยมานา สมฺมา-
อนุปริวตฺติยมานา อนุปุพฺเพน อาสวานํ ขยํ ปาเปนฺติ กตเม จตฺตาโร
กาเลน ธมฺมสฺสวนํ กาเลน ธมฺมสากจฺฉา กาเลน สมโถ กาเลน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กาเลน สมฺมสนา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วิปสฺสนา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร กาลา สมฺมาภาวิยมานา
สมฺมาอนุปริวตฺติยมานา อนุปุพฺเพน อาสวานํ ขยํ ปาเปนฺติ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว อุปริปพฺพเต ถุลฺลผุสิตเก เทเว วสฺสนฺเต [๑]- อุทกํ ยถานินฺนํ
ปวตฺตมานํ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา ปริปูเรติ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา
ปริปูรา กุโสพฺเภ ปริปูเรนฺติ กุโสพฺภา ปริปูรา มหาโสพฺเภ ปริปูเรนฺติ
มหาโสพฺภา ปริปูรา กุนฺนทิโย ปริปูเรนฺติ กุนฺนทิโย ปริปูรา
มหานทิโย ปริปูเรนฺติ มหานทิโย ปริปูรา สมุทฺทสาครํ ๒- ปริปูเรนฺติ
เอวเมว โข ภิกฺขเว อิเม จตฺตาโร กาลา สมฺมาภาวิยมานา
สมฺมาอนุปริวตฺติยมานา อนุปุพฺเพน อาสวานํ ขยํ ปาเปนฺตีติ ฯ
[๑๔๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว วจีทุจฺจริตานิ กตมานิ จตฺตาริ
มุสาวาโท ปิสุณา วาจา ผรุสา วาจา สมฺผปฺปลาโป อิมานิ โข
ภิกฺขเว จตฺตาริ วจีทุจฺจริตานีติ ฯ
[๑๔๙] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว วจีสุจริตานิ กตมานิ จตฺตาริ
สจฺจวาจา อปิสุณวาจา สณฺหวาจา มนฺตาภาสา ๓- อิมานิ โข
ภิกฺขเว จตฺตาริ วจีสุจริตานีติ ฯ
[๑๕๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สารา กตเม จตฺตาโร สีลสาโร
สมาธิสาโร ปญฺญาสาโร วิมุตฺติสาโร อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร สาราติ ฯ
อาภาวคฺโค ปญฺจโม ฯ
ตติโย ปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต ฯ
[๔]-
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ตํ ฯ ๒ ม. สมุทฺทํ ฯ ๓ ม มนฺตภาสา ฯ ๔ ม. ยุ.
@ ตสฺสุทฺทานํ
@ อาภา ปภา จ อาโลกา โอภาสา เจว ปชฺโชตา
@ เทฺว กาลา จริตา เทฺว จ โหนฺติ สาเรน เต ทสาติ ฯ
จตุตฺถปณฺณาสโก
อินฺทฺริยวคฺโค ปฐโม
[๑๕๑] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อินฺทฺริยานิ กตมานิ จตฺตาริ
สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ ๑- อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ อินฺทฺริยานีติ ฯ
[๑๕๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว พลานิ กตมานิ จตฺตาริ สทฺธาพลํ
วิริยพลํ สมาธิพลํ ปญฺญาพลํ ๒- อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
พลานีติ ฯ
[๑๕๓] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว พลานิ กตมานิ จตฺตาริ ปญฺญาพลํ
วิริยพลํ อนวชฺชพลํ สงฺคาหกพลํ ๓- อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
พลานีติ ฯ
[๑๕๔] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว พลานิ กตมานิ จตฺตาริ สติพลํ
สมาธิพลํ อนวชฺชพลํ สงฺคาหกพลํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
พลานีติ ฯ
[๑๕๕] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว พลานิ กตมานิ จตฺตาริ ปฏิสงฺขานพลํ
ภาวนาพลํ อนวชฺชพลํ สงฺคาหกพลํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
พลานีติ ฯ
[๑๕๖] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กปฺปสฺส อสงฺเขยฺยานิ กตมานิ
จตฺตาริ ยทา ภิกฺขเว กปฺโป สํวฏฺโฏ ๔- ติฏฺฐติ ๕- ตํ น สุกรํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สตินฺทฺริยํ ฯ ๒ ม. ยุ. สติพลํ ฯ ๓ ม. สงฺคหพลํ ฯ ยุ. สงฺคาหพลํ ฯ
@ยุ. สํวฏฺฏติ ฯ ๕ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตานีติ วา
เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานีติ วา ยทา
ภิกฺขเว กปฺโป สํวฏฺฏฏฺฐายี ๑- ติฏฺฐติ ตํ น สุกรํ สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ
วสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานีติ
วา เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานีติ วา ยทา ภิกฺขเว กปฺโป วิวฏฺโฏ ๒-
ติฏฺฐติ ตํ น สุกรํ สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ
วสฺสสตานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ
วสฺสสตสหสฺสานีติ วา ยทา ภิกฺขเว กปฺโป วิวฏฺฏฏฺฐายี ๓- ติฏฺฐติ
ตํ น สุกรํ สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตานีติ
วา เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานีติ วา เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานีติ
วา อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ กปฺปสฺส อสงฺเขยฺยานีติ ฯ
[๑๕๗] เทฺวเม ภิกฺขเว โรคา กตเม เทฺว กายิโก จ โรโค
เจตสิโก จ โรโค ทิสฺสนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา กายิเกน โรเคน เอกํปิ
วสฺสํ อโรคํ ๔- ปฏิชานมานา เทฺวปิ วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา
ตีณิปิ วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา จตฺตาริปิ วสฺสานิ อโรคํ
ปฏิชานมานา ปญฺจปิ วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา ทสปิ วสฺสานิ
อโรคํ ปฏิชานมานา วีสํปิ วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา ตึสํปิ
วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา จตฺตาฬีสํปิ วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา
ปญฺญาสํปิ วสฺสานิ อโรคํ ปฏิชานมานา วสฺสสตํปิ ภิยฺโยปิ อโรคํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สํวฏฺโฏ ฯ ๒ ม. ยุ. วิวฏฺฏติ ฯ ๓ ม. ยุ. วิวฏฺโฏ ฯ ๔ ม. ยุ.
@ อาโรคฺยํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ปฏิชานมานา ฯ เต ภิกฺขเว สตฺตา ทุลฺลภา ๑- โลกสฺมึ เย เจตสิเกน
โรเคน มุหุตฺตมฺปิ อโรคํ ปฏิชานนฺติ อญฺญตฺร ขีณาสเวหิ ฯ
{๑๕๗.๑} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปพฺพชิตสฺส โรคา กตเม
จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ มหิจฺโฉ โหติ วิฆาตวา อสนฺตุฏฺโฐ
อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน
โส มหิจฺโฉ สมาโน วิฆาตวา อสนฺตุฏฺโฐ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน ปาปิกํ อิจฺฉํ ปณิทหติ
อนวญฺญปฏิลาภาย ๒- ลาภสกฺการสิโลกปฏิลาภาย โส อุฏฺฐหติ
ฆฏติ วายมติ อนวญฺญปฏิลาภาย ลาภสกฺการสิโลกปฏิลาภาย
โส สงฺขาย กุลานิ อุปสงฺกมติ สงฺขาย นิสีทติ สงฺขาย ธมฺมํ ภาสติ
สงฺขาย อุจฺจารปสฺสาวํ สนฺธาเรติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ปพฺพชิตสฺส โรคา ฯ
{๑๕๗.๒} ตสฺมาติห ภิกฺขเว เอวํ สิกฺขิตพฺพํ น มหิจฺฉา ภวิสฺสาม
วิฆาตจิตฺตา ๓- อสนฺตุฏฺฐา อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขาเรน น ปาปิกํ อิจฺฉํ ปณิทหิสฺสาม อนวญฺญปฏิลาภาย
ลาภสกฺการสิโลกปฏิลาภาย น อุฏฺฐหิสฺสาม น ฆฏยิสฺสาม น
วายมิสฺสาม อนวญฺญปฏิลาภาย ลาภสกฺการสิโลกปฏิลาภาย
ขมา ภวิสฺสาม สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตป-
สิรึสปสมฺผสฺสานํ ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ
สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ
อมนาปานํ ปาณหรานํ อธิวาสกชาติกา ภวิสฺสามาติ เอวํ หิ โว
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สฺทุลฺลภา ฯ ๒ โป. อนวชฺชญฺญปฏิลาภาย ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๓ ม. ยุ. วิฆาตวนฺโต ฯ
ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ
[๑๕๘] ตตฺร โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส
ภิกฺขโวติ ฯ อาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ อายสฺมา สารีปุตฺโต เอตทโวจ โย หิ โกจิ อาวุโส
ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา จตฺตาโร ธมฺเม อตฺตนิ สมนุปสฺสติ นิฏฺฐเมตฺถ
คนฺตพฺพํ ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ ปริหานเมตํ วุตฺตํ ภควตา
กตเม จตฺตาโร ราคเวปุลฺลตํ ๑- โทสเวปุลฺลตํ โมหเวปุลฺลตํ
คมฺภีเรสุ โข ปนสฺส ฐานาฐาเนสุ ปญฺญาจกฺขุํ นกฺกมติ โย หิ
โกจิ อาวุโส ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา อิเม จตฺตาโร ธมฺเม อตฺตนิ
สมนุปสฺสติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ
ปริหานเมตํ วุตฺตํ ภควตา โย หิ โกจิ อาวุโส ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี
วา จตฺตาโร ธมฺเม อตฺตนิ สมนุปสฺสติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ น
ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ อปริหานเมตํ วุตฺตํ ภควตา กตเม
จตฺตาโร ราคตนุตฺตํ โทสตนุตฺตํ โมหตนุตฺตํ คมฺภีเรสุ โข ปนสฺส
ฐานาฐาเนสุ ปญฺญาจกฺขุํ กมติ โย หิ โกจิ อาวุโส ภิกฺขุ วา
ภิกฺขุนี วา อิเม จตฺตาโร ธมฺเม อตฺตนิ สมนุปสฺสติ นิฏฺฐเมตฺถ
คนฺตพฺพํ น ปริหายามิ กุสเลหิ ธมฺเมหิ อปริหานเมตํ วุตฺตํ
ภควตาติ ฯ
[๑๕๙] เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท โกสมฺพิยํ วิหรติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ราคเวปุลฺลตฺตํ ... โมหเวปุลฺลตฺตํ ฯ
โฆสิตาราเม ฯ อถโข อญฺญตรา ภิกฺขุนี อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ
เอหิ ตฺวํ อมฺโภ ปุริส เยน อยฺโย อานนฺโท เตนุปสงฺกม
อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อยฺยสฺส อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺท
อิตฺถนฺนามา ภนฺเต ภิกฺขุนี อาพาธิกินี ทุกฺขิตา พาฬฺหคิลานา สา ๑-
อยฺยสฺส ๒- อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตีติ เอวญฺจ วเทหิ สาธุ
กิร ภนฺเต อยฺโย อานนฺโท เยน ภิกฺขุนูปสฺสโย เยน สา ภิกฺขุนี
เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ ฯ เอวํ อยฺเยติ โข โส ปุริโส
ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ปฏิสฺสุณิตฺวา เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ
เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ
อิตฺถนฺนามา ภนฺเต ภิกฺขุนี อาพาธิกินี ทุกฺขิตา พาฬฺหคิลานา สา
อยฺยสฺส อานนฺทสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ เอวญฺจ วเทติ สาธุ กิร ภนฺเต
อยฺโย ๓- อานนฺโท เยน ภิกฺขุนูปสฺสโย เยน สา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมตุ
อนุกมฺปํ อุปาทายาติ ฯ อธิวาเสสิ โข อายสฺมา อานนฺโท ตุณฺหีภาเวน ฯ
{๑๕๙.๑} อถโข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ ๔- นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย เยน ภิกฺขุนูปสฺสโย เตนุปสงฺกมิ ฯ อทฺทสา โข
สา ภิกฺขุนี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สสีสํ
ปารุปิตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ ฯ อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยน สา
ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. อายสฺมโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@๓ โป. ม. อายสฺมา ฯ ๔ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
นิสชฺช โข อายสฺมา อานนฺโท ตํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ อาหารสมฺภูโต
อยํ ภคินิ กาโย อาหารํ นิสฺสาย อาหาโร ปหาตพฺโพ ตณฺหาสมฺภูโต
อยํ ภคินิ กาโย ตณฺหํ นิสฺสาย ตณฺหา ปหาตพฺพา มานสมฺภูโต
อยํ ภคินิ กาโย มานํ นิสฺสาย มาโน ปหาตพฺโพ เมถุนสมฺภูโต
อยํ ภคินิ กาโย เมถุโน ปหาตพฺโพ ๑- เมถุโน ๒- เสตุฆาโต
วุตฺโต ภควตา ฯ
{๑๕๙.๒} อาหารสมฺภูโต อยํ ภคินิ กาโย อาหารํ นิสฺสาย
อาหาโร ปหาตพฺโพติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
อิธ ภคินิ ภิกฺขุ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว
ทวาย น มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส
กายสฺส ฐิติยา ยาปนาย วิหึสูปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ
ปุราณญฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา
จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จาติ โส อปเรน สมเยน
อาหารํ นิสฺสาย อาหารํ ปชหติ อาหารสมฺภูโต อยํ ภคินิ กาโย
อาหารํ นิสฺสาย อาหาโร ปหาตพฺโพติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๑๕๙.๓} ตณฺหาสมฺภูโต อยํ ภคินิ กาโย ตณฺหํ นิสฺสาย
ตณฺหา ปหาตพฺพาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ
วุตฺตํ อิธ ภคินิ ภิกฺขุ สุณาติ อิตฺถนฺนาโม กิร ภิกฺขุ อาสวานํ
ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ตสฺส เอวํ โหติ กทาสฺสุ ๓- นาม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. เมถุเน จ ฯ ยุ. เมถุโน จ ฯ
@๓ ม. ยุ. กุทาสฺสุ นาม ฯ
อหํปิ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามีติ โส อปเรน สมเยน
ตณฺหํ นิสฺสาย ตณฺหํ ปชหติ ตณฺหาสมฺภูโต อยํ ภคินิ กาโย ตณฺหํ
นิสฺสาย ตณฺหา ปหาตพฺพาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๑๕๙.๔} มานสมฺภูโต อยํ ภคินิ กาโย มานํ นิสฺสาย มาโน
ปหาตพฺโพติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ อิธ ภคินิ
ภิกฺขุ สุณาติ อิตฺถนฺนาโม กิร ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ตสฺส เอวํ โหติ โส หิ นาม อายสฺมา
อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ กิมงฺคํ ปนาหนฺติ
โส อปเรน สมเยน มานํ นิสฺสาย มานํ ปชหติ มานสมฺภูโต อยํ
ภคินิ กาโย มานํ นิสฺสาย มาโน ปหาตพฺโพติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๑๕๙.๕} เมถุนสมฺภูโต อยํ ภคินิ กาโย เมถุโน ปหาตพฺโพ
เมถุโน เสตุฆาโต วุตฺโต ภควตาติ ฯ อถโข สา ภิกฺขุนี มญฺจกา
วุฏฺฐหิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อายสฺมโต อานนฺทสฺส
ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ อจฺจโย
มํ ภนฺเต อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ ยาหํ เอวมกาสึ
ตสฺสา เม ภนฺเต อยฺโย อานนฺโท อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ
อายตึ สํวรายาติ ฯ ตคฺฆ ตํ ๑- ภคินิ อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาลํ
ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ ยา ตฺวํ เอวมกาสิ ยโต จ โข ตฺวํ ภคินิ
อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ ตนฺเต มยํ ปฏิคฺคณฺหาม
วุฑฺฒิเหสา ภคินิ อริยสฺส วินเย ยา ๒- อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา
ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายตึ สํวรํ อาปชฺชตีติ ฯ
[๑๖๐] สุคโต วา ภิกฺขเว โลเก ติฏฺฐมาโน สุคตวินโย วา
ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย
สุขาย เทวมนุสฺสานํ กตโม จ ภิกฺขเว สุคโต อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต
โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต
โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา
อยํ ภิกฺขเว สุคโต ฯ
{๑๖๐.๑} กตโม จ ภิกฺขเว สุคตวินโย โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ อยํ ภิกฺขเว สุคตวินโย ฯ เอวํ ๓-
สุคโต วา ภิกฺขเว โลเก ติฏฺฐมาโน สุคตวินโย วา ตทสฺส
พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย
สุขาย เทวมนุสฺสานํ ๔- ฯ
จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย
สํวตฺตนฺติ กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขู ทุคฺคหิตํ สุตฺตนฺตํ
ปริยาปุณนฺติ ทุนฺนิกฺขิตฺเตหิ ปทพฺยญฺชเนหิ ทุนฺนิกฺขิตฺตสฺส ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ตฺวํ ฯ ๒ โป. ม. ยุ. โย ฯ ๓ ยุ. เอวํสทฺโท นตฺถิ ฯ ๔ โป. ม.
@ เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
ปทพฺยญฺชนสฺส อตฺโถปิ ทุนฺนโย โหติ อยํ ภิกฺขเว ปฐโม ธมฺโม
สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๖๐.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขู ทุพฺพจา โหนฺติ โทวจสฺสกรเณหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา อกฺขมา อปฺปทกฺขิณคฺคาหิโน อนุสาสนึ อยํ
ภิกฺขเว ทุติโย ธมฺโม สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๖๐.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว เย เต ภิกฺขู พหุสฺสุตา อาคตาคมา
ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา เต น สกฺกจฺจํ สุตฺตนฺตํ ปรํ วาเจนฺติ
เตสํ อจฺจเยน ฉินฺนมูลโก สุตฺตนฺโต โหติ อปฺปฏิสฺสรโณ อยํ ภิกฺขเว
ตติโย ธมฺโม สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๖๐.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว เถรา ภิกฺขู พาหุลฺลิกา โหนฺติ
สาถลิกา โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา ปวิเวเก นิกฺขิตฺตธุรา น วิริยํ
อารภนฺติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส
สจฺฉิกิริยาย เตสํ ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชติ สาปิ
โหติ พาหุลฺลิกา สาถลิกา โอกฺกมเน ปุพฺพงฺคมา ปวิเวเก นิกฺขิตฺตธุรา
น วิริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส
สจฺฉิกิริยาย อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ ธมฺโม สทฺธมฺมสฺส สมฺโมสาย
อนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส
สมฺโมสาย อนฺตรธานาย สํวตฺตนฺติ ๑- ฯ
{๑๖๐.๕} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส ฐิติยา
อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตนฺติ กตเม จตฺตาโร อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขู สุคฺคหิตํ สุตฺตนฺตํ ปริยาปุณนฺติ สุนิกฺขิตฺเตหิ
ปทพฺยญฺชเนหิ สุนิกฺขิตฺตสฺส ภิกฺขเว ปทพฺยญฺชนสฺส อตฺโถปิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. สํวตฺตนฺตีติ ฯ
สุนโย โหติ อยํ ภิกฺขเว ปฐโม ธมฺโม สทฺธมฺมสฺส ฐิติยา อสมฺโมสาย
อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๖๐.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขู สุวจา โหนฺติ โสวจสฺสกรเณหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา ขมา ปทกฺขิณคฺคาหิโน อนุสาสนึ อยํ ภิกฺขเว
ทุติโย ธมฺโม สทฺธมฺมสฺส ฐิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ
{๑๖๐.๗} ปุน จปรํ ภิกฺขเว เย เต ภิกฺขู พหุสฺสุตา อาคตาคมา
ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา เต สกฺกจฺจํ สุตฺตนฺตํ ปรํ วาเจนฺติ
เตสํ อจฺจเยน อจฺฉินฺนมูลโก สุตฺตนฺโต โหติ สปฺปฏิสฺสรโณ อยํ
ภิกฺขเว ตติโย ธมฺโม สทฺธมฺมสฺสฐิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย
สํวตฺตติ ฯ
{๑๖๐.๘} ปุน จปรํ ภิกฺขเว เถรา ภิกฺขู น พาหุลฺลิกา โหนฺติ น
สาถลิกา โอกฺกมเน นิกฺขิตฺตธุรา ปวิเวเก ปุพฺพงฺคมา วิริยํ
อารภนฺติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส
สจฺฉิกิริยาย เตสํ ปจฺฉิมา ชนตา ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชติ สาปิ โหติ
น พาหุลฺลิกา น สาถลิกา โอกฺกมเน นิกฺขิตฺตธุรา ปวิเวเก ปุพฺพงฺคมา
วิริยํ อารภติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย อสจฺฉิกตสฺส
สจฺฉิกิริยาย อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ ธมฺโม สทฺธมฺมสฺส ฐิติยา
อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
ธมฺมา สทฺธมฺมสฺส ฐิติยา อสมฺโมสาย อนนฺตรธานาย สํวตฺตนฺตีติ ฯ
อินฺทฺริยวคฺโค ปฐโม
[๑]-
------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อินฺทฺริยานิ สทฺธา ปญฺญา สติสงฺขานปญฺจมํ
@ กปฺโป โรโค ปริหานิ ภิกฺขุนี สุคเตน จาติ ฯ
ปฏิปทาวคฺโค ทุติโย
[๑๖๑] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา จตสฺโส
ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา สุขา
ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อิมา โข
ภิกฺขเว จตสฺโส ปฏิปทาติ ฯ
[๑๖๒] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา จตสฺโส ทุกฺขา
ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ
{๑๖๒.๑} กตมา จ ภิกฺขเว ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปกติยาปิ ติพฺพราคชาติโก โหติ อภิกฺขณํ
ราคชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ ติพฺพโทสชาติโก โหติ
อภิกฺขณํ โทสชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ ติพฺพโมหชาติโก
โหติ อภิกฺขณํ โมหชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ตสฺสิมานิ
ปญฺจินฺทฺริยานิ มุทูนิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ
สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ มุทุตฺตา
ทนฺธํ อนนฺตริยํ ๑- ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ฯ
{๑๖๒.๒} กตมา จ ภิกฺขเว ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปกติยาปิ ติพฺพราคชาติโก โหติ อภิกฺขณํ
ราคชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ ติพฺพโทสชาติโก โหติ
อภิกฺขณํ โทสชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ ติพฺพโมหชาติโก
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อานนฺตริยํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
โหติ อภิกฺขณํ โมหชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ตสฺสิมานิ
ปญฺจินฺทฺริยานิ อธิมตฺตานิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ
สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
อธิมตฺตตฺตา ขิปฺปํ อนนฺตริยํ ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ
{๑๖๒.๓} กตมา จ ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปกติยาปิ น ติพฺพราคชาติโก โหติ น
อภิกฺขณํ ราคชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ น ติพฺพโทสชาติโก
โหติ น อภิกฺขณํ โทสชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ น
ติพฺพโมหชาติโก โหติ น อภิกฺขณํ โมหชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ
ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ มุทูนิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ
สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
มุทุตฺตา ทนฺธํ อนนฺตริยํ ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ฯ
{๑๖๒.๔} กตมา จ ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ปกติยาปิ น ติพฺพราคชาติโก โหติ น
อภิกฺขณํ ราคชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ น
ติพฺพโทสชาติโก โหติ น อภิกฺขณํ โทสชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทติ ปกติยาปิ น ติพฺพโมหชาติโก โหติ น อภิกฺขณํ
โมหชํ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ
อธิมตฺตานิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ
ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อธิมตฺตตฺตา ขิปฺปํ
อนนฺตริยํ ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สุขา
ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส ปฏิปทาติ ฯ
[๑๖๓] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา จตสฺโส
ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา สุขา
ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ
{๑๖๓.๑} กตมา จ ภิกฺขเว ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรติ อาหาเร ปฏิกฺกูลสญฺญี
สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญี ๑- สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี มรณสญฺญา
โข ปนสฺส อชฺฌตฺตํ สุปฏฺฐิตา โหติ โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ
อุปนิสฺสาย วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ
ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ มุทูนิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ
สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
มุทุตฺตา ทนฺธํ อนนฺตริยํ ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ฯ
{๑๖๓.๒} กตมา จ ภิกฺขเว ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรติ อาหาเร ปฏิกฺกูลสญฺญี สพฺพโลเก
อนภิรตสญฺญี สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี มรณสญฺญา โข ปนสฺส
อชฺฌตฺตํ สุปฏฺฐิตา โหติ โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ อุปนิสฺสาย
วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ ตสฺสิมานิ
ปญฺจินฺทฺริยานิ อธิมตฺตานิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนภิรติสญฺญี ฯ
สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
อธิมตฺตตฺตา ขิปฺปํ อนนฺตริยํ ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ
{๑๖๓.๓} กตมา จ ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ
วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา
อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ
ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ
วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา
อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ อุปนิสฺสาย วิหรติ สทฺธาพลํ
หิรีพลํ โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ
มุทูนิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ
ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ มุทุตฺตา ทนฺธํ อนนฺตริยํ
ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา
ทนฺธาภิญฺญา ฯ
{๑๖๓.๔} กตมา จ ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ปีติยา จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ อุปนิสฺสาย
วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ
ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ อธิมตฺตานิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ
วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ
อินฺทฺริยานํ อธิมตฺตตฺตา ขิปฺปํ อนนฺตริยํ ปาปุณาติ อาสวานํ ขยาย
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส ปฏิปทาติ ฯ
[๑๖๔] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา จตสฺโส
อกฺขมา ปฏิปทา ขมา ปฏิปทา ทมา ปฏิปทา สมา ปฏิปทา ฯ
กตมา จ ภิกฺขเว อกฺขมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
อกฺโกสนฺตํ ปจฺจกฺโกสติ โรสนฺตํ ปฏิโรสติ ภณฺฑนฺตํ ปฏิภณฺฑติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อกฺขมา ปฏิปทา ฯ
{๑๖๔.๑} กตมา จ ภิกฺขเว ขมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อกฺโกสนฺตํ น ปจฺจกฺโกสติ โรสนฺตํ น ปฏิโรสติ ภณฺฑนฺตํ
น ปฏิภณฺฑติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ขมา ปฏิปทา ฯ
{๑๖๔.๒} กตมา จ ภิกฺขเว ทมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี
ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ
อาปชฺชติ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา
ธมฺมํ วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี
ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ
รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ทมา ปฏิปทา ฯ
{๑๖๔.๓} กตมา จ ภิกฺขเว สมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ สเมติ พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ ... อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ ...
อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ
สเมติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมา ปฏิปทา ฯ
อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส ปฏิปทาติ ฯ
[๑๖๕] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา จตสฺโส
อกฺขมา ปฏิปทา ขมา ปฏิปทา ทมา ปฏิปทา สมา ปฏิปทา ฯ
{๑๖๕.๑} กตมา จ ภิกฺขเว อกฺขมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อกฺขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวาตาตป-
สิรึสปสมฺผสฺสานํ ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ
สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ อมนาปานํ
ปาณหรานํ อนธิวาสกชาติโก โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อกฺขมา
ปฏิปทา ฯ
{๑๖๕.๒} กตมา จ ภิกฺขเว ขมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล ขโม โหติ สีตสฺส อุณฺหสฺส ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย ฑํสมกสวา-
ตาตปสิรึสปสมฺผสฺสานํ ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถานํ อุปฺปนฺนานํ
สารีริกานํ เวทนานํ ทุกฺขานํ ติพฺพานํ ขรานํ กฏุกานํ อสาตานํ
อมนาปานํ ปาณหรานํ อธิวาสกชาติโก โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ขมา ปฏิปทา ฯ
{๑๖๕.๓} กตมา จ ภิกฺขเว ทมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี
ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ
รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ โสเตน สทฺทํ
สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน
โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ทมา ปฏิปทา ฯ
{๑๖๕.๔} กตมา จ ภิกฺขเว สมา ปฏิปทา อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ สเมติ
พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ อุปฺปนฺนํ พฺยาปาทวิตกฺกํ ...
อุปฺปนฺนํ วิหึสาวิตกฺกํ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม
นาธิวาเสติ ปชหติ วิโนเทติ สเมติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สมา ปฏิปทา ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส
ปฏิปทาติ ฯ
[๑๖๖] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว ปฏิปทา กตมา ตสฺโส ทุกฺขา
ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา สุขา
ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ฯ ตตฺร ภิกฺขเว
ยายํ ปฏิปทา ทุกฺขา ทนฺธาภิญฺญา อยํ ภิกฺขเว ปฏิปทา อุภเยเนว
หีนา อกฺขายติ ยมฺปายํ ปฏิปทา ทุกฺขา อิมินาปายํ หีนา
อกฺขายติ ยมฺปายํ ปฏิปทา ทนฺธา อิมินาปายํ หีนา อกฺขายติ
อยํ ภิกฺขเว ปฏิปทา อุภเยเนว หีนา อกฺขายติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว
ยายํ ปฏิปทา ทุกฺขา ขิปฺปาภิญฺญา อยํ ภิกฺขเว ปฏิปทา ทุกฺขตฺตา
หีนา อกฺขายติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยายํ ปฏิปทา สุขา ทนฺธาภิญฺญา
อยํ ภิกฺขเว ปฏิปทา ทนฺธตฺตา หีนา อกฺขายติ ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยายํ
ปฏิปทา สุขา ขิปฺปาภิญฺญา อยํ ภิกฺขเว ปฏิปทา อุภเยเนว
ปณีตา อกฺขายติ ยมฺปายํ ปฏิปทา สุขา อิมินาปายํ ปณีตา
อกฺขายติ ยมฺปายํ ปฏิปทา ขิปฺปา อิมินาปายํ ปณีตา อกฺขายติ
อยํ ภิกฺขเว ปฏิปทา อุภเยเนว ปณีตา อกฺขายติ ฯ อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส ปฏิปทาติ ฯ
[๑๖๗] อถโข อายสฺมา สารีปุตฺโต เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน สทฺธึ
สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สารีปุตฺโต อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ จตสฺโส อิมา อาวุโส โมคฺคลฺลาน
ปฏิปทา กตมา จตสฺโส ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา
ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา
ขิปฺปาภิญฺญา อิมา โข อาวุโส จตสฺโส ปฏิปทา อิมาสํ อาวุโส
จตสฺสนฺนํ ปฏิปทานํ กตมํ เต ปฏิปทํ อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ
จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ จตสฺโส อิมา อาวุโส สารีปุตฺต ปฏิปทา กตมา
จตสฺโส ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา
ขิปฺปาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา
ขิปฺปาภิญฺญา อิมา โข อาวุโส จตสฺโส ปฏิปทา อิมาสํ อาวุโส
จตสฺสนฺนํ ปฏิปทานํ ยายํ ปฏิปทา ทุกฺขา ขิปฺปาภิญฺญา อิมํ เม
ปฏิปทํ อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
[๑๖๘] อถโข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เยนายสฺมา
สารีปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน สทฺธึ
สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ
เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ เอตทโวจ จตสฺโส อิมา อาวุโส สารีปุตฺต ปฏิปทา กตมา
จตสฺโส ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา
สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา
อิมา โข อาวุโส จตสฺโส ปฏิปทา อิมาสํ อาวุโส จตสฺสนฺนํ
ปฏิปทานํ กตมํ เต ปฏิปทํ อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ
วิมุตฺตนฺติ ฯ จตสฺโส อิมา อาวุโส โมคฺคลฺลาน ปฏิปทา กตมา
จตสฺโส ทุกฺขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ทุกฺขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา
สุขา ปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา สุขา ปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา
อิมา โข อาวุโส จตสฺโส ปฏิปทา อิมาสํ อาวุโส จตสฺสนฺนํ
ปฏิปทานํ ยายํ ปฏิปทา สุขา ขิปฺปาภิญฺญา อิมํ เม ปฏิปทํ
อาคมฺม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺตนฺติ ฯ
[๑๖๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
กายสฺส เภทา สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล ทิฏฺเฐว ธมฺเม อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ อิธ ปน ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ ฯ
{๑๖๙.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ทิฏฺเฐว ธมฺเม สสงฺขารปรินิพฺพายี
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรติ อาหาเร ปฏิกฺกูลสญฺญี
สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญี สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี มรณสญฺญา
โข ปนสฺส อชฺฌตฺตํ สุปฏฺฐิตา โหติ โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ
อุปนิสฺสาย วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ
ปญฺญาพลํ ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ อธิมตฺตานิ ปาตุภวนฺติ
สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส
อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ ฯ
{๑๖๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล กายสฺส เภทา สสงฺขารปรินิพฺพายี
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรติ อาหาเร ปฏิกฺกูลสญฺญี
สพฺพโลเก อนภิรตสญฺญี สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสี มรณสญฺญา
โข ปนสฺส อชฺฌตฺตํ สุปฏฺฐิตา โหติ โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ
อุปนิสฺสาย วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ
ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ มุทูนิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ
สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
มุทุตฺตา กายสฺส เภทา สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล กายสฺส เภทา สสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ ฯ
{๑๖๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ทิฏฺเฐว ธมฺเม อสงฺขารปรินิพฺพายี
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ปีติยา จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส จ
ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ อุปนิสฺสาย วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ
โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ
อธิมตฺตานิ ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ
สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ
อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ทิฏฺเฐว ธมฺเม อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ ฯ
{๑๖๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล กายสฺส เภทา อสงฺขารปรินิพฺพายี
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ปีติยา จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส จ
ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
โส อิมานิ ปญฺจ เสกฺขพลานิ อุปนิสฺสาย วิหรติ สทฺธาพลํ หิรีพลํ
โอตฺตปฺปพลํ วิริยพลํ ปญฺญาพลํ ตสฺสิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ มุทูนิ
ปาตุภวนฺติ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ
ปญฺญินฺทฺริยํ โส อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ มุทุตฺตา กายสฺส
เภทา อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
กายสฺส เภทา อสงฺขารปรินิพฺพายี โหติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๗๐] เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท โกสมฺพิยํ วิหรติ
โฆสิตาราเม ฯ ตตฺร โข อายสฺมา อานนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส
ภิกฺขโวติ ฯ อาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
อายสฺมา อานนฺโท เอตทโวจ โย หิ โกจิ อาวุโส ภิกฺขุ วา
ภิกฺขุนี วา มม สนฺติเก อรหตฺตปฺปตฺตึ พฺยากโรติ สพฺพโส จตูหิ
มคฺเคหิ เอเตสํ วา อญฺญตเรน กตเมหิ จตูหิ อิธาวุโส ภิกฺขุ
สมถปุพฺพงฺคมํ วิปสฺสนํ ภาเวติ ตสฺส สมถปุพฺพงฺคมํ วิปสฺสนํ
ภาวยโต มคฺโค สญฺชายติ โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ
ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต พหุลีกโรโต สญฺโญชนานิ
ปหียนฺติ อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ ฯ
{๑๗๐.๑} ปุน จปรํ อาวุโส ภิกฺขุ วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมํ สมถํ
ภาเวติ ตสฺส วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมํ สมถํ ภาวยโต มคฺโค สญฺชายติ
โส ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต
ภาวยโต พหุลีกโรโต สญฺโญชนานิ ปหียนฺติ อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ ฯ
{๑๗๐.๒} ปุน จปรํ อาวุโส ภิกฺขุ สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ ภาเวติ
ตสฺส สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ ภาวยโต มคฺโค สญฺชายติ โส ตํ
มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต ภาวยโต
พหุลีกโรโต สญฺโญชนานิ ปหียนฺติ อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ ฯ
{๑๗๐.๓} ปุน จปรํ อาวุโส ภิกฺขุโน ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตํ มานสํ
โหติ โส อาวุโส สมโย ยนฺตํ จิตฺตํ อชฺฌตฺตํเยว สนฺติฏฺฐติ
สนฺนิสีทติ เอโกทิ โหติ สมาธิยติ ตสฺส มคฺโค สญฺชายติ โส
ตํ มคฺคํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส ตํ มคฺคํ อาเสวโต
ภาวยโต พหุลีกโรโต สญฺโญชนานิ ปหียนฺติ อนุสยา พฺยนฺตีโหนฺติ ฯ
โย หิ โกจิ อาวุโส ภิกฺขุ วา ภิกฺขุนี วา มม สนฺติเก อรหตฺตปฺปตฺตึ
พฺยากโรติ สพฺพโส อิเมหิ จตูหิ มคฺเคหิ เอเตสํ วา อญฺญตเรนาติ ฯ
ปฏิปทาวคฺโค ทุติโย ฯ
[๑]-
-----------
สญฺเจตนิยวคฺโค ตติโย
[๑๗๑] กาเย วา ภิกฺขเว สติ กายสญฺเจตนาเหตุ อุปฺปชฺชติ
อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ วาจาย วา ภิกฺขเว สติ วจีสญฺเจตนาเหตุ
อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ มเน วา ภิกฺขเว สติ มโนสญฺเจตนาเหตุ
อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อวิชฺชาปจฺจยา วา สามํ วา ตํ
ภิกฺขเว กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ
สุขทุกฺขํ ปเร วาสฺส ตํ ภิกฺขเว กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส
ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ สมฺปชาโน วา ตํ ภิกฺขเว กายสงฺขารํ
อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ
อสมฺปชาโน วา ตํ ภิกฺขเว กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส
ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ สามํ วา ตํ ภิกฺขเว วจีสงฺขารํ
อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ ปเร
วาสฺส ตํ ภิกฺขเว วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ
อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ สมฺปชาโน วา ตํ ภิกฺขเว วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ
ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อสมฺปชาโน วา ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ สงฺขิตฺตํ วิตฺตาราสุภํ เทฺว ขมา อุภเยน จ
@ โมคฺคลฺลาโน สารีปุตฺโต สสงฺขารํ ยุคนทฺเธน จาติ ฯ
ภิกฺขเว วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ
สุขทุกฺขํ สามํ วา ตํ ภิกฺขเว มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส
ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ ปเร วาสฺส ภิกฺขเว มโนสงฺขารํ
อภิสงฺขโรนฺติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ สมฺปชาโน
วา ตํ ภิกฺขเว มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ
อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อสมฺปชาโน วา ตํ ภิกฺขเว มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ
ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อิเมสุ ภิกฺขเว
ธมฺเมสุ อวิชฺชา อนุปติตา ฯ
{๑๗๑.๑} อวิชฺชายเตฺวว อเสสวิราคนิโรธา โส กาโย น โหติ
ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ สา วาจา น โหติ
ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ โส มโน น โหติ
ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ เขตฺตนฺตํ น โหติ ...
วตฺถุนฺตํ น โหติ ... อายตนนฺตํ น โหติ ... อธิกรณนฺตํ น โหติ
ยํปจฺจยาสฺส ตํ อุปฺปชฺชติ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขนฺติ ฯ
{๑๗๑.๒} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อตฺตภาวปฏิลาภา กตเม จตฺตาโร
อตฺถิ ภิกฺขเว อตฺตภาวปฏิลาโภ ยสฺมึ อตฺตภาวปฏิลาเภ
อตฺตสญฺเจตนา กมติ โน ปรสญฺเจตนา อตฺถิ ภิกฺขเว อตฺตภาวปฏิลาโภ
ยสฺมึ อตฺตภาวปฏิลาเภ ปรสญฺเจตนา กมติ โน อตฺตสญฺเจตนา
อตฺถิ ภิกฺขเว อตฺตภาวปฏิลาโภ ยสฺมึ อตฺตภาวปฏิลาเภ อตฺตสญฺเจตนา
จ กมติ ปรสญฺเจตนา จ อตฺถิ ภิกฺขเว อตฺตภาวปฏิลาโภ ยสฺมึ
อตฺตภาวปฏิลาเภ เนว อตฺตสญฺเจตนา กมติ โน ปรสญฺเจตนา
อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อตฺตภาวปฏิลาภาติ ฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา
สารีปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ อิมสฺส ขฺวาหํ ภนฺเต ภควตา
สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ ตตฺร ภนฺเต
ยฺวายํ อตฺตภาวปฏิลาโภ ยสฺมึ อตฺตภาวปฏิลาเภ อตฺตสญฺเจตนา
กมติ โน ปรสญฺเจตนา อตฺตสญฺเจตนาเหตุ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา
กายา จุติ โหติ ตตฺร ภนฺเต ยฺวายํ อตฺตภาวปฏิลาโภ ยสฺมึ
อตฺตภาวปฏิลาเภ ปรสญฺเจตนา กมติ โน อตฺตสญฺเจตนา
ปรสญฺเจตนาเหตุ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา กายา จุติ โหติ ตตฺร ภนฺเต
ยฺวายํ อตฺตภาวปฏิลาโภ ยสฺมึ อตฺตภาวปฏิลาเภ อตฺตสญฺเจตนา
จ กมติ ปรสญฺเจตนา จ อตฺตสญฺเจตนาจปรสญฺเจตนาจเหตุ เตสํ
สตฺตานํ ตมฺหา กายา จุติ โหติ ตตฺร ภนฺเต ยฺวายํ อตฺตภาวปฏิลาโภ
ยสฺมึ อตฺตภาวปฏิลาเภ เนว อตฺตสญฺเจตนา กมติ โน ปรสญฺเจตนา
กตเม เตน เทวา ทฏฺฐพฺพาติ ฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคา
สารีปุตฺต เทวา เตน ทฏฺฐพฺพาติ ฯ
{๑๗๑.๓} โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา
ตมฺหา กายา จุตา อาคามิโน โหนฺติ อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ โก ปน
ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ตมฺหา กายา จุตา
อนาคามิโน โหนฺติ อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺติ ฯ อิธ สารีปุตฺต เอกจฺจสฺส
ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ อปฺปหีนานิ โหนฺติ โส
ทิฏฺเฐว ธมฺเม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส
ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต
ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ โส ตโต จุโต
อาคามี โหติ อาคนฺตา อิตฺถตฺตํ อิธ ปน สารีปุตฺต เอกจฺจสฺส
ปุคฺคลสฺส โอรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานิ ปหีนานิ โหนฺติ โส ทิฏฺเฐว
ธมฺเม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส
ตทสฺสาเทติ ตํ นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ตตฺถ ฐิโต
ตทธิมุตฺโต ตพฺพหุลวิหารี อปริหีโน กาลํ กุรุมาโน เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ โส ตโต จุโต
อนาคามี โหติ อนาคนฺตา อิตฺถตฺตํ อยํ โข สารีปุตฺต เหตุ อยํ ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ตมฺหา กายา จุตา อาคามิโน โหนฺติ อาคนฺตาโร
อิตฺถตฺตํ อยํ ปน สารีปุตฺต เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา
ตมฺหา กายา จุตา อนาคามิโน โหนฺติ อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺติ ฯ
[๑๗๒] ตตฺร โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ อาวุโส
ภิกฺขโวติ ฯ อาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส
ปจฺจสฺโสสุํ ฯ อายสฺมา สารีปุตฺโต เอตทโวจ อฑฺฒมาสูปสมฺปนฺเนน
เม อาวุโส อตฺถปฏิสมฺภิทา สจฺฉิกตา โอธิโส พฺยญฺชนโส ตมหํ
อเนกปริยาเยน อาจิกฺขามิ เทเสมิ (๑)- ปญฺญาเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ
วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ยสฺส โข ปนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ปกาเสมิ ฯ
โส มํ ปเญฺหน อหํ เวยฺยากรเณน สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา
โย โน ธมฺมานํ สุกุสโล อฑฺฒมาสูปสมฺปนฺเนน เม อาวุโส
ธมฺมปฏิสมฺภิทา สจฺฉิกตา โอธิโส พฺยญฺชนโส ตมหํ อเนกปริยาเยน
อาจิกฺขามิ เทเสมิ (๑)- ปญฺญาเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ
อุตฺตานีกโรมิ ยสฺส โข ปนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา โส มํ
ปเญฺหน อหํ เวยฺยากรเณน สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา โย โน
ธมฺมานํ สุกุสโล อฑฺฒมาสูปสมฺปนฺเนน เม อาวุโส นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา
สจฺฉิกตา โอธิโส พฺยญฺชนโส ตมหํ อเนกปริยาเยน อาจิกฺขามิ
เทเสมิ (๑)- ปญฺญาเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ
ยสฺส โข ปนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา โส มํ ปเญฺหน อหํ
เวยฺยากรเณน สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา โย โน ธมฺมานํ สุกุสโล
อฑฺฒามาสูปสมฺปนฺเนน เม อาวุโส ปฏิภาณปฏิสมฺภิทา สจฺฉิกตา
โอธิโส พฺยญฺชนโส ตมหํ อเนกปริยาเยน อาจิกฺขามิ เทเสมิ (๑)-
ปญฺญาเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ยสฺส โข
ปนสฺส กงฺขา วา วิมติ วา โส มํ ปเญฺหน อหํ เวยฺยากรเณน
สมฺมุขีภูโต โน สตฺถา โย โน ธมฺมานํ สุกุสโลติ ฯ
[๑๗๓] อถโข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโต เยนายสฺมา สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ปกาเสมิ ฯ
นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโต อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ เอตทโวจ
ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ กิญฺจีติ ฯ
มา เหวํ อาวุโส ฯ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา
นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ ฯ มา เหวํ อาวุโส ฯ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ
อเสสวิราคนิโรธา อตฺถิ จ นตฺถิ จญฺญํ กิญฺจีติ ฯ มา เหวํ อาวุโส ฯ
ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา เนวตฺถิ โน
นตฺถญฺญํ ๑- กิญฺจีติ ฯ มา เหวํ อาวุโส ฯ
{๑๗๓.๑} ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ
กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ อาวุโสติ วเทสิ ฉนฺนํ อาวุโส
ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน
มา เหวํ อาวุโสติ วเทสิ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา
อตฺถิ จ นตฺถิ จญฺญํ กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ อาวุโสติ
วเทสิ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา เนวตฺถิ โน
นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ อาวุโสติ วเทสิ ฯ
ยถากถํ ปนาวุโส อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
{๑๗๓.๒} ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ
กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ ๒- ปปญฺเจติ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ
อเสสวิราคนิโรธา นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ ๓- ปปญฺเจติ
ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถิ จ นตฺถิ จญฺญํ
กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ ปปญฺเจติ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อตฺถญฺญํ ฯ ๒-๓ ม. ยุ. อปฺปปญฺจํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อเสสวิราคนิโรธา เนวตฺถิ โน นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ
ปปญฺเจติ ยาวตา อาวุโส ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ คติ ตาวตา
ปปญฺจสฺส คติ ยาวตา ปปญฺจสฺส คติ ตาวตา ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ
คติ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา ปปญฺจนิโรโธ
ปปญฺจวูปสโมติ ฯ
[๑๗๔] อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยนายสฺมา มหาโกฏฺฐิโต
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหาโกฏฺฐิเตน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ มหาโกฏฺฐิตํ เอตทโวจ
ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ กิญฺจีติ ฯ
มา เหวํ อาวุโส ฯ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา
นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ ฯ มา เหวํ อาวุโส ฯ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ
อเสสวิราคนิโรธา อตฺถิ จ นตฺถิ จญฺญํ กิญฺจีติ ฯ มา เหวํ อาวุโส ฯ
ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา เนวตฺถิ โน
นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ ฯ มา เหวํ อาวุโส ฯ
{๑๗๔.๑} ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ
กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ อาวุโสติ วเทสิ ฉนฺนํ อาวุโส
ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน
มา เหวํ อาวุโสติ วเทสิ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา
อตฺถิ จ นตฺถิ จญฺญํ กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ อาวุโสติ
วเทสิ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา เนวตฺถิ โน
นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน มา เหวํ อาวุโสติ วเทสิ ฯ
ยถากถํ ปนาวุโส อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
{๑๗๔.๒} ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถญฺญํ
กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ ปปญฺเจติ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ
อเสสวิราคนิโรธา นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ ปปญฺเจติ
ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา อตฺถิ จ นตฺถิ จญฺญํ
กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ ปปญฺเจติ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ
อเสสวิราคนิโรธา เนวตฺถิ โน นตฺถญฺญํ กิญฺจีติ อิติ วทํ อปปญฺจํ
ปปญฺเจติ ยาวตา อาวุโส ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ คติ ตาวตา
ปปญฺจสฺส คติ ยาวตา ปปญฺจสฺส คติ ตาวตา ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ
คติ ฉนฺนํ อาวุโส ผสฺสายตนานํ อเสสวิราคนิโรธา ปปญฺจนิโรโธ
ปปญฺจวูปสโมติ ฯ
[๑๗๕] อถโข อายสฺมา อุปวาโน เยนายสฺมา สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปวาโน อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ เอตทโวจ กินฺนุ
โข อาวุโส (๑)- วิชฺชายนฺตกโร โหตีติ ฯ โน หีทํ อาวุโส ฯ กึ
ปนาวุโส (๒)- จรเณนนฺตกโร โหตีติ ฯ โน หีทํ อาวุโส ฯ กินฺนุ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. สารีปุตฺต ฯ
โข อาวุโส (๑)- วิชฺชาจรเณนนฺตกโร โหตีติ ฯ โน หีทํ อาวุโส ฯ
กึ ปนาวุโส (๑)- อญฺญตฺร วิชฺชาจรเณนนฺตกโร โหตีติ ฯ โน หีทํ
อาวุโส ฯ กินฺนุ โข อาวุโส (๑)- วิชฺชายนฺตกโร โหตีติ อิติ ปุฏฺโฐ
สมาโน โน หีทํ อาวุโสติ วเทสิ กึ ปนาวุโส (๑)- จรเณนนฺตกโร
โหตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน โน หีทํ อาวุโสติ วเทสิ กินฺนุ โข
อาวุโส (๑)- วิชฺชาจรเณนนฺตกโร โหตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน โน
หีทํ อาวุโสติ วเทสิ กึ ปนาวุโส (๑)- อญฺญตฺร วิชฺชาจรเณนนฺตกโร
โหตีติ อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน โน หีทํ อาวุโสติ วเทสิ ฯ ยถากถํ
ปนาวุโส อนฺตกโร โหตีติ ฯ
{๑๗๕.๑} วิชฺชาย เจ อาวุโส อนฺตกโร อภวิสฺส สอุปาทาโนว ๒-
สมาโน อนฺตกโร อภวิสฺส จรเณน เจ อาวุโส อนฺตกโร อภวิสฺส
สอุปาทาโนว สมาโน อนฺตกโร อภวิสฺส วิชฺชาจรเณน เจ อาวุโส
อนฺตกโร อภวิสฺส สอุปาทาโนว สมาโน อนฺตกโร อภวิสฺส อญฺญตฺร
วิชฺชาจรเณน เจ อาวุโส อนฺตกโร อภวิสฺส ปุถุชฺชโน อนฺตกโร อภวิสฺส
ปุถุชฺชโน หิ อาวุโส อญฺญตฺร วิชฺชาจรเณน จรณวิปนฺโน โข อาวุโส
ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ จรณสมฺปนฺโน ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ
ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ อนฺตกโร โหตีติ ฯ
[๑๗๖] สทฺโธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ สมฺมา อายาจมาโน อายาเจยฺย
ตาทิโส โหมิ ยาทิสา สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาติ เอสา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สารีปุตฺต ฯ ๒ ยุ. สวุปาทาโน ฯ
ภิกฺขเว ตุลา เอตํ ปมาณํ มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ ยทิทํ สารีปุตฺต-
โมคฺคลฺลานา ๑- ฯ สทฺธา ภิกฺขเว ภิกฺขุนี เอวํ สมฺมา อายาจมานา
อายาเจยฺย ตาทิสา โหมิ ยาทิสา เขมา จ ภิกฺขุนี อุปฺปลวณฺณา
จาติ เอสา ภิกฺขเว ตุลา เอตํ ปมาณํ มม สาวิกานํ ภิกฺขุนีนํ
ยทิทํ เขมา จ ภิกฺขุนี อุปฺปลวณฺณา จ ๒- ฯ สทฺโธ ภิกฺขเว อุปาสโก
เอวํ สมฺมา อายาจมาโน อายาเจยฺย ตาทิโส โหมิ ยาทิโส
จิตฺโต จ คหปติ หตฺถโก จ อาฬวโกติ เอสา ภิกฺขเว ตุลา เอตํ
ปมาณํ มม สาวกานํ อุปาสกานํ ยทิทํ จิตฺโต จ คหปติ หตฺถโก
จ อาฬวโก ๓- ฯ สทฺธา ภิกฺขเว อุปาสิกา เอวํ สมฺมา อายาจมานา
อายาเจยฺย ตาทิสา โหมิ ยาทิสา ขุชฺชุตฺตรา จ อุปาสิกา
เวฬุกณฺฏกิยา จ นนฺทมาตาติ เอสา ภิกฺขเว ตุลา เอตํ ปมาณํ มม
สาวิกานํ อุปาสิกานํ ยทิทํ ขุชฺชุตฺตรา จ อุปาสิกา เวฬุกณฺฏกิยา
จ นนฺทมาตาติ ฯ
[๑๗๗] อถโข อายสฺมา ราหุโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราหุลํ ภควา เอตทโวจ ยา จ ราหุล
อชฺฌตฺติกา ปฐวีธาตุ ยา จ พาหิรา ปฐวีธาตุ ปฐวีธาตุเทเวสา ๔-
ตํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย
ทิสฺวา ปฐวีธาตุยา นิพฺพินฺทติ ปฐวีธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ ยา จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานาติ ฯ ๒ ยุ. ... จาติ ฯ ๓ ม. ยุ. อาฬวโกติ ฯ
@๔ ม. ยุ. ปฐวีธาตุเรเวสา ฯ
ราหุล อชฺฌตฺติกา อาโปธาตุ ยา จ พาหิรา อาโปธาตุ อาโปธาตุ-
เทเวสา ๑- ตํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ
ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย
ทิสฺวา อาโปธาตุยา นิพฺพินฺทติ อาโปธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
{๑๗๗.๑} ยา จ ราหุล อชฺฌตฺติกา เตโชธาตุ ยา จ พาหิรา
เตโชธาตุ เตโชธาตุเทเวสา ตํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา เตโชธาตุยา นิพฺพินฺทติ เตโชธาตุยา
จิตฺตํ วิราเชติ ฯ ยา จ ราหุล อชฺฌตฺติกา วาโยธาตุ ยา จ พาหิรา
วาโยธาตุ วาโยธาตุเทเวสา ตํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ เอวเมตํ ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺทติ วาโยธาตุยา จิตฺตํ
วิราเชติ ฯ ยโต โข ราหุล ภิกฺขุ อิมาสุ จตูสุ ธาตูสุ เนวตฺตานํ
นาตฺตนิยํ สมนุปสฺสติ อยํ วุจฺจติ ราหุล ภิกฺขุ อจฺเฉชฺชิ ตณฺหํ วิวฏฺฏยิ
สญฺโญชนํ สมฺมามานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสาติ ฯ
[๑๗๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิกโรติ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ
มนสิกโรโต สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น
สนฺติฏฺฐติ น อธิมุจฺจติ ตสฺส โข เอตํ ๒- ภิกฺขเว ภิกฺขุโน น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อาโปธาตุเรเวสา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. เอวํ ฯ อิโต ปรํ
@อีทิสเมว ฯ
สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโข เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส ลปคเตน ๑- หตฺเถน
สาขํ คเณฺหยฺย ตสฺส โส หตฺโถ สชฺเชยฺยปิ คเณฺหยฺยปิ พชฺเฌยฺยปิ
เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิกโรติ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ มนสิกโรโต
สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติ
ตสฺส โข เอตํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน น สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโข ฯ
{๑๗๘.๑} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส สกฺกายนิโรธํ มนสิกโรติ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ
มนสิกโรโต สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ
อธิมุจฺจติ ตสฺส โข เอตํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโข
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส สุทฺเธน หตฺเถน สาขํ คเณฺหยฺย ตสฺส
โส หตฺโถ เนว สชฺเชยฺย น คเณฺหยฺย น พชฺเฌยฺย เอวเมว โข
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส
สกฺกายนิโรธํ มนสิกโรติ ตสฺส สกฺกายนิโรธํ มนสิกโรโต
สกฺกายนิโรเธ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ อธิมุจฺจติ ตสฺส
โข เอตํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน สกฺกายนิโรโธ ปาฏิกงฺโข ฯ
{๑๗๘.๒} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรติ ตสฺส
อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ น ปกฺขนฺทติ
น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติ ตสฺส โข เอตํ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน น อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโข เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เลปคเตน ฯ ยุ. ลสคเตน ฯ
ชมฺพาลี อเนกวสฺสคณิกา ตสฺสา ปุริโส ยานิ เจว อายมุขานิ
ตานิ ปิทเหยฺย ยานิ จ อปายมุขานิ ตานิ วิวเรยฺย เทโว จ
น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺย เอวํ หิ ตสฺสา ภิกฺขเว ชมฺพาลิยา
น อาลิปฺปเภโท ปาฏิกงฺโข เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ
สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรติ
ตสฺส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ น
ปกฺขนฺทติ น ปสีทติ น สนฺติฏฺฐติ นาธิมุจฺจติ ตสฺส โข เอตํ
ภิกฺขเว ภิกฺขุโน น อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโข ฯ
{๑๗๘.๓} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรติ ตสฺส อวิชฺชาปฺปเภทํ
มนสิกโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ
อธิมุจฺจติ ตสฺส โข เอตํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อวิชฺชาปฺปเภโท ปาฏิกงฺโข
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ชมฺพาลี อเนกวสฺสคณิกา ตสฺสา ปุริโส ยานิ เจว
อายมุขานิ ตานิ วิวเรยฺย ยานิ จ อปายมุขานิ ตานิ ปิทเหยฺย เทโว
จ สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺเฉยฺย เอวํ หิ ตสฺสา ภิกฺขเว ชมฺพาลิยา
อาลิปฺปเภโท ปาฏิกงฺโข เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อญฺญตรํ สนฺตํ
เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหรติ โส อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรติ ตสฺส
อวิชฺชาปฺปเภทํ มนสิกโรโต อวิชฺชาปฺปเภเท จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ
สนฺติฏฺฐติ อธิมุจฺจติ ตสฺส โข เอตํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อวิชฺชาปฺปเภโท
ปาฏิกงฺโข ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๗๙] อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยนายสฺมา สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สารีปุตฺเตน สทฺธึ สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ เอตทโวจ โก
นุ โข อาวุโส สารีปุตฺต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา
ทิฏฺเฐว ธมฺเม น ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
{๑๗๙.๑} อิธาวุโส อานนฺท สตฺตา อิมา หานภาคิยา สญฺญาติ
ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ อิมา ฐิติภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ
อิมา วิเสสภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ อิมา นิพฺเพธภาคิยา
สญฺญาติ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ อยํ โข อาวุโส อานนฺท เหตุ อยํ ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม น ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
{๑๗๙.๒} โก ปนาวุโส สารีปุตฺต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ
สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ อิธาวุโส อานนฺท สตฺตา อิมา
หานภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ อิมา ฐิติภาคิยา สญฺญาติ
ยถาภูตํ ปชานนฺติ อิมา วิเสสภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ
อิมา นิพฺเพธภาคิยา สญฺญาติ ยถาภูตํ ปชานนฺติ อยํ โข อาวุโส
อานนฺท เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม
ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
[๑๘๐] เอกํ สมยํ ภควา โภคนคเร วิหรติ อานนฺทเจติเย ฯ
ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ ฯ จตฺตาโรเม ภิกฺขเว
มหาปเทเส เทเสสฺสามิ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ
เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ
{๑๘๐.๑} กตเม จ ภิกฺขเว จตฺตาโร มหาปเทสา อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย สมฺมุขา เมตํ อาวุโส ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ
อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ภาสิตํ
เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา
ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา สุตฺเต โอตาเรตพฺพานิ
วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ สุตฺเต โอตาริยมานานิ
วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ น เจว สุตฺเต โอตรนฺติ น วินเย
สนฺทิสฺสนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ น เจว ตสฺส ภควโต
วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อิมสฺส จ ภิกฺขุโน ทุคฺคหิตนฺติ
อิติ หีทํ ภิกฺขเว ฉฑฺเฑยฺยาถ
{๑๘๐.๒} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย สมฺมุขา เมตํ
อาวุโส ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ
สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ
นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ
ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา สุตฺเต โอตาเรตพฺพานิ
วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ สุตฺเต โอตาริยมานานิ
วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ สุตฺเต เจว โอตรนฺติ วินเย จ สนฺทิสฺสนฺติ
นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ ตสฺส ภควโต วจนํ อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อิมสฺส จ ภิกฺขุโน สุคฺคหิตนฺติ อิทํ ภิกฺขเว
ปฐมํ มหาปเทสํ ธาเรยฺยาถ ฯ
{๑๘๐.๓} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย อมุกสฺมึ นาม
อาวาเส สงฺโฆ วิหรติ สเถโร สปาโมกฺโข ตสฺส เม สงฺฆสฺส สมฺมุขา
สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ
ตสฺส ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ
อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ
อุคฺคเหตฺวา สุตฺเต โอตาเรตพฺพานิ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ
ตานิ เจ สุตฺเต โอตาริยมานานิ วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ น เจว
สุตฺเต โอตรนฺติ น วินเย สนฺทิสฺสนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา
อิทํ น เจว ตสฺส ภควโต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตสฺส
จ สงฺฆสฺส ทุคฺคหิตนฺติ อิติ หีทํ ภิกฺขเว ฉฑฺเฑยฺยาถ อิธ ปน
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย อมุกสฺมึ นาม อาวาเส สงฺโฆ วิหรติ
สเถโร สปาโมกฺโข ตสฺส เม สงฺฆสฺส สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา
สุตฺเต โอตาเรตพฺพานิ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ สุตฺเต
โอตาริยมานานิ วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ สุตฺเต เจว โอตรนฺติ วินเย
จ สนฺทิสฺสนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ ตสฺส ภควโต
วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตสฺส จ สํฆสฺส สุคฺคหิตนฺติ
อิทํ ภิกฺขเว ทุติยํ มหาปเทสํ ธาเรยฺยาถ ฯ
{๑๘๐.๔} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย อมุกสฺมึ นาม
อาวาเส สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู วิหรนฺติ พหุสฺสุตา อาคตาคมา
ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา เตสํ เม เถรานํ สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา สุตฺเต
โอตาเรตพฺพานิ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ สุตฺเต โอตาริยมานานิ
วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ น เจว สุตฺเต โอตรนฺติ น วินเย สนฺทิสฺสนฺติ
นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ น เจว ตสฺส ภควโต วจนํ อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เตสญฺจ เถรานํ ทุคฺคหิตนฺติ อิติ หีทํ ภิกฺขเว
ฉฑฺเฑยฺยาถ
{๑๘๐.๕} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย อมุกสฺมึ นาม
อาวาเส สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู วิหรนฺติ พหุสฺสุตา อาคตาคมา
ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา เตสํ เม เถรานํ สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา สุตฺเต
โอตาเรตพฺพานิ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ สุตฺเต โอตาริยมานานิ
วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ สุตฺเต เจว โอตรนฺติ วินเย จ สนฺทิสฺสนฺติ
นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ ตสฺส ภควโต วจนํ อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เตสญฺจ เถรานํ สุคฺคหิตนฺติ อิทํ ภิกฺขเว ตติยํ
มหาปเทสํ ธาเรยฺยาถ ฯ
{๑๘๐.๖} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย อมุกสฺมึ นาม
อาวาเส เอโก เถโร ภิกฺขุ วิหรติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร
วินยธโร มาติกาธโร ตสฺส เม เถรสฺส สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อนภินนฺทิตฺวา
อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา
สุตฺเต โอตาเรตพฺพานิ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ สุตฺเต
โอตาริยมานานิ วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ น เจว สุตฺเต โอตรนฺติ น
วินเย สนฺทิสฺสนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ น เจว
ตสฺส ภควโต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตสฺส จ เถรสฺส
ทุคฺคหิตนฺติ อิติ หีทํ ภิกฺขเว ฉฑฺเฑยฺยาถ
{๑๘๐.๗} อิธ ปน ภิกฺขเว ภิกฺขุ เอวํ วเทยฺย อมุกสฺมึ นาม
อาวาเส เอโก เถโร ภิกฺขุ วิหรติ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร
วินยธโร มาติกาธโร ตสฺส เม เถรสฺส สมฺมุขา สุตํ สมฺมุขา
ปฏิคฺคหิตํ อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสนนฺติ ตสฺส
ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ภาสิตํ เนว อภินนฺทิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ
อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สาธุกํ
อุคฺคเหตฺวา สุตฺเต โอตาเรตพฺพานิ วินเย สนฺทสฺเสตพฺพานิ ตานิ เจ
สุตฺเต โอตาริยมานานิ วินเย สนฺทสฺสิยมานานิ สุตฺเต เจว โอตรนฺติ
วินเย จ สนฺทิสฺสนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ อทฺธา อิทํ ตสฺส
ภควโต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ตสฺส จ เถรสฺส
สุคฺคหิตนฺติ อิทํ ภิกฺขเว จตุตฺถํ มหาปเทสํ ธาเรยฺยาถ ฯ อิเม
โข ภิกฺขเว จตฺตาโร มหาปเทสาติ ฯ
สญฺเจตนิยวคฺโค ตติโย ฯ
[๑]-
โยธาชีววคฺโค จตุตฺโถ
[๑๘๑] จตูหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคโต โยธาชีโว ราชารโห
โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ กตเมหิ จตูหิ
อิธ ภิกฺขเว โยธาชีโว ฐานกุสโล จ โหติ ทูเรปาตี จ อกฺขณเวธี
จ มหโต จ กายสฺส ปทาเลตา อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ องฺเคหิ
สมนฺนาคโต โยธาชีโว ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว
สงฺขํ คจฺฉติ ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต
ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ
ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฐานกุสโล
จ โหติ ทูเรปาตี จ อกฺขณเวธี จ มหโต จ กายสฺส ปทาเลตา ฯ
{๑๘๑.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฐานกุสโล โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ฐานกุสโล โหติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ทูเรปาตี โหติ อิธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ เจตนา วิภตฺติ โกฏฺฐิโก อานนฺโท อุปวาณปญฺจมํ
@ อายาจนราหุลชมฺพาลี นิพฺพานํ มหาปเทเสนาติ ฯ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา
พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร
สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ ยากาจิ เวทนา
... ยากาจิ สญฺญา ... เยเกจิ สงฺขารา ... ยงฺกิญฺจิ วิญฺญาณํ
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา
สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ วิญฺญาณํ เนตํ
มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย
ปสฺสติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ทูเรปาตี โหติ ฯ
{๑๘๑.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อกฺขณเวธี โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อกฺขณเวธี โหติ ฯ
{๑๘๑.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ มหโต กายสฺส ปทาเลตา โหติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ มหนฺตํ อวิชฺชากฺขนฺธํ ปทาเลติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภกฺขุ
มหโต กายสฺส ปทาเลตา โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ฯเปฯ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ
โลกสฺสาติ ฯ
[๑๘๒] จตุนฺนํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโค สมโณ
วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ
กตเมสํ จตุนฺนํ ชราธมฺมํ มา ชิรีติ ๑- นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโค สมโณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชีรีติ ฯ
วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา
โลกสฺมึ ฯ พฺยาธิธมฺมํ มา พฺยาธิยีติ นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโค
สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ
วา โลกสฺมึ ฯ มรณธมฺมํ มา มิยฺยีติ นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโค
สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ
วา โลกสฺมึ ฯ ยานิ โข ปน ตานิ [๑]- ปาปกานิ กมฺมานิ สํกิเลสิกานิ
โปโนพฺภวิกานิ สทรานิ ทุกฺขวิปากานิ อายตึชาติชรามรณิกานิ เตสํ
วิปาโก มา นิพฺพตฺตีติ นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโค สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ ฯ อิเมสํ
โข ภิกฺขเว จตุนฺนํ ธมฺมานํ นตฺถิ โกจิ ปาฏิโภโค สมโณ วา
พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๘๓] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
อถโข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ มยํ ๒- หิ
โภ โคตม เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี โยโกจิ ทิฏฺฐํ ภาสติ เอวํ เม
ทิฏฺฐนฺติ นตฺถิ ตโต โทโส โยโกจิ สุตํ ภาสติ เอวํ เม สุตนฺติ
นตฺถิ ตโต โทโส โยโกจิ มุตํ ภาสติ เอวํ เม มุตนฺติ นตฺถิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปุพฺเพ อตฺตนา กตานิ ฯ ๒ ม. ยุ. อหํ ฯ
ตโต โทโส โยโกจิ วิญฺญาตํ ภาสติ เอวํ เม วิญฺญาตนฺติ
นตฺถิ ตโต โทโสติ ฯ
{๑๘๓.๑} นาหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ ทิฏฺฐํ ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ
น ปนาหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ ทิฏฺฐํ น ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ นาหํ
พฺราหฺมณ สพฺพํ สุตํ ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ
สพฺพํ สุตํ น ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ นาหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ มุตํ
ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ มุตํ น
ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ นาหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ วิญฺญาตํ ภาสิตพฺพนฺติ
วทามิ น ปนาหํ พฺราหฺมณ สพฺพํ วิญฺญาตํ น ภาสิตพฺพนฺติ
วทามิ ยํ หิ พฺราหฺมณ ทิฏฺฐํ ภาสโต ๑- อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ ทิฏฺฐํ น
ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ ยญฺจ ขฺวสฺส พฺราหฺมณ ทิฏฺฐํ ภาสโต
อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ
ทิฏฺฐํ ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ ยํ หิ พฺราหฺมณ สุตํ ภาสโต อกุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ สุตํ น
ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ
{๑๘๓.๒} ยญฺจ ขฺวสฺส พฺราหฺมณ สุตํ ภาสโต อกุสลา
ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ สุตํ
ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ ยํ หิ พฺราหฺมณ มุตํ ภาสโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ มุตํ น ภาสิตพฺพนฺติ
วทามิ ยญฺจ ขฺวสฺส พฺราหฺมณ มุตํ ภาสโต อกุสลา ธมฺมา
ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ มุตํ ภาสิตพฺพนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อภาสโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
วทามิ ยํ หิ พฺราหฺมณ วิญฺญาตํ ภาสโต อกุสลา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ วิญฺญาตํ น
ภาสิตพฺพนฺติ วทามิ ยญฺจ ขฺวสฺส พฺราหฺมณ วิญฺญาตํ ภาสโต
อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ
วิญฺญาตํ ภาสิตพฺพนฺติ วทามีติ ฯ อถโข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ
มคธมหามตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา
ปกฺกามีติ ฯ
[๑๘๔] อถโข ชานุสฺโสณี พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ
สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
ขานุสฺโสณี พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ มยํ ๑- หิ โภ โคตม
เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี นตฺถิ โย โส มรณธมฺโม สมาโน น ภายติ
น สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺสาติ ฯ
{๑๘๔.๑} อตฺถิ พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน ภายติ สนฺตาสํ
อาปชฺชติ มรณสฺส อตฺถิ ปน พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน
น ภายติ น สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส กตโม จ พฺราหฺมณ
มรณธมฺโม สมาโน ภายติ สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส อิธ พฺราหฺมณ
เอกจฺโจ กาเมสุ อวีตราโค โหติ อวิคตจฺฉนฺโท อวิคตเปโม
อวิคตปิปาโส อวิคตปริฬาโห อวิคตตโณฺห ตเมนํ อญฺญตโร
คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส อญฺญตเรน คาเฬฺหน โรคาตงฺเกน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อหํ ฯ
ผุฏฺฐสฺส เอวํ โหติ ปิยา วต มํ กามา ชหิสฺสนฺติ ปิเย จาหํ
กาเม ชหิสฺสามีติ โส โสจติ กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬี กนฺทติ ๑-
สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํ โข พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน ภายติ
สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๒} ปุน จปรํ พฺราหฺมณ อิเธกจฺโจ กาเย อวีตราโค โหติ
อวิคตจฺฉนฺโท อวิคตเปโม อวิคตปิปาโส อวิคตปริฬาโห
อวิคตตโณฺห ตเมนํ อญฺญตโร คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส
อญฺญตเรน คาเฬฺหน โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส เอวํ โหติ ปิโย วต มํ
กาโย ชหิสฺสติ ปิยญฺจาหํ กายํ ชหิสฺสามีติ โส โสจติ กิลมติ
ปริเทวติ อุรตฺตาฬี กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํปิ โข พฺราหฺมณ
มรณธมฺโม สมาโน ภายติ สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๓} ปุน จปรํ พฺราหฺมณ อิเธกจฺโจ อกตกลฺยาโณ โหติ
อกตกุสโล อกตภีรุตฺตาโณ กตปาโป กตลุทฺโท กตกิพฺพิโส ตเมนํ
อญฺญตโร คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส อญฺญตเรน คาเฬฺหน
โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส เอวํ โหติ อกตํ วต เม กลฺยาณํ อกตํ กุสลํ
อกตํ ภีรุตฺตาณํ กตํ ปาปํ กตํ ลุทฺทํ กตํ กิพฺพิสํ ยาวตา โภ
อกตกลฺยาณานํ อกตกุสลานํ อกตภีรุตฺตาณานํ กตปาปานํ
กตลุทฺทานํ กตกิพฺพิสานํ คติ ตํ คตึ เปจฺจ คจฺฉามีติ โส โสจติ
กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬี กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํปิ โข
พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน ภายติ สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๔} ปุน จปรํ พฺราหฺมณ อิเธกจฺโจ กงฺขี โหติ
วิจิกิจฺฉี อนิฏฺฐํ คโต สทฺธมฺเม ตเมนํ อญฺญตโร คาโฬฺห
@เชิงอรรถ: ๑ อุตฺตาฬึ กนฺทตีติปิ ฯ
โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส อญฺญตเรน คาเฬฺหน โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส
เอวํ โหติ กงฺขี วตมฺหิ วิจิกิจฺฉี อนิฏฺฐํ คโต สทฺธมฺเมติ โส
โสจติ กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬี กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํปิ
โข พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน ภายติ สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
อิเม โข พฺราหฺมณ จตฺตาโร มรณธมฺมา สมานา ภายนฺติ สนฺตาสํ
อาปชฺชนฺติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๕} กตโม จ พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน น ภายติ น
สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส อิธ พฺราหฺมณ เอกจฺโจ กาเมสุ วีตราโค
โหติ วิคตจฺฉนฺโท วิคตเปโม วิคตปิปาโส วิคตปริฬาโห วิคตตโณฺห
ตเมนํ อญฺญตโร คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส อญฺญตเรน คาเฬฺหน
โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส น เอวํ โหติ ปิยา วต มํ กามา ขหิสฺสนฺติ ปิเย
จาหํ กาเม ชหิสฺสามีติ โส น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ น อุรตฺตาฬี
กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํ โข พฺราหฺมณ มรณธมฺโม สมาโน
น ภายติ น สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๖} ปุน จปรํ พฺราหฺมณ อิเธกจฺโจ กาเย วีตราโค โหติ
วิคตจฺฉนฺโท วิคตเปโม วิคตปิปาโส วิคตปริฬาโห วิคตตโณฺห ตเมนํ
อญฺญตโร คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส อญฺญตเรน คาเฬฺหน
โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส น เอวํ โหติ ปิโย วต มํ กาโย ชหิสฺสติ
ปิยญฺจาหํ กายํ ชหิสฺสามีติ โส น โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ น
อุรตฺตาฬี กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํปิ โข พฺราหฺมณ
มรณธมฺโม สมาโน น ภายติ น สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๗} ปุน จปรํ พฺราหฺมณ อิเธกจฺโจ อกตปาโป โหติ
อกตลุทฺโท อกตกิพฺพิโส กตกลฺยาโณ กตกุสโล กตภีรุตฺตาโณ
ตเมนํ อญฺญตโร คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ ตสฺส อญฺญตเรน
คาเฬฺหน โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส เอวํ โหติ อกตํ วต เม ปาปํ อกตํ
ลุทฺทํ อกตํ กิพฺพิสํ กตํ กลฺยาณํ กตํ กุสลํ กตํ ภีรุตฺตาณํ ยาวตา โภ
อกตปาปานํ อกตลุทฺทานํ อกตกิพฺพิสานํ กตกลฺยาณานํ กตกุสลานํ
กตภีรุตฺตาณานํ คติ ตํ คตึ เปจฺจ คจฺฉามีติ โส น โสจติ น กิลมติ น
ปริเทวติ น อุรตฺตาฬี กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํปิ โข พฺราหฺมณ
มรณธมฺโม สมาโน น ภายติ น สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
{๑๘๔.๘} ปุน จปรํ พฺราหฺมณ อิเธกจฺโจ อกงฺขี โหติ อวิจิกิจฺฉี
นิฏฺฐํ คโต สทฺธมฺเม ตเมนํ อญฺญตโร คาโฬฺห โรคาตงฺโก ผุสติ
ตสฺส อญฺญตเรน คาเฬฺหน โรคาตงฺเกน ผุฏฺฐสฺส เอวํ โหติ อกงฺขี
วตมฺหิ อวิจิกิจฺฉี นิฏฺฐํ คโต สทฺธมฺเมติ โส น โสจติ น กิลมติ น
ปริเทวติ น อุรตฺตาฬี กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ อยํปิ โข พฺราหฺมณ
มรณธมฺโม สมาโน น ภายติ น สนฺตาสํ อาปชฺชติ มรณสฺส ฯ
อิเม โข พฺราหฺมณ จตฺตาโร มรณธมฺมา สมานา น ภายนฺติ น
สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ มรณสฺสาติ ฯ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ฯเปฯ
อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ
[๑๘๕] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา ปริพฺพาชกา
สปฺปินิยา ตีเร ปริพฺพาชการาเม ปฏิวสนฺติ เสยฺยถีทํ อนฺนภาโร ๑-
วธโร ๒- สกุลุทายี จ ปริพฺพาชโก อญฺเญ จ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา
ปริพฺพาชกา ฯ อถโข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต
เยน สปฺปินิยา ตีรํ ปริพฺพาชการาโม เตนุปสงฺกมิ ฯ
{๑๘๕.๑} เตน โข ปน สมเยน เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ
สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ อิติปิ
พฺราหฺมณสจฺจานิ อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานีติ ฯ อถโข ภควา เยน เต
ปริพฺพาชกา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ
นิสชฺช โข ภควา เต ปริพฺพาชเก เอตทโวจ กายนุตฺถ ปริพฺพาชกา
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ ฯ
อิธ โภ โคตม อมฺหากํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรากถา
อุทปาทิ อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานิ อิติปิ พฺราหฺมณสจฺจานีติ ฯ
{๑๘๕.๒} จตฺตารีมานิ ปริพฺพาชกา พฺราหฺมณสจฺจานิ มยา
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อิธ ปริพฺพาชกา
พฺราหฺมโณ เอวมาห สพฺเพ ปาณา อวชฺฌาติ อิติ วทํ พฺราหฺมโณ
สจฺจํ อาห โน มุสา โส เตน น สมโณติ มญฺญติ น พฺราหฺมโณติ
มญฺญติ น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ น สทิโสหมสฺมีติ มญฺญติ น
หีโนหมสฺมีติ มญฺญติ อปิจ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย
ปาณานํเยว อนุทยาย ๓- อนุกมฺปาย ปฏิปนฺโน โหติ ฯ
{๑๘๕.๓} ปุน จปรํ ปริพฺพาชกา พฺราหฺมโณ เอวมาห
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อนฺตภาโร ฯ ๒ ม. ยุ. วรธโร ฯ ๓ ม. ยุ. อนุทฺทยาย ฯ
สพฺเพ กามา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ อิทํ วทํ พฺราหฺมโณ
สจฺจํ อาห โน มุสา โส เตน น สมโณติ มญฺญติ น พฺราหฺมโณติ
มญฺญติ น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ น สทิโสหมสฺมีติ มญฺญติ น
หีโนหมสฺมีติ มญฺญติ อปิจ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย กามานํเยว
นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ ฯ
{๑๘๕.๔} ปุน จปรํ ปริพฺพาชกา พฺราหฺมโณ เอวมาห สพฺเพ
ภวา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมาติ อิติ วทํ พฺราหฺมโณ สจฺจํ
อาห โน มุสา โส เตน น สมโณติ มญฺญติ น พฺราหฺมโณติ
มญฺญติ น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ น สทิโสหมสฺมีติ มญฺญติ น
หีโนหมสฺมีติ มญฺญติ อปิจ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย
ภวานํ เยว นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ ฯ
{๑๘๕.๕} ปุน จปรํ ปริพฺพาชกา พฺราหฺมโณ เอวมาห นาหํ
กฺวจินิ ๑- กสฺสจิ กิญฺจนตสฺมึ น จ มม กฺวจินิ ๑- กตฺถจิ กิญฺจินตฺถีติ ๒-
อิติ วทํ พฺราหฺมโณ สจฺจํ อาห โน มุสา โส เตน น สมโณติ มญฺญติ
น พฺราหฺมโณติ มญฺญติ น เสยฺโยหมสฺมีติ มญฺญติ น สทิโสหมสฺมีติ
มญฺญติ น หีโนหมสฺมีติ มญฺญติ อปิจ ยเทว ตตฺถ สจฺจํ ตทภิญฺญาย
อากิญฺจญฺญํเยว ปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ ฯ อิมานิ โข ปริพฺพาชกา
จตฺตาริ พฺราหฺมณสจฺจานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กฺวจนิ ฯ ๒ ม. กิญฺจนตตฺถีติ ฯ ยุ. กิญฺจนํ นตฺถีติ ฯ
[๑๘๖] อถโข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ เกน นุ โข ภนฺเต
โลโก นียติ เกน โลโก ปริกสฺสติ กสฺส จ อุปฺปนฺนสฺส วสํ
คจฺฉตีติ ฯ
{๑๘๖.๑} สาธุ สาธุ ภิกฺขุ ภทฺทโก โข เต ภิกฺขุ อุมฺมงฺโค ๑-
ภทฺทกํ ปฏิภาณํ กลฺยาณี ปริปุจฺฉา เอวํ หิ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุจฺฉสิ
เกน นุ โข ภนฺเต โลโก นียติ เกน โลโก ปริกสฺสติ กสฺส
จ อุปฺปนฺนสฺส วสํ คจฺฉตีติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ จิตฺเตน โข
ภิกฺขุ โลโก นียติ จิตฺเตน ปริกสฺสติ จิตฺตสฺส อุปฺปนฺนสฺส วสํ
คจฺฉตีติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ พหุสฺสุโต ธมฺมธโร
พหุสฺสุโต ธมฺมธโรติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต
พหุสฺสุโต ธมฺมธโร โหตีติ ฯ
{๑๘๖.๒} สาธุ สาธุ ภิกฺขุ ภทฺทโก โข เต ภิกฺขุ อุมฺมงฺโค ภทฺทกํ
ปฏิภาณํ กลฺยาณี ปริปุจฺฉา เอวํ หิ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุจฺฉสิ พหุสฺสุโต
ธมฺมธโร พหุสฺสุโต ธมฺมธโรติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต
พหุสฺสุโต ธมฺมธโร โหตีติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ พหู โข ภิกฺขุ มยา ธมฺมา
เทสิตา สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ
อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ จตุปฺปทาย เจปิ ภิกฺขุ คาถาย อตฺถมญฺญาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อุมฺมคฺโค ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน โหติ พหุสฺสุโต ธมฺมธโรติ
อลํ วจนายาติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ สุตวา
นิพฺเพธิกปญฺโญ สุตวา นิพฺเพธิกปญฺโญติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา
นุ โข ภนฺเต สุตวา นิพฺเพธิกปญฺโญ โหตีติ ฯ
{๑๘๖.๓} สาธุ สาธุ ภิกฺขุ ภทฺทโก โข เต ภิกฺขุ อุมฺมงฺโค ภทฺทกํ
ปฏิภาณํ กลฺยาณี ปริปุจฺฉา เอวํ หิ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุจฺฉสิ สุตวา
นิพฺเพธิกปญฺโญ สุตวา นิพฺเพธิกปญฺโญติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา
นุ โข ภนฺเต สุตวา นิพฺเพธิกปญฺโญ โหตีติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ อิธ
ภิกฺขุ ภิกฺขุโน อิทํ ทุกฺขนฺติ สุตํ โหติ ปญฺญาย จสฺส อตฺถํ อติวิชฺฌ
ปสฺสติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ สุตํ โหติ ปญฺญาย จสฺส อตฺถํ อติวิชฺฌ
ปสฺสติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ สุตํ โหติ ปญฺญาย จสฺส อตฺถํ อติวิชฺฌ
ปสฺสติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สุตํ โหติ ปญฺญาย
จสฺส อตฺถํ อติวิชฺฌ ปสฺสติ เอวํ โข ภิกฺขุ สุตวา นิพฺเพธิกปญฺโญ
โหตีติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตรึ ปญฺหํ อปุจฺฉิ ปณฺฑิโต มหาปญฺโญ
ปณฺฑิโต มหาปญฺโญติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต
ปณฺฑิโต มหาปญฺโญ โหตีติ ฯ
{๑๘๖.๔} สาธุ สาธุ ภิกฺขุ ภทฺทโก โข เต ภิกฺขุ อุมฺมงฺโค
ภทฺทกํ ปฏิภาณํ กลฺยาณี ปริปุจฺฉา เอวํ หิ ตฺวํ
ภิกฺขุ ปุจฺฉสิ ปณฺฑิโต มหาปญฺโญ ปณฺฑิโต
มหาปญฺโญติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต ปณฺฑิโต
มหาปญฺโญ โหตีติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ อิธ ภิกฺขุ ปณฺฑิโต
มหาปญฺโญ เนวตฺตพฺยาพาธาย เจเตติ น ปรพฺยาพาธาย
เจเตติ น อุภยพฺยาพาธาย เจเตติ อตฺตหิตํ ปรหิตํ อุภยหิตํ
สพฺพโลกหิตเมว จินฺตยมาโน จินฺเตติ เอวํ โข ภิกฺขุ ปณฺฑิโต
มหาปญฺโญ โหตีติ ฯ
[๑๘๗] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
อถโข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ชาเนยฺย
นุ โข โภ โคตม อสปฺปุริโส อสปฺปุริสํ อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
อฏฺฐานํ โข เอตํ พฺราหฺมณ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส อสปฺปุริสํ
ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ ชาเนยฺย ปน โภ โคตม
อสปฺปุริโส สปฺปุริสํ สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ เอตมฺปิ โข พฺราหฺมณ
อฏฺฐานํ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย สปฺปุริโส
อยํ ภวนฺติ ฯ ชาเนยฺย นุ โข โภ โคตม สปฺปุริโส สปฺปุริสํ
สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ ฐานํ โข เอตํ พฺราหฺมณ วิชฺชติ ยํ
สปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ ชาเนยฺย
ปน โภ โคตม สปฺปุริโส อสปฺปุริสํ อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
เอตมฺปิ โข พฺราหฺมณ ฐานํ วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส อสปฺปุริสํ
ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๑๘๗.๑} อจฺฉริยํ โภ โคตม อพฺภุตํ โภ โคตม ยาว สุภาสิตญฺจิทํ
โภตา โคตเมน อฏฺฐานํ โข เอตํ พฺราหฺมณ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส
อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ เอตมฺปิ โข พฺราหฺมณ
อฏฺฐานํ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย สปฺปุริโส อยํ
ภวนฺติ ฐานํ โข เอตํ พฺราหฺมณ วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย
สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ เอตมฺปิ โข พฺราหฺมณ ฐานํ วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส
อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๑๘๗.๒} เอกมิทํ โภ โคตม สมยํ โตเทยฺยสฺส พฺราหฺมณสฺส
ปริสติ ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺติ พาโล อยํ ราชา เอเฬยฺโย โย สมเณ
รามปุตฺเต อภิปฺปสนฺโน สมเณ จ ปน รามปุตฺเต เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ
กโรติ ยทิทํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ ๑-
อิเมปิ รญฺโญ เอเฬยฺยสฺส ปริหารกา พาลา ยมโก โมคฺคํลฺโล
อุคฺโค นาวินากี ๒- คนฺธพฺโพ อคฺคิเวสฺโส เย สมเณ รามปุตฺเต
อภิปฺปสนฺนา สมเณ จ ปน รามปุตฺเต เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ
กโรนฺติ ยทิทํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมนฺติ
ตฺยสฺสุทํ โตเทยฺโย พฺราหฺมโณ อิมินา นเยน เนติ ตํ กึ มญฺญนฺติ
โภนฺโต ปณฺฑิโต ราชา เอเฬยฺโย กรณียาธิกรณีเยสุ วจนียาธิวจนีเยสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สามีจิกมฺมนฺติ ฯ ๒ ม. ยุ. นาวินฺทกี ฯ
วจนีเยสุ อลมตฺถทสตเรหิ อลมตฺถทสตโรติ เอวํ โภ ปณฺฑิโต
ราชา เอเฬยฺโย กรณียาธิกรณีเยสุ วจนียาธิวจนีเยสุ อลมตฺถทสตเรหิ
อลมตฺถทสตโรติ ยสฺมา [๑]- โข โภ สมโณ รามปุตฺโต รญฺญา
เอเฬยฺเยน ปณฺฑิเตน ปณฺฑิตตโร กรณียาธิกรณีเยสุ วจนียาธิวจนีเยสุ
อลมตฺถทสตเรน อลมตฺถทสตโร
{๑๘๗.๓} ตสฺมา ราชา เอเฬยฺโย สมเณ รามปุตฺเต อภิปฺปสนฺโน
สมเณ จ ปน รามปุตฺเต เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรติ ยทิทํ อภิวาทนํ
ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ ตํ กึ มญฺญนฺติ โภนฺโต ปณฺฑิตา
รญฺโญ เอเฬยฺยสฺส ปริหารกา ยมโก โมคฺคลฺโล อุคฺโค นาวินากี
คนฺธพฺโพ อคฺคิเวสฺโส กรณียาธิกรณีเยสุ วจนียาธิวจนีเยสุ
อลมตฺถทสตเรหิ อลมตฺถทสตโรติ เอวํ โภ ปณฺฑิตา รญฺโญ
เอเฬยฺยสฺส ปริหารกา ยมโก โมคฺคลฺโล อุคฺโค นาวินากี
คนฺธพฺโพ อคฺคิเวสฺโส กรณียาธิกรณีเยสุ วจนียาธิวจนีเยสุ
อลมตฺถทสตโรติ ยสฺมา โข โภ สมโณ รามปุตฺโต รญฺโญ
เอเฬยฺยสฺส ปริหารเกหิ ปณฺฑิเตหิ ปณฺฑิตตโร กรณียาธิกรณีเยสุ
วจนียาธิวจนีเยสุ อลมตฺถทสตเรหิ อลมตฺถทสตโร ตสฺมา
รญฺโญ เอเฬยฺยสฺส ปริหารกา สมเณ รามปุตฺเต อภิปฺปสนฺนา
สมเณ จ ปน รามปุตฺเต เอวรูปํ ปรมนิปจฺจการํ กโรนฺติ ยทิทํ
อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมนฺติ อจฺฉริยํ
โภ โคตม อพฺภุตํ โภ โคตม ยาว สุภาสิตญฺจิทํ โภตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จ ฯ
โคตเมน อฏฺฐานํ โข เอตํ พฺราหฺมณ อนวกาโส ยํ อสปฺปุริโส
อสปฺปุริสํ ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ
{๑๘๗.๔} เอตมฺปิ โข พฺราหฺมณ อฏฺฐานํ อนวกาโส ยํ
สปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย สปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฐานํ โข เอตํ
พฺราหฺมณ วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส สปฺปุริสํ ชาเนยฺย สปฺปุริโส อยํ
ภวนฺติ เอตํ โข พฺราหฺมณ ฐานํ วิชฺชติ ยํ สปฺปุริโส อสปฺปุริสํ
ชาเนยฺย อสปฺปุริโส อยํ ภวนฺติ ฯ หนฺทจทานิ มยํ โภ โคตม
คจฺฉาม พหุกิจฺจา มยํ พหุกรณียาติ ฯ ยสฺสทานิ ตฺวํ พฺราหฺมณ
กาลํ มญฺญสีติ ฯ อถโข วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต
ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามีติ ฯ
[๑๘๘] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
อถโข อุปโก มณฺฑิกาปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน
โข อุปโก มณฺฑิกาปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ อหํ หิ ภนฺเต
เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี โยโกจิ ปรูปารมฺภํ วตฺเตติ ปรูปารมฺภํ
วตฺเตนฺโต สพฺโพ ๑- โส น อุปฺปาเทติ อนุปฺปาเทนฺโต คารโยฺห
โหติ อุปวชฺโชติ ฯ
{๑๘๘.๑} ปรูปารมฺภํ เจ อุปก วตฺเตติ ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺโต
น อุปฺปาเทติ อนุปฺปาเทนฺโต คารโยฺห โหติ อุปวชฺโช
ตฺวํ โข อุปก ปรูปารมฺภํ วตฺเตสิ ปรูปารมฺภํ วตฺเตนฺโต น
อุปฺปาเทสิ อนุปฺปาเทนฺโต คารโยฺหสิ อุปวชฺโชติ ฯ เสยฺยถาปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สพฺพโส ฯ
ภนฺเต อุมฺมุชฺชมานกํเยว มหตา ปาเสน พนฺเธยฺย เอวเมว โข
อหํ ภนฺเต อุมฺมุชฺชมานโกเยว ภควตา มหตา วาทปาเสน พทฺโธติ ฯ
{๑๘๘.๒} อิทํ อกุสลนฺติ โข อุปก มยา ปญฺญตฺตํ ตตฺถ อปริมาณา
ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา
อิติปีทํ อกุสลนฺติ ๑- ตํ โข ปนิทํ อกุสลํ ปหาตพฺพนฺติ โข อุปก
มยา ปญฺญตฺตํ ตตฺถ อปริมาณา ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา
อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา อิติปีทํ อกุสลํ ปหาตพฺพนฺติ
อิทํ กุสลนฺติ โข อุปก มยา ปญฺญตฺตํ ตตฺถ อปริมาณา ปทา
อปริมาณา พฺยญฺชนา อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา
อิติปีทํ กุสลนฺติ ๒- ตํ โข ปนิทํ กุสลํ ภาเวตพฺพนฺติ โข อุปก
มยา ปญฺญตฺตํ ตตฺถ อปริมาณา ปทา อปริมาณา พฺยญฺชนา
อปริมาณา ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา อิติปีทํ กุสลํ ภาเวตพฺพนฺติ ฯ
{๑๘๘.๓} อถโข อุปโก มณฺฑิกาปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ยาวตโก อโหสิ ภควตา สทฺธึ
กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ รญฺโญ มาคธสฺส อชาตสตฺตุสฺส
เวเทหิปุตฺตสฺส อาโรเจสิ ฯ เอวํ วุตฺเต ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ
เวเทหิปุตฺโต กุปิโต อนตฺตมโน อุปกํ มณฺฑิกาปุตฺตํ เอตทโวจ
ยาวธํสีวตายํ โลณการกทารโก ยาวมุขโร ยาวปคพฺโภ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
ยตฺร หิ นาม ตํ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อปสาเทตพฺพํ ๑-
มญฺญิสฺสติ อเปหิ ตฺวํ อุปก วินสฺส มา ตํ ๒- อทฺทสนฺติ ฯ
[๑๘๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว สจฺฉิกรณียา ธมฺมา กตเม จตฺตาโร
อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา กาเยน สจฺฉิกรณียา อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา
สติยา สจฺฉิกรณียา อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา จกฺขุนา สจฺฉิกรณียา
อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา ปญฺญาย สจฺฉิกรณียา กตเม จ ภิกฺขเว
ธมฺมา กาเยน สจฺฉิกรณียา อฏฺฐ โมกฺขา ๓- ภิกฺขเว กาเยน
สจฺฉิกรณียา กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา สติยา สจฺฉิกรณียา
ปุพฺเพนิวาโส ภิกฺขเว สติยา สจฺฉิกรณีโย กตเม จ ภิกฺขเว
ธมฺมา จกฺขุนา สจฺฉิกรณียา สตฺตานํ จุตุปปาโต ภิกฺขเว จกฺขุนา
สจฺฉิกรณีโย กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา ปญฺญาย สจฺฉิกรณียา
อาสวานํ ขโย ภิกฺขเว ปญฺญาย สจฺฉิกรณีโย อิเม โข ภิกฺขเว
จตฺตาโร สจฺฉิกรณียา ธมฺมาติ ฯ
[๑๙๐] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม
มิคารมาตุปาสาเท ฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ภิกฺขุสงฺฆ-
ปริวุโต นิสินฺโน โหติ ฯ อถโข ภควา ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ ภิกฺขุสงฺฆํ
อนุวิโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ อปฺปลาปายํ ภิกฺขเว ปริสา
นิปฺปลาปายํ ภิกฺขเว ปริสา สุทฺธา สาเร ปติฏฺฐิตา ตถารูโป
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อาสาเทตพฺพํ ฯ ๒ ยุ. ตฺวํ ฯ ๓ ม. ยุ. วิโมกฺขา ฯ
อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ ตถารูปายํ ภิกฺขเว ปริสา ยถารูปา
ปริสา ทุลฺลภา ทสฺสนายปิ โลกสฺมึ ตถารูโป อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ
ตถารูปายํ ภิกฺขเว ปริสา ยถารูปา ปริสา อาหุเนยฺยา ปาหุเนยฺยา
ทกฺขิเณยฺยา อญฺชลิกรณียา อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส ตถารูโป
อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ ตถารูปายํ ภิกฺขเว ปริสา ยถารูปาย
ปริสาย อปฺปมฺปิ ทินฺนํ พหุํ โหติ พหุํ ทินฺนํ พหุตรํ ตถารูโป
อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ ตถารูปายํ ภิกฺขเว ปริสา ยถารูปํ ปริสํ
อลํ โยชนคณนานิปิ ทสฺสนาย คนฺตุํ อปิ ปุฏํเสนาปิ ๑- ตถารูโป
อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุสงฺโฆ สนฺติ ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
เทวปฺปตฺตา วิหรนฺติ สนฺติ ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
พฺรหฺมปฺปตฺตา วิหรนฺติ สนฺติ ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
อาเนญฺชปฺปตฺตา วิหรนฺติ สนฺติ ภิกฺขเว ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ
อริยปฺปตฺตา วิหรนฺติ ฯ
{๑๙๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เทวปฺปตฺโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
วิตกฺกวิจารนํ วูปสมา ฯเปฯ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
ปีติยา จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส
จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ เทวปฺปตฺโต โหติ ฯ
{๑๙๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พฺรหฺมปฺปตฺโต โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโฏเสนาปิ ฯ
ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ
สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน
มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ
กรุณาสหคเตน เจตสา ... มุทิตาสหคเตน เจตสา ... อุเปกฺขาสหคเตน
เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา
จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ
อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ พฺรหฺมปฺปตฺโต
โหติ ฯ
{๑๙๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาเนญฺชปฺปตฺโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา
นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ
วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส
วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อาเนญฺชปฺปตฺโต โหติ ฯ
{๑๙๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อริยปฺปตฺโต โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อริยปฺปตฺโต โหตีติ ฯ
โยธาชีววคฺโค จตุตฺโถ ฯ
[๑]-
----------------
มหาวคฺโค ปญฺจโม
[๑๙๑] โสตานุคตานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ วจสา ปริจิตานํ
มนสานุเปกฺขิตานํ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธานํ จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขา
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ
ตสฺส เต ธมฺมา โสตานุคตา โหนฺติ วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา
ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา โส มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กุรุมาโน อญฺญตรํ
เทวนิกายํ อุปปชฺชติ ตสฺส ตตฺถ สุขิโน ธมฺมปทาปิลปนฺติ
ทนฺโธ ภิกฺขเว สตุปฺปาโท อถ โส สโต ขิปฺปํเยว วิเสสคามี
โหติ โสตานุคตานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ วจสา ปริจิตานํ มนสานุเปกฺขิตานํ
ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธานํ อยํ ปฐโม อานิสํโส ปาฏิกงฺโข ฯ
{๑๙๑.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ
เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ
ตสฺส เต ธมฺมา โสตานุคตา โหนฺติ วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา
ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา โส มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กุรุมาโน อญฺญตรํ
เทวนิกายํ อุปปชฺชติ ตสฺส ตตฺถ นเหว โข สุขิโน ธมฺมปทาปิลปนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ โยธา ปาฏิโภคสุตํ อภยํ สมณฺสจฺเจน ปญฺจมํ
@ อุมฺมคฺควสฺสกาโร อุปโก สจฺฉิกิริยา จ อูโปสโถติ ฯ
อปิจ โข อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโต เทวปริสาย ธมฺมํ เทเสติ ตสฺส
เอวํ โหติ อยํ วา โส ธมฺมวินโย ยตฺถาหํ ปุพฺเพ พฺรหฺมจริยํ
อจรินฺติ ทนฺโธ ภิกฺขเว สตุปฺปาโท อถ โส สโต ขิปฺปํเยว
วิเสสคามี โหติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส กุสโล เภริสทฺทสฺส
โส อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน เภริสทฺทํ สุเณยฺย ตสฺส นเหว โข
อสฺส กงฺขา วา วิมติ วา เภริสทฺโท นุ โข น นุ โข เภริสทฺโทติ
อถโข เภริสทฺโทเตฺวว นิฏฺฐํ คจฺเฉยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ธมฺมํ ปริยาปุณาติ ฯเปฯ ขิปฺปํเยว วิเสสคามี โหติ โสตานุคตานํ
ภิกฺขเว ธมฺมานํ วจสา ปริจิตานํ มนสานุเปกฺขิตานํ ทิฏฺฐิยา
สุปฺปฏิวิทฺธานํ อยํ ทุติโย อานิสํโส ปาฏิกงฺโข ฯ
{๑๙๑.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ
เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ
เวทลฺลํ ตสฺส เต ธมฺมา โสตานุคตา โหนฺติ วจสา ปริจิตา
มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา โส มุฏฺฐสฺสติ กาลํ
กุรุมาโน อญฺญตรํ เทวนิกายํ อุปปชฺชติ ตสฺส ตตฺถ นเหว โข
สุขิโน ธมฺมปทาปิลปนฺติ นปิ ภิกฺขุ อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโต
เทวปริสาย ธมฺมํ เทเสติ อปิจ โข เทวปุตฺโต เทวปริสาย ธมฺมํ เทเสติ
ตสฺส เอวํ โหติ อยํ วา โส ธมฺมวินโย ยตฺถาหํ ปุพฺเพ พฺรหฺมจริยํ
อจรินฺติ ทนฺโธ ภิกฺขเว สตุปฺปาโท อถ โส สโต ขิปฺปํเยว วิเสสคามี
โหติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส กุสโล สงฺขสทฺทสฺส โส อทฺธานมคฺค-
ปฏิปนฺโน สงฺขสทฺทํ สุเณยฺย ตสฺส นเหว โข อสฺส กงฺขา วา
วิมติ วา สงฺขสทฺโท นุ โข น นุ โข สงฺขสทฺโทติ อถโข
สงฺขสทฺโทเตฺวว นิฏฺฐํ คจฺเฉยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํ
ปริยาปุณาติ ฯเปฯ ขิปฺปํเยว วิเสสคามี โหติ โสตานุคตานํ
ภิกฺขเว ธมฺมานํ วจสา ปริจิตานํ มนสานุเปกฺขิตานํ ทิฏฺฐิยา
สุปฺปฏิวิทฺธานํ อยํ ตติโย อานิสํโส ปาฏิกงฺโข ฯ
{๑๙๑.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ ตสฺส
เต ธมฺมา โสตานุคตา โหนฺติ วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา
สุปฺปฏิวิทฺธา โส มุฏฺฐสฺสติ กาลํ กุรุมาโน อญฺญตรํ เทวนิกายํ อุปปชฺชติ
ตสฺส ตตฺถ นเหว โข สุขิโน ธมฺมปทาปีลปนฺติ นปิ ภิกฺขุ อิทฺธิมา
เจโตวสิปฺปตฺโต เทวปริสาย ธมฺมํ เทเสติ นปิ เทวปุตฺโต เทวปริสาย
ธมฺมํ เทเสติ อปิจ โข โอปปาติโก โอปปาติกํ สาเรติ สรสิ ตฺวํ
มาริส ยตฺถ มยํ ปุพฺเพ พฺรหฺมจริยํ อจริมฺหาติ โส เอวมาห สรามิ
มาริส สรามิ มาริสาติ ทนฺโธ ภิกฺขเว สตุปฺปาโท อถ โส สโต ขิปฺปํเยว
วิเสสคามี โหติ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว เทฺว สหายกา สหปํสุกีฬกา ๑- เต
กทาจิ กรหจิ กตฺถจิ ๒- อญฺญมญฺญํ สมาคจฺเฉยฺยุํ ตเมนํ ๓- สหายโก
สหายกํ เอวํ วเทยฺย อิทมฺปิ สมฺม สรสีติ โส เอวํ วเทยฺย สรามิ สมฺม
สรามิ สมฺมาติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ ฯเปฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สหํปสุกีฬิกา ฯ ยุ ... กีฬิตา ฯ ๒ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ ม. อญฺโญ ปน ฯ
ขิปฺปํเยว วิเสสคามี โหติ โสตานุคตานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ วจสา
ปริจิตานํ มนสานุเปกฺขิตานํ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธานํ อยํ จตุตฺโถ
อานิสํโส ปาฏิกงฺโข ฯ โสตานุคตานํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ วจสา ปริจิตานํ
มนสานุเปกฺขิตานํ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธานํ อิเม จตฺตาโร อานิสํสา
ปาฏิกงฺขาติ ฯ
[๑๙๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ฐานานิ จตูหิ ฐาเนหิ เวทิตพฺพานิ
กตมานิ จตฺตาริ สํวาเสน ภิกฺขเว สีลํ เวทิตพฺพํ ตญฺจ โข
ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา
โน ทุปฺปญฺเญน สํโวหาเรน ภิกฺขเว โสเจยฺยํ เวทิตพฺพํ ตญฺจ
โข ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา
ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญน อาปทาสุ ภิกฺขเว ถาโม เวทิตพฺโพ
โส จ โข ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา
ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญน สากจฺฉาย ภิกฺขเว ปญฺญา เวทิตพฺพา
สา จ โข ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา
ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญน ฯ
{๑๙๒.๑} สํวาเสน ภิกฺขเว สีลํ เวทิตพฺพํ ตญฺจ โข ทีเฆน
อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา โน
ทุปฺปญฺเญนาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ อิธ
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธึ สํวสมาโน เอวํ ชานาติ ทีฆรตฺตํ
โข อยมายสฺมา ขณฺฑการี ฉิทฺทการี สพลการี กมฺมาสการี น
สตตการี ๑- น สตตวุตฺตี สีเลสุ ทุสฺสีโล อยมายสฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. น สนฺตตการี น สนฺตตวุตฺติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
นายมายสฺมา สีลวาติ อิธ ปน ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธึ
สํวสมาโน เอวํ ชานาติ ทีฆรตฺตํ โข อยมายสฺมา อขณฺฑการี
อจฺฉิทฺทการี อสพลการี อกมฺมาสการี สตตการี สตตวุตฺตี สีเลสุ สีลวา
อยมายสฺมา นายมายสฺมา ทุสฺสีโลติ สํวาเสน ภิกฺขเว สีลํ เวทิตพฺพํ
ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา
ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญนาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ
วุตฺตํ ฯ
{๑๙๒.๒} สํโวหาเรน ภิกฺขเว โสเจยฺยํ เวทิตพฺพํ ตญฺจ โข
ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา
โน ทุปฺปญฺเญนาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ
อิธ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธึ สํโวหรมาโน เอวํ ชานาติ
อญฺญถา โข อยมายสฺมา เอเกน เอโก โวหรติ อญฺญถา ทฺวีหิ
อญฺญถา ตีหิ อญฺญถา สมฺพหุเลหิ โวกฺกมติ อยมายสฺมา
ปุริมโวหารา ปจฺฉิมโวหารํ อปริสุทฺธโวหาโร อยมายสฺมา
นายมายสฺมา ปริสุทฺธโวหาโรติ
{๑๙๒.๓} อิธ ปน ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธึ สํโวหรมาโน
เอวํ ชานาติ ยถา ๑- โข อยมายสฺมา เอเกน เอโก โวหรติ ตถา
ทฺวีหิ ตถา ตีหิ ตถา สมฺพหุเลหิ นายมายสฺมา โวกฺกมติ
ปุริมโวหารา ปจฺฉิมโวหารํ ปริสุทฺธโวหาโร อยมายสฺมา
นายมายสฺมา อปริสุทฺธโวหาโรติ สํโวหาเรน ภิกฺขเว โสเจยฺยํ
เวทิตพฺพํ ตญฺจ โข ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา
โน อมนสิการา ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญนาติ อิติ ยนฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ยเถว ฯ
วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๑๙๒.๔} อาปทาสุ ภิกฺขเว ถาโม เวทิตพฺโพ โส จ โข ทีเฆน
อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา โน
ทุปฺปญฺเญนาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ
สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน น อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ตถาภูโต
โข อยํ โลกสนฺนิวาโส ตถาภูโต อตฺตภาวปฏิลาโภ ยถาภูเต
โลกสนฺนิวาเส ยถาภูเต อตฺตภาวปฏิลาเภ อฏฺฐ โลกธมฺมา โลกํ
อนุปริวตฺตนฺติ โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม อนุปริวตฺตติ ลาโภ จ
อลาโภ จ ยโส จ อยโส จ นินฺทา จ ปสํสา จ สุขญฺจ ทุกฺขญฺจาติ
โส ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ
สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โสจติ กิลมติ ปริเทวติ
อุรตฺตาฬี กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ
{๑๙๒.๕} อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ
สมาโน โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ
สมาโน อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ตถาภูโต โข อยํ โลกสนฺนิวาโส ตถาภูโต
อตฺตภาวปฏิลาโภ ยถาภูเต โลกสนฺนิวาเส ยถาภูเต อตฺตภาวปฏิลาเภ
อฏฺฐ โลกธมฺมา โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม
อนุปริวตฺตติ ลาโภ จ อลาโภ จ ยโส จ อยโส จ นินฺทา จ ปสํสา จ
สุขญฺจ ทุกฺขญฺจาติ โส ญาติพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน โภคพฺยสเนน
วา ผุฏฺโฐ สมาโน โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺโฐ สมาโน น โสจติ น
กิลมติ น ปริเทวติ น อุรตฺตาฬี กนฺทติ น สมฺโมหํ อาปชฺชติ
อาปทาสุ ภิกฺขเว ถาโม เวทิตพฺโพ โส จ โข ทีเฆน อทฺธุนา
น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญนาติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
{๑๙๒.๖} สากจฺฉาย ภิกฺขเว ปญฺญา เวทิตพฺพา สา จ โข
ทีเฆน อทฺธุนา น อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา
โน ทุปฺปญฺเญนาติ อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ อิธ
ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธึ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ ยถา
โข อิมสฺส อายสฺมโต อุมฺมงฺโค ยถา จ อภินีหาโร ยถา จ
ปญฺหสมุทาจาโร ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา นายมายสฺมา ปญฺญวา
ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ อยมายสฺมา น เจว คมฺภีรํ อตฺถปทํ อุทาหรติ
สนฺตํ ปณีตํ อตกฺกาวจรํ นิปุณํ ปณฺฑิตเวทนียํ ยญฺจ อยมายสฺมา
ธมฺมํ ภาสติ ตสฺส จ น ปฏิพโล สงฺขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา อตฺถํ
อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญาเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํ
ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา นายมายสฺมา ปญฺญวาติ
{๑๙๒.๗} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว จกฺขุมา ปุริโส อุทกรหทสฺส ตีเร
ฐิโต ปสฺเสยฺย ปริตฺตํ มจฺฉํ อุมฺมุชฺชมานํ ตสฺส เอวมสฺส ยถา โข
อิมสฺส มจฺฉสฺส อุมฺมงฺโค ยถา จ อูมิฆาโต ยถา จ เวคายิตตฺตํ ปริตฺโต
อยํ มจฺโฉ นายํ มจฺโฉ มหนฺโตติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ปุคฺคเลน สทฺธึ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ ยถา โข อิมสฺส
อายสฺมโต อุมฺมงฺโค ฯเปฯ ทุปฺปญฺโญ อยมายสฺมา นายมายสฺมา
ปญฺญวาติ
{๑๙๒.๘} อิธ ปน ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปุคฺคเลน สทฺธึ สากจฺฉายมาโน
เอวํ ชานาติ ยถา โข อิมสฺส อายสฺมโต อุมฺมงฺโค ยถา จ อภินีหาโร
ยถา จ ปญฺหสมุทาจาโร ปญฺญวา อยมายสฺมา นายมายสฺมา
ทุปฺปญฺโญ ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ อยมายสฺมา คมฺภีรญฺเจว อตฺถปทํ
อุทาหรติ สนฺตํ ปณีตํ อตกฺกาวจรํ นิปุณํ ปณฺฑิตเวทนียํ ยญฺจ
อยมายสฺมา ธมฺมํ ภาสติ ตสฺส จ ปฏิพโล สงฺขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา
อตฺถํ อาจิกฺขิตุํ เทเสตุํ ปญฺญาเปตุํ ปฏฺฐเปตุํ วิวริตุํ วิภชิตุํ อุตฺตานีกาตุํ
ปญฺญวา อยมายสฺมา นายมายสฺมา ทุปฺปญฺโญติ
{๑๙๒.๙} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว จกฺขุมา ปุริโส อุทกรหทสฺส ตีเร
ฐิโต ปสฺเสยฺย มหนฺตํ มจฺฉํ อุมฺมุชฺชมานํ ตสฺส เอวมสฺส ยถา โข
อิมสฺส มจฺฉสฺส อุมฺมงฺโค ยถา จ อูมิฆาโต ยถา จ เวคายิตตฺตํ
มหนฺโต อยํ มจฺโฉ นาย มจฺโฉ ปริตฺโตติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ปุคฺคเลน สทฺธึ สากจฺฉายมาโน เอวํ ชานาติ ยถา โข อิมสฺส อายสฺมโต
อุมฺมงฺโค ฯเปฯ ปญฺญวา อยมายสฺมา นายมายสฺมา ทุปฺปญฺโญติ
สากจฺฉาย ภิกฺขเว ปญฺญา เวทิตพฺพา สา จ โข ทีเฆน อทฺธุนา น
อิตฺตรํ มนสิกโรตา โน อมนสิการา ปญฺญวตา โน ทุปฺปญฺเญนาติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
ฐานานิ อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ เวทิตพฺพานีติ ฯ
[๑๙๓] เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ ฯ อถโข ภทฺทิโย ลิจฺฉวิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข ภทฺทิโย ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ สุตํ เมตํ ภนฺเต
มายาวี สมโณ โคตโม อาวฏฺฏนิมายํ ชานาติ ยาย อญฺญติตฺถิยานํ
สาวเก อาวฏฺเฏตีติ เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ มายาวี สมโณ
โคตโม อาวฏฺฏนิมายํ ชานาติ ยาย อญฺญติตฺถิยานํ สาวเก
อาวฏฺเฏตีติ กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน น จ ภควนฺตํ
อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ น จ โกจิ
สหธมฺมิโก วาทานุปาโต คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺฉติ อนพฺภกฺขาตุกามา
หิ มยํ ภนฺเต ภควนฺตนฺติ ฯ
{๑๙๓.๑} เอถ ตุเมฺห ภทฺทิย มา อนุสฺสเวน มา ปรมฺปราย มา
อิติกิราย มา ปิฏกสมฺปทาเนน มา ตกฺกเหตุ มา นยเหตุ มา
อาการปริวิตกฺเกน มา ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา มา ภพฺพรูปตาย
มา สมโณ โน ครูติ ยทา ตุเมฺห ภทฺทิย อตฺตนาว ชาเนยฺยาถ
อิเม ธมฺมา อกุสลา อิเม ธมฺมา สาวชฺชา อิเม ธมฺมา วิญฺญุครหิตา
อิเม ธมฺมา สมตฺตา สมาทินฺนา อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺตีติ
อถ ตุเมฺห ภทฺทิย ปชเหยฺยาถ ตํ กึ มญฺญถ ภทฺทิย
โลโภ ปุริสสฺส อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ
หิตาย วา อหิตาย วาติ ฯ อหิตาย ภนฺเต ฯ ลุทฺโธ ปนายํ ภทฺทิย
ปุริสปุคฺคโล โลเภน อภิภูโต ปริยาทิณฺณจิตฺโต ปาณํปิ
หนติ อทินฺนํปิ อาทิยติ ปรทารํปิ คจฺฉติ มุสาปิ ภณติ ปรํปิ
ตถตฺตาย สมาทเปติ ยํส โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
เอวํ ภนฺเต ฯ
{๑๙๓.๒} ตํ กึ มญฺญถ ภทฺทิย โทโส ... โมโห ... สารมฺโภ
ปุริสสฺส อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ หิตาย วา อหิตาย วาติ ฯ
อหิตาย ภนฺเต ฯ สารมฺโภ ปนายํ ภทฺทิย ปุริสปุคฺคโล สารมฺเภน
อภิภูโต ปริยาทิณฺณจิตฺโต ปาณํปิ หนติ อทินฺนํปิ อาทิยติ
ปรทารํปิ คจฺฉติ มุสาปิ ภณติ ปรํปิ ตถตฺตาย สมาทเปติ ยํส
โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺญถ
ภทฺทิย อิเม ธมฺมา กุสลา วา อกุสลา วาติ ฯ อกุสลา ภนฺเต ฯ
สาวชฺชา วา อนวชฺชา วาติ ฯ สาวชฺชา ภนฺเต ฯ วิญฺญุครหิตา
วา วิญฺญุปสตฺถา วาติ ฯ วิญฺญุครหิตา ภนฺเต ฯ สมตฺตา สมาทินฺนา
อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ โน วา กถํ วา เอตฺถ โหตีติ ฯ
{๑๙๓.๓} สมตฺตา ภนฺเต สมาทินฺนา อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ
เอวํ โน เอตฺถ โหตีติ ฯ อิติ โข ภทฺทิย ยํ ตํ อโวจุมฺห เอถ ตุเมฺห
ภทฺทิย มา อนุสฺสเวน มา ปรมฺปราย มา อิติกิราย มา
ปิฏกสมฺปทาเนน มา ตกฺกเหตุ มา นยเหตุ มา อาการปริวิตกฺเกน
มา ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา มา ภพฺพรูปตาย มา สมโณ โน ครูติ
ยทา ตุเมฺห ภทฺทิย อตฺตนาว ชาเนยฺยาถ อิเม ธมฺมา อกุสลา อิเม
ธมฺมา สาวชฺชา อิเม ธมฺมา วิญฺญุครหิตา อิเม ธมฺมา สมตฺตา
สมาทินฺนา อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺตีติ อถ ตุเมฺห ภทฺทิย
ปชเหยฺยาถาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ เอถ ตุเมฺห
ภทฺทิย มา อนุสฺสเวน มา ปรมฺปราย มา อิติกิราย มา
ปิฏกสมฺปทาเนน มา ตกฺกเหตุ มา นยเหตุ มา อาการปริวิตกฺเกน
มา ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา มา ภพฺพรูปตาย มา สมโณ โน ครูติ
ยทา ตุเมฺห ภทฺทิย อตฺตนาว ชาเนยฺยาถ อิเม ธมฺมา กุสลา
อิเม ธมฺมา อนวชฺชา อิเม ธมฺมา วิญฺญุปสตฺถา อิเม ธมฺมา
สมตฺตา สมาทินฺนา หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ อถ ตุเมฺห ภทฺทิย
อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยาถ ตํ กึ มญฺญถ ภทฺทิย อโลโภ ปุริสสฺส
อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ หิตาย วา อหิตาย วาติ ฯ
หิตาย ภนฺเต ฯ
{๑๙๓.๔} อลุทฺโธ ปนายํ ภทฺทิย ปุริสปุคฺคโล โลเภน อนภิภูโต
อปริยาทิณฺณจิตฺโต เนว ปาณํ หนติ น อทินฺนํ อาทิยติ น ปรทารํ
คจฺฉติ น มุสา ภณติ ปรํปิ ตถตฺตาย [๑]- สมาทเปติ ยํส โหติ
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺญถ ภทฺทิย
อโทโส ... อโมโห ... อสารมฺโภ ปุริสสฺส อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมาโน
อุปฺปชฺชติ หิตาย วา อหิตาย วาติ ฯ หิตาย ภนฺเต ฯ
{๑๙๓.๕} อสารมฺโภ ปนายํ ภทฺทิย ปุริสปุคฺคโล
สารมฺเภน อนภิภูโต อปริยาทิณฺณจิตฺโต เนว ปาณํ
หนติ น อทินฺนํ อาทิยติ น ปรทารํ คจฺฉติ น มุสา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นสทฺโท อตฺถิ ฯ
ภณติ ปรํปิ ตถตฺตาย [๑]- สมาทเปติ ยํส โหติ ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขาย สํวตฺตตีติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ ตํ กึ มญฺญถ ภทฺทิย
อิเม ธมฺมา กุสลา วา อกุสลา วาติ ฯ กุสลา ภนฺเต ฯ สาวชฺชา
วา อนวชฺชา วา ฯ อนวชฺชา ภนฺเต ฯ วิญฺญุครหิตา วา
วิญฺญุปสตฺถา วาติ ฯ วิญฺญุปสตฺถา ภนฺเต ฯ สมตฺตา สมาทินฺนา
หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ โน วา กถํ วา เอตฺถ โหตีติ ฯ สมตฺตา
ภนฺเต สมาทินฺนา หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺติ เอวํ โน เอตฺถ โหตีติ ฯ
{๑๙๓.๖} อิติ โข ภทฺทิย ยํ ตํ อโวจุมฺห เอถ ตุเมฺห ภทฺทิย มา
อนุสฺสเวน มา ปรมฺปราย มา อิติกิราย มา ปิฏกสมฺปทาเนน มา
ตกฺกเหตุ มา นยเหตุ มา อาการปริวิตกฺเกน มา ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา
มา ภพฺพรูปตาย มา สมโณ โน ครูติ ยทา ตุเมฺห ภทฺทิย
อตฺตนาว ชาเนยฺยาถ อิเม ธมฺมา กุสลา อิเม ธมฺมา อนวชฺชา
อิเม ธมฺมา วิญฺญุปสตฺถา อิเม ธมฺมา สมตฺตา สมาทินฺนา
หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตีติ อถ ตุเมฺห ภทฺทิย อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺยาถาติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ เย โข เต
ภทฺทิย โลเก สนฺโต สปฺปุริสา เต สาวกํ เอวํ สมาทเปนฺติ เอหิ
ตฺวํ อมฺโภ ปุริส โลภํ วิเนยฺย วิเนยฺย ๒- วิหราหิ โลภํ วิเนยฺย
วิเนยฺย ๓- วิหรนฺโต น โลภชํ กมฺมํ กริสฺสสิ กาเยน วาจาย มนสา
โทสํ วิเนยฺย วิเนยฺย วิหราหิ โทสํ วิเนยฺย วิเนยฺย วิหรนฺโต น โทสชํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นสทฺโท อตฺถิ ฯ ๒-๓ ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
กมฺมํ กริสฺสสิ กาเยน วาจาย มนสา โมหํ วิเนยฺย วิเนยฺย
วิหราหิ โมหํ วิเนยฺย วิเนยฺย วิหรนฺโต น โมหชํ กมฺมํ กริสฺสสิ
กาเยน วาจาย มนสา สารมฺภํ วิเนยฺย วิเนยฺย วิหราหิ สารมฺภํ
วิเนยฺย วิเนยฺย วิหรนฺโต น สารมฺภชํ กมฺมํ กริสฺสสิ กาเยน วาจาย
มนสาติ ฯ
{๑๙๓.๗} เอวํ วุตฺเต ภทฺทิโย ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต ฯเปฯ อุปาสกํ มํ ภนฺเต ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค
ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ อปินุ ตาหํ ภทฺทิย เอวํ อวจํ เอหิ เม
ตฺวํ ภทฺทิย สาวโก โหหิ อหํ เต สตฺถา ภวิสฺสามีติ ฯ โน เหตํ
ภนฺเต ฯ เอวํวาทึ โข มํ ภทฺทิย เอวมกฺขายึ เอเก สมณพฺราหฺมณา
อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ มายาวี สมโณ โคตโม
อาวฏฺฏนิมายํ ชานาติ ยาย อญฺญติตฺถิยานํ สาวเก อาวฏฺเฏตีติ ฯ
ภทฺทิกา ภนฺเต อาวฏฺฏนิมายา กลฺยาณี ภนฺเต อาวฏฺฏนิมายา
ปิยา เม ภนฺเต ญาติสาโลหิตา อิมาย อาวฏฺฏนิยา อาวฏฺเฏยฺยุํ
ปิยานํ เม อสฺส ญาติสาโลหิตานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สพฺเพ
เจปิ ภนฺเต ขตฺติยา อิมาย อาวฏฺฏนิยา อาวฏฺเฏยฺยุํ สพฺเพสมฺปิสฺส
ขตฺติยานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สพฺเพ เจปิ ภนฺเต พฺราหฺมณา
... เวสฺสา ... สุทฺทา อิมาย อาวฏฺฏนิยา อาวฏฺเฏยฺยุํ สพฺเพสมฺปิสฺส
สุทฺทานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
{๑๙๓.๘} เอวเมตํ ภทฺทิย เอวเมตํ ภทฺทิย สพฺเพ เจปิ ภทฺทิย
ขตฺติยา อาวฏฺเฏยฺยุํ อกุสลธมฺมปฺปหานาย กุสลธมฺมุปสมฺปทาย
สพฺเพสมฺปิสฺส ขตฺติยานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย
สพฺเพ เจปิ ภทฺทิย พฺราหฺมณา ... เวสฺสา ... สุทฺทา อาวฏฺเฏยฺยุํ
อกุสลธมฺมปฺปหานาย กุสลธมฺมุปสมฺปทาย สพฺเพสมฺปิสฺส สุทฺทานํ
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สเทวโก เจปิ ภทฺทิย โลโก สมารโก
สพฺรหฺมโก สสฺสมณพฺราหฺมณิ ปชา สเทวมนุสฺสา อาวฏฺเฏยฺยุํ
อกุสลธมฺมปฺปหานาย กุสลธมฺมุปสมฺปทาย สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส
สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขาย อิเม เจปิ ภทฺทิย มหาสาลา อิมาย อาวฏฺฏนิยา
อาวฏฺเฏยฺยุํ อกุสลธมฺมปฺปหานาย กุสลธมฺมุปสมฺปทาย อิเมสมฺปิสฺส
มหาสาลานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สเจ เจเตยฺยุํ โก ปน วาโท
มนุสฺสภูตสฺสาติ
[๑๙๔] เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท โกฬิเยสุ วิหรติ สาปุคํ ๑-
นาม โกฬิยานํ นิคโม ฯ อถโข สมฺพหุลา สาปุคิยา โกฬิยปุตฺตา
เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข [๒]-
สาปุคิเย โกฬิยปุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท เอตทโวจ
{๑๙๔.๑} จตฺตารีมานิ พฺยคฺฆปชฺชา ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคานิ
เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
สมฺมทกฺขาตานิ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย
ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส
สจฺฉิกิริยาย กตมานิ จตฺตาริ สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สามคํ ฯ ๒ ม. ยุ. เต ฯ
จิตฺตปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ ทิฏฺฐิปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ
วิมุตฺติปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ ฯ
{๑๙๔.๒} กตมญฺจ พฺยคฺฆปชฺชา สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ อิธ
พฺยคฺฆปชฺชา ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ
อยํ วุจฺจติ พฺยคฺฆปชฺชา สีลปาริสุทฺธิ อิติ เอวรูปํ สีลปาริสุทฺธึ อปริปูรํ
วา ปริปูเรสฺสามิ ปริปูรํ วา ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ โย
ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ สติ
จ สมฺปชญฺญญฺจ อิทํ วุจฺจติ พฺยคฺฆปชฺชา สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ ฯ
{๑๙๔.๓} กตมญฺจ พฺยคฺฆปชฺชา จิตฺตปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ อิธ
พฺยคฺฆปชฺชา ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ อยํ วุจฺจติ พฺยคฺฆปชฺชา จิตฺตปาริสุทฺธิ อิติ เอวรูปํ จิตฺตปาริสุทฺธึ
อปริปูรํ วา ปริปูเรสฺสามิ ปริปูรํ วา ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ
โย ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ
สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ อิทํ วุจฺจติ พฺยคฺฆปชฺชา จิตฺตปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ ฯ
{๑๙๔.๔} กตมญฺจ พฺยคฺฆปชฺชา ทิฏฺฐิปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ
อิธ พฺยคฺฆปชฺชา ภิกฺขุ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ วุจฺจติ
พฺยคฺฆปชฺชา ทิฏฺฐิปาริสุทฺธิ อิติ เอวรูปํ ทิฏฺฐิปาริสุทฺธึ อปริปูรํ
วา ปริปูเรสฺสามิ ปริปูรํ วา ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ
โย ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี
จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ อิทํ วุจฺจติ พฺยคฺฆปชฺชา ทิฏฺฐิปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ ฯ
{๑๙๔.๕} กตมญฺจ พฺยคฺฆปชฺชา วิมุตฺติปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ
ส โข โส พฺยคฺฆปชฺชา อริยสาวโก อิมินา จ สีลปาริสุทฺธิปธานิยงฺเคน
สมนฺนาคโต อิมินา จ จิตฺตปาริสุทฺธิปธานิยงฺเคน สมนฺนาคโต อิมินา
จ ทิฏฺฐิปาริสุทฺธิปธานิยงฺเคน สมนฺนาคโต รชนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ
วิราเชติ วิโมจนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ วิโมเจติ โส รชนีเยสุ ธมฺเมสุ
จิตฺตํ วิราเชตฺวา วิโมจนีเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตํ วิโมเจตฺวา สมฺมาวิมุตฺตึ
ผุสติ อยํ วุจฺจติ พฺยคฺฆปชฺชา วิมุตฺติปาริสุทฺธิ อิติ เอวรูปํ
วิมุตฺติปาริสุทฺธึ อปริปูรํ วา ปริปูเรสฺสามิ ปริปูรํ วา ตตฺถ ตตฺถ
ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ โย ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห
จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวาณี จ สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ อิทํ วุจฺจติ
พฺยคฺฆปชฺชา วิมุตฺติปาริสุทฺธิปธานิยงฺคํ ฯ อิมานิ โข พฺยคฺฆปชฺชา
จตฺตาริ ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคานิ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺมทกฺขาตานิ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ
สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย
นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายาติ ฯ
[๑๙๕] เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมึ
นิโคฺรธาราเม ฯ อถโข วปฺโป สกฺโก นิคณฺฐสาวโก เยนายสฺมา
มหาโมคฺคลฺลาโน เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ
โข วปฺปํ สกฺกํ นิคณฺฐสาวกํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ
อิธสฺส วปฺป กาเยน สํวุโต วาจาย สํวุโต มนสา สํวุโต อวิชฺชาวิราคา
วิชฺชุปฺปาทา ปสฺสสิ โน ตฺวํ วปฺป ตณฺฐานํ ยโตนิทานํ ปุริสํ
ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ ฯ ปสฺสามหํ ภนฺเต
ตณฺฐานํ อิธสฺส ภนฺเต ปุพฺเพ ปาปกมฺมํ กตํ อวิปกฺกวิปากํ
ตโตนิทานํ ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ ฯ
อยเมว โข ปนายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส วปฺเปน สกฺเกน
นิคณฺฐสาวเกน สทฺธึ กถา วิปฺปกตา โหติ ฯ
{๑๙๕.๑} อถโข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต
เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน
นิสีทิ นิสชฺช โข ภควา อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ เอตทโวจ
กายนุตฺถ โมคฺคลฺลาน เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา จ ปน โว
อนฺตรา กถา วิปฺปกตาติ ฯ อิธาหํ ภนฺเต วปฺปํ สกฺกํ นิคณฺฐสาวกํ
เอตทโวจํ อิธสฺส วปฺป กาเยน สํวุโต วาจาย สํวุโต มนสา สํวุโต
อวิชฺชาวิราคา วิชฺชุปฺปาทา ปสฺสสิ โน ตฺวํ วปฺป ตณฺฐานํ ยโตนิทานํ
ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ เอวํ วุตฺเต
ภนฺเต วปฺโป สกฺโก นิคณฺฐสาวโก มํ เอตทโวจ ปสฺสามหํ ภนฺเต
ตณฺฐานํ อิธสฺส ภนฺเต ปุพฺเพ ปาปกมฺมํ กตํ อวิปกฺกวิปากํ ตโตนิทานํ
ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ อยํ โข โน
ภนฺเต วปฺเปน สกฺเกน นิคณฺฐสาวเกน สทฺธึ กถา วิปฺปกตา อถ
ภควา อนุปฺปตฺโตติ ฯ
{๑๙๕.๒} อถโข ภควา วปฺปํ สกฺกํ นิคณฺฐสาวกํ
เอตทโวจ สเจ โข เม ตฺวํ วปฺป อนุญฺเญยฺยํ เจว อนุชาเนยฺยาสิ
ปฏิกฺโกสิตพฺพญฺจ ปฏิกฺโกเสยฺยาสิ ยสฺส จ เม ภาสิตสฺส อตฺถํ
น ชาเนยฺยาสิ มเมว ตตฺถุตฺตรึ ปฏิปุจฺเฉยฺยาสิ อิทํ ภนฺเต กถํ
อิมสฺส โก อตฺโถติ สิยา โน เอตฺถ กถาสลฺลาโปติ ฯ อนุญฺเญยฺยญฺเจวาหํ
ภนฺเต ภควโต อนุชานิสฺสามิ ปฏิกฺโกสิตพฺพญฺจ ปฏิกฺโกสิสฺสามิ
ยสฺส จาหํ ภควโต ภาสิตสฺส อตฺถํ น ชานิสฺสามิ ภควนฺตํเยเวตฺถุตฺตรึ
ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ อิทํ ภนฺเต กถํ อิมสฺส โก อตฺโถติ โหตุ โน เอตฺถ
กถาสลฺลาโปติ ฯ
{๑๙๕.๓} ตํ กึ มญฺญสิ วปฺป เย กายสมารมฺภปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺติ
อาสวา วิฆาตปริฬาหา กายสมารมฺภา ปฏิวิรตสฺส เอวํส เต อาสวา
วิฆาตปริฬาหา น โหนฺติ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ ปุราณญฺจ กมฺมํ
ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา อกาลิกา เอหิปสฺสิกา
โอปนยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหิ ปสฺสสิ โน ตฺวํ วปฺป ตณฺฐานํ
ยโตนิทานํ ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ ฯ
โน เหตํ ภนฺเต ฯ
{๑๙๕.๔} ตํ กึ มญฺญสิ วปฺป เย วจีสมารมฺภปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺติ
อาสวา วิฆาตปริฬาหา วจีสมารมฺภา ปฏิวิรตสฺส เอวํส เต อาสวา
วิฆาตปริฬาหา น โหนฺติ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ ปุราณญฺจ
กมฺมํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา อกาลิกา
เอหิปสฺสิกา โอปนยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหิ ปสฺสสิ
โน ตฺวํ วปฺป ตณฺฐานํ ยโตนิทานํ ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา
อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
{๑๙๕.๕} ตํ กึ มญฺญสิ วปฺป เย มโนสมารมฺภปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺติ
อาสวา วิฆาตปริฬาหา มโนสมารมฺภา ปฏิวิรตสฺส เอวํส เต อาสวา
วิฆาตปริฬาหา น โหนฺติ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ ปุราณญฺจ กมฺมํ
ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา อกาลิกา เอหิปสฺสิกา
โอปนยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหิ ปสฺสสิ โน ตฺวํ วปฺป ตณฺฐานํ
ยโตนิทานํ ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ ฯ
โน เหตํ ภนฺเต ฯ
{๑๙๕.๖} ตํ กึ มญฺญสิ วปฺป เย อวิชฺชาปจฺจยา อุปฺปชฺชนฺติ
อาสวา วิฆาตปริฬาหา อวิชฺชาวิราคา วิชฺชุปฺปาทา เอวํส เต
อาสวา วิฆาตปริฬาหา น โหนฺติ โส นวญฺจ กมฺมํ น กโรติ
ปุราณญฺจ กมฺมํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติ สนฺทิฏฺฐิกา นิชฺชรา
อกาลิกา เอหิปสฺสิกา โอปนยิกา ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพา วิญฺญูหิ ปสฺสสิ
โน ตฺวํ วปฺป ตณฺฐานํ ยโตนิทานํ ปุริสํ ทุกฺขเวทนิยา อาสวา
อสฺสเวยฺยุํ อภิสมฺปรายนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
{๑๙๕.๗} เอวํ สมฺมาวิมุตฺตจิตฺตสฺส โข วปฺป ภิกฺขุโน ฉ
สตตวิหารา อธิคตา โหนฺติ โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา เนว สุมโน
โหติ น ทุมฺมโน อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน โสเตน
สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ
วิญฺญาย เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน อุเปกฺขโก วิหรติ
สุโต สมฺปชาโน โส กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยมาโน
กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยามีติ ปชานาติ ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ
เวทิยมาโน ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยามีติ ปชานาติ กายสฺส
เภทา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา อิเธว สพฺพเวทยิตานิ อนภินนฺทิตานิ
สีตี ภวิสฺสนฺตีติ ปชานาติ เสยฺยถาปิ วปฺป ถูณํ ปฏิจฺจ ฉายา
ปญฺญายติ อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย กุทฺทาลปิฏกํ อาทาย โส
ตํ ถูณํ มูเล ฉินฺเทยฺย มูเล เฉตฺวา ปลิขเณยฺย ปลิขณิตฺวา
มูลานิ อุทฺธเรยฺย อนฺตมโส อุสีรนาฬิมตฺตานิปิ โส ตํ ถูณํ
ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉินฺเทยฺย ขณฺฑาขณฺฑิกํ เฉตฺวา ผาเลยฺย ผาเลตฺวา
สกลิกํ กเรยฺย สกลิกํ กริตฺวา วาตาตเป วิโสเสยฺย วาตาตเป
วิโสเสตฺวา อคฺคินา ทเหยฺย อคฺคินา ทหิตฺวา มสึ กเรยฺย มสึ
กริตฺวา มหาวาเต วา โอผุเนยฺย นทิยา วา สีฆโสตาย ปวาเหยฺย
{๑๙๕.๘} เอวํ หิสฺส วปฺป ยา ถูณํ ปฏิจฺจ ฉายา สา อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา เอวเมว โข วปฺป
เอวํสมฺมาวิมุตฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน ฉ สตตวิหารา อธิคตา โหนฺติ โส
จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน อุเปกฺขโก วิหรติ
สโต สมฺปชาโน โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ
วิญฺญาย เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน
โส กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยมาโน กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยามีติ
ปชานาติ ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทิยมาโน ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ
เวทิยามีติ ปชานาติ กายสฺส เภทา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา อิเธว
สพฺพเวทยิตานิ อนภินนฺทิตานิ สีตี ภวิสฺสนฺตีติ ปชานาตีติ ฯ
{๑๙๕.๙} เอวํ วุตฺเต วปฺโป สกฺโก นิคณฺฐสาวโก ภควนฺตํ
เอตทโวจ เสยฺยถาปิ ภนฺเต ปุริโส อุทยตฺถิโก อสฺสปณิยํ โปเสยฺย
โส อุทยญฺเจว นาธิคจฺเฉยฺย อุตฺตริญฺจ กิลมถสฺส วิฆาตสฺส ภาคี
อสฺส เอวเมว โข อหํ ภนฺเต อุทยตฺถิโก พาเล นิคณฺเฐ ปยิรุปาสึ โสหํ
อุทยญฺเจว นาธิคจฺฉึ อุตฺตริญฺจ กิลมถสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อโหสึ
เอสาหํ ภนฺเต อชฺชตคฺเค โย เม พาเลสุ นิคณฺเฐสุ ปสาโท ตํ
มหาวาเต วา โอผุนามิ นทิยา วา สีฆโสตาย ปวาเหมิ อภิกฺกนฺตํ
ภนฺเต อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต เสยฺยถาปิ ภนฺเต นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย
ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย อนฺธกาเร
วา เตลปฺปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ เอวเมวํ
ภควตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ ภควนฺตํ
สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจ อุปาสกํ มํ ภนฺเต ภควา
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ
[๑๙๖] เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ฯ
อถโข สาโฬฺห จ ลิจฺฉวิ อภโย จ ลิจฺฉวิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ เอกมนฺตํ
นิสินฺโน โข สาโฬฺห ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ
{๑๙๖.๑} สนฺติ ภนฺเต เอเก สมณพฺราหฺมณา ทฺวเยน โอฆสฺส นิตฺถรณํ
ปญฺญาเปนฺติ สีลวิสุทฺธิเหตุ จ ตโปชิคุจฺฉาเหตุ จ อิธ ภนฺเต ภควา
กิมาหาติ ฯ
{๑๙๖.๒} สีลวิสุทฺธึ โข อหํ สาฬฺห อญฺญตรํ สามญฺญงฺคนฺติ
วทามิ เย เต สาฬฺห สมณพฺราหฺมณา ตโปชิคุจฺฉวาทา ตโปชิคุจฺฉสารา
ตโปชิคุจฺฉอลฺลีนา วิหรนฺติ อภพฺพา เต โอฆสฺส นิตฺถรณาย
เยปิ เต สาฬฺห สมณพฺราหฺมณา อปริสุทฺธกายสมาจารา
อปริสุทฺธวจีสมาจารา อปริสุทฺธมโนสมาจารา อปริสุทฺธาชีวา
อภพฺพา เต ญาณทสฺสนาย อนุตฺตราย สมฺโพธาย เสยฺยถาปิ
สาฬฺห ปุริโส นทึ ตริตุกาโม ติณฺหํ กุฐารึ อาทาย วนํ ปวิเสยฺย โส
ตตฺถ ปสฺเสยฺย มหตึ สาลลฏฺฐึ อุชุํ นวํ อกุกฺกุจฺจกชาตํ ตเมนํ มูเล
ฉินฺเทยฺย มูเล เฉตฺวา อคฺเค ฉินฺเทยฺย อคฺเค เฉตฺวา สาขาปลาสํ
สุวิโสธิตํ วิโสเธยฺย สาขาปลาสํ สุวิโสธิตํ วิโสเธตฺวา กุฐารีหิ
ตจฺเฉยฺย กุฐารีหิ ตจฺเฉตฺวา วาสีหิ ตจฺเฉยฺย วาสีหิ ตจฺเฉตฺวา
เลขณิยา ลิเขยฺย เลขณิยา ลิขิตฺวา ปาสาณคุเฬน โธเปยฺย ๑-
ปาสาณคุเฬน โธเปตฺวา ๒- นทึ ปตาเรยฺย ตํ กึ มญฺญสิ สาฬฺห
ภพฺโพ นุ โข โส ปุริโส นทึ ตริตุนฺติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส
เหตุ ฯ อมุ หิ ภนฺเต สาลลฏฺฐิ พหิทฺธา สุปริกมฺมกตา อนฺโต
อวิสุทฺธา ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ สาลลฏฺฐิ สํสีทิสฺสติ ปุริโส
อนยพฺยสนํ อาปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๑๙๖.๓} เอวเมว โข สาฬฺห เย เต สมณพฺราหฺมณา
ตโปชิคุจฺฉวาทา ตโปชิคุจฺฉสารา ตโปชิคุจฺฉอลฺลีนา
วิหรนฺติ อภพฺพา เต โอฆสฺส นิตฺถรณาย เยปิ เต สาฬฺห
สมณพฺราหฺมณา อปริสุทฺธกายสมาจารา อปริสุทฺธวจีสมาจารา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โธเวยฺย ฯ ๒ ม. โธเวตฺวา ฯ
อปริสุทฺธมโนสมาจารา อปริสุทฺธาชีวา อภพฺพา เต ญาณทสฺสนาย
อนุตฺตราย สมฺโพธาย เย จ โข เต สาฬฺห สมณพฺราหฺมณา น
ตโปชิคุจฺฉวาทา น ตโปชิคุจฺฉสารา น ตโปชิคุจฺฉอลฺลีนา วิหรนฺติ
ภพฺพา เต โอฆสฺส นิตฺถรณาย เยปิ เต สาฬฺห สมณพฺราหฺมณา
ปริสุทฺธกายสมาจารา ปริสุทฺธวจีสมาจารา ปริสุทฺธมโนสมาจารา
ปริสุทฺธาชีวา ภพฺพา เต ญาณทสฺสนาย อนุตฺตราย สมฺโพธาย
เสยฺยถาปิ สาฬฺห ปุริโส นทึ ตริตุกาโม ติณฺหํ กุฐารึ อาทาย
วนํ ปวิเสยฺย โส ตตฺถ ปสฺเสยฺย มหตึ สาลลฏฺฐึ อุชุํ นวํ
อกุกฺกุจฺจกชาตํ ตเมนํ มูเล ฉินฺเทยฺย มูเล เฉตฺวา อคฺเค ฉินฺเทยฺย
อคฺเค เฉตฺวา สาขาปลาสํ สุวิโสธิตํ วิโสเธยฺย สาขาปลาสํ สุวิโสธิตํ
วิโสเธตฺวา กุฐารีหิ ตจฺเฉยฺย กุฐารีหิ ตจฺเฉตฺวา วาสีหิ ตจฺเฉยฺย
วาสีหิ ตจฺเฉตฺวา นิขาทนํ อาทาย อนฺโต สุวิโสธิตํ วิโสเธยฺย
อนฺโต สุวิโสธิตํ วิโสเธตฺวา เลขณิยา ลิเขยฺย เลขณิยา ลิขิตฺวา
ปาสาณคุเฬน โธเปยฺย ปาสาณคุเฬน โธเปตฺวา นาวํ กเรยฺย นาวํ
กตฺวา ชิยาริตฺตํ ๑- พนฺเธยฺย ชิยาริตฺตํ ๒- พนฺธิตฺวา นทึ ปตาเรยฺย
ตํ กึ มญฺญสิ สาฬฺห ภพฺโพ นุ โข โส ปุริโส นทึ ตริตุนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
{๑๙๖.๔} ตํ กิสฺส เหตุ ฯ อมุ หิ ภนฺเต สาลลฏฺฐิ พหิทฺธา สุปริกมฺมกตา
อนฺโต สุวิสุทฺธา นาวา กตา ชิยาริตฺตํ ๓- พทฺธา ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ
นาวา น สํสีทิสฺสติ ปุริโส โสตฺถินา ปารํ คมิสฺสตีติ ฯ เอวเมว
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓ ม. ยุ. ผิยาริตฺตํ ฯ
โข สาฬฺห เย เต สมณพฺราหฺมณา น ตโปชิคุจฺฉวาทา น ตโปชิคุจฺฉสารา
น ตโปชิคุจฺฉอลฺลีนา วิหรนฺติ ภพฺพา เต โอฆสฺส นิตฺถรณาย เยปิ เต
สาฬฺห สมณพฺราหฺมณา ปริสุทฺธกายสมาจารา ปริสุทฺธวจีสมาจารา
ปริสุทฺธมโนสมาจารา ปริสุทฺธาชีวา ภพฺพา เต ญาณทสฺสนาย
อนุตฺตราย สมฺโพธาย ฯ
{๑๙๖.๕} เสยฺยถาปิ สาฬฺห โยธาชีโว พหูนิ เจปิ กณฺฑจิตฺตกานิ
ชานาติ อถโข โส ตีหิ ฐาเนหิ ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ
องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ กตเมหิ ตีหิ ทุเรปาตี ๑- จ อกฺขณเวธี จ
มหโต จ กายสฺส ปทาเลตา เสยฺยถาปิ สาฬฺห โยธาชีโว ทุเรปาตี ๑-
เอวเมว โข สาฬฺห อริยสาวโก สมฺมาสมาธิ โหติ สมฺมาสมาธิ
สาฬฺห อริยสาวโก ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ
วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร
สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ ยากาจิ เวทนา ...
ยากาจิ สญฺญา ... เยเกจิ สงฺขารา ... ยงฺกิญฺจิ วิญฺญาณํ
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ
วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ
วิญฺญาณํ เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ
ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ เสยฺยถาปิ สาฬฺห โยธาชีโว
อกฺขณเวธี เอวเมว โข สาฬฺห อริยสาวโก สมฺมาทิฏฺฐิ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ทูเรปาตี ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิ สาฬฺห อริยสาวโก อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ
ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เสยฺยถาปิ
สาฬฺห โยธาชีโว มหโต กายสฺส ปทาเลตา เอวเมว โข สาฬฺห
อริยสาวโก สมฺมาวิมุตฺติ โหติ สมฺมาวิมุตฺติ สาฬฺห อริยสาวโก
มหนฺตํ อวิชฺชากฺขนฺธํ ปทาเลตีติ ฯ
[๑๙๗] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม ฯ อถโข มลฺลิกา เทวี เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ
เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข มลฺลิกา เทวี ภควนฺตํ เอตทโวจ โก นุ โข
ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม ทุพฺพณฺโณ จ ๑-
โหติ ทูรูโป สุปาปิโก ทสฺสนาย ทลิทฺโท จ โหติ อปฺปสฺสโก
อปฺปโภโค อปฺเปสกฺโข จ โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม ทุพฺพณฺโณ จ โหติ ทูรูโป สุปาปิโก
ทสฺสนาย อฑฺโฒ จ โหติ มหทฺธโน มหาโภโค มเหสกฺโข จ
โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม
อภิรูโป จ โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต ทลิทฺโท จ โหติ อปฺปสฺสโก อปฺปโภโค อปฺเปสกฺโข
จ โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม
อภิรูโป จ โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต อฑฺโฒ จ โหติ มหทฺธโน มหาโภโค มเหสกฺโข จาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุพฺพณฺณา จ โหติ ทุรูปา สุปาปิกา ... ฯ อิโตปรํ อิทิสํ อีตฺถีลิงฺคํ โหติ ฯ
{๑๙๗.๑} อิธ มลฺลิเก เอกจฺโจ มาตุคาโม โกธโน โหติ
อุปายาสพหุโล อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ
ปติตฺถียติ โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ โส น ทาตา
โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ อิสฺสามนโก โข ปน โหติ
ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสติ อุปทุสฺสติ อิสฺสํ
พนฺธติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส ยตฺถ ยตฺถ ปจฺจาชายติ
ทุพฺพณฺโณ จ โหติ ทูรูโป สุปาปิโก ทสฺสนาย ทลิทฺโท จ โหติ
อปฺปสฺสโก อปฺปโภโค อปฺเปสกฺโข จ ฯ
{๑๙๗.๒} อิธ ปน มลฺลิเก เอกจฺโจ มาตุคาโม โกธโน โหติ
อุปายาสพหุโล อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ
ปติตฺถียติ โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ โส ทาตา
โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ อนิสฺสามนโก โข ปน โหติ
ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ น อิสฺสติ น อุปทุสฺสติ น
อิสฺสํ พนฺธติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส ยตฺถ
ยตฺถ ปจฺจาชายติ ทุพฺพณฺโณ จ โหติ ทูรูโป สุปาปิโก ทสฺสนาย
อฑฺโฒ จ โหติ มหทฺธโน มหาโภโค มเหสกฺโข จ ฯ
{๑๙๗.๓} อิธ ปน มลฺลิเก เอกจฺโจ มาตุคาโม อกฺโกธโน
โหติ อนุปายาสพหุโล พหุมฺปิ วุตฺโต สมาโน นาภิสชฺชติ
น กุปฺปติ น พฺยาปชฺชติ น ปติตฺถียติ น โกปญฺจ
โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ โส น ทาตา โหติ
สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธ-
วิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ อิสฺสามนโก โข ปน โหติ
ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ อิสฺสติ อุปทุสฺสติ
อิสฺสํ พนฺธติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส ยตฺถ ยตฺถ
ปจฺจาชายติ อภิรูโป จ โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย
วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต ทลิทฺโท จ โหติ อปฺปสฺสโก
อปฺปโภโค อปฺเปสกฺโข จ ฯ
{๑๙๗.๔} อิธ ปน มลฺลิเก เอกจฺโจ มาตุคาโม อกฺโกธโน โหติ
อนุปายาสพหุโล พหุมฺปิ วุตฺโต สมาโน นาภิสชฺชติ น กุปฺปติ น
พฺยาปชฺชติ น ปติตฺถียติ น โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติ
โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ อนิสฺสามนโก โข ปน โหติ
ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ น อิสฺสติ น อุปทุสฺสติ น
อิสฺสํ พนฺธติ โส เจ ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ โส ยตฺถ
ยตฺถ ปจฺจาชายติ อภิรูโป จ โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย
วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต อฑฺโฒ จ โหติ มหทฺธโน มหาโภโค
มเหสกฺโข จ ฯ
{๑๙๗.๕} อยํ โข มลฺลิเก เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺโจ
มาตุคาโม ทุพฺพณฺโณ จ โหติ ทูรูโป สุปาปิโก ทสฺสนาย
ทลิทฺโท จ โหติ อปฺปสฺสโก อปฺปโภโค อปฺเปสกฺโข จ อยํ ปน
มลฺลิเก เหตุ อยํ ปจฺจโย เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม ทุพฺพณฺโณ จ
โหติ ทูรูโป สุปาปิโก ทสฺสนาย อฑฺโฒ จ โหติ มหทฺธโน
มหาโภโค มเหสกฺโข จ อยํ โข มลฺลิเก เหตุ อยํ ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม อภิรูโป จ โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก
ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต ทลิทฺโท จ โหติ อปฺปสฺสโก
อปฺปโภโค อปฺเปสกฺโข จ อยํ ปน มลฺลิเก เหตุ อยํ ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺโจ มาตุคาโม อภิรูโป จ โหติ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก
ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต อฑฺโฒ จ โหติ มหทฺธโน
มหาโภโค มเหสกฺโข จาติ ฯ
{๑๙๗.๖} เอวํ วุตฺเต มลฺลิกา เทวี ภควนฺตํ เอตทโวจ สา ๑-
นูนาหํ ภนฺเต อญฺญาย ๒- ชาติยา โกธนา อโหสึ อุปายาสพหุลา
อปฺปมฺปิ วุตฺตา สมานา อภิสชฺชึ กุปฺปึ พฺยาปชฺชึ ปติตฺถียึ โกปญฺจ
โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตฺวากาสึ สาหํ ภนฺเต เอตรหิ ทุพฺพณฺณา
ทูรูปา สุปาปิกา ทสฺสนาย สา ๓- นูนาหํ ภนฺเต อญฺญาย ๔- ชาติยา
อทาสึ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ สาหํ ภนฺเต เอตรหิ อฑฺฒา
มหทฺธนา มหาโภคา สา ๕- นูนาหํ ภนฺเต อญฺญาย ๖- ชาติยา
อนิสฺสามนกา ๗- อโหสึ ปรลาภสกฺการครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ
น อิสฺสึ น อุปทุสฺสึ น อิสฺสํ พนฺธึ สาหํ ภนฺเต เอตรหิ มเหสกฺขา สนฺติ
โข ปน ภนฺเต อิมสฺมึ ราชกุเล ขตฺติยกญฺญาปิ พฺราหฺมณกญฺญาปิ
คหปติกญฺญาปิ ตาสาหํ อิสฺสราธิปจฺจํ กาเรมิ เอสาหํ ภนฺเต
อชฺชตคฺเค อกฺโกธนา ภวิสฺสามิ อนุปายาสพหุลา พหุมฺปิ
@เชิงอรรถ: ๑-๓-๕ ม. ยุ. ยนฺนูนาหํ ฯ ๒-๔-๖ ม. ยุ. อญฺญํ ชาตึ ฯ ๗ ม. ยุ. อนิสฺสามนิกา ฯ
วุตฺตา สมานา นาภิสชฺชิสฺสามิ น กุปฺปิสฺสามิ น พฺยาปชฺชิสฺสามิ น
ปติตฺถียิสฺสามิ น โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกริสฺสามิ
ทสฺสามิ สมณสฺส พฺราหฺมณสฺส อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ
เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ อนิสฺสามนกา ภวิสฺสามิ ปรลาภสกฺการ-
ครุการมานนวนฺทนปูชนาสุ น อิสฺสิสฺสามิ น อุปทุสฺสิสฺสามิ
น อิสฺสํ พนฺธิสฺสามิ อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต ฯเปฯ อุปาสิกํ มํ
ภนฺเต ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตนฺติ ฯ
[๑๙๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป โหติ
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
ปรนฺตโป โหติ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ โหติ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป
จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต อิธ ปน ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล
เนว อตฺตนฺตโป โหติ น อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป
น ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต โส จ ๑- อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป
ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน
อตฺตนา วิหรติ ฯ
{๑๙๘.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป โหติ อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล อเจลโก โหติ
มุตฺตาจาโร หตฺถาวเลขโน ๒- นเอหิภทนฺติโก นติฏฺฐภทนฺติโก
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เนว อตฺตนฺตโป ฯ ๒ ม. ยุ. หตฺถาปเลขโน ฯ
นาภิหฏํ น อุทฺทิสฺสกตํ น นิมนฺตนํ สาทิยติ โส น กุมฺภิมุขา
ปฏิคฺคณฺหาติ น กโฬปิมุขา ปฏิคฺคณฺหาติ น เอฬกมนฺตรํ
น ทณฺฑมนฺตรํ น มุสลมนฺตรํ น ทฺวินฺนํ ภุญฺชมานานํ น
คพฺภินิยา น ปายมานาย น ปุริสนฺตรคตาย น สงฺกิตฺตีสุ น ยตฺถ
สา อุปฏฺฐิโต โหติ น ยตฺถ มกฺขิกา สณฺฑสณฺฑจารินี น มจฺฉํ
น มํสํ น สุรํ น เมรยํ น ถูโสทกํ ปิวติ โส เอกาคาริโก วา
โหติ เอกาโลปิโก ทฺวาคาริโก วา โหติ ทฺวาโลปิโก สตฺตาคาริโก
วา โหติ สตฺตาโลปิโก เอกิสฺสาปิ ทตฺติยา ยาเปติ ทฺวีหิปิ ทตฺตีหิ
ยาเปติ สตฺตหิปิ ทตฺตีหิ ยาเปติ เอกาหิกมฺปิ อาหารํ อาหาเรติ
ทฺวีหิกมฺปิ อาหารํ อาหาเรติ สตฺตาหิกมฺปิ อาหารํ อาหาเรติ อิติ
เอวรูปํ อฑฺฒมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ
{๑๙๘.๒} โส สากภกฺโขปิ โหติ สามากภกฺโขปิ โหติ นิวารภกฺโขปิ
โหติ ททฺทุลภกฺโขปิ โหติ หฏภกฺโขปิ โหติ กณภกฺโขปิ โหติ
อาจามภกฺโขปิ โหติ ปิญฺญากภกฺโขปิ โหติ ติณภกฺโขปิ โหติ
โคมยภกฺโขปิ โหติ วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี
โส สาณานิปิ ธาเรติ มสานานิปิ ธาเรติ ฉวทุสฺสานิปิ ธาเรติ
ปํสุกูลานิปิ ธาเรติ ติรีฏกานิปิ ธาเรติ อชินํปิ ธาเรติ อชินกฺขิปํปิ
ธาเรติ กุสจีรํปิ ธาเรติ วากจีรํปิ ธาเรติ ผลกจีรํปิ ธาเรติ เกสกมฺพลํปิ
ธาเรติ วาลกมฺพลํปิ ธาเรติ อุลูกปกฺขํปิ ธาเรติ เกสมสฺสุโลจโกปิ โหติ
เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต อุพฺภฏฺฐโกปิ โหติ อาสนปฏิกฺขิตฺโต
อุกฺกุฏิโกปิ โหติ อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ
โหติ กณฺฏกาปสฺสเย เสยฺยํ กปฺเปติ สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหณานุ-
โยคมนุยุตฺโต วิหรติ อิติ เอวรูปํ อเนกวิหิตํ กายสฺส อาตาปน-
ปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป
โหติ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
{๑๙๘.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรนฺตโป โหติ ปรปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล โอรพฺภิโก โหติ
สูกริโก สากุณิโก ๑- มาควิโก ลุทฺโท มจฺฉฆาตโก โจโร
โจรฆาตโก [๒]- พนฺธนาคาริโก เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ
กุรูรกมฺมนฺตา เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรนฺตโป โหติ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
{๑๙๘.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ โหติ อตฺต-
ปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปุคฺคโล ราชา วา โหติ ขตฺติโย มุทฺธาภิสิตฺโต
พฺราหฺมโณ วา [๓]- มหาสาโล โส ปุรตฺถิเมน นครสฺส นวํ สนฺถาคารํ
การาเปตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา ขราชินํ นิวาเสตฺวา สปฺปิเตเลน
กายํ อพฺภญฺชิตฺวา มิควิสาเณน ปิฏฺฐึ กณฺฑุวมาโน [๔]- สนฺถาคารํ
ปวิสติ สทฺธึ มเหสิยา พฺราหฺมเณน จ ปุโรหิเตน โส ตตฺถ
อนนฺตรหิตาย ภูมิยา หริตุปลิตฺตาย เสยฺยํ กปฺเปติ เอกิสฺสา
คาวิยา สรูปวจฺฉาย ยํ เอกสฺมึ ถเน ขีรํ โหติ เตน ราชา ยาเปติ
ยํ ทุติยสฺมึ ถเน ขีรํ โหติ เตน มเหสี ยาเปติ ยํ ตติยสฺมึ
ถเน ขีรํ โหติ เตน พฺราหฺมโณ ปุโรหิโต ยาเปติ ยํ จตุตฺถสฺมึ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สากุณฏิโก ฯ ๒ ม. โคฆาตโก ฯ ๓ ม. โหติ ฯ ๔ ม. นวํ ฯ
ถเน ขีรํ โหติ เตน อคฺคึ ชุหติ อวเสเสว วจฺฉโก ยาเปติ
โส เอวมาห เอตฺตกา อุสภา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา
วจฺฉตรา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา วจฺฉตริโย หญฺญนฺตุ
ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา อชา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา
อุรพฺภา หญฺญนฺตุ ยญฺญตฺถาย เอตฺตกา รุกฺขา ฉิชฺชนฺตุ ยูปตฺถาย
เอตฺตกา ทพฺพา ลุยนฺตุ พริหิสตฺถายาติ เย ปิสฺส เต โหนฺติ
ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา เตปิ ทณฺฑตชฺชิตา
ภยตชฺชิตา อสฺสุมุขา รุทมานา ปริกมฺมานิ กโรนฺติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ โหติ อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป
จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
{๑๙๘.๕} กถญฺจ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว อตฺตนฺตโป โหติ น
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป น ปรปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต โส จ อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว ธมฺเม
นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา
วิหรติ อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ
สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ
สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ ตํ ธมฺมํ
สุณาติ คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา อญฺญตรสฺมึ
วา กุเล ปจฺจาชาโต โส ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภติ
โส เตน สทฺธาปฏิลาเภน สมนฺนาคโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
สมฺพาโธ ฆราวาโส รชาปโถ อพฺโภกาโส ปพฺพชฺชา นยิทํ
สุกรํ อคารํ อชฺฌาวสตา เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ
สงฺขลิขิตํ พฺรหฺมจริยํ จริตุํ ยนฺนูนาหํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพเชยฺยนฺติ
โส อปเรน สมเยน อปฺปํ วา โภคกฺขนฺธํ ปหาย มหนฺตํ วา โภคกฺขนฺธํ
ปหาย อปฺปํ วา ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย มหนฺตํ วา ญาติปริวฏฺฏํ
ปหาย เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ
{๑๙๘.๖} โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ
อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ทินฺนาทายี
ทินฺนปาฏิกงฺขี อเถเนน สุจิภูเตน อตฺตนา วิหรติ อพฺรหฺมจริยํ
ปหาย พฺรหฺมจารี โหติ อาราจารี วิรโต เมถุนา คามธมฺมา
มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ สจฺจวาที สจฺจสนฺโธ
เถโต ปจฺจยิโก อวิสํวาทโก โลกสฺส ปิสุณํ วาจํ ปหาย ปิสุณาย
วาจาย ปฏิวิรโต โหติ อิโต สุตฺวา น อมุตฺร อกฺขาตา อิเมสํ เภทาย
อมุตฺร วา สุตฺวา น อิเมสํ อกฺขาตา อมูสํ เภทาย อิติ ภินฺนานํ
วา สนฺธาตา สหิตานํ วา อนุปฺปทาตา สมคฺคาราโม สมคฺครโต
สมคฺคนนฺที สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตา โหติ ผรุสํ วาจํ ปหาย
ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ยา สา วาจา เนลา กณฺณสุขา
เปมนิยา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา ตถารูปึ
วาจํ ภาสิตา โหติ สมฺผปฺปลาปํ ปหาย สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต
โหติ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที นิธานวตึ
วาจํ ภาสิตา กาเลน สาปเทสํ ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ
{๑๙๘.๗} โส พีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหติ เอกภตฺติโก
โหติ รตฺตูปรโต วิรโต วิกาลโภชนา นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา ปฏิวิรโต
โหติ มาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ
อุจฺจาสยนมหาสยนา ปฏิวิรโต โหติ ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต
โหติ อามกธญฺญปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อามกมํสปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ อิตฺถีกุมาริกาปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ ทาสีทาส-
ปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ อเชฬกปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ
กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ หตฺถิควาสฺสวฬวปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต โหติ เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา ปฏิวิรโต โหติ ทูเตยฺยปหีน-
คมนานุโยคา ปฏิวิรโต โหติ กยวิกฺกยา ปฏิวิรโต โหติ ตุลากูฏ-
กํสกูฏมานกูฏา ปฏิวิรโต โหติ อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา
ปฏิวิรโต โหติ เฉทนวธพนฺธปราโมสอาโลปสหสาการา ปฏิวิรโต โหติ
{๑๙๘.๘} โส สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหารเกน ๑- จีวเรน
กุจฺฉิปริหารเกน ๒- ปิณฺฑปาเตน เยน เยเนว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. กายปริหาริเกน ฯ ๒ ม. ยุ. กุจฺฉิปริหาริเกน ฯ
ปกฺกมติ สมาทาเยว ปกฺกมติ เสยฺยถาปิ นาม ปกฺขี สกุโณ
เยน เยเนว เฑติ สปตฺตภาโรว เฑติ เอวเมว ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ
โหติ กายปริหารเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหารเกน ปิณฺฑปาเตน
เยน เยเนว ปกฺกมติ สมาทาเยว ปกฺกมติ โส อิมินา อริเยน
สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ อนวชฺชสุขํ ปฏิสํเวเทติ
{๑๙๘.๙} โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส
สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา ... กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย
น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา
ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ
{๑๙๘.๑๐} โส อิมินา อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต
อชฺฌตฺตํ อพฺยาเสกสุขํ ปฏิสํเวเทติ โส อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต
สมฺปชานการี โหติ อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ
สมฺมิญฺชิเต ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ
สมฺปชานการี โหติ อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต สมฺปชานการี โหติ
อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี โหติ คเต ฐิเต นิสินฺเน
สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี
โหติ โส อิมินา จ อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อิมินา จ
อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อิมินา จ อริเยน สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคโต วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ
คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ โส ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย
ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา โส อภิชฺฌํ โลเก ปหาย วิคตาภิชฺเฌน
เจตสา วิหรติ อภิชฺฌาย จิตฺตํ ปริโสเธติ พฺยาปาทปโทสํ ปหาย
อพฺยาปนฺนจิตฺโต วิหรติ สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี พฺยาปาทปโทสา
จิตฺตํ ปริโสเธติ ถีนมิทฺธํ ปหาย วิคตถีนมิทฺโธ วิหรติ อาโลกสญฺญี
สโต สมฺปชาโน ถีนมิทฺธา จิตฺตํ ปริโสเธติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหาย
อนุทฺธโต วิหรติ อชฺฌตฺตํ วูปสนฺตจิตฺโต อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา จิตฺตํ
ปริโสเธติ วิจิกิจฺฉํ ปหาย ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิหรติ อกถํกถี กุสเลสุ
ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ โส อิเม ปญฺจ นีวรเณ ปหาย
เจตโส อุปกฺกิเลเส ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ
จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
{๑๙๘.๑๑} โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตุปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ
โส อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ เสยฺยถีทํ เอกํปิ
ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ
ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสํปิ ชาติโย ตึสํปิ ชาติโย จตฺตาฬีสํปิ
ชาติโย ปญฺญาสํปิ ชาติโย ชาติสตํปิ ชาติสหสฺสํปิ ชาติสตสหสฺสํปิ
อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร
อุทปาทึ ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ
{๑๙๘.๑๒} โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต
อนงฺคเณ วิคตุปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
สตฺตานํ จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ โส ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน
หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต
ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา
วจีทุจฺจริเตน สมนฺนา คตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ
อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส
เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา อิเม วา
ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน
สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา
สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน
อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ
{๑๙๘.๑๓} โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต
อนงฺคเณ วิคตุปกฺกิเลเส มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต
อาสวานํ ขยญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ
{๑๙๘.๑๔} ตสฺส เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโต กามาสวาปิ จิตฺตํ
วิมุจฺจติ ภวาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ อวิชฺชาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ
วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ
กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนว
อตฺตนฺตโป โหติ น อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต น ปรนฺตโป น
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต โส จ อนตฺตนฺตโป อปรนฺตโป ทิฏฺเฐว
ธมฺเม นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา
วิหรติ ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา
โลกสฺมินฺติ ฯ
[๑๙๙] [๑]- ตณฺหํ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ชาลินึ สํสริตํ ๒- วิสฏํ
วิสตฺติกํ ยาย อยํ โลโก อุทฺธสฺโต ปริโยนทฺโธ ตนฺตากุลกชาโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภควา เอตทโวจ ฯ ๒ ม. ยุ. สริตํ ฯ
คุลาคุณฺฐิกชาโต มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ
นาติวตฺตติ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ
ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
{๑๙๙.๑} ภควา เอตทโวจ กตมา จ สา ภิกฺขเว ตณฺหา ชาลินี
สํสริตา วิสฏา วิสตฺติกา ยาย อยํ โลโก อุทฺธสฺโต ปริโยนทฺโธ
ตนฺตากุลกชาโต คุลาคุณฺฐิกชาโต มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ อฏฺฐารส โข ปนิมานิ ภิกฺขเว
ตณฺหาวิจริตานิ อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ
พาหิรสฺสุปาทาย กตมานิ ตานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ
อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย อสฺมีติ ภิกฺขเว สติ อิตฺถสฺมีติ โหติ เอวสฺมีติ
โหติ อญฺญถาสฺมีติ โหติ อสสฺมีติ โหติ สตสฺมีติ โหติ สนฺติ โหติ
อิตฺถํ สนฺติ โหติ เอวํ สนฺติ โหติ อญฺญถา สนฺติ โหติ อปิ ๑- สนฺติ
โหติ อปิ อิตฺถํ สนฺติ โหติ อปิ เอวํ สนฺติ โหติ อปิ อญฺญถา สนฺติ
โหติ ภวิสฺสนฺติ โหติ อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ โหติ เอวํ ภวิสฺสนฺติ โหติ
อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ โหติ อิมานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ
อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย ฯ
{๑๙๙.๒} กตมานิ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺสุปาทาย
อิมินา อสฺมีติ ภิกฺขเว สติ อิมินา อิตฺถสฺมีติ โหติ อิมินา
เอวสฺมีติ โหติ อิมินา อญฺญถาสฺมีติ โหติ อิมินา
อสสฺมีติ โหติ อิมินา สตสฺมีติ โหติ อิมินา สนฺติ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อปิหํ ฯ ยุ. อปิห ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อิมินา อิตฺถํ สนฺติ โหติ อิมินา เอวํ สนฺติ โหติ อิมินา
อญฺญถา สนฺติ โหติ อิมินา อปิ สนฺติ โหติ อิมินา อปิ อิตฺถํ
สนฺติ โหติ อิมินา อปิ เอวํ สนฺติ โหติ อิมินา อปิ อญฺญถา
สนฺติ โหติ อิมินา ภวิสฺสนฺติ โหติ อิมินา อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ
โหติ อิมินา เอวํ ภวิสฺสนฺติ โหติ อิมินา อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ
โหติ อิมินา อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺสุปาทาย ฯ
{๑๙๙.๓} อิติ อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ อชฺฌตฺติกสฺสุปาทาย
อฏฺฐารส ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺสุปาทาย อิมินา วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว
ฉตฺตึส ตณฺหาวิจริตานิ อิติ เอวรูปานิ อตีตานิ ฉตฺตึส ตณฺหาวิจริตานิ
อนาคตานิ ฉตฺตึส ตณฺหาวิจริตานิ ปจฺจุปฺปนฺนานิ ฉตฺตึส ตณฺหาวิจริตานิ
[๑]- อฏฺฐตณฺหาวิจริตสตํ ๒- โหติ ฯ อยํ โข สา ภิกฺขเว ตณฺหา ชาลินี
สํสริตา ๓- วิสฏา วิสตฺติกา ยาย อยํ โลโก อุทฺธโสฺต ปริโยนทฺโธ
ตนฺตากุลกชาโต คุลาคุณฺฐิกชาโต มุญฺชปพฺพชภูโต อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตตีติ ฯ
[๒๐๐] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ชายนฺติ กตมานิ จตฺตาริ เปมา
เปมํ ชายติ เปมา โทโส ชายติ โทสา เปมํ ชายติ โทสา โทโส ชายติ ฯ
{๒๐๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว เปมา เปมํ ชายติ อิธ ภิกฺขเว
ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อิฏฺโฐ โหติ กนฺโต มนาโป ตํ ปเร อิฏฺเฐน
กนฺเตน มนาเปน สมุทาจรนฺติ ตสฺส เอวํ โหติ โย โข มฺยายํ
ปุคฺคโล อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ตํ ปเร อิฏฺเฐน กนฺเตน มนาเปน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เอวํ ฯ ๒ ม. อฏฺฐสตํ ตณฺหาวิจริตํ โหติ ฯ ยุ. อฏฺฐารสตณฺหาวิจริตานิ
@สตํ ฯ ๓ ม. ยุ. สริตา ฯ
สมุทาจรนฺตีติ โส เตสุ เปมํ ชเนติ เอวํ โข ภิกฺขเว เปมา เปมํ ชายติ ฯ
{๒๐๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว เปมา โทโส ชายติ อิธ ภิกฺขเว
ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อิฏฺโฐ โหติ กนฺโต มนาโป ตํ ปเร อนิฏฺเฐน
อกนฺเตน อมนาเปน สมุทาจรนฺติ ตสฺส เอวํ โหติ โย โข มฺยายํ
ปุคฺคโล อิฏฺโฐ กนฺโต มนาโป ตํ ปเร อนิฏฺเฐน อกนฺเตน
อมนาเปน สมุทาจรนฺตีติ โส เตสุ โทสํ ชเนติ เอวํ โข ภิกฺขเว
เปมา โทโส ชายติ ฯ
{๒๐๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว โทสา เปมํ ชายติ อิธ ภิกฺขเว ปุคฺคโล
ปุคฺคลสฺส อนิฏฺโฐ โหติ อกนฺโต อมนาโป ตํ ปเร อนิฏฺเฐน
อกนฺเตน อมนาเปน สมุทาจรนฺติ ตสฺส เอวํ โหติ โย โข มฺยายํ
ปุคฺคโล อนิฏฺโฐ อกนฺโต อมนาโป ตํ ปเร อนิฏฺเฐน อกนฺเตน
อมนาเปน สมุทาจรนฺตีติ โส เตสุ เปมํ ชเนติ เอวํ โข ภิกฺขเว
โทสา เปมํ ชายติ ฯ
{๒๐๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว โทสา โทโส ชายติ อิธ ภิกฺขเว
ปุคฺคโล ปุคฺคลสฺส อนิฏฺโฐ โหติ อกนฺโต อมนาโป ตํ ปเร อิฏฺเฐน
กนฺเตน มนาเปน สมุทาจรนฺติ ตสฺส เอวํ โหติ โย โข มฺยายํ
ปุคฺคโล อนิฏฺโฐ อกนฺโต อมนาโป ตํ ปเร อิฏฺเฐน กนฺเตน มนาเปน
สมุทาจรนฺตีติ โส เตสุ โทสํ ชเนติ เอวํ โข ภิกฺขเว โทสา โทโส
ชายติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ [๑]- ชายนฺติ ฯ
ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ยํ ปิสฺส เปมา เปมํ ชายติ ตํ ปิสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. เปมานิ ฯ
ตสฺมึ สมเย น โหติ โย ปิสฺส เปมา โทโส ชายติ โส ปิสฺส ตสฺมึ
สมเย น โหติ ยํ ปิสฺส โทสา เปมํ ชายติ ตํ ปิสฺส ตสฺมึ สมเย น
โหติ โย ปิสฺส โทสา โทโส ชายติ โส ปิสฺส ตสฺมึ สมเย น โหติ ฯ
{๒๐๐.๕} ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ
ทุติยํ ฌานํ ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ยํ ปิสฺส เปมา เปมํ ชายติ ตํ ปิสฺส ตสฺมึ สมเย น โหติ
โย ปิสฺส เปมา โทโส ชายติ โส ปิสฺส ตสฺมึ สมเย น โหติ ยํ
ปิสฺส โทสา เปมํ ชายติ ตํ ปิสฺส ตสฺมึ สมเย น โหติ โย ปิสฺส
โทสา โทโส ชายติ โส ปิสฺส ตสฺมึ สมเย น โหติ ฯ
{๒๐๐.๖} ยสฺมึ ภิกฺขเว สมเย ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ยํ ปิสฺส เปมา เปมํ ชายติ ตํ ปิสฺส ปหีนํ โหติ
อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํ กตํ อายตึอนุปฺปาทธมฺมํ โย
ปิสฺส เปมา โทโส ชายติ โส ปิสฺส ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล
ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํ กโต อายตึอนุปฺปาทธมฺโม ยํ ปิสฺส
โทสา เปมํ ชายติ ตํ ปิสฺส ปหีนํ โหติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ
อนภาวํ กตํ อายตึอนุปฺปาทธมฺมํ โย ปิสฺส โทสา โทโส
ชายติ โส ปิสฺส ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต
อนภาวํ กโต อายตึอนุปฺปาทธมฺโม อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
น อุสฺเสเนติ น ปฏิสฺเสเนติ น ธูปายติ น ปชฺชลติ
น ปชฺฌายติ ฯ
{๒๐๐.๗} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อุสฺเสเนติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ
รูปสฺมึ วา อตฺตานํ เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ เวทนาวนฺตํ
วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา เวทนํ เวทนาย วา อตฺตานํ สญฺญํ
อตฺตโต สมนุปสฺสติ สญฺญาวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ
วา สญฺญํ สญฺญาย วา อตฺตานํ สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ
สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา สงฺขาเร สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํ
วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ
วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อุสฺเสเนติ ฯ
{๒๐๐.๘} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น อุสฺเสเนติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ น
อตฺตนิ วา รูปํ น รูปสฺมึ วา อตฺตานํ น เวทนํ อตฺตโต
สมนุปสฺสติ น เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ วา เวทนํ น
เวทนาย วา อตฺตานํ น สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น
สญฺญาวนฺตํ วา อตฺตานํ น อตฺตนิ วา สญฺญํ น สญฺญาย วา
อตฺตานํ น สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ น สงฺขารวนฺตํ วา
อตฺตานํ น อตฺตนิ วา สงฺขาเร น สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํ น
วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ
น อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ น วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ เอวํ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น อุสฺเสเนติ ฯ
{๒๐๐.๙} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิสฺเสเนติ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อกฺโกสนฺตํ ปจฺจกฺโกสติ โรสนฺตํ ปฏิโรสติ
ภณฺฑนฺตํ ปฏิภณฺฑติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิสฺเสเนติ ฯ
กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปฏิสฺเสเนติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อกฺโกสนฺตํ น ปจฺจกฺโกสติ โรสนฺตํ น ปฏิโรสติ ภณฺฑนฺตํ
น ปฏิภณฺฑติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปฏิสฺเสเนติ ฯ
{๒๐๐.๑๐} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธูปายติ อสฺมีติ ภิกฺขเว
สติ อิตฺถสฺมีติ โหติ เอวสฺมีติ โหติ อญฺญถาสฺมีติ โหติ อสสฺมีติ
โหติ สตสฺมีติ โหติ สนฺติ โหติ อิตฺถํ สนฺติ โหติ เอวํ สนฺติ โหติ
อญฺญถา สนฺติ โหติ อปิ สนฺติ โหติ อปิ อิตฺถํ สนฺติ โหติ อปิ
เอวํ สนฺติ โหติ อปิ อญฺญถา สนฺติ โหติ ภวิสฺสนฺติ โหติ อิตฺถํ
ภวิสฺสนฺติ โหติ เอวํ ภวิสฺสนฺติ โหติ อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ โหติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธูปายติ ฯ
{๒๐๐.๑๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ธูปายติ อสฺมีติ ภิกฺขเว
อสติ อิตฺถสฺมีติ น โหติ เอวสฺมีติ น โหติ อญฺญถาสฺมีติ น โหติ
อสสฺมีติ น โหติ สตสฺมีติ น โหติ สนฺติ น โหติ อิตฺถํ สนฺติ น โหติ
เอวํ สนฺติ น โหติ อญฺญถา สนฺติ น โหติ อปิ สนฺติ น โหติ อปิ
อิตฺถํ สนฺติ น โหติ อปิ เอวํ สนฺติ น โหติ อปิ อญฺญถา สนฺติ น
โหติ ภวิสฺสนฺติ น โหติ อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ น โหติ เอวํ ภวิสฺสนฺติ
น โหติ อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ น โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ธูปายติ ฯ
{๒๐๐.๑๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปชฺชลติ อิมินา อสฺมีติ ภิกฺขเว สติ อิมินา
อิตฺถสฺมีติ โหติ อิมินา เอวสฺมีติ โหติ อิมินา อญฺญถาสฺมีติ โหติ
อิมินา อสสฺมีติ โหติ อิมินา สตสฺมีติ โหติ อิมินา สนฺติ โหติ
อิมินา อิตฺถํ สนฺติ โหติ อิมินา เอวํ สนฺติ โหติ อิมินา อญฺญถา
สนฺติ โหติ อิมินา อปิ สนฺติ โหติ อิมินา อปิ อิตฺถํ สนฺติ โหติ
อิมินา อปิ เอวํ สนฺติ โหติ อิมินา อปิ อญฺญถา สนฺติ โหติ
อิมินา ภวิสฺสนฺติ โหติ อิมินา อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ โหติ อิมินา
เอวํ ภวิสฺสนฺติ โหติ อิมินา อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ โหติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปชฺชลติ ฯ
{๒๐๐.๑๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปชฺชลติ อิมินา อสฺมีติ
ภิกฺขเว อสติ อิมินา อิตฺถสฺมีติ น โหติ อิมินา เอวสฺมีติ น โหติ
อิมินา อญฺญถาสฺมีติ น โหติ อิมินา อสสฺมีติ น โหติ อิมินา
สตสฺมีติ น โหติ อิมินา สนฺติ น โหติ อิมินา อิตฺถํ สนฺติ น โหติ
อิมินา เอวํ สนฺติ น โหติ อิมินา อญฺญถา สนฺติ น โหติ อิมินา
อปิ สนฺติ น โหติ อิมินา อปิ อิตฺถํ สนฺติ น โหติ อิมินา อปิ เอวํ
สนฺติ น โหติ อิมินา อปิ อญฺญถา สนฺติ น โหติ อิมินา
ภวิสฺสนฺติ น โหติ อิมินา อิตฺถํ ภวิสฺสนฺติ น โหติ อิมินา เอวํ
ภวิสฺสนฺติ น โหติ อิมินา อญฺญถา ภวิสฺสนฺติ น โหติ เอวํ โข
ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปชฺชลติ ฯ
{๒๐๐.๑๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปชฺฌายติ ๑- อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน อสฺมิมาโน ปหีโน น โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต
อนภาวํ กโต อายตึอนุปฺปาทธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สมฺปชฺฌายติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ภิกฺขุ ปชฺฌายติ ฯ
{๒๐๐.๑๕} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปชฺฌายติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน อสฺมิมาโน ปหีโน โหติ อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํ
กโต อายตึอนุปฺปาทธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปชฺฌายตีติ ฯ
มหาวคฺโค ปญฺจโม ฯ
จตุตฺโถ ปณฺณาสโก สมตฺโต
[๑]-
------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ โสตานุคตํ ฐานํ ภทฺทิย สามุคิยวปฺปสาตฺถา จ
@ มลฺลิก อตฺตนฺตาโป ตณฺหาเปเมน จ ทสา เตติ ฯ
ปณฺณาสกาสงฺคหิตา วคฺคา
สปฺปุริสวคฺโค ปฐโม
[๒๐๑] อสปฺปุริสญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตรญฺจ สปฺปุริสญฺจ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตรญฺจ ตํ สุณาถ
สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุ
มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี โหติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ฯ
{๒๐๑.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตี โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาเต สมาทเปติ
อตฺตนา จ อทินฺนาทายี โหติ ปรญฺจ อทินฺนาทาเน สมาทเปติ อตฺตนา
จ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ ปรญฺจ กาเมสุ มิจฺฉาจาเร สมาทเปติ
อตฺตนา จ มุสาวาที โหติ ปรญฺจ มุสาวาเท สมาทเปติ อตฺตนา จ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี โหติ ปรญฺจ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐาเน
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร ฯ
{๒๐๑.๒} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา
ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา
ปฏิวิรโต โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ฯ กตโม จ ภิกฺขเว
สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา จ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ อทินฺนาทานา
เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต
โหติ ปรญฺจ กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา
จ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ มุสาวาทา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา จ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ ฯ
[๒๐๒] อสปฺปุริสญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตรญฺจ สปฺปุริสญฺจ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตรญฺจ ตํ สุณาถ
สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ ภควา เอตทโวจ กตโม จ ภิกฺขเว
อสปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อสฺสทฺโธ โหติ อหิริโก โหติ
อโนตฺตปฺปี โหติ อปฺปสฺสุโต โหติ กุสีโต โหติ มุฏฺฐสฺสติ
โหติ ทุปฺปญฺโญ โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ฯ
{๒๐๒.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
อตฺตนา จ อสฺสทฺโธ โหติ ปรญฺจ อสฺสทฺธิเย ๑- สมาทเปติ อตฺตนา จ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อสทฺธาย ฯ
อหิริโก โหติ ปรญฺจ อหิริกตาย สมาทเปติ อตฺตนา จ อโนตฺตปฺปี
โหติ ปรญฺจ อโนตฺตปฺเป สมาทเปติ อตฺตนา จ อปฺปสฺสุโต
โหติ ปรญฺจ อปฺปสฺสุเต สมาทเปติ อตฺตนา จ กุสีโต โหติ
ปรญฺจ โกสชฺเช สมาทเปติ อตฺตนา จ มุฏฺฐสฺสติ โหติ ปรญฺจ
มุฏฺฐสจฺเจ สมาทเปติ อตฺตนา จ ทุปฺปญฺโญ โหติ ปรญฺจ
ทุปฺปญฺญตาย สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตโร ฯ
{๒๐๒.๒} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สทฺโธ
โหติ หิริมา โหติ โอตฺตปฺปี โหติ พหุสฺสุโต โหติ อารทฺธวิริโย
โหติ สติมา โหติ ปญฺญวา โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ฯ
{๒๐๒.๓} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ สทฺธาสมฺปนฺโน โหติ ปรญฺจ
สทฺธาสมฺปทาย สมาทเปติ อตฺตนา จ หิริมา โหติ ปรญฺจ หิริมตาย
สมาทเปติ อตฺตนา จ โอตฺตปฺปี โหติ ปรญฺจ โอตฺตปฺเป สมาทเปติ
อตฺตนา จ พหุสฺสุโต โหติ ปรญฺจ พาหุสจฺเจ สมาทเปติ อตฺตนา
จ อารทฺธวิริโย โหติ ปรญฺจ วิริยารมฺเภ สมาทเปติ อตฺตนา จ
อุปฏฺฐิตสฺสติ โหติ ปรญฺจ สติปฏฺฐาเน สมาทเปติ อตฺตนา จ
ปญฺญาสมฺปนฺโน โหติ ปรญฺจ ปญฺญาสมฺปทาย สมาทเปติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ ฯ
[๒๐๓] อสปฺปุริสญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตรญฺจ สปฺปุริสญฺจ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตรญฺจ ตํ สุณาถ
ฯเปฯ กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ
มุสาวาที โหติ ปิสุณวาโจ โหติ ผรุสวาโจ โหติ สมฺผปฺปลาปี
โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ฯ
{๒๐๓.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตี โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาเต สมาทเปติ
อตฺตนา จ อทินฺนาทายี โหติ ปรญฺจ อทินฺนาทาเน สมาทเปติ อตฺตนา
จ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ ปรญฺจ กาเมสุ มิจฺฉาจาเร สมาทเปติ
อตฺตนา จ มุสาวาที โหติ ปรญฺจ มุสาวาเท สมาทเปติ อตฺตนา จ
ปิสุณวาโจ โหติ ปรญฺจ ปิสุณาย วาจาย สมาทเปติ อตฺตนา จ
ผรุสวาโจ โหติ ปรญฺจ ผรุสาย วาจาย สมาทเปติ อตฺตนา จ
สมฺผปฺปลาปี โหติ ปรญฺจ สมฺผปฺปลาเป สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร ฯ
{๒๐๓.๒} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ
กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ
ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ
สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ฯ
{๒๐๓.๓} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ อทินฺนาทานา
ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ อทินฺนาทานา เวรมณิยา สมาทเปติ
อตฺตนา จ กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ กาเมสุ
มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ มุสาวาทา ปฏิวิรโต
โหติ ปรญฺจ มุสาวาทา เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ
ปีสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปิสุณาย วาจาย
เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต
โหติ ปรญฺจ ผรุสาย วาจาย เวรมณิยา สมาทเปติ อตฺตนา จ
สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ สมฺผปฺปลาปา เวรมณิยา
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ ฯ
[๒๐๔] อสปฺปุริสญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตรญฺจ สปฺปุริสญฺจ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตรญฺจ ตํ
สุณาถ ฯเปฯ กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตี โหติ ฯเปฯ อภิชฺฌาลู โหติ พฺยาปนฺนจิตฺโต
โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ฯ
{๒๐๔.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตี โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาเต สมาทเปติ
ฯเปฯ อตฺตนา จ อภิชฺฌาลู โหติ ปรญฺจ อภิชฺฌาย สมาทเปติ
อตฺตนา จ พฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ ปรญฺจ พฺยาปาเท สมาทเปติ
อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร ฯ กตโม จ ภิกฺขเว
สปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ
ฯเปฯ อนภิชฺฌาลู โหติ อพฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ สมฺมาทิฏฺฐิโก
โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ฯ กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน
สปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ
อตฺตนา จ อนภิชฺฌาลู โหติ ปรญฺจ อนภิชฺฌาย สมาทเปติ อตฺตนา
จ อพฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ ปรญฺจ อพฺยาปาเท สมาทเปติ อตฺตนา จ
สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ สมฺมาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ ฯ
[๒๐๕] อสปฺปุริสญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตรญฺจ สปฺปุริสญฺจ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตรญฺจ ตํ สุณาถ
ฯเปฯ กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก
โหติ มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ มิจฺฉาวาโจ โหติ มิจฺฉากมฺมนฺโต โหติ
มิจฺฉาอาชีโว โหติ มิจฺฉาวายาโม โหติ มิจฺฉาสติ โหติ มิจฺฉาสมาธิ
โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ฯ
{๒๐๕.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ
อตฺตนา จ มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาสงฺกปฺเป สมาทเปติ
อตฺตนา จ มิจฺฉาวาโจ โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาวาจาย สมาทเปติ อตฺตนา
จ มิจฺฉากมฺมนฺโต โหติ ปรญฺจ มิจฺฉากมฺมนฺเต สมาทเปติ อตฺตนา
จ มิจฺฉาอาชีโว โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาอาชีเว สมาทเปติ อตฺตนา จ
มิจฺฉาวายาโม โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาวายาเม สมาทเปติ อตฺตนา จ
มิจฺฉาสติ โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาสติยา สมาทเปติ อตฺตนา จ มิจฺฉาสมาธิ
โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาสมาธิมฺหิ สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร ฯ
{๒๐๕.๒} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ สมฺมาวาโจ โหติ
สมฺมากมฺมนฺโต โหติ สมฺมาอาชีโว โหติ สมฺมาวายาโม โหติ
สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ฯ
{๒๐๕.๓} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ สมฺมาทิฏฺฐิยา
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาสงฺกปฺโป โหติ ปรญฺจ สมฺมาสงฺกปฺเป
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาวาโจ โหติ ปรญฺจ สมฺมาวาจาย
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ ปรญฺจ สมฺมากมฺมนฺเต
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาอาชีโว โหติ ปรญฺจ สมฺมาอาชีเว
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาวายาโม โหติ ปรญฺจ สมฺมาวายาเม
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาสติ โหติ ปรญฺจ สมฺมาสติยา
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาสมาธิ โหติ ปรญฺจ สมฺมาสมาธิมฺหิ
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ ฯ
[๒๐๖] อสปฺปุริสญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อสปฺปุริเสน
อสปฺปุริสตรญฺจ สปฺปุริสญฺจ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตรญฺจ ตํ สุณาถ
ฯเปฯ กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก
โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาญาณี โหติ มิจฺฉาวิมุตฺติ โหติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว อสปฺปุริโส ฯ
{๒๐๖.๑} กตโม จ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ มิจฺฉาญาณี โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาญาเณ
สมาทเปติ อตฺตนา จ มิจฺฉาวิมุตฺติ โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาวิมุตฺติยา
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร ฯ
{๒๐๖.๒} กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ฯเปฯ สมฺมาญาณี โหติ สมฺมาวิมุตฺติ โหติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว สปฺปุริโส ฯ กตโม จ ภิกฺขเว สปฺปุริเสน
สปฺปุริสตโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ
ปรญฺจ สมฺมาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺมาญาณี
โหติ ปรญฺจ สมฺมาญาเณ สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาวิมุตฺติ
โหติ ปรญฺจ สมฺมาวิมุตฺติยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ ฯ
[๒๐๗] ปาปญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ปาเปน ปาปตรญฺจ
กลฺยาณญฺจ กลฺยาเณน กลฺยาณตรญฺจ ตํ สุณาถ ฯเปฯ
กตโม จ ภิกฺขเว ปาโป อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ
ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาโป ฯ กตโม
จ ภิกฺขเว ปาเปน ปาปตโร อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ
ปาณาติปาตี โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาเต สมาทเปติ ฯเปฯ
อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาเปน ปาปตโร ฯ
{๒๐๗.๑} กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาโณ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กลฺยาโณ ฯ กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาเณน กลฺยาณตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
ปาณาติปาตา เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก
โหติ ปรญฺจ สมฺมาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กลฺยาเณน
กลฺยาณตโรติ ฯ
[๒๐๘] ปาปญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ปาเปน ปาปตรญฺจ
กลฺยาณญฺจ กลฺยาเณน กลฺยาณตรญฺจ ตํ สุณาถ ฯเปฯ กตโม จ
ภิกฺขเว ปาโป อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ฯเปฯ
มิจฺฉาญาณี โหติ มิจฺฉาวิมุตฺติ โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาโป ฯ
{๒๐๘.๑} กตโม จ ภิกฺขเว ปาเปน ปาปตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ มิจฺฉาญาณี โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาญาเณ
สมาทเปติ อตฺตนา จ มิจฺฉาวิมุตฺติ โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาวิมุตฺติยา
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาเปน ปาปตโร ฯ กตโม จ
ภิกฺขเว กลฺยาโณ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สมฺมาทิฏฺฐิโก
โหติ ฯเปฯ สมฺมาญาณี โหติ สมฺมาวิมุตฺติ โหติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กลฺยาโณ ฯ
{๒๐๘.๒} กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาเณน กลฺยาณตโร อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ สมฺมาทิฏฺฐิยา
สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺมาญาณี โหติ ปรญฺจ สมฺมาญาเณ
สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาวิมุตฺติ โหติ ปรญฺจ สมฺมาวิมุตฺติยา
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กลฺยาเณน กลฺยาณตโรติ ฯ
[๒๐๙] ปาปธมฺมญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ปาปธมฺเมน
ปาปธมฺมตรญฺจ กลฺยาณธมฺมญฺจ กลฺยาณธมฺเมน กลฺยาณธมฺมตรญฺจ
ตํ สุณาถ ฯเปฯ กตโม จ ภิกฺขเว ปาปธมฺโม อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตี โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
ปาปธมฺโม ฯ
{๒๐๙.๑} กตโม จ ภิกฺขเว ปาปธมฺเมน ปาปธมฺมตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตี โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาเต
สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ
มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาปธมฺเมน
ปาปธมฺมตโร ฯ
{๒๐๙.๒} กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺโม อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺโม ฯ
{๒๐๙.๓} กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺเมน กลฺยาณธมฺมตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาตา
เวรมณิยา สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ
สมฺมาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺเมน
กลฺยาณธมฺมตโรติ ฯ
[๒๑๐] ปาปธมฺมญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ปาปธมฺเมน
ปาปธมฺมตรญฺจ กลฺยาณธมฺมญฺจ กลฺยาณธมฺเมน กลฺยาณธมฺมตรญฺจ
ตํ สุณาถ ฯเปฯ กตโม จ ภิกฺขเว ปาปธมฺโม อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ฯเปฯ มิจฺฉาญาณี โหติ มิจฺฉาวิมุตฺติ โหติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาปธมฺโม ฯ
{๒๑๐.๑} กตโม จ ภิกฺขเว ปาปธมฺเมน ปาปธมฺมตโร อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ มิจฺฉาญาณี โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาญาเณ
สมาทเปติ อตฺตนา จ มิจฺฉาวิมุตฺติ โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาวิมุตฺติยา
สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปาปธมฺเมน ปาปธมฺมตโร ฯ
{๒๑๐.๒} กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺโม อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ฯเปฯ สมฺมาญาณี โหติ สมฺมาวิมุตฺติ โหติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺโม ฯ
{๒๑๐.๓} กตโม จ ภิกฺขเว กลฺยาณธมฺเมน กลฺยาณธมฺมตโร
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ
สมฺมาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺมาญาณี
โหติ ปรญฺจ สมฺมาญาเณ สมาทเปติ อตฺตนา จ สมฺมาวิมุตฺติ
โหติ ปรญฺจ สมฺมาวิมุตฺติยา สมาทเปติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
กลฺยาณธมฺเมน กลฺยาณธมฺมตโรติ ฯ
สปฺปุริสวคฺโค ปฐโม ฯ
[๑]-
--------------
โสภนวคฺโค ทุติโย
[๒๑๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปริสทูสนา กตเม จตฺตาโร
ภิกฺขุ ภิกฺขเว ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม ปริสทูสโน ภิกฺขุนี ภิกฺขเว
ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา ปริสทูสนา อุปาสโก ภิกฺขเว ทุสฺสีโล
ปาปธมฺโม ปริสทูสโน อุปาสิกา ภิกฺขเว ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา
ปริสทูสนา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปริสทูสนา ฯ
{๒๑๑.๑} จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปริสโสภนา กตเม จตฺตาโร
ภิกฺขุ ภิกฺขเว สีลวา กลฺยาณธมฺโม ปริสโสภโน ภิกฺขุนี ภิกฺขเว
สีลวตี กลฺยาณธมฺมา ปริสโสภนา อุปาสโก ภิกฺขเว สีลวา
กลฺยาณธมฺโม ปริสโสภโน อุปาสิกา ภิกฺขเว สีลวตี กลฺยาณธมฺมา
ปริสโสภนา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ปริสโสภนาติ ฯ
[๒๑๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ กายทุจฺจริเตน วจีทุจฺจริเตน
มโนทุจฺจริเตน มิจฺฉาทิฏฺฐิยา อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ สิกฺขาปทญฺจ อสฺสทฺธํ สตฺตกมฺมํ อโถจ ทสกมฺมํ
@ อฏฺฐงฺคิกญฺจ ทสมคฺคํ เทฺว ปาปธมฺมา อปเร เทฺวติ ฯ
จตูหิ กายสุจริเตน วจีสุจริเตน มโนสุจริเตน สมฺมาทิฏฺฐิยา อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ
สคฺเคติ ฯ
[๒๑๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ กายทุจฺจริเตน วจีทุจฺจริเตน มโนทุจฺจริเตน
อกตญฺญุตา อกตเวทิตา อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ
กายสุจริเตน วจีสุจริเตน มโนสุจริเตน กตญฺญุตา กตเวทิตา
อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๒๑๔] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ
กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ ฯเปฯ ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา
ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ
[๒๑๕] มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ มิจฺฉาวาโจ
โหติ มิจฺฉากมฺมนฺโต โหติ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป
โหติ สมฺมาวาโจ โหติ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ ฯเปฯ
[๒๑๖] มิจฺฉาอาชีโว โหติ มิจฺฉาวายาโม โหติ มิจฺฉาสติ
โหติ มิจฺฉาสมาธิ โหติ ฯเปฯ สมฺมาอาชีโว โหติ
สมฺมาวายาโม โหติ สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ โหติ ฯเปฯ
[๒๑๗] อทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาที โหติ อสฺสุเต สุตวาที โหติ
อมุเต มุตวาที โหติ อวิญฺญาเต วิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
อทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาที โหติ อสฺสุเต อสฺสุตวาที โหติ อมุเต
อมุตวาที โหติ อวิญฺญาเต อวิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
[๒๑๘] ทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาที โหติ สุเต อสฺสุตวาที โหติ
มุเต อมุตวาที โหติ วิญฺญาเต อวิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาที โหติ สุเต สุตวาที โหติ มุเต มุตวาที โหติ
วิญฺญาเต วิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
[๒๑๙] อสฺสทฺโธ โหติ ทุสฺสีโล โหติ อหิริโก โหติ
อโนตฺตปฺปี โหติ ฯเปฯ สทฺโธ โหติ สีลวา โหติ หิริมา
โหติ โอตฺตปฺปี โหติ ฯเปฯ
[๒๒๐] อสฺสทฺโธ โหติ ทุสฺสีโล โหติ กุสีโต โหติ
ทุปฺปญฺโญ โหติ ฯเปฯ สทฺโธ โหติ สีลวา โหติ
อารทฺธวิริโย โหติ ปญฺญวา โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
โสภนวคฺโค ทุติโย ฯ
[๑]-
-------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ ปริสา ทิฏฺฐิ อกตญฺญุตา ปาณาติปาตาปิ เทฺว มคฺคา
@ เทฺว โวหารปถา วุตฺตา อหิริกํ ทุปฺปญฺเญน จาติ ฯ
ทุจฺจริตวคฺโค ตติโย
[๒๒๑] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว วจีทุจฺจริตานิ กตมานิ จตฺตาริ
มุสาวาโท ปิสุณา วาจา ผรุสา วาจา สมฺผปฺปลาโป อิมานิ โข
ภิกฺขเว จตฺตาริ วจีทุจฺจริตานิ ฯ จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว วจีสุจริตานิ
กตมานิ จตฺตาริ สจฺจวาจา อปิสุณา วาจา สณฺหา วาจา
มนฺตาภาสา ๑- อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ วจีสุจริตานีติ ฯ
[๒๒๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ
สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ
กายทุจฺจริเตน วจีทุจฺจริเตน มโนทุจฺจริเตน มิจฺฉาทิฏฺฐิยา อิเมหิ
โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต อสปฺปุริโส
ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ ฯ
{๒๒๒.๑} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ
อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ
กายสุจริเตน วจีสุจริเตน มโนสุจริเตน สมฺมาทิฏฺฐิยา อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส
อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มนฺตาวาจา ฯ
[๒๒๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ กายทุจฺจริเตน
วจีทุจฺจริเตน มโนทุจฺจริเตน อกตญฺญุตา อกตเวทิตา ฯเปฯ
กายสุจริเตน วจีสุจริเตน มโนสุจริเตน กตญฺญุตา กตเวทิตา ฯเปฯ
[๒๒๔] ปาณาติปาตี โหติ อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุ
มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ ฯเปฯ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต
โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต
โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ฯเปฯ
[๒๒๕] มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ มิจฺฉาสงฺกปฺโป โหติ มิจฺฉาวาโจ
โหติ มิจฺฉากมฺมนฺโต โหติ ฯเปฯ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาสงฺกปฺโป
โหติ สมฺมาวาโจ โหติ สมฺมากมฺมนฺโต โหติ ฯเปฯ
[๒๒๖] มิจฺฉาอาชีโว โหติ มิจฺฉาวายาโม โหติ มิจฺฉาสติ
โหติ มิจฺฉาสมาธิ โหติ ฯเปฯ สมฺมาอาชีโว โหติ สมฺมาวายาโม
โหติ สมฺมาสติ โหติ สมฺมาสมาธิ โหติ ฯเปฯ
[๒๒๗] อทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาที โหติ อสฺสุเต สุตวาที โหติ
อมุเต มุตวาที โหติ อวิญฺญาเต วิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
อทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาที โหติ อสฺสุเต อสฺสุตวาที โหติ อมุเต
อมุตวาที โหติ อวิญฺญาเต อวิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
[๒๒๘] ทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาที โหติ สุเต อสฺสุตวาที โหติ
มุเต อมุตวาที โหติ วิญฺญาเต อวิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาที โหติ สุเต สุตวาท โหติ มุเต มุตวาที โหติ
วิญฺญาเต วิญฺญาตวาที โหติ ฯเปฯ
[๒๒๙] อสฺสทฺโธ โหติ ทุสฺสีโล โหติ อหิริโก โหติ
อโนตฺตปฺปี โหติ ฯเปฯ สทฺโธ โหติ สีลวา โหติ หิริมา
โหติ โอตฺตปฺปี โหติ ฯเปฯ
[๒๓๐] อสฺสทฺโธ โหติ ทุสฺสีโล โหติ กุสีโต โหติ
ทุปฺปญฺโญ โหติ ฯเปฯ สทฺโธ โหติ สีลวา โหติ
อารทฺธวิริโย โหติ ปญฺญวา โหติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ
อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ
พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
[๒๓๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว กวี กตเม จตฺตาโร จินฺตากวิ
สุตกวิ อตฺถกวิ ปฏิภาณกวิ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร กวีติ ฯ
ทุจฺจริตวคฺโค ตติโย ฯ
[๑]-
--------------
กมฺมวคฺโค จตุตฺโถ
[๒๓๒] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ ทุจฺจริตํ ทิฏฺฐิ อกตญฺญู จ ปาณาติปาตาปิ เทฺว มคฺคา
@ เทฺว โวหารปถา วุตฺตา อหิริกํ ทุปญฺญกวินา จาติ ฯ
กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๓] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ
{๒๓๓.๑} กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ สพฺยาปชฺฌํ วจีสงฺขารํ
อภิสงฺขโรติ สพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ โส สพฺยาปชฺฌํ
กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํ วจีสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา
สพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํ โลกํ อุปปชฺชติ
ตเมนํ สพฺยาปชฺฌํ โลกํ อุปปนฺนํ สมานํ สพฺยาปชฺฌา ผสฺสา
ผุสนฺติ โส สพฺยาปชฺเฌหิ ผสฺเสหิ ผุฏฺโฐ สมาโน สพฺยาปชฺฌํ
เวทนํ เวทิยติ ๑- เอกนฺตทุกฺขํ เสยฺยถาปิ สตฺตา เนรยิกา อิทํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ฯ
{๒๓๓.๒} กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อิธ
ภิกฺขเว เอกจฺโจ อพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ อพฺยาปชฺฌํ
วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ อพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ
โส อพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา อพฺยาปชฺฌํ
วจีสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา อพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เวทยติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
อพฺยาปชฺฌํ โลกํ อุปปชฺชติ ตเมนํ อพฺยาปชฺฌํ โลกํ อุปปนฺนํ
สมานํ อพฺยาปชฺฌา ผสฺสา ผุสนฺติ โส อพฺยาปชฺเฌหิ ผสฺเสหิ
ผุฏฺโฐ สมาโน อพฺยาปชฺฌํ เวทนํ เวทิยติ เอกนฺตสุขํ เสยฺยถาปิ
เทวา สุภกิณฺหา อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ
{๒๓๓.๓} กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ กายสงฺขารํ
อภิสงฺขโรติ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ โส
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ วจีสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ โลกํ อุปปชฺชติ ตเมนํ สพฺยาปชฺฌํปิ
อพฺยาปชฺฌํปิ โลกํ อุปปนฺนํ สมานํ สพฺยาปชฺฌาปิ อพฺยาปชฺฌาปิ
ผสฺสา ผุสนฺติ โส สพฺยาปชฺเฌหิปิ อพฺยาปชฺเฌหิปิ ผสฺเสหิ
ผุฏฺโฐ สมาโน สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ เวทนํ เวทิยติ
โวกิณฺณสุขทุกฺขํ เสยฺยถาปิ มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา
เอกจฺเจ จ วินิปาติกา อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ
กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ
{๒๓๓.๔} กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ
อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ตตฺร ภิกฺขเว ยมฺปีทํ ๑-
กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ตสฺส ปหานาย ยา เจตนา ยมฺปีทํ กมฺมํ
สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ตสฺส ปหานาย ยา เจตนา ยมฺปีทํ กมฺมํ กณฺหํ
สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ตสฺส ปหานาย ยา เจตนา อิทํ วุจฺจติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยมิทํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย
สํวตฺตติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๔] อถโข สิขาโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
สิขาโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ปุริมานิ โภ โคตม
ทิวสานิ ปุริมตรานิ โสณกายโน มาณโว เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา มํ เอตทโวจ สมโณ โคตโม สพฺพกมฺมานํ อกิริยํ
ปญฺญาเปติ สพฺพกมฺมานํ โข ปน อกิริยํ ปญฺญาเปนฺโต อุจฺเฉทํ
อาห โลกสฺส กมฺมสจฺจายํ โภ โลโก กมฺมสมารมฺภฏฺฐายีติ ฯ
{๒๓๔.๑} ทสฺสนํปิ โข อหํ พฺราหฺมณ โสณกายนสฺส มาณวสฺส
นาภิชานามิ กุโต ปเนวรูโป กถาสลฺลาโป จตฺตารีมานิ พฺราหฺมณ
กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ
อตฺถิ พฺราหฺมณ กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อตฺถิ พฺราหฺมณ กมฺมํ สุกฺกํ
สุกฺกวิปากํ อตฺถิ พฺราหฺมณ กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ
อตฺถิ พฺราหฺมณ กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย
สํวตฺตติ ฯ
{๒๓๔.๒} กตมญฺจ พฺราหฺมณ กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อิธ
พฺราหฺมณ เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ สพฺยาปชฺฌํ
วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ สพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ โส
สพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํ วจีสงฺขารํ
อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํ โลกํ
อุปปชฺชติ ตเมนํ สพฺยาปชฺฌํ โลกํ อุปปนฺนํ สมานํ สพฺยาปชฺฌา
ผสฺสา ผุสนฺติ โส สพฺยาปชฺเฌหิ ผสฺเสหิ ผุฏฺโฐ สมาโน สพฺยาปชฺฌํ
เวทนํ เวทิยติ เอกนฺตทุกฺขํ เสยฺยถาปิ สตฺตา เนรยิกา อิทํ วุจฺจติ
พฺราหฺมณ กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ฯ
{๒๓๔.๓} กตมญฺจ พฺราหฺมณ กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อิธ
พฺราหฺมณ เอกจฺโจ อพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ อพฺยาปชฺฌํ
วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ อพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ โส
อพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา อพฺยาปชฺฌํ วจีสงฺขารํ
อภิสงฺขริตฺวา อพฺยาปชฺฌํ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา อพฺยาปชฺฌํ โลกํ
อุปปชฺชติ ตเมนํ อพฺยาปชฺฌํ โลกํ อุปปนฺนํ สมานํ อพฺยาปชฺฌา
ผสฺสา ผุสนฺติ โส อพฺยาปชฺเฌหิ ผสฺเสหิ ผุฏฺโฐ สมาโน อพฺยาปชฺฌํ
เวทนํ เวทิยติ เอกนฺตสุขํ เสยฺยถาปิ เทวา สุภกิณฺหา อิทํ วุจฺจติ
พฺราหฺมณ กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ
{๒๓๔.๔} กตมญฺจ พฺราหฺมณ กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ
อิธ พฺราหฺมณ เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ กายสงฺขารํ
อภิสงฺขโรติ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ วจีสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ มโนสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ โส
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ กายสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํปิ
อพฺยาปชฺฌํปิ วจีสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ
มโนสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ
โลกํ อุปปชฺชติ ตเมนํ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ โลกํ อุปปนฺนํ
สมานํ สพฺยาปชฺฌาปิ อพฺยาปชฺฌาปิ ผสฺสา ผุสนฺติ โส
สพฺยาปชฺเฌหิปิ อพฺยาปชฺเฌหิปิ ผสฺเสหิ ผุฏฺโฐ สมาโน
สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ เวทนํ เวทิยติ โวกิณฺณสุขทุกฺขํ
เสยฺยถาปิ มนุสฺสเอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ จ วินิปาติกา อิทํ
วุจฺจติ พฺราหฺมณ กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ
{๒๓๔.๕} กตมญฺจ พฺราหฺมณ กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ
อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ตตฺร พฺราหฺมณ
ยมฺปีทํ กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ตสฺส ปหานาย ยา เจตนา
ยมฺปีทํ กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ตสฺส ปหานาย ยา เจตนา
ยมฺปีทํ กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ตสฺส ปหานาย ยา
เจตนา อิทํ วุจฺจติ พฺราหฺมณ กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ
กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ อิมานิ โข พฺราหฺมณ จตฺตาริ กมฺมานิ
มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๕] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ
อทินฺนาทายี โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ มุสาวาที โหติ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายี โหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ
กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ
สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ
กณฺหสุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ
กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ
อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ตตฺร ภิกฺขเว ยมฺปีทํ
กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว
จตฺตาริ กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๖] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ กตมญฺจ
ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺเจน มาตา
ชีวิตา โวโรปิตา โหติ ปิตา ชีวิตา โวโรปิโต โหติ อรหํ ชีวิตา
โวโรปิโต โหติ ตถาคตสฺส ทุฏฺเฐน จิตฺเตน โลหิตํ อุปฺปาทิตํ โหติ
สงฺโฆ ภินฺโน โหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ฯ
กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ
ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ กาเมสุ
มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปิสุณาย
วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ สมฺผปฺปลาปา
ปฏิวิรโต โหติ อนภิชฺฌาลู โหติ อพฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ
สมฺมาทิฏฺฐิโก ๑- โหติ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ
กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ
ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย
สํวตฺตติ ตตฺร ภิกฺขเว ยมฺปีทํ กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ฯเปฯ อิทํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย
สํวตฺตติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ กตมญฺจ
ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํ
กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ
กณฺหสุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ
กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ
กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ
อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ
สมฺมาสมาธิ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺห-
อสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๘] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ กตมานิ จตฺตาริ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ
อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว
กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํ
กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
กณฺหวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ อพฺยาปชฺฌํ กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ สุกฺกํ
กณฺหสุกฺกวิปากํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ สพฺยาปชฺฌํปิ อพฺยาปชฺฌํปิ
กายสงฺขารํ อภิสงฺขโรติ ฯเปฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ
สุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ กตมญฺจ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ
อกณฺหอสุกฺกวิปากํ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค
ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค
ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค
อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมํ อกณฺหํ อสุกฺกํ อกณฺหอสุกฺกวิปากํ
กมฺมกฺขยาย สํวตฺตติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ กมฺมานิ มยา
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
[๒๓๙] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ สาวชฺเชน กายกมฺเมน สาวชฺเชน
วจีกมฺเมน สาวชฺเชน มโนกมฺเมน สาวชฺชาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ
จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค
กตเมหิ จตูหิ อนวชฺเชน กายกมฺเมน อนวชฺเชน วจีกมฺเมน
อนวชฺเชน มโนกมฺเมน อนวชฺชาย ทิฏฺฐิยา อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๒๔๐] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ สพฺยาปชฺเฌน กายกมฺเมน สพฺยาปชฺเฌน
วจีกมฺเมน สพฺยาปชฺเฌน มโนกมฺเมน สพฺยาปชฺฌาย ทิฏฺฐิยา
อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ อพฺยาปชฺเฌน กายกมฺเมน อพฺยาปชฺเฌน
วจีกมฺเมน อพฺยาปชฺเฌน มโนกมฺเมน อพฺยาปชฺฌาย ทิฏฺฐิยา
อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๒๔๑] อิเธว ภิกฺขเว [๑]- สมโณ อิธ ทุติโย สมโณ อิธ
ตติโย สมโณ อิธ จตุตฺโถ สมโณ สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณหิ
อญฺเญหิ ๒- เอวเมตํ ภิกฺขเว สมฺมา สีหนาทํ นทถ ฯ กตโม จ
ภิกฺขเว [๓]- สมโณ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน
อยํ ภิกฺขเว [๔]- สมโณ ฯ กตโม จ ภิกฺขเว ทุติโย สมโณ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ
ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ
กโรติ อยํ ภิกฺขเว ทุติโย สมโณ ฯ กตโม จ ภิกฺขเว ตติโย สมโณ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา
โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา
อยํ ภิกฺขเว ตติโย สมโณ ฯ กตโม จ ภิกฺขเว จตุตฺโถ สมโณ
@เชิงอรรถ: ๑-๓-๔ ม. ปฐโม ฯ ๒ ม. อญฺเญหีติ ฯ ยุ. อญฺเญติ ฯ
อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ
ภิกฺขเว จตุตฺโถ สมโณ ฯ อิเธว ภิกฺขเว สมโณ อิธ ทุติโย สมโณ
อิธ ตติโย สมโณ อิธ จตุตฺโถ สมโณ สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณหิ
อญฺเญหิ เอวเมตํ ภิกฺขเว สมฺมา สีหนาทํ นทถาติ ฯ
[๒๔๒] สปฺปุริสํ ภิกฺขเว นิสฺสาย จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขา
กตเม จตฺตาโร อริเยน สีเลน วฑฺฒติ อริเยน สมาธินา วฑฺฒติ
อริยาย ปญฺญาย วฑฺฒติ อริยาย วิมุตฺติยา วฑฺฒติ สปฺปุริสํ
ภิกฺขเว นิสฺสาย อิเม จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขาติ ฯ
กมฺมวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
[๑]-
-------------
อาปตฺติภยวคฺโค ปญฺจโม
[๒๔๓] เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเม ฯ
อถโข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ
โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ อปินุ ตํ อานนฺท
อธิกรณํ วูปสนฺตนฺติ ฯ กุโต ตํ ภนฺเต อธิกรณํ วูปสมิสฺสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุททานํ
@ สงฺขิตฺตวิตฺถารโสณกายนสิกฺขาปทํ อริยมคฺโค โพชฺฌงฺคํ
@ สาวชฺชญฺเจว อพฺยาปชฺฌํ สมโณ จ สปปุริสานิสํโสติ ฯ
อายสฺมโต ภนฺเต อนุรุทฺธสฺส วาหิโย นาม สทฺธิวิหาริโก ๑- เกวลกปฺปํ
สงฺฆเภทาย ฐิโต ตตฺถายสฺมา อนุรุทฺโธ น เอกวาจิกมฺปิ ภณิตพฺพํ
มญฺญตีติ ฯ กทา ปนานนฺท อนุรุทฺโธ สงฺฆมชฺเฌ อธิกรเณสุ
โวยุญฺชติ นนุ อานนฺท ยานิกานิจิ อธิกรณานิ อุปฺปชฺชนฺติ สพฺพานิ
ตานิ ตุเมฺห เจว วูปสเมถ สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา จ จตฺตาโรเม
อานนฺท อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน ปาปภิกฺขุ สงฺฆเภเทน นนฺทติ
{๒๔๓.๑} กตเม จตฺตาโร อิธานนฺท ปาปภิกฺขุ ทุสฺสีโล โหติ
ปาปธมฺโม อสุจิ สงฺกสฺสรสมาจาโร ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ
สมณปฏิญฺโญ อพฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต
กสมฺพุชาโต ตสฺส เอวํ โหติ สเจ โข มํ ภิกฺขู ชานิสฺสนฺติ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม
อสุจิ สงฺกสฺสรสมาจาโร ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิญฺโญ
อพฺรหฺมจารี พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโตติ
สมคฺคา มํ สนฺตา นาเสสฺสนฺติ วคฺคา ปน มํ น นาเสสฺสนฺตีติ
อิทํ อานนฺท ปฐมํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ปาปภิกฺขุ สงฺฆเภเทน
นนฺทติ ฯ
{๒๔๓.๒} ปุน จปรํ อานนฺท ปาปภิกฺขุ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ
อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต ตสฺส เอวํ โหติ สเจ โข มํ
ภิกฺขู ชานิสฺสนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา
สมนฺนาคโตติ สมคฺคา มํ สนฺตา นาเสสฺสนฺติ วคฺคา ปน มํ น
นาเสสฺสนฺตีติ อิทํ อานนฺท ทุติยํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ปาปภิกฺขุ
สงฺฆเภเทน นนฺทติ ฯ
{๒๔๓.๓} ปุน จปรํ อานนฺท ปาปภิกฺขุ มิจฺฉาอาชีโว โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. สทฺธิวิหารี ฯ
มิจฺฉาอาชีเวน ชีวิตํ ๑- กปฺเปติ ตสฺส เอวํ โหติ สเจ โข มํ ภิกฺขู
ชานิสฺสนฺติ มิจฺฉาอาชีโว มิจฺฉาอาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปตีติ สมคฺคา
มํ สนฺตา นาเสสฺสนฺติ วคฺคา ปน มํ น นาเสสฺสนฺตีติ อิทํ อานนฺท
ตติยํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ปาปภิกฺขุ สงฺฆเภเทน นนฺทติ ฯ
{๒๔๓.๔} ปุน จปรํ อานนฺท ปาปภิกฺขุ ลาภกาโม โหติ สกฺการกาโม
อนวญฺญตฺติกาโม ตสฺส เอวํ โหติ สเจ โข มํ ภิกฺขู ชานิสฺสนฺติ
ลาภกาโม สกฺการกาโม อนวญฺญตฺติกาโมติ สมคฺคา มํ [๒]-
น สกฺกริสฺสนฺติ น ครุกริสฺสนฺติ น มาเนสฺสนฺติ น ปูเชสฺสนฺติ วคฺคา
ปน มํ สกฺกริสฺสนฺติ ครุกริสฺสนฺติ มาเนสฺสนฺติ ปูเชสฺสนฺตีติ อิทํ
อานนฺท จตุตฺถํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมาโน ปาปภิกฺขุ สงฺฆเภเทน นนฺทติ ฯ
อิเม โข อานนฺท จตฺตาโร อตฺถวเส สมฺปสฺสมาโน ปาปภิกฺขุ
สงฺฆเภเทน นนฺทตีติ ฯ
[๒๔๔] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อาปตฺติภยานิ กตมานิ จตฺตาริ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว โจรํ อาคุจารึ คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสยฺยุํ อยนฺเต
เทว โจโร อาคุจารี อิมสฺส เทโว ทณฺฑํ ปเณตูติ ตเมนํ ราชา เอวํ
วเทยฺย คจฺฉถ โภ อิมํ ปุริสํ ทฬฺหาย รชฺชุยา ปจฺฉาพาหํ คาฬฺหพนฺธนํ
พนฺธิตฺวา ขุรมุณฺฑํ กริตฺวา ขรสฺสเรน ปณเวน รถิยา รถิยํ
สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ ปริเนตฺวา ทกฺขิเณน ทฺวาเรน นิกฺขาเมตฺวา
ทกฺขิณโต นครสฺส สีสํ ฉินฺทถาติ ตเมนํ รญฺโญ ปุริสา ทฬฺหาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ชีวิกํ ฯ ๒ ม. ยุ. สนฺตา ฯ
รชฺชุยา ปจฺฉาพาหํ คาฬฺหพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ขุรมุณฺฑํ กริตฺวา
ขรสฺสเรน ปณเวน รถิยา รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ ปริเนตฺวา
ทกฺขิเณน ทฺวาเรน นิกฺขาเมตฺวา ทกฺขิณโต นครสฺส สีสํ ฉินฺเทยฺยุํ
ตตฺรญฺญตรสฺส ถลฏฺฐสฺส ปุริสสฺส เอวมสฺส ปาปกํ วต โภ อยํ
ปุริโส กมฺมํ อกาสิ คารยฺหํ สีสจฺเฉชฺชํ ยตฺร หิ นาม รญฺโญ ปุริสา
ทฬฺหาย รชฺชุยา ปจฺฉาพาหํ คาฬฺหพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ขุรมุณฺฑํ
กริตฺวา ขรสฺสเรน ปณเวน รถิยา รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ
ปริเนตฺวา ทกฺขิเณน ทฺวาเรน นิกฺขาเมตฺวา ทกฺขิณโต นครสฺส
สีสํ ฉินฺทิสฺสนฺติ โส วตสฺสายํ ๑- เอวรูปํ ปาปกมฺมํ น กเรยฺย ๒-
สีสจฺเฉชฺชนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา
วา เอวํ ติพฺพา ภยสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ปาราชิเกสุ ธมฺเมสุ
ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ อนาปนฺโน วา ปาราชิกํ ธมฺมํ น อาปชฺชิสฺสติ
อาปนฺโน วา ปาราชิกํ ธมฺมํ ยถาธมฺมํ ปฏิกริสฺสติ ฯ
{๒๔๔.๑} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส กาฬกํ ๓- วตฺถํ ปริธาย
เกเส ปกิริตฺวา มุสลํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา มหาชนกายํ อุปสงฺกมิตฺวา
เอวํ วเทยฺย อหํ ภนฺเต ปาปกมฺมํ อกาสึ คารยฺหํ โมสลฺลํ เยน
เม อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหนฺติ ตํ กโรมีติ ตตฺรญฺญตรสฺส
ถลฏฺฐสฺส ปุริสสฺส เอวมสฺส ปาปกํ วต โภ อยํ ปุริโส กมฺมํ
อกาสิ คารยฺหํ โมสลฺลํ ยตฺร หิ นาม กาฬกํ วตฺถํ ปริธาย เกเส
ปกิริตฺวา มุสลํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา มหาชนกายํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ
วกฺขติ อหํ ภนฺเต ปาปกมฺมํ อกาสึ คารยฺหํ โมสลฺลํ เยน เม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. วตสฺสาหํ ฯ ๒ ม. ยุ. กเรยฺยํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๓ ม. กาฬวตฺถํ ฯ
อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหนฺติ ตํ กโรมีติ โส วตสฺสายํ เอวรูปํ
ปาปกมฺมํ น กเรยฺย คารยฺหํ โมสลฺลนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว
ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา เอวํ ติพฺพา ภยสญฺญา
ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ สงฺฆาทิเสเสสุ ธมฺเมสุ ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ
อนาปนฺโน วา สงฺฆาทิเสสํ ธมฺมํ น อาปชฺชิสฺสติ อาปนฺโน วา
สงฺฆาทิเสสํ ธมฺมํ ยถาธมฺมํ ปฏิกริสฺสติ ฯ
{๒๔๔.๒} เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส กาฬกํ วตฺถํ ปริธาย
เกเส ปกิริตฺวา อสฺสปุฏํ ๑- ขนฺเธ อาโรเปตฺวา มหาชนกายํ
อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย อหํ ภนฺเต ปาปกมฺมํ อกาสึ คารยฺหํ
อสฺสปุฏํ เยน เม อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหนฺติ ตํ กโรมีติ
ตตฺรญฺญตรสฺส ถลฏฺฐสฺส ปุริสสฺส เอวมสฺส ปาปกํ วต โภ อยํ
ปุริโส กมฺมํ อกาสิ คารยฺหํ อสฺสปุฏํ ยตฺร หิ นาม กาฬกํ วตฺถํ
ปริธาย เกเส ปกิริตฺวา อสฺสปุฏํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา มหาชนกายํ
อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขติ อหํ ภนฺเต ปาปกมฺมํ อกาสึ คารยฺหํ
อสฺสปุฏํ เยน เม อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหนฺติ ตํ กโรมีติ
โส วตสฺสายํ เอวรูปํ ปาปกมฺมํ น กเรยฺย อสฺสปุฏนฺติ เอวเมว
โข ภิกฺขเว ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา เอวํ ติพฺพา
ภยสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ปาจิตฺติเยสุ ธมฺเมสุ ตสฺเสตํ
ปาฏิกงฺขํ อนาปนฺโน วา ปาจิตฺติยํ ธมฺมํ น อาปชฺชิสฺสติ อาปนฺโน
วา ปาจิตฺติยํ ธมฺมํ ยถาธมฺมํ ปฏิกริสฺสติ ฯ เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภสฺมปุฏํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ปุริโส กาฬกํ วตฺถํ ปริธาย เกเส ปกิริตฺวา มหาชนกายํ อุปสงฺกมิตฺวา
เอวํ วเทยฺย อหํ ภนฺเต ปาปกมฺมํ อกาสึ คารยฺหํ อุปวชฺชํ เยน
เม อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหนฺติ ตํ กโรมีติ ตตฺรญฺญตรสฺส
ถลฏฺฐสฺส ปุริสสฺส เอวมสฺส ปาปกํ วต โภ อยํ ปุริโส กมฺมํ
อกาสิ คารยฺหํ อุปวชฺชํ ยตฺร หิ นาม กาฬกํ วตฺถํ ปริธาย
เกเส ปกิริตฺวา มหาชนกายํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วกฺขติ อหํ ภนฺเต
ปาปกมฺมํ อกาสึ คารยฺหํ อุปวชฺชํ เยน เม อายสฺมนฺโต อตฺตมนา
โหนฺติ ตํ กโรมีติ โส วตสฺสายํ เอวรูปํ ปาปกมฺมํ น กเรยฺย
คารยฺหํ อุปวชฺชนฺติ เอวเมว โข ภิกฺขเว ยสฺสกสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา
ภิกฺขุนิยา วา เอวํ ติพฺพา ภยสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ ปาฏิเทสนีเยสุ
ธมฺเมสุ ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ อนาปนฺโน วา ปาฏิเทสนียํ ๑- ธมฺมํ
น อาปชฺชิสฺสติ อาปนฺโน วา ปาฏิเทสนียํ ๒- ธมฺมํ ยถาธมฺมํ
ปฏิกริสฺสติ ฯ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อาปตฺติภยานีติ ฯ
[๒๔๕] สิกฺขานิสํสมิทํ ภิกฺขเว พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ปญฺญุตฺตรํ
วิมุตฺติสารํ สตาธิปเตยฺยํ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว สิกฺขานิสํสํ โหติ อิธ
ภิกฺขเว มยา สาวกานํ อภิสมาจาริกา สิกฺขา ปญฺญตฺตา อปฺปสนฺนานํ
ปสาทาย ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวาย ยถา ยถา ภิกฺขเว มยา สาวกานํ
อภิสมาจาริกา สิกฺขา ปญฺญตฺตา อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย ปสนฺนานํ
ภิยฺโยภาวาย ตถา ตถา โส ตสฺสา สิกฺขาย อขณฺฑการี โหติ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. ปาฏิเทสนียกํ ฯ
อจฺฉิทฺทการี อสพลการี อกมฺมาสการี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ
ปุน จปรํ ภิกฺขเว มยา สาวกานํ อาทิพฺรหฺมจริยกา สิกฺขา ปญฺญตฺตา
สพฺพโส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย ยถา ยถา ภิกฺขเว มยา สาวกานํ
อาทิพฺรหฺมจริยกา สิกฺขา ปญฺญตฺตา สพฺพโส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย ตถา
ตถา โส ตสฺสา สิกฺขาย อขณฺฑการี โหติ อจฺฉิทฺทการี อสพลการี
อกมฺมาสการี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ เอวํ โข ภิกฺขเว
สิกฺขานิสํสํ โหติ ฯ
{๒๔๕.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ปญฺญุตฺตรํ โหติ อิธ ภิกฺขเว มยา
สาวกานํ ธมฺมา เทสิตา สพฺพโส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย ยถา ยถา
ภิกฺขเว มยา สาวกานํ ธมฺมา เทสิตา สพฺพโส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย
ตถา ตถา ๑- สพฺเพ เต ธมฺมา ปญฺญาย สมเวกฺขิตา โหนฺติ เอวํ
โข ภิกฺขเว ปญฺญุตฺตรํ โหติ ฯ
{๒๔๕.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว วิมุตฺติสารํ โหติ อิธ ภิกฺขเว มยา
สาวกานํ ธมฺมา เทสิตา สพฺพโส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย ยถา ยถา
ภิกฺขเว มยา สาวกานํ ธมฺมา เทสิตา สพฺพโส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย
ตถา ตถา ๒- สพฺเพ เต ธมฺมา วิมุตฺติยา ผุสิตา โหนฺติ เอวํ
โข ภิกฺขเว วิมุตฺติสารํ โหติ ฯ
{๒๔๕.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว สตาธิปเตยฺยํ โหติ อิติ อปริปูรํ วา
อภิสมาจาริกํ สิกฺขํ ปริปูเรสฺสามิ ปริปูรํ วา อภิสมาจาริกํ สิกฺขํ
ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ อชฺฌตฺตํเยว สติ สุปฏฺฐิตา
โหติ อิติ อปริปูรํ วา อาทิพฺรหฺมจริยกํ สิกฺขํ ปริปูเรสฺสามิ ปริปูรํ
วา อาทิพฺรหฺมจริยกํ สิกฺขํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ
อชฺฌตฺตํเยว สติ สุปฏฺฐิตา โหติ อิติ อสมเวกฺขิตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. ตถา ตถาสฺส เต ฯ สพฺเพติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
วา ธมฺมํ ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย สมเวกฺขิสฺสามิ สมเวกฺขิตํ วา ธมฺมํ
ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ อชฺฌตฺตํเยว สติ สุปฏฺฐิตา
โหติ อิติ อผุสิตํ วา ธมฺมํ วิมุตฺติยา ผุสิสฺสามิ ผุสิตํ วา ธมฺมํ
ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามีติ อชฺฌตฺตํเยว สติ สุปฏฺฐิตา
โหติ เอวํ โข ภิกฺขเว สตาธิปเตยฺยํ โหติ ฯ สิกฺขานิสํสมิทํ ภิกฺขเว
พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ ปญฺญุตฺตรํ วิมุตฺติสารํ สตาธิปเตยฺยนฺติ อิติ
ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ ฯ
[๒๔๖] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว เสยฺยา กตมา จตสฺโส
เปตเสยฺยา กามโภคิเสยฺยา สีหเสยฺยา ตถาคตเสยฺยา ฯ กตมา จ
ภิกฺขเว เปตเสยฺยา เยภุยฺเยน ภิกฺขเว เปตา อุตฺตานา เสนฺติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว เปตเสยฺยา ฯ กตมา จ ภิกฺขเว กามโภคิเสยฺยา
เยภุยฺเยน ภิกฺขเว กามโภคี วาเมน ปสฺเสน เสนฺติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว กามโภคิเสยฺยา ฯ
{๒๔๖.๑} กตมา จ ภิกฺขเว สีหเสยฺยา สีโห ภิกฺขเว มิคราชา
ทกฺขิเณน ปสฺเสน เสยฺยํ กปฺเปติ ปาเทน ปาทํ อจฺจาธาย
อนฺตรสฏฺฐิมฺหิ ๑- นงฺคุฏฺฐํ อนุปกฺขิปิตฺวา โส ปฏิพุชฺฌิตฺวา
ปุริมํ กายํ อพฺภุนฺนาเมตฺวา ปจฺฉิมํ กายํ อนุวิโลเกติ สเจ ภิกฺขเว
สีโห มิคราชา กิญฺจิ ปสฺสติ กายสฺส วิกฺขิตฺตํ วา วิสฏํ วา
เตน ภิกฺขเว สีโห มิคราชา อนตฺตมโน โหติ สเจ ปน ภิกฺขเว
สีโห มิคราชา น กิญฺจิ ปสฺสติ กายสฺส วิกฺขิตฺตํ วา วิสฏํ วา
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. อนฺตราสตฺถีนํ ฯ
เตน ภิกฺขเว สีโห มิคราชา อตฺตมโน โหติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว
สีหเสยฺยา ฯ กตมา จ ภิกฺขเว ตถาคตเสยฺยา อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
วิวิจฺเจ กาเมหิ ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ตถาคตเสยฺยา ฯ อิมา โข ภิกฺขเว จตสฺโส เสยฺยาติ ฯ
[๒๔๗] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ถูปารหา กตเม จตฺตาโร ตถาคโต
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ถูปารโห ปจฺเจกพุทฺโธ ถูปารโห
ตถาคตสาวโก ถูปารโห ราชา จกฺกวตฺตี ถูปารโห อิเม โข
ภิกฺขเว จตฺตาโร ถูปารหาติ ฯ
[๒๔๘] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ธมฺมา ปญฺญาวุฑฺฒิยา สํวตฺตนฺติ
กตเม จตฺตาโร สปฺปุริสสํเสโว สทฺธมฺมสฺสวนํ โยนิโสมนสิกาโร
ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ธมฺมา ปญฺญาวุฑฺฒิยา
สํวตฺตนฺตีติ ฯ
[๒๔๙] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ธมฺมา มนุสฺสภูตสฺส พหุการา
โหนฺติ กตเม จตฺตาโร สปฺปุริสสํเสโว สทฺธมฺมสฺสวนํ โยนิโสมนสิกาโร
ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ธมฺมา มนุสฺสภูตสฺส
พหุการา โหนฺตีติ ฯ
[๒๕๐] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อนริยโวหารา กตเม จตฺตาโร
อทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตา อสฺสุเต สุตวาทิตา อมุเต มุตวาทิตา
อวิญฺญาเต วิญฺญาตวาทิตา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
อนริยโวหาราติ ฯ
[๒๕๑] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อริยโวหารา กตเม จตฺตาโร
อทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาทิตา อสฺสุเต อสฺสุตวาทิตา อมุเต อมุตวาทิตา
อวิญฺญาเต อวิญฺญาตวาทิตา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
อริยโวหาราติ ฯ
[๒๕๒] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อนริยโวหารา กตเม จตฺตาโร
ทิฏฺเฐ อทิฏฺฐวาทิตา สุเต อสฺสุตวาทิตา มุเต อมุตวาทิตา
วิญฺญาเต อวิญฺญาตวาทิตา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร
อนริยโวหาราติ ฯ
[๒๕๓] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อริยโวหารา กตเม จตฺตาโร
ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตา สุเต สุตวาทิตา มุเต มุตวาทิตา วิญฺญาเต
วิญฺญาตวาทิตา อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อริยโวหาราติ ฯ
อาปตฺติภยวคฺโค ปญฺจโม ฯ
[๑]-
-------------
อภิญฺญาวคฺโค ฉฏฺโฐ
[๒๕๔] จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ธมฺมา กตเม จตฺตาโร อตฺถิ
ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา
อภิญฺญา ปหาตพฺพา อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺญา ภาเวตพฺพา
อตฺถิ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว
ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อิเม วุจฺจนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ
@ เภทอาปตฺติสิกฺขา จ เสยฺยา ถูปารเหน จ
@ ปญฺญาวุฑฺฒิ พหุการา โวหารา จตุโร ฐิตาติ ฯ
ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา
อภิญฺญา ปหาตพฺพา อวิชฺชา จ ภวตณฺหา จ อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว
ธมฺมา อภิญฺญา ปหาตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺญา
ภาเวตพฺพา สมโถ จ วิปสฺสนา จ อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว ธมฺมา
อภิญฺญา ภาเวตพฺพา ฯ กตเม จ ภิกฺขเว ธมฺมา อภิญฺญา
สจฺฉิกาตพฺพา วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ อิเม วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว ธมฺมา
อภิญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา ฯ อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร ธมฺมาติ ฯ
[๒๕๕] จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว อนริยปริเยสนา กตมา จตสฺโส
อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา ชราธมฺโม สมาโน ชราธมฺมํเยว
ปริเยสติ อตฺตนา พฺยาธิธมฺโม สมาโน พฺยาธิธมฺมํเยว ปริเยสติ
อตฺตนา มรณธมฺโม สมาโน มรณธมฺมํเยว ปริเยสติ อตฺตนา
สงฺกิเลสิกธมฺโม สมาโน สงฺกิเลสิกธมฺมํเยว ปริเยสติ อิมา โข ภิกฺขเว
จตสฺโส อนริยปริเยสนา ฯ จตสฺโส อิมา ภิกฺขเว อริยปริเยสนา
กตมา จตสฺโส อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ อตฺตนา ชราธมฺโม สมาโน
ชราธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อชรํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ
อตฺตนา พฺยาธิธมฺโม สมาโน พฺยาธิธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อพฺยาธึ
อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ อตฺตนา มรณธมฺโม สมาโน
มรณธมฺเม อาทีนวํ วิทิตฺวา อมตํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ
ปริเยสติ อตฺตนา สงฺกิเลสิกธมฺโม สมาโน สงฺกิเลสิกธมฺเม อาทีนวํ
วิทิตฺวา อสงฺกิลิฏฺฐํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ นิพฺพานํ ปริเยสติ ฯ อิมา โข
ภิกฺขเว จตสฺโส อริยปริเยสนาติ ฯ
[๒๕๖] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว สงฺคหวตฺถูนิ กตมานิ จตฺตาริ
ทานํ เปยฺยวชฺชํ อตฺถจริยา สมานตฺตตา อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
สงฺคหวตฺถูนีติ ฯ
[๒๕๗] อถโข อายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต ๑- เยน ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ
เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
สาธุ เม ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ ยมหํ ภควโต
ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต
วิหเรยฺยนฺติ ฯ เอตฺถทานิ มาลุงฺกฺยปุตฺต กึ ทหเร [๒]- วกฺขาม
ยตฺร หิ นาม ตฺวํ ชิณฺโณ วุฑฺโฒ มหลฺลโก ตถาคตสฺส สงฺขิตฺเตน
โอวาทํ ยาจสีติ ฯ เทเสตุ เม ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ
สุคโต สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ อปฺเปวนามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส อตฺถํ
ชาเนยฺยํ ๓- อปฺเปวนามาหํ ภควโต ภาสิตสฺส ทายาโท อสฺสนฺติ ฯ
{๒๕๗.๑} จตฺตาโรเม มาลุงฺกฺยปุตฺต ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน
ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ กตเม จตฺตาโร จีวรเหตุ วา
มาลุงฺกฺยปุตฺต ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ ปิณฺฑปาตเหตุ
วา มาลุงฺกฺยปุตฺต ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เสนาสนเหตุ
วา มาลุงฺกฺยปุตฺต ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ อิติภวาภวเหตุ
วา มาลุงฺกฺยปุตฺต ภิกฺขุโน ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. มาลุกฺยปุตฺโต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. ยุ. ภิกฺขู ฯ
@๓ ม. ยุ. อาชาเนยฺยํ ฯ
อิเม โข มาลุงฺกฺยปุตฺต จตฺตาโร ตณฺหุปฺปาทา ยตฺถ ภิกฺขุโน
ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ ยโต โข มาลุงฺกฺยปุตฺต ภิกฺขุโน
ตณฺหา ปหีนา โหติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา
อายตึอนุปฺปาทธมฺมา อยํ วุจฺจติ มาลุงฺกฺยปุตฺต ภิกฺขุ อจฺเฉชฺชิ ๑-
ตณฺหํ วิวฏฺฏยิ สญฺโญชนํ สมฺมามานาภิสมยา อนฺตมกาสิ
ทุกฺขสฺสาติ ฯ
{๒๕๗.๒} อถโข อายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต ภควตา อิมินา
โอวาเทน โอวทิโต อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ
กตฺวา ปกฺกามิ ฯ อถโข อายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต เอโก วูปกฏฺโฐ
อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย
กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ ตทนุตฺตรํ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช วิหาสิ ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ อพฺภญฺญาสิ อญฺญตโร จ ปนายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต
อรหตํ อโหสีติ ฯ
[๒๕๘] ยานิกานิจิ ภิกฺขเว กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ
น จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ สพฺพานิ ตานิ จตูหิ ฐาเนหิ เอเตสํ วา
อญฺญตเรน กตเมหิ จตูหิ นฏฺฐํ น คเวสนฺติ ชิณฺณํ น
ปฏิสงฺขโรนฺติ อปริมิตปานโภชนา [๒]- โหนฺติ ทุสฺสีลํ อิตฺถึ วา
ปุริสํ วา อาธิปจฺเจ ฐเปนฺติ ยานิกานิจิ ภิกฺขเว กุลานิ โภเคสุ
มหตฺตํ ปตฺตานิ น จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ สพฺพานิ ตานิ อิเมหิ จตูหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อจฺเฉจฺฉิ ฯ ๒ ยุ. จ ฯ
ฐาเนหิ เอเตสํ วา อญฺญตเรน ฯ
{๒๕๘.๑} ยานิกานิจิ ภิกฺขเว กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ
จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ สพฺพานิ ตานิ จตูหิ ฐาเนหิ เอเตสํ วา
อญฺญตเรน กตเมหิ จตูหิ นฏฺฐํ คเวสนฺติ ชิณฺณํ ปฏิสงฺขโรนฺติ
ปริมิตปานโภชนา [๑]- โหนฺติ สีลวนฺตํ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา อาธิปจฺเจ
ฐเปนฺติ ยานิกานิจิ ภิกฺขเว กุลานิ โภเคสุ มหตฺตํ ปตฺตานิ
จิรฏฺฐิติกานิ ภวนฺติ สพฺพานิ ตานิ อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ เอเตสํ
วา อญฺญตเรนาติ ฯ
[๒๕๙] จตูหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ภโทฺร อสฺสาชานิโย
ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ กตเมหิ
จตูหิ อิธ ภิกฺขเว รญฺโญ ภโทฺร อสฺสาชานิโย วณฺณสมฺปนฺโน
จ โหติ พลสมฺปนฺโน จ ชวสมฺปนฺโน จ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ
อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ภโทฺร อสฺสาชานิโย
ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ
{๒๕๙.๑} เอวเมว โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
อาหุเนยฺโย โหติ ฯเปฯ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส กตเมหิ
จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน จ โหติ พลสมฺปนฺโน จ
ชวสมฺปนฺโน จ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
วณฺณสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. จ ฯ
สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๒๕๙.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ
ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร
กุสเลสุ ธมฺเมสุ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๒๕๙.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๒๕๙.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ฯเปฯ อนุตฺตรํ
ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ ฯ
[๒๖๐] จตูหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคโต รญฺโญ ภโทฺร
อสฺสาชานิโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ
คจฺฉติ กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว รญฺโญ ภโทฺร อสฺสาชานิโย
วณฺณสมฺปนฺโน จ โหติ พลสมฺปนฺโน จ ชวสมฺปนฺโน จ
อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคโต
รญฺโญ ภโทฺร อสฺสาชานิโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รญฺโญ
องฺคนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติ ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ฯเปฯ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ
โลกสฺส กตเมหิ จตูหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน
จ โหติ พลสมฺปนฺโน จ ชวสมฺปนฺโน จ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน จ ฯ
{๒๖๐.๑} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ สีลวา โหติ ฯเปฯ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ วณฺณสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๒๖๐.๒} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ
ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ
ธมฺเมสุ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ พลสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๒๖๐.๓} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ชวสมฺปนฺโน โหติ ฯ
{๒๖๐.๔} กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน
โหติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน โหติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ฯเปฯ อนุตฺตรํ
ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ ฯ
[๒๖๑] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว พลานิ กตมานิ จตฺตาริ วิริยพลํ
สติพลํ สมาธิพลํ ปญฺญาพลํ อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ
พลานีติ ฯ
[๒๖๒] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ นาลํ อรญฺญ-
วนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ กตเมหิ จตูหิ
กามวิตกฺเกน พฺยาปาทวิตกฺเกน วิหึสาวิตกฺเกน ทุปฺปญฺโญ โหติ
ชโฬ เอฬมูโค อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
นาลํ อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุํ ฯ จตูหิ ภิกฺขเว
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ
ปฏิเสวิตุํ กตเมหิ จตูหิ เนกฺขมฺมวิตกฺเกน อพฺยาปาทวิตกฺเกน
อวิหึสาวิตกฺเกน ปญฺญวา โหติ อชโฬ อเนฬมูโค อิเมหิ โข
ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อลํ อรญฺญวนปตฺถานิ
ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุนฺติ ฯ
[๒๖๓] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ สานุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ สาวชฺเชน กายกมฺเมน
สาวชฺเชน วจีกมฺเมน สาวชฺเชน มโนกมฺเมน สาวชฺชาย ทิฏฺฐิยา
อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต พาโล อพฺยตฺโต
อสปฺปุริโส ขตํ อุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ สาวชฺโช จ โหติ
สานุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวติ ฯ
{๒๖๓.๑} จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ อนนุวชฺโช
วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวติ กตเมหิ จตูหิ อนวชฺเชน กายกมฺเมน
อนวชฺเชน วจีกมฺเมน อนวชฺเชน มโนกมฺเมน อนวชฺชาย ทิฏฺฐิยา
อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต
สปฺปุริโส อกฺขตํ อนุปหตํ อตฺตานํ ปริหรติ อนวชฺโช จ โหติ
อนนุวชฺโช วิญฺญูนํ พหุญฺจ ปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
อภิญฺญาวคฺโค ฉฏฺโฐ ฯ
[๑]-
--------------
กมฺมปถวคฺโค สตฺตโม
[๒๖๔] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ อตฺตนา จ ปาณาติปาตี โหติ ปรญฺจ
ปาณาติปาเต สมาทเปติ ปาณาติปาเต จ สมนุญฺโญ โหติ
ปาณาติปาตสฺส จ วณฺณํ ภาสติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย ฯ จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเค กตเมหิ จตูหิ อตฺตนา
จ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปาณาติปาตา เวรมณิยา
สมาทเปติ ปาณาติปาตา เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ โหติ
ปาณาติปาตา เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ อิเมหิ โข ภิกฺขเว
จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
[๒๖๕] จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺสุทฺทานํ ฯ
@ อภิญฺญา ปริเยสนา สงฺคหํ มาลุกฺยปุตฺโต
@ กุลํ เทฺว จ อาชานียา พลํ อรญฺญกมฺมุนาติ ฯ
เอวํ นิรเย กตเมหิ จตูหิ อตฺตนา จ อทินฺนาทายี โหติ ปรญฺจ
อทินฺนาทาเน สมาทเปติ อทินฺนาทาเน จ สมนุญฺโญ โหติ
อทินฺนาทานสฺส จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ
อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ อทินฺนาทานา เวรมณิยา
สมาทเปติ อทินฺนาทานา เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ โหติ
อทินฺนาทานา เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๖๖] อตฺตนา จ กาเมสุ มิจฺฉาจารี โหติ ปรญฺจ กาเมสุ
มิจฺฉาจาเร สมาทเปติ กาเมสุ มิจฺฉาจาเร จ สมนุญฺโญ โหติ
กาเมสุ มิจฺฉาจารสฺส จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
อตฺตนา จ กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ กาเมสุ
มิจฺฉาจารา เวรมณิยา สมาทเปติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา
จ สมนุญฺโญ โหติ กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณิยา จ วณฺณํ
ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๖๗] อตฺตนา จ มุสาวาที โหติ ปรญฺจ มุสาวาเท
สมาทเปติ มุสาวาเท จ สมนุญฺโญ โหติ มุสาวาทสฺส จ วณฺณํ
ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ
มุสาวาทา เวรมณิยา สมาทเปติ มุสาวาทา เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ
โหติ มุสาวาทา เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๖๘] อตฺตนา จ ปิสุณวาโจ โหติ ปรญฺจ ปิสุณาย
วาจาย สมาทเปติ ปิสุณาย วาจาย จ สมนุญฺโญ โหติ ปิสุณาย
วาจาย จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ ปิสุณาย
วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ปิสุณาย วาจาย เวรมณิยา
สมาทเปติ ปิสุณาย วาจาย เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ โหติ
ปิสุณาย วาจาย เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๖๙] อตฺตนา จ ผรุสวาโจ โหติ ปรญฺจ ผรุสาย วาจาย
สมาทเปติ ผรุสาย วาจาย เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ โหติ
ผรุสาย วาจาย จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ
ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ ผรุสาย วาจาย เวรมณิยา
สมาทเปติ ผรุสาย วาจาย เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ โหติ ผรุสาย
วาจาย เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๗๐] อตฺตนา จ สมฺผปฺปลาปี โหติ ปรญฺจ สมฺผปฺปลาเป
สมาทเปติ สมฺผปฺปลาเป จ สมนุญฺโญ โหติ สมฺผปฺปลาปสฺส
จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺผปฺปลาปา
ปฏิวิรโต โหติ ปรญฺจ สมฺผปฺปลาปา เวรมณิยา สมาทเปติ
สมฺผปฺปลาปา เวรมณิยา จ สมนุญฺโญ โหติ สมฺผปฺปลาปา
เวรมณิยา จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๗๑] อตฺตนา จ อภิชฺฌาลู โหติ ปรญฺจ อภิชฺฌาย
สมาทเปติ อภิชฺฌาย จ สมนุญฺโญ โหติ อภิชฺฌาย จ วณฺณํ
ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ อนภิชฺฌาลู โหติ ปรญฺจ
อนภิชฺฌาย สมาทเปติ อนภิชฺฌาย จ สมนุญฺโญ โหติ
อนภิชฺฌาย จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๗๒] อตฺตนา จ พฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ ปรญฺจ พฺยาปาเท
สมาทเปติ พฺยาปาเท จ สมนุญฺโญ โหติ พฺยาปาทสฺส จ วณฺณํ
ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ อพฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ
ปรญฺจ อพฺยาปาเท สมาทเปติ อพฺยาปาเท จ สมนุญฺโญ โหติ
อพฺยาปาทสฺส จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ
[๒๗๓] อตฺตนา จ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ ปรญฺจ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
สมาทเปติ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา จ สมนุญฺโญ โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา
จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ฯเปฯ อตฺตนา จ สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ
ปรญฺจ สมฺมาทิฏฺฐิยา สมาทเปติ สมฺมาทิฏฺฐิยา จ สมนุญฺโญ
โหติ สมฺมาทิฏฺฐิยา จ วณฺณํ ภาสติ ฯ อิเมหิ โข ภิกฺขเว จตูหิ
ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ สคฺเคติ ฯ
กมฺมปถวคฺโค สตฺตโม ฯ
ปณฺณาสกาสงฺคหิตา สุตฺตนฺตา
[๒๗๔] ราคสฺส ภิกฺขเว อภิญฺญาย จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ
อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ เวทนาสุ
... จิตฺเตสุ ... ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน
สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ราคสฺส ภิกฺขเว อภิญฺญาย
อิเม จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ ฯ
{๒๗๔.๑} ราคสฺส ภิกฺขเว อภิญฺญาย จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ
ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ
ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ
ปหานาย ... อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ...
อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย
เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ
จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ ราคสฺส ภิกฺขเว อภิญฺญาย อิเม จตฺตาโร
ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ
{๒๗๔.๒} ราคสฺส ภิกฺขเว อภิญฺญาย จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา
กตเม จตฺตาโร อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ
อิทฺธิปาทํ ภาเวติ วิริยสมาธิ- ... จิตฺตสมาธิ- ... วีมํสาสมาธิปธาน-
สงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ ราคสฺส ภิกฺขเว อภิญฺญาย อิเม
จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ ฯ
{๒๗๔.๓} ราคสฺส ภิกฺขเว ปริญฺญาย ฯเปฯ ปริกฺขยาย
ปหานาย ขยาย วยาย วิราคาย นิโรธาย จาคาย ปฏินิสฺสคฺคาย
อิเม จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา ฯ
{๒๗๔.๔} โทสสฺส โมหสฺส โกธสฺส อุปนาหสฺส มกฺขสฺส ปฬาสสฺส
อิสฺสาย มจฺฉริยสฺส มายาย สาเฐยฺยสฺส ถมฺภสฺส สารมฺภสฺส มานสฺส
อติมานสฺส มทสฺส ปมาทสฺส อภิญฺญาย ปริญฺญาย ปริกฺขยาย ปหานาย
ขยาย วยาย วิราคาย นิโรธาย จาคาย ปฏินิสฺสคฺคาย อิเม จตฺตาโร
ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ ฯ
จตุกฺกนิปาโต นิฏฺฐิโต ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๑ หน้าที่ ๑-๓๔๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=21&item=1&items=274&modeTY=2
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=21&item=1&items=274&modeTY=2&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=21&item=1&items=274&modeTY=2
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=21&item=1&items=274&modeTY=2
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=21&i=1
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=6449
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=6449
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_21
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
