ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ฉบับหลวง   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๕ สุตฺต. ม. มชฺฌิมปณฺณาสกํ
                  สุตฺตนฺตปิฏเก มชฺฌิมนิกายสฺส
                       ทุติโย ภาโค
                        -------
                      มชฺฌิมปณฺณาสกํ
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                       คหปติวคฺโค
                        ------
                       กนฺทรกสุตฺตํ
     [๑]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ  ภควา  จมฺปายํ  วิหรติ  คคฺคราย
โปกฺขรณิยา  ตีเร  มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  ฯ  อถ  โข  เปสฺโส  จ
หตฺถาโรหปุตฺโต     กนฺทรโก     จ    ปริพฺพาชโก    เยน    ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา    เปสฺโส    หตฺถาโรหปุตฺโต    ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทิ   ฯ   กนฺทรโก   ปน   ปริพฺพาชโก
ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ  สมฺโมทนียํ  กถํ  สาราณียํ  ๑-  วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
     {๑.๑}   เอกมนฺตํ   ฐิโต   โข  กนฺทรโก  ปริพฺพาชโก  ตุณฺหีภูตํ
ตุณฺหีภูตํ    ๒-    ภิกฺขุสงฺฆํ    อนุวิโลเกตฺวา    ภควนฺตํ    เอตทโวจ
อจฺฉริยํ    โภ    โคตม    อพฺภูตํ   โภ   โคตม   ยาวญฺจีทํ   โภตา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. เอวํ ฯ ม. สารณียํ ฯ   ม. เอกเมว ทิสฺสติ ฯ
โคตเมน  สมฺมา  ภิกฺขุสงฺโฆ  ปฏิปาทิโต  เยปิ  เต  โภ  โคตม  อเหสุํ
อตีตมทฺธานํ      อรหนฺโต      สมฺมาสมฺพุทฺธา     เตปิ     ภควนฺโต
เอตปรมํเยว    สมฺมา    ภิกฺขุสงฺฆํ   ปฏิปาเทสุํ   เสยฺยถาปิ   เอตรหิ
โภตา   โคตเมน   สมฺมา   ภิกฺขุสงฺโฆ   ปฏิปาทิโต   เยปิ   เต  โภ
โคตม     ภวิสฺสนฺติ     อนาคตมทฺธานํ     อรหนฺโต    สมฺมาสมฺพุทฺธา
เตปิ    ภควนฺโต    เอตปรมํเยว   สมฺมา   ภิกฺขุสงฺฆํ   ปฏิปาเทสฺสนฺติ
เสยฺยถาปิ     เอตรหิ     โภตา    โคตเมน    สมฺมา    ภิกฺขุสงฺโฆ
ปฏิปาทิโตติ ฯ
     [๒]   เอวเมตํ  กนฺทรก  เอวเมตํ  กนฺทรก  เยปิ  เต  กนฺทรก
อเหสุํ    อตีตมทฺธานํ    อรหนฺโต    สมฺมาสมฺพุทฺธา   เตปิ   ภควนฺโต
เอตปรมํเยว    สมฺมา    ภิกฺขุสงฺฆํ   ปฏิปาเทสุํ   เสยฺยถาปิ   เอตรหิ
มยา   สมฺมา   ภิกฺขุสงฺโฆ   ปฏิปาทิโต   เยปิ  เต  กนฺทรก  ภวิสฺสนฺติ
อนาคตมทฺธานํ     อรหนฺโต     สมฺมาสมฺพุทฺธา     เตปิ     ภควนฺโต
เอตปรมํเยว     สมฺมา     ภิกฺขุสงฺฆํ     ปฏิปาเทสฺสนฺติ    เสยฺยถาปิ
เอตรหิ มยา สมฺมา ภิกฺขุสงฺโฆ ปฏิปาทิโต
     {๒.๑}   สนฺติ   หิ  กนฺทรก  ภิกฺขู  อิมสฺมึ  ภิกฺขุสงฺเฆ  อรหนฺโต
ขีณาสวา    วุสิตวนฺโต    กตกรณียา    โอหิตภารา    อนุปฺปตฺตสทตฺถา
ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา    ๑-    สมฺมทญฺญาวิมุตฺตา    สนฺติ    ปน    ๒-
กนฺทรก    ภิกฺขู    อิมสฺมึ    ภิกฺขุสงฺเฆ    เสขา    ๓-   สนฺตตสีลา
สนฺตตวุตฺติโน    นิปกา    นิปกวุตฺติโน    เต    จตูสุ    สติปฏฺฐาเนสุ
สุปติฏฺฐิตจิตฺตา   ๔-   วิหรนฺติ   กตเมสุ   จตูสุ   อิธ   กนฺทรก  ภิกฺขุ
กาเย   กายานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย
@เชิงอรรถ:  ม. ปริกฺ...สํโยชนา ฯ   ม. หิ ฯ   ม. เสกฺขา ฯ   ม. สุปฏฺฐิต... ฯ
โลเก    อภิชฺฌาโทมนสฺสํ   เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี
สมฺปชาโน    สติมา    วิเนยฺย    โลเก    อภิชฺฌาโทมนสฺสํ    จิตฺเต
จิตฺตานุปสฺสี   วิหรติ   อาตาปี   สมฺปชาโน   สติมา   วิเนยฺย   โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ      ธมฺเมสุ      ธมฺมานุปสฺสี     วิหรติ     อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสนฺติ ฯ
     [๓]   เอวํ  วุตฺเต  เปสฺโส  หตฺถาโรหปุตฺโต  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อจฺฉริยํ   ภนฺเต  อพฺภูตํ  ภนฺเต  ยาว  สุปญฺญตฺตา  จิเม  ๑-  จตฺตาโร
สติปฏฺฐานา     สตฺตานํ     วิสุทฺธิยา    โสกปริเทวานํ    สมติกฺกมาย
ทุกฺขโทมนสฺสานํ    อตฺถงฺคมาย   ๒-   ญายสฺส   อธิคมาย   นิพฺพานสฺส
สจฺฉิกิริยาย
     {๓.๑}  มยมฺปิ  หิ  ภนฺเต  คิหี  โอทาตวสนา กาเลน กาลํ อิเมสุ
จตูสุ   สติปฏฺฐาเนสุ   สุปติฏฺฐิตจิตฺตา  วิหราม  อิธ  มยํ  ภนฺเต  กาเย
กายานุปสฺสิโน    ๓-    วิหราม    อาตาปิโน   สมฺปชานา   สติมนฺโต
วิเนยฺย    โลเก   อภิชฺฌาโทมนสฺสํ   เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสิโน   ๓-
วิหราม     อาตาปิโน    สมฺปชานา    สติมนฺโต    วิเนยฺย    โลเก
อภิชฺฌาโทมนสฺสํ     จิตฺเต     จิตฺตานุปสฺสิโน    วิหราม    อาตาปิโน
สมฺปชานา    สติมนฺโต    วิเนยฺย   โลเก   อภิชฺฌาโทมนสฺสํ   ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสิโน   วิหราม   อาตาปิโน   สมฺปชานา   สติมนฺโต   วิเนยฺย
โลเก   อภิชฺฌาโทมนสฺสํ   อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภูตํ   ภนฺเต  ยาวญฺจีทํ
ภนฺเต  ภควา  เอวํ  มนุสฺสคหเณ  เอวํ มนุสฺสกสเฏ เอวํ มนุสฺสสาเฐยฺเย
@เชิงอรรถ:  โป. ยุ. ภนฺเต ภควตา ฯ   สี. ยุ. อตฺถคมาย ฯ   ยุ. -นุปสฺสี ฯ
วตฺตมาเน สตฺตานํ หิตาหิตํ ชานาติ
     {๓.๒}   คหณเญฺหตํ   ภนฺเต   ยทิทํ   มนุสฺสา   อุตฺตานกเญฺหตํ
ภนฺเต   ยทิทํ   ปสโว   อหญฺหิ   ภนฺเต   ปโหมิ   หตฺถิทมฺมํ   สาเรตุํ
ยาวตเกน    อนฺตเรน    จมฺปํ    คตาคตํ   กริสฺสติ   สพฺพานิ   ตานิ
สาเฐยฺยานิ    กูเฏยฺยานิ    วงฺเกยฺยานิ    ชิเมฺหยฺยานิ    ปาตุกริสฺสติ
อมฺหากมฺปน   ภนฺเต   ทาสาติ   วา   เปสฺสาติ   วา  กมฺมกราติ  วา
อญฺญถา    จ    กาเยน   สมุทาจรนฺติ   อญฺญถา   จ   ๑-   วาจาย
อญฺญถา   จ   เนสํ   จิตฺตํ   โหติ   อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภูตํ  ภนฺเต
ยาวญฺจีทํ    ภนฺเต   ภควา   เอวํ   มนุสฺสคหเณ   เอวํ   มนุสฺสกสเฏ
เอวํ    มนุสฺสสาเฐยฺเย    วตฺตมาเน    สตฺตานํ    หิตาหิตํ   ชานาติ
คหณเญฺหตํ     ภนฺเต     ยทิทํ    มนุสฺสา    อุตฺตานกเญฺหตํ    ภนฺเต
ยทิทํ ปสโวติ ฯ
     [๔]   เอวเมตํ  เปสฺส  เอวเมตํ  เปสฺส  คหณเญฺหตํ  เปสฺส ยทิทํ
มนุสฺสา   อุตฺตานกเญฺหตํ   เปสฺส   ยทิทํ   ปสโว   จตฺตาโรเม  เปสฺส
ปุคฺคลา   สนฺโต   สํวิชฺชมานา   โลกสฺมึ  กตเม  จตฺตาโร  อิธ  เปสฺส
เอกจฺโจ    ปุคฺคโล    อตฺตนฺตโป   โหติ   อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
อิธ     ปน     เปสฺส     เอกจฺโจ    ปุคฺคโล    ปรนฺตโป    โหติ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต     อิธ     เปสฺส     เอกจฺโจ    ปุคฺคโล
อตฺตนฺตโป    จ    โหติ   อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   ปรนฺตโป   จ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    อิธ    ปน   เปสฺส   เอกจฺโจ   ปุคฺคโล
เนวตฺตนฺตโป   โหติ   นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   น   ปรนฺตโป  น
@เชิงอรรถ:  ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    โส    อนตฺตนฺตโป   อปรนฺตโป   ทิฏฺเฐว
ธมฺเม    นิจฺฉาโต    นิพฺพุโต    สีติภูโต    สุขปฏิสํเวที   พฺรหฺมภูเตน
อตฺตนา   วิหรติ  อิเมสํ  เปสฺส  จตุนฺนํ  ปุคฺคลานํ  กตโม  เต  ปุคฺคโล
จิตฺตํ อาราเธตีติ ฯ
     [๕]   ยฺวายํ  ภนฺเต ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
อยํ  เม  ปุคฺคโล  จิตฺตํ  นาราเธติ  โยปายํ  ภนฺเต  ปุคฺคโล  ปรนฺตโป
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   อยมฺปิ   เม   ปุคฺคโล   จิตฺตํ   นาราเธติ
โยปายํ   ภนฺเต   ปุคฺคโล   อตฺตนฺตโป  จ  อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
ปรนฺตโป   จ   ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   อยมฺปิ  เม  ปุคฺคโล  จิตฺตํ
นาราเธติ   โย   จ  โข  อยํ  ภนฺเต  ปุคฺคโล  เนวตฺตนฺตโป  นาตฺต-
ปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   น   ปรนฺตโป  น  ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
โส   อนตฺตนฺตโป   อปรนฺตโป   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   นิจฺฉาโต   นิพฺพุโต
สีติภูโต   สุขปฏิสํเวที   พฺรหฺมภูเตน   อตฺตนา   วิหรติ   อยํ  ๑-  เม
ปุคฺคโล   จิตฺตํ   อาราเธตีติ  ฯ  กสฺมา  ปน  เต  เปสฺส  อิเม  ตโย
ปุคฺคลา จิตฺตํ นาราเธนฺตีติ ฯ
     [๖]   ยฺวายํ   ภนฺเต   ปุคฺคโล   อตฺตนฺตโป   อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต    โส    อตฺตานํ    สุขกามํ   ทุกฺขปฏิกฺกูลํ   อาตาเปติ
ปริตาเปติ   อิมินา   เม   อยํ   ปุคฺคโล   จิตฺตํ   นาราเธติ  โยปายํ
ภนฺเต    ปุคฺคโล    ปรนฺตโป   ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   โส   ปรํ
สุขกามํ    ทุกฺขปฏิกฺกูลํ    อาตาเปติ   ปริตาเปติ   อิมินา   เม   อยํ
@เชิงอรรถ:  ม. อยเมว เม ฯ
ปุคฺคโล   จิตฺตํ   นาราเธติ   โยปายํ   ภนฺเต  ปุคฺคโล  อตฺตนฺตโป  จ
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   ปรนฺตโป   จ   ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
โส    อตฺตานญฺจ    ปรญฺจ   สุขกามํ   ๑-   ทุกฺขปฏิกฺกูลํ   อาตาเปติ
ปริตาเปติ  อิมินา  เม  อยํ  ปุคฺคโล  จิตฺตํ  นาราเธติ  โย  จ โข อยํ
ภนฺเต      ปุคฺคโล     เนวตฺตนฺตโป     นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
น    ปรนฺตโป    น    ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   โส   อนตฺตนฺตโป
อปรนฺตโป   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   นิจฺฉาโต  นิพฺพุโต  สีติภูโต  สุขปฏิสํเวที
พฺรหฺมภูเตน    อตฺตนา   วิหรติ   อิมินา   เม   อยํ   ปุคฺคโล   จิตฺตํ
อาราเธติ    หนฺท   จทานิ   มยํ   ภนฺเต   คจฺฉาม   พหุกิจฺจา   มยํ
พหุกรณียาติ   ฯ   ยสฺสทานิ   ตฺวํ  เปสฺส  กาลํ  มญฺญสีติ  ฯ  อถ  โข
เปสฺโส   หตฺถาโรหปุตฺโต   ภควโต   ภาสิตํ   อภินนฺทิตฺวา  อนุโมทิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ๒- ฯ
     [๗]   อถ   โข  ภควา  อจิรปกฺกนฺเต  เปสฺเส  หตฺถาโรหปุตฺเต
ภิกฺขู    อามนฺเตสิ    ปณฺฑิโต    ภิกฺขเว    เปสฺโส   หตฺถาโรหปุตฺโต
มหาปญฺโญ    ภิกฺขเว    เปสฺโส    หตฺถาโรหปุตฺโต    สเจ   ภิกฺขเว
เปสฺโส  หตฺถาโรหปุตฺโต  มุหุตฺตํ  นิสีเทยฺย  ยาวสฺสาหํ ๓- อิเม จตฺตาโร
ปุคฺคเล   วิตฺถาเรน  วิภชิสฺสามิ  มหตา  อตฺเถน  สํยุตฺโต  อภวิสฺส  ๔-
อปิจ    ภิกฺขเว    เอตฺตาวตาปิ    เปสฺโส   หตฺถาโรหปุตฺโต   มหตา
อตฺเถน   สํยุตฺโตติ   ฯ  เอตสฺส  ภควา  กาโล  เอตสฺส  สุคต  กาโล
@เชิงอรรถ:  ยุ. สุขกาเม ทุกฺขปฏิกฺกุเล ฯ   ม. ปกฺกมิ ฯ   ม. ยาวาสฺสาหํ ฯ
@ โป. ม. ยุ. อคมิสฺส ฯ
ยํ  ภควา  อิเม  จตฺตาโร  ปุคฺคเล  วิตฺถาเรน  วิภเชยฺย วิตฺถาเรน ๑-
ภควโต   สุตฺวา   ภิกฺขู   ธาเรสฺสนฺตีติ   ฯ   เตนหิ   ภิกฺขเว  สุณาถ
สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเตติ  โข  เต  ภิกฺขู
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๘]   ภควา  เอตทโวจ  กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  อตฺตนฺตโป
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   เอกจฺโจ   ปุคฺคโล
อเจลโก  ๒-  โหติ  มุตฺตาจาโร  หตฺถาวเลขโน  ๓- น เอหิภทนฺติโก น
ติฏฺฐภทนฺติโก    นาภิหตํ   น   อุทฺทิสฺส   กตํ   น   นิมนฺตนํ   สาทิยติ
โส   น   กุมฺภิมุขา   ปฏิคฺคณฺหาติ   น   กโฬปิมุขา   ๔-  ปฏิคฺคณฺหาติ
น   เอลกมนฺตรํ   ๕-   น   ทณฺฑมนฺตรํ   น   มูสลมนฺตรํ   น  ทฺวินฺนํ
ภุญฺชมานานํ   น   คพฺภินิยา   น   ปายมานาย   น  ปุริสนฺตรคตาย  น
สงฺกิตฺตีสุ    น   ยตฺถ   สา   อุปฏฺฐิโต   โหติ   น   ยตฺถ   มกฺขิกา
สณฺฑสณฺฑจารินี น มจฺฉํ น มํสํ น สุรํ น เมรยํ น ถุโสทกํ ปีวติ ฯ
     {๘.๑}   โส  เอกาคาริโก  วา  โหติ  เอกาโลปิโก  ทฺวาคาริโก
วา   โหติ  ทฺวาโลปิโก  ฯเปฯ  สตฺตาคาริโก  วา  โหติ  สตฺตาโลปิโก
เอกิสฺสาปิ   ทตฺติยา   ยาเปติ  ทฺวีหิปิ  ทตฺตีหิ  ยาเปติ  ฯเปฯ  สตฺตหิปิ
ทตฺตีหิ   ยาเปติ   เอกาหิกมฺปิ   อาหารํ  อาหาเรติ  ทฺวีหิกมฺปิ  อาหารํ
อาหาเรติ   ฯเปฯ   สตฺตาหิกมฺปิ   อาหารํ  อาหาเรติ  อิติ  เอวรูปมฺปิ
อทฺธมาสิกํ ๖- ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิตฺถาเรนาติ นตฺถิ ฯ   ม. อเจฬโก ฯ   สี. ม. ยุ. หตฺถาปเลขโน ฯ
@ ม. กโลปิมุขา ฯ   ม. เอฬกมนฺตรํ ฯ   อฑฺฒมาสิกนฺติ ยุตฺตตรํ ฯ
     {๘.๒}  โส สากภกฺโข วา โหติ สามากภกฺโข วา โหติ นีวารภกฺโข
วา   โหติ   ททฺทุลภกฺโข   วา   โหติ  หฏภกฺโข  วา  โหติ  กณภกฺโข
วา    โหติ   อาจามภกฺโข   วา   โหติ   ปิญฺญากภกฺโข   วา   โหติ
ติณภกฺโข    วา    โหติ   โคมยภกฺโข   วา   โหติ   วนมูลผลาหาโร
วา   ยาเปติ   ปวตฺตผลโภชี   ฯ   โส  สาณานิปิ  ธาเรติ  มสาณานิปิ
ธาเรติ    ฉวทุสฺสานิปิ    ธาเรติ    ปํสุกูลานิปิ    ธาเรติ   ติรีฏานิปิ
ธาเรติ  อชินานิปิ  ๑-  ธาเรติ  อชินกฺขิปมฺปิ  ธาเรติ  กุสจีรมฺปิ ธาเรติ
วากจีรมฺปิ    ธาเรติ    ผลกจีรมฺปิ   ธาเรติ   เกสกมฺพลมฺปิ   ธาเรติ
วาลกมฺพลมฺปิ   ๒-   ธาเรติ   อุฬูกปกฺขมฺปิ   ธาเรติ  เกสมสฺสุโลจโกปิ
โหติ       เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต       อุพฺภตฺถโกปิ      โหติ
อาสนปฏิกฺขิตฺโต      อุกฺกุฏิโกปิ      โหติ      อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ      โหติ     กณฺฏกาปสฺสเย     เสยฺยํ     กปฺเปติ
สายตติยกมฺปิ    อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ    อิติ    เอวรูปํ
อเนกวิหิตํ    กายสฺส    อาตาปนปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   วิหรติ   อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
     [๙]   กตโม   จ   ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  ปรนฺตโป  ปรปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต   ฯ   อิธ   ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  โอรพฺภิโก  ๓-
โหติ   สูกริโก   สากุณิโก   ๔-  มาควิโก  ลุทฺโท  มจฺฉฆาตโก  โจโร
โจรฆาตโก  ๕-  พนฺธนาคาริโก  เย  วา  ปนญฺเญปิ  เกจิ กุรูรกมฺมนฺตา
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุคฺคโล ปรนฺตโป ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. อชินํปิ ฯ   ม. วาฬฺกมฺพลมฺปิ ฯ   ม. โอรมฺภิโก ฯ   ยุ. สากนฺติโก ฯ
@ ม. โคฆาตโก ฯ
     [๑๐]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต     ปรนฺตโป     จ    ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    ฯ
อิธ    ภิกฺขเว    เอกจฺโจ   ปุคฺคโล   ราชา   วา   โหติ   ขตฺติโย
มุทฺธาวสิตฺโต   พฺราหฺมโณ   วา   มหาสาโล   โส  ปุรตฺถิเมน  นครสฺส
นวํ    สนฺถาคารํ    การาเปตฺวา   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   ขราชินํ
นิวาเสตฺวา    สปฺปิเตเลน    กายํ   อพฺภญฺชิตฺวา   มิควิสาเณน   ปิฏฺฐึ
กณฺฑุวมาโน   นวํ  ๑-  สนฺถาคารํ  ปวิสติ  สทฺธึ  มเหสิยา  พฺราหฺมเณน
จ  ปุโรหิเตน  โส  ตตฺถ  อนนฺตรหิตาย  ภูมิยา  หริตุปลิตฺตาย ๒- เสยฺยํ
กปฺเปติ   โส   ๓-  เอกิสฺสา  คาวิยา  สรูปวจฺฉาย  ยํ  เอกสฺมึ  ถเน
ขีรํ   โหติ  เตน  ราชา  ยาเปติ  ยํ  ทุติยสฺมึ  ถเน  ขีรํ  โหติ  เตน
มเหสี   ยาเปติ   ยํ   ตติยสฺมึ   ถเน   ขีรํ   โหติ  เตน  พฺราหฺมโณ
ปุโรหิโต  ยาเปติ  ยํ  จตุตฺถสฺมึ  ถเน  ขีรํ  โหติ  เตน  อคฺคึ ชุหติ ๔-
อวเสเสน    วจฺฉโก    ยาเปติ   โส   เอวมาห   เอตฺตกา   อุสภา
หญฺญนฺตุ    ยญฺญตฺถาย    เอตฺตกา    วจฺฉตรา    หญฺญนฺตุ   ยญฺญตฺถาย
เอตฺตกา    ๕-   วจฺฉตริโย   หญฺญนฺตุ   ยญฺญตฺถาย   เอตฺตกา   อชา
หญฺญนฺตุ    ยญฺญตฺถาย    เอตฺตกา    อุรพฺภา    หญฺญนฺตุ    ยญฺญตฺถาย
เอตฺตกา   อสฺสา   หญฺญนฺตุ  ยญฺญตฺถาย  ๖-  เอตฺตกา  รุกฺขา  ฉิชฺชนฺตุ
ยูปตฺถาย  เอตฺตกา  ทพฺพา  ลุยนฺตุ  ๗-  ปริสนฺถายาติ  ๘-  เยปิสฺส เต
โหนฺติ  ทาสาติ  วา  เปสฺสาติ  วา  กมฺมกราติ  วา  เตปิ  ทณฺฑตชฺชิตา
@เชิงอรรถ:  ยุ. นวนฺติ นตฺถิ ฯ   สี. ยุ. หริตุปตฺตาย ฯ   ม. ยุ. โสติ นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. ชุหนฺติ ฯ   ยุ. เอตฺติกา ฯ   อสฺสา ... ยญฺญตฺตายาติ นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. ลูยนฺตุ ฯ   ม. ปริหึสตฺถาย. ยุ. พริหิสตฺถาย ฯ
ตชฺชิตา   ภยตชฺชิตา  อสฺสุมุขา  รุทมานา  ๑-  ปริกมฺมานิ  กโรนฺติ  อยํ
วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ปุคฺคโล   อตฺตนฺตโป  จ  อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
     [๑๑]   กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล เนวตฺตนฺตโป [๒]- นาตฺตปริตาปนา-
นุโยคมนุยุตฺโต   น   ปรนฺตโป   ๓-   น   ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
โส  อนตฺตนฺตโป  อปรนฺตโป  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  นิจฺฉาโต  นิพฺพุโต สีติภูโต
สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ ฯ
     {๑๑.๑}   อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน     สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร    ปุริสทมฺมสารถิ
สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ  พุทฺโธ  ภควา  โส  อิมํ  โลกํ  สเทวกํ  สมารกํ
สพฺรหฺมกํ     สสฺสมณพฺราหฺมณึ    ปชํ    สเทวมนุสฺสํ    สยํ    อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทติ   โส   ธมฺมํ  เทเสติ  อาทิกลฺยาณํ  มชฺเฌกลฺยาณํ
ปริโยสานกลฺยาณํ   สาตฺถํ   สพฺยญฺชนํ  เกวลปริปุณฺณํ  ปริสุทฺธํ  พฺรหฺมจริยํ
ปกาเสติ ฯ
     {๑๑.๒}   ตํ   ธมฺมํ   สุณาติ   คหปติ   วา   คหปติปุตฺโต  วา
อญฺญตรสฺมึ   วา   กุเล   ปจฺฉา   ชาโต   ๔-  โส  ตํ  ธมฺมํ  สุตฺวา
ตถาคเต   สทฺธํ   ปฏิลภติ   โส   เตน   สทฺธาปฏิลาเภน  สมนฺนาคโต
อิติ    ปฏิสญฺจิกฺขติ    สมฺพาโธ    ฆราวาโส   รชาปโถ   อพฺโภกาโส
ปพฺพชฺชา    น    ยิทํ    สุกรํ   อคารํ   อชฺฌาวสตา   เอกนฺตปริปุณฺณํ
เอกนฺตปริสุทฺธํ    สงฺขลิขิตํ    พฺรหฺมจริยํ   จริตุํ   ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ
@เชิงอรรถ:  ม. โรทมานา ฯ  ๒-๓ ม. จ ฯ   ยุ. ปจฺจาชาโต.
ปพฺพเชยฺยนฺติ   ฯ  โส  อปเรน  สมเยน  อปฺปํ  วา  โภคกฺขนฺธํ  ปหาย
มหนฺตํ   วา   โภคกฺขนฺธํ   ปหาย   อปฺปํ   วา   ญาติปริวฏฺฏํ   ปหาย
มหนฺตํ   วา   ญาติปริวฏฺฏํ   ปหาย  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ ฯ
     [๑๒]   โส  เอวํ  ปพฺพชิโต  สมาโน  ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ    ปหาย    ปาณาติปาตา    ปฏิวิรโต   โหติ   นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ        ลชฺชี        ทยาปนฺโน       สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี
วิหรติ     อทินฺนาทานํ    ปหาย    อทินฺนาทานา    ปฏิวิรโต    โหติ
ทินฺนาทายี   ทินฺนปาฏิกงฺขี   อเถเนน   ๑-   สุจิภูเตน  อตฺตนา  วิหรติ
อพฺรหฺมจริยํ   ปหาย  พฺรหฺมจารี  โหติ  อาราจารี  วิรโต  ๒-  เมถุนา
คามธมฺมา   มุสาวาทํ   ปหาย   มุสาวาทา   ปฏิวิรโต  โหติ  สจฺจวาที
สจฺจสนฺโธ    เถโต   ปจฺจยิโก   อวิสํวาทโก   โลกสฺส   ปิสุณํ   วาจํ
ปหาย   ปิสุณาย   วาจาย   ปฏิวิรโต   โหติ  อิโต  สุตฺวา  น  อมุตฺร
อกฺขาตา   อิเมสํ   เภทาย   อมุตฺร  วา  สุตฺวา  น  อิเมสํ  อกฺขาตา
อมูสํ  เภทาย  อิติ  ภินฺนานํ  วา  สนฺธาตา  สหิตานํ ๓- วา อนุปฺปทาตา
สมคฺคาราโม    สมคฺครโต    สมคฺคนนฺที   สมคฺคกรณึ   วาจํ   ภาสิตา
โหติ   ผรุสํ  วาจํ  ปหาย  ผรุสาย  วาจาย  ปฏิวิรโต  โหติ  ยา  สา
วาจา   เนลา   กณฺณสุขา   เปมนียา   หทยงฺคมา   โปรี  พหุชนกนฺตา
พหุชนมนาปา   ตถารูปึ   วาจํ   ภาสิตา   โหติ   สมฺผปฺปลาปํ   ปหาย
สมฺผปฺปลาปา    ปฏิวิรโต    โหติ    กาลวาที    ภูตวาที    อตฺถวาที
@เชิงอรรถ:  โป. อถเนน ฯ   ม. ปฏิวิรโต ฯ   โป. สมาหิตานํ ฯ
ธมฺมวาที   วินยวาที   นิธานวตึ   วาจํ   ภาสิตา   กาเลน   สาปเทสํ
ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ ฯ
     {๑๒.๑}   โส  วีชคาม ภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหติ เอกภตฺติโก
โหติ   รตฺตูปรโต  วิรโต  วิกาลโภชนา  นจฺจ  คีต  วาทิต  วิสูกทสฺสนา
ปฏิวิรโต   โหติ   มาลา   คนฺธ   วิเลปนธารณ   มณฺฑน  วิภูสนฏฺฐานา
ปฏิวิรโต   โหติ   อุจฺจาสยน  มหาสยนา  ปฏิวิรโต  โหติ  ชาตรูปรชต-
ปฏิคฺคหณา     ปฏิวิรโต     โหติ    อามกธญฺญปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรโต
โหติ    อามกมํสปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรโต   โหติ   อิตฺถีกุมาริกาปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต   โหติ   ทาสีทาสปฏิคฺคหณา  ปฏิวิรโต  โหติ  อเชลกปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต      โหติ      กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา      ปฏิวิรโต     โหติ
หตฺถิ   ควาสฺสวฬวปฏิคฺคหณา   ๑-  ปฏิวิรโต  โหติ  เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต     โหติ     ทูเตยฺยปหิณคมนานุโยคา     ปฏิวิรโต     โหติ
กยวิกฺกยา     ปฏิวิรโต     โหติ    ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา    ปฏิวิรโต
โหติ      อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา     ๒-     ปฏิวิรโต     โหติ
เฉทนวธพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา ๓- ปฏิวิรโต โหติ ฯ
     {๑๒.๒}   โส สนฺตุฏฺโฐ โหติ กายปริหารีเกน จีวเรน กุจฺฉิปริหาริเกน
ปิณฺฑปาเตน   เยน   ๔-   เยเนว   ปกฺกมติ  สมาทาเยว  ปกฺกมติ  ฯ
เสยฺยถาปิ  นาม  ปกฺขี  สกุโณ  เยน  ๕-  เยเนว  เฑติ  สปตฺตภาโรว
เฑติ   เอวเมว   ภิกฺขุ   สนฺตุฏฺโฐ   โหติ   กายปริหาริเกน   จีวเรน
กุจฺฉิปริหาริเกน   ปิณฺฑปาเตน  เยน  ๖-  เยเนว  ปกฺกมติ  สมาทาเยว
@เชิงอรรถ:  โป. วลวา... ฯ ยุ. วฬวา... ฯ ม. วฬวปฺ... ฯ   ยุ...สาจิโยคา ฯ
@ ม. ...สาหสา... ฯ  ๔-๕-๖ ม. โส เยน เยน จ ฯ
ปกฺกมติ   ฯ   โส   อิมินา  อริเยน  สีลกฺขนฺเธน  สมนฺนาคโต  อชฺฌตฺตํ
อนวชฺชสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๑๒.๓}   โส   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   น  นิมิตฺตคฺคาหี  โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส
สํวราย   ปฏิปชฺชติ   รกฺขติ   จกฺขุนฺทฺริยํ  จกฺขุนฺทฺริเย  สํวรํ   อาปชฺชติ
โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา ... ชิวฺหาย  รสํ
สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น
นิมิตฺตคฺคาหี       โหติ       นานุพฺยญฺชนคฺคาหี       ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา   ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย   ปฏิปชฺชติ   รกฺขติ  มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย   สํวรํ   อาปชฺชติ   ฯ  โส  อิมินา  อริเยน  อินฺทฺริยสํวเรน
สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ อพฺยาเสกสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๑๒.๔}   โส  อภิกฺกนฺเต  ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี โหติ อาโลกิเต
วิโลกิเต  สมฺปชานการี  โหติ  สมฺมิญฺชิเต  ปสาริเต  สมฺปชานการี  โหติ
สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ   สมฺปชานการี   โหติ   อสิเต   ปีเต   ขายิเต
สายิเต    สมฺปชานการี    โหติ    อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม   สมฺปชานการี
โหติ   คเต   ฐิเต   นิสินฺเน   สุตฺเต   ชาคริเต  ภาสิเต  ตุณฺหีภาเว
สมฺปชานการี โหติ ฯ
     [๑๓]   โส  อิมินา  จ  อริเยน  สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อิมินา จ
อริเยน  อินฺทฺริยสํวเรน  สมนฺนาคโต  อิมินา  จ  อริเยน  สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคโต    วิวิตฺตํ    เสนาสนํ    ภชติ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ
กนฺทรํ   คิริคุหํ   สุสานํ   วนปตฺถํ   อพฺโภกาสํ   ปลาลปุญฺชํ   ๑-   ฯ
โส    ปจฺฉาภตฺตํ    ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   นิสีทติ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา
อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปริมุขํ   สตึ   อุปฏฺฐเปตฺวา   ฯ   โส  อภิชฺฌํ
โลเก    ปหาย    วิคตาภิชฺเฌน   เจตสา   วิหรติ   อภิชฺฌาย   จิตฺตํ
ปริโสเธติ     พฺยาปาทปโทสํ     ปหาย     อพฺยาปนฺนจิตฺโต    วิหรติ
สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี       พฺยาปาทปโทสา      จิตฺตํ      ปริโสเธติ
ถีนมิทฺธํ   ปหาย   วิคตถีนมิทฺโธ   วิหรติ  อาโลกสญฺญี  สโต  สมฺปชาโน
ถีนมิทฺธา    จิตฺตํ    ปริโสเธติ    อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ    ปหาย   อนุทฺธโต
วิหรติ    อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา   จิตฺตํ   ปริโสเธติ
วิจิกิจฺฉํ   ปหาย   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ   วิหรติ   อกถํกถี   กุสเลสุ   ธมฺเมสุ
วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
     [๑๔]   โส   อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ   ปฐมํ   ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา   อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ
อวิตกฺกํ   อวิจารํ   สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
ปีติยา  จ  วิราคา  อุเปกฺขโก  จ  วิหรติ  สโต  จ  สมฺปชาโน  สุขญฺจ
กาเยน   ปฏิสํเวเทติ   ยนฺตํ   อริยา   อาจิกฺขนฺติ   อุเปกฺขโก  สติมา
สุขวิหารีติ   ตติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   สุขสฺส   จ   ปหานา
@เชิงอรรถ:  โป. ปลาสปุญฺชํ ฯ
ทุกฺขสฺส    จ    ปหานา    ปุพฺเพว   โสมนสฺสโทมนสฺสานํ   อตฺถงฺคมา
อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
     [๑๕]   โส  เอวํ  สมาหิเต  จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส    มุทุภูเต    กมฺมนิเย    ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต   ๑-
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย    จิตฺตํ    อภินินฺนาเมติ    โส    อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ  ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย ติสฺโสปิ
ชาติโย   จตสฺโสปิ   ชาติโย   ปญฺจปิ   ชาติโย  ทสปิ  ชาติโย  วีสมฺปิ
ชาติโย   ตึสมฺปิ   ชาติโย   จตฺตาฬีสมฺปิ   ชาติโย  ปญฺญาสมฺปิ  ชาติโย
ชาติสตมฺปิ    ชาติสหสฺสมฺปิ    ชาติสตสหสฺสมฺปิ   อเนเกปิ   สํวฏฺฏกปฺเป
อเนเกปิ  วิวฏฺฏกปฺเป  อเนเกปิ  สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป  อมุตฺราสึ  เอวํนาโม
เอวํโคตฺโต     เอวํวณฺโณ    เอวมาหาโร    เอวํ    สุขทุกฺขปฏิสํเวที
เอวมายุปริยนฺโต   โส   ตโต   จุโต  อมุตฺร  อุทปาทึ  ๒-  ตตฺราปาสึ
เอวํนาโม  เอวํโคตฺโต  เอวํวณฺโณ  เอวมาหาโร  เอวํ  สุขทุกฺขปฏิสํเวที
เอวมายุปริยนฺโต  โส  ตโต  จุโต  อิธูปปนฺโนติ  ฯ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
     [๑๖]   โส  เอวํ  สมาหิเต  จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส     มุทุภูเต     กมฺมนิเย     ฐิเต     อาเนญฺชปฺปตฺเต
สตฺตานํ    จุตูปปาตญาณาย    จิตฺตํ    อภินินฺนาเมติ    โส    ทิพฺเพน
จกฺขุนา    วิสุทฺเธน    อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อาเนชฺชปฺปตฺเต ฯ   สี. ยุ. อุปฺปาทึ ฯ
อุปปชฺชมาเน    หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค  สตฺเต  ปชานาติ  อิเม  วต  โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา   วจีทุจฺจริเตน   สมนฺนาคตา   มโนทุจฺจริเตน   สมนฺนาคตา
อริยานํ      อุปวาทกา      มิจฺฉาทิฏฺฐิกา     มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา
เต   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ
อุปปนฺนา   อิเม   วา  ปน  โภนฺโต  สตฺตา  กายสุจริเตน  สมนฺนาคตา
วจีสุจริเตน     สมนฺนาคตา    มโนสุจริเตน    สมนฺนาคตา    อริยานํ
อนุปวาทกา       สมฺมาทิฏฺฐิกา      สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา      เต
กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺนาติ  ฯ  อิติ
ทิพฺเพน    จกฺขุนา    วิสุทฺเธน    อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺสติ
จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต
ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ฯ
     [๑๗]   โส  เอวํ  สมาหิเต  จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต  อาสวานํ
ขยญาณาย    จิตฺตํ    อภินินฺนาเมติ    โส    อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ
ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ    ปชานาติ    อยํ    ทุกฺขนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ
ปชานาติ   อิเม   อาสวาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ  อาสวสมุทโยติ
ยถาภูตํ     ปชานาติ    อยํ    อาสวนิโรโธติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ
อยํ     อาสวนิโรธคามินี     ปฏิปทาติ     ยถาภูตํ    ปชานาติ    ฯ
ตสฺส   เอวํ   ชานโต   เอวํ   ปสฺสโต   กามาสวาปิ   จิตฺตํ  วิมุจฺจติ
ภวาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อวิชฺชาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ  วิมุตฺตสฺมึ
วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ  กรณียํ
นาปรํ    อิตฺถตฺตายาติ    ปชานาติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ปุคฺคโล
เนวตฺตนฺตโป     นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    น    ปรนฺตโป    น
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    โส    อนตฺตนฺตโป   อปรนฺตโป   ทิฏฺเฐว
ธมฺเม    นิจฺฉาโต    นิพฺพุโต    สีติภูโต    สุขปฏิสํเวที   พฺรหฺมภูเตน
อตฺตนา วิหรตีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                กนฺทรกสุตฺตํ ๑- นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กนฺทรกสุตฺตนฺตํ ปฐมํ ฯ
                      อฏฺฐกนาครสุตฺตํ
     [๑๘]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ  อายสฺมา  อานนฺโท  เวสาลิยํ
วิหรติ   เวฬุวคามเก   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  ทสโม  คหปติ
อฏฺฐกนาคโร   ปาตลิปุตฺตํ   อนุปฺปตฺโต   โหติ  เกนจิเทว  กรณีเยน  ฯ
อถ   โข   ทสโม   คหปติ   อฏฺฐกนาคโร   เยน  กุกฺกุฏาราโม  เยน
อญฺญตโร   ภิกฺขุ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ตํ  ภิกฺขุํ  อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  ทสโม  คหปติ อฏฺฐกนาคโร
ตํ  ภิกฺขุํ  เอตทโวจ  กหํ  นุ  โข  ภนฺเต  อายสฺมา  อานนฺโท  เอตรหิ
วิหรติ   ทสฺสนกามา   หิ   มยํ  ตํ  ๑-  อานนฺทนฺติ  ฯ  เอโส  คหปติ
อายสฺมา   อานนฺโท   เวสาลิยํ   วิหรติ   เวฬุวคามเกติ  ฯ  อถ  โข
ทสโม    คหปติ   อฏฺฐกนาคโร   ปาตลิปุตฺเต   ตํ   กรณียํ   ตีเรตฺวา
เยน    เวสาลี   เยน   ๒-   เวฬุวคามโก   เยนายสฺมา   อานนฺโท
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ    อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๑๙]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   ทสโม  คหปติ  อฏฺฐกนาคโร
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตทโวจ  อตฺถิ  นุ  โข  ภนฺเต  อานนฺท  เตน
ภควตา    ชานตา    ปสฺสตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน   เอกธมฺโม
อกฺขาโต   ยตฺถ   ภิกฺขุโน  อปฺปมตฺตสฺส  อาตาปิโน  ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต
อวิมุตฺตญฺเจว   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อปฺปริกฺขีณา  จ  ๓-  อาสวา  ปริกฺขยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อายสฺมนฺตํ ฯ   ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ   ยุ. วา ฯ
คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ ๑- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
     {๑๙.๑}   อตฺถิ  โข  คหปติ  เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธน   เอกธมฺโม   อกฺขาโต   ยตฺถ   ภิกฺขุโน   อปฺปมตฺตสฺส
อาตาปิโน    ปหิตตฺตสฺส    วิหรโต    อวิมุตฺตญฺเจว    จิตฺตํ   วิมุจฺจติ
อปฺปริกฺขีณา    จ    อาสวา   ปริกฺขยํ   คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ   ๒-
อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
     {๑๙.๒}   กตโม   ปน  ภนฺเต  อานนฺท  เตน  ภควตา  ชานตา
ปสฺสตา      อรหตา     สมฺมาสมฺพุทฺเธน     เอกธมฺโม     อกฺขาโต
ยตฺถ    ภิกฺขุโน    อปฺปมตฺตสฺส    อาตาปิโน    ปหิตตฺตสฺส    วิหรโต
อวิมุตฺตญฺเจว    จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ ๓- อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
     [๒๐]   อิธ   คหปติ  ภิกฺขุ  วิวิจฺเจว  กาเมหิ  วิวิจฺจ  อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   โส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   อิทมฺปิ   โข  ปฐมํ  ฌานํ  อภิสงฺขตํ
อภิสญฺเจตยิตํ   ยํ   โข   ปน   กิญฺจิ  อภิสงฺขตํ  อภิสญฺเจตยิตํ  ตทนิจฺจํ
นิโรธธมฺมนฺติ   ปชานาติ   โส   ตตฺถ   ฐิโต  อาสวานํ  ขยํ  ปาปุณาติ
โน  เจ  อาสวานํ  ขยํ  ปาปุณาติ  เตเนว ธมฺมราเคน ตาย ธมฺมนนฺทิยา
ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ๔-   ปริกฺขยา   โอปปาติโก
โหติ   ตตฺถ   ปรินิพฺพายี   อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา  โลกา  อยมฺปิ  โข
คหปติ   เตน   ภควตา   ชานตา   ปสฺสตา   อรหตา  สมฺมาสมฺพุทฺเธน
เอกธมฺโม    อกฺขาโต    ยตฺถ    ภิกฺขุโน    อปฺปมตฺตสฺส   อาตาปิโน
@เชิงอรรถ:  ยุ. วา ฯ  ๒-๓ อปฺปตฺตญฺจาติปิ ทิสฺสติ ฯ   ม. สพฺพตฺถ สํโยชนานนฺติ ทิสฺสติ ฯ
ปหิตตฺตสฺส   วิหรโต   อวิมุตฺตญฺเจว   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อปฺปริกฺขีณา  จ
อาสวา   ปริกฺขยํ   คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ   ๑-   อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ
อนุปาปุณาติ ฯ
     {๒๐.๑}   ปุน   จปรํ   คหปติ   ภิกฺขุ   วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา
ฯเปฯ    ทุติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   โส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
อิทมฺปิ   โข   ทุติยํ   ฌานํ   อภิสงฺขตํ   อภิสญฺเจตยิตํ  ฯเปฯ  อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
     {๒๐.๒}   ปุน  จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  ปีติยา  จ วิราคา ฯเปฯ ตติยํ
ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   โส   อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  อิทมฺปิ  โข  ตติยํ
ฌานํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
     {๒๐.๓}   ปุน  จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  สุขสฺส จ ปหานา ฯเปฯ จตุตฺถํ
ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   โส  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  อิทมฺปิ  โข  จตุตฺถํ
ฌานํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
     [๒๑]   ปุน  จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  เมตฺตาสหคเตน  เจตสา  เอกํ
ทิสํ   ผริตฺวา   วิหรติ   ตถา   ทุติยํ   ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ
อุทฺธมโธ    ติริยํ    สพฺพธิ    สพฺพตฺถตาย    ๒-   สพฺพาวนฺตํ   โลกํ
เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคคฺเตน  อปฺปมาเณน  อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน    ผริตฺวา    วิหรติ    โส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   อยมฺปิ
โข   เมตฺตา   เจโตวิมุตฺติ   อภิสงฺขตา   อภิสญฺเจตยิตา  ยํ  โข  ปน
กิญฺจิ    อภิสงฺขตํ    อภิสญฺเจตยิตํ   ตทนิจฺจํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ปชานาติ
โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  กตุถจิ อปฺปตฺตญฺจาติปิ ทิสฺสติ ฯ   ยุ. สพฺพตฺตตาย ฯ ปุนปิ ปาเฐ อีทิสเมว ฯ
     {๒๑.๑}   ปุน  จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  กรุณาสหคเตน  เจตสา ฯเปฯ
มุทิตาสหคเตน   เจตสา   ...   อุเปกฺขาสหคเตน  เจตสา  เอกํ  ทิสํ
ผริตฺวา   วิหรติ  ตถา  ทุติยํ  ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ
ติริยํ    สพฺพธิ    สพฺพตฺถตาย    สพฺพาวนฺตํ   โลกํ   อุเปกฺขาสหคเตน
เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา    วิหรติ   โส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   อยมฺปิ   โข   อุเปกฺขา
เจโตวิมุตฺติ    อภิสงฺขตา    อภิสญฺเจตยิตา    ยํ    โข   ปน   กิญฺจิ
อภิสงฺขตํ     อภิสญฺเจตยิตํ     ตทนิจฺจํ     นิโรธธมฺมนฺติ     ปชานาติ
โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
     [๒๒]   ปุน  จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  สพฺพโส  รูปสญฺญานํ  สมติกฺกมา
ปฏิฆสญฺญานํ     อตฺถงฺคมา    นานตฺตสญฺญานํ    อมนสิการา    อนนฺโต
อากาโสติ    อากาสานญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    โส    อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ    อยมฺปิ    โข    อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ   อภิสงฺขตา
อภิสญฺเจตยิตา    ยํ    โข    ปน    กิญฺจิ   อภิสงฺขตํ   อภิสญฺเจตยิตํ
ตทนิจฺจํ    นิโรธธมฺมนฺติ    ปชานาติ    โส    ตตฺถ    ฐิโต   ฯเปฯ
อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
     {๒๒.๑}   ปุน   จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  สพฺพโส  อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม         อนนฺตํ         วิญฺญาณนฺติ        วิญฺญาณญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช     วิหรติ     โส    อิติ    ปฏิสญฺจิกฺขติ    อยมฺปิ    โข
วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ       อภิสงฺขตา       อภิสญฺเจตยิตา      ยํ
โข    ปน   กิญฺจิ   อภิสงฺขตํ   อภิสญฺเจตยิตํ   ตทนิจฺจํ   นิโรธธมฺมนฺติ
ปชานาติ โส ตตฺถ ฐิโต ฯเปฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาติ ฯ
     {๒๒.๒}   ปุน   จปรํ   คหปติ   ภิกฺขุ  สพฺพโส  วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม      นตฺถิ      กิญฺจีติ      อากิญฺจญฺญายตนํ     อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   โส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   อยมฺปิ  โข  อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ
อภิสงฺขตา    อภิสญฺเจตยิตา    ยํ    โข    ปน    กิญฺจิ    อภิสงฺขตํ
อภิสญฺเจตยิตํ   ตทนิจฺจํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ปชานาติ   โส   ตตฺถ   ฐิโต
อาสวานํ    ขยํ    ปาปุณาติ   โน   เจ   อาสวานํ   ขยํ   ปาปุณาติ
เตเนว    ธมฺมราเคน   ตาย   ธมฺมนนฺทิยา   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ    ปริกฺขยา    โอปปาติโก    โหติ    ตตฺถ    ปรินิพฺพายี
อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกา   อยํ  ๑-  โข  คหปติ  เตน  ภควตา
ชานตา    ปสฺสตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน   เอกธมฺโม   อกฺขาโต
ยตฺถ    ภิกฺขุโน    อปฺปมตฺตสฺส    อาตาปิโน    ปหิตตฺตสฺส    วิหรโต
อวิมุตฺตญฺเจว    จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ อนนุปฺปตฺตญฺจ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตีติ ฯ
     [๒๓]   เอวํ   วุตฺเต   ทสโม  คหปติ  อฏฺฐกนาคโร  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ   เอตทโวจ   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   อานนฺท  ปุริโส  เอกํ  ๒-
นิธิมุขํ   คเวสนฺโต  สกิเทว  เอกาทส  นิธิมุขานิ  อธิคจฺเฉยฺย  เอวเมว
โข   อหํ   ภนฺเต   เอกํ   อมตทฺวารํ   คเวสนฺโต  สกิเทว  เอกาทส
อมตทฺวารานิ   อลตฺถํ   สวนาย   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   ปุริสสฺส  อคารํ
เอกาทสทฺวารํ   โส   ตสฺมึ  อคาเร  อาทิตฺเต  เอกเมเกนปิ  ทฺวาเรน
@เชิงอรรถ:  ม. อยํปิ โข ฯ   ม. เอกํว ฯ
สกฺกุเณยฺย   อตฺตานํ   โสตฺถึ  กาตุํ  เอวเมว  โข  อหํ  ภนฺเต  อิเมสํ
เอกาทสนฺนํ   อมตทฺวารานํ  เอกเมเกนปิ  อมตทฺวาเรน  สกฺขิสฺสามิ  ๑-
อตฺตานํ   โสตฺถึ  กาตุํ  อิเม  หิ  นาม  ภนฺเต  อญฺญติตฺถิยา  อาจริยสฺส
อาจริยธนํ    ปริเยสิสฺสนฺติ    กิมงฺคํ   ปนาหํ   อายสฺมโต   อานนฺทสฺส
ปูชํ   น   กริสฺสามีติ   ฯ   อถ   โข   ทสโม   คหปติ  อฏฺฐกนาคโร
ปาตลิปุตฺตกญฺจ    เวสาลิกญฺจ    ภิกฺขุสงฺฆํ    สนฺนิปาเตตฺวา    ปณีเตน
ขาทนีเยน   โภชนีเยน   สหตฺถา   สนฺตปฺเปสิ  สมฺปวาเรสิ  เอกเมกญฺจ
ภิกฺขุํ    ปจฺเจกํ   ทุสฺสยุเคน   อจฺฉาเทสิ   อายสฺมนฺตํ   ๒-   อานนฺทํ
ติจีวเรน    อจฺฉาเทสิ   อายสฺมโต   ๓-   อานนฺทสฺส   ปญฺจสตํ   ๔-
วิหารํ การาเปสีติ ฯ
               อฏฺฐกนาครสุตฺตํ ๕- นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                      ----------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สกฺกุณิสฺสามิ ฯ   โป. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
@ ม. ปญฺจสตวิหารํ ฯ   ม. ยุ. อฏฺฐกนาครสุตฺตนฺตํ ฯ
                      เสขปฏิปทาสุตฺตํ
     [๒๔]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ   ภควา  สกฺเกสุ  วิหรติ
กปิลวตฺถุสฺมึ  นิโคฺรธาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  กาปิลวตฺถวานํ
สกฺยานํ   นวํ   สนฺถาคารํ   อจิรการิตํ   โหติ   อนชฺฌาวุฏฺฐปุพฺพํ   ๑-
สมเณน   วา  พฺราหฺมเณน  วา  เกนจิ  วา  มนุสฺสภูเตน  ฯ  อถ  โข
กาปิลวตฺถวา   ๒-   สกฺยา   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข
กาปิลวตฺถวา   สกฺยา   ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  อิธ  ภนฺเต  กาปิลวตฺถวานํ
สกฺยานํ   นวํ   สนฺถาคารํ   อจิรการิตํ   โหติ   ๓-   อนชฺฌาวุฏฺฐปุพฺพํ
สมเณน   วา   พฺราหฺมเณน   วา  เกนจิ  วา  มนุสฺสภูเตน  ตํ  ภนฺเต
ภควา   ปฐมํ   ปริภุญฺชตุ  ภควตา  ปฐมํ  ปริภุตฺตํ  ปจฺฉา  กาปิลวตฺถวา
สกฺยา    ปริภุญฺชิสฺสนฺติ    ตทสฺส    กาปิลวตฺถวานํ   สกฺยานํ   ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขายาติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ
     {๒๔.๑}   อถ  โข  กาปิลวตฺถวา  สกฺยา ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา   เยน   นวํ
สนฺถาคารํ   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   สพฺพสนฺถรึ   ๔-  สนฺถาคารํ
สนฺถราเปตฺวา   ๕-   อาสนานิ  ปญฺญาเปตฺวา  อุทกมณิกํ  ปติฏฺฐาเปตฺวา
เตลปฺปทีปํ   อาโรเปตฺวา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อนชฺฌาวุฏฺฐํ ฯ   โป. สพฺพตฺถ " กาปิลวตฺถุกาติ ทิสฺสติ ฯ
@ ยุ. โหตีติ นตฺถิ ฯ   โป. " สพฺพสนฺถริสนฺถตํ ฯ   ยุ. สนฺถริตฺวา ฯ
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺฐํสุ   ฯ   เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข
กาปิลวตฺถวา    สกฺยา    ภควนฺตํ    เอตทโวจุํ    สพฺพสนฺถรึ   สนฺถตํ
ภนฺเต   สนฺถาคารํ   อาสนานิ  ปญฺญตฺตานิ  ๑-  อุทกมณิโก  ปติฏฺฐาปิโต
เตลปฺปทีโป อาโรปิโต ยสฺสทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญตีติ ฯ
     [๒๕]   อถ   โข   ภควา   นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย  สทฺธึ
ภิกฺขุสงฺเฆน   เยน   ๒-  สนฺถาคารํ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  ปาเท
ปกฺขาเลตฺวา   สนฺถาคารํ   ปวิสิตฺวา  มชฺฌิมถมฺภํ  นิสฺสาย  ปุรตฺถาภิมุโข
นิสีทิ   ฯ  ภิกฺขุสงฺโฆปิ  โข  ปาเท  ปกฺขาเลตฺวา  สนฺถาคารํ  ปวิสิตฺวา
ปจฺฉิมํ  ภิตฺตึ  นิสฺสาย  ปุรตฺถาภิมุโข  นิสีทิ  ภควนฺตํเยว ปุรกฺขตฺวา ๓- ฯ
กาปิลวตฺถวาปิ   โข  สกฺยา  ปาเท  ปกฺขาเลตฺวา  สนฺถาคารํ  ปวิสิตฺวา
ปุรตฺถิมํ     ภิตฺตึ    นิสฺสาย    ปจฺฉิมาภิมุขา    นิสีทึสุ    ภควนฺตํเยว
ปุรกฺขตฺวา  ๓-  ฯ  อถ  โข  ภควา  กาปิลวตฺถเว  สกฺเย  ๔- พหุเทว
รตฺตึ   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสตฺวา   สมาทเปตฺวา   สมุตฺเตเชตฺวา
สมฺปหํเสตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   ปฏิภาตุ  ตํ  อานนฺท
กาปิลวตฺถวานํ   สกฺยานํ   เสโข   ปฏิปโท   ๕-  ปิฏฺฐิ  เม  อคิลายติ
ตมหํ  อายมิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท ภควโต
ปจฺจสฺโสสิ   ฯ   อถ   โข   ภควา   จตุคุณํ   สงฺฆาฏึ   ปญฺญาเปตฺวา
ทกฺขิเณน    ปสฺเสน    สีหเสยฺยํ    กปฺเปสิ    ปาเทน    ๖-   ปาทํ
อจฺจาธาย สโต สมฺปชาโน อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวา ฯ
     [๒๖]   อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท มหานามํ สกฺกํ ๗- อามนฺเตสิ
@เชิงอรรถ:  ปญฺญาปิตานีติ ยุตฺตตรํ ฯ   โป. นวํ ฯ   โป. ปุรกฺขิตฺวาติปิ ทิสฺสติ ฯ
@ ยุ สกฺเก ฯ   ยุ. ปาฏิปโท ฯ   ม. ยุ. ปาเท ฯ   ยุ. สกฺยํ ฯ
อิธ   มหานาม  อริยสาวโก  สีลสมฺปนฺโน  โหติ  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร
โหติ    โภชเน    มตฺตญฺญู    โหติ   ชาคริยมนุยุตฺโต   โหติ   สตฺตหิ
สทฺธมฺเมหิ    สมนฺนาคโต    โหติ    จตุนฺนํ   ฌานานํ   อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี ฯ
     [๒๗]   กถญฺจ   มหานาม   อริยสาวโก   สีลสมฺปนฺโน  โหติ  ฯ
อิธ   มหานาม   อริยสาวโก  สีลวา  โหติ  ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต  วิหรติ
อาจารโคจรสมฺปนฺโน    อณุมตฺเตสุ    วชฺเชสุ    ภยทสฺสาวี   สมาทาย
สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ เอวํ โข มหานาม อริยสาวโก สีลสมฺปนฺโน โหติ ฯ
     [๒๘]   กถญฺจ   มหานาม   อริยสาวโก  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร
โหติ   ฯ   อิธ   มหานาม   อริยสาวโก   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา  น
นิมิตฺตคฺคาหี    โหติ    นานุพฺยญฺชนคฺคาหี   ยตฺวาธิกรณเมนํ   จกฺขุนฺทฺริยํ
อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ    ตสฺส    สํวราย    ปฏิปชฺชติ    รกฺขติ    จกฺขุนฺทฺริยํ
จกฺขุนฺทฺริเย   สํวรํ   อาปชฺชติ   โสเตน   สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน
คนฺธํ    ฆายิตฺวา   ...   ชิวฺหาย   รสํ   สายิตฺวา   ...   กาเยน
โผฏฺฐพฺพํ   ผุสิตฺวา   ...   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย   น  นิมิตฺตคฺคาหี
โหติ     นานุพฺยญฺชนคฺคาหี     ยตฺวาธิกรณเมนํ     มนินฺทฺริยํ    อสํวุตํ
วิหรนฺตํ   อภิชฺฌาโทมนสฺสา   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา  อนฺวาสฺสเวยฺยุํ
ตสฺส    สํวราย    ปฏิปชฺชติ    รกฺขติ   มนินฺทฺริยํ   มนินฺทฺริเย   สํวรํ
อาปชฺชติ   เอวํ   โข   มหานาม  อริยสาวโก  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร
โหติ ฯ
     [๒๙]   กถญฺจ  มหานาม  อริยสาวโก  โภชเน  มตฺตญฺญู  โหติ  ฯ
อิธ   มหานาม   อริยสาวโก   ปฏิสงฺขา   โยนิโส  อาหารํ  อาหาเรติ
เนว   ทวาย  น  มทาย  น  มณฺฑนาย  น  วิภูสนาย  ยาวเทว  อิมสฺส
กายสฺส     ฐิติยา     ยาปนาย    วิหึสุปรติยา    พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย
อิติ   ปุราณญฺจ   เวทนํ   ปฏิหงฺขามิ  นวญฺจ  เวทนํ  น  อุปฺปาเทสฺสามิ
ยาตฺรา   จ   เม   ภวิสฺสติ   อนวชฺชตา  จ  ผาสุวิหาโร  จาติ  เอวํ
โข มหานาม อริยสาวโก โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ฯ
     [๓๐]   กถญฺจ  มหานาม  อริยสาวโก  ชาคริยมนุยุตฺโต  โหติ  ฯ
อิธ   มหานาม   อริยสาวโก   ทิวสํ   จงฺกเมน  นิสชฺชาย  อาวรณีเยหิ
ธมฺเมหิ   จิตฺตํ   ปริโสเธติ   รตฺติยา  ปฐมํ  ยามํ  จงฺกเมน  นิสชฺชาย
อาวรณีเยหิ  ธมฺเมหิ  จิตฺตํ  ปริโสเธติ  รตฺติยา  มชฺฌิมํ  ยามํ  ทกฺขิเณน
ปสฺเสน   สีหเสยฺยํ  กปฺเปสิ  ๑-  ปาเทน  ๒-  ปาทํ  อจฺจาธาย  สโต
สมฺปชาโน    อุฏฺฐานสญฺญํ    มนสิกริตฺวา    รตฺติยา    ปจฺฉิมํ    ยามํ
ปจฺจุฏฺฐาย   จงฺกเมน  นิสชฺชาย  อาวรณีเยหิ  ธมฺเมหิ  จิตฺตํ  ปริโสเธติ
เอวํ โข มหานาม อริยสาวโก ชาคริยมนุยุตฺโต โหติ ฯ
     [๓๑]    กถญฺจ    มหานาม   อริยสาวโก   สตฺตหิ   สทฺธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต   โหติ   ฯ   อิธ   มหานาม   อริยสาวโก   สทฺโธ  โหติ
สทฺทหติ   ตถาคตสฺส   โพธึ   อิติปิ   โส  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กปฺเปติ ฯ   ม. ยุ. ปาเท ฯ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน   สุคโต   โลกวิทู   อนุตฺตโร  ปุริสทมฺมสารถิ  สตฺถา
เทวมนุสฺสานํ   พุทฺโธ   ภควาติ   หิริมา   โหติ  หิริยติ  กายทุจฺจริเตน
วจีทุจฺจริเตน   มโนทุจฺจริเตน   หิริยติ   ปาปกานํ   อกุสลานํ   ธมฺมานํ
สมาปตฺติยา   โอตฺตปฺปี   โหติ  โอตฺตปฺปติ  กายทุจฺจริเตน  วจีทุจฺจริเตน
มโนทุจฺจริเตน      โอตฺตปฺปติ     ปาปกานํ     อกุสลานํ     ธมฺมานํ
สมาปตฺติยา    พหุสฺสุโต    โหติ    สุตธโร   สุตสนฺนิจโย   เย   เต
ธมฺมา       อาทิกลฺยาณา      มชฺเฌกลฺยาณา      ปริโยสานกลฺยาณา
สาตฺถา    ๑-    สพฺยญฺชนา    เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ
อภิวทนฺติ    ตถารูปาสฺส    ธมฺมา   พหุสฺสุตา   โหนฺติ   ธตา   วจสา
ปริจิตา     มนสานุเปกฺขิตา     ทิฏฺฐิยา    สุปฏิวิทฺธา    อารทฺธวิริโย
โหติ  ๒-   อกุสลานํ  ธมฺมานํ  ปหานาย  กุสลานํ  ธมฺมานํ  อุปสมฺปทาย
ถามวา    ทฬฺหปรกฺกโม    อนิกฺขิตฺตธุโร    กุสเลสุ   ธมฺเมสุ   สติมา
โหติ    ปรเมน   สติเนปกฺเกน   สมนฺนาคโต   จิรกตมฺปิ   จิรภาสิตมฺปิ
สริตา   อนุสฺสริตา   ปญฺญวา   ๓-   โหติ   อุทยตฺถคามินิยา   ปญฺญาย
สมนฺนาคโต    ๔-   อริยาย   นิพฺเพธิกาย   สมฺมา   ทุกฺขกฺขยคามินิยา
เอวํ โข มหานาม อริยสาวโก สตฺตหิ สทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โหติ ฯ
     [๓๒]   กถญฺจ มหานาม อริยสาวโก จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ๕-
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ    นิกามลาภี   โหติ   อกิจฺฉลาภี   อกสิรลาภี   ฯ
อิธ   มหานาม   อริยสาวโก   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ   อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ     สวิตกฺกํ    สวิจารํ    วิเวกชํ    ปีติสุขํ    ปฐมํ    ฌานํ
@เชิงอรรถ:  โป. สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ ฯ   ม. ยุ. วิหรติ ฯ   ยุ. ปญฺญา วา โหติ ฯ
@ ม. โหติ ฯ   ยุ. อภิ ฯ
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา   อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ
เจตโส   เอโกทิภาวํ   อวิตกฺกํ   อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ  ทุติยํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ปีติยา  จ  วิราคา  อุเปกฺขโก  จ  วิหรติ  สโต  จ
สมฺปชาโน   สุขญฺจ   กาเยน   ปฏิสํเวเทติ   ยนฺตํ   อริยา  อาจิกฺขนฺติ
อุเปกฺขโก    สติมา    สุขวิหารีติ   ตติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ
สุขสฺส   จ  ปหานา  ทุกฺขสฺส  จ  ปหานา  ปุพฺเพว  โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา     อทุกฺขมสุขํ     อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ     จตุตฺถํ     ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   เอวํ  โข  มหานาม  อริยสาวโก  จตุนฺนํ  ฌานานํ
อาภิเจตสิกานํ    ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ    นิกามลาภี   โหติ   อกิจฺฉลาภี
อกสิรลาภี ฯ
     [๓๓]   ยโต  ๑-  โข มหานาม อริยสาวโก เอวํ สีลสมฺปนฺโน โหติ
เอวํ   อินฺทฺริเยสุ   คุตฺตทฺวาโร   โหติ   เอวํ  โภชเน  มตฺตญฺญู  โหติ
เอวํ   ชาคริยมนุยุตฺโต   โหติ   เอวํ   สตฺตหิ  สทฺธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต
โหติ    เอวํ   จตุนฺนํ   ฌานานํ   อาภิเจตสิกานํ   ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ
นิกามลาภี    โหติ   อกิจฺฉลาภี   อกสิรลาภี   อยํ   วุจฺจติ   มหานาม
อริยสาวโก  เสโข  ปฏิปโท  อปูจฺจณฺฑตาย  ๒-  สมาปนฺโน  ๓-  ภพฺโพ
อภินิพฺภิทาย    ภพฺโพ   สมฺโพธาย   ภพฺโพ   อนุตฺตรสฺส   โยคกฺเขมสฺส
อธิคมาย   ฯ   เสยฺยถาปิ   มหานาม   กุกฺกุฏิยา   อณฺฑานิ  อฏฺฐ  วา
ทส   วา   ทฺวาทส  วา  ตานสฺสุ  กุกฺกุฏิยา  สมฺมา  อธิสยิตานิ  สมฺมา
ปริเสจิตานิ   สมฺมา   ปริภาวิตานิ   ๔-   กิญฺจาปิ   ตสฺสา   กุกฺกุฏิยา
@เชิงอรรถ:  โป. จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ. อปุจฺจณฺฑตาย ฯ
@ โป. สมนฺนาคโตติปิ ทิสฺสติ ฯ  โป. ปริเสทิตานิ ฯ
น  เอวํ  อิจฺฉา  อุปฺปชฺเชยฺย  อโห  วติเม  กุกฺกุฏโปตกา  ปาทนขสิขาย
วา     มุขตุณฺฑเกน     วา     อณฺฑโกสํ    ปทาเลตฺวา    โสตฺถินา
อภินิพฺภิชฺเชยฺยุนฺติ   ๑-   เอวเมว   โข   มหานาม  ยโต  อริยสาวโก
เอวํ   สีลสมฺปนฺโน   โหติ   เอวํ  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร  โหติ  เอวํ
โภชเน   มตฺตญฺญู   โหติ   เอวํ   ชาคริยมนุยุตฺโต  โหติ  เอวํ  สตฺตหิ
สทฺธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   โหติ   เอวํ  จตุนฺนํ  ฌานานํ  อาภิเจตสิกานํ
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ   นิกามลาภี   โหติ   อกิจฺฉลาภี   อกสิรลาภี   อยํ
วุจฺจติ    มหานาม    อริยสาวโก    เสโข    ปฏิปโท   อปูจฺจณฺฑตาย
สมาปนฺโน     ภพฺโพ    อภินิพฺภิทาย    ภพฺโพ    สมฺโพธาย    ภพฺโพ
อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย ฯ
     {๓๓.๑}   สโข  โส  ๒- มหานาม อริยสาวโก อิมํเยว ๓- อนุตฺตรํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ    อาคมฺม    อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ
เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ  ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย  ฯเปฯ  อิติ  สาการํ สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   อยมสฺส   ปฐมาภินิพฺภิทา   โหติ
กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหา ฯ
     {๓๓.๒}   สโข   โส   มหานาม  อริยสาวโก  อิมํเยว  อนุตฺตรํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ     อาคมฺม     ทิพฺเพน     จกฺขุนา     วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน     ฯเปฯ     ยถากมฺมูปเค     สตฺเต    ปชานาติ
อยมสฺส ทุติยาภินิพฺภิทา โหติ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหา ฯ
     {๓๓.๓}   ส โข โส มหานาม อริยสาวโก อิมํเยว อนุตฺตรํ อุเปกฺขาสติ-
ปาริสุทฺธึ   อาคมฺม  อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ  ปญฺญาวิมุตฺตึ
@เชิงอรรถ:  โป. เอตฺถนฺตเร " อถ โข ภพฺพาว เต กุกฺกุฏโปตกา ปาทนขสิขาย วา มุขตุณฺฑเกน วา
@อณฺฑโกสํ ปทาเลตฺวา โสตฺถินา อภินิพฺภิชฺชิตุนฺติ อิเม ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ
@ ยุ. สพฺพตฺถ ส โข โส ฯ   โป. " อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ฯ
วิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
อยมสฺส ตติยาภินิพฺภิทา โหติ กุกฺกุฏจฺฉาปกสฺเสว อณฺฑโกสมฺหา ฯ
     [๓๔]   ยมฺปิ   ๑-   มหานาม   อริยสาวโก  สีลสมฺปนฺโน  โหติ
อิทมฺปิสฺส   โหติ   จรณสฺมึ   ยมฺปิ   มหานาม   อริยสาวโก  อินฺทฺริเยสุ
คุตฺตทฺวาโร    โหติ    อิทมฺปิสฺส    โหติ   จรณสฺมึ   ยมฺปิ   มหานาม
อริยสาวโก    โภชเน    มตฺตญฺญู   โหติ   อิทมฺปิสฺส   โหติ   จรณสฺมึ
ยมฺปิ    มหานาม    อริยสาวโก    ชาคริยมนุยุตฺโต   โหติ   อิทมฺปิสฺส
โหติ    จรณสฺมึ   ยมฺปิ   มหานาม   อริยสาวโก   สตฺตหิ   สทฺธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต    โหติ    อิทมฺปิสฺส    โหติ   จรณสฺมึ   ยมฺปิ   มหานาม
อริยสาวโก    จตุนฺนํ    ฌานานํ   อาภิเจตสิกานํ   ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ
นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี อิทมฺปิสฺส โหติ จรณสฺมึ
     {๓๔.๑}   ยญฺจ  โข  มหานาม  อริยสาวโก อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรติ    เสยฺยถีทํ    เอกมฺปิ    ชาตึ    เทฺวปิ   ชาติโย   ฯเปฯ
อิติ   สาการํ   สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  อิทมฺปิสฺส
โหติ    วิชฺชาย    ยมฺปิ   มหานาม   อริยสาวโก   ทิพฺเพน   จกฺขุนา
วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   ฯเปฯ   ยถากมฺมูปเค  สตฺเต  ปชานาติ
อิทมฺปิสฺส   โหติ  วิชฺชาย  ยมฺปิ  มหานาม  อริยสาวโก  อาสวานํ  ขยา
อนาสวํ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา     อุปสมฺปชฺช     วิหรติ     อิทมฺปิสฺส    โหติ    วิชฺชาย
@เชิงอรรถ:  ม. ยมฺปิ โข ฯ
อยํ   วุจฺจติ  มหานาม  อริยสาวโก  วิชฺชาสมฺปนฺโน  อิติปิ  จรณสมฺปนฺโน
อิติปิ   วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน   อิติปิ   ฯ   พฺรหฺมุนาเปสา   ๑-  มหานาม
สนงฺกุมาเรน คาถา ภาสิตา
       ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺมึ    เย โคตฺตปฏิสาริโน
       วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน          โส เสฏฺโฐ เทวมานุเสติ ฯ
     [๓๕]   สา  โข  ปเนสา  มหานาม  พฺรหฺมุนา สนงฺกุมาเรน คาถา
สุคีตา   น   ทุคฺคีตา   สุภาสิตา   น   ทุพฺภาสิตา   อตฺถสญฺหิตา   โน
อนตฺถสญฺหิตา   อนุมตา   ภควตาติ   ฯ   อถ   โข  ภควา  อุฏฺฐหิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   สาธุ   สาธุ   อานนฺท   สาธุ  โข
ตฺวํ อานนฺท กาปิลวตฺถวานํ สกฺยานํ เสขปฏิปทํ อภาสีติ ฯ
     อิทมโวจ    อายสฺมา    อานนฺโท    สมนุญฺโญ   สตฺถา   อโหสิ
อตฺตมนา    กาปิลวตฺถวา    สกฺยา    อายสฺมโต   อานนฺทสฺส   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
               เสขปฏิปทาสุตฺตํ ๒- นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. พฺรหฺมุนา โข ปเนสา ฯ   ม. ยุ. เสขสุตฺตนฺตํ ฯ
                       โปตลิยสุตฺตํ
     [๓๖]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ  ภควา  องฺคุตฺตราเปสุ  วิหรติ
อาปณํ   นาม  องฺคุตฺตราปานํ  นิคโม  ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย   อาปณํ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ  อาปเณ
ปิณฺฑาย    จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   เยน   อญฺญตโร
วนสณฺโฑ  เตนุปสงฺกมิ  ๑-  ทิวาวิหาราย  ตํ  วนสณฺฑํ อชฺโฌคเหตฺวา ๒-
อญฺญตรสฺมึ   รุกฺขมูเล   ทิวาวิหารํ   นิสีทิ   ฯ  โปตลิโยปิ  โข  คหปติ
สมฺปนฺนนิวาสนปาปุรโณ  ๓-  ฉตฺตุปาหนาหิ  ชงฺฆาวิหารํ ๔- อนุจงฺกมมาโน
อนุวิจรมาโน   เยน   โส   วนสณฺโฑ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  ตํ
วนสณฺฑํ    อชฺโฌคเหตฺวา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
     [๓๗]   เอกมนฺตํ   ฐิตํ  โข  โปตลิยํ  คหปตึ  ภควา  เอตทโวจ
สํวิชฺชนฺติ  ๕-  โข  คหปติ  อาสนานิ  สเจ  อากงฺขสิ  นิสีทาติ  ฯ เอวํ
วุตฺเต    โปตลิโย    คหปติ    คหปติวาเทน    มํ   สมโณ   โคตโม
สมุทาจรตีติ   กุปิโต   อนตฺตมโน   ตุณฺหี   อโหสิ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข
ภควา   โปตลิยํ   คหปตึ   เอตทโวจ  สํวิชฺชนฺติ  โข  คหปติ  อาสนานิ
@เชิงอรรถ:  โป. อุปสงฺกมิตฺวา ฯ   ม. อชฺโฌคาหิตฺวา ฯ   สี. ม. ยุ. นิวาสนปาวุรโณ ฯ
@ ม. ชงฺฆวิหารํ ฯ   สี. ยุ. สํวิชฺชนฺเต โขติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
สเจ   อากงฺขสิ   นิสีทาติ   ฯ   ๑-   ทุติยมฺปิ  โข  โปตลิโย  คหปติ
คหปติวาเทน   มํ   สมโณ   โคตโม   สมุทาจรตีติ   กุปิโต  อนตฺตมโน
ตุณฺหี   อโหสิ   ฯ   ตติยมฺปิ   โข  ภควา  โปตลิยํ  คหปตึ  เอตทโวจ
สํวิชฺชนฺติ   โข   คหปติ   อาสนานิ  สเจ  อากงฺขสิ  นิสีทาติ  ฯ  เอวํ
วุตฺเต    โปตลิโย    คหปติ    คหปติวาเทน    มํ   สมโณ   โคตโม
สมุทาจรตีติ    กุปิโต   อนตฺตมโน   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ตยิทํ   โภ
โคตม    นจฺฉนฺนํ    ตยิทํ    นปฺปฏิรูปํ   ยํ   มํ   ตฺวํ   คหปติวาเทน
สมุทาจรสีติ   ฯ  เต  ๒-  หิ  เต  คหปติ  อาการา  เต  ลิงฺคา  เต
นิมิตฺตา   ยถาตํ   คหปติสฺสาติ   ฯ   ตถา   หิ  ปน  เม  โภ  โคตม
สพฺเพ กมฺมนฺตา ปฏิกฺขิตฺตา สพฺเพ โวหารา สมุจฺฉินฺนาติ ฯ
     {๓๗.๑}   ยถากถํ  ปน  เต  คหปติ  สพฺเพ  กมฺมนฺตา  ปฏิกฺขิตฺตา
สพฺเพ  โวหารา  สมุจฺฉินฺนาติ  ฯ  อิธ  เม  โภ  โคตม  ยํ  อโหสิ ธนํ
วา   ธญฺญํ   วา   รชตํ  วา  ชาตรูปํ  วา  สพฺพนฺตํ  ปุตฺตานํ  ทายชฺชํ
นิยฺยาตํ    ตตฺถาหํ   อโนวาที   อนุปวาที   ฆาสจฺฉาทนปรโม   วิหรามิ
เอวญฺจ   ๓-   เม   โภ  โคตม  สพฺเพ  กมฺมนฺตา  ปฏิกฺขิตฺตา  สพฺเพ
โวหารา   สมุจฺฉินฺนาติ   ฯ  อญฺญถา  โข  ตฺวํ  คหปติ  โวหารสมุจฺเฉทํ
วเทสิ  ๔-  อญฺญถา  จ  ปน  อริยสฺส  วินเย โวหารสมุจฺเฉโท โหตีติ ฯ
ยถากถํ    ปน    ภนฺเต   อริยสฺส   วินเย   โวหารสมุจฺเฉโท   โหติ
สาธุ   เม  ภนฺเต  ภควา  ตถา  ธมฺมํ  เทเสตุ  ยถา  อริยสฺส  วินเย
@เชิงอรรถ:  โป. เอวํ วุตฺเต ฯ   โป. ม. เตนหิ ฯ   ยุ. เอวํ โข เม ฯ ม. เอวํ
@เม ฯ   สี. ยุ. วทสิ ฯ
โวหารสมุจฺเฉโท   โหตีติ  ฯ  เตนหิ  คหปติ  สุณาหิ  สาธุกํ  มนสิกโรหิ
ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข โปตลิโย คหปติ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๓๘]   ภควา  เอตทโวจ  อฏฺฐ  โข  อิเม  คหปติ ธมฺมา อริยสฺส
วินเย    โวหารสมุจฺเฉทาย   สํวตฺตนฺติ   กตเม   อฏฺฐ   อปาณาติปาตํ
นิสฺสาย      ปาณาติปาโต      ปหาตพฺโพ     ทินฺนาทานํ     นิสฺสาย
อทินฺนาทานํ     ปหาตพฺพํ     สจฺจํ     วาจํ    นิสฺสาย    มุสาวาโท
ปหาตพฺโพ    อปิสุณํ    วาจํ    นิสฺสาย   ปิสุณา   วาจา   ปหาตพฺพา
อคิทฺธิโลภํ    นิสฺสาย    คิทฺธิโลโภ    ปหาตพฺโพ    อนินฺทาโรสํ   ๑-
นิสฺสาย    นินฺทาโรโส    ๒-    ปหาตพฺโพ    อโกธุปายาสํ   นิสฺสาย
โกธุปายาโส   ปหาตพฺโพ   อนติมานํ   นิสฺสาย   อติมาโน   ปหาตพฺโพ
อิเม  โข  คหปติ  อฏฺฐ  ธมฺมา  สงฺขิตฺเตน  วุตฺตา  วิตฺถาเรน อวิภตฺตา
อริยสฺส   วินเย   โวหารสมุจฺเฉทาย   สํวตฺตนฺตีติ  ฯ  เยเม  ปน  ๓-
ภนฺเต   ภควตา  อฏฺฐ  ธมฺมา  สงฺขิตฺเตน  วุตฺตา  วิตฺถาเรน  อวิภตฺตา
อริยสฺส  วินเย  โวหารสมุจฺเฉทาย  สํวตฺตนฺติ  สาธุ  เม  ภนฺเต  ภควา
อิเม   อฏฺฐ   ธมฺเม  วิตฺถาเรน  ๔-  วิภชตุ  อนุกมฺปํ  อุปาทายาติ  ฯ
เตนหิ   คหปติ   สุณาหิ   สาธุกํ   มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ โข โปตลิโย คหปติ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๓๙]   ภควา   เอตทโวจ  อปาณาติปาตํ  นิสฺสาย  ปาณาติปาโต
ปหาตพฺโพติ     อิติ     โข     ปเนตํ    วุตฺตํ    กิญฺเจตํ    ปฏิจฺจ
@เชิงอรรถ:  โป. อนินฺทาโทสํ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ   โป. นินฺทาโทโส ฯ สพฺพตฺถ
@อีทิสเมว ฯ   ยุ. อยํ สทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. วิตฺถาเรตฺวา ฯ
วุตฺตํ   อิธ   คหปติ   อริยสาวโก   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ  เยสํ  โข  อหํ
สญฺโญชนานํ    เหตุ    ปาณาติปาตี    อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ
ปหานาย   สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน   อหญฺเจว   โข   ปน  ปาณาติปาตี
อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ  อุปวเทยฺย  ปาณาติปาตปจฺจยา  อนุวิจฺจ  ๑-  วิญฺญู
ครเหยฺยุํ    ปาณาติปาตปจฺจยา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ
ปาฏิกงฺขา    ปาณาติปาตปจฺจยา    เอตเทว    โข    ปน   สญฺโญชนํ
เอตํ    นีวรณํ    ยทิทํ   ปาณาติปาโต   เย   จ   ปาณาติปาตปจฺจยา
อุปฺปชฺเชยฺยุํ    อาสวา    วิฆาตปริฬาหา    ปาณาติปาตา    ปฏิวิรตสฺส
เอวํส    เต    อาสวา   วิฆาตปริฬาหา   น   โหนฺติ   อปาณาติปาตํ
นิสฺสาย    ปาณาติปาโต    ปหาตพฺโพติ   อิติ   ยนฺตํ   วุตฺตํ   อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๐]   ทินฺนาทานํ   นิสฺสาย   อทินฺนาทานํ   ปหาตพฺพนฺติ   อิติ
โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  กิญฺเจตํ  ปฏิจฺจ  วุตฺตํ  อิธ  คหปติ  อริยสาวโก  อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ    เยสํ    โข    อหํ   สญฺโญชนานํ   เหตุ   อทินฺนาทายี
อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย    สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว   โข   ปน   อทินฺนาทายี   อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ   อุปวเทยฺย
อทินฺนาทานปจฺจยา    อนุวิจฺจ    วิญฺญู    ครเหยฺยุํ   อทินฺนาทานปจฺจยา
กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   อทินฺนาทานปจฺจยา
เอตเทว   โข   ปน   สญฺโญชนํ   เอตํ   นีวรณํ   ยทิทํ   อทินฺนาทานํ
เย    จ   อทินฺนาทานปจฺจยา   อุปฺปชฺเชยฺยุํ   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา
@เชิงอรรถ:  โป. อนุวิจฺจาปิ ฯ ม. อนุวิจฺจาปิ มํ ฯ อิโต ปรํ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
อทินฺนาทานา   ปฏิวิรตสฺส   เอวํส   เต   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา  น
โหนฺติ   ทินฺนาทานํ   นิสฺสาย   อทินฺนาทานํ   ปหาตพฺพนฺติ   อิติ   ยนฺตํ
วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๑]   สจฺจํ   วาจํ  นิสฺสาย  มุสาวาโท  ปหาตพฺโพติ  อิติ  โข
ปเนตํ   วุตฺตํ   กิญฺเจตํ   ปฏิจฺจ   วุตฺตํ  อิธ  คหปติ  อริยสาวโก  อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ   เยสํ   โข   อหํ   สญฺโญชนานํ   เหตุ   มุสาวาที  อสฺสํ
เตสาหํ      สญฺโญชนานํ      ปหานาย     สมุจฺเฉทาย     ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว    โข    ปน   มุสาวาที   อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ   อุปวเทยฺย
มุสาวาทปจฺจยา     อนุวิจฺจ     วิญฺญู     ครเหยฺยุํ    มุสาวาทปจฺจยา
กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   มุสาวาทปจฺจยา
เอตเทว   โข   ปน   สญฺโญชนํ   เอตํ  นีวรณํ  ยทิทํ  มุสาวาโท  เย
จ   มุสาวาทปจฺจยา   อุปฺปชฺเชยฺยุํ   อาสวา  วิฆาตปริฬาหา  มุสาวาทา
ปฏิวิรตสฺส  เอวํส  เต  อาสวา  วิฆาตปริฬาหา  น  โหนฺติ  สจฺจํ  วาจํ
นิสฺสาย   มุสาวาโท   ปหาตพฺโพติ   อิติ   ยนฺตํ  วุตฺตํ  อิทเมตํ  ปฏิจฺจ
วุตฺตํ ฯ
     [๔๒]   อปิสุณํ   วาจํ  นิสฺสาย  ปิสุณา  วาจา  ปหาตพฺพาติ  อิติ
โข   ปเนตํ   วุตฺตํ   กิญฺเจตํ   ปฏิจฺจ  วุตฺตํ  อิธ  คหปติ  อริยสาวโก
อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   เยสํ  โข  อหํ  สญฺโญชนานํ  เหตุ  ปิสุณวาโจ  ๑-
อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย    สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว   โข   ปน   ปิสุณวาโจ   ๑-  อสฺสํ  อตฺตาปิ  มํ  อุปวเทยฺย
@เชิงอรรถ:  ม. ปิสุณาวาโจ ฯ
ปิสุณวาจปจฺจยา    ๑-    อนุวิจฺจ   วิญฺญู   ครเหยฺยุํ   ปิสุณวาจปจฺจยา
กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   ปิสุณวาจปจฺจยา
เอตเทว    โข   ปน   สญฺโญชนํ   เอตํ   นีวรณํ   ยทิทํ   ปิสุณวาจา
เย    จ    ปิสุณวาจปจฺจยา    อุปฺปชฺเชยฺยุํ   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา
ปิสุณาย   วาจาย   ปฏิวิรตสฺส   เอวํส   เต   อาสวา  วิฆาตปริฬาหา
น    โหนฺติ   อปิสุณํ   วาจํ   นิสฺสาย   ปิสุณา   วาจา   ปหาตพฺพาติ
อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๓]   อคิทฺธิโลภํ   นิสฺสาย   คิทฺธิโลโภ  ปหาตพฺโพติ  อิติ  โข
ปเนตํ    วุตฺตํ   กิญฺเจตํ   ปฏิจฺจ   วุตฺตํ   อิธ   คหปติ   อริยสาวโก
อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   เยสํ   โข   อหํ   สญฺโญชนานํ   เหตุ   คิทฺธิโลภี
อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย    สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว    โข    ปน   คิทฺธิโลภี   อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ   อุปวเทยฺย
คิทฺธิโลภปจฺจยา     อนุวิจฺจ     วิญฺญู     ครเหยฺยุํ    คิทฺธิโลภปจฺจยา
กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   คิทฺธิโลภปจฺจยา
เอตเทว    โข   ปน   สญฺโญชนํ   เอตํ   นีวรณํ   ยทิทํ   คิทฺธิโลโภ
เย    จ    คิทฺธิโลภปจฺจยา    อุปฺปชฺเชยฺยุํ   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา
อคิทฺธิโลภิสฺส   ๒-   เอวํส   เต   อาสวา  วิฆาตปริฬาหา  น  โหนฺติ
อคิทฺธิโลภํ    นิสฺสาย    คิทฺธิโลโภ   ปหาตพฺโพติ   อิติ   ยนฺตํ   วุตฺตํ
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๔]   อนินฺทาโรสํ   นิสฺสาย   นินฺทาโรโส   ปหาตพฺโพติ   อิติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปิสุณาวาจาปจฺจยา ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ   ม. คิทฺธิโลภาปฏิวิรตสฺส ฯ
โข   ปเนตํ   วุตฺตํ   กิญฺเจตํ   ปฏิจฺจ  วุตฺตํ  อิธ  คหปติ  อริยสาวโก
อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   เยสํ  โข  อหํ  สญฺโญชนานํ  เหตุ  นินฺทาโรสี  ๑-
อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย    สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว    โข   ปน   นินฺทาโรสี   อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ   อุปวเทยฺย
นินฺทาโรสปจฺจยา     อนุวิจฺจ    วิญฺญู    ครเหยฺยุํ    นินฺทาโรสปจฺจยา
กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   นินฺทาโรสปจฺจยา
เอตเทว   โข   ปน   สญฺโญชนํ   เอตํ   นีวรณํ   ยทิทํ   นินฺทาโรโส
เย    จ    นินฺทาโรสปจฺจยา   อุปฺปชฺเชยฺยุํ   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา
อนินฺทาโรสิสฺส    เอวํส   เต   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา   น   โหนฺติ
อนินฺทาโรสํ   นิสฺสาย   นินฺทาโรโส   ปหาตพฺโพติ   อิติ   ยนฺตํ   วุตฺตํ
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๕]   อโกธุปายาสํ   นิสฺสาย   โกธุปายาโส  ปหาตพฺโพติ  อิติ
โข   ปเนตํ   วุตฺตํ   กิญฺเจตํ   ปฏิจฺจ  วุตฺตํ  อิธ  คหปติ  อริยสาวโก
อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   เยสํ   โข   อหํ   สญฺโญชนานํ  เหตุ  โกธุปายาสี
อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย    สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว   โข   ปน   โกธุปายาสี   อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ   อุปวเทยฺย
โกธุปายาสปจฺจยา    อนุวิจฺจ    วิญฺญู    ครเหยฺยุํ   โกธุปายาสปจฺจยา
กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   โกธุปายาสปจฺจยา
เอตเทว   โข   ปน   สญฺโญชนํ   เอตํ   นีวรณํ   ยทิทํ  โกธุปายาโส
เย    จ   โกธุปายาสปจฺจยา   อุปฺปชฺเชยฺยุํ   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา
@เชิงอรรถ:  โป. ...โทสี ...โทโส ฯ
อโกธุปายาสิสฺส   เอวํส   เต   อาสวา   วิฆาตปริฬาหา   น   โหนฺติ
อโกธุปายาสํ   นิสฺสาย   โกธุปายาโส   ปหาตพฺโพติ   อิติ  ยนฺตํ  วุตฺตํ
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๖]   อนติมานํ   นิสฺสาย   อติมาโน   ปหาตพฺโพติ   อิติ  โข
ปเนตํ    วุตฺตํ   กิญฺเจตํ   ปฏิจฺจ   วุตฺตํ   อิธ   คหปติ   อริยสาวโก
อิติ    ปฏิสญฺจิกฺขติ   เยสํ   โข   อหํ   สญฺโญชนานํ   เหตุ   อติมานี
อสฺสํ    เตสาหํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย    สมุจฺเฉทาย   ปฏิปนฺโน
อหญฺเจว    โข    ปน    อติมานี   อสฺสํ   อตฺตาปิ   มํ   อุปวเทยฺย
อติมานปจฺจยา    อนุวิจฺจ   วิญฺญู   ครเหยฺยุํ   อติมานปจฺจยา   กายสฺส
เภทา    ปรมฺมรณา    ทุคฺคติ   ปาฏิกงฺขา   อติมานปจฺจยา   เอตเทว
โข  ปน  สญฺโญชนํ  เอตํ  นีวรณํ  ยทิทํ  อติมาโน  เย จ อติมานปจฺจยา
อุปฺปชฺเชยฺยุํ    อาสวา    วิฆาตปริฬาหา    อนติมานิสฺส   เอวํส   เต
อาสวา   วิฆาตปริฬาหา   น   โหนฺติ   อนติมานํ   นิสฺสาย   อติมาโน
ปหาตพฺโพติ อิติ ยนฺตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     {๔๖.๑}   อิเม  โข คหปติ อฏฺฐ ธมฺมา สงฺขิตฺเตน วุตฺตา วิตฺถาเรน
อวิภตฺตา   เย   อริยสฺส   วินเย   ปหานาย   ๑-  โวหารสมุจฺเฉทาย
สํวตฺตนฺติ   น   เตฺวว   ตาว   คหปติ  อริยสฺส  วินเย  สพฺเพน  สพฺพํ
สพฺพถา   สพฺพํ  โวหารสฺส  สมุจฺเฉโท  โหตีติ  ฯ  ยถากถํ  ปน  ภนฺเต
อริยสฺส   วินเย   สพฺเพน   สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   โวหารสมุจฺเฉโท
โหติ    สาธุ   เม   ภนฺเต   ภควา   ตถา   ธมฺมํ   เทเสตุ   ยถา
@เชิงอรรถ:  โป. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อริยสฺส   วินเย   สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา  สพฺพํ  โวหารสฺส  สมุจฺเฉโท
โหตีติ   ฯ   เตนหิ  คหปติ  สุณาหิ  สาธุกํ  มนสิกโรหิ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ
เอวํ ภนฺเตติ โข โปตลิโย คหปติ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๔๗]   ภควา  เอตทโวจ  เสยฺยถาปิ  คหปติ  กุกฺกุโร  ชิฆจฺฉา-
ทุพฺพลฺยปเรโต   โคฆาตกสูนํ   ๑-   ปจฺจุปฏฺฐิโต  อสฺส  ตเมนํ  ทกฺโข
โคฆาตโก   วา   โคฆาตกนฺเตวาสี   วา   อฏฺฐิกงฺกลํ  สุนิกนฺตํ  นิกนฺตํ
นิมฺมํสํ   โลหิตมกฺขิตํ   อุปจฺฉูเภยฺย  ตํ  กึ  มญฺญสิ  คหปติ  อปิ  นุ  ๒-
โส   กุกฺกุโร   อมุํ   อฏฺฐิกงฺกลํ   สุนิกนฺตํ  นิกนฺตํ  นิมฺมํสํ  โลหิตมกฺขิตํ
ปเลหนฺโต   ๓-   ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยํ   ปฏิวิเนยฺยาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต
ตํ   กิสฺส   เหตุ   อทุํ  หิ  ภนฺเต  อฏฺฐิกงฺกลํ  สุนิกนฺตํ  นิกนฺตํ  นิมฺมํสํ
โลหิตมกฺขิตํ   ยาวเทว   จ   ปน   โส   กุกฺกุโร  กิลมถสฺส  วิฆาตสฺส
ภาคี  อสฺสาติ  ฯ  เอวเมว  โข  คหปติ  อริยสาวโก  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ
อฏฺฐิกงฺกลูปมา    กามา    วุตฺตา    ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา
อาทีนโว    เอตฺถ    ภิยฺโยติ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย
ทิสฺวา   ยายํ   อุเปกฺขา   นานตฺตา   นานตฺตสิตา   ตํ  อภินิวชฺเชตฺวา
ยายํ  อุเปกฺขา  เอกตฺตา  เอกตฺตสิตา  ยตฺถ  สพฺพโส  โลกามิสุปาทานา
อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ ตเมว อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
     [๔๘]   เสยฺยถาปิ  คหปติ  คิชฺโฌ  วา  กงฺโข  วา ๔- กุลโล วา
@เชิงอรรถ:  โป. โคฆาตกุลานํ ฯ   ม. อปิ นุ โข โส ฯ   สี. ยุ. ปลิขาทนฺโต ฯ
@ ม. ยุ. กงฺโก วา ฯ
มํสเปสิมาทาย    อุฑฺฑเยยฺย    ตเมนํ    คิชฺฌาปิ    กงฺขาปิ   กุลลาปิ
อนุปติตฺวา   อนุปติตฺวา   วิตจฺเฉยฺยุํ   ๑-   วิราเชยฺยุํ   ตํ  กึ  มญฺญสิ
คหปติ  สเจ  โส  คิชฺโฌ  วา  กงฺโข  วา  กุลโล  วา  ตํ  มํสเปสึ น
ขิปฺปเมว   ปฏินิสฺสชฺเชยฺย   โส   ตโตนิทานํ   มรณํ   วา  นิคฺคจฺเฉยฺย
มรณมตฺตํ   วา   ทุกฺขนฺติ   ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  เอวเมว  โข  คหปติ
อริยสาวโก   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   มํสเปสูปมา   กามา  วุตฺตา  ภควตา
พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ  ภิยฺโยติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   ทิสฺวา   ยายํ   อุเปกฺขา   นานตฺตา   นานตฺตสิตา   ตํ
อภินิวชฺเชตฺวา   ยายํ   อุเปกฺขา  เอกตฺตา  เอกตฺตสิตา  ยตฺถ  สพฺพโส
โลกามิสุปาทานา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ ตเมว อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
     [๔๙]   เสยฺยถาปิ   คหปติ   ปุริโส   อาทิตฺตํ   ติณุกฺกํ  อาทาย
ปติวาตํ  คจฺเฉยฺย  ตํ  กึ  มญฺญสิ  คหปติ  สเจ  โส  ปุริโส  ตํ อาทิตฺตํ
ติณุกฺกํ    น    ขิปฺปเมว    ปฏินิสฺสชฺเชยฺย    ตสฺส    สา   อาทิตฺตา
ติณุกฺกา   หตฺถํ   วา   ฑเหยฺย   พาหุํ   วา   ฑเหยฺย   อญฺญตรํ  วา
อญฺญตรํ   ๒-   วา   องฺคปจฺจงฺคํ   วา  ๓-  ฑเหยฺย  โส  ตโตนิทานํ
มรณํ   วา   นิคจฺเฉยฺย   มรณมตฺตํ  วา  ทุกฺขนฺติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ
เอวเมว   โข   คหปติ   อริยสาวโก   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   ติณุกฺกูปมา
กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ
ภิยฺโยติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทิสฺวา   ฯเปฯ   ตเมว
อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วิสชฺเชยฺยุํ ฯ   ยุ. เอกปทเมว ทิสฺสติ ฯ   ยุ. อยํ สทฺโท นตฺถิ ฯ
     [๕๐]   เสยฺยถาปิ   คหปติ   องฺคารกาสุ   สาธิกโปริสา   ปูรา
องฺคารานํ   วีตจฺจิกานํ   วีตธูมานํ  อถ  ปุริโส  อาคจฺเฉยฺย  ชีวิตุกาโม
อมริตุกาโม    สุขกาโม    ทุกฺขปฏิกฺกูโล    ตเมนํ    เทฺว   พลวนฺโต
ปุริสา   นานาพาหาสุ   คเหตฺวา   องฺคารกาสุํ   อุปกฑฺเฒยฺยุํ   ตํ   กึ
มญฺญสิ  คหปติ  อปิ  นุ โส ปุริโส อิติ จีติ เจว กายํ สนฺนาเมยฺยาติ ๑- ฯ
โน  ๒-  เหตํ  ภนฺเต  ตํ  กิสฺส  เหตุ  วิทิตํ  หิ  ภนฺเต  ตสฺส ปุริสสฺส
อิมญฺจ   ๓-   อหํ   องฺคารกาสุํ   ปปติสฺสามิ   ตโตนิทานํ   มรณํ  วา
นิคฺคจฺฉิสฺสามิ    ๔-   มรณมตฺตํ   วา   ทุกฺขนฺติ   ฯ   เอวเมว   โข
คหปติ      อริยสาวโก      อิติ     ปฏิสญฺจิกฺขติ     องฺคารกาสูปมา
กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ
ภิยฺโยติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทิสฺวา   ฯเปฯ   ตเมว
อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
     [๕๑]   เสยฺยถาปิ  คหปติ ปุริโส สุปินกํ ปสฺเสยฺย อารามรามเณยฺยกํ
วนรามเณยฺยกํ    ภูมิรามเณยฺยกํ   โปกฺขรณิรามเณยฺยกํ   โส   ปฏิพุทฺโธ
น  กิญฺจิ  ปสฺเสยฺย  ๕-  เอวเมว โข คหปติ อริยสาวโก อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ
สุปินกูปมา   กามา   วุตฺตา   ภควตา  พหุทุกฺขา  พหูปายาสา  อาทีนโว
เอตฺถ ภิยฺโยติ ฯเปฯ ตเมว อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
     [๕๒]   เสยฺยถาปิ  คหปติ  ปุริโส  ยาจิตกํ  โภคํ  ยาจิตฺวา  ยานํ
โอโรเปยฺย  ๖-  ปวรมณิกุณฺฑลํ  โส  เตหิ  ยาจิตเกหิ  โภเคหิ ปุรกฺขโต
@เชิงอรรถ:  ม. ปนาเมยฺย ฯ   โป. ม. ยุ. เอวํ ภนฺเต ฯ   ยุ. อิมญฺเจ ฯ
@ ยุ. นิคจฺฉามิ ฯ   ม. ปฏิปสฺเสยฺย ฯ   ม. ยานํ วา โปโรเสยฺยํ ฯ
ปริวุโต   อนฺตราปณํ   ปฏิปชฺเชยฺย  ตเมนํ  ชโน  ทิสฺวา  เอวํ  วเทยฺย
โภคี   วต  โภ  ปุริโส  เอวํ  กิร  โภคิโน  โภคานิ  ภุญฺชนฺตีติ  ตเมนํ
สามิกา  ๑-  ยตฺถ  ยตฺเถว  ปสฺเสยฺยุํ  ตตฺถ  ตตฺเถว  สามิกา สานิ ๒-
หเรยฺยุํ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  คหปติ  อลํ นุ โข ตสฺส ปุริสสฺส อญฺญถตฺตายาติ ฯ
โน  ๓-  เหตํ  ภนฺเต  ตํ  กิสฺส  เหตุ สามิโน หิ ภนฺเต สานิ หรนฺตีติ ฯ
เอวเมว   โข   คหปติ   อริยสาวโก   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ  ยาจิตกูปมา
กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ
ภิยฺโยติ ฯเปฯ ตเมว อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
     [๕๓]   เสยฺยถาปิ   คหปติ  คามสฺส  วา  นิคมสฺส  วา  อวิทูเร
ติพฺโพ    วนสณฺโฑ   ตตฺรสฺส   รุกฺโข   สมฺปนฺนผโล   จ   อุปฺปนฺนผโล
จ    น    จาสฺสุ    กานิจิ   ผลานิ   ภูมิยํ   ปติตานิ   อถ   ปุริโส
อาคจฺเฉยฺย   ผลตฺถิโก   ผลคเวสี   ผลปริเยสนํ   จรมาโน   โส   ตํ
วนสณฺฑํ    อชฺโฌคาเหตฺวา    ตํ    รุกฺขํ    ปสฺเสยฺย    สมฺปนฺนผลญฺจ
อุปฺปนฺนผลญฺจ    ตสฺส    เอวมสฺส    อยํ   โข   รุกฺโข   สมฺปนฺนผโล
จ    อุปฺปนฺนผโล   จ   นตฺถิ   จ   กานิจิ   ผลานิ   ภูมิยํ   ปติตานิ
ชานามิ   โข   ปนาหํ   รุกฺขํ   อภิรุยฺหิตุํ   ๔-   ยนฺนูนาหํ  อิมํ  รุกฺขํ
อภิรุยฺหิตฺวา   ๕-   ยาวทตฺถญฺจ   ขาเทยฺยํ  อุจฺฉงฺคญฺจ  ปูเรยฺยนฺติ  โส
ตํ   รุกฺขํ   อภิรุยฺหิตฺวา   ยาวทตฺถญฺจ   ขาเทยฺย   อุจฺฉงฺคญฺจ  ปูเรยฺย
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   โป. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. เอวํ ภนฺเต ฯ
@ โป. ยุ. อาโรหิตุํ ฯ   โป. อภิรุหิตฺวา ฯ ม. อาโรหิตฺวา ฯ
อถ   ทุติโย   ปุริโส   อาคจฺเฉยฺย   ผลตฺถิโก   ผลคเวสี  ผลปริเยสนํ
จรมาโน  ติณฺหํ  กุธารึ  ๑-  อาทาย  โส  ตํ วนสณฺฑํ อชฺโฌคเหตฺวา ๒-
ตํ   รุกฺขํ   ปสฺเสยฺย   สมฺปนฺนผลญฺจ   อุปฺปนฺนผลญฺจ   ตสฺส   เอวมสฺส
อยํ   รุกฺโข   สมฺปนฺนผโล   จ   อุปฺปนฺนผโล   จ   นตฺถิ   จ  กานิจิ
ผลานิ   ภูมิยํ   ปติตานิ  น  โข  ปนาหํ  ชานามิ  รุกฺขํ  อภิรุยฺหิตุํ  ๓-
ยนฺนูนาหํ    อิมํ    รุกฺขํ    มูลโต   เฉตฺวา   ยาวทตฺถญฺจ   ขาเทยฺยํ
อุจฺฉงฺคญฺจ   ปูเรยฺยนฺติ   โส   ตํ   รุกฺขํ   มูลโต   ฉินฺเทยฺย   ตํ  กึ
มญฺญสิ  คหปติ  อมุโก  ๔-  โส  ๕-  ปุริโส  ปฐมํ  รุกฺขํ อารุโฬฺห สเจ
โข  โส  น  ขิปฺปเมว  โอโรเหยฺย  ๖-  ตสฺส โส รุกฺโข ปปตนฺโต หตฺถํ
วา  ภญฺเชยฺย  ๗-  ปาทํ  วา  ภญฺเชยฺย  อญฺญตรํ  วา  อญฺญตรํ ๘- วา
องฺคปจฺจงฺคํ    ภญฺเชยฺย   โส   ตโตนิทานํ   มรณํ   วา   นิคฺคจฺเฉยฺย
มรณมตฺตํ วา ทุกฺขนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
     {๕๓.๑}   เอวเมว   โข  คหปติ  อริยสาวโก  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ
รุกฺขผลูปมา   กามา   วุตฺตา  ภควตา  พหุทุกฺขา  พหูปายาสา  อาทีนโว
เอตฺถ  ภิยฺโยติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย  ทิสฺวา  ยายํ อุเปกฺขา
นานตฺตา   นานตฺตสิตา   ตํ   อภินิวชฺเชตฺวา  ยายํ  อุเปกฺขา  เอกตฺตา
เอกตฺตสิตา   ยตฺถ   สพฺพโส   โลกามิสุปาทานา   อปริเสสา  นิรุชฺฌนฺติ
ตเมว อุเปกฺขํ ภาเวติ ฯ
     [๕๔]   ส   โข   โส   คหปติ   อริยสาวโก  อิมเมว  อนุตฺตรํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ    อาคมฺม    อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ
@เชิงอรรถ:  โป. กุทฺทาลํ ฯ   ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ   โป. อภิรุหิตุํ ฯ ม. อาโรหิตุํ ฯ
@ สี. ม. อสุโก โย ฯ   โป. โย ฯ   โป. โอคาเหยฺย ฯ
@๗-๘ ยุ. เอกปทเมว ทิสฺสติ ฯ
เสยฺยถีทํ   เอกมฺปิ   ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   อิติ   สาการํ
สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
     {๕๔.๑}   ส   โข   โส  คหปติ  อริยสาวโก  อิมเมว  อนุตฺตรํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ     อาคมฺม     ทิพฺเพน     จกฺขุนา     วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน     สตฺเต     ปสฺสติ     จวมาเน    อุปปชฺชมาเน
หีเน    ปณีเต    สุวณฺเณ    ทุพฺพณฺเณ    สุคเต    ทุคฺคเต    ฯเปฯ
ยถากมฺมูปเค   สตฺเต   ปชานาติ  ฯ  ส  โข  โส  คหปติ  อริยสาวโก
อิมํเยว     อนุตฺตรํ     อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ     อาคมฺม     อาสวานํ
ขยา    อนาสวํ    เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ
อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
     [๕๕]   เอตฺตาวตา  โข  คหปติ  อริยสฺส  วินเย  สพฺเพน  สพฺพํ
สพฺพถา    สพฺพํ   โวหารสมุจฺเฉโท   โหติ   ตํ   กึ   มญฺญสิ   คหปติ
ยถา   อริยสฺส  วินเย  สพฺเพน  สพฺพํ  สพฺพถา  สพฺพํ  โวหารสมุจฺเฉโท
โหติ อปิ นุ ตฺวํ เอวรูปํ โวหารสมุจฺเฉทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสีติ ๑- ฯ
     {๕๕.๑}   โก  จาหํ  ภนฺเต  โย  ๒-  จ  อริยสฺส วินเย สพฺเพน
สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   โวหารสมุจฺเฉโท   อารกาหํ   ภนฺเต  อริยสฺส
วินเย   สพฺเพน   สพฺพํ   สพฺพถา   สพฺพํ   โวหารสมุจฺเฉทา   มยํ  หิ
ภนฺเต    ปุพฺเพ    อญฺญติตฺถิเย   ปริพฺพาชเก   อนาชานีเยว   สมาเน
อาชานียาติ   อมญฺญิมฺห   ๓-   อนาชานีเยว   สมาเน   อาชานียโภชนํ
โภชิมฺห   ๔-   อนาชานานีเยว  สมาเน  อาชานียฏฺฐาเน  ฐปิมฺห  ภิกฺขู
ปน    มยํ   ภนฺเต   อาชานีเยว   สมาเน   อนาชานียาติ   อมญฺญิมฺห
@เชิงอรรถ:  ม. สมนุปสฺสสีติ ฯ   ม. ยุ. โก ฯ โปฏฺฐเกปิ อีทิโส ฯ   ม. อมญฺญิม ฯ
@ ม. โภชิม ฯ
อาชานีเยว   สมาเน   อนาชานียโภชนํ   โภชิมฺห  อาชานีเยว  สมาเน
อนาชานียฏฺฐาเน    ฐปิมฺห   อิทานิ   ปน   มยํ   ภนฺเต   อญฺญติตฺถิเย
ปริพฺพาชเก     อนาชานีเยว    สมาเน    อนาชานียาติ    ชานิสฺสาม
อนาชานีเยว    สมาเน    อนาชานียโภชนํ   โภชิสฺสาม   อนาชานีเยว
สมาเน  อนาชานียฏฺฐาเน  ฐเปสฺสาม  ภิกฺขู  ปน  มยํ ภนฺเต อาชานีเยว
สมาเน   อาชานียาติ   ชานิสฺสาม  อาชานีเยว  สมาเน  อาชานียโภชนํ
โภชิสฺสาม     อาชานีเยว    สมาเน    อาชานียฏฺฐาเน    ฐเปสฺสาม
อชเนสิ   ๑-   วต   เม   ภนฺเต  ภควา  สมเณสุ  สมณเปมํ  สมเณสุ
สมณปสาทํ ๒- สมเณสุ สมณคารวํ
     {๕๕.๒}   อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต
นิกฺกุชฺชิตํ  วา  อุกฺกุชฺเชยฺย  ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ
ทกฺขนฺตีติ  ๓-  เอวเมว  ๔-  ภควตา  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม ปกาสิโต
เอสาหํ    ภนฺเต    ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
อุปาสกํ มํ ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
                 โปตลิยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                       --------
@เชิงอรรถ:  ม. อาชาเนสิ ฯ   โป. สมณมานํ ฯ   สี ยุ. ทกฺขินฺตีติ ฯ
@ ม. เอวเมว โข ภนฺเต ฯ
                        ชีวกสุตฺตํ
     [๕๖]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
ชีวกสฺส   โกมารภจฺจสฺส   อมฺพวเน  ฯ  อถ  โข  ชีวโก  โกมารภจฺโจ
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข  ชีวโก  โกมารภจฺโจ
ภควนฺตํ    เอตทโวจ    สุตเมตํ    ภนฺเต    สมณํ   โคตมํ   อุทฺทิสฺส
ปาณํ   อารภนฺติ   ตํ   สมโณ   โคตโม   ชานํ   อุทฺทิสฺส   กตํ   มํสํ
ปริภุญฺชติ   ปฏิจฺจ   กมฺมนฺติ   เย   เต  ๑-  ภนฺเต  เอวมาหํสุ  สมณํ
โคตมํ    อุทฺทิสฺส    ปาณํ    อารภนฺติ   ตํ   สมโณ   โคตโม   ชานํ
อุทฺทิสฺส   กตํ   มํสํ   ปริภุญฺชติ   ปฏิจฺจ   กมฺมนฺติ   กจฺจิ  เต  ภนฺเต
ภควตา    วุตฺตวาทิโน    น    จ   ภควนฺตํ   อภูเตน   อพฺภาจิกฺขนฺติ
ธมฺมสฺส    จานุธมฺมํ    พฺยากโรนฺติ    น    จ    โกจิ    สหธมฺมิโก
วาทานุวาโท คารยฺหฏฺฐานํ ๒- อาคจฺฉตีติ ฯ
     [๕๗]   เย  เต  ชีวก  เอวมาหํสุ  สมณํ  โคตมํ  อุทฺทิสฺส  ปาณํ
อารภนฺติ   ตํ   สมโณ   โคตโม   ชานํ   อุทฺทิสฺส  กตํ  มํสํ  ปริภุญฺชติ
ปฏิจฺจ    กมฺมนฺติ   น   เม   เต   วุตฺตวาทิโน   ๓-   อพฺภาจิกฺขนฺติ
จ   ๔-   มํ  เต  อสตา  อภูเตน  ตีหิ  โข  อหํ  ชีวก  ฐาเนหิ  มํสํ
อปฺปริโภคนฺติ    วทามิ    ทิฏฺฐํ   สุตํ   ปริสงฺกิตํ   อิเมหิ   โข   อหํ
@เชิงอรรถ:  ม. เย เต ภควนฺตํ ฯ   ยุ คารยฺหํ ฐานนฺติ ทิสฺสติ ฯ   โป. วุตฺตวาทิโน
@อสตา อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ ตีหิ โข ... ฯ จ มํ เต-ติ ตโย ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ
@ ม. ยุ. จ ปน มนฺเต ฯ
ชีวก   ตีหิ   ฐาเนหิ   มํสํ  อปฺปริโภคนฺติ  วทามิ  ตีหิ  โข  อหํ  ชีวก
ฐาเนหิ    มํสํ    ปริโภคนฺติ    วทามิ    อทิฏฺฐํ    อสุตํ   อปริสงฺกิตํ
อิเมหิ โข อหํ ชีวก ตีหิ ฐาเนหิ มํสํ ปริโภคนฺติ วทามิ ฯ
     [๕๘]   อิธ   ชีวก   ภิกฺขุ   อญฺญตรํ   คามํ   วา   นิคมํ  วา
อุปนิสฺสาย   วิหรติ   ฯ   โส   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   เอกํ  ทิสํ
ผริตฺวา   วิหรติ  ตถา  ทุติยํ  ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ
ติริยํ    สพฺพธิ    สพฺพตฺถตาย    สพฺพาวนฺตํ    โลกํ   เมตฺตาสหคเตน
เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา  วิหรติ  ฯ  ตเมนํ  คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต  วา  อุปสงฺกมิตฺวา
สฺวาตนาย    ภตฺเตน    นิมนฺเตติ   อากงฺขมาโน   ๑-   ชีวก   ภิกฺขุ
อธิวาเสติ    ฯ    โส    ตสฺสา    รตฺติยา   อจฺจเยน   ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย     เยน    ตสฺส    คหปติสฺส    วา
คหปติปุตฺตสฺส    วา   นิเวสนํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต
อาสเน   นิสีทติ   ฯ   ตเมนํ   โส   คหปติ   วา   คหปติปุตฺโต  วา
ปณีเตน   ปิณฺฑปาเตน   ปริวิสติ   ฯ   ตสฺส   น   เอวํ   โหติ  สาธุ
วต   มายํ   คหปติ   วา   คหปติปุตฺโต   วา   ปณีเตน   ปิณฺฑปาเตน
ปริวิสติ  ๒-  อโห  วต  มายํ  คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต  วา  อายติมฺปิ
เอวรูเปน    ปณีเตน    ปิณฺฑปาเตน    ปริวิเสยฺยาติ   เอวมฺปิสฺส   น
โหติ   ฯ   โส   ตํ   ปิณฺฑปาตํ  อคธิโต  ๓-  อมุจฺฉิโต  อนชฺฌาปนฺโน
อาทีนวทสฺสาวี    นิสฺสรณปญฺโญ    ปริภุญฺชติ    ฯ    ตํ    กึ   มญฺญสิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อากงฺขมาโนว ฯ   ม. ปริวิเสยฺยาติ ฯ   ยุ. อคถิโต ฯ
ชีวก   อปิ  นุ  โส  ภิกฺขุ  ตสฺมึ  สมเย  อตฺตพฺยาพาธาย  วา  เจเตติ
ปรพฺยาพาธาย   วา   เจเตติ  อุภยพฺยาพาธาย  วา  เจเตตีติ  ฯ  โน
เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๕๘.๑}   นนุ  โส  ชีวก  ภิกฺขุ  ตสฺมึ  สมเย อนวชฺชํเยว อาหารํ
อาหาเรตีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  สุตํ  เมตํ  ภนฺเต  พฺรหฺมา เมตฺตาวิหารีติ
ตมฺเม  อิทํ  ภนฺเต  ภควา  สกฺขิ ทิฏฺโฐ ภควา หิ ภนฺเต เมตฺตาวิหารีติ ฯ
เยน  โข  ชีวก  ราเคน เยน โทเสน เยน โมเหน พฺยาปาทวา ๑- อสฺส
โส   ราโค   โส  โทโส  โส  โมโห  ตถาคตสฺส  ปหีโน  อุจฺฉินฺนมูโล
ตาลาวตฺถุกโต  อนภาวงฺคโต  ๒-  อายตึ  อนุปฺปาทธมฺโม  สเจ  โข เต
ชีวก  อิทํ  สนฺธาย  ภาสิตํ  อนุชานามิ  เต  เอตนฺติ ฯ เอตเทว โข ปน
เม ภนฺเต สนฺธาย ภาสิตนฺติ ๓- ฯ
     [๕๙]   อิธ  ชีวก  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  คามํ  วา  นิคมํ วา อุปนิสฺสาย
วิหรติ    ฯ   โส   กรุณาสหคเตน   เจตสา   ฯเปฯ   มุทิตาสหคเตน
เจตสา   ...   อุเปกฺขาสหคเตน  เจตสา  เอกํ  ทิสํ  ผริตฺวา  วิหรติ
ตถา   ทุติยํ   ตถา   ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ  สพฺพธิ
สพฺพตฺถตาย     สพฺพาวนฺตํ     โลกํ     อุเปกฺขาสหคเตน     เจตสา
วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ผริตฺวา
วิหรติ   ฯ   ตเมนํ   คหปติ   วา   คหปติปุตฺโต   วา   อุปสงฺกมิตฺวา
สฺวาตนาย  ภตฺเตน  นิมนฺเตติ  อากงฺขมาโน  ๔- ชีวก ภิกฺขุ อธิวาเสติ ฯ
โส  ตสฺสา  รตฺติยา  อจฺจเยน  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
@เชิงอรรถ:  โป. พฺยาพาธํ ฯ ม. พฺยาปาทํ วา ฯ   โป. อนภาวงฺกโต ฯ ยุ. อนภาวกโต ฯ
@ ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ   ยุ. เอตฺถนฺตเร วาสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
เยน   ตสฺส   คหปติสฺส   วา  คหปติปุตฺตสฺส  วา  นิเวสนํ  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต   อาสเน  นิสีทติ  ฯ  ตเมนํ  โส  คหปติ  วา
คหปติปุตฺโต   วา   ปณีเตน   ปิณฺฑปาเตน  ปริวิสติ  ฯ  ตสฺส  น  เอวํ
โหติ   สาธุ   วต   มายํ   คหปติ   วา   คหปติปุตฺโต   วา  ปณีเตน
ปิณฺฑปาเตน   ปริวิสติ   ๑-  อโห  วต  มายํ  คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต
วา    อายติมฺปิ    เอวรูเปน    ปณีเตน   ปิณฺฑปาเตน   ปริวิเสยฺยาติ
เอวมฺปิสฺส   น   โหติ   ฯ   โส   ตํ   ปิณฺฑปาตํ   อคธิโต  อมุจฺฉิโต
อนชฺฌาปนฺโน    อาทีนวทสฺสาวี    นิสฺสรณปญฺโญ    ปริภุญฺชติ    ฯ   ตํ
กึ  มญฺญสิ  ชีวก  อปิ  นุ  โส  ภิกฺขุ  ตสฺมึ  สมเย  อตฺตพฺยาพาธาย วา
เจเตติ  ปรพฺยาพาธาย  วา  เจเตติ  อุภยพฺยาพาธาย  วา  เจเตตีติ ฯ
โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๕๙.๑}   นนุ  โส  ชีวก  ภิกฺขุ  ตสฺมึ  สมเย  ตํ ๒- อนวชฺชํเยว
อาหารํ   อาหาเรตีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต  สุตํ  เมตํ  ภนฺเต  พฺรหฺมา
อุเปกฺขาวิหารีติ   ฯ   ตมฺเม  อิทํ  ภนฺเต  ภควา  สกฺขิ  ทิฏฺโฐ  ภควา
หิ  ภนฺเต  อุเปกฺขาวิหารีติ  ฯ  เยน  โข  ชีวก  ราเคน  เยน โทเสน
เยน  โมเหน  วิเหสวา  ๓-  อสฺส  อรติวา  อสฺส  ปฏิฆวา  ๔-  อสฺส
โส   ราโค   โส  โทโส  โส  โมโห  ตถาคตสฺส  ปหีโน  อุจฺฉินฺนมูโล
ตาลาวตฺถุกโต    อนภาวงฺคโต    อายตึ   อนุปฺปาทธมฺโม   สเจ   โข
เต  ชีวก  อิทํ  สนฺธาย  ภาสิตํ  อนุชานามิ  เต  เอตนฺติ  ฯ  เอตเทว
โข ปน เม สนฺธาย ภาสิตนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปริวิเสยฺยาติ ฯ   ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   โป. วิเหสา อสฺส อรติ
@วา อสฺส ปฏิโฆ วา อสฺส ฯ ม. ยุ. วิเหสา วา ฯ   ม. ปฏิโฆ วา อสฺส ฯ
     [๖๐]   โย  โข  ชีวก  ตถาคตํ  วา  ตถาคตสาวกํ  วา  อุทฺทิสฺส
ปาณํ   อารภติ   โส   ปญฺจหิ   ฐาเนหิ   พหุํ   อปุญฺญํ   ปสวติ  ยมฺปิ
โส   คหปติ   ๑-   เอวมาห   คจฺฉถ   อมุกํ  นาม  ปาณํ  อาเนถาติ
อิมินา   ปฐเมน   ฐาเนน   พหุํ   อปุญฺญํ   ปสวติ   ยมฺปิ  โส  ปาโณ
คลปฺปเวธเกน    อานียมาโน    ทุกฺขโทมนสฺสํ    ปฏิสํเวเทติ    อิมินา
ทุติเยน    ฐาเนน    พหุํ    อปุญฺญํ   ปสวติ   ยมฺปิ   โส   เอวมาห
คจฺฉถ    อิมํ    ปาณํ   อารกถาติ   อิมินา   ตติเยน   ฐาเนน   พหุํ
อปุญฺญํ    ปสวติ    ยมฺปิ   โส   ปาโณ   อารภิยมาโน   ทุกฺขโทมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทติ    อิมินา    จตุตฺเถน    ฐาเนน    พหุํ   อปุญฺญํ   ปสวติ
ยมฺปิ   โส   ตถาคตํ   วา   ตถาคตสาวกํ  วา  อกปฺปิเยน  อสฺสาเทติ
อิมินา   ปญฺจเมน   ฐาเนน   พหุํ   อปุญฺญํ   ปสวติ   โย   โข  ชีวก
ตถาคตํ    วา   ตถาคตสาวกํ   วา   อุทฺทิสฺส   ปาณํ   อารภติ   โส
อิเมหิ ปญฺจหิ ฐาเนหิ พหุํ อปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
     [๖๑]   เอวํ   วุตฺเต  ชีวโก  โกมารภจฺโจ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อจฺฉริยํ   ภนฺเต   อพฺภูตํ   ภนฺเต   กปฺปิยํ  วต  ภนฺเต  ภิกฺขู  อาหารํ
อาหาเรนฺติ  อนวชฺชํ  วต  ภนฺเต  ภิกฺขู  อาหารํ  อาหาเรนฺติ  อภิกฺกนฺตํ
ภนฺเต  อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  นิกฺกุชฺชิตํ  วา  อุกฺกุชฺเชยฺย
ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย  อนฺธกาเร
วา   เตลปชฺโชตํ   ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต   รูปานิ  ทกฺขนฺตีติ  เอวเมว
ภควตา   อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต  เอสาหํ  ภนฺเต  ภควนฺตํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
สรณํ    คจฺฉามิ    ธมฺมญฺจ    ภิกฺขุสงฺฆญฺจ    อุปาสกํ    มํ    ภควา
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
                  ชีวกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                       --------
                     อุปาลิวาทสุตฺตํ ๑-
     [๖๒]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  นาฬนฺทายํ  วิหรติ
ปาวาริกมฺพวเน   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน  นิคนฺโถ  นาฏปุตฺโต
นาฬนฺทายํ   ปฏิวสติ   มหติยา   นิคนฺถปริสาย   สทฺธึ   ฯ   อถ   โข
ทีฆตปสฺสี    นิคนฺโถ    นาฬนฺทายํ    ปิณฺฑาย    จริตฺวา    ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   เยน   ปาวาริกมฺพวนํ   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ   เอกมนฺตํ  ฐิตํ  โข  ทีฆตปสฺสึ
นิคนฺถํ    ภควา    เอตทโวจ   สํวิชฺชนฺติ   โข   ทีฆตปสฺสิ   อาสนานิ
สเจ   อากงฺขสิ  นิสีทาติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  ทีฆตปสฺสี  นิคนฺโถ  อญฺญตรํ
นีจํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๖๓]   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  ทีฆตปสฺสึ  นิคนฺถํ  ภควา เอตทโวจ
กติ   ปน   ตปสฺสิ   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต  กมฺมานิ  ปญฺญาเปติ  ปาปสฺส
กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส  ปวตฺติยาติ  ฯ  น  โข  อาวุโส
โคตม     อาจิณฺณํ     นิคนฺถสฺส     นาฏปุตฺตสฺส     กมฺมํ    กมฺมนฺติ
ปญฺญาเปตุํ    ทณฺฑํ    ทณฺฑนฺติ    โข    อาวุโส    โคตม    อาจิณฺณํ
นิคนฺถสฺส นาฏปุตฺตสฺส ปญฺญาเปตุนฺติ ฯ
     {๖๓.๑}   กติ   ปน   ตปสฺสิ   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต   ทณฺฑานิ
ปญฺญาเปติ       ปาปสฺส       กมฺมสฺส       กิริยาย       ปาปสฺส
กมฺมสฺส     ปวตฺติยาติ     ฯ     ตีณิ     ๒-     อาวุโส    โคตม
@เชิงอรรถ:  ม. อุปาลิสุตฺตํ ฯ   ม. ยุ. ตีณิ โข อาวุโส ฯ
นิคนฺโถ     นาฏปุตฺโต    ทณฺฑานิ    ปญฺญาเปติ    ปาปสฺส    กมฺมสฺส
กิริยาย    ปาปสฺส    กมฺมสฺส   ปวตฺติยา   ๑-   เสยฺยถีทํ   กายทณฺฑํ
วจีทณฺฑํ มโนทณฺฑนฺติ ฯ
     {๖๓.๒}   กึ   ปน   ตปสฺสิ  อญฺญเทว  กายทณฺฑํ  อญฺญํ  วจีทณฺฑํ
อญฺญํ   มโนทณฺฑนฺติ   ฯ   อญฺญเทว   อาวุโส   โคตม  กายทณฺฑํ  อญฺญํ
วจีทณฺฑํ   อญฺญํ   มโนทณฺฑนฺติ   ฯ   อิเมสํ  ปน  ตปสฺสิ  ติณฺณํ  ทณฺฑานํ
เอวํ   ปฏิวิภตฺตานํ  เอวํ  ปฏิวิสิฏฺฐานํ  กตมํ  ทณฺฑํ  นิคนฺโถ  นาฏปุตฺโต
มหาสาวชฺชตรํ   ปญฺญาเปติ   ๒-   ปาปสฺส   กมฺมสฺส  กิริยาย  ปาปสฺส
กมฺมสฺส   ปวตฺติยา   ยทิ   วา  กายทณฺฑํ  ยทิ  วา  วจีทณฺฑํ  ยทิ  วา
มโนทณฺฑนฺติ ฯ
     {๖๓.๓}   อิเมสํ  โข อาวุโส โคตม ติณฺณํ ทณฺฑานํ เอวํ ปฏิวิภตฺตานํ
เอวํ    ปฏิวิสิฏฺฐานํ   กายทณฺฑํ   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต   มหาสาวชฺชตรํ
ปญฺญาเปติ   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส  ปวตฺติยา
โน    ตถา    วจีทณฺฑํ   โน   ตถา   มโนทณฺฑนฺติ   ฯ   กายทณฺฑนฺติ
ตปสฺสิ  วเทสิ  ฯ  กายทณฺฑนฺติ  อาวุโส  โคตม  วทามิ  ฯ  กายทณฺฑนฺติ
ตปสฺสิ  วเทสิ  ฯ  กายทณฺฑนฺติ  อาวุโส  โคตม  วทามิ  ฯ  กายทณฺฑนฺติ
ตปสฺสิ  วเทสิ  ฯ  กายทณฺฑนฺติ  อาวุโส  โคตม  วทามีติ  ฯ อิติห ภควา
ทีฆตปสฺสึ นิคนฺถํ อิมสฺมึ กถาวตฺถุสฺมึ ยาวตติยกํ ๓- ปติฏฺฐาเปสิ ฯ
     [๖๔]   เอวํ   วุตฺเต   ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
ตฺวํ   ปนาวุโส   โคตม   กติ   ทณฺฑานิ   ปญฺญาเปสิ  ปาปสฺส  กมฺมสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ปวตฺติยาติ ฯ   ม. ปญฺญเปติ ฯ   ม. ยาวตติยกมฺปิ ฯ
กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติ ฯ
     {๖๔.๑}   น   โข   ตปสฺสิ  อาจิณฺณํ  ตถาคตสฺส  ทณฺฑํ  ทณฺฑนฺติ
ปญฺญาเปตุํ    กมฺมํ    กมฺมนฺติ    โข    ตปสฺสิ   อาจิณฺณํ   ตถาคตสฺส
ปญฺญาเปตุนฺติ   ฯ   ตฺวํ   ปนาวุโส   โคตม   กติ  กมฺมานิ  ปญฺญาเปสิ
ปาปสฺส กมฺมสฺส กิริยาย ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยาติ ฯ
     {๖๔.๒}   ตีณิ   โข   อหํ  ตปสฺสิ  กมฺมานิ  ปญฺญาเปมิ  ปาปสฺส
กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   ปวตฺติยา   เสยฺยถีทํ  กายกมฺมํ
วจีกมฺมํ   มโนกมฺมนฺติ   ฯ   กึ   ปนาวุโส  โคตม  อญฺญเทว  กายกมฺมํ
อญฺญํ   วจีกมฺมํ   อญฺญํ   มโนกมฺมนฺติ   ฯ   อญฺญเทว  ตปสฺสิ  กายกมฺมํ
อญฺญํ   วจีกมฺมํ   อญฺญํ  มโนกมฺมนฺติ  ฯ  อิเมสํ  ปนาวุโส  โคตม  ติณฺณํ
กมฺมานํ  เอวํ  ปฏิวิภตฺตานํ  เอวํ  ปฏิวิสิฏฺฐานํ  กตมํ กมฺมํ มหาสาวชฺชตรํ
ปญฺญาเปสิ   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส  ปวตฺติยา
ยทิ วา กายกมฺมํ ยทิ วา วจีกมฺมํ ยทิ วา มโนกมฺมนฺติ ฯ
     {๖๔.๓}   อิเมสํ  โข  อหํ  ตปสฺสิ  ติณฺณํ กมฺมานํ เอวํ ปฏิวิภตฺตานํ
เอวํ    ปฏิวิสิฏฺฐานํ   มโนกมฺมํ   มหาสาวชฺชตรํ   ปญฺญาเปมิ   ปาปสฺส
กมฺมสฺส  กิริยาย  ปาปสฺส  กมฺมสฺส  ปวตฺติยา  โน  ตถา  กายกมฺมํ  โน
ตถา วจีกมฺมนฺติ ฯ
     {๖๔.๔}   มโนกมฺมนฺติ  อาวุโส  โคตม  วเทสิ  ฯ  มโน  กมฺมนฺติ
ตปสฺสิ   วทามิ   ฯเปฯ   มโนกมฺมนฺติ   อาวุโส   โคตม   วเทสิ   ฯ
มโนกมฺมนฺติ    ตปสฺสิ    วทามีติ    ฯ    อิติห    ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ
ภควนฺตํ      อิมสฺมึ     กถาวตฺถุสฺมึ     ยาวตติยกํ     ปติฏฺฐาเปตฺวา
อุฏฺฐายาสนา เยน นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๖๕]   เตน  โข  ปน  สมเยน  นิคนฺโถ  นาฏปุตฺโต  มหติยา ๑-
คิหิปริสาย   สทฺธึ   นิสินฺโน   โหติ  พาลกินิยา  ๒-  อุปาลิปฺปมุขาย  ฯ
อทฺทสา    โข    นิคนฺโถ    นาฏปุตฺโต   ทีฆตปสฺสึ   นิคนฺถํ   ทูรโตว
อาคจฺฉนฺตํ    ทิสฺวาน    ทีฆตปสฺสึ   นิคนฺถํ   เอตทโวจ   หนฺท   กุโต
นุ  ตฺวํ  ตปสฺสิ  อาคจฺฉสิ  ทิวาทิวสฺสาติ  ฯ  อิโต  หิ  โข  อหํ  ภนฺเต
อาคจฺฉามิ   สมณสฺส   โคตมสฺส   สนฺติกาติ   ฯ  อหุ  ปน  เต  ตปสฺสิ
สมเณน   โคตเมน   สทฺธึ  โกจิเทว  กถาสลฺลาโปติ  ฯ  อหุ  โข  เม
ภนฺเต   สมเณน  โคตเมน  สทฺธึ  โกจิเทว  กถาสลฺลาโปติ  ฯ  ยถากถํ
ปน  เต  ตปสฺสิ  อหุ  สมเณน  โคตเมน สทฺธึ โกจิเทว กถาสลฺลาโปติ ฯ
อถ  โข  ทีฆตปสฺสี  นิคนฺโถ  ยาวตโก  อโหสิ ภควตา สทฺธึ กถาสลฺลาโป
ตํ   สพฺพํ  นิคนฺถสฺส  นาฏปุตฺตสฺส  อาโรเจสิ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  นิคนฺโถ
นาฏปุตฺโต   ทีฆตปสฺสึ  นิคนฺถํ  เอตทโวจ  สาธุ  สาธุ  ตปสฺสิ  ยถา  ตํ
สุตวตา  สาวเกน  สมฺมเทว  สตฺถุ  สาสนํ  อาชานนฺเตน  เอวเมว  ๓-
ทีฆตปสฺสินา   นิคนฺเถน   สมณสฺส   โคตมสฺส   พฺยากตํ   กิญฺหิ   โสภติ
ฉโว   มโนทณฺโฑ   อิมสฺส   เอวํ   โอฬาริกสฺส  กายทณฺฑสฺส  อุปนิธาย
อถ   โข   กายทณฺโฑว    มหาสาวชฺชตโร   ปาปสฺส  กมฺมสฺส  กิริยาย
ปาปสฺส กมฺมสฺส ปวตฺติยา โน ตถา วจีทณฺโฑ โน ตถา มโนทณฺโฑติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. มหติยา มหติยา ฯ   ม. ปริสาย ฯ   ยุ. เอวเมวํ ฯ
     [๖๖]   เอวํ  วุตฺเต  อุปาลิ  คหปติ  นิคนฺถํ  นาฏปุตฺตํ  เอตทโวจ
สาธุ   สาธุ   ภนฺเต  ทีฆตปสฺสี  ยถา  ตํ  สุตวตา  สาวเกน  สมฺมเทว
สตฺถุ   สาสนํ   อาชานนฺเตน   เอวเมว   ๑-   ภทนฺเตน  ทีฆตปสฺสินา
สมณสฺส    โคตมสฺส    พฺยากตํ    กิญฺหิ    โสภติ   ฉโว   มโนทณฺโฑ
อิมสฺส    เอวํ    โอฬาริกสฺส    กายทณฺฑสฺส    อุปนิธาย   อถ   โข
กายทณฺโฑว    มหาสาวชฺชตโร   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส
กมฺมสฺส   ปวตฺติยา   โน   ตถา   วจีทณฺโฑ   โน   ตถา   มโนทณฺโฑ
หนฺท   จาหํ   ภนฺเต   คจฺฉามิ  สมณสฺส  โคตมสฺส  อิมสฺมึ  กถาวตฺถุสฺมึ
วาทํ   อาโรเปสฺสามิ   สเจ   เม  สมโณ  โคตโม  ตถา  ปติฏฺฐหิสฺสติ
ยถา ภทนฺเตน ตปสฺสินา ปติฏฺฐาปิตํ
     {๖๖.๑}   เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส ทีฆโลมิกํ เอฬกํ โลเมสุ
คเหตฺวา    อากฑฺเฒยฺย    ปริกฑฺเฒยฺย    สมฺปริกฑฺเฒยฺย   เอวเมวาหํ
สมณํ     โคตมํ     วาเทน    วาทํ    อากฑฺฒิสฺสามิ    ปริกฑฺฒิสฺสามิ
สมฺปริกฑฺฒิสฺสามิ  เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส  โสณฺฑิกากมฺมกาโร ๒-
มหนฺตํ   โสณฺฑิกากิลญฺชํ   ๓-   คมฺภีเร   อุทกรหเท  ปกฺขิปิตฺวา  กณฺเณ
คเหตฺวา    อากฑฺเฒยฺย    ปริกฑฺเฒยฺย    สมฺปริกฑฺเฒยฺย   เอวเมวาหํ
สมณํ     โคตมํ     วาเทน    วาทํ    อากฑฺฒิสฺสามิ    ปริกฑฺฒิสฺสามิ
สมฺปริกฑฺฒิสฺสามิ
     {๖๖.๒}   เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส   โสณฺฑิกาธุตฺโต
ถาลํ   ๔-   กณฺเณ  คเหตฺวา  โอธุเนยฺย  นิทฺธุเนยฺย  นิปฺโปเฐยฺย  ๕-
เอวเมวาหํ   สมณํ   โคตมํ   วาเทน   วาทํ  โอธุนิสฺสามิ  นิทฺธุนิสฺสามิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอวเมวํ ฯ   โป. โสณฺฑิกกมฺมํ กโรนฺโต ฯ ม. ยุ. พลวา โสณฺฑิกากมฺมกโร ฯ
@ โป. โสณฺฑิกํ กิลญฺชํ ฯ   โป. ยุ. วาลํ ฯ   ยุ. นิจฺฉาเทยฺย ฯ
นิปฺโปเฐสฺสามิ ๑-
     {๖๖.๓}   เสยฺยถาปิ  นาม  กุญฺชโร  สฏฺฐิหายโน  คมฺภีรํ โปกฺขรณึ
โอคาเหตฺวา   สาณโธวิกํ   นาม   กีฬิตชาตํ   กีฬติ  เอวเมวาหํ  สมณํ
โคตมํ  สาณโธวิกํ  ๒-  มญฺเญ  กีฬิตชาตํ  กีฬิสฺสามิ  หนฺท  จาหํ  ภนฺเต
คจฺฉามิ  สมณสฺส  โคตมสฺส  อิมสฺมึ  กถาวตฺถุสฺมึ  วาทํ อาโรเปสฺสามีติ ฯ
คจฺฉ   ตฺวํ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   อิมสฺมึ   กถาวตฺถุสฺมึ  วาทํ
อาโรเปหิ   อหํ   วา   คหปติ   สมณสฺส  โคตมสฺส  วาทํ  อาโรเปยฺยํ
ทีฆตปสฺสี วา นิคนฺโถ ตฺวํ วาติ ฯ
     [๖๗]   เอวํ   วุตฺเต   ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ
เอตทโวจ  น  โข  เม  ตํ  ภนฺเต  รุจฺจติ  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส
โคตมสฺส   วาทํ   อาโรเปยฺย   สมโณ   หิ   ภนฺเต  โคตโม  มายาวี
อาวฏฺฏนึ     มายํ     ชานาติ     ยาย     อญฺญติตฺถิยานํ    สาวเก
อาวฏฺเฏตีติ   ฯ   อฏฺฐานํ   โข   เอตํ  ตปสฺสิ  อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ
คหปติ     สมณสฺส    โคตมสฺส    สาวกตฺตํ    อุปคจฺเฉยฺย    ฐานญฺจ
โข    เอตํ    วิชฺชติ    ยํ   สมโณ   โคตโม   อุปาลิสฺส   คหปติสฺส
สาวกตฺตํ    อุปคจฺเฉยฺย    คจฺฉ    ตฺวํ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส
อิมสฺมึ   กถาวตฺถุสฺมึ   วาทํ  อาโรเปหิ  อหํ  วา  ๓-  คหปติ  สมณสฺส
โคตมสฺส วาทํ อาโรเปยฺยํ ทีฆตปสฺสี วา นิคนฺโถ ตฺวํ วาติ ฯ
     {๖๗.๑}   ทุติยมฺปิ   โข   ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ  นิคนฺถํ  นาฏปุตฺตํ
เอตทโวจ  น  โข เม ตํ ภนฺเต รุจฺจติ ยํ อุปาลิ คหปติ สมณสฺส โคตมสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. นิจฉาเทสฺสามิ ฯ   โป. สาณโธวิกญฺเญว ฯ มญฺเญติ ปทํ นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. อหํ วา หิ ฯ
วาทํ   อาโรเปยฺย   สมโณ   หิ   ภนฺเต   โคตโม  มายาวี  อาวฏฺฏนึ
มายํ    ชานาติ    ยาย    อญฺญติตฺถิยานํ   สาวเก   อาวฏฺเฏตีติ   ฯ
อฏฺฐานํ   โข   เอตํ   ตปสฺสิ   อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส
โคตมสฺส    สาวกตฺตํ    อุปคจฺเฉยฺย    ฐานญฺจ   โข   เอตํ   วิชฺชติ
ยํ    สมโณ   โคตโม   อุปาลิสฺส   คหปติสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคจฺเฉยฺย
คจฺฉ   ตฺวํ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   อิมสฺมึ   กถาวตฺถุสฺมึ  วาทํ
อาโรเปหิ   อหํ   วา   คหปติ   สมณสฺส  โคตมสฺส  วาทํ  อาโรเปยฺยํ
ทีฆตปสฺสี วา นิคนฺโถ ตฺวํ วาติ ฯ
     {๖๗.๒}   ตติยมฺปิ   โข   ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ  นิคนฺถํ  นาฏปุตฺตํ
เอตทโวจ  น  โข  เม  ตํ  ภนฺเต  รุจฺจติ  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส
โคตมสฺส   วาทํ   อาโรเปยฺย   สมโณ   หิ   ภนฺเต  โคตโม  มายาวี
อาวฏฺฏนึ   มายํ  ชานาติ  ยาย  อญฺญติตฺถิยานํ  สาวเก  อาวฏฺเฏตีติ  ฯ
อฏฺฐานํ   โข   เอตํ   ตปสฺสิ   อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส
โคตมสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺย  ฐานญฺจ  โข  เอตํ  วิชฺชติ  ยํ  สมโณ
โคตโม   อุปาลิสฺส  คหปติสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺย  คจฺฉ  ตฺวํ  คหปติ
สมณสฺส    โคตมสฺส    อิมสฺมึ   กถาวตฺถุสฺมึ   วาทํ   อาโรเปหิ   อหํ
วา   ๑-   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   วาทํ  อาโรเปยฺยํ  ทีฆตปสฺสี
วา นิคนฺโถ ตฺวํ วาติ ฯ
     [๖๘]   เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อุปาลิ  คหปติ  นิคนฺถสฺส  นาฏปุตฺตสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อหํ วา หิ ฯ
กตฺวา   เยน   ปาวาริกมฺพวนํ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข
อุปาลิ    คหปติ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อาคมา   นุ   ขฺวิธ   ภนฺเต
ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถติ  ฯ  อาคมา  ขฺวิธ  คหปติ  ทีฆตปสฺสี  นิคนฺโถติ  ฯ
อหุ   ๑-   ปน   เต   ภนฺเต  ทีฆตปสฺสินา  นิคนฺเถน  สทฺธึ  โกจิเทว
กถาสลฺลาโปติ   ฯ   อหุ   โข   เม   คหปติ   ทีฆตปสฺสินา  นิคนฺเถน
สทฺธึ   โกจิเทว   กถาสลฺลาโปติ   ฯ   ยถากถํ  ปน  เต  ภนฺเต  อหุ
ทีฆตปสฺสินา นิคนฺเถน สทฺธึ โกจิเทว กถาสลฺลาโปติ ฯ
     {๖๘.๑}   อถ  โข  ภควา  ยาวตโก  อโหสิ ทีฆตปสฺสินา นิคนฺเถน
สทฺธึ  กถาสลฺลาโป  ตํ  สพฺพํ  อุปาลิสฺส  คหปติสฺส  อาโรเจสีติ  ๒-  ฯ
เอวํ   วุตฺเต   อุปาลิ  คหปติ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  สาธุ  สาธุ  ภนฺเต
ทีฆตปสฺสี   ๓-   ยถา   ตํ  สุตวตา  สาวเกน  สมฺมเทว  สตฺถุ  สาสนํ
อาชานนฺเตน   เอวเมว   ๔-  ทีฆตปสฺสินา  นิคนฺเถน  ภควโต  พฺยากตํ
กิญฺหิ   โสภติ  ฉโว  มโนทณฺโฑ  อิมสฺส  เอวํ  โอฬาริกสฺส  กายทณฺฑสฺส
อุปนิธาย   อถ   โข   กายทณฺโฑว   มหาสาวชฺชตโร  ปาปสฺส  กมฺมสฺส
กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส  ปวตฺติยา  โน  ตถา  วจีทณฺโฑ  โน  ตถา
มโนทณฺโฑติ   ฯ  สเจ  โข  ตฺวํ  คหปติ  สจฺเจ  ปติฏฺฐาย  มนฺเตยฺยาสิ
สิยา   โน   เอตฺถ   กถาสลฺลาโปติ  ฯ  สจฺเจ  อหํ  ภนฺเต  ปติฏฺฐาย
มนฺเตสฺสามิ โหตุ โน เอตฺถ กถาสลฺลาโปติ ฯ
     [๖๙]   ตํ   กึ  มญฺญสิ  คหปติ  อิธสฺส  ๕-  นิคนฺโถ  อาพาธิโก
@เชิงอรรถ:  ม. อหุ โข ปน ฯ   ยุ. อิติ สทฺโท นตฺถิ ฯ   ยุ. ตปสฺสี ฯ
@ ม. ยุ. เอวํเมวํ ฯ   ม. อิธาสฺส ฯ
ทุกฺขิโต      พาฬฺหคิลาโน      สีโตทกปฏิกฺขิตฺโต      อุณฺโหทกปฏิเสวี
โส   สีโตทกํ   อลภมาโน   กาลํ   กเรยฺย   อิมสฺส  ๑-  ปน  คหปติ
นิคนฺโถ    นาฏปุตฺโต    กตฺถุปปตฺตึ   ปญฺญาเปตีติ   ฯ   อตฺถิ   ภนฺเต
มโนสตฺตา นาม เทวา ตตฺถ โส อุปฺปชฺชติ ๒-
     {๖๙.๑}   ตํ  กิสฺส  เหตุ  อสุ  ๓-  หิ  ภนฺเต มโนปฏิพทฺโธ กาลํ
กโรตีติ  ฯ  คหปติ  คหปติ  ๔-  มนสิกโรหิ  ๕-  มนสิกริตฺวา  โข  ตฺวํ
คหปติ  พฺยากโรหิ  น  โข  เต  สนฺธิยติ  ปุริเมน  วา  ปจฺฉิมํ ปจฺฉิเมน
วา  ปุริมํ  ภาสิตา  โข  ปน  เต  คหปติ เอสา วาจา สจฺเจ อหํ ภนฺเต
ปติฏฺฐาย  มนฺเตสฺสามิ  ๖-  โหตุ  โน  เอตฺถ  กถาสลฺลาโปติ ฯ กิญฺจาปิ
ภนฺเต  ภควา  เอวมาห  อถ  โข  กายทณฺโฑว  มหาสาวชฺชตโร ปาปสฺส
กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   ปวตฺติยา  โน  ตถา  วจีทณฺโฑ
โน ตถา มโนทณฺโฑติ ฯ
     [๗๐]   ตํ  กึ  มญฺญสิ  คหปติ อิธสฺส นิคนฺโถ ๗- จาตุยามสํวรสํวุโต
สพฺพวาริวาริโต     สพฺพวาริยุตฺโต     สพฺพวาริธุโต     สพฺพวาริผุฏฺโฐ
โส    อภิกฺกมนฺโต    ปฏิกฺกมนฺโต    พหู   ขุทฺทเก   ปาเณ   สงฺฆาฏํ
อาปาเทติ    อิมสฺส    ปน   คหปติ   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต   กึ   ๘-
วิปากํ   ปญฺญาเปตีติ   ฯ   อสญฺเจตนิกํ   ภนฺเต   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต
โน   มหาสาวชฺชํ   ปญฺญาเปตีติ   ฯ   สเจ  ปน  คหปติ  เจเตตีติ  ฯ
มหาสาวชฺชํ    ภนฺเต    โหตีติ   ฯ   เจตนํ   ปน   คหปติ   นิคนฺโถ
นาฏปุตฺโต กิสฺมึ ปญฺญาเปตีติ ฯ มโนทณฺฑสฺมึ ปน ภนฺเตติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิธาสฺส ฯ   โป. อุปปชฺชติ ฯ   ม. อมุ หิ ฯ   ม. ทุติยาลปนํ นตฺถิ ฯ
@ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. มนฺเตยฺยามิ ฯ
@ ม. เอตฺถนฺตเร นาฏปุตฺโตติ ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ. กํ วิปากํ ฯ
     {๗๐.๑}   คหปติ   คหปติ   มนสิกโรหิ  มนสิกริตฺวา  โข  คหปติ
พฺยากโรหิ   น  โข  เต  สนฺธิยติ  ปุริเมน  วา  ปจฺฉิมํ  ปจฺฉิเมน  วา
ปุริมํ  ภาสิตา  โข  ปน  เต  คหปติ  เอสา  วาจา  สจฺเจ  อหํ ภนฺเต
ปติฏฺฐาย   มนฺเตสฺสามิ   โหตุ  โน  เอตฺถ  กถาสลฺลาโปติ  ฯ  กิญฺจาปิ
ภนฺเต   ภควา   เอวมาห   อถ   โข   กายทณฺโฑว   มหาสาวชฺชตโร
ปาปสฺส   กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   ปวตฺติยา  โน  ตถา
วจีทณฺโฑ โน ตถา มโนทณฺโฑติ ฯ
     {๗๐.๒}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  คหปติ  อยํ นาฬนฺทา อิทฺธา เจว ผีตา จ
พหุชนา   อากิณฺณมนุสฺสาติ   ฯ   เอวํ   ๑-   ภนฺเต   อยํ   นาฬนฺทา
อิทฺธา   เจว   ผีตา  จ  พหุชนา  อากิณฺณมนุสฺสาติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺเญสิ
คหปติ   อิธ   ปุริโส   อาคจฺเฉยฺย   อุกฺขิตฺตาสิโก  โส  เอวํ  วเทยฺย
อหํ   ยาวติกา   อิมิสฺสา   นาฬนฺทาย   ปาณา   เต   เอเกน  ขเณน
เอเกน   มุหุตฺเตน   เอกมฺมํสขลํ   ๒-   เอกมฺมํสปุญฺชํ   กริสฺสามีติ  ฯ
ตํ   กึ  มญฺญสิ  คหปติ  ปโหติ  นุ  โข  โส  ปุริโส  ยาวติกา  อิมิสฺสา
นาฬนฺทาย  ปาณา  เต  เอเกน  ขเณน  เอเกน  มุหุตฺเตน  เอกมฺมํสขลํ
เอกมฺมํสปุญฺชํ   กาตุนฺติ   ฯ   ทสปิ  ๓-  ภนฺเต  ปุริสา  วีสมฺปิ  ภนฺเต
ปุริสา   ตึสมฺปิ   ภนฺเต  ปุริสา  จตฺตาฬีสมฺปิ  ภนฺเต  ปุริสา  ปญฺญาสมฺปิ
ภนฺเต   ปุริสา   นปฺปโหนฺติ   ยาวติกา   อิมิสฺสา   นาฬนฺทาย   ปาณา
เต   เอเกน   ขเณน   เอเกน   มุหุตฺเตน  เอกมฺมํสขลํ  เอกมฺมํสปุญฺชํ
กาตุํ   กิญฺหิ   โสภติ   เอโก   ฉโว   ปุริโสติ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญสิ
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ...มนุสฺสาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ   ยุ. เอกมํสขลํ ฯ   ม. ทสมฺปิ ฯ
คหปติ    อิธาคจฺเฉยฺย    สมโณ    วา    พฺราหฺมโณ   วา   อิทฺธิมา
เจโตวสิปฺปตฺโต   โส   เอวํ   วเทยฺย   อหํ   อิมํ   นาฬนฺทํ  เอเกน
มโนปโทเสน ภสฺมํ กริสฺสามีติ ฯ
     {๗๐.๓}   ตํ กึ มญฺญสิ คหปติ ปโหติ นุ โข โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ
วา  อิทฺธิมา  เจโตวสิปฺปตฺโต  อิมํ  นาฬนฺทํ  เอเกน  มโนปโทเสน ภสฺมํ
กาตุนฺติ  ฯ  ทสปิ  ภนฺเต  ๑-  นาฬนฺทา  วีสมฺปิ  ภนฺเต นาฬนฺทา ตึสมฺปิ
ภนฺเต   นาฬนฺทา   จตฺตาฬีสมฺปิ   ภนฺเต   นาฬนฺทา  ปญฺญาสมฺปิ  ภนฺเต
นาฬนฺทา  ปโหติ  โส  สมโณ  วา พฺราหฺมโณ วา อิทฺธิมา เจโตวสิปฺปตฺโต
อิมํ  นาฬนฺทํ  ๒-  เอเกน  มโนปโทเสน  ภสฺมํ  กาตุํ กิญฺหิ โสภติ เอกา
ฉวา นาฬนฺทาติ ฯ
     {๗๐.๔}   คหปติ  ๓-  คหปติ  มนสิกโรหิ  นมสิกริตฺวา  โข  ตฺวํ
คหปติ  พฺยากโรหิ  น  โข  เต  สนฺธิยติ  ปุริเมน  วา  ปจฺฉิมํ ปจฺฉิเมน
วา  ปุริมํ  ภาสิตา  โข  ปน  เต  คหปติ เอสา วาจา สจฺเจ อหํ ภนฺเต
ปติฏฺฐาย   มนฺเตสฺสามิ   ๔-   โหตุ   โน   เอตฺถ  กถาสลฺลาโปติ  ฯ
กิญฺจาปิ  ภนฺเต  ภควา  เอวมาห  อถ  โข  กายทณฺโฑว มหาสาวชฺชตโร
ปาปสฺส   กมฺมสฺส   กิริยาย   ปาปสฺส   กมฺมสฺส   ปวตฺติยา  โน  ตถา
วจีทณฺโฑ โน ตถา มโนทณฺโฑติ ฯ
     {๗๐.๕}   ตํ   กึ   มญฺญสิ   คหปติ   สุตนฺเต   ทณฺฑกีรญฺญํ  ๕-
กาลิงฺคารญฺญํ     ๖-    เมชฺฌารญฺญํ    ๗-    มาตงฺคารญฺญํ    อรญฺญํ
อรญฺญภูตนฺติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต   สุตํ   เม  ทณฺฑกีรญฺญํ  กาลิงฺคารญฺญํ
เมชฺฌารญฺญํ       มาตงฺคารญฺญํ      อรญฺญํ      อรญฺญภูตนฺติ      ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อิเธว เอกาลปนเมว อตฺถิ ฯ   ม. ยุ. อิมํ นาฬนฺทนฺติ เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ
@ ม. เตนหิ คหปติ ฯ ทุติยาลปนํ นตฺถิ ฯ   ม. มนฺเตยฺยามิ ฯ   ยุ. ทณฺฑการญฺญํ ฯ
@ ม. กลิงฺครญฺญํ ฯ   ม. มชฺฌรญฺญํ ฯ
ตํ   กึ   มญฺญสิ   คหปติ   กินฺติ   เต  สุตํ  เกน  ๑-  ตํ  ทณฺฑกีรญฺญํ
กาลิงฺคารญฺญํ    เมชฺฌารญฺญํ   มาตงฺคารญฺญํ   อรญฺญํ   อรญฺญภูตนฺติ   ฯ
สุตํ   เมตํ   ภนฺเต   อิสีนํ  มโนปโทเสน  ตํ  ทณฺฑกีรญฺญํ  กาลิงฺคารญฺญํ
เมชฺฌารญฺญํ มาตงฺคารญฺญํ อรญฺญํ อรญฺญภูตนฺติ ฯ
     {๗๐.๖}  คหปติ  ๒-   คหปติ  ๓-  มนสิกโรหิ มนสิกริตฺวา โข ตฺวํ
คหปติ  พฺยากโรหิ  น  โข  เต  สนฺธิยติ  ปุริเมน  วา  ปจฺฉิมํ ปจฺฉิเมน
วา  ปุริมํ  ภาสิตา  โข  ปน  เต  คหปติ เอสา วาจา สจฺเจ อหํ ภนฺเต
ปติฏฺฐาย มนฺเตสฺสามิ ๔- โหตุ โน เอตฺถ กถาสลฺลาโปติ ฯ
     [๗๑]   ปุริเมนาหํ  ๕- ภนฺเต โอปมฺเมน ภควโต อตฺตมโน อภิรทฺโธ
อปิจาหํ    อิมานิ    ภควโต   วิจิตฺตานิ   ปญฺหาปฏิภาณานิ   โสตุกาโม
เอวาหํ    ภควนฺตํ    ปจฺจนีกาตพฺพํ    อวมญฺญิสฺสํ    อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย
ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย  อนฺธกาเร
วา  เตลปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ ทกฺขนฺตีติ ๖- เอวเมว ๗-
ภควตา   อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต  เอสาหํ  ภนฺเต  ภควนฺตํ
สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสกํ   มํ  ภควา  ธาเรตุ
อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ๘- ฯ
     [๗๒]   อนุวิจฺจการํ  โข  คหปติ  กโรหิ  อนุวิจฺจกาโร ตุมฺหาทิสานํ
@เชิงอรรถ:  ม. สุตํ ฯ   ม. เตนหิ คหปติ ฯ   ม. ทุติยาลปนํ นตฺถิ ฯ
@ ม. มนฺเตยฺยามิ ฯ   ยุ. ปุริเมเนวาหนฺติ ทิสฺสติ ฯ ม. ปุริเมนวาหํ ฯ
@ ยุ. ทกฺขินฺตีติ ฯ   ยุ. เอวเมวํ ฯ   สี. สรณคตํ ฯ
ทิสานํ  ญาตมนุสฺสานํ  สาธุ  โหตีติ  ฯ  อิมินาปาหํ  ๑-  ภนฺเต  ภควโต
ภิยฺโยโส   มตฺตาย   อตฺตมโน   อภิรทฺโธ   ยํ   มํ   ภควา  เอวมาห
อนุวิจฺจการํ  โข  คหปติ  กโรหิ  อนุวิจฺจกาโร  ตุมฺหาทิสานํ ญาตมนุสฺสานํ
สาธุ   โหตีติ   มํ  หิ  ภนฺเต  อญฺญติตฺถิยา  สาวกํ  ลภิตฺวา  เกวลกปฺปํ
นาฬนฺทํ    ปฏากํ    ปริหเรยฺยุํ   อุปาลิ   อมฺหากํ   คหปติ   สาวกตฺตํ
อุปคโตติ   อถ  จ  ปน  มํ  ภควา  เอวมาห  อนุวิจฺจการํ  โข  คหปติ
กโรหิ   อนุวิจฺจกาโร  หิ  ๒-  ตุมฺหาทิสานํ  ญาตมนุสฺสานํ  สาธุ  โหตีติ
เอสาหํ   ภนฺเต  ทุติยมฺปิ  ภควนฺตํ  สรณํ  คจฺฉามิ  ธมฺมญฺจ  ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
อุปาสกํ มํ ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
     [๗๓]   ทีฆรตฺตํ  โข  เต  คหปติ  นิคนฺถานํ  โอปาณภูตํ  กุลํ  ๓-
เยน   เตสํ   ๔-  อุปคตานํ  ปิณฺฑปาตํ  ๕-  ทาตพฺพํ  มญฺเญยฺยาสีติ  ฯ
อิมินาปาหํ   ภนฺเต   ภควโต   ภิยฺโยโส   มตฺตาย  อตฺตมโน  อภิรทฺโธ
ยํ   มํ   ภควา   เอวมาห   ทีฆรตฺตํ   โข   เต   คหปติ   นิคนฺถานํ
โอปาณภูตํ   กุลํ   ๖-   เยน  เตสํ  ๗-  อุปคตานํ  ปิณฺฑปาตํ  ทาตพฺพํ
มญฺเญยฺยาสีติ    สุตํ    เมตํ    ภนฺเต    สมโณ   โคตโม   เอวมาห
มยฺหเมว    ทานํ    ทาตพฺพํ    นาญฺเญสํ   ทานํ   ทาตพฺพํ   มยฺหเมว
สาวกานํ    ทานํ    ทาตพฺพํ    นาญฺเญสํ   สาวกานํ   ทานํ   ทาตพฺพํ
มยฺหเมว    ทินฺนํ    มหปฺผลํ    นาญฺเญสํ   ทินฺนํ   มหปฺผลํ   มยฺหเมว
@เชิงอรรถ:  สี. อิมินาปหํ ฯ   ยุ. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ  ๓-๖ โป. กุลํเยว ฯ เยนาติ
@ปาฐปทํ นตฺถิ ฯ  ๔-๗ ม. ยุ. เนสํ ฯ   สี. ยุ ปิณฺฑกํ ฯ
สาวกานํ    ทินฺนํ   มหปฺผลํ   นาญฺเญสํ   สาวกานํ   ทินฺนํ   มหปฺผลนฺติ
อถ   จ   ปน  มํ  ภควา  นิคนฺเถสุปิ  ทาเน  สมาทเปติ  อปิจ  ภนฺเต
มยเมตฺถ    กาลํ    ชานิสฺสาม   เอสาหํ   ภนฺเต   ตติยมฺปิ   ภควนฺตํ
สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสกํ   มํ  ภควา  ธาเรตุ
อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
     [๗๔]   อถ  โข  ภควา  อุปาลิสฺส  คหปติสฺส  อนุปุพฺพิกถํ  กเถสิ
เสยฺยถีทํ    ทานกถํ    สีลกถํ   สคฺคกถํ   กามานํ   อาทีนวํ   โอการํ
สงฺกิเลสํ   เนกฺขมฺเม   อานิสํสํ   ปกาเสสิ   ฯ  ยทา  ภควา  อญฺญาสิ
อุปาลึ     คหปตึ    กลฺลจิตฺตํ    มุทุจิตฺตํ    วินีวรณจิตฺตํ    อุทคฺคจิตฺตํ
ปสนฺนจิตฺตํ    อถ    ยา    พุทฺธานํ    สามุกฺกํสิกา   ธมฺมเทสนา   ตํ
ปกาเสสิ   ทุกฺขํ   สมุทยํ   นิโรธํ   มคฺคํ   ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  สุทฺธํ
วตฺถํ   อปคตกาฬกํ   สมฺมเทว   รชนํ   ปฏิคฺคเณฺหยฺย   เอวเมว   ๑-
อุปาลิสฺส    คหปติสฺส   ตสฺมึเยว   อาสเน   วิรชํ   วีตมลํ   ธมฺมจกฺขุํ
อุทปาทิ    ยงฺกิญฺจิ    สมุทยธมฺมํ    สพฺพนฺตํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ฯ   อถ
โข  อุปาลิ  คหปติ  ทิฏฺฐธมฺโม  ปตฺตธมฺโม  วิทิตธมฺโม  ปริโยคาฬฺหธมฺโม
ติณฺณวิจิกิจฺโฉ      วิคตกถํกโถ      เวสารชฺชปฺปตฺโต      อปรปจฺจโย
สตฺถุ   สาสเน  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  หนฺท  จทานิ  มยํ  ภนฺเต  คจฺฉาม
พหุกิจฺจา    มยํ    พหุกรณียาติ   ฯ   ยสฺสทานิ   ตฺวํ   คหปติ   กาลํ
มญฺญสีติ ฯ
     [๗๕]   อถ   โข   อุปาลิ  คหปติ  ภควโต  ภาสิตํ  อภินนฺทิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ยุ. เอวเมวํ ฯ
อนุโมทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
เยน   สกํ   นิเวสนํ   เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  โทวาริกํ  อามนฺเตสิ
อชฺชตคฺเค   สมฺม   โทวาริก   อาวรามิ   ทฺวารํ   นิคนฺถานํ   นิคนฺถีนํ
อนาวฏํ   ทฺวารํ   ภควโต   สาวกานํ  ๑-  ภิกฺขูนํ  ภิกฺขุนีนํ  อุปาสกานํ
อุปาสิกานํ    สเจ   โกจิ   นิคนฺโถ   อาคจฺฉติ   ตเมนํ   ตฺวํ   เอวํ
วเทยฺยาสิ   ติฏฺฐ   ภนฺเต   มา   ปาวิสิ   อชฺชตคฺเค   อุปาลิ  คหปติ
สมณสฺส    โคตมสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคโต   อาวฏํ   ทฺวารํ   นิคนฺถานํ
นิคนฺถีนํ    อนาวฏํ    ทฺวารํ    ภควโต   สาวกานํ   ภิกฺขูนํ   ภิกฺขุนีนํ
อุปาสกานํ  อุปาสิกานํ  สเจ  เต  ๒-  ภนฺเต  ปิณฺฑเกน อตฺโถ เอตฺเถว
ติฏฺฐ  เอตฺเถว  เต  ๓-  อาหริสฺสนฺตีติ  ฯ  เอวํ ภนฺเตติ โข โทวาริโก
อุปาลิสฺส คหปติสฺส ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๗๖]   อสฺโสสิ   โข   ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ  อุปาลิ  กิร  คหปติ
สมณสฺส   โคตมสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคโตติ   ฯ   อถ   โข   ทีฆตปสฺสี
นิคนฺโถ    เยน    นิคนฺโถ    นาฏปุตฺโต   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   เอตทโวจ   สุตํ   ๔-   เมตํ  ภนฺเต  อุปาลิ  กิร
คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคโตติ   ฯ   อฏฺฐานํ  โข
เอตํ   ตปสฺสิ   อนวกาโส   ยํ   อุปาลิ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส
สาวกตฺตํ    อุปคจฺเฉยฺย   ฐานญฺจ   โข   เอตํ   วิชฺชติ   ยํ   สมโณ
โคตโม   อุปาลิสฺส   คหปติสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคจฺเฉยฺยาติ  ฯ  ทุติยมฺปิ
โข   ทีฆตปสฺสี   นิคนฺโถ   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   เอตทโวจ   สุตํ  เมตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สาวกานนฺติ นตฺถิ ฯ  ๒-๓ ม. โว ฯ   ม. สุตเมตํ ฯ
ภนฺเต    อุปาลิ    กิร    คหปติ    สมณสฺส    โคตมสฺส    สาวกตฺตํ
อุปคโตติ   ฯ   อฏฺฐานํ   โข   เอตํ   ตปสฺสิ   อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ
คหปติ    สมณสฺส   โคตมสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคจฺเฉยฺย   ฐานญฺจ   โข
เอตํ   วิชฺชติ   ยํ   สมโณ   โคตโม   อุปาลิสฺส   คหปติสฺส  สาวกตฺตํ
อุปคจฺเฉยฺยาติ ฯ
     {๗๖.๑}   ตติยมฺปิ โข ทีฆตปสฺสี นิคนฺโถ นิคนฺถํ นาฏปุตฺตํ เอตทโวจ
สุตํ   เมตํ   ภนฺเต   อุปาลิ  กิร  คหปติ  สมณสฺส  โคตมสฺส  สาวกตฺตํ
อุปคโตติ  ฯ  อฏฺฐานํ  โข  เอตํ  ตปสฺสิ  อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ  คหปติ
สมณสฺส   โคตมสฺส   สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺย  ฐานญฺจ  โข  เอตํ  วิชฺชติ
ยํ   สมโณ   โคตโม   อุปาลิสฺส   คหปติสฺส   สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺยาติ
หนฺทาหํ  ภนฺเต  คจฺฉามิ  ยาว  ชานามิ  ยทิ  วา  อุปาลิ คหปติ สมณสฺส
โคตมสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคโต  ยทิ  วา  โนติ  ฯ  คจฺฉ  ๑-  ตฺวํ ตปสฺสิ
ชานาหิ  ยทิ  วา  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส  โคตมสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคโต
ยทิ วา โนติ ฯ
     [๗๗]   อถ   โข  ทีฆตปสฺสี  นิคนฺโถ  เยน  อุปาลิสฺส  คหปติสฺส
นิเวสนํ    เตนุปสงฺกมิ    ฯ    อทฺทสา   โข   โทวาริโก   ทีฆตปสฺสึ
นิคนฺถํ   ทูรโตว   อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวาน   ทีฆตปสฺสึ   นิคนฺถํ  เอตทโวจ
ติฏฺฐ    ภนฺเต   มา   ปาวิสิ   อชฺชตคฺเค   อุปาลิ   คหปติ   สมณสฺส
โคตมสฺส    สาวกตฺตํ   อุปคโต   อาวฏํ   ทฺวารํ   นิคนฺถานํ   นิคนฺถีนํ
อนาวฏํ    ทฺวารํ   ภควโต   สาวกานํ   ภิกฺขูนํ   ภิกฺขุนีนํ   อุปาสกานํ
@เชิงอรรถ:  โป. สจฺจํ ฯ
อุปาสิกานํ   สเจ   เต   ภนฺเต   ปิณฺฑเกน   อตฺโถ   เอตฺเถว  ติฏฺฐ
เอตฺเถว   เต   อาหริสฺสนฺตีติ  ฯ  น  เม  อาวุโส  ปิณฺฑเกน  อตฺโถติ
วตฺวา   ตโต   ปฏินิวตฺติตฺวา   เยน   นิคนฺโถ  นาฏปุตฺโต  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   เอตทโวจ   สจฺจํเยว   โข  ภนฺเต
ยํ   อุปาลิ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคโต   เอตํ
โข  เต  อหํ  ภนฺเต  นาลตฺถํ  น  โข  เม  ตํ  ๑-  ภนฺเต  รุจฺจติ ยํ
อุปาลิ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   วาทํ   อาโรเปยฺย   สมโณ  หิ
ภนฺเต   โคตโม  มายาวี  อาวฏฺฏนึ  มายํ  ชานาติ  ยาย  อญฺญติตฺถิยานํ
สาวเก  อาวฏฺเฏตีติ  อาวฏฺโฏ  โข  เต  ภนฺเต  อุปาลิ  คหปติ สมเณน
โคตเมน  อาวฏฺฏนิยา  มายายาติ  ฯ  อฏฺฐานํ  โข  เอตํ  ๒- ทีฆตปสฺสิ
อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส  โคตมสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺย
ฐานญฺจ   โข   เอตํ   วิชฺชติ  ยํ  สมโณ  โคตโม  อุปาลิสฺส  คหปติสฺส
สาวกตฺตํ อุปคจฺเฉยฺยาติ ฯ
     {๗๗.๑}   ทุติยมฺปิ  โข  ๓-  ทีฆตปสฺสี  นิคนฺโถ  นิคนฺถํ  นาฏปุตฺตํ
เอตทโวจ  สจฺจํเยว  โข  ภนฺเต  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส  โคตมสฺส
สาวกตฺตํ  อุปคโต  เอตํ  โข  เต  อหํ  ภนฺเต นาลตฺถํ น โข เม ภนฺเต
รุจฺจติ   ยํ   อุปาลิ   คหปติ   สมณสฺส   โคตมสฺส   วาทํ  อาโรเปยฺย
สมโณ   หิ   ภนฺเต   โคตโม  มายาวี  อาวฏฺฏนึ  มายํ  ชานาติ  ยาย
อญฺญติตฺถิยานํ    สาวเก   อาวฏฺเฏตีติ   อาวฏฺโฏ   โข   เต   ภนฺเต
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ยุ. ม. ทีฆอิติ น ทิสฺสติ ฯ
@ โป. ยุ. ทุติยมฺปิ โข...ตติยมฺปิ โข ทีฆตปสฺสีติ ทิสฺสติ ฯ
อุปาลิ    คหปติ    สมเณน   โคตเมน   อาวฏฺฏนิยา   มายายาติ   ฯ
อฏฺฐานํ   โข   เอตํ   ตปสฺสิ   อนวกาโส  ยํ  อุปาลิ  คหปติ  สมณสฺส
โคตมสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺย  ฐานญฺจ  โข  เอตํ  วิชฺชติ  ยํ  สมโณ
โคตโม   อุปาลิสฺส  คหปติสฺส  สาวกตฺตํ  อุปคจฺเฉยฺย  ๑-  [๒]-  หนฺท
จาหํ   ตปสฺสิ  คจฺฉามิ  ยาว  ๓-  สามํเยว  ชานามิ  ยทิ  วา  อุปาลิ
คหปติ สมณสฺส โคตมสฺส สาวกตฺตํ อุปคโต ยทิ วา โนติ ฯ
     [๗๘]   อถ   โข   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต  มหติยา  นิคนฺถปริสาย
สทฺธึ   เยน   อุปาลิสฺส   คหปติสฺส   นิเวสนํ  เตนุปสงฺกมิ  ฯ  อทฺทสา
โข    โทวาริโก   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   ทูรโตว   อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวาน
นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   เอตทโวจ   ติฏฺฐ   ภนฺเต  มา  ปาวิสิ  อชฺชตคฺเค
อุปาลิ    คหปติ    สมณสฺส    โคตมสฺส   สาวกตฺตํ   อุปคโต   อาวฏํ
ทฺวารํ    นิคนฺถานํ    นิคนฺถีนํ   อนาวฏํ   ทฺวารํ   ภควโต   สาวกานํ
ภิกฺขูนํ   ภิกฺขุนีนํ   อุปาสกานํ   อุปาสิกานํ  สเจ  เต  ภนฺเต  ปิณฺฑเกน
อตฺโถ เอตฺเถว ติฏฺฐ เอตฺเถว เต อาหริสฺสนฺตีติ ฯ
     {๗๘.๑}   เตนหิ  สมฺม  โทวาริก  เยน  อุปาลิ คหปติ เตนุปสงฺกม
อุปสงฺกมิตฺวา   อุปาลึ   คหปตึ   เอวํ  วเทหิ  นิคนฺโถ  ๔-  นาฏปุตฺโต
มหติยา    นิคนฺถปริสาย   สทฺธึ   พหิทฺวารโกฏฺฐเก   ฐิโต   โส   เต
ทสฺสนกาโมติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  โทวาริโก  นิคนฺถสฺส  นาฏปุตฺตสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   อุปาลิ   คหปติ   เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  อุปาลึ
คหปตึ   เอตทโวจ   นิคนฺโถ  ภนฺเต  นาฏปุตฺโต  มหติยา  นิคนฺถปริสาย
@เชิงอรรถ:  ม. อุปคจฺเฉยฺยาติ ฯ   ม. ยุ. ตติยมฺปิ โข ทีฆตปสฺสิ ฯเปฯ อุปคจฺเฉยฺย ฯ
@ ม. ยาว จาหํ ฯ   ม. นิคนฺโถ ภนฺเต ฯ
สทฺธึ พหิทฺวารโกฏฺฐเก ฐิโต โส เต ทสฺสนกาโมติ ฯ
     {๗๘.๒}   เตนหิ  สมฺม  โทวาริก  มชฺฌิมาย ทฺวารสาลาย อาสนานิ
ปญฺญาเปสีติ  ๑-  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  โทวาริโก  อุปาลิสฺส คหปติสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   มชฺฌิมาย   ทฺวารสาลาย   อาสนานิ   ปญฺญาเปตฺวา   เยน
อุปาลิ   คหปติ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  อุปาลึ  คหปตึ  เอตทโวจ
ปญฺญตฺตานิ   โข   ภนฺเต   มชฺฌิมาย  ทฺวารสาลาย  อาสนานิ  ยสฺสทานิ
กาลํ  มญฺญสีติ  ฯ  อถ  โข  อุปาลิ  คหปติ  เยน  มชฺฌิมา  ทฺวารสาลา
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ยํ   ตตฺถ   อาสนํ   อคฺคญฺจ   เสฏฺฐญฺจ
อุตฺตมญฺจ   ปณีตญฺจ   ตตฺถ   สามํ  ๒-  นิสีทิตฺวา  โทวาริกํ  อามนฺเตสิ
เตนหิ    สมฺม   โทวาริก   เยน   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   เอวํ  วเทหิ  อุปาลิ  ภนฺเต  คหปติ
เอวมาห  ปวิส  กิร ภนฺเต สเจ อากงฺขสีติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ โข โทวาริโก
อุปาลิสฺส   คหปติสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน  นิคนฺโถ  นาฏปุตฺโต  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   เอตทโวจ   อุปาลิ   ภนฺเต  คหปติ
เอวมาห  ปวิส  กิร  ภนฺเต สเจ อากงฺขสีติ ฯ อถ โข นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต
มหติยา นิคนฺถปริสาย สทฺธึ เยน มชฺฌิมา ทฺวารสาลา เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๗๙]   อถ  โข  อุปาลิ  คหปติ  ยํ  สุทํ  ปุพฺเพ  ๓- ยโต ปสฺสติ
นาฏปุตฺตํ   ๔-   ทูรโตว   อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวาน   ตโต   ปจฺจุคฺคนฺตฺวา
ยํ    ตตฺถ    อาสนํ    อคฺคญฺจ   เสฏฺฐญฺจ   อุตฺตมญฺจ   ปณีตญฺจ   ตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญเปหีติ ฯ   ยุ. สามนฺติ นตฺถิ ฯ   ม. ปุพฺเพว ฯ   ม. นิคนฺถํ
@นาฏปุตฺตํ ฯ
อุตฺตราสงฺเคน   สํมชฺชิตฺวา   ๑-  ปริคฺคเหตฺวา  นิสีทาเปติ  โสทานิ  ยํ
ตตฺถ    อาสนํ    อคฺคญฺจ    เสฏฺฐญฺจ    อุตฺตมญฺจ    ปณีตญฺจ   ตตฺถ
สามํ   นิสีทิตฺวา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ  เอตทโวจ  สํวิชฺชนฺติ  โข  ภนฺเต
คหปติ  ๒-  อาสนานิ  สเจ  อากงฺขสิ  นิสีทาติ  ฯ  เอวํ วุตฺเต นิคนฺโถ
นาฏปุตฺโต    อุปาลึ    คหปตึ   เอตทโวจ   อุมฺมตฺโตสิ   ตฺวํ   คหปติ
ทตฺโตสิ    ตฺวํ    คหปติ    คจฺฉามหํ    ภนฺเต    สมณสฺส   โคตมสฺส
วาทํ  อาโรเปสฺสามีติ  คนฺตฺวาน  มหตาสิ  ๓-  วาทสงฺฆาเฏน  ปฏิมุกฺโก
อาคโต   เสยฺยถาปิ   คหปติ   ปุริโส   อณฺฑหารโก  คนฺตฺวา  อุพฺภเตหิ
อณฺเฑหิ   อาคจฺเฉยฺย  เสยฺยถา  วา  ปน  คหปติ  ปุริโส  อกฺขิกหารโก
คนฺตฺวา   อุพฺภเตหิ   อกฺขีหิ   ๔-   อาคจฺเฉยฺย   เอวเมว   โข  ตฺวํ
คหปติ   คจฺฉามหํ   ภนฺเต   สมณสฺส   โคตมสฺส  วาทํ  อาโรเปสฺสามีติ
คนฺตฺวา   มหตาสิ   วาทสงฺฆาเฏน   ปฏิมุกฺโก   อาคโต  อาวฏฺโฏ  ๕-
โขสิ ตฺวํ คหปติ สมเณน โคตเมน อาวฏฺฏนิยา มายายาติ ฯ
     [๘๐]   ภทฺทิกา   ภนฺเต   อาวฏฺฏนี   มายา   กลฺยาณี   ภนฺเต
อาวฏฺฏนี    มายา    ปิยา    เม    ภนฺเต   ญาติสาโลหิตา   อิมาย
อาวฏฺฏนิยา    อาวฏฺเฏยฺยุํ    ปิยานมฺปิ   เม   อสฺส   ญาติสาโลหิตานํ
ทีฆรตฺตํ    หิตาย   สุขาย   สพฺเพ   เจปิ   ภนฺเต   ขตฺติยา   อิมาย
อาวฏฺฏนิยา     อาวฏฺเฏยฺยุํ    สพฺเพสานมฺปิสฺส    ขตฺติยานํ    ทีฆรตฺตํ
หิตาย   สุขาย   สพฺเพ   เจปิ   ภนฺเต   พฺราหฺมณา   ฯเปฯ  เวสฺสา
ฯเปฯ    สุทฺทา   อิมาย   อาวฏฺฏนิยา   อาวฏฺเฏยฺยุํ   สพฺเพสานมฺปิสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปมชฺชิตฺวา ฯ ม. สมฺมชฺชิตฺวา ฯ   ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. มหตาปิ ฯ
@ ม. อกฺเขหิ ฯ   ม. อาวฏฺโฏสิ โข ฯ
สุทฺทานํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย  สุขาย  สเทวโก  ๑-  เจปิ  ภนฺเต  โลโก
สมารโก   สพฺรหฺมโก   สสฺสมณพฺราหฺมณี   ปชา   สเทวมนุสฺสา   อิมาย
อาวฏฺฏนิยา   อาวฏฺเฏยฺย  ๒-  สเทวกสฺสปิสฺส  ๓-  โลกสฺส  สมารกสฺส
สพฺรหฺมกสฺส    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   ทีฆรตฺตํ
หิตาย  สุขายาติ  ๔-  เตนหิ  ภนฺเต อุปมํ เต กริสฺสามิ อุปมายปิเธกจฺเจ
วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานนฺติ ๕- ฯ
     [๘๑]   ภูตปุพฺพํ    ภนฺเต   อญฺญตรสฺส   พฺราหฺมณสฺส   ชิณฺณสฺส
วุฑฺฒสฺส   มหลฺลกสฺส   ทหรา   ๖-   มาณวิกา  ปชาปตี  อโหสิ  คพฺภินี
อุปวิชญฺญา   ฯ   อถ   โข   ภนฺเต   สา   มาณวิกา   ตํ   พฺราหฺมณํ
เอตทโวจ   คจฺฉ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ   อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปกํ   กีณิตฺวา
อาเนหิ   โย   เม  กุมารกสฺส  กีฬาปนโก  ภวิสฺสตีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต
ภนฺเต   ๗-   โส  พฺราหฺมโณ  ตํ  มาณวิกํ  เอตทโวจ  อาคเมหิ  ตาว
โภติ   ยาว   วิชายสิ   สเจ   ตฺวํ  โภติ  กุมารกํ  วิชายิสฺสสิ  ตสฺสา
เต   อหํ   อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปกํ   กีณิตฺวา   อานิสฺสามิ   โย   เต
กุมารกสฺส   กีฬาปนโก   ภวิสฺสติ   สเจ   ปน   ตฺวํ   โภติ   กุมาริกํ
วิชายิสฺสสิ    ตสฺสา    เต    อหํ   อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปิกํ   กีณิตฺวา
อานิสฺสามิ   ยา   เต   กุมาริกาย   กีฬาปนิกา  ภวิสฺสตีติ  ฯ  ทุติยมฺปิ
โข   ภนฺเต   สา   มาณวิกา   ตํ   พฺราหฺมณํ   เอตทโวจ  คจฺฉ  ตฺวํ
พฺราหฺมณ    อาปณา    มกฺกฏจฺฉาปกํ    กีณิตฺวา   อาเนหิ   โย   เม
กุมารกสฺส   กีฬาปนโก   ภวิสฺสตีติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   ภนฺเต   โส
@เชิงอรรถ:  ม. สเทวโกปิ เจ ฯ   ม. อาวฏฺเฏยฺยุํ ฯ   ม. ปิสฺสาติ นตฺถิ ฯ
@ ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ   ยุ. อาชานนฺติ ฯ   ม. ทหริมาณวิกา ฯ
@ ม. ภนฺเตติ อาลปนปทํ นตฺถิ ฯ
พฺราหฺมโณ   ตํ   มาณวิกํ   เอตทโวจ   อาคเมหิ   ตาว   โภติ  ยาว
วิชายสิ   สเจ   ตฺวํ   โภติ   กุมารกํ   วิชายิสฺสสิ   ตสฺสา  เต  อหํ
อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปกํ   กีณิตฺวา   อานิสฺสามิ   โย   เต   กุมารกสฺส
กีฬาปนโก   ภวิสฺสติ   สเจ   ปน   ตฺวํ   โภติ   กุมาริกํ   วิชายิสฺสสิ
ตสฺสา   เต   อหํ   อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปิกํ   กีณิตฺวา  อานิสฺสามิ  ยา
เต กุมาริกาย กีฬาปนิกา ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๘๑.๑}   ตติยมฺปิ  โข  ภนฺเต สา มาณวิกา ตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ
คจฺฉ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ   อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปทํ  กีณิตฺวา  อาเนหิ  โย
เม  กุมารกสฺส  กีฬาปนโก  ภวิสฺสตีติ  ฯ  อถ  โข ภนฺเต โส พฺราหฺมโณ
ตสฺสา   มาณวิกาย   สารตฺโต   ปฏิพทฺธจิตฺโต   อาปณา   มกฺกฏจฺฉาปกํ
กีณิตฺวา  อาเนตฺวา  ตํ  มาณวิกํ เอตทโวจ อยํ เต โภติ มยา ๑- อาปณา
มกฺกฏจฺฉาปโก   กีณิตฺวา   อานีโต   โย   เต   กุมารกสฺส  กีฬาปนโก
ภวิสฺสตีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  ภนฺเต  สา  มาณวิกา ตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจ
คจฺฉ   ตฺวํ   พฺราหฺมณ   อิมํ   มกฺกฏจฺฉาปกํ   อาทาย  เยน  รตฺตปาณี
รชกปุตฺโต   เตนุปสงฺกมิ   ๒-  อุปสงฺกมิตฺวา  รตฺตปาณึ  รชกปุตฺตํ  เอวํ
วเทหิ   อิจฺฉามหํ   สมฺม   รตฺตปาณิ   อิมํ   มกฺกฏจฺฉาปกํ  ปีตาวเลปนํ
นาม รงฺคชาตํ รชิตํ ๓- อาโกฏฺฏิตปจฺจาโกฏฺฏิตํ อุภโตภาควิมฏฺฐนฺติ ฯ
     {๘๑.๒}   อถ   โข  ภนฺเต  โส  พฺราหฺมโณ  ตสฺสา  มาณวิกาย
สารตฺโต     ปฏิพทฺธจิตฺโต    ๔-    มกฺกฏจฺฉาปกํ    อาทาย    เยน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ยุ. เตนุปสงฺกม ฯ   สี. ยุ. รญฺชิตํ ฯ
@ ยุ. ตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
รตฺตปาณี   รชกปุตฺโต   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  รตฺตปาณึ  รชกปุตฺตํ
เอตทโวจ     อิจฺฉามหํ     สมฺม    รตฺตปาณิ    อิมํ    มกฺกฏจฺฉาปกํ
ปีตาวเลปนํ     นาม     รงฺคชาตํ     รชิตํ    อาโกฏฺฏิตปจฺจาโกฏฺฏิตํ
อุภโตภาควิมฏฺฐนฺติ ฯ
     {๘๑.๓}   เอวํ  วุตฺเต  ภนฺเต  รตฺตปาณี  รชกปุตฺโต  ตํ พฺราหฺมณํ
เอตทโวจ  อยํ  โข  เต  ภนฺเต  มกฺกฏจฺฉาปโก  รงฺคกฺขโม  หิ โข โน
อาโกฏฺฏนกฺขโม  โน  วิมชฺชนกฺขโมติ  ฯ  เอวเมว  โข  ภนฺเต  พาลานํ
นิคนฺถานํ   วาโท   รงฺคกฺขโม   หิ   โข  พาลานํ  โน  ปณฺฑิตานํ  โน
อนุโยคกฺขโม   โน  วิมชฺชนกฺขโม  ฯ  อถ  โข  ภนฺเต  โส  พฺราหฺมโณ
อปเรน   สมเยน   นวํ   ทุสฺสยุคํ  อาทาย  เยน  รตฺตปาณี  รชกปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     รตฺตปาณึ     รชกปุตฺตํ    เอตทโวจ
อิจฺฉามหํ   สมฺม   รตฺตปาณิ   อิมํ   นวํ   ทุสฺสยุคํ   ปีตาวเลปนํ  นาม
รงฺคชาตํ รชิตํ อาโกฏฺฏิตปจฺจาโกฏฺฏิตํ อุภโตภาควิมฏฺฐนฺติ ฯ
     {๘๑.๔}   เอวํ  วุตฺเต  ภนฺเต  รตฺตปาณี  รชกปุตฺโต ๑- พฺราหฺมณํ
เอตทโวจ   อิทํ   โข   เต   ภนฺเต   นวํ   ทุสฺสยุคํ   รงฺคกฺขมญฺเจว
อาโกฏฺฏนกฺขมญฺจ    วิมชฺชนกฺขมญฺจาติ    ฯ    เอวเมว   โข   ภนฺเต
ตสฺส   ภควโต   วาโท   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   รงฺคกฺขโม  เจว
ปณฺฑิตานํ   โน   พาลานํ   อนุโยคกฺขโม   จ   วิมชฺชนกฺขโม  จาติ  ฯ
สราชิกา   โข   ตํ   คหปติ   ปริสา   เอวํ   ชานาติ  อุปาลิ  คหปติ
นิคนฺถสฺส นาฏปุตฺตสฺส สาวโกติ กสฺส ตํ คหปติ สาวกํ ธาเรมาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ
     [๘๒]   เอวํ   วุตฺเต   อุปาลิ   คหปติ   อุฏฺฐายาสนา   เอกํสํ
อุตฺตราสงฺคํ    กริตฺวา   เยน   ภควา   เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา   นิคนฺถํ
นาฏปุตฺตํ เอตทโวจ เตนหิ ภนฺเต สุโณหิ ยสฺสาหํ สาวโก ๑-
     {๘๒.๑}   ธีรสฺส  วิคตโมหสฺส  ๒-  ปภินฺนขีลสฺส  ๓-  วิชิตวิชยสฺส
อนิฆสฺส    สุสมจิตฺตสฺส   พุทฺธสีลสฺส   สาธุปญฺญสฺส   เวสมนฺตรสฺส   ๔-
วิมลสฺส     ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ    อกถํกถิสฺส    ตุสิตสฺส
วนฺตโลกามิสสฺส    มุทิตสฺส   กตสมณสฺส   มนุชสฺส   อนฺติมสรีรสฺส   ๕-
นรสฺส     อโนปมสฺส     วิรชสฺส    ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ
อสํสยสฺส    กุสลสฺส    ๖-    เวนยิกสฺส    สารถิวรสฺส    อนุตฺตรสฺส
รุจิรธมฺมสฺส    นิกฺกงฺขสฺส    ปภาสกรสฺส    ๗-   มานจฺฉิทสฺส   วีรสฺส
ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ    นิสภสฺส   อปฺปเมยฺยสฺส   คมฺภีรสฺส
โมนปฺปตฺตสฺส   เขมงฺกรสฺส   เวทสฺส  ๘-  ธมฺมฏฺฐสฺส  สุสํวุตตฺตสฺส  ๙-
สงฺคาติคสฺส    มุตฺตสฺส    ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ    นาคสฺส
ปนฺตเสนสฺส    ขีณสญฺโญชนสฺส   มุตฺตสฺส   ปฏิมนฺตกสฺส   โมนสฺส   ๑๐-
ปนฺนธชสฺส    วีตราคสฺส    ทนฺตสฺส    นิปฺปปญฺจสฺส    ภควโต    ตสฺส
สาวโกหมสฺมิ   อิสิสตฺตมสฺส   อกุหสฺส   เตวิชฺชสฺส   พฺรหฺมสตฺตสฺส  ๑๑-
นฺหาตกสฺส    ปทกสฺส    ๑๒-    ปสฺสทฺธสฺส   วิทิตเวทสฺส   ปุรินฺททสฺส
สกฺกสฺส    ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ    อริยสฺส    ภาวิตตฺตสฺส
ปตฺติปตฺตสฺส     เวยฺยากรณสฺส     สติมโต     วิปสฺสิสฺส    อนภิณตสฺส
โน     อปณตสฺส     อาเนชสฺส     วสิปฺปตฺตสฺส     ภควโต    ตสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. สาวโกติ ฯ   โป. วีตโมหสฺส ฯ   ม. ภินฺนขีลสฺส ฯ
@ สี. ยุ. เวสฺสนฺตรสฺส ฯ  ม. ยุ. อนฺติมสารีรสฺส ฯ   สี. กลสฺส ฯ
@ ม. ปภาสกสฺส ฯ  สี. ม. เทวสฺส ฯ  ม. ยุ. สํวุตตฺตสฺส ฯ
@๑๐ ยุ. โธนสฺส ฯ  ๑๑ ม. ยุ. พฺรหฺมปตฺตสฺส ฯ ๑๒ โป. ปทกรณสฺส ฯ
สาวโกหมสฺมิ     สมฺมคฺคตสฺส     ฌายิสฺส    อนนุคตนฺตรสฺส    สุทฺธสฺส
อสิตสฺส    อปฺปภีตสฺส    ๑-    ปวิวิตฺตสฺส    อคฺคปฺปตฺตสฺส    ติณฺณสฺส
ตารยนฺตสฺส    ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ   สนฺตสฺส   ภูริปญฺญสฺส
มหาปญฺญสฺส     วีตโลภสฺส     ตถาคตสฺส    สุคตสฺส    อปฺปฏิปุคฺคลสฺส
อสมสฺส     วิสารทสฺส    นิปุณสฺส    ภควโต    ตสฺส    สาวโกหมสฺมิ
ตณฺหจฺฉิทสฺส    ๒-    พุทฺธสฺส   วีตธูมสฺส   อนุปลิตฺตสฺส   อาหุเนยฺยสฺส
ยกฺขสฺส    อุตฺตมปุคฺคลสฺส   อตุลสฺส   มหโต   ยสคฺคปฺปตฺตสฺส   ภควโต
ตสฺส สาวโกหมสฺมีติ ฯ
     [๘๓]   กทา   สญฺญูฬฺหา   ปน   เต   คหปติ   อิเม   สมณสฺส
โคตมสฺส   วณฺณาติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  นานาปุปฺผานํ  มหาปุปฺผราสิ
ตเมนํ  ทกฺโข  มาลากาโร  วา  มาลาการนฺเตวาสี  วา  วิจิตฺรมาลํ ๓-
คนฺเถยฺย  เอวเมว  โข  ภนฺเต  โส  ภควา  อเนกวณฺโณ อเนกสตวณฺโณ
โก หิ ภนฺเต วณฺณารหสฺส วณฺณํ น กริสฺสตีติ ฯ
     อถ   โข   นิคนฺถสฺส  นาฏปุตฺตสฺส  ภควโต  สกฺการํ  อสหมานสฺส
ตตฺเถว อุณฺหํ โลหิตํ มุขโต อุคฺคญฺฉีติ ฯ
                 อุปาลิวาทสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
                      ----------
@เชิงอรรถ:  ยุ. อปฺปหีนสฺส ฯ   ม. ตณฺหจฺฉินฺทิสฺส ฯ
@ ม. วิจิตฺตํ มาลํ ฯ ยุ. วิจิตฺรํ ฯ
                      กุกฺกุโรวาทสุตฺตํ
     [๘๔]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา โกลิเยสุ วิหรติ หลิทฺทวสนํ
นาม  โกลิยานํ  นิคโม  ฯ  อถ  โข  ปุณฺโณ  จ  โกลิยปุตฺโต โควตฺติโก
อเจโล    จ   เสนิโย   กุกฺกุรวตฺติโก   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปุณฺโณ   โกลิยปุตฺโต   โควตฺติโก  ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  อเจโล  ปน  เสนิโย  กุกฺกุรวตฺติโก  ภควตา  สทฺธึ
สมฺโมทิ  สมฺโมทนียํ  กถํ  สาราณียํ วีติสาเรตฺวา กุกฺกุโรว ปลิกุณฺฐิตฺวา ๑-
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนตํ   นิสินฺโน   โข   ปุณฺโณ  โกลิยปุตฺโต
โควตฺติโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อยํ  ภนฺเต อเจโล เสนิโย กุกฺกุรวตฺติโก
ทุกฺกรการโก  ฉมายํ  ๒-  นิกฺขิตฺตํ  โภชนํ  ๓- ภุญฺชติ ตสฺส ตํ กุกฺกุรวตฺตํ
ทีฆรตฺตํ   สมตฺตํ   สมาทินฺนํ   ตสฺส   กา  คติ  โก  อภิสมฺปราโยติ  ฯ
อลํ ปุณฺณ ติฏฺฐเตตํ มา มํ เอตํ ปุจฺฉีติ ฯ
     {๘๔.๑}   ทุติยมฺปิโข   ปุณฺโณ   โกลิยปุตฺโต  โควตฺติโก  ภควนฺตํ
เอตทโวจ  อยํ  ภนฺเต  อเจโล เสนิโย กุกฺกุรวตฺติโก ทุกฺกรการโก ฉมายํ
นิกฺขิตฺตํ  โภชนํ  ภุญฺชติ  ตสฺส  ตํ  กุกฺกุรวตฺตํ  ทีฆรตฺตํ  สมตฺตํ  สมาทินฺนํ
ตสฺส  กา  คติ  โก  อภิสมฺปราโยติ  ฯ  อลํ  ปุณฺณ ติฏฺฐเตตํ มา มํ เอตํ
ปุจฺฉีติ  ตติยมฺปิ  โข  ปุณฺโณ  โกลิยปุตฺโต  โควตฺติโก  ภควนฺตํ เอตทโวจ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ปลิกุชฺชิตฺวา ฯ   ม. ฉมานิกฺขิตฺตํ ฯ   ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อยํ   ภนฺเต   อเจโล   เสนิโย   กุกฺกุรวตฺติโก   ทุกฺกรการโก  ฉมายํ
นิกฺขิตฺตํ    โภชนํ   ภุญฺชติ   ตสฺส   ตํ   กุกฺกุรวตฺตํ   ทีฆรตฺตํ   สมตฺตํ
สมาทินฺนํ ตสฺส กา คติ โก อภิสมฺปราโยติ ฯ
     [๘๕]   อทฺธา   โข   เต   อหํ   ปุณฺณ  น  ลภามิ  อลํ  ปุณฺณ
ติฏฺฐเตตํ   มา   มํ   เอตํ   ปุจฺฉีติ   อปิจ   เต   อหํ  พฺยากริสฺสามิ
อิธ    ปุณฺณ    เอกจฺโจ   กุกฺกุรวตฺตํ   ภาเวติ   ปริปุณฺณํ   อพฺโพกิณฺณํ
กุกฺกุรสีลํ       ภาเวติ      ปริปุณฺณํ      อพฺโพกิณฺณํ      กุกฺกุรจิตฺตํ
ภาเวติ    ปริปุณฺณํ    อพฺโพกิณฺณํ    กุกฺกุรากปฺปํ    ภาเวติ    ปริปุณฺณํ
อพฺโพกิณฺณํ    โส    กุกฺกุรวตฺตํ    ภาเวตฺวา    ปริปุณฺณํ    อพฺโพกิณฺณํ
กุกฺกุรสีลํ    ภาเวตฺวา   ปริปุณฺณํ   อพฺโพกิณฺณํ   กุกฺกุรจิตฺตํ   ภาเวตฺวา
ปริปุณฺณํ      อพฺโพกิณฺณํ      กุกฺกุรากปฺปํ      ภาเวตฺวา     ปริปุณฺณํ
อพฺโพกิณฺณํ     กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา    กุกฺกุรานํ    สหพฺยตํ
อุปปชฺชติ  สเจ  โข  ปนสฺส  เอวํ  ทิฏฺฐิ โหติ อิมินาหํ สีเลน วา วตฺเตน
วา  ตเปน  วา  พฺรหฺมจริเยน  วา  เทโว  วา  ภวิสฺสามิ  เทวญฺญตโร
วาติ   สาสฺส   ๑-   โหติ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ  มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส  โข  อหํ  ปุณฺณ
ทฺวินฺนํ   คตีนํ   อญฺญตรํ   คตึ   วทามิ   นิรยํ  วา  ติรจฺฉานโยนึ  วา
อิติ    โข    ปุณฺณ    สมฺปชฺชมานํ    กุกฺกุรวตฺตํ   กุกฺกุรานํ   สหพฺยตํ
อุปเนติ   วิปชฺชมานํ   นิรยนฺติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต   อเจโล  เสนิโย
กุกฺกุรวตฺติโก ปโรทิ อสฺสูนิ ปวตฺเตสิ ฯ
     [๘๖]   อถ  โข  ภควา  ปุณฺณํ  โกลิยปุตฺตํ  โควตฺติกํ  เอตทโวจ
@เชิงอรรถ:  ม. สายํ ฯ
เอตํ   โข   เต   อหํ   ปุณฺณ  นาลตฺถํ  อลํ  ปุณฺณ  ติฏฺฐเตตํ  มา  มํ
เอตํ  ปุจฺฉีติ  ๑-  ฯ  นาหํ  ภนฺเต  เอตํ  โรทามิ ยํ มํ ภควา เอวมาห
อปิจ   เม   อิทํ   ภนฺเต   กุกฺกุรวตฺตํ  ทีฆรตฺตํ  สมตฺตํ  สมาทินฺนํ  อยํ
ภนฺเต   ปุณฺโณ   โกลิยปุตฺโต   โควตฺติโก   ตสฺส  ตํ  โควตฺตํ  ทีฆรตฺตํ
สมตฺตํ   สมาทินฺนํ  ตสฺส  กา  คติ  โก  อภิสมฺปราโยติ  ฯ  อลํ  เสนิย
ติฏฺฐเตตํ  มา  มํ  เอตํ  ปุจฺฉีติ  ฯ  ทุติยมฺปิ  โข อเจโล เสนิโย ฯเปฯ
ตติยมฺปิ   โข  อเจโล  เสนิโย  กุกฺกุรวตฺติโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อยํ
ภนฺเต   ปุณฺโณ   โกลิยปุตฺโต   โควตฺติโก   ตสฺส  ตํ  โควตฺตํ  ทีฆรตฺตํ
สมตฺตํ สมาทินฺนํ ตสฺส กา คติ โก อภิสมฺปราโยติ ฯ
     {๘๖.๑}   อทฺธา  โข  เต อหํ เสนิย น ลภามิ อลํ เสนิย ติฏฺฐเตตํ
มา  มํ  เอตํ  ปุจฺฉีติ  อปิจ  เต  อหํ  พฺยากริสฺสามิ อิธ เสนิย เอกจฺโจ
โควตฺตํ    ภาเวติ   ปริปุณฺณํ   อพฺโพกิณฺณํ   โคสีลํ   ภาเวติ   ปริปุณฺณํ
อพฺโพกิณฺณํ    โคจิตฺตํ    ภาเวติ    ปริปุณฺณํ    อพฺโพกิณฺณํ    ควากปฺปํ
ภาเวติ    ปริปุณฺณํ   อพฺโพกิณฺณํ   โส   โควตฺตํ   ภาเวตฺวา   ปริปุณฺณํ
อพฺโพกิณฺณํ    โคสีลํ    ภาเวตฺวา    ปริปุณฺณํ    อพฺโพกิณฺณํ    โคจิตฺตํ
ภาเวตฺวา    ปริปุณฺณํ    อพฺโพกิณฺณํ    ควากปฺปํ   ภาเวตฺวา   ปริปุณฺณํ
อพฺโพกิณฺณํ   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   คุนฺนํ   สหพฺยตํ   อุปปชฺชติ
สเจ   โข   ปนสฺส   เอวํ  ทิฏฺฐิ  โหติ  อิมินาหํ  สีเลน  วา  วตฺเตน
วา  ตเปน  วา  พฺรหฺมจริเยน  วา  เทโว  วา  ภวิสฺสามิ  เทวญฺญตโร
@เชิงอรรถ:  ม. ปุจฺฉาติ ฯ
วาติ   สาสฺส   โหติ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส   โข   อหํ   เสนิย
ทฺวินฺนํ    คตีนํ    อญฺญตรํ   คตึ   วทามิ   นิรยํ   วา   ติรจฺฉานโยนึ
วา    อิติ    โข    เสนิย   สมฺปชฺชมานํ   โควตฺตํ   คุนฺนํ   สหพฺยตํ
อุปเนติ   วิปชฺชมานํ   นิรยนฺติ   ฯ   เอวํ  วุตฺเต  ปุณฺโณ  โกลิยปุตฺโต
โควตฺติโก ปโรทิ อสฺสูนิ ปวตฺเตสิ ฯ
     [๘๗]   อถ  โข  ภควา  อเจลํ  เสนิยํ  กุกฺกุรวตฺติกํ  เอตทโวจ
เอตํ   โข   เต   อหํ   เสนิย   นาลตฺถํ  อลํ  เสนิย  ติฏฺฐเตตํ  มา
มํ   เอตํ   ปุจฺฉีติ   ฯ   นาหํ   ภนฺเต  เอตํ  โรทามิ  ยํ  มํ  ภควา
เอวมาห    อปิจ    เม    อิทํ   ภนฺเต   โควตฺตํ   ทีฆรตฺตํ   สมตฺตํ
สมาทินฺนํ    เอวํ    ปสนฺโน   อหํ   ภนฺเต   ภควติ   ปโหติ   ภควา
ตถา   ธมฺมํ   เทเสตุํ   ยถา   อหญฺเจวิมํ   โควตฺตํ  ปชเหยฺยํ  อยญฺจ
อเจโล   เสนิโย  กุกฺกุรวตฺติโก  ตํ  กุกฺกุรวตฺตํ  ปชเหยฺยาติ  ฯ  เตนหิ
ปุณฺณ   สุณาหิ   สาธุกํ   มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเตติ
โข ปุณฺโณ โกลิยปุตฺโต โควตฺติโก ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๘๘]   ภควา   เอตทโวจ   จตฺตารีมานิ   ปุณฺณ  กมฺมานิ  มยา
สยํ    อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา    ปเวทิตานิ   กตมานิ   จตฺตาริ   อตฺถิ
ปุณฺณ   กมฺมํ   กณฺหํ   กณฺหวิปากํ   อตฺถิ  ปุณฺณ  กมฺมํ  สุกฺกํ  สุกฺกวิปากํ
อตฺถิ    ปุณฺณ    กมฺมํ    กณฺหสุกฺกํ    กณฺหสุกฺกวิปากํ    อตฺถิ    ปุณฺณ
กมฺมํ    อกณฺหํ    อสุกฺกํ    อกณฺห    อสุกฺกวิปากํ   ๑-   กมฺมกฺขยาย
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. เอตฺถนุตเร กมฺมนฺติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
สํวตฺตตีติ ๑- ฯ
     {๘๘.๑}   กตมญฺจ    ปุณฺณ    กมฺมํ   กณฺหํ   กณฺหวิปากํ   อิธ
ปุณฺณ    เอกจฺโจ   สพฺยาปชฺฌํ   กายสงฺขารํ   อภิสงฺขโรติ   สพฺยาปชฺฌํ
วจีสงฺขารํ     อภิสงฺขโรติ    สพฺยาปชฺฌํ    มโนสงฺขารํ    อภิสงฺขโรติ
โส   สพฺยาปชฺฌํ   กายสงฺขารํ   อภิสงฺขริตฺวา   สพฺยาปชฺฌํ   วจีสงฺขารํ
อภิสงฺขริตฺวา    สพฺยาปชฺฌํ    มโนสงฺขารํ    อภิสงฺขริตฺวา   สพฺยาปชฺฌํ
โลกํ    อุปปชฺชติ    ตเมนํ    สพฺยาปชฺฌํ    โลกํ    อุปปนฺนํ   สมานํ
สพฺยาปชฺฌา    ผสฺสา   ผุสนฺติ   โส   สพฺยาปชฺเฌหิ   ผสฺเสหิ   ผุฏฺโฐ
สมาโน    สพฺยาปชฺฌํ    เวทนํ    เวเทติ    เอกนฺตทุกฺขํ   เสยฺยถาปิ
สตฺตา   เนรยิกาติ   ๑-   อิติ   โข   ปุณฺณ   ภูตา   ภูตสฺส  อุปปตฺติ
โหติ    ยํ   กโรติ   เตน   อุปปชฺชติ   อุปปนฺนเมตํ   ผสฺสา   ผุสนฺติ
เอวมฺปาหํ    ปุณฺณ    กมฺมทายาทา    สตฺตาติ   วทามิ   อิทํ   วุจฺจติ
ปุณฺณ กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปากํ ฯ
     {๘๘.๒}   กตมญฺจ   ปุณฺณ   กมฺมํ   สุกฺกํ  สุกฺกวิปากํ  อิธ  ปุณฺณ
เอกจฺโจ     อพฺยาปชฺฌํ     กายสงฺขารํ     อภิสงฺขโรติ    อพฺยาปชฺฌํ
วจีสงฺขารํ   อภิสงฺขโรติ   อพฺยาปชฺฌํ   มโนสงฺขารํ   อภิสงฺขโรติ   โส
อพฺยาปชฺฌํ     กายสงฺขารํ    อภิสงฺขริตฺวา    อพฺยาปชฺฌํ    วจีสงฺขารํ
อภิสงฺขริตฺวา    อพฺยาปชฺฌํ    มโนสงฺขารํ    อภิสงฺขริตฺวา   อพฺยาปชฺฌํ
โลกํ   อุปปชฺชติ  ตเมนํ  อพฺยาปชฺฌํ  โลกํ  อุปปนฺนํ  สมานํ  อพฺยาปชฺฌา
ผสฺสา   ผุสนฺติ  โส  อพฺยาปชฺเฌหิ  ผสฺเสหิ  ผุฏฺโฐ  สมาโน  อพฺยาปชฺฌํ
เวทนํ   เวเทติ   เอกนฺตสุขํ   เสยฺยถาปิ   เทวา  สุภกิณฺหา  อิติ  โข
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปุณฺณ   ภูตา   ภูตสฺส   อุปปตฺติ   โหติ   ยํ   กโรติ   เตน  อุปปชฺชติ
อุปปนฺนเมตํ    ผสฺสา    ผุสนฺติ    เอวมฺปาหํ    ปุณฺณ    กมฺมทายาทา
สตฺตาติ วทามิ อิทํ วุจฺจติ ๑- กมฺมํ สุกฺกํ สุกฺกวิปากํ ฯ
     {๘๘.๓}   กตมญฺจ  ปุณฺณ  กมฺมํ  กณฺห  สุกฺกํ  กณฺห  สุกฺกวิปากํ อิธ
ปุณฺณ   เอกจฺโจ   สพฺยาปชฺฌมฺปิ  อพฺยาปชฺฌมฺปิ  กายสงฺขารํ  อภิสงฺขโรติ
สพฺยาปชฺฌมฺปิ    อพฺยาปชฺฌมฺปิ   วจีสงฺขารํ   อภิสงฺขโรติ   สพฺยาปชฺฌมฺปิ
อพฺยาปชฺฌมฺปิ     มโนสงฺขารํ     อภิสงฺขโรติ     โส    สพฺยาปชฺฌมฺปิ
อพฺยาปชฺฌมฺปิ       กายสงฺขารํ       อภิสงฺขริตฺวา      สพฺยาปชฺฌมฺปิ
อพฺยาปชฺฌมฺปิ   วจีสงฺขารํ   อภิสงฺขริตฺวา   สพฺยาปชฺฌมฺปิ   อพฺยาปชฺฌมฺปิ
มโนสงฺขารํ     อภิสงฺขริตฺวา    สพฺยาปชฺฌมฺปิ    อพฺยาปชฺฌมฺปิ    โลกํ
อุปปชฺชติ    ตเมนํ    สพฺยาปชฺฌมฺปิ    อพฺยาปชฺฌมฺปิ    โลกํ   อุปปนฺนํ
สมานํ     สพฺยาปชฺฌาปิ     อพฺยาปชฺฌาปิ     ผสฺสา    ผุสนฺติ    โส
สพฺยาปชฺเฌหิปิ      อพฺยาปชฺเฌหิปิ     ผสฺเสหิ     ผุฏฺโฐ     สมาโน
สพฺยาปชฺฌมฺปิ    อพฺยาปชฺฌมฺปิ    เวทนํ    เวเทติ   โวกิณฺณํ   สุขทุกฺขํ
เสยฺยถาปิ   มนุสฺสา   เอกจฺเจ   จ   เทวา  เอกจฺเจ  จ  วินิปาติกา
อิติ  โข  ปุณฺณ  ภูตา  ภูตสฺส  อุปปตฺติ  โหติ  ยํ  กโรติ  เตน อุปปชฺชติ
อุปปนฺนเมตํ   ๒-   ผสฺสา   ผุสนฺติ   เอวมฺปาหํ   ปุณฺณ   กมฺมทายาทา
สตฺตาติ วทามิ อิทํ วุจฺจติ ปุณฺณ กมฺมํ กณฺหสุกฺกํ กณฺหสุกฺกวิปากํ ฯ
     {๘๘.๔}   กตมญฺจ    ปุณฺณ   กมฺมํ   อกณฺหํ   อสุกฺกํ   อกณฺห-
อสุกฺกวิปากํ     [๓]-     กมฺมกฺขยาย     สํวตฺตติ    ตตฺร    ปุณฺณ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปุณฺณ ฯ   ม. อุปฺปนฺนเมตํ ฯ ยุ. อุปปนฺนเมนํ ฯ   สี. ยุ. กมฺมํ ฯ
ยมิทํ    กมฺมํ    กณฺหํ   กณฺหวิปากํ   ตสฺส   ปหานาย   ยา   เจตนา
ยมิทํ    กมฺมํ    สุกฺกํ   สุกฺกวิปากํ   ตสฺส   ปหานาย   ยา   เจตนา
ยมิทํ    กมฺมํ    กณฺหสุกฺกํ    กณฺหสุกฺกวิปากํ    ตสฺส   ปหานาย   ยา
เจตนา   อิทํ   วุจฺจติ   ปุณฺณ   กมฺมํ  อกณฺหํ  อสุกฺกํ  อกณฺหอสุกฺกวิปากํ
กมฺมกฺขยาย    สํวตฺตติ    ๑-    ฯ    อิมานิ   โข   ปุณฺณ   จตฺตาริ
กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานีติ ฯ
     [๘๙]   เอวํ   วุตฺเต   ปุณฺโณ  โกลิยปุตฺโต  โควตฺติโก  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ  ภนฺเต
นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา
มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมว  โภตา  โคตเมน  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม
ปกาสิโต    เอสาหํ    ภนฺเต    ภควนฺตํ    สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ    อุปาสกํ   มํ   ภควา   ธาเรตุ   อชฺชตคฺเค   ปาณุเปตํ
สรณงฺคตนฺติ ฯ
     {๘๙.๑}   อเจโล  ๒-  เสนิโย  กุกฺกุรวตฺติโก  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ  ภนฺเต  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  นิกฺกุชฺชิตํ  วา
อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย
อนฺธกาเร   วา   เตลปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺตีติ
เอวเมว  โภตา  โคตเมน  ๓-  อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโต เอสาหํ
ภนฺเต   ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   ลเภยฺยาหํ
ภนฺเต   ภควโต   สนฺติเก  ปพฺพชฺชํ  ลเภยฺยํ  อุปสมฺปทนฺติ  ฯ  โย  โข
@เชิงอรรถ:  ม. สํวตฺตตีติ ฯ   ม. ยุ. อเจโล ปน ฯ   ยุ. เอวเมวํ ภควตา ฯ
เสนิย    อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ    อิมสฺมึ    ธมฺมวินเย   อากงฺขติ   ปพฺพชฺชํ
อากงฺขติ   อุปสมฺปทํ   โส   จตฺตาโร  มาเส  ปริวสติ  จตุนฺนํ  มาสานํ
อจฺจเยน     อารทฺธจิตฺตา     ภิกฺขู     ปพฺพาเชนฺติ    อุปสมฺปาเทนฺติ
ภิกฺขุภาวาย อปิจ เมตฺถ ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ ฯ
     [๙๐]   สเจ  โข  ๑-  ภนฺเต  อญฺญติตฺถิยปุพฺพา  อิมสฺมึ ธมฺมวินเย
อากงฺขนฺตา   ปพฺพชฺชํ   อากงฺขนฺตา   อุปสมฺปทํ   ๒-  จตฺตาโร  มาเส
ปริวสนฺติ   จตุนฺนํ   มาสานํ  อจฺจเยน  อารทฺธจิตฺตา  ภิกฺขู  ปพฺพาเชนฺติ
อุปสมฺปาเทนฺติ    ภิกฺขุภาวาย    อหํ   จตฺตาริ   วสฺสานิ   ปริวสิสฺสามิ
จตุนฺนํ   ๓-   วสฺสานํ  อจฺจเยน  อารทฺธจิตฺตา  ภิกฺขู  ปพฺพาเชนฺติ  ๔-
อุปสมฺปาเทนฺติ    ๕-    ภิกฺขุภาวายาติ    ฯ   อลตฺถ   โข   อเจโล
เสนิโย   กุกฺกุรวตฺติโก  ภควโต  สนฺติเก  ปพฺพชฺชํ  อลตฺถ  อุปสมฺปทํ  ฯ
อจิรูปสมฺปนฺโน   โข   ปนายสฺมา  เสนิโย  เอโก  วูปกฏฺโฐ  อปฺปมตฺโต
อาตาปี  ปหิตตฺโต  วิหรนฺโต  นจิรสฺเสว  ยสฺสตฺถาย  กุลปุตฺตา  สมฺมเทว
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชนฺติ    ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ
ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหาสิ  ขีณา
ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ  กรณียํ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  อพฺภญฺญาสิ ฯ
อญฺญตโร จ ๖- โข ปนายสฺมา เสนิโย อรหตํ อโหสีติ ฯ
                กุกฺกุโรวาทสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
                      -----------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โขติ นตฺถิ ฯ   ม. เต ฯ   ยุ. มํ ฯ  ๔-๕ ม. ยุ. ...ตุ ฯ
@ ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
                     อภยราชกุมารสุตฺตํ
     [๙๑]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน
กลนฺทกนิวาเป  ฯ  อถ  โข  อภโย  ราชกุมาโร เยน นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ
     [๙๒]   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  อภยํ  ราชกุมารํ นิคนฺโถ นาฏปุตฺโต
เอตทโวจ   เอหิ  ตฺวํ  ราชกุมาร  สมณสฺส  โคตมสฺส  วาทํ  อาโรเปหิ
เอวํ    เต    กลฺยาโณ   กิตฺติสทฺโท   อพฺภุคฺคจฺฉิสฺสติ   ๑-   อภเยน
ราชกุมาเรน     สมณสฺส     โคตมสฺส    เอวํ    มหิทฺธิกสฺส    เอวํ
มหานุภาวสฺส วาโท อาโรปิโตติ ฯ
     {๙๒.๑}   ยถากถํ   ปนาหํ   ภนฺเต   สมณสฺส   โคตมสฺส  เอวํ
มหิทฺธิกสฺส   เอวํ   มหานุภาวสฺส   วาทํ   อาโรเปสฺสามีติ   ฯ   เอหิ
ตฺวํ   ราชกุมาร   เยน   สมโณ   โคตโม   เตนุปสงฺกม  อุปสงฺกมิตฺวา
สมณํ  โคตมํ  เอวํ  วเทหิ  ภาเสยฺย  นุ  โข  ภนฺเต  ตถาคโต ตํ วาจํ
ยา   สา   วาจา   ปเรสํ   อปฺปิยา  อมนาปาติ  สเจ  ปน  ๒-  เต
สมโณ   โคตโม   เอวํ  ปุฏฺโฐ  เอวํ  พฺยากโรติ  ภาเสยฺย  ราชกุมาร
ตถาคโต  ตํ  วาจํ  ยา  สา  วาจา  ปเรสํ  อปฺปิยา  อมนาปาติ ตเมนํ
ตฺวํ  เอวํ  วเทยฺยาสิ  อถ  กิญฺจรหิ  เต  ภนฺเต  ปุถุชฺชเนน  นานากรณํ
ปุถุชฺชโนปิ  หิ  ตํ  วาจํ ภาเสยฺย ยา สา วาจา ปเรสํ อปฺปิยา อมนาปาติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อพฺภุคฺคญฺฉิติ ฯ ม. อุพฺภุคฺคจฺฉติ ฯ   ยุ. ปนสทฺโท นตฺถิ ฯ
สเจ   ปน   เต   สมโณ   โคตโม   เอวํ   ปุฏฺโฐ  เอวํ  พฺยากโรติ
น   ราชกุมาร  ตถาคโต  ตํ  วาจํ  ภาเสยฺย  ยา  สา  วาจา  ปเรสํ
อปฺปิยา   อมนาปาติ   ตเมนํ   ตฺวํ   เอวํ   วเทยฺยาสิ   อถ  กิญฺจรหิ
เต   ภนฺเต   เทวทตฺโต   พฺยากโต   อาปายิโก  เทวทตฺโต  เนรยิโก
เทวทตฺโต    กปฺปฏฺโฐ    เทวทตฺโต   อเตกิจฺโฉ   เทวทตฺโตติ   ตาย
จ ปน เต วาจาย เทวทตฺโต กุปิโต อโหสิ อนตฺตมโนติ ฯ
     {๙๒.๒}   อิมํ  โข  เต ราชกุมาร สมโณ โคตโม อุภโตโกฏิกํ ปญฺหํ
ปุฏฺโฐ   สมาโน   เนว   สกฺขิติ  ๑-  อุคฺคิลิตุํ  เนว  สกฺขิติ  โอคฺคิลิตุํ
เสยฺยถาปิ   นาม  ปุริสสฺส  อยสิงฺฆาฏกํ  ๒-  กณฺเฐ  วิลคฺคํ  โส  เนว
สกฺกุเณยฺย   อุคฺคิลิตุํ   เนว   ๓-  สกฺกุเณยฺย  โอคฺคิลิตุํ  เอวเมว  โข
เต   ราชกุมาร   สมโณ   โคตโม   อิมํ   อุภโตโกฏิกํ   ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ
สมาโน เนว สกฺขิติ อุคฺคิลิตุํ เนว สกฺขิติ โอคฺคิลิตุนฺติ ฯ
     {๙๒.๓}   เอวํ ภนฺเตติ โข อภโย ราชกุมาโร นิคนฺถสฺส นาฏปุตฺตสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ
กตฺวา   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ  นิสินฺนสฺส  โข  อภยสฺส  ราชกุมารสฺส
สุริยํ   โอโลเกตฺวา   เอตทโหสิ   อกาโล   โข  อชฺช  ภควโต  วาทํ
อาโรเปตุํ  เสฺวทานาหํ  สเก  นิเวสเน  ภควโต วาทํ อาโรเปสฺสามีติ ฯ
ภควนฺตํ    เอตทโวจ   อธิวาเสตุ   เม   ภนฺเต   ภควา   สฺวาตนาย
อตฺตจตุตฺโถ    ภตฺตนฺติ    ฯ    อธิวาเสสิ   ภควา   ตุณฺหีภาเวน   ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. สกฺขติ ฯ ยุ. สกฺขีติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสปาฐา เอวเมว ปากฏา ฯ
@ ยุ. อโย... ฯ  ม. น. ฯ
อถ  โข  อภโย  ราชกุมาโร  ภควโต  อธิวาสนํ  วิทิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา
ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา  ปทกฺขิณํ  กตฺวา  ปกฺกามิ  ๑-  ฯ  อถ โข ภควา
ตสฺสา   รตฺติยา   อจฺจเยน   ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย
เยน    อภยสฺส   ราชกุมารสฺส   นิเวสนํ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ  อถ  โข  อภโย  ราชกุมาโร  ภควนฺตํ
ปณีเตน   ขาทนีเยน   โภชนีเยน   สหตฺถา  สนฺตปฺเปสิ  สมฺปวาเรสิ  ฯ
อถ    โข   อภโย   ราชกุมาโร   ภควนฺตํ   ภุตฺตาวึ   โอนีตปตฺตปาณึ
อญฺญตรํ นีจํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๙๓]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อภโย  ราชกุมาโร  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   ภาเสยฺย   นุ   โข  ภนฺเต  ตถาคโต  ตํ  วาจํ  ยา  สา
วาจา   ปเรสํ   อปฺปิยา   อมนาปาติ  ฯ  น  เขฺวตฺถ  ๒-  ราชกุมาร
เอกํเสนาติ   ฯ   เอตฺถ   ภนฺเต   อนสฺสุํ  นิคนฺถาติ  ฯ  กึ  ปน  ตฺวํ
ราชกุมาร  เอวํ  วเทสีติ  ๓-  ฯ  เอตฺถ  ภนฺเต อนสฺสุํ นิคนฺถาติ อิธาหํ
ภนฺเต    เยน    นิคนฺโถ    นาฏปุตฺโต    เตนุปสงฺกมึ   อุปสงฺกมิตฺวา
นิคนฺถํ   นาฏปุตฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึ   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ
โข   มํ  ภนฺเต  นิคนฺโถ  นาฏปุตฺโต  เอตทโวจ  เอหิ  ตฺวํ  ราชกุมาร
สมณสฺส   โคตมสฺส   วาทํ  อาโรเปหิ  เอวํ  เต  กลฺยาโณ  กิตฺติสทฺโท
อพฺภุคฺคจฺฉิสฺสติ    ๔-    อภเยน    ราชกุมาเรน   สมณสฺส   โคตมสฺส
เอวํ มหิทฺธิกสฺส เอวํ มหานุภาวสฺส วาโท อาโรปิโตติ
     {๙๓.๑}   เอวํ วุตฺเต อหํ ภนฺเต นิคนฺถํ นาฏปุตฺตํ เอตทโวจํ ยถากถํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปกฺกมิ ฯ   ยุ. น โขตฺถ ฯ   ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. อพฺภุคฺคจฺฉติ ฯ ยุ. อพฺภุคฺคญฺฉีติ ฯ
ปนาหํ    ภนฺเต    สมณสฺส    โคตมสฺส    เอวํ    มหิทฺธิกสฺส   เอวํ
มหานุภาวสฺส   วาทํ   อาโรเปสฺสามีติ   เอหิ   ตฺวํ   ราชกุมาร  เยน
สมโณ    โคตโม   เตนุปสงฺกม   อุปสงฺกมิตฺวา   สมณํ   โคตมํ   เอวํ
วเทหิ   ภาเสยฺย   นุ   โข   ภนฺเต   ตถาคโต   ตํ  วาจํ  ยา  สา
วาจา   ปเรสํ   อปฺปิยา   อมนาปาติ   สเจ   เต   สมโณ   โคตโม
เอวํ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   ๑-   เอวํ  พฺยากโรติ  ภาเสยฺย  ราชกุมาร
ตถาคโต   ตํ   วาจํ   ยา   สา   วาจา  ปเรสํ  อปฺปิยา  อมนาปาติ
ตเมนํ   ตฺวํ   เอวํ   วเทยฺยาสิ  อถ  กิญฺจรหิ  เต  ภนฺเต  ปุถุชฺชเนน
นานากรณํ  ปุถุชฺชโนปิ  หิ  ตํ  วาจํ  ภาเสยฺย  ยา  สา  วาจา  ปเรสํ
อปฺปิยา อมนาปาติ สเจ ปน เต สมโณ โคตโม เอวํ ปุฏฺโฐ
     {๙๓.๒}   เอวํ  พฺยากโรติ น ราชกุมาร ตถาคโต ตํ วาจํ ภาเสยฺย
ยา  สา  วาจา  ปเรสํ  อปฺปิยา  อมนาปาติ  ตเมนํ ตฺวํ เอวํ วเทยฺยาสิ
อถ    กิญฺจรหิ    เต    ภนฺเต    เทวทตฺโต   พฺยากโต   อาปายิโก
เทวทตฺโต   เนรยิโก   เทวทตฺโต   กปฺปฏฺโฐ   เทวทตฺโต   อเตกิจฺโฉ
เทวทตฺโตติ   ตาย   จ   ปน  เต  วาจาย  เทวทตฺโต  กุปิโต  อโหสิ
อนตฺตมโนติ   อิมํ   โข   เต  ราชกุมาร  สมโณ  โคตโม  อุภโตโกฏิกํ
ปญฺหํ   ปุฏฺโฐ   สมาโน  เนว  สกฺขิติ  อุคฺคิลิตุํ  เนว  สกฺขิติ  โอคฺคิลิตุํ
เสยฺยถาปิ   นาม   ปุริสสฺส   อยสิงฺฆาฏกํ   กณฺเฐ   วิลคฺคํ  โส  เนว
สกฺกุเณยฺย    อุคฺคิลิตุํ   เนว   สกฺกุเณยฺย   โอคฺคิลิตุํ   เอวเมว   โข
เต   ราชกุมาร   สมโณ   โคตโม   อิมํ   อุภโตโกฏิกํ   ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สมาโนติ นตฺถิ ฯ
สมาโน เนว สกฺขิติ อุคฺคิลิตุํ เนว สกฺขิติ โอคฺคิลิตุนฺติ ฯ
     [๙๔]   เตน  โข  ปน  สมเยน  ทหโร ๑- มนฺโท อุตฺตานเสยฺยโก
อภยสฺส  ราชกุมารสฺส  องฺเก  ๒-  นิสินฺโน  โหติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
อภยํ   ราชกุมารํ   เอตทโวจ   ตํ   กึ   มญฺญสิ   ราชกุมาร   สจายํ
กุมาโร    ตุยฺหํ    วา   ปมาทมนฺวาย   ธาติยา   วา   ปมาทมนฺวาย
กฏฺฐํ  วา  กฐลํ  วา  มุเข  อาหเรยฺย  กินฺติ  ตํ  ๓-  กเรยฺยาสีติ  ฯ
อาหเรยฺยสฺสาหํ  ภนฺเต  ๔-  สจาหํ  ภนฺเต  น  สกฺกุเณยฺยํ  อาทิเกเนว
อาหริตุํ   ๕-   วาเมน  หตฺเถน  สีสํ  ปริคฺคเหตฺวา  ทกฺขิเณน  หตฺเถน
วงฺกงฺคุลึ  กตฺวา  สโลหิตมฺปิ  อาหเรยฺยํ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  อตฺถิ  หิ  ๖-
เม ภนฺเต กุมาเร อนุกมฺปาติ ฯ
     {๙๔.๑}   เอวเมว  โข  ราชกุมาร  ยํ ตถาคโต วาจํ ๗- ชานาติ
อภูตํ    อตจฺฉํ   อนตฺถสญฺหิตํ   สา   จ   ปเรสํ   อปฺปิยา   อมนาปา
น  ตํ  ตถาคโต  วาจํ  ภาสติ  ยมฺปิ  ตถาคโต  วาจํ  ชานาติ ภูตํ ตจฺฉํ
อนตฺถสญฺหิตํ   สา   จ   ปเรสํ   อปฺปิยา   อมนาปา   ตมฺปิ  ตถาคโต
วาจํ   น   ภาสติ   ยญฺจ   โข   ตถาคโต  วาจํ  ชานาติ  ภูตํ  ตจฺฉํ
อตฺถสญฺหิตํ  สา  จ  ปเรสํ  อปฺปิยา  อมนาปา  ตตฺร  กาลญฺญู  ตถาคโต
โหติ   ตสฺสา   วาจาย   เวยฺยากรณาย   ยํ  ตถาคโต  วาจํ  ชานาติ
อภูตํ  อตจฺฉํ  อนตฺถสญฺหิตํ  สา  จ  ปเรสํ  ปิยา มนาปา ตํ ๘- ตถาคโต
วาจํ  น  ภาสติ  ยมฺปิ  ตถาคโต  วาจํ  ชานาติ  ภูตํ  ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร กุมาโรติ อตฺถิ ฯ   ม. องฺเค ฯ   ม. ยุ. นํ ฯ
@ ม. สเจ ภนฺเต น สกฺกุเณยฺย ฯ   สี. ยุ. อาหตฺตุํ ฯ   ยุ. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. ตํ วาจํ ฯ   ม. ยุ. น ตํ ฯ
สา   จ   ปเรสํ   ปิยา   มนาปา   ตมฺปิ  ตถาคโต  วาจํ  น  ภาสติ
ยญฺจ   โข   ตถาคโต   วาจํ   ชานาติ   ภูตํ   ตจฺฉํ  อตฺถสญฺหิตํ  สา
จ   ปเรสํ   ปิยา   มนาปา   ตตฺร   กาลญฺญู  ตถาคโต  โหติ  ตสฺสา
วาจาย   พฺยากรณาย   ๑-  ตํ  กิสฺส  เหตุ  อตฺถิ  หิ  ๒-  ราชกุมาร
ตถาคตสฺส สตฺเตสุ อนุกมฺปาติ ฯ
     [๙๕]   เย   เม   ภนฺเต   ขตฺติยปณฺฑิตาปิ   พฺราหฺมณปณฺฑิตาปิ
คหปติปณฺฑิตาปิ     สมณปณฺฑิตาปิ     ปญฺหํ     อภิสงฺขริตฺวา    ตถาคตํ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปุจฺฉนฺติ   ปุพฺเพว   นุ   โข   เอตํ   ภนฺเต   ภควโต
เจตโส   ปริวิตกฺกิตํ   โหติ   เย   มํ  อุปสงฺกมิตฺวา  เอวํ  ปุจฺฉิสฺสนฺติ
เตสาหํ   เอวํ   ปุฏฺโฐ   เอวํ   พฺยากริสฺสามีติ   อุทาหุ   ฐานโสเวตํ
ตถาคตํ  ปฏิภาตีติ  ๓-  ฯ  เตนหิ  ราชกุมาร  ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ
ยถา    เต   ขเมยฺย   ตถา   นํ   พฺยากเรยฺยาสิ   ตํ   กึ   มญฺญสิ
ราชกุมาร   กุสโล   ตฺวํ   รถสฺส   องฺคปจฺจงฺคานนฺติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต
กุสโล อหํ รถสฺส องฺคปจฺจงฺคานนฺติ ฯ
     {๙๕.๑}   ตํ กึ มญฺญสิ ราชกุมาร เย ตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ
กินฺนามิทํ  รถสฺส  องฺคปจฺจงฺคนฺติ  ปุพฺเพว  นุโข  เต  เอตํ  เจตโส ๔-
ปริวิตกฺกิตํ  อสฺส  เย  มํ  อุปสงฺกมิตฺวา  เอวํ  ปุจฺฉิสฺสนฺติ  เตสาหํ เอวํ
ปุฏฺโฐ  ๕- เอวํ พฺยากริสฺสามีติ อุทาหุ ฐานโสเวตํ ตํ ๖- ปฏิภาเสยฺยาติ ฯ
อหํ   หิ   ภนฺเต   รถิโก   สญฺญาโต   กุสโล   รถสฺส  องฺคปจฺจงฺคานํ
สพฺพานิ    เม   รถสฺส   องฺคปจฺจงฺคานิ   สุวิทิตานิ   ฐานโสเวตํ   มํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. เวยฺยากรณาย   ยุ. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ   โป. ปฏิภาเสยฺย ฯ   โป. เจตสา ฯ
@ ยุ. เอวํ ปุฏฺโฐติ เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ   ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ปฏิภาเสยฺยาติ   ฯ  เอวเมว  โข  ราชกุมาร  เย  เต  ขตฺติยปณฺฑิตาปิ
พฺราหฺมณปณฺฑิตาปิ       คหปติปณฺฑิตาปิ       สมณปณฺฑิตาปิ       ปญฺหํ
อภิสงฺขริตฺวา   ตถาคตํ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปุจฺฉิสฺสนฺติ   ๑-   ฐานโสเวตํ
ตถาคตํ  ปฏิภาติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  สา  หิ ราชกุมาร ตถาคตสฺส ธมฺมธาตุ
สุปฏิวิทฺธา    ๒-    ยสฺสา   ธมฺมธาตุยา   สุปฏิวิทฺธตฺตา   ฐานโสเวตํ
ตถาคตํ ปฏิภาตีติ ฯ
     [๙๖]   เอวํ   วุตฺเต   อภโย  ราชกุมาโร  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   นิกฺกุชฺชิตํ
วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย   มูฬฺหสฺส   วา   มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ
ทกฺขนฺตีติ   ๓-   เอวเมว   ภควตา  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม  ปกาสิโต
เอสาหํ    ภนฺเต    ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
อุปาสกํ มํ ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
               อภยราชกุมารสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปุจฺฉนฺติ ฯ   ม. สุปฺปฏิวิทิตา ฯ   ยุ. ทกฺขินฺตีติ
@ทิสฺสติ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
                      พหุเวทนิยสุตฺตํ
     [๙๗]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ  อถ  โข  ปญฺจกงฺโค  ถปติ  เยนายสฺมา
อุทายี   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อุทายึ  อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๙๘]   เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  โส ๑- ปญฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ
อุทายึ   เอตทโวจ   กติ   นุ   โข   ภนฺเต   อุทายิ  เวทนา  วุตฺตา
ภควตาติ  ฯ  ติสฺโส  โข  คหปติ  เวทนา  วุตฺตา  ภควตา สุขา เวทนา
ทุกฺขา   เวทนา   อทุกฺขมสุขา  เวทนา  อิมา  โข  คหปติ  ๒-  ติสฺโส
เวทนา   วุตฺตา  ภควตาติ  ฯ  น  โข  ภนฺเต  อุทายิ  ติสฺโส  เวทนา
วุตฺตา   ภควตา   เทฺว   เวทนา   วุตฺตา   ภควตา   สุขา   เวทนา
ทุกฺขา   เวทนา   ยายํ   ภนฺเต  อทุกฺขมสุขา  เวทนา  สนฺตสฺมึ  เอสา
ปณีเต   สุเข   วุตฺตา   ภควตาติ   ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  อายสฺมา  อุทายี
ปญฺจกงฺคํ   ถปตึ   เอตทโวจ   น   โข  คหปติ  เทฺว  เวทนา  วุตฺตา
ภควตา  ติสฺโส  เวทนา  วุตฺตา  ภควตา  สุขา  เวทนา  ทุกฺขา เวทนา
อทุกฺขมสุขา เวทนา อิมา โข คหปติ ติสฺโส เวทนา วุตฺตา ภควตาติ ฯ
     {๙๘.๑}   ทุติยมฺปิ   โข   ปญฺจกงฺโค   ถปติ  อายสฺมนฺตํ  อุทายึ
เอตทโวจ   น   โข   ภนฺเต  อุทายิ  ติสฺโส  เวทนา  วุตฺตา  ภควตา
เทฺว   เวทนา   วุตฺตา  ภควตา  สุขา  เวทนา  ทุกฺขา  เวทนา  ยายํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. ถปติ ฯ
ภนฺเต   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   สนฺตสฺมึ   เอสา  ปณีเต  สุเข  วุตฺตา
ภควตาติ ฯ
     {๙๘.๒}   ตติยมฺปิ   โข   อายสฺมา   อุทายี   ปญฺจกงฺคํ   ถปตึ
เอตทโวจ   น   โข   คหปติ   เทฺว  เวทนา  วุตฺตา  ภควตา  ติสฺโส
เวทนา   วุตฺตา   ภควตา  สุขา  เวทนา  ทุกฺขา  เวทนา  อทุกฺขมสุขา
เวทนา   อิมา   โข   คหปติ   ติสฺโส   เวทนา  วุตฺตา  ภควตาติ  ฯ
ตติยมฺปิ    โข    ปญฺจกงฺโค   ถปติ   อายสฺมนฺตํ   อุทายึ   เอตทโวจ
น   โข   ภนฺเต   อุทายิ   ติสฺโส   เวทนา   วุตฺตา   ภควตา  เทฺว
เวทนา   วุตฺตา   ภควตา   สุขา   เวทนา   ทุกฺขา   เวทนา   ยายํ
ภนฺเต   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   สนฺตสฺมึ   เอสา  ปณีเต  สุเข  วุตฺตา
ภควตาติ  ฯ  เนว  โข  อสกฺขิ  ๑-  อายสฺมา  อุทายี  ปญฺจกงฺคํ  ถปตึ
สญฺญาเปตุํ    น    ปนาสกฺขิ   ปญฺจกงฺโค   ถปติ   อายสฺมนฺตํ   อุทายึ
สญฺญาเปตุํ ฯ
     [๙๙]   อสฺโสสิ   โข  อายสฺมา  อานนฺโท  อายสฺมโต  อุทายิสฺส
ปญฺจกงฺเคน   ถปตินา   สทฺธึ  อิมํ  กถาสลฺลาปํ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา
อานนฺโท    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา
อานนฺโท    ยาวตโก    อโหสิ    อายสฺมโต   อุทายิสฺส   ปญฺจกงฺเคน
ถปตินา สทฺธึ กถาสลฺลาโป ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ ฯ
     {๙๙.๑}   เอวํ วุตฺเต ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ สนฺตญฺเญว
โข   อานนฺท   ปริยายํ   ปญฺจกงฺโค  ถปติ  อุทายิสฺส  นาพฺภินุโมทิ  ๒-
@เชิงอรรถ:  ม. สกฺขิ ฯ   ม. นาพฺภนุโมทิ ฯ
สนฺตญฺเญว    จ    ปน    ปริยายํ    อุทายี    ปญฺจกงฺคสฺส   ถปติสฺส
นาพฺภินุโมทิ   เทฺวปานนฺท   เวทนา   วุตฺตา  มยา  ปริยาเยน  ติสฺโสปิ
เวทนา  วุตฺตา  มยา  ปริยาเยน  จตสฺโสปิ  ๑-  เวทนา  วุตฺตา  มยา
ปริยาเยน   ปญฺจปิ   เวทนา   วุตฺตา   มยา  ปริยาเยน  ฉปิ  เวทนา
วุตฺตา   มยา  ปริยาเยน  อฏฺฐารสปิ  เวทนา  วุตฺตา  มยา  ปริยาเยน
ฉตฺตึสาปิ   เวทนา   วุตฺตา   มยา   ปริยาเยน   อฏฺฐสตมฺปิ   เวทนา
วุตฺตา   มยา   ปริยาเยน   เอวํ   ปริยายเทสิโต  โข  อานนฺท  มยา
ธมฺโม  เอวํ  ปริยายเทสิเต  โข  อานนฺท  มยา  ธมฺเม เย อญฺญมญฺญสฺส
สุภาสิตํ     สุลปิตํ     น     สมนุชานิสฺสนฺติ     น    สมนุมญฺญิสฺสนฺติ
น      สมนุโมทิสฺสนฺติ      เตสเมตํ      ปาฏิกงฺขํ      ภณฺฑนชาตา
กลหชาตา      วิวาทาปนฺนา     อญฺญมญฺญํ     มุขสตฺตีหิ     วิตุทนฺตา
วิหริสฺสนฺตีติ    เอวํ    ปริยายเทสิโต   โข   อานนฺท   มยา   ธมฺโม
เอวํ   ปริยายเทสิเต   โข   อานนฺท   มยา  ธมฺเม  เย  อญฺญมญฺญสฺส
สุภาสิตํ    สุลปิตํ    สมนุชานิสฺสนฺติ    สมนุมญฺญิสฺสนฺติ    สมนุโมทิสฺสนฺติ
เตสเมตํ   ปาฏิกงฺขํ   สมคฺคา   สมฺโมทมานา  อวิวทมานา  ขีโรทกีภูตา
อญฺญมญฺญํ ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหริสฺสนฺติ ฯ
     [๑๐๐]   ปญฺจ   โข   อิเม   อานนฺท   กามคุณา  กตเม  ปญฺจ
จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา   อิฏฺฐา   กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนียา   โสตวิญฺเญยฺยา   สทฺทา   ...   ฆานวิญฺเญยฺยา  คนฺธา  ...
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา  ...  กายวิญฺเญยฺยา  โผฏฺฐพฺพา  อิฏฺฐา  กนฺตา
@เชิงอรรถ:  ม. จตสฺโสปิ เวทนา วุตฺตา มยา ปริยาเยนาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนียา   อิเม  โข  อานนฺท  ปญฺจ
กามคุณา  ฯ  ยํ  โข  อานนฺท  อิเม  ปญฺจ  กามคุเณ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ
สุขํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ กามสุขํ ฯ
     [๑๐๑]   โย   โข   อานนฺท   เอวํ  วเทยฺย  เอตปรมํ  สตฺตา
สุขํ    โสมนสฺสํ    ปฏิสํเวเทนฺตีติ   อิทมสฺส   นานุชานามิ   ตํ   กิสฺส
เหตุ    อตฺถานนฺท    เอตมฺหา    สุขา   อญฺญํ   สุขํ   อภิกฺกนฺตตรญฺจ
ปณีตตรญฺจ    ฯ    กตมญฺจานนฺท    เอตมฺหา    สุขา    อญฺญํ    สุขํ
อภิกฺกนฺตตรญฺจ    ปณีตตรญฺจ    อิธานนฺท    ภิกฺขุ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ
วิวิจฺจ   อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ  วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ
ฌานํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   อิทํ   โข   อานนฺท   เอตมฺหา   สุขา
อญฺญํ สุขํ อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจ ฯ
     {๑๐๑.๑}   โย  โข  อานนฺท  เอวํ  วเทยฺย  เอตปรมํ สตฺตา สุขํ
โสมนสฺสํ    ปฏิสํเวเทนฺตีติ   อิทมสฺส   นานุชานามิ   ตํ   กิสฺส   เหตุ
อตฺถานนฺท   เอตมฺหา   สุขา  อญฺญํ  สุขํ  อภิกฺกนฺตตรญฺจ  ปณีตตรญฺจ  ฯ
กตมญฺจานนฺท     เอตมฺหา     สุขา    อญฺญํ    สุขํ    อภิกฺกนฺตตรญฺจ
ปณีตตรญฺจ    อิธานนฺท    ภิกฺขุ    วิตกฺกวิจารานํ    วูปสมา   อชฺฌตฺตํ
สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ   อวิตกฺกํ   อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ
ทุติยํ  ฌานํ  ฯเปฯ  ตติยํ  ฌานํ  ...  จตุตฺถํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
อิทํ    โข   อานนฺท   เอตมฺหา   สุขา   อญฺญํ   สุขํ   อภิกฺกนฺตตรญฺจ
ปณีตตรญฺจ [๑]- ฯ
     {๑๐๑.๒}   กตมญฺจานนฺท  เอตมฺหา  สุขา  อญฺญํ สุขํ อภิกฺกนฺตตรญฺจ
@เชิงอรรถ:  ม. เอตฺถนฺตเร "โย โข เอวํ วเทยฺย ฯเปฯ อิติ ทิสฺสติ ฯ ยุ. โย โข อานนฺท เอวํ
@วเทยฺย ฯเปฯ อิติ ทิสฺสติ ฯ อิโต ปรมฺปิ อีทิสฏฺฐาเน ปาฐา เอวเมว ญาตพฺพา ฯ
ปณีตตรญฺจ    อิธานนฺท    ภิกฺขุ    สพฺพโส    รูปสญฺญานํ    สมติกฺกมา
ปฏิฆสญฺญานํ     อตฺถงฺคมา    นานตฺตสญฺญานํ    อมนสิการา    อนนฺโต
อากาโสติ    อากาสานญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    อิทํ    โข
อานนฺท เอตมฺหา สุขา อญฺญํ สุขํ อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจ ฯ
     {๑๐๑.๓}   กตมญฺจานนฺท  เอตมฺหา  สุขา  อญฺญํ สุขํ อภิกฺกนฺตตรญฺจ
ปณีตตรญฺจ      อิธานนฺท     ภิกฺขุ     สพฺพโส     อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม     อนนฺตํ     วิญฺญาณนฺติ     วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   อิทํ   โข   อานนฺท   เอตมฺหา   สุขา   ฯเปฯ  กตมญฺจานนฺท
เอตมฺหา   สุขา   อญฺญํ   สุขํ   อภิกฺกนฺตตรญฺจ   ปณีตตรญฺจ   อิธานนฺท
ภิกฺขุ     สพฺพโส     วิญฺญาณญฺจายตนํ    สมติกฺกมฺม    นตฺถิ    กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺญายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อิทํ   โข   อานนฺท   เอตมฺหา
สุขา   ฯเปฯ  กตมญฺจานนฺท  เอตมฺหา  สุขา  อญฺญํ  สุขํ  อภิกฺกนฺตตรญฺจ
ปณีตตรญฺจ      อิธานนฺท      ภิกฺขุ      สพฺพโส     อากิญฺจญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม    เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ    อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อิทํ   โข
อานนฺท เอตมฺหา สุขา อญฺญํ สุขํ อภิกฺกนฺตตรญฺจ ปณีตตรญฺจ ฯ
     [๑๐๒]   โย โข อานนฺท เอวํ วเทยฺย เอตปรมํ สตฺตา สุขํ โสมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทนฺตีติ   อิทมสฺส   นานุชานามิ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   อตฺถานนฺท
เอตมฺหา    สุขา    อญฺญํ    สุขํ    อภิกฺกนฺตตรญฺจ    ปณีตตรญฺจ   ฯ
กตมญฺจานนฺท     เอตมฺหา     สุขา    อญฺญํ    สุขํ    อภิกฺกนฺตตรญฺจ
ปณีตตรญฺจ     อิธานนฺท     ภิกฺขุ    สพฺพโส    เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม    สญฺญาเวทยิตนิโรธํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    อิทํ    โข
อานนฺท   เอตมฺหา   สุขา   อญฺญํ   สุขํ  อภิกฺกนฺตตรญฺจ  ปณีตตรญฺจ  ฯ
ฐานํ   โข   ปเนตํ   อานนฺท   วิชฺชติ   ยํ   อญฺญติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา
เอวํ    วเทยฺยุํ   สญฺญาเวทยิตนิโรธํ   สมโณ   โคตโม   อาห   ตญฺจ
สุขสฺมึ   ปญฺญเปติ   ตยิทํ   กึสุ   ตยิทํ   กถํสูติ   เอวํวาทิโน  อานนฺท
อญฺญติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   เอวมสฺสุ  วจนียา  น  โข  อาวุโส  ภควา
สุขํเยว   เวทนํ   สนฺธาย   สุขสฺมึ   ปญฺญเปติ  อปิจาวุโส  ยตฺถ  ยตฺถ
สุขํ อุปลพฺภติ ยหึ ยหึ ตํ ตํ ตถาคโต สุขสฺมึ ปญฺญเปตีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน   อายสฺมา   อานนฺโท   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                 พหุเวทนิยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
                     ------------
                       อปณฺณกสุตฺตํ
     [๑๐๓]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกญฺจรมาโน
มหตา  ภิกฺขุสงฺเฆน  สทฺธึ  เยน  สาลา  นาม  โกสลานํ  พฺราหฺมณคาโม
ตทวสริ   ฯ   อสฺโสสุํ  โข  สาเลยฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  สมโณ  ขลุ
โภ  โคตโม  สกฺยปุตฺโต  สกฺยกุลา  ปพฺพชิโต  โกสเลสุ  จาริกญฺจรมาโน
มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ สาลํ อนุปฺปตฺโต ฯ
     {๑๐๓.๑}   ตํ  โข  ปน  ภวนฺตํ  โคตมํ  เอวํกลฺยาโณ  กิตฺติสทฺโท
อพฺภุคฺคโต   อิติปิ  โส  ภควา  อรหํ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน
สุคโต   โลกวิทู  อนุตฺตโร  ปุริสทมฺมสารถิ  สตฺถา  เทวมนุสฺสานํ  พุทฺโธ
ภควา  ๑-  โส  อิมํ  โลกํ  สเทวกํ  สมารกํ  สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ
ปชํ  สเทวมนุสฺสํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  ปเวเทติ  โส  ธมฺมํ เทเสติ
อาทิกลฺยาณํ    มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ  ปริสุทฺธํ  พฺรหฺมจริยํ  ปกาเสติ  สาธุ  โข  ปน  ตถารูปานํ
อรหตํ ทสฺสนํ โหตีติ ฯ
     {๑๐๓.๒}   อถ  โข  สาเลยฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา    อปฺเปกจฺเจ    ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   อปฺเปกจฺเจ   ภควตา   สทฺธึ  สมฺโมทึสุ  สมฺโมทนียํ
กถํ    สาราณียํ    วีติสาเรตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ    อปฺเปกจฺเจ
เยน      ภควา      เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา      เอกมนฺตํ     นิสีทึสุ
@เชิงอรรถ:  ม. ภควาติ ฯ
อปฺเปกจฺเจ   ภควโต  สนฺติเก  นามโคตฺตํ  สาเวตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ
อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     [๑๐๔]   เอกมนฺตํ   นิสินฺเน  โข  สาเลยฺยเก  พฺราหฺมณคหปติเก
ภควา   เอตทโวจ   อตฺถิ   ปน  โว  คหปตโย  โกจิ  มนาโป  สตฺถา
ยสฺมึ   โว   อาการวตี  สทฺธา  ปฏิลทฺธาติ  ฯ  นตฺถิ  โข  โน  ภนฺเต
โกจิ   มนาโป   สตฺถา   ยสฺมึ  โน  อาการวตี  สทฺธา  ปฏิลทฺธาติ  ฯ
มนาปํ   โว   คหปตโย   สตฺถารํ   อลภนฺเตหิ   อยํ  อปณฺณโก  ธมฺโม
สมาทาย    วตฺติตพฺโพ    อปณฺณโก   หิ   คหปตโย   ธมฺโม   สมตฺโต
สมาทินฺโน   โส   โว   ภวิสฺสติ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย  สุขาย  ฯ  กตโม
จ คหปตโย อปณฺณโก ธมฺโม ๑- ฯ
     [๑๐๕]   สนฺติ   คหปตโย   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ   ทินฺนํ  นตฺถิ  ยิฏฺฐํ  นตฺถิ  หุตํ  นตฺถิ  สุกฏทุกฺกฏานํ
กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโก   นตฺถิ  อยํ  โลโก  นตฺถิ  ปโร  โลโก  นตฺถิ
มาตา    นตฺถิ    ปิตา   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ   โลเก
สมณพฺราหฺมณา    สมฺมคฺคตา    สมฺมาปฏิปนฺนา    เย    อิมญฺจ   โลกํ
ปรญฺจ    โลกํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทนฺตีติ   เตสญฺเญว
โข      คหปตโย      สมณพฺราหฺมณานํ     เอเก     สมณพฺราหฺมณา
อุชุวิปจฺจนีกวาทา    เต    เอวมาหํสุ    อตฺถิ    ทินฺนํ   อตฺถิ   ยิฏฺฐํ
อตฺถิ    หุตํ    อตฺถิ   สุกฏทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโก   อตฺถิ
อยํ   โลโก   อตฺถิ   ปโร   โลโก   อตฺถิ  มาตา  อตฺถิ  ปิตา  อตฺถิ
@เชิงอรรถ:  ม. สมาทาย...หิตาย สุขาย ฯ
สตฺตา    โอปปาติกา    อตฺถิ    โลเก    สมณพฺราหฺมณา   สมฺมคฺคตา
สมฺมาปฏิปนฺนา    เย   อิมญฺจ   โลกํ   ปรญฺจ   โลกํ   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา    ปเวเทนฺตีติ    ฯ   ตํ   กึ   มญฺญถ   คหปตโย   นนุเม
สมณพฺราหฺมณา      อญฺญมญฺญํ      ๑-      อุชุวิปจฺจนีกวาทาติ     ฯ
เอวํ ภนฺเต ฯ
     [๑๐๖]   ตตฺร   คหปตโย  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ   ทินฺนํ   นตฺถิ   ยิฏฺฐํ   นตฺถิ   หุตํ   ฯเปฯ   เย
อิมญฺจ   โลกํ   ปรญฺจ   โลกํ   สยํ   อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  ปเวเทนฺตีติ
เตสเมตํ  ปาฏิกงฺขํ  ยมิทํ   ๒-  กายสุจริตํ  วจีสุจริตํ  มโนสุจริตํ  อิเม
ตโย   กุสเล   ธมฺเม   อภินิพฺพชฺเชตฺวา  ยมิทํ  กายทุจฺจริตํ  วจีทุจฺจริตํ
มโนทุจฺจริตํ   อิเม   ตโย   อกุสเล   ธมฺเม  สมาทาย  วตฺติสฺสนฺติ  ตํ
กิสฺส   เหตุ   น   หิ  เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา  ปสฺสนฺติ  อกุสลานํ
ธมฺมานํ   อาทีนวํ   โอการํ   สงฺกิเลสํ   กุสลานํ   ธมฺมานํ  เนกฺขมฺเม
อานิสํสํ โวทานปกฺขํ ฯ
     {๑๐๖.๑}   สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ  โลกํ  นตฺถิ  ปโร โลโกติสฺส
ทิฏฺฐิ  โหติ  สาสฺส  โหติ  มิจฺฉาทิฏฺฐิ  ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ โลกํ
นตฺถิ   ปโร   โลโกติ   สงฺกปฺเปติ   สฺวาสฺส  โหติ  มิจฺฉาสงฺกปฺโป  ฯ
สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ  โลกํ  นตฺถิ  ปโร  โลโกติ  วาจํ ภาสติ สาสฺส
โหติ   มิจฺฉาวาจา   ฯ   สนฺตํเยว   โข  ปน  ปรํ  โลกํ  นตฺถิ  ปโร
โลโกติ   อาห   เย   เต   อรหนฺโต  ปรโลกวิทุโน  เตสมยํ  ปจฺจนีกํ
กโรติ   ฯ   สนฺตํเยว   โข   ปน   ปรํ   โลกํ  นตฺถิ  ปโร  โลโกติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อญฺญมญฺญสุส ฯ    ม. ยทิทํ ฯ สพฺพตฺถาปิ อีทิสเมว ฯ
ปรํ   สญฺญเปติ  ๑-  สาสฺส  โหติ  อสทฺธมฺมสญฺญตฺติ  ๒-  ตาย  จ  ปน
อสทฺธมฺมสญฺญตฺติยา ๓- อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๑๐๖.๒}   อิติ  ปุพฺเพว  โข  ปนสฺส  สุสีลฺยํ  ปหีนํ  โหติ ทุสฺสีลฺยํ
ปจฺจุปฏฺฐิตํ   อยญฺจ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   มิจฺฉาสงฺกปฺโป   มิจฺฉาวาจา  อริยานํ
ปจฺจนีกตา   อสทฺธมฺมสญฺญตฺติ  อตฺตุกฺกํสนา  ปรวมฺภนา  ฯ  เอวํสิเม  ๔-
อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา ฯ
     [๑๐๗]   ตตฺร   คหปตโย   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สเจ   โข   นตฺถิ   ปโร   โลโก  เอวมยํ  ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา  ๕-  โสตฺถิมตฺตานํ  กริสฺสติ  สเจ  โข  อตฺถิ  ปโร
โลโก    เอวมยํ    ภวํ   ปุริสปุคฺคโล   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา
อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปชฺชิสฺสติ  ฯ  กามํ  โข  ปน  มาหุ
ปโร    โลโก   โหตุ   เนสํ   ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ
อถ   จ   ปนายํ   ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  วิญฺญูนํ  คารโยฺห
ทุสฺสีโล ปุริสปุคฺคโล มิจฺฉาทิฏฺฐี นตฺถิกวาโทติ ฯ
     {๑๐๗.๑}   สเจ  โข  อตฺเถว  ปโร  โลโก  เอวํ  อิมสฺส โภโต
ปุริสปุคฺคลสฺส    อุภยตฺถ    กลิคฺคาโห   ๖-   ยญฺจ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม
วิญฺญูนํ   คารโยฺห   ยญฺจ   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ
วินิปาตํ    นิรยํ    อุปปชฺชิสฺสติ   ฯ   เอวมสฺสายํ   อปณฺณโก   ธมฺโม
ทุสฺสมตฺโต สมาทินฺโน ๗- เอกํสํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ ริญฺจติ กุสลฏฺฐานํ ฯ ๘-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สญฺญาเปติ ฯ สพฺพตฺถาปิ อีทิสเมว ฯ    โป. ...ปญฺญตฺติ ฯ    โป. ...
@ปญฺญตฺติยา ฯ    ม. เอวมสฺสิเม ฯ    ม. ยุ. ปรมฺมรณาติ นตฺถิ ฯ    ม. ยุ.
@กลิคฺคโห ฯ    โป. ทุสฺสมาทินฺโน ฯ    ม. ยุ. กุสลํ ฐานํ ฯ
     [๑๐๘]   ตตฺร   คหปตโย  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน    อตฺถิ    ทินฺนํ    ฯเปฯ   เย   อิมญฺจ   โลกํ   ปรญฺจ
โลกํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทนฺตีติ   เตสเมตํ   ปาฏิกงฺขํ
ยมิทํ   กายทุจฺจริตํ   วจีทุจฺจริตํ   มโนทุจฺจริตํ   อิเม   ตโย   อกุสเล
ธมฺเม    อภินิพฺพชฺเชตฺวา    ยมิทํ   กายสุจริตํ   วจีสุจริตํ   มโนสุจริตํ
อิเม   ตโย   กุสเล   ธมฺเม   สมาทาย   วตฺติสฺสนฺติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ
ปสฺสนฺติ    หิ    เต    โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   อกุสลานํ   ธมฺมานํ
อาทีนวํ   โอการํ   สงฺกิเลสํ   กุสลานํ   ธมฺมานํ   เนกฺขมฺเม  อานิสํสํ
โวทานปกฺขํ ฯ
     {๑๐๘.๑}   สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ  โลกํ  อตฺถิ  ปโร โลโกติสฺส
ทิฏฺฐิ  โหติ  สาสฺส  โหติ  สมฺมาทิฏฺฐิ  ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ โลกํ
อตฺถิ   ปโร   โลโกติ   สงฺกปฺเปติ   สฺวาสฺส  โหติ  สมฺมาสงฺกปฺโป  ฯ
สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ  โลกํ  อตฺถิ  ปโร  โลโกติ  วาจํ ภาสติ สาสฺส
โหติ  สมฺมาวาจา  ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน  ปรํ  โลกํ อตฺถิ ปโร โลโกติ
อาห เย เต อรหนฺโต ปรโลกวิทุโน เตสมยํ น ปจฺจนีกํ กโรติ ฯ
     {๑๐๘.๒} สนฺตํเยว โข ปน ปรํ โลกํ อตฺถิ ปโร โลโกติ ปรํ สญฺญเปติ
สาสฺส    โหติ    สทฺธมฺมสญฺญตฺติ   ตาย   จ   ปน   สทฺธมฺมสญฺญตฺติยา
เนวตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ   ฯ   อิติ  ปุพฺเพว  โข  ปนสฺส
ทุสฺสีลฺยํ    ปหีนํ    โหติ    สุสีลฺยํ    ปจฺจุปฏฺฐิตํ   อยญฺจ   สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมาสงฺกปฺโป    สมฺมาวาจา   อริยานํ   อปฺปจฺจนีกตา   สทฺธมฺมสญฺญตฺติ
อนตฺตุกฺกํสนา  ๑-  อปรวมฺภนา  ฯ  เอวํสิเม  ๒-  อเนเก กุสลา ธมฺมา
สมฺภวนฺติ สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา ฯ
     [๑๐๙]   ตตฺร   คหปตโย   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สเจ   โข   อตฺถิ   ปโร   โลโก  เอวมยํ  ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชิสฺสติ  ฯ  กามํ  โข
ปน    มาหุ    ปโร   โลโก   โหตุ   เนสํ   ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ
สจฺจํ   วจนํ   อถ   จ   ปนายํ   ภวํ   ปุริสปุคฺคโล   ทิฏฺเฐว  ธมฺเม
วิญฺญูนํ   ปาสํโส   สีลวา   ปุริสปุคฺคโล   สมฺมาทิฏฺฐี   อตฺถิกวาโทติ  ฯ
สเจ   โข   อตฺเถว  ปโร  โลโก  เอวํ  อิมสฺส  โภโต  ปุริสปุคฺคลสฺส
อุภยตฺถ   กฏคฺคาโห   ๓-   ยญฺจ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   วิญฺญูนํ  ปาสํโส
ยญฺจ   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา  สุคตึ  สคฺคํ  โลกํ  อุปปชฺชิสฺสติ  ฯ
เอวมสฺสายํ    อปณฺณโก    ธมฺโม    สุสมตฺโต    สมาทินฺโน    อุภยํสํ
ผริตฺวา ติฏฺฐติ ริญฺจติ อกุสลฏฺฐานํ ๔- ฯ
     [๑๑๐]   สนฺติ   คหปตโย   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน  กรโต  การยโต  ฉินฺทโต  เฉทาปยโต ปจโต ๕- ปจาปยโต
โสจโต   โสจาปยโต   กิลมโต  กิลมาปยโต  ๖-  ผนฺทโต  ผนฺทาปยโต
ปาณมติปาตาปยโต   ๗-   อทินฺนํ   อาทิยโต   สนฺธึ   ฉินฺทโต  นิลฺโลปํ
หรโต   เอกาคาริกํ   กโรโต   ปริปนฺเถ   ติฏฺฐโต   ปรทารํ  คจฺฉโต
@เชิงอรรถ:  ม. อนตฺตุกฺกํสนาปรวมฺภนา ฯ    ม. เอวมสฺสิเม ฯ    ม. ยุ. กฏคฺคโห ฯ
@ ม. ยุ. อกุสลํ ฐานนฺติ ทิสฺสติ ฯ    ยุ. ม. ปาจยโต ฯ    สี. ยุ. โสจยโต
@กิลมยโตติ ปาฐา  ทิสฺสนฺติ ฯ    สี. ยุ. ปาณมติมาปยโต ฯ
มุสา   ภณโต   กโรโต  น  กรียติ  ปาปํ  ขุรปริยนฺเตน  เจปิ  จกฺเกน
โย    อิมิสฺสา   ปฐวิยา   ปาเณ   เอกมํสขลํ   เอกมํสปุญฺชํ   กเรยฺย
นตฺถิ    ตโตนิทานํ   ปาปํ   นตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม   ทกฺขิณํ   เจปิ
คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   หนนฺโต  ฆาเตนฺโต  ฉินฺทนฺโต  เฉทาเปนฺโต
ปจนฺโต    ปาเจนฺโต    นตฺถิ    ตโตนิทานํ    ปาปํ   นตฺถิ   ปาปสฺส
อาคโม   อุตฺตรํ   เจปิ   คงฺคาย   ตีรํ  คจฺเฉยฺย  ททนฺโต  ทาเปนฺโต
ยชนฺโต   ยชาเปนฺโต   ๑-   นตฺถิ   ตโตนิทานํ   ปุญฺญํ  นตฺถิ  ปุญฺญสฺส
อาคโม    ทาเนน    ทเมน    สญฺญเมน   สจฺจวชฺเชน   นตฺถิ   ปุญฺญํ
นตฺถิ ปุญฺญสฺส อาคโมติ ฯ
     {๑๑๐.๑}   เตสํเยว   โข   คหปตโย   สมณพฺราหฺมณานํ  เอเก
สมณพฺราหฺมณา   อุชุวิปจฺจนีกวาทา   เต   เอวมาหํสุ   กรโต  การยโต
ฉินฺทโต   เฉทาปยโต  ปจโต  ปจาปยโต  โสจโต  โสจาปยโต  กิลมโต
กิลมาปยโต     ผนฺทโต    ผนฺทาปยโต    ปาณมติปาตาปยโต    อทินฺนํ
อาทิยโต  สนฺธึ  ฉินฺทโต  นิลฺโลปํ  หรโต  เอกาคาริกํ  กโรโต ปริปนฺเถ
ติฏฺฐโต  ปรทารํ  คจฺฉโต  มุสา  ภณโต กโรโต กรียติ ปาปํ ขุรปริยนฺเตน
เจปิ  จกฺเกน  โย  อิมิสฺสา ปฐวิยา ปาเณ เอกมํสขลํ เอกมํสปุญฺชํ กเรยฺย
อตฺถิ    ตโตนิทานํ   ปาปํ   อตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม   ทกฺขิณํ   เจปิ
คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   หนนฺโต  ฆาเตนฺโต  ฉินฺทนฺโต  เฉทาเปนฺโต
ปจนฺโต    ปาเจนฺโต    อตฺถิ    ตโตนิทานํ    ปาปํ   อตฺถิ   ปาปสฺส
อาคโม   อุตฺตรํ   เจปิ   คงฺคาย   ตีรํ  คจฺเฉยฺย  ททนฺโต  ทาเปนฺโต
@เชิงอรรถ:  ยุ. ยาเชนฺโต ฯ
ยชนฺโต    ยชาเปนฺโต    อตฺถิ    ตโตนิทานํ   ปุญฺญํ   อตฺถิ   ปุญฺญสฺส
อาคโม   ทาเนน   ทเมน   สญฺญเมน   สจฺจวชฺเชน   ๑-  อตฺถิ  ปุญฺญํ
อตฺถิ   ปุญฺญสฺส   อาคโมติ   ฯ   ตํ   กึ   มญฺญถ   คหปตโย   นนุเม
สมณพฺราหฺมณา     อญฺญมญฺญสฺส     อุชุวิปจฺจนีกวาทาติ     ฯ     เอวํ
ภนฺเต ฯ
     [๑๑๑]   ตตฺร   คหปตโย  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   กรโต  การยโต  ฉินฺทโต  เฉทาปยโต  ปจโต  ปจาปยโต
โสจโต    โสจาปยโต   กิลมโต   กิลมาปยโต   ผนฺทโต   ผนฺทาปยโต
ปาณมติปาตาปยโต    อทินฺนํ    อาทิยโต    สนฺธึ    ฉินฺทโต   นิลฺโลปํ
หรโต   เอกาคาริกํ   กโรโต   ปริปนฺเถ   ติฏฺฐโต   ปรทารํ  คจฺฉโต
มุสา   ภณโต   กโรโต  น  กรียติ  ปาปํ  ขุรปริยนฺเตน  เจปิ  จกฺเกน
โย    อิมิสฺสา   ปฐวิยา   ปาเณ   เอกมํสขลํ   เอกมํสปุญฺชํ   กเรยฺย
นตฺถิ    ตโตนิทานํ   ปาปํ   นตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม   ทกฺขิณํ   เจปิ
คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   หนนฺโต  ฆาเตนฺโต  ฯเปฯ  ทาเนน  ทเมน
สญฺญเมน สจฺจวชฺเชน นตฺถิ ปุญฺญํ นตฺถิ ปุญฺญสฺส อาคโมติ ฯ
     {๑๑๑.๑}   เตสเมตํ   ปาฏิกงฺขํ   ยมิทํ   กายสุจริตํ   วจีสุจริตํ
มโนสุจริตํ   อิเม   ตโย   กุสเล   ธมฺเม  อภินิพฺพชฺเชตฺวา  ๒-  ยมิทํ
กายทุจฺจริตํ  วจีทุจฺจริตํ  มโนทุจฺจริตํ  อิเม  ตโย อกุสเล ธมฺเม สมาทาย
วตฺติสฺสนฺติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  น  หิ  เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา ปสฺสนฺติ
อกุสลานํ   ธมฺมานํ   อาทีนวํ   โอการํ   สงฺกิเลสํ   กุสลานํ   ธมฺมานํ
@เชิงอรรถ:  ม. สจฺจวาเจน ฯ   ม. อภินิพฺพิชฺชิตฺวา ฯ
เนกฺขมฺเม   อานิสํสํ   โวทานปกฺขํ  ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน  กิริยํ  นตฺถิ
กิริยาติสฺส   ทิฏฺฐิ   โหติ   สาสฺส  โหติ  มิจฺฉาทิฏฺฐิ  ฯ  สนฺตํเยว  โข
ปน  กิริยํ  นตฺถิ  กิริยาติ  สงฺกปฺเปติ  สฺวาสฺส  โหติ  มิจฺฉาสงฺกปฺโป  ฯ
สนฺตํเยว   โข   ปน  กิริยํ  นตฺถิ  กิริยาติ  วาจํ  ภาสติ  สาสฺส  โหติ
มิจฺฉาวาจา  ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน  กิริยํ  นตฺถิ  กิริยาติ  อาห เย เต
อรหนฺโต   กิริยวาทา  เตสมยํ  ปจฺจนีกํ  กโรติ  ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน
กิริยํ   นตฺถิ   กิริยาติ   ปรํ   สญฺญเปติ  สาสฺส  โหติ  อสทฺธมฺมสญฺญตฺติ
ตาย จ ปน อสทฺธมฺมสญฺญตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๑๑๑.๒}   อิติ  ปุพฺเพว  โข  ปนสฺส  สุสีลฺยํ  ปหีนํ  โหติ ทุสฺสีลฺยํ
ปจฺจุปฏฺฐิตํ   อยญฺจ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   มิจฺฉาสงฺกปฺโป   มิจฺฉาวาจา  อริยานํ
ปจฺจนีกตา    อสทฺธมฺมสญฺญตฺติ    อตฺตุกฺกํสนา    ๑-    ปรวมฺภนา   ฯ
เอวํสิเม ๒- อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา ฯ
     [๑๑๒]   ตตฺร   คหปตโย   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สเจ   โข   นตฺถิ   กิริยา  เอวมยํ  ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   ๓-   โสตฺถิมตฺตานํ  กริสฺสติ  ฯ  สเจ  โข   อตฺถิ  กิริยา
เอวมยํ   ภวํ   ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ
วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชิสฺสติ   ฯ  กามํ  โข  ปน  มาหุ  กิริยา  โหตุ
เนสํ   ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ   อถ   จ   ปนายํ  ภวํ
ปุริสปุคฺคโล   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   วิญฺญูนํ  คารโยฺห  ทุสฺสีโล  ปุริสปุคฺคโล
@เชิงอรรถ:  ม. อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนํ ฯ    ม. เอวสฺสิเม ฯ   ม. ยุ. ปรมฺมรณาติ นตฺถิ ฯ
ปุคฺคโล   มิจฺฉาทิฏฺฐี   อกิริยวาโทติ   ฯ   สเจ   โข  อตฺเถว  กิริยา
เอวํ    อิมสฺส    โภโต   ปุริสปุคฺคลสฺส   อุภยตฺถ   กลิคฺคาโห   ยญฺจ
ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   วิญฺญูนํ   คารโยฺห  ยญฺจ  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา
อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชิสฺสตีติ   ๑-  ฯ  เอวมสฺสายํ
อปณฺณโก   ธมฺโม   ทุสฺสมตฺโต   สมาทินฺโน   เอกํสํ   ผริตฺวา   ติฏฺฐติ
ริญฺจติ กุสลฏฺฐานํ ฯ
     [๑๑๓]   ตตฺร   คหปตโย  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   กรโต  การยโต  ฉินฺทโต  เฉทาปยโต  ปจโต  ปจาปยโต
โสจโต    โสจาปยโต   กิลมโต   กิลมาปยโต   ผนฺทโต   ผนฺทาปยโต
ปาณมติปาตาปยโต    อทินฺนํ    อาทิยโต    สนฺธึ    ฉินฺทโต   นิลฺโลปํ
หรโต   เอกาคาริกํ   กโรโต   ปริปนฺเถ   ติฏฺฐโต   ปรทารํ  คจฺฉโต
มุสา   ภณโต   กรโต  กรียติ  ปาปํ  ขุรปริยนฺเตน  เจปิ  จกฺเกน  โย
อิมิสฺสา   ปฐวิยา   ปาเณ   เอกมํสขลํ   เอกมํสปุญฺชํ   กเรยฺย   อตฺถิ
ตโตนิทานํ    ปาปํ   อตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม   ทกฺขิณญฺเจปิ   คงฺคาย
ตีรํ   คจฺเฉยฺย   หนนฺโต   ฆาเตนฺโต  ฉินฺทนฺโต  เฉทาเปนฺโต  ปจนฺโต
ปาเจนฺโต    อตฺถิ    ตโตนิทานํ    ปาปํ    อตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม
อุตฺตรญฺเจปิ   คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   ททนฺโต   ทาเปนฺโต  ยชนฺโต
ยชาเปนฺโต    อตฺถิ    ตโตนิทานํ    ปุญฺญํ   อตฺถิ   ปุญฺญสฺส   อาคโม
ทาเนน   ทเมน   สญฺญเมน   สจฺจวชฺเชน   อตฺถิ   ปุญฺญํ  [๑]-  อตฺถิ
ปุญฺญสฺส อาคโมติ ฯ
     {๑๑๓.๑}   เตสเมตํ     ปาฏิกงฺขํ     ยมิทํ     กายทุจฺจริตํ
@เชิงอรรถ:  โป. เอตฺถนฺตเร "อตฺถิ ตโต นิทานํ ปุญฺญนฺติ อิเม ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ
วจีทุจฺจริตํ   มโนทุจฺจริตํ   อิเม  ตโย  อกุสเล  ธมฺเม  อภินิพฺพชฺเชตฺวา
ยมิทํ   กายสุจริตํ   วจีสุจริตํ   มโนสุจริตํ   อิเม  ตโย  กุสเล  ธมฺเม
สมาทาย  วตฺติสฺสนฺตีติ  ๑-  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ปสฺสนฺติ  หิ เต ๒- โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา    อกุสลานํ    ธมฺมานํ    อาทีนวํ   โอการํ   สงฺกิเลสํ
กุสลานํ   ธมฺมานํ   เนกฺขมฺเม   อานิสํสํ   โวทานปกฺขํ   ฯ   สนฺตํเยว
โข    ปน   กิริยํ   อตฺถิ   กิริยาติสฺส   ทิฏฺฐิ   โหติ   สาสฺส   โหติ
สมฺมาทิฏฺฐิ   ฯ   สนฺตํเยว   โข  ปน  กิริยํ  อตฺถิ  กิริยาติ  สงฺกปฺเปติ
สฺวาสฺส   โหติ   สมฺมาสงฺกปฺโป   ฯ   สนฺตํเยว  โข  ปน  กิริยํ  อตฺถิ
กิริยาติ   วาจํ   ภาสติ   สาสฺส   โหติ   สมฺมาวาจา   ฯ   สนฺตํเยว
โข   ปน   กิริยํ  อตฺถิ  กิริยาติ  อาห  เย  เต  อรหนฺโต  กิริยวาทา
เตสมยํ   น   ปจฺจนีกํ   กโรติ   ฯ   สนฺตํเยว  โข  ปน  กิริยํ  อตฺถิ
กิริยาติ    ปรํ    สญฺญเปติ    สาสฺส    โหติ   สทฺธมฺมสญฺญตฺติ   ตาย
จ ปน สทฺธมฺมสญฺญตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๑๑๓.๒}   อิติ  ปุพฺเพว  โข  ปนสฺส  ทุสฺสีลฺยํ  ปหีนํ  โหติ สุลีลฺยํ
ปจฺจุปฏฺฐิตํ   อยญฺจ   สมฺมาทิฏฺฐิ   สมฺมาสงฺกปฺโป   สมฺมาวาจา  อริยานํ
อปฺปจฺจนีกตา     สทฺธมฺมสญฺญตฺติ     อนตฺตุกฺกํสนา    อปรวมฺภนา    ฯ
เอวํสิเม อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา ฯ
     [๑๑๔]   ตตฺร   คหปตโย   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สเจ   โข   อตฺถิ   กิริยา  เอวมยํ  ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชิสฺสติ   ฯ   กามํ   โข  ปน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ     ม. เตติ นตฺถิ ฯ
มาหุ    กิริยา   โหตุ   เนสํ   ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ
อถ   จ   ปนายํ   ภวํ   ปุริสปุคฺคโล  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  วิญฺญูนํ  ปาสํโส
สีลวา   ปุริสปุคฺคโล   สมฺมาทิฏฺฐี   กิริยวาโทติ  ฯ  สเจ  โข  อตฺเถว
กิริยา    เอวํ   อิมสฺส   โภโต   ปุริสปุคฺคลสฺส   อุภยตฺถ   กฏคฺคาโห
ยญฺจ    ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   วิญฺญูนํ   ปาสํโส   ยญฺจ   กายสฺส   เภทา
ปรมฺมรณา    สุคตึ    สคฺคํ    โลกํ    อุปปชฺชิสฺสติ   ฯ   เอวมสฺสายํ
อปณฺณโก    ธมฺโม    สุสมตฺโต    สมาทินฺโน   ๑-   อุภยํสํ   ผริตฺวา
ติฏฺฐติ ริญฺจติ อกุสลฏฺฐานํ ฯ
     [๑๑๕]   สนฺติ   คหปตโย   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน    นตฺถิ    เหตุ   นตฺถิ   ปจฺจโย   สตฺตานํ   สงฺกิเลสาย
อเหตู   อปฺปจฺจยา   สตฺตา   สงฺกิลิสฺสนฺติ   นตฺถิ  เหตุ  นตฺถิ  ปจฺจโย
สตฺตานํ    วิสุทฺธิยา    อเหตู   อปฺปจฺจยา   สตฺตา   วิสุชฺฌนฺติ   นตฺถิ
พลํ   นตฺถิ   วิริยํ   นตฺถิ   ปุริสถาโม   นตฺถิ   ปุริสปรกฺกโม   สพฺเพ
สตฺตา   สพฺเพ   ปาณา   สพฺเพ   ภูตา   สพฺเพ  ชีวา  อวสา  อพลา
อวิริยา     นิยติสงฺคติภาวปริณตา    ๒-    ฉเสฺววาภิชาตีสุ    สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺตีติ    เตสํเยว   โข   คหปตโย   สมณพฺราหฺมณานํ   เอเก
สมณพฺราหฺมณา    อุชุวิปจฺจนีกวาทา    เต    เอวมาหํสุ   อตฺถิ   เหตุ
อตฺถิ    ปจฺจโย   สตฺตานํ   สงฺกิเลสาย   สเหตู   สปฺปจฺจยา   สตฺตา
สงฺกิลิสฺสนฺติ    อตฺถิ    เหตุ    อตฺถิ    ปจฺจโย   สตฺตานํ   วิสุทฺธิยา
สเหตู    สปฺปจฺจยา    สตฺตา   วิสุชฺฌนฺติ   อตฺถิ   พลํ   อตฺถิ   วิริยํ
@เชิงอรรถ:  โป. สุสมาทินฺโน ฯ     ม. ... สภาวปริณตา ฯ
อตฺถิ   ปุริสถาโม   อตฺถิ   ปุริสปรกฺกโม   ๑-   สพฺเพ  สตฺตา  สพฺเพ
ปาณา   สพฺเพ   ภูตา   สพฺเพ   ชีวา   สวสา   ๒-  สพลา  สวิริยา
นิยติสงฺคติภาวปริณตา    ฉเสฺววาภิชาตีสุ   สุขทุกฺขํ   ปฏิสํเวเทนฺตีติ   ฯ
ตํ   กึ   มญฺญถ   คหปตโย   นนุเม   สมณพฺราหฺมณา   อญฺญมญฺญํ   ๓-
อุชุวิปจฺจนีกวาทาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
     [๑๑๖]   ตตฺร   คหปตโย  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน    นตฺถิ    เหตุ   นตฺถิ   ปจฺจโย   สตฺตานํ   สงฺกิเลสาย
อเหตู    อปฺปจฺจยา    สตฺตา    สงฺกิลิสฺสนฺติ    นตฺถิ    เหตุ   นตฺถิ
ปจฺจโย   สตฺตานํ   วิสุทฺธิยา   อเหตู   อปฺปจฺจยา   สตฺตา   วิสุชฺฌนฺติ
นตฺถิ    พลํ   นตฺถิ   วิริยํ   นตฺถิ   ปุริสถาโม   นตฺถิ   ปุริสปรกฺกโม
สพฺเพ   สตฺตา   สพฺเพ   ปาณา   สพฺเพ   ภูตา  สพฺเพ  ชีวา  อวสา
อพลา    อวิริยา    นิยติสงฺคติภาวปริณตา    ฉเสฺววาภิชาตีสุ   สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺตีติ    เตสเมตํ    ปาฏิกงฺขํ   ยมิทํ   กายสุจริตํ   วจีสุจริตํ
มโนสุจริตํ    อิเม    ตโย   กุสเล   ธมฺเม   อภินิพฺพชฺเชตฺวา   ยมิทํ
กายทุจฺจริตํ   วจีทุจฺจริตํ   มโนทุจฺจริตํ   อิเม   ตโย   อกุสเล  ธมฺเม
สมาทาย    วตฺติสฺสนฺติ    ตํ   กิสฺส   เหตุ   น   หิ   เต   โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา    ปสฺสนฺติ    อกุสลานํ    ธมฺมานํ    อาทีนวํ   โอการํ
สงฺกิเลสํ   กุสลานํ   ธมฺมานํ   เนกฺขมฺเม   อานิสํสํ   โวทานปกฺขํ   ฯ
สนฺตํเยว   โข   ปน   เหตุํ   นตฺถิ   เหตูติสฺส   ทิฏฺฐิ   โหติ  สาสฺส
โหติ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ฯ   สนฺตํเยว   โข   ปน   เหตุํ   นตฺถิ   เหตูติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. เอตฺถนฺตเร นกาโร อตฺถิ ฯ โปตฺถเกปิ อีทิโสเยว ฯ  ยุ. อวสา อพลา
@อวิริยา ฯ โปตฺถเกปิ อีทิโสเยว ฯ     ม. ยุ. อญฺญมญฺญสฺส ฯ
สงฺกปฺเปติ   สฺวาสฺส   โหติ   มิจฺฉาสงฺกปฺโป   ฯ   สนฺตํเยว  โข  ปน
เหตุํ   นตฺถิ   เหตูติ   วาจํ   ภาสติ   สาสฺส   โหติ  มิจฺฉาวาจา  ฯ
สนฺตํเยว   โข   ปน   เหตุํ   นตฺถิ  เหตูติ  อาห  เย  เต  อรหนฺโต
เหตุวาทา   เตสมยํ   ปจฺจนีกํ   กโรติ   ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน  เหตุํ
นตฺถิ    เหตูติ    ปรํ    สญฺญเปติ    สาสฺส   โหติ   อสทฺธมฺมสญฺญตฺติ
ตาย จ ปน อสทฺธมฺมสญฺญตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๑๑๖.๑}   อิติ ปุพฺเพว โข ปนสฺส สุสีลฺยํ ปหีนํ โหติ ทุสฺสีลฺยํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
อยญฺจ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   มิจฺฉาสงฺกปฺโป   มิจฺฉาวาจา   อริยานํ  ปจฺจนีกตา
อสทฺธมฺมสญฺญตฺติ   อตฺตานุกฺกํสนา   ปรวมฺภนา   ฯ   เอวํสิเม   อเนเก
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา ฯ
     [๑๑๗]   ตตฺร   คหปตโย   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สเจ   โข   นตฺถิ   เหตุ   เอวมยํ  ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   ๑-   โสตฺถิมตฺตานํ   กริสฺสติ   ฯ  สเจ  โข  อตฺถิ  เหตุ
เอวมยํ    ภวํ    ปุริสปุคฺคโล   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ
ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชิสฺสติ  ฯ  กามํ  โข  ปน  มาหุ  เหตุ
โหตุ   เนสํ   ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ   อถ  จ  ปนายํ
ภวํ    ปุริสปุคฺคโล    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม   วิญฺญูนํ   คารโยฺห   ทุสฺสีโล
ปุริสปุคฺคโล    มิจฺฉาทิฏฺฐี   อเหตุกวาโทติ   ฯ   สเจ   โข   อตฺเถว
เหตุ    เอวํ    อิมสฺส   โภโต   ปุริสปุคฺคลสฺส   อุภยตฺถ   กลิคฺคาโห
ยญฺจ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   วิญฺญูนํ   คารโยฺห   ยญฺจ   กายสฺส   เภทา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ปรมฺมรณา   อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ  อุปปชฺชิสฺสติ  ฯ  เอวมสฺสายํ
อปณฺณโก   ธมฺโม   ทุสฺสมตฺโต   สมาทินฺโน   เอกํสํ   ผริตฺวา   ติฏฺฐติ
ริญฺจติ กุสลฏฺฐานํ ฯ
     [๑๑๘]   ตตฺร   คหปตโย  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน    อตฺถิ    เหตุ   อตฺถิ   ปจฺจโย   สตฺตานํ   สงฺกิเลสาย
สเหตู   สปฺปจฺจยา   สตฺตา   สงฺกิลิสฺสนฺติ   อตฺถิ  เหตุ  อตฺถิ  ปจฺจโย
สตฺตานํ    วิสุทฺธิยา    สเหตู   สปฺปจฺจยา   สตฺตา   วิสุชฺฌนฺติ   อตฺถิ
พลํ   อตฺถิ   วิริยํ   อตฺถิ   ปุริสถาโม   อตฺถิ   ปุริสปรกฺกโม   สพฺเพ
สตฺตา   สพฺเพ   ปาณา   สพฺเพ   ภูตา   สพฺเพ  ชีวา  สวสา  สพลา
สวิริยา       นิยติสงฺคติภาวปริณตา      ฉเสฺววาภิชาตีสุ      สุขทุกฺขํ
ปฏิสํเวเทนฺตีติ   เตสเมตํ   ปาฏิกงฺขํ   ยมิทํ   กายทุจฺจริตํ   วจีทุจฺจริตํ
มโนทุจฺจริตํ   อิเม   ตโย   อกุสเล   ธมฺเม   อภินิพฺพชฺเชตฺวา   ยมิทํ
กายสุจริตํ   วจีสุจริตํ  มโนสุจริตํ  อิเม  ตโย  กุสเล  ธมฺเม  สมาทาย
วตฺติสฺสนฺติ   ตํ   กิสฺส  เหตุ  ปสฺสนฺติ  หิ  เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา
อกุสลานํ     ธมฺมานํ     อาทีนวํ     โอการํ    สงฺกิเลสํ    กุสลานํ
ธมฺมานํ   เนกฺขมฺเม   อานิสํสํ   โวทานปกฺขํ   ฯ   สนฺตํเยว  โข  ปน
เหตุํ   อตฺถิ   เหตูติสฺส   ทิฏฺฐิ   โหติ   สาสฺส   โหติ  สมฺมาทิฏฺฐิ  ฯ
สนฺตํเยว    โข    ปน   เหตุํ   อตฺถิ   เหตูติ   สงฺกปฺเปติ   สฺวาสฺส
โหติ   สมฺมาสงฺกปฺโป   ฯ   สนฺตํเยว   โข   ปน  เหตุํ  อตฺถิ  เหตูติ
วาจํ   ภาสติ   สาสฺส   โหติ   สมฺมาวาจา    ฯ  สนฺตํเยว  โข  ปน
เหตุํ   อตฺถิ   เหตูติ   อาห   เย  เต  อรหนฺโต  เหตุวาทา  เตสมยํ
น   ปจฺจนีกํ   กโรติ   ฯ   สนฺตํเยว   โข   ปน  เหตุํ  อตฺถิ  เหตูติ
ปรํ     สญฺญเปติ     สาสฺส    โหติ    สทฺธมฺมสญฺญตฺติ    ตาย    จ
ปน สทฺธมฺมสญฺญตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๑๑๘.๑}   อิติ  ปุพฺเพว  โข  ปนสฺส  ทุสฺสีลฺยํ  ปหีนํ  โหติ สุสีลฺยํ
ปจฺจุปฏฺฐิตํ   อยญฺจ   สมฺมาทิฏฺฐิ   สมฺมาสงฺกปฺโป   สมฺมาวาจา  อริยานํ
อปฺปจฺจนีกตา     สทฺธมฺมสญฺญตฺติ     อนตฺตุกฺกํสนา    อปรวมฺภนา    ฯ
เอวํสิเม อเนเก กุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยา ฯ
     [๑๑๙]   ตตฺร   คหปตโย   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สเจ   โข   อตฺถิ   เหตุ   เอวมยํ  ภวํ  ปุริสปุคฺคโล  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชิสฺสติ   ฯ   กามํ   โข  ปน
มาหุ    เหตุ    โหตุ   เนสํ   ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ
อถ   จ   ปนายํ   ภวํ   ปุริสปุคฺคโล  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  วิญฺญูนํ  ปาสํโส
สีลวา   ปุริสปุคฺคโล   สมฺมาทิฏฺฐี   เหตุวาโทติ  ฯ  สเจ  โข  อตฺเถว
เหตุ    เอวํ    อิมสฺส   โภโต   ปุริสปุคฺคลสฺส   อุภยตฺถ   กฏคฺคาโห
ยญฺจ    ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   วิญฺญูนํ   ปาสํโส   ยญฺจ   กายสฺส   เภทา
ปรมฺมรณา    สุคตึ    สคฺคํ    โลกํ    อุปปชฺชิสฺสติ   ฯ   เอวมสฺสายํ
อปณฺณโก    ธมฺโม   สุสมตฺโต   สมาทินฺโน   อุภยํสํ   ผริตฺวา   ติฏฺฐติ
ริญฺจติ อกุสลฏฺฐานํ ฯ
     [๑๒๐]   สนฺติ   คหปตโย   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ   สพฺพโส   อารุปฺปาติ   เตสํเยว   โข   คหปตโย
สมณพฺราหฺมณานํ    เอเก    สมณพฺราหฺมณา    อุชุวิปจฺจนีกวาทา    เต
เอวมาหํสุ   อตฺถิ   สพฺพโส   อารุปฺปาติ   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  คหปตโย
นนุเม    สมณพฺราหฺมณา   อญฺญมญฺญสฺส   อุชุวิปจฺจนีกวาทาติ   ฯ   เอวํ
ภนฺเต ฯ
     {๑๒๐.๑}   ตตฺร  คหปตโย  วิญฺญู  ปุริโส  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  เย
โข   เต   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน  นตฺถิ
สพฺพโส  อารุปฺปาติ  อิทํ  เม  อทิฏฺฐํ  เยปิ  เต  โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน   อตฺถิ  สพฺพโส  อารุปฺปาติ  อิทํ  เม  อวิทิตํ
อหญฺเจว  โข  ปน  อชานนฺโต ๑- อปสฺสนฺโต เอกํเสน อาทาย โวหเรยฺยํ
อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  น  เม  ตํ  อสฺส ปฏิรูปํ เย โข เต โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ  สพฺพโส  อารุปฺปาติ
สเจ  โข  เตสํ  ภวตํ   สมณพฺราหฺมณานํ  สจฺจํ  วจนํ  ฐานเมตํ  วิชฺชติ
เย  เต  เทวา  รูปิโน  มโนมยา  อปณฺณกํ  เม  ๒- ตตฺรูปปตฺติ ภวิสฺสติ
เย  ปน เต  โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน อตฺถิ สพฺพโส
อารุปฺปาติ  สเจ  เตสํ  ภวตํ  สมณพฺราหฺมณานํ สจฺจํ วจนํ ฐานเมตํ วิชฺชติ
เย  เต  เทวา  อรูปิโน  สญฺญามยา  อปณฺณกํ เม ๓- ตตฺรูปปตฺติ ภวิสฺสติ
ทิสฺสนฺเต  โข  ปน  รูปาธิกรณํ  ๔-  ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาท-
ตุวํตุวํเปสุญฺญ ๕- ๖- มุสาวาทา นตฺถิ โข ปเนตํ สพฺพโส อารุปฺเปติ ฯ โส
@เชิงอรรถ:  โป. อชานํ อชานนฺโต อชานํ อปสฺสนฺโต ฯ   ๒-๓ โป. อปณฺณกเมตํ ฯ    ม.
@รูปการณา ฯ   ม. ... สตฺถาทานํ ฯ   ม. วิวาทาตุวํตุวํ ฯ
อิติ ปฏิสงฺขาย รูปานํเยว นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหติ ฯ
     [๑๒๑]   สนฺติ   คหปตโย   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ   สพฺพโส  ภวนิโรโธติ  ฯ  เตสํเยว  โข  คหปตโย
สมณพฺราหฺมณานํ    เอเก    สมณพฺราหฺมณา    อุชุวิปจฺจนีกวาทา    เต
เอวมาหํสุ   อตฺถิ   สพฺพโส   ภวนิโรโธติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  คหปตโย
นนุเม     สมณพฺราหฺมณา     อญฺญมญฺญสฺส     อุชุวิปจฺจนีกวาทาติ    ฯ
เอวํ ภนฺเต ฯ
     {๑๒๑.๑}   ตตฺร  คหปตโย  วิญฺญู  ปุริโส  อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ เย ๑-
โข   เต   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน  นตฺถิ
สพฺพโส  ภวนิโรโธติ  อิทํ  เม  อทิฏฺฐํ  เยปิ  เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน  อตฺถิ  สพฺพโส  ภวนิโรโธติ  อิทํ  เม  อวิทิตํ
อหญฺเจว  โข  ปน  อชานนฺโต  อปสฺสนฺโต  เอกํเสน  อาทาย โวหเรยฺยํ
อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ  น  เม  ตํ  อสฺส  ปฏิรูปํ  เย  โข  เต
โภนฺโต    สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ   สพฺพโส
ภวนิโรโธติ   สเจ  เตสํ  ภวตํ  สมณพฺราหฺมณานํ  สจฺจํ  วจนํ  ฐานเมตํ
วิชฺชติ   เย  เต  เทวา  อรูปิโน  สญฺญามยา  อปณฺณกํ  เม  ตตฺรูปปตฺติ
ภวิสฺสติ    เย    ปน    เต   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน    อตฺถิ    สพฺพโส    ภวนิโรโธติ    สเจ   เตสํ   ภวตํ
สมณพฺราหฺมณานํ   สจฺจํ   วจนํ   ฐานเมตํ   วิชฺชติ  ยํ  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม
@เชิงอรรถ:  ม. เย จ โข เต ฯ
ปรินิพฺพายิสฺสามิ  ฯ  เย  โข  เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   นตฺถิ   สพฺพโส   ภวนิโรโธติ   เตสมยํ   ทิฏฺฐิ  สราคาย
สนฺติเก    สํโยคาย    สนฺติเก   อภินนฺทนาย   สนฺติเก   อชฺโฌสานาย
สนฺติเก   อุปาทานาย   สนฺติเก  เย  ปน  เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน    เอวํทิฏฺฐิโน    อตฺถิ    สพฺพโส   ภวนิโรโธติ   เตสมยํ
ทิฏฺฐิ   อสาราคาย   ๑-   สนฺติเก   อสํโยคาย  สนฺติเก  อนภินนฺทนาย
สนฺติเก   อนชฺโฌสานาย   สนฺติเก   อนุปาทานาย   สนฺติเกติ   ฯ  โส
อิติ   ปฏิสงฺขาย   ภวานํเยว   นิพฺพิทาย  วิราคาย  นิโรธาย  ปฏิปนฺโน
โหติ ฯ
     [๑๒๒]   จตฺตาโรเม   คหปตโย   ปุคฺคลา   สนฺโต  สํวิชฺชมานา
โลกสฺมึ    กตเม    จตฺตาโร    อิธ   คหปตโย   เอกจฺโจ   ปุคฺคโล
อตฺตนฺตโป     โหติ    อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    อิธ    คหปตโย
เอกจฺโจ    ปุคฺคโล    ปรนฺตโป    โหติ    ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  อตฺตนฺตโป  จ  โหติ อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต     ปรนฺตโป    จ    ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    อิธ
คหปตโย  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  เนวตฺตนฺตโป  จ  โหติ  นาตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต    น   ปรนฺตโป   น   ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   โส
อนตฺตนฺตโป    อปรนฺตโป    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    นิจฺฉาโต    นิพฺพุโต
สิติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ ฯ
     [๑๒๓]   กตโม       จ       คหปตโย       ปุคฺคโล
อตฺตนฺตโป อตฺตปริตาปนานุโยคมยุตฺโต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อสราคาย ฯ
อิธ    คหปตโย   เอกจฺโจ   ปุคฺคโล   อเจลโก   โหติ   มุตฺตาจาโร
หตฺถาวเลขโน   ฯ   ยถา   กนฺทรกสุตฺตํ   ตถา   วิตฺถาโร   ฯ   อิติ
เอวรูปํ     อเนกวิหิตํ     กายสฺส     อาตาปนปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
วิหรติ      อยํ      วุจฺจติ     คหปตโย     ปุคฺคโล     อตฺตนฺตโป
อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
     {๑๒๓.๑}   กตโม    จ    คหปตโย    ปุคฺคโล    ปรนฺตโป
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    ฯ    อิธ    คหปตโย    ๑-    ปุคฺคโล
โอรพฺภิโก   โหติ   สูกริโก   โหติ   ฯเปฯ  เย  วา  ปนญฺเญปิ  เกจิ
กุรูรกมฺมนฺตา     อยํ     วุจฺจติ     คหปตโย    ปุคฺคโล    ปรนฺตโป
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
     {๑๒๓.๒}   กตโม จ คหปตโย ปุคฺคโล อตฺตนฺตโป จ อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต    ปรนฺตโป   จ   ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต   ฯ   อิธ
คหปตโย   เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  ราชา  วา  โหติ  ขตฺติโย  มุทฺธาวสิตฺโต
ฯเปฯ   เตปิ  ทณฺฑตชฺชิตา  ภยตชฺชิตา  อสฺสุมุขา  โรทมานา  ปริกมฺมานิ
กโรนฺติ  อยํ  วุจฺจติ  คหปตโย  ปุคฺคโล  อตฺตนฺตโป  จ อตฺตปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต ปรนฺตโป จ ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต ฯ
     {๑๒๓.๓}   กตโม  จ  คหปตโย  ปุคฺคโล  เนวตฺตนฺตโป  จ  ๒-
นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต       น      ปรนฺตโป      จ      น
ปรปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต       โส      อนตฺตนฺตโป      อปรนฺตโป
ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   นิจฺฉาโต  นิพฺพุโต  สีติภูโต  สุขปฏิสํเวที  พฺรหฺมภูเตน
อตฺตนา   วิหรติ   ฯ   อิธ   คหปตโย   ตถาคโต   โลเก   อุปฺปชฺชติ
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ฯเปฯ   โส   อิเม   ปญฺจ   นีวรเณ   ปหาย
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. เอกจฺโจ ปุคฺคโล ฯ    ม. ยุ. อยํ สทฺโท นตฺถิ. ฯ
เจตโส    อุปกฺกิเลเส    ปญฺญาย    ทุพฺพลีกรเณ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ
วิวิจฺจ   อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ  วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ
ฌานํ     อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    วิตกฺกวิจารานํ    วูปสมา    อชฺฌตฺตํ
สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ   อวิตกฺกํ   อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ
ทุติยํ   ฌานํ  *-  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ปีติยา  จ  วิราคา  ฯเปฯ  ตติยํ
ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   สุขสฺส   จ  ปหานา  ฯเปฯ  จตุตฺถํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
     {๑๒๓.๔}   โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส     มุทุภูเต     กมฺมนิเย     ฐิเต     อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย      จิตฺตํ      อภินินฺนาเมติ     ฯ     โส
อเนกวิหิตํ    ปุพฺเพนิวาสํ    อนุสฺสรติ    เสยฺยถีทํ    เอกมฺปิ    ชาตึ
เทฺวปิ    ชาติโย    ฯเปฯ    อิติ    สาการํ   สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   ฯ   โส   เอวํ   สมาหิเต  จิตฺเต  ปริสุทฺเธ
ปริโยทาเต    อนงฺคเณ    วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต
อาเนญฺชปฺปตฺเต สตฺตานํ จุตูปปาตญาณาย จิตฺตํ อภินินฺนาเมติ ฯ
     {๑๒๓.๕}   โส   ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน
สตฺเต  ปสฺสติ  จวมาเน  อุปปชฺชมาเน  หีเน  ปณีเต  สุวณฺเณ  ทุพฺพณฺเณ
สุคเต ทุคฺคเต ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ฯ
     {๑๒๓.๖}   โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต  อาสวานํ
ขยญาณาย  จิตฺตํ  อภินินฺนาเมติ ฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ ณานํ เป็น ฌานํ
อยํ    อาสวนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   ตสฺส
เอวํ   ชานโต   เอวํ  ปสฺสโต  กามาสวาปิ  จิตฺตํ  วิมุจฺจติ  ภวาสวาปิ
จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อวิชฺชาสวาปิ   จิตฺตํ  วิมุจฺจติ  วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ
ญาณํ   โหติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ   อยํ  วุจฺจติ  คหปตโย  ปุคฺคโล  เนวตฺตนฺตโป
นาตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต    น    ปรนฺตโป    น   ปรปริตาปนานุ-
โยคมนุยุตฺโต   โส  อนตฺตนฺตโป  อปรนฺตโป  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  นิจฺฉาโต
นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ ฯ
     [๑๒๔]   เอวํ   วุตฺเต   สาเลยฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ   อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม  อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ
โภ  โคตม  นิกฺกุชฺชิตํ  วา  อุกฺกุชฺเชยฺย  ปฏิจฺฉนฺนํ  วา วิวเรยฺย มูฬฺหสฺส
วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย  อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต
รูปานิ  ทกฺขนฺตีติ  ๑-  เอวเมว  โภตา  โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม
ปกาสิโต  เอเต  มยํ  ภวนฺตํ  โคตมํ  สรณํ  คจฺฉาม ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณงฺคเตติ ฯ
                 อปณฺณกสุตฺตํ  นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
                    คหปติวคฺโค ปฐโม ฯ
                        -------
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทกฺขินฺตีติ ฯ
                    ตสฺส วคฺคสฺส อุทฺทานํ
         กนฺทรนาครสํวโร ๑- โปตลิโย ปุน ชีวกภจฺโจ
         อุปาลิทโม ๒- ตถา ๓- กุกฺกุโร ๔- อภโย
         พหุเวทนิโยปิ ๕- จ อปณฺณกตาทสโม
         ปฐโม ๖- ปวโร วคฺโค จ ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ม. เสขวโต จ ฯ    ม. อุปาลิทมฺมโต ฯ    ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@ ม. กุกฺกุรอภโย ฯ    ม. พหุเวทนิยาปณฺณกโต ทสโม ฯ    ม. ปฐโม ปวโร
@วคฺโค จาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
                        ภิกฺขุวคฺโค
                         -----
                   จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ ๑-
     [๑๒๕]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน  อายสฺมา
ราหุโล   อมฺพลฏฺฐิกายํ   วิหรติ   ฯ   อถ   โข   ภควา  สายณฺหสมยํ
ปฏิสลฺลานา    วุฏฺฐิโต    เยน    อมฺพลฏฺฐิกา   เยนายสฺมา   ราหุโล
เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อทฺทสา   โข   อายสฺมา  ราหุโล  ภควนฺตํ  ทูรโตว
อาคจฺฉนฺตํ    ทิสฺวาน    อาสนํ    ปญฺญาเปสิ   อุทกญฺจ   ปาทานํ   ฯ
นิสีทิ   ภควา   ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสชฺช   ปาเท   ปกฺขาเลสิ   ฯ
อายสฺมาปิ โข ราหุโล ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๑๒๖]   อถ   โข   ภควา   ปริตฺตํ   อุทกาวเสสํ  อุทกาธาเน
ฐเปตฺวา   อายสฺมนฺตํ   ราหุลํ   อามนฺเตสิ   ปสฺสสิ   โน  ตฺวํ  ราหุล
อิมํ  ปริตฺตํ  อุทกาวเสสํ  อุทกาธาเน  ฐปิตนฺติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต ฯ เอวํ
ปริตฺตํ   โข   ราหุล   เตสํ   สามญฺญํ  เยสํ  นตฺถิ  สมฺปชานมุสาวาเท
ลชฺชาติ   ฯ  อถ  โข  ภควา  ตํ  ๒-  ปริตฺตํ  อุทกาวเสสํ  ฉฑฺเฑตฺวา
อายสฺมนฺตํ  ราหุลํ  อามนฺเตสิ  ปสฺสสิ  โน  ตฺวํ  ราหุล  อิมํ  ๓- ปริตฺตํ
อุทกาวเสสํ   ฉฑฺฑิตนฺติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ  ฉฑฺฑิตํ  โข  ราหุล
เตสํ   สามญฺญํ   เยสํ  นตฺถิ  สมฺปชานมุสาวาเท  ลชฺชาติ  ฯ  อถ  โข
@เชิงอรรถ:  ม. อมฺพลฏฺฐิกราหุโลวาทสุตฺตํ ฯ  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. อยํ ปาโฐ
@นตฺถิ ฯ ยุ. ตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
ภควา   ตํ   อุทกาธานํ   นิกฺกุชฺชิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   ราหุลํ  อามนฺเตสิ
ปสฺสสิ  โน  ตฺวํ  ราหุล  อิมํ  อุทกาธานํ  นิกฺกุชฺชิตนฺติ  ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
เอวํ   นิกฺกุชฺชิตํ   โข   ราหุล  เตสํ  สามญฺญํ  เยสํ  นตฺถิ  สมฺปชาน-
มุสาวาเท   ลชฺชาติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  ตํ  อุทกาธานํ  อุกฺกุชฺชิตฺวา
อายสฺมนฺตํ  ราหุลํ  อามนฺเตสิ  ปสฺสสิ  โน  ตฺวํ  ราหุล  อิมํ  อุทกาธานํ
ริตฺตํเยว  ๑-  ตุจฺฉนฺติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ ริตฺตํ ตุจฺฉํ โข ราหุล
เตสํ สามญฺญํ เยสํ นตฺถิ สมฺปชานมุสาวาเท ลชฺชาติ ฯ
     [๑๒๗]   เสยฺยถาปิ    ราหุล    รญฺโญ    นาโค   อีสาทนฺโต
อุรุฬฺหวาภิชาโต   ๒-   สงฺคามาวจโร  โส  ๓-  สงฺคามคโต  ปุริเมหิปิ
ปาเทหิ   กมฺมํ   กโรติ   ปจฺฉิเมหิปิ   ปาเทหิ  กมฺมํ  กโรติ  ปุริเมนปิ
กาเยน  กมฺมํ  กโรติ  ปจฺฉิเมนปิ  กาเยน  กมฺมํ  กโรติ  สีเสนปิ  กมฺมํ
กโรติ   กณฺเณหิปิ   กมฺมํ   กโรติ  ทนฺเตหิปิ  กมฺมํ  กโรติ  นงฺคุฏฺเฐนปิ
กมฺมํ   กโรติ   รกฺขเตว   โสณฺฑํ  ฯ  ตตฺถ  หตฺถาโรหสฺส  เอวํ  โหติ
อยํ    โข    รญฺโญ    นาโค    อีสาทนฺโต    อุรุฬฺหวาภิชาโต   ๒-
สงฺคามาวจโร    สงฺคามคโต    ปุริเมหิปิ    ปาเทหิ    กมฺมํ   กโรติ
ปจฺฉิเมหิปิ   ปาเทหิ   กมฺมํ   กโรติ   ปุริเมนปิ  กาเยน  กมฺมํ  กโรติ
ปจฺฉิเมนปิ  กาเยน  กมฺมํ  กโรติ  สีเสนปิ  กมฺมํ  กโรติ  กณฺเณหิปิ กมฺมํ
กโรติ   ทนฺเตหิปิ   กมฺมํ   กโรติ  นงฺคุฏฺเฐนปิ  กมฺมํ  กโรติ  รกฺขเตว
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ริตฺตํ ฯ   สี. ยุ. อุพฺพูฬฺหวาภิชาโต ฯ   ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
โสณฺฑํ อปริจฺจตฺตํ โข รญฺโญ นาคสฺส ชีวิตนฺติ ฯ
     {๑๒๗.๑}   ยโต โข ราหุล รญฺโญ นาโค อีสาทนฺโต อุรุฬฺหวาภิชาโต
สงฺคามาวจโร    สงฺคามคโต    ปุริเมหิปิ    ปาเทหิ    กมฺมํ   กโรติ
ปจฺฉิเมหิปิ   ปาเทหิ   กมฺมํ   กโรติ  ฯเปฯ  นงฺคุฏฺเฐนปิ  กมฺมํ  กโรติ
โสณฺฑายปิ  กมฺมํ  กโรติ  ฯ  ตตฺถ  หตฺถาโรหสฺส  เอวํ  โหติ อยญฺจ ๑-
โข    รญฺโญ    นาโค   อีสาทนฺโต   อุรุฬฺหวาภิชาโต   สงฺคามาวจโร
สงฺคามคโต   ปุริเมหิปิ   ปาเทหิ   กมฺมํ   กโรติ   ปจฺฉิเมหิปิ  ปาเทหิ
กมฺมํ   กโรติ   ปุริเมนปิ   กาเยน   กมฺมํ  กโรติ  ปจฺฉิเมนปิ  กาเยน
กมฺมํ   กโรติ  สีเสนปิ  กมฺมํ  กโรติ  กณฺเณหิปิ  กมฺมํ  กโรติ  ทนฺเตหิปิ
กมฺมํ   กโรติ   นงฺคุฏฺเฐนปิ   กมฺมํ   กโรติ   โสณฺฑายปิ  กมฺมํ  กโรติ
ปริจฺจตฺตํ    โข   รญฺโญ   นาคสฺส   ชีวิตํ   นตฺถิทานิ   กิญฺจิ   รญฺโญ
นาคสฺส   อกรณียนฺติ   ฯ  เอวเมว  โข  ราหุล  ยสฺสกสฺสจิ  สมฺปชาน-
มุสาวาเท  นตฺถิ  ลชฺชา  นาหํ  ตสฺส  กิญฺจิ  ปาปํ  กมฺมํ ๒- อกรณียนฺติ
วทามิ   ฯ   ตสฺมาติห   เต   ราหุล   หสฺสาปิ   น  มุสา  ภณิสฺสามีติ
เอวญฺหิ เต ราหุล สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๑๒๘]   ตํ  กึ มญฺญสิ ราหุล กิมตฺถิโย อาทาโสติ ฯ ปจฺจเวกฺขณตฺโถ
ภนฺเตติ  ฯ เอวเมว โข ราหุล ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา กาเยน กมฺมํ
กาตพฺพํ    ปจฺจเวกฺขิตฺวา    ปจฺจเวกฺขิตฺวา   วาจาย   กมฺมํ   กาตพฺพํ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา มนสา กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ โข ฯ    ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๑๒๙]   ยเทว  ตฺวํ  ราหุล  กาเยน  กมฺมํ  กตฺตุกาโม อโหสิ ๑-
ตเทว   เต   กายกมฺมํ   ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ  ยนฺนุ  โข  อหํ  อิทํ  กาเยน
กมฺมํ   กตฺตุกาโม   อิทํ   เม   กายกมฺมํ  อตฺตพฺยาพาธายปิ  สํวตฺเตยฺย
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย   อกุสลํ
อิทํ   กายกมฺมํ   ทุกฺขุทฺรยํ   ๒-   ทุกฺขวิปากนฺติ  ฯ  สเจ  ตฺวํ  ราหุล
ปจฺจเวกฺขมาโน   เอวํ   ชาเนยฺยาสิ   ยํ   โข   อหํ   อิทํ   กาเยน
กมฺมํ   กตฺตุกาโม  อิทํ  เม  กายกมฺมํ  อตฺตพฺยาพาธาย  ๓-  สํวตฺเตยฺย
ปรพฺยาพาธาย    ๔-   สํวตฺเตยฺย   อุภยพฺยาพาธาย   ๕-   สํวตฺเตยฺย
อกุสลํ   อิทํ   กายกมฺมํ   ทุกฺขุทฺรยํ  ทุกฺขวิปากนฺติ  เอวรูปํ  เต  ราหุล
กาเยน  กมฺมํ  สสกฺกํ ๖- น กรณียํ ฯ สเจ ปน ตฺวํ ราหุล ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  กาเยน  กมฺมํ  กตฺตุกาโม อิทํ เม
กายกมฺมํ  เนวตฺตพฺยาพาธายปิ  ๗-  สํวตฺเตยฺย  น  ปรพฺยาพาธายปิ  ๘-
สํวตฺเตยฺย   น  อุภยพฺยาพาธายปิ  ๙-  สํวตฺเตยฺย  กุสลํ  อิทํ  กายกมฺมํ
สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ เอวรูปํ เต ราหุล กาเยน กมฺมํ กรณียํ ฯ
     {๑๒๙.๑}   กโรนฺเตนปิ เต ราหุล กาเยน กมฺมํ ตเทว เต กายกมฺมํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ   ยนฺนุ   โข  อหํ  อิทํ  กาเยน  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ  เม
กายกมฺมํ    อตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    กายกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ
ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   สเจ   ๑๐-   ตฺวํ   ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน  เอวํ
ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  กาเยน  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ เม กายกมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. โหสิ ฯ    ม. ทุกฺขุทยํ ฯ   ๓-๔-๕ โป. ม. ยุ. ปิสทฺโท ทิสฺสติ ฯ    ม.
@สํสกฺกํ น จ ฯ ๗-๘-๙ ยุ. ปิสทุโท น ทิสุสติ ฯ  ๑๐ ม. สเจ ปน ฯ
อตฺตพฺยาพาธายปิ        สํวตฺตติ       ปรพฺยาพาธายปิ       สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    กายกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ
ทุกฺขวิปากนฺติ   ปฏิสํหเรยฺยาสิ  ตฺวํ  ราหุล  เอวรูปํ  กายกมฺมํ  ฯ  สเจ
ปน  ตฺวํ  ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน  เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ
กาเยน  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ  เม  กายกมฺมํ  เนวตฺตพฺยาพาธายปิ  สํวตฺตติ
น   ปรพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   น   อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ  กุสลํ
อิทํ   กายกมฺมํ   สุขุทฺรยํ   สุขวิปากนฺติ   อนุปทชฺเชยฺยาสิ   ตฺวํ  ราหุล
เอวรูปํ กายกมฺมํ ฯ
     {๑๒๙.๒}   กตฺวาปิ  เต  ราหุล  กาเยน กมฺมํ ตเทว เต กายกมฺมํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ   ยนฺนุ   โข  อหํ  อิทํ  กาเยน  กมฺมํ  อกาสึ  อิทํ  เม
กายกมฺมํ       อตฺตพฺยาพาธายปิ       สํวตฺตติ       ปรพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ    อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ   อกุสลํ   อิทํ   กาเยน   ๑-
กมฺมํ  ทุกฺขุทฺรยํ  ทุกฺขวิปากนฺติ  ฯ  สเจ  ๒-  ตฺวํ ราหุล ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ   ชาเนยฺยาสิ   ยํ   โข   อหํ   อิทํ  กายกมฺมํ  ๓-  อกาสึ  อิทํ
เม     กายกมฺมํ     อตฺตพฺยาพาธายปิ     สํวตฺตติ    ปรพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ     อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    กายกมฺมํ
ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   เอวรูปํ   เต  ราหุล  กายกมฺมํ  สตฺถริ  วา
วิญฺญูสุ    วา    สพฺรหฺมจารีสุ   เทเสตพฺพํ   วิวริตพฺพํ   อุตฺตานีกาตพฺพํ
เทเสตฺวา   วิวริตฺวา   อุตฺตานีกตฺวา   อายตึ   สํวรํ   อาปชฺชิตพฺพํ  ฯ
สเจ  ปน  ตฺวํ  ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน  เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข อหํ
อิทํ   กาเยน   กมฺมํ   อกาสึ  อิทํ  เม  กายกมฺมํ  เนวตฺตพฺยาพาธายปิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กายกมฺมํ ฯ    ม. สเจ โข ฯ   ม. ยุ. กาเยน กมฺมํ ฯ
พาธายปิ   สํวตฺตติ   น  ปรพฺยาพาธายปิ  สํวตฺตติ  น  อุภยพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ  กุสลํ  อิทํ  กายกมฺมํ  สุขุทฺรยํ  สุขวิปากนฺติ  เตเนว  ตฺวํ ราหุล
ปีติปามุชฺเชน วิหเรยฺยาสิ อโหรตฺตานุสิกฺขี ๑- กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
     [๑๓๐]   ยเทว   ตฺวํ  ราหุล  วาจาย  กมฺมํ  กตฺตุกาโม  อโหสิ
ตเทว   เต   วจีกมฺมํ   ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ   ยนฺนุ  โข  อหํ  อิทํ  วาจาย
กมฺมํ   กตฺตุกาโม   อิทํ   เม   วจีกมฺมํ   อตฺตพฺยาพาธายปิ  สํวตฺเตยฺย
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย   อกุสลํ
อิทํ    วจีกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   สเจ   ตฺวํ   ราหุล
ปจฺจเวกฺขมาโน   เอวํ   ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  วาจาย  กมฺมํ
กตฺตุกาโม    อิทํ    เม    วจีกมฺมํ    อตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย   อกุสลํ
อิทํ   วจีกมฺมํ   ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ  เอวรูปํ  เต  ราหุล  วาจาย
กมฺมํ   สสกฺกํ   น  กรณียํ  ฯ  สเจ  ปน  ตฺวํ  ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  วาจาย  กมฺมํ  กตฺตุกาโม อิทํ เม
วจีกมฺมํ     เนวตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    น    ปรพฺยาพาธายปิ
สํวตฺเตยฺย   น   อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย   กุสลํ   อิทํ   วจีกมฺมํ
สุขุทฺรยํ สุขวิปากนฺติ เอวรูปํ เต ราหุล วาจาย กมฺมํ กรณียํ ฯ
     {๑๓๐.๑}   กโรนฺเตนปิ  เต  ราหุล  วาจาย  กมฺมํ  ตเทว  เต
วจีกมฺมํ   ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ   ยนฺนุ   โข  อหํ  อิทํ  วาจาย  กมฺมํ  กโรมิ
อิทํ    เม    วจีกมฺมํ    อตฺตพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   ปรพฺยาพาธายปิ
@เชิงอรรถ:  โป. อโหรตฺตานุสิกฺขิตา ฯ
สํวตฺตติ     อุภยพฺยาพาธายปิ     สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    วจีกมฺมํ
ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   สเจ  ๑-  ตฺวํ  ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ   ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  วาจาย  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ  เม
วจีกมฺมํ     อตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ     สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    วจีกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ
ทุกฺขวิปากนฺติ    ปฏิสํหเรยฺยาสิ   ตฺวํ   ราหุล   เอวรูปํ   วจีกมฺมํ   ฯ
สเจ  ปน  ตฺวํ  ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน  เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข อหํ
อิทํ   วาจาย   กมฺมํ   กโรมิ   อิทํ  เม  วจีกมฺมํ  เนวตฺตพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ   น   ปรพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ  น  อุภยพฺยาพาธายปิ  สํวตฺตติ
กุสลํ    อิทํ   วจีกมฺมํ   สุขุทฺรยํ   สุขวิปากนฺติ   อนุปทชฺเชยฺยาสิ   ตฺวํ
ราหุล เอวรูปํ วจีกมฺมํ ฯ
     {๑๓๐.๒}   กตฺวาปิ   เต   ราหุล   วาจาย  กมฺมํ  ตเทว  เต
วจีกมฺมํ     ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ     ยนฺนุ    โข    อหํ    อิทํ    วาจาย
กมฺมํ    อกาสึ    อิทํ    เม    วจีกมฺมํ   อตฺตพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ
ปรพฺยาพาธายปิ     สํวตฺตติ     อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ
อิทํ   วจีกมฺมํ   ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   สเจ  ๒-  ตฺวํ  ราหุล
ปจฺจเวกฺขมาโน   เอวํ   ชาเนยฺยาสิ   ยํ   โข   อหํ   อิทํ   วาจาย
กมฺมํ    อกาสึ    อิทํ    เม    วจีกมฺมํ   อตฺตพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ   อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   อกุสลํ   อิทํ
วจีกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   เอวรูปํ   เต   ราหุล   วจีกมฺมํ
สตฺถริ   วา   วิญฺญูสุ   วา   สพฺรหฺมจารีสุ   วา  เทเสตพฺพํ  วิวริตพฺพํ
@เชิงอรรถ:  ม. สเจ ปน ฯ    ม. สเจ โข ฯ
อุตฺตานีกาตพฺพํ    เทเสตฺวา   วิวริตฺวา   อุตฺตานีกตฺวา   อายตึ   สํวรํ
อาปชฺชิตพฺพํ   ฯ   สเจ   ปน   ตฺวํ   ราหุล   ปจฺจเวกฺขมาโน   เอวํ
ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  วาจาย  กมฺมํ  อกาสึ  อิทํ  เม วจีกมฺมํ
เนวตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    น    ปรพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   น
อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   กุสลํ   อิทํ  วจีกมฺมํ  สุขุทฺรยํ  สุขวิปากนฺติ
เตเนว   ตฺวํ   ราหุล  ปีติปามุชฺเชน  วิหเรยฺยาสิ  อโหรตฺตานุสิกฺขี  ๑-
กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
     [๑๓๑]   ยเทว   ตฺวํ   ราหุล  มนสา  กมฺมํ  กตฺตุกาโม  อโหสิ
ตเทว   เต   มโนกมฺมํ   ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ   ยนฺนุ  โข  อหํ  อิทํ  มนสา
กมฺมํ   กตฺตุกาโม   อิทํ   เม   มโนกมฺมํ  อตฺตพฺยาพาธายปิ  สํวตฺเตยฺย
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย   อกุสลํ
อิทํ    มโนกมฺมํ   ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   สเจ   ตฺวํ   ราหุล
ปจฺจเวกฺขมาโน   เอวํ   ชาเนยฺยาสิ   ยํ  โข  อหํ  อิทํ  มนสา  กมฺมํ
กตฺตุกาโม    อิทํ    เม    มโนกมฺมํ    อตฺตพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺเตยฺย   อกุสลํ
อิทํ   มโนกมฺมํ   ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ  เอวรูปํ  เต  ราหุล  มนสา
กมฺมํ   สสกฺกํ   น  กรณียํ  ฯ  สเจ  ปน  ตฺวํ  ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน
เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  มนสา  กมฺมํ  กตฺตุกาโม  อิทํ เม
มโนกมฺมํ    เนวตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺเตยฺย    น    ปรพฺยาพาธายปิ
สํวตฺเตยฺย     น     อุภยพฺยาพาธายปิ     สํวตฺเตยฺย    กุสลํ    อิทํ
@เชิงอรรถ:  โป. ... สิกฺขิตา ฯ อิโต ปรํ ปาฐา เอวเมว ญาตพฺพา ฯ
มโนกมฺมํ    สุขุทฺรยํ    สุขวิปากนฺติ    เอวรูปํ   เต   ราหุล   มนสา
กมฺมํ กรณียํ ฯ
     {๑๓๑.๑}   กโรนฺเตนปิ  เต ราหุล มนสา กมฺมํ ตเทว เต มโนกมฺมํ
ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ   ยนฺนุ   โข   อหํ  อิทํ  มนสา  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ  เม
มโนกมฺมํ     อตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    ปรพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    มโนกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ
ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   สเจ   ๑-   ตฺวํ   ราหุล   ปจฺจเวกฺขมาโน  เอวํ
ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข  อหํ  อิทํ  มนสา  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ  เม มโนกมฺมํ
อตฺตพฺยาพาธายปิ        สํวตฺตติ       ปรพฺยาพาธายปิ       สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    มโนกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ
ทุกฺขวิปากนฺติ   ปฏิสํหเรยฺยาสิ   ตฺวํ   ราหุล   เอวรูปํ   มโนกมฺมํ   ฯ
สเจ   ปน   ตฺวํ   ราหุล  ปจฺจเวกฺขมาโน  เอวํ  ชาเนยฺยาสิ  ยํ  โข
อหํ  อิทํ  มนสา  กมฺมํ  กโรมิ  อิทํ  เม  มโนกมฺมํ  เนวตฺตพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ    น    ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    น    อุภยพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ      กุสลํ     อิทํ     มโนกมฺมํ     สุขุทฺรยํ     สุขวิปากนฺติ
อนุปทชฺเชยฺยาสิ ตฺวํ ราหุล เอวรูปํ มโนกมฺมํ ฯ
     {๑๓๑.๒}   กตฺวาปิ   เต   ราหุล   มนสา   กมฺมํ  ตเทว  เต
มโนกมฺมํ    ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ    ยนฺนุ   โข   อหํ   อิทํ   มนสา   กมฺมํ
อกาสึ     อิทํ     เม     มโนกมฺมํ     อตฺตพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ
ปรพฺยาพาธายปิ สํวตฺตติ อุภยพฺยาพาธายปิ
สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    มโนกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ   ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ
สเจ     ตฺวํ     ราหุล     ปจฺจเวกฺขมาโน     เอวํ    ชาเนยฺยาสิ
@เชิงอรรถ:  ม. สเจ ปน ฯ
ยํ   โข   อหํ   อิทํ   มนสา   กมฺมํ   อกาสึ   อิทํ   เม   มโนกมฺมํ
อตฺตพฺยาพาธายปิ        สํวตฺตติ       ปรพฺยาพาธายปิ       สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    อกุสลํ    อิทํ    มโนกมฺมํ    ทุกฺขุทฺรยํ
ทุกฺขวิปากนฺติ   เอวรูเป   ๑-   ปน  ๒-  เต  ราหุล  มโนกมฺเม  ๓-
อฏฺฏิยิตพฺพํ    หรายิตพฺพํ    ชิคุจฺฉิตพฺพํ    อฏฺฏิยิตฺวา   ๔-   หรายิตฺวา
ชิคุจฺฉิตฺวา   อายตึ   สํวรํ   อาปชฺชิตพฺพํ   ฯ   สเจ  ปน  ตฺวํ  ราหุล
ปจฺจเวกฺขมาโน   เอวํ   ชาเนยฺยาสิ   ยํ  โข  อหํ  อิทํ  มนสา  กมฺมํ
อกาสึ    อิทํ    เม    มโนกมฺมํ   เนวตฺตพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   น
ปรพฺยาพาธายปิ    สํวตฺตติ    น    อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   กุสลํ
อิทํ  มโนกมฺมํ  สุขุทฺรยํ  สุขวิปากนฺติ  เตเนว  ตฺวํ  ราหุล  ปีติปามุชฺเชน
วิหเรยฺยาสิ อโหรตฺตานุสิกฺขี กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
     [๑๓๒]   เย  หิ  เกจิ  ราหุล  อตีตมทฺธานํ  สมณา วา พฺราหฺมณา
วา   กายกมฺมํ   ปริโสเธสุํ   วจีกมฺมํ  ปริโสเธสุํ  มโนกมฺมํ  ปริโสเธสุํ
สพฺเพ    เต    เอวเมว   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   กายกมฺมํ
ปริโสเธสุํ    ปจฺจเวกฺขิตฺวา    ปจฺจเวกฺขิตฺวา    วจีกมฺมํ    ปริโสเธสุํ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   มโนกมฺมํ   ปริโสเธสุํ   ฯ  เยปิ  ๕-
หิ    เกจิ   ราหุล   อนาคตมทฺธานํ   สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา
กายกมฺมํ     ปริโสเธสฺสนฺติ     วจีกมฺมํ    ปริโสเธสฺสนฺติ    มโนกมฺมํ
ปริโสเธสฺสนฺติ  สพฺเพ  เต  เอวเมว  ๖-  ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา
กายกมฺมํ    ปริโสเธสฺสนฺติ    ปจฺจเวกฺขิตฺวา   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   วจีกมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. เอวรูปํ ฯ    ยุ. ปนสทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. มโนกมฺมํ อฑฺฑิยิตพฺพํ ฯ
@ ม. อฑฺฑิยิตฺวา ฯ   ม. เย หิ ปิ ฯ     ม. ยุ. เอวเมวํ ฯ
ปริโสเธสฺสนฺติ       ปจฺจเวกฺขิตฺวา      ปจฺจเวกฺขิตฺวา      มโนกมฺมํ
ปริโสเธสฺสนฺติ  ฯ  เยปิ  หิ  เกจิ  ราหุล  เอตรหิ สมณา วา พฺราหฺมณา
วา  กายกมฺมํ  ปริโสเธนฺติ  วจีกมฺมํ  ปริโสเธนฺติ  มโนกมฺมํ  ปริโสเธนฺติ
สพฺเพ    เต    เอวเมว   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   กายกมฺมํ
ปริโสเธนฺติ    ปจฺจเวกฺขิตฺวา    ปจฺจเวกฺขิตฺวา   วจีกมฺมํ   ปริโสเธนฺติ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา   ปจฺจเวกฺขิตฺวา   มโนกมฺมํ   ปริโสเธนฺติ   ฯ  ตสฺมาติห
เต  ๑-  ราหุล  ปจฺจเวกฺขิตฺวา  ปจฺจเวกฺขิตฺวา  กายกมฺมํ ปริโสเธสฺสามิ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา     ปจฺจเวกฺขิตฺวา     วจีกมฺมํ    ปริโสเธสฺสามิ    ๒-
ปจฺจเวกฺขิตฺวา      ปจฺจเวกฺขิตฺวา      มโนกมฺมํ      ปริโสเธสฺสามีติ
เอวญฺหิ เต ๓- ราหุล สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน    อายสฺมา   ราหุโล   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
              จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ ๔- นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ     ยุ. ปริโสเธสฺสาม ฯ   ยุ. โว ฯ
@ ม. อมฺพลฏฺฐิกราหุ... ฯ
                    มหาราหุโลวาทสุตฺตํ
     [๑๓๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม  ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย   สาวตฺถึ  ปิณฺฑาย  ปาวิสิ  ฯ  อายสฺมาปิ
โข    ราหุโล   ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย   ภควนฺตํ
ปิฏฺฐิโต   ปิฏฺฐิโต   อนุพนฺธิ   ฯ   อถ  โข  ภควา  อปโลเกตฺวา  ๑-
อายสฺมนฺตํ  ราหุลํ  อามนฺเตสิ  ยงฺกิญฺจิ  ราหุล  รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ
อชฺฌตฺตํ  วา  พหิทฺธา  วา  โอฬาริกํ  วา  สุขุมํ  วา  หีนํ วา ปณีตํ วา
ยํ  ทูเร  ๒-  สนฺติเก  วา  สพฺพํ  รูปํ  เนตํ  มม เนโสหมสฺมิ น เมโส
อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพนฺติ   ฯ  รูปเมว
นุ  โข  ภควา  รูปเมว  นุ  โข สุคตาติ ฯ รูปมฺปิ ราหุล เวทนาปิ ราหุล
สญฺญาปิ ราหุล สงฺขาราปิ ราหุล วิญฺญาณมฺปิ ราหุลาติ ฯ
     [๑๓๔]   อถ   โข   อายสฺมา   ราหุโล   โก   นุชฺช  ภควตา
สมฺมุขา    โอวาเทน   โอวทิโต   คามํ   ปิณฺฑาย   ปวิสิสฺสตีติ   ตโต
ปฏินิวตฺติตฺวา    อญฺญตรสฺมึ    รุกฺขมูเล    นิสีทิ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา
อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปริมุขํ   สตึ   อุปฏฺฐเปตฺวา   ฯ  อทฺทสา  โข
อายสฺมา    สารีปุตฺโต    อายสฺมนฺตํ    ราหุลํ   อญฺญตรสฺมึ   รุกฺขมูเล
นิสินฺนํ    ปลฺลงฺกํ    อาภุชิตฺวา   อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปริมุขํ   สตึ
@เชิงอรรถ:  โป. อวโลเกตฺวา ฯ    ม. ยํ ทุเร วา ฯ
อุปฏฺฐเปตฺวา   ทิสฺวาน   อายสฺมนฺตํ   ราหุลํ   อามนฺเตสิ  อานาปานสตึ
ราหุล    ภาวนํ   ภาเวหิ   อานาปานสติ   ราหุล   ภาวนา   ภาวิตา
พหุลีกตา   มหปฺผลา   โหติ   มหานิสํสาติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา
ราหุโล   สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   ราหุโล   ภควนฺตํ  เอตทโวจ  กถํ  ภาวิตา
นุ โข ภนฺเต อานาปานสติ กถํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสาติ ฯ
     [๑๓๕]   ยงฺกิญฺจิ   ราหุล  รูปํ  [๑]-  อชฺฌตฺตํ  ปจฺจตฺตํ  กกฺขฬํ
ขริคตํ   อุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ   เกสา  โลมา  นขา  ทนฺตา  ตโจ  มํสํ
นฺหารู   อฏฺฐี   อฏฺฐิมิญฺชํ   วกฺกํ   หทยํ  ยกนํ  กิโลมกํ  ปิหกํ  ปปฺผาสํ
อนฺตํ   อนฺตคุณํ   อุทริยํ   กรีสํ   ยํ   วา   ปนญฺญมฺปิ   กิญฺจิ  อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ   กกฺขฬํ   ขริคตํ   อุปาทินฺนํ   อยํ   วุจฺจติ  ราหุล  อชฺฌตฺติกา
ปฐวีธาตุ   ฯ   ยา   เจว   โข   ปน  อชฺฌตฺติกา  ปฐวีธาตุ  ยา  จ
พาหิรา   ปฐวีธาตุ   ปฐวีธาตุเรเวสา   ฯ  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย  ทฏฺฐพฺพํ  ฯ
เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย   ทิสฺวา   ปฐวีธาตุยา   นิพฺพินฺทติ
ปฐวีธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
     [๑๓๖]   กตมา   จ   ราหุล   อาโปธาตุ   อาโปธาตุ   สิยา
อชฺฌตฺติกา    สิยา    พาหิรา   ฯ   กตมา   จ   ราหุล   อชฺฌตฺติกา
@เชิงอรรถ:  โป. เอตฺถนฺตเร "อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ
@วา ฯเปฯ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ ฯ ปญฺจิมา ราหุล ธาตุโย
@กตมา ปญฺจ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ อากาสธาตุ ฯ กตมา จ
@ราหุล ปฐวีธาตุ ปฐวีธาตุ สิยา อชฺฌตฺติกา สิยา พหิรา ฯ กตมา จ ราหุล อชฺฌตฺติกา
@ปฐวีธาตุ ยนฺติ ทิสฺสนฺติ ฯ
อาโปธาตุ    ยํ    อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ   อาโป   อาโปคตํ   อุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ   ปิตฺตํ   เสมฺหํ   ปุพฺโพ   โลหิตํ  เสโท  เมโท  อสฺสุ  วสา
เขโฬ    สิงฺฆาณิกา    ลสิกา    มุตฺตํ    ยํ   วา   ปนญฺญมฺปิ   กิญฺจิ
อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ    อาโป    อาโปคตํ    อุปาทินฺนํ    อยํ   วุจฺจติ
ราหุล   อชฺฌตฺติกา   อาโปธาตุ   ฯ   ยา  เจว  โข  ปน  อชฺฌตฺติกา
อาโปธาตุ   ยา   จ   พาหิรา   อาโปธาตุ  อาโปธาตุเรเวสา  ฯ  ตํ
เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย    ทฏฺฐพฺพํ    ฯ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย
ทิสฺวา อาโปธาตุยา นิพฺพินฺทติ อาโปธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
     [๑๓๗]   กตมา   จ   ราหุล   เตโชธาตุ   เตโชธาตุ   สิยา
อชฺฌตฺติกา  สิยา  พาหิรา  ฯ  กตมา  จ  ราหุล  อชฺฌตฺติกา  เตโชธาตุ
ยํ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   เตโช   เตโชคตํ   อุปาทินฺนํ  เสยฺยถีทํ  เยน
จ   สนฺตปติ  เยน  จ  ชีรติ  ๑-  เยน  จ  ปริฑยฺหติ  เยน  จ  อสิตํ
ปีตํ   ขายิตํ   สายิตํ   สมฺมา   ปริณามํ   คจฺฉติ   ยํ   วา  ปนญฺญมฺปิ
กิญฺจิ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   เตโช   เตโชคตํ   อุปาทินฺนํ   อยํ  วุจฺจติ
ราหุล   อชฺฌตฺติกา   เตโชธาตุ   ฯ   ยา  เจว  โข  ปน  อชฺฌตฺติกา
เตโชธาตุ  ยา  จ  พาหิรา   เตโชธาตุ  เตโชธาตุเรเวสา  ฯ ตํ เนตํ
มม   เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ     ฯ     เอวเมตํ     ยถาภูตํ     สมฺมปฺปญฺญาย     ทิสฺวา
เตโชธาตุยา นิพฺพินฺทติ เตโชธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ชิรียติ ฯ
     [๑๓๘]   กตมา   จ   ราหุล   วาโยธาตุ   วาโยธาตุ   สิยา
อชฺฌตฺติกา    สิยา    พาหิรา   ฯ   กตมา   จ   ราหุล   อชฺฌตฺติกา
วาโยธาตุ    ยํ    อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ   วาโย   วาโยคตํ   อุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ   อุทฺธงฺคมา   วาตา   อโธคมา   วาตา   กุจฺฉิสยา   วาตา
โกฏฺฐสยา  ๑-  วาตา  องฺคมงฺคานุสาริโน  วาตา อสฺสาโส ปสฺสาโส ๒-
ยํ    วา    ปนญฺญมฺปิ   กิญฺจิ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   วาโย   วาโยคตํ
อุปาทินฺนํ    อยํ   วุจฺจติ   ราหุล   อชฺฌตฺติกา   วาโยธาตุ   ฯ   ยา
เจว   โข   ปน   อชฺฌตฺติกา  วาโยธาตุ  ยา  จ  พาหิรา  วาโยธาตุ
วาโยธาตุเรเวสา   ฯ  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ
เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย     ทิสฺวา     วาโยธาตุยา    นิพฺพินฺทติ    วาโยธาตุยา
จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
     [๑๓๙]   กตมา   จ   ราหุล   อากาสธาตุ   อากาสธาตุ  สิยา
อชฺฌตฺติกา    สิยา    พาหิรา   ฯ   กตมา   จ   ราหุล   อชฺฌตฺติกา
อากาสธาตุ   ยํ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   อากาสํ   อากาสคตํ   อุปาทินฺนํ
เสยฺยถีทํ    กณฺณจฺฉิทฺทํ    นาสจฺฉิทฺทํ    มุขทฺวารํ    เยน   จ   อสิตํ
ปีตํ    ขายิตํ   สายิตํ   อชฺโฌหรติ   ยตฺถ   จ   อสิตํ   ปีตํ   ขายิตํ
สายิตํ   สํติฏฺฐติ   เยน  จ  อสิตํ  ปีตํ  ขายิตํ  สายิตํ  อโธภาคา  ๓-
นิกฺขมติ    ยํ    วา   ปนญฺญมฺปิ   กิญฺจิ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   อากาสํ
อากาสคตํ    อฆํ    อฆคตํ   วิวรํ   วิวรคตํ   อสมฺผุฏฺฐํ   มํสโลหิเตหิ
@เชิงอรรถ:  ม. โกฏฺฐาสยา ฯ   ม. ปสฺสาโสติ ฯ   ม. อโธภาคํ ฯ
อชฺฌตฺตํ  ๑-  อุปาทินฺนํ  อยํ  วุจฺจติ  ราหุล  อชฺฌตฺติกา  อากาสธาตุ  ฯ
ยา  เจว  โข  ปน  อชฺฌตฺติกา  อากาสธาตุ  ยา จ พาหิรา อากาสธาตุ
อากาสธาตุเรเวสา  ฯ  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ
เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย    ทิสฺวา    อากาสธาตุยา    นิพฺพินฺทติ    อากาสธาตุยา
จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
     [๑๔๐]   ปฐวีสมํ   ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ   ปฐวีสมญฺหิ   เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   อุปฺปนฺนา  มนาปามนาปา  ผสฺสา  จิตฺตํ  น
ปริยาทาย   ฐสฺสนฺติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ราหุล  ปฐวิยา  สุจิมฺปิ  นิกฺขิปนฺติ
อสุจิมฺปิ    นิกฺขิปนฺติ    คูถคตมฺปิ   นิกฺขิปนฺติ   มุตฺตคตมฺปิ   นิกฺขิปนฺติ
เขฬคตมฺปิ   นิกฺขิปนฺติ   ปุพฺพคตมฺปิ   นิกฺขิปนฺติ   โลหิตคตมฺปิ   นิกฺขิปนฺติ
น  จ  เตน  ปฐวี  อฏฺฏิยติ  ๒-  วา  หรายติ วา ชิคุจฺฉติ วา เอวเมว
โข   ตฺวํ   ราหุล   ปฐวีสมํ   ภาวนํ  ภาเวหิ  ปฐวีสมญฺหิ  เต  ราหุล
ภาวนํ    ภาวยโต    อุปฺปนฺนา    มนาปามนาปา   ผสฺสา   จิตฺตํ   น
ปริยาทาย ฐสฺสนฺติ ฯ
     [๑๔๑]   อาโปสมํ   ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ  อาโปสมญฺหิ  เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   อุปฺปนฺนา   มนาปามนาปา   ผสฺสา   จิตฺตํ
น   ปริยาทาย   ฐสฺสนฺติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ราหุล   อาปสฺมึ   สุจิมฺปิ
โธวนฺติ   อสุจิมฺปิ   โธวนฺติ   คูถคตมฺปิ   โธวนฺติ   มุตฺตคตมฺปิ  โธวนฺติ
เขฬคตมฺปิ   โธวนฺติ   ปุพฺพคตมฺปิ   โธวนฺติ   โลหิตคตมฺปิ   โธวนฺติ  น
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ    ม. อฑฺฑียติ ฯ
จ   เตน   อาโป  อฏฺฏิยติ  วา  หรายติ  วา  ชิคุจฺฉติ  วา  เอวเมว
โข    ตฺวํ   ราหุล   อาโปสมํ   ภาวนํ   ภาเวหิ   อาโปสมญฺหิ   เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   อุปฺปนฺนา   มนาปามนาปา   ผสฺสา   จิตฺตํ
น ปริยาทาย ฐสฺสนฺติ ฯ
     [๑๔๒]   เตโชสมํ   ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ  เตโชสมญฺหิ  เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   อุปฺปนฺนา  มนาปามนาปา  ผสฺสา  จิตฺตํ  น
ปริยาทาย   ฐสฺสนฺติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ราหุล   เตโช   สุจิมฺปิ  ฑหติ
อสุจิมฺปิ    ฑหติ    คูถคตมฺปิ    ฑหติ   มุตฺตคตมฺปิ   ฑหติ   เขฬคตมฺปิ
ฑหติ   ปุพฺพคตมฺปิ   ฑหติ   โลหิตคตมฺปิ   ฑหติ   น   จ  เตน  เตโช
อฏฺฏิยติ   วา   หรายติ  วา  ชิคุจฺฉติ  วา  เอวเมว  โข  ตฺวํ  ราหุล
เตโชสมํ   ภาวนํ   ภาเวหิ  เตโชสมญฺหิ  เต  ราหุล  ภาวนํ  ภาวยโต
อุปฺปนฺนา มนาปามนาปา ผสฺสา จิตฺตํ น ปริยาทาย ฐสฺสนฺติ ฯ
     [๑๔๓]   วาโยสมํ   ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ  วาโยสมญฺหิ  เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   อุปฺปนฺนา  มนาปามนาปา  ผสฺสา  จิตฺตํ  น
ปริยาทาย   ฐสฺสนฺติ   ฯ   เสยฺยถาปิ  ราหุล  วาโย  สุจิมฺปิ  อุปวายติ
อสุจิมฺปิ    อุปวายติ    คูถคตมฺปิ    อุปวายติ    มุตฺตคตมฺปิ   อุปวายติ
เขฬคตมฺปิ   อุปวายติ   ปุพฺพคตมฺปิ   อุปวายติ   โลหิตคตมฺปิ   อุปวายติ
น  จ  เตน  วาโย  อฏฺฏิยติ  วา  หรายติ  วา  ชิคุจฺฉติ  วา เอวเมว
โข   ตฺวํ   ราหุล  วาโยสมํ  ภาวนํ  ภาเวหิ  วาโยสมญฺหิ  เต  ราหุล
ภาวนํ    ภาวยโต    อุปฺปนฺนา    มนาปามนาปา   ผสฺสา   จิตฺตํ   น
ปริยาทาย ฐสฺสนฺติ ฯ
     [๑๔๔]   อากาสสมํ   ราหุล  ภาวนํ  ภาเวหิ  อากาสสมญฺหิ  เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   อุปฺปนฺนา   มนาปามนาปา   ผสฺสา   จิตฺตํ
น   ปริยาทาย   ฐสฺสนฺติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ราหุล  อากาโส  น  กตฺถจิ
ปติฏฺฐิโต   เอวเมว   โข   ตฺวํ   ราหุล   อากาสสมํ  ภาวนํ  ภาเวหิ
อากาสสมญฺหิ   เต   ราหุล  ภาวนํ  ภาวยโต  อุปฺปนฺนา  มนาปามนาปา
ผสฺสา จิตฺตํ น ปริยาทาย ฐสฺสนฺติ ฯ
     [๑๔๕]   เมตฺตํ   ราหุล  ภาวนํ  ภาเวหิ  เมตฺตญฺหิ  เต  ราหุล
ภาวนํ   ภาวยโต   โย   พฺยาปาโท   โส  ปหิยิสฺสติ  ฯ  กรุณํ  ราหุล
ภาวนํ   ภาเวหิ   กรุณญฺหิ  เต  ราหุล  ภาวนํ  ภาวยโต  ยา  วิเหสา
สา   ปหิยิสฺสติ   ฯ   มุทิตํ   ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ   มุทิตญฺหิ  เต
ราหุล   ภาวนํ   ภาวยโต   ยา   อรติ   สา   ปหิยิสฺสติ  ฯ  อุเปกฺขํ
ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ   อุเปกฺขญฺหิ   เต   ราหุล  ภาวนํ  ภาวยโต
โย   ปฏิโฆ   โส   ปหิยิสฺสติ   ฯ   อสุภํ   ราหุล   ภาวนํ   ภาเวหิ
อสุภญฺหิ   เต  ราหุล  ภาวนํ  ภาวยโต  โย  ราโค  โส  ปหิยิสฺสติ  ฯ
อนิจฺจสญฺญํ    ราหุล    ภาวนํ   ภาเวหิ   อนิจฺจสญฺญญฺหิ   เต   ราหุล
ภาวนํ ภาวยโต โย อสฺมิมาโน โส ปหิยิสฺสติ ฯ
     [๑๔๖]   อานาปานสตึ  ๑-  ราหุล ภาวนํ ภาเวหิ อานาปานสติ ๒-
ราหุล   ภาวิตา   พหุลีกตา   มหปฺผลา   โหติ   มหานิสํสา   ฯ   กถํ
ภาวิตา   จ   ราหุล   อานาปานสติ   กถํ   พหุลีกตา  มหปฺผลา  โหติ
@เชิงอรรถ:  โป. อานาปานสฺสตึ ฯ    โป. อานาปานสฺสติ หิ ฯ ม. อานาปานสติ หิ เต ฯ
มหานิสํสา   ฯ   อิธ   ราหุล  ภิกฺขุ  อรญฺญคโต  วา  รุกฺขมูลคโต  วา
สุญฺญาคารคโต   วา   นิสีทติ   ปลฺลงฺกํ  อาภุชิตฺวา  อุชุํ  กายํ  ปณิธาย
ปริมุขํ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา โส สโตว อสฺสสติ สโต ๑- ปสฺสสติ ฯ
     {๑๔๖.๑}   ทีฆํ  วา  อสฺสสนฺโต  ทีฆํ  อสฺสสามีติ ปชานาติ ทีฆํ วา
ปสฺสสนฺโต   ทีฆํ  ปสฺสสามีติ  ปชานาติ  ฯ  รสฺสํ  วา  อสฺสสนฺโต  รสฺสํ
อสฺสสามีติ    ปชานาติ    รสฺสํ   วา   ปสฺสสนฺโต   รสฺสํ   ปสฺสสามีติ
ปชานาติ    ฯ   สพฺพกายปฏิสํเวที   อสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ   สพฺพกาย-
ปฏิสํเวที    ปสฺสสิสฺสามีติ    สิกฺขติ    ฯ    ปสฺสมฺภยํ    กายสงฺขารํ
อสฺสสิสฺสามีติ     สิกฺขติ     ปสฺสมฺภยํ     กายสงฺขารํ    ปสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ ฯ
     {๑๔๖.๒}   ปีติปฏิสํเวที    อสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ   ปีติปฏิสํเวที
ปสฺสสิสฺสามีติ  สิกฺขติ  ฯ  สุขปฏิสํเวที  อสฺสสิสฺสามีติ  สิกฺขติ  สุขปฏิสํเวที
ปสฺสสิสฺสามีติ     สิกฺขติ     ฯ    จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที    อสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ   ฯ   จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที   ปสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ  ฯ  ปสฺสมฺภยํ
จิตฺตสงฺขารํ     อสฺสสิสฺสามีติ     สิกฺขติ     ปสฺสมฺภยํ     จิตฺตสงฺขารํ
ปสฺสสิสฺสามีติ    สิกฺขติ    ฯ    จิตฺตปฏิสํเวที    อสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ
จิตฺตปฏิสํเวที     ปสฺสสิสฺสามีติ    สิกฺขติ    ฯ    อภิปฺปโมทยํ    จิตฺตํ
อสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ   อภิปฺปโมทยํ   จิตฺตํ   ปสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ  ฯ
สมาทหํ   จิตฺตํ   อสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ   สมาทหํ   จิตฺตํ  ปสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ   ฯ   วิโมจยํ   จิตฺตํ   อสฺสสิสฺสามีติ   สิกฺขติ   วิโมจยํ   จิตฺตํ
ปสฺสสิสฺสามีติ      สิกฺขติ      ฯ      อนิจฺจานุปสฺสี     อสฺสสิสฺสามีติ
@เชิงอรรถ:  ม. สโตว ฯ
สิกฺขติ    อนิจฺจานุปสฺสี    ปสฺสสิสฺสามีติ    สิกฺขติ    ฯ   วิราคานุปสฺสี
อสฺสสิสฺสามีติ        สิกฺขติ        วิราคานุปสฺสี        ปสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ    ฯ    นิโรธานุปสฺสี    อสฺสสิสฺสามีติ    สิกฺขติ   นิโรธานุปสฺสี
ปสฺสสิสฺสามีติ     สิกฺขติ     ฯ     ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี     อสฺสสิสฺสามีติ
สิกฺขติ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ
     {๑๔๖.๓}   เอวํ  ภาวิตา  โข  ราหุล อานาปานสติ เอวํ พหุลีกตา
มหปฺผลา  โหติ  มหานิสํสา  เอวํ  ภาวิตาย  โข  ราหุล อานาปานสติยา
เอวํ  พหุลีกตาย  เยปิ  เต  จริมกา  อสฺสาสปสฺสาสา  ๑- เตปิ วิทิตาว
นิรุชฺฌนฺติ โน อวิทิตาติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน    อายสฺมา   ราหุโล   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
               มหาราหุโลวาทสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                      ----------
@เชิงอรรถ:  ม. อสฺสาสา ฯ
                  จูฬมาลุงฺโกฺยวาทสุตฺตํ ๑-
     [๑๔๗]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   อถ   โข  อายสฺมโต  มาลุงฺกฺยปุตฺตสฺส
รโหคตสฺส    ปฏิสลฺลีนสฺส    เอวํ    เจตโส    ปริวิตกฺโก    อุทปาทิ
ยานีมานิ    ทิฏฺฐิคตานิ   ภควตา   อพฺยากตานิ   ฐปิตานิ   ปฏิกฺขิตฺตานิ
สสฺสโต     โลโกติปิ    อสสฺสโต    โลโกติปิ    อนฺตวา    โลโกติปิ
อนนฺตวา    โลโกติปิ   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติปิ   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ
สรีรนฺติปิ    โหติ    ตถาคโต    ปรมฺมรณาติปิ   น   โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณาติปิ    โหติ   จ   น   จ   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติปิ
เนว   โหติ   น   น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติปิ   ตานิ   เม
ภควา   น   พฺยากโรติ   ยานิ  เม  ภควา  น  พฺยากโรติ  ตมฺเม  น
รุจฺจติ    ตมฺเม   นกฺขมติ   โสหํ   ภควนฺตํ   อุปสงฺกมิตฺวา   เอตมตฺถํ
ปุจฺฉิสฺสามิ   สเจ   เม   ภควา   พฺยากริสฺสติ   สสฺสโต  โลโกติ  วา
ฯเปฯ   เนว  โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  วา  เอวาหํ
ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสามิ   โน   เจ  [๒]-  ภควา  พฺยากริสฺสติ
สสฺสโต   โลโกติ   วา   อสสฺสโต   โลโกติ   วา   อนฺตวา  โลโกติ
วา   อนนฺตวา   โลโกติ   วา   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติ   วา  อญฺญํ
ชีวํ    อญฺญํ    สรีรนฺติ    วา   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา
น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา   โหติ   จ   น   จ  โหติ
@เชิงอรรถ:  ม. จุฬมาลุกฺยสุตฺตํ    ม. ยุ. เมติ อตฺถิ ฯ
ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา   เนว   โหติ   น   น  โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ วา เอวาหํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามีติ ฯ
     [๑๔๘]   อถ    โข   อายสฺมา   มาลุงฺกฺยปุตฺโต   สายณฺหสมยํ
ปฏิสลฺลานา    วุฏฺฐิโต    เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข
อายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
     {๑๔๘.๑}   อิธ   มยฺหํ   ภนฺเต   รโหคตสฺส  ปฏิสลฺลีนสฺส  เอวํ
เจตโส    ปริวิตกฺโก    อุทปาทิ    ยานีมานิ    ทิฏฺฐิคตานิ    ภควตา
อพฺยากตานิ    ฐปิตานิ    ปฏิกฺขิตฺตานิ   สสฺสโต   โลโกติปิ   อสสฺสโต
โลโกติปิ  อนฺตวา  โลโกติปิ  อนนฺตวา  โลโกติปิ  ตํ  ชีวํ  ตํ  สรีรนฺติปิ
อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ   สรีรนฺติปิ  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติปิ  น  โหติ
ตถาคโต  ปรมฺมรณาติปิ  โหติ  จ  น  จ  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติปิ
เนว  โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติปิ  ตานิ  เม  ภควา น
พฺยากโรติ  ยานิ  เม  ภควา น พฺยากโรติ ตมฺเม น รุจฺจติ ตมฺเม นกฺขมติ
โสหํ  ภควนฺตํ  อุปสงฺกมิตฺวา  เอตมตฺถํ  ปุจฺฉิสฺสามิ  สเจ  [๑]-  ภควา
พฺยากริสฺสติ   สสฺสโต   โลโกติ   วา  อสสฺสโต  โลโกติ  วา  อนฺตวา
โลโกติ  วา  อนนฺตวา  โลโกติ  วา ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ
สรีรนฺติ   วา   โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  วา  น  โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   วา   โหติ   จ   น   จ   โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เมติ อตฺถิ ฯ
วา   เนว   โหติ   น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  วา  เอวาหํ
ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสามิ   โน   เจ   เม   ภควา  พฺยากริสฺสติ
สสฺสโต   โลโกติ   วา   อสสฺสโต   ๑-   โลโกติ  วา  ฯเปฯ  เนว
โหติ   น   น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา   เอวาหํ  สิกฺขํ
ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามีติ ฯ
     {๑๔๘.๒}   สเจ   ภควา   ชานาติ   สสฺสโต  โลโกติ  สสฺสโต
โลโกติ   เม   ภควา   พฺยากโรตุ   สเจ   ภควา  ชานาติ  อสสฺสโต
โลโกติ   อสสฺสโต   โลโกติ  เม  ภควา  พฺยากโรตุ  โน  เจ  ภควา
ชานาติ   สสฺสโต   โลโกติ   วา   อสสฺสโต   โลโกติ  วา  อชานโต
โข   ปน   อปสฺสโต   เอตเทว   อุชุกํ   โหติ  ยทิทํ  น  ชานามิ  น
ปสฺสามีติ   ฯ   สเจ   ภควา   ชานาติ   อนฺตวา   โลโกติ   อนฺตวา
โลโกติ   เม   ภควา   พฺยากโรตุ   สเจ   ภควา  ชานาติ  อนนฺตวา
โลโกติ   อนนฺตวา   โลโกติ  เม  ภควา  พฺยากโรตุ  โน  เจ  ภควา
ชานาติ   อนฺตวา  โลโกติ  วา  อนนฺตวา  โลโกติ  วา  อชานโต  โข
ปน  อปสฺสโต  เอตเทว  อุชุกํ  โหติ  ยทิทํ  น  ชานามิ  น ปสฺสามีติ ฯ
สเจ  ภควา  ชานาติ  ตํ  ชีวํ  ตํ  สรีรนฺติ  ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ เม ภควา
พฺยากโรตุ    สเจ    ภควา   ชานาติ   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ   สรีรนฺติ
อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ  สรีรนฺติ  เม  ภควา  พฺยากโรตุ   โน  เจ  ภควา
ชานาติ   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติ   วา   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ  สรีรนฺติ
วา   อชานโต   โข   ปน   อปสฺสโต   เอตเทว   อุชุกํ  โหติ  ยทิทํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อสฺสสโต ฯ
น ชานามิ น ปสฺสามีติ ฯ
     {๑๔๘.๓}   สเจ   ภควา  ชานาติ  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   เม   ภควา  พฺยากโรตุ  สเจ  ภควา
ชานาติ    น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   น   โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   เม   ภควา  พฺยากโรตุ  โน  เจ  ภควา  ชานาติ  โหติ
ตถาคโต    ปรมฺมรณาติ    วา    น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ
วา   อชานโต   โข   ปน  อปสฺสโต  เอตเทว  อุชุกํ  โหติ  ยทิทํ  น
ชานามิ  น  ปสฺสามีติ  ฯ  สเจ  ภควา  ชานาติ  โหติ  จ  น  จ โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   โหติ  จ  น  จ  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
เม  ภควา  พฺยากโรตุ  สเจ  ภควา  ชานาติ  เนว  โหติ  น  น โหติ
ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  เนว  โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
เม  ภควา  พฺยากโรตุ  โน  เจ  ภควา  ชานาติ  โหติ  จ  น จ โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา   เนว   โหติ   น   น  โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ    วา    อชานโต    โข    ปน    อปสฺสโต   เอตเทว
อุชุกํ โหติ ยทิทํ น ชานามิ น ปสฺสามีติ ฯ
     [๑๔๙]   กินฺนุ   โข   ตาหํ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   เอวํ  อวจํ  เอหิ
ตฺวํ    มาลุงฺกฺยปุตฺต   มยิ   พฺรหฺมจริยํ   จร   อหนฺเต   พฺยากริสฺสามิ
สสฺสโต   โลโกติ   วา   อสสฺสโต   โลโกติ   วา   อนฺตวา  โลโกติ
วา   อนนฺตวา   โลโกติ   วา   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติ   วา  อญฺญํ
ชีวํ   อญฺญํ   สรีรนฺติ   วา   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา  น
โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา  โหติ  จ  น  จ  โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   วา   เนว   โหติ   น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
วาติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตฺวํ  วา  ปน  มํ  เอวํ  อวจ  อหํ
ภนฺเต    ภควติ    พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสามิ   ภควา   เม   พฺยากริสฺสติ
สสฺสโต   โลโกติ   วา   อสสฺสโต   โลโกติ   วา   อนฺตวา  โลโกติ
วา   อนนฺตวา   โลโกติ   วา   ตํ  ชีวํ  ตํ  สรีรนฺติ  วา  อญฺญํ  ชีวํ
อญฺญํ   สรีรนฺติ   วา   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา  น  โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา   โหติ   จ    น   จ   โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   วา   เนว   โหติ  น   น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
วาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๑๔๙.๑}   อิติ  กิร  มาลุงฺกฺยปุตฺต  เนวาหนฺตํ  วทามิ  เอหิ  ตฺวํ
มาลุงฺกฺยปุตฺต   มยิ   พฺรหฺมจริยํ   จร   อหนฺเต  พฺยากริสฺสามิ  สสฺสโต
โลโกติ  วา  อสสฺสโต  โลโกติ วา ฯเปฯ เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ  วาติ  นปิ  กิร  ๑-  ตฺวํ วเทสิ อหํ ภนฺเต ภควติ พฺรหฺมจริยํ
จริสฺสามิ   ภควา   เม   พฺยากริสฺสติ  สสฺสโต  โลโกติ  วา  อสสฺสโต
โลโกติ  วา  ฯเปฯ  เนว  โหติ  น   น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ
วาติ เอวํ สนฺเต โมฆปุริส โก สนฺโต กํ ปจฺจาจิกฺขสิ ฯ
     [๑๕๐]   โย   โข   มาลุงฺกฺยปุตฺต   เอวํ  วเทยฺย  น  ตาวาหํ
ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสามิ   ยาว   เม   ภควา   น  พฺยากริสฺสติ
สสฺสโต   โลโกติ   วา   อสสฺสโต   โลโกติ   วา   ฯเปฯ  โหติ  จ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นปิ กิร มํ ฯ
น   จ   โหติ   ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  วา  เนว  โหติ  น  น  โหติ
ตถาคโต    ปรมฺมรณาติ    วาติ    อพฺยากตเมว    ตํ   มาลุงฺกฺยปุตฺต
ตถาคเตน อสฺส อถ โข โส ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย ฯ
     {๑๕๐.๑}   เสยฺยถาปิ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ปุริโส   สลฺเลน  วิทฺโธ
อสฺส   สวิเสน   คาฬฺหปเลปเนน   ตสฺส   มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา
ภิสกฺกํ  สลฺลกตฺตํ  อุปฏฺฐเปยฺยุํ  ฯ  โส  เอวํ  วเทยฺย  น  ตาวาหํ  อิมํ
สลฺลํ  อาหริสฺสามิ  ยาว  น  ตํ  ปุริสํ  ชานามิ  เยนมฺหิ  วิทฺโธ ขตฺติโย
วา  พฺราหฺมโณ  วา  เวสฺโส  วา  สุทฺโท  วาติ  ฯ  โส  เอวํ วเทยฺย
น   ตาวาหํ   อิมํ   สลฺลํ   อาหริสฺสามิ   ยาว  น  ตํ  ปุริสํ  ชานามิ
เยนมฺหิ   วิทฺโธ   เอวํนาโม   เอวํโคตฺโต   อิติ  วาติ  ฯ  โส  เอวํ
วเทยฺย   น   ตาวาหํ   อิมํ   สลฺลํ   อาหริสฺสามิ  ยาว  น  ตํ  ปุริสํ
ชานามิ   เยนมฺหิ   วิทฺโธ   ทีโฆ  วา  รสฺโส  วา  มชฺฌิโม  วาติ  ฯ
โส   เอวํ   วเทยฺย   น   ตาวาหํ  อิมํ  สลฺลํ  อาหริสฺสามิ  ยาว  น
ตํ  ปุริสํ  ชานามิ  เยนมฺหิ  วิทฺโธ  กาโฬ  วา  สาโม  วา  มงฺคุรจฺฉวี
วาติ   ฯ   โส   เอวํ   วเทยฺย  น  ตาวาหํ  อิมํ  สลฺลํ  อาหริสฺสามิ
ยาว   น   ตํ   ปุริสํ   ชานามิ  เยนมฺหิ  วิทฺโธ  อสุกสฺมึ  คาเม  วา
นิคเม   วา   นคเร   วาติ  ฯ  โส  เอวํ  วเทยฺย  น  ตาวาหํ  อิมํ
สลฺลํ   อาหริสฺสามิ   ยาว   น   ตํ   ธนุํ   ชานามิ   เยนมฺหิ  วิทฺโธ
ยทิ   วา   จาโป   ยทิ   วา  โกทณฺโฑติ  ฯ  โส  เอวํ  วเทยฺย  น
ตาวาหํ   อิมํ  สลฺลํ  อาหริสฺสามิ  ยาว  น  ตํ  ชิยํ   ชานามิ  ยายมฺหิ
วิทฺโธ   ยทิ   วา   อกฺกสฺส   ยทิ   วา  สณฺฐสฺส  ยทิ  วา  นหารุสฺส
ยทิ   วา   มรุวาย   ยทิ   วา   ขีรปณฺณิโนติ  ฯ  โส  เอวํ  วเทยฺย
น   ตาวาหํ   อิมํ   สลฺลํ   อาหริสฺสามิ   ยาว  น  ตํ  กณฺฑํ  ชานามิ
เยนมฺหิ วิทฺโธ ยทิ วา คจฺฉํ ๑- ยทิ วา โรปิมนฺติ ฯ
     {๑๕๐.๒}   โส  เอวํ  วเทยฺย  น  ตาวาหํ  อิมํ สลฺลํ อาหริสฺสามิ
ยาว  น  ตํ  กณฺฑํ  ชานามิ  เยนมฺหิ  วิทฺโธ  ยสฺส  ปตฺเตหิ  วาชิตํ ยทิ
วา  คิชฺฌสฺส  ยทิ  วา  กงฺขสฺส  ๒-  ยทิ  วา  กุลลสฺส ยทิ วา โมรสฺส
ยทิ   วา  สิถิลหนุโนติ  ฯ  โส  เอวํ  วเทยฺย  น  ตาวาหํ  อิมํ  สลฺลํ
อาหริสฺสามิ   ยาว   น   ตํ   กณฺฑํ   ชานามิ   เยนมฺหิ  วิทฺโธ  ยสฺส
นหารุนา  ปริกฺขิตฺตํ  ยทิ  วา  ควสฺส  ๓-  ยทิ  วา  มหิสสฺส  ๔-  ยทิ
วา  โรรุวสฺส  ๕-  ยทิ  วา  เสมฺหารสฺสาติ  ฯ  โส  เอวํ  วเทยฺย น
ตาวาหํ   อิมํ   สลฺลํ   อาหริสฺสามิ   ยาว   น   ตํ   กณฺฑํ   ชานามิ
เยนมฺหิ  วิทฺโธ  ยทิ  วา  สลฺลํ  ยทิ  วา  ขุรปฺปํ  ยทิ  วา เวกณฺณํ ๖-
ยทิ   วา   นาราจํ   ยทิ  วา  วจฺฉทนฺตํ  ยทิ  วา  กรวีรปตฺตนฺติ  ๗-
อญฺญาตเมว   ตํ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   เตน   ปุริเสน  อสฺส  อถ  โข  ๘-
โส ปุริโส กาลํ กเรยฺย ฯ
     {๑๕๐.๓}   เอวเมว  โข  มาลุงฺกฺยปุตฺต  โย  เอวํ  วเทยฺย  น
ตาวาหํ    ภควติ    พฺรหฺมจริยํ    จริสฺสามิ    ยาว   ตํ   ๙-   เม
ภควา    น    พฺยากริสฺสติ    สสฺสโต    โลโกติ    วา    อสสฺสโต
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฯ สี. ยุ. กจฺฉํ ฯ    ยุ. กงฺกสฺส.    สี. ยุ. เอวํ ฯ
@ม. มิคสฺส ฯ   ม. มหึสสฺส ฯ   ม. เภรวสฺส ฯ    สี. ยุ.
@เวกณฺฑํ ฯ เอตฺถนฺตเร ยทิวา ควนฺติ อตฺถิ ฯ  ม. กรจิรปตฺตนฺติ ฯ
@  ม. ยุ. อยํ สทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
โลโกติ  วา  อนฺตวา  โลโกติ  วา  อนนฺตวา  โลโกติ  วา  ตํ  ชีวํ ตํ
สรีรนฺติ   วา   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ   สรีรนฺติ   วา   โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   วา   น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ  วา  โหติ  จ
น   จ   โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  วา  เนว  โหติ  น   น  โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วาติ   อพฺยากตเมว   ๑-   ตํ  มาลุงฺกฺยปุตฺต
ตถาคเตน อสฺส อถ โข โส ปุคฺคโล กาลํ กเรยฺย ฯ
     [๑๕๑]   สสฺสโต  โลโกติ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  ทิฏฺฐิยา  สติ พฺรหฺมจริย-
วาโส    อภวิสฺสาติ   เอวํ   โน   อสสฺสโต   โลโกติ  มาลุงฺกฺยปุตฺต
ทิฏฺฐิยา   สติ   พฺรหฺมจริยวาโส   อภวิสฺสาติ   เอวมฺปิ   โน   สสฺสโต
โลโกติ   ๒-   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ทิฏฺฐิยา   สติ   อสสฺสโต  โลโกติ  วา
ทิฏฺฐิยา    สติ   อตฺเถว   ชาติ   อตฺถิ   ชรา   อตฺถิ   มรณํ   สนฺติ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา      เยสาหํ      ทิฏฺเฐว      ธมฺเม
นิฆาตํ    ปญฺญเปมิ    ฯ   อนฺตวา   โลโกติ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ทิฏฺฐิยา
สติ    พฺรหฺมจริยวาโส   อภวิสฺสาติ   เอวํ   โน   อนนฺตวา   โลโกติ
มาลุงฺกฺยปุตฺต    ทิฏฺฐิยา   สติ   พฺรหฺมจริยวาโส   อภวิสฺสาติ   เอวมฺปิ
โน    อนฺตวา    โลโกติ    มาลุงฺกฺยปุตฺต   ทิฏฺฐิยา   สติ   อนนฺตวา
โลโกติ  วา  ทิฏฺฐิยา  สติ  อตฺเถว  ชาติ  อตฺถิ  ชรา  อตฺถิ มรณํ สนฺติ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    เยสาหํ    ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   นิฆาตํ
ปญฺญเปมิ   ฯ   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ทิฏฺฐิยา  สติ
@เชิงอรรถ:  ม. ... เมเวตํ ฯ    ม. โลโกติ วา ฯ
พฺรหฺมจริยวาโส   อภวิสฺสาติ   เอวํ   โน   อญฺญํ   ชีวํ  อญฺญํ  สรีรนฺติ
มาลุงฺกฺยปุตฺต    ทิฏฺฐิยา   สติ   พฺรหฺมจริยวาโส   อภวิสฺสาติ   เอวมฺปิ
โน  ตํ  ชีวํ  ตํ  สรีรนฺติ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  ทิฏฺฐิยา  สติ  อญฺญํ  ชีวํ  อญฺญํ
สรีรนฺติ วา ทิฏฺฐิยา สติ อตฺเถว ชาติ ฯเปฯ นิฆาตํ ปญฺญเปมิ ฯ
     {๑๕๑.๑}   โหติ   ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  ทิฏฺฐิยา
สติ  พฺรหฺมจริยวาโส  อภวิสฺสาติ  เอวํ  โน น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ
มาลุงฺกฺยปุตฺต    ทิฏฺฐิยา   สติ   พฺรหฺมจริยวาโส   อภวิสฺสาติ   เอวมฺปิ
โน   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   ๑-  มาลุงฺกฺยปุตฺต  ทิฏฺฐิยา  สติ
น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   วา  ทิฏฺฐิยา  สติ  อตฺเถว  ชาติ
ฯเปฯ   เยสาหํ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม  นิฆาตํ  ปญฺญเปมิ  ฯ  โหติ  จ  น
จ    โหติ    ตถาคโต    ปรมฺมรณาติ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ทิฏฺฐิยา   สติ
พฺรหฺมจริยวาโส  อภวิสฺสาติ  เอวํ  โน  เนว  โหติ  น น โหติ ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ     มาลุงฺกฺยปุตฺต     ทิฏฺฐิยา     สติ     พฺรหฺมจริยวาโส
อภวิสฺสาติ   ๒-   เอวมฺปิ   โน   โหติ   จ   น  จ  โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   [๓]-   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ทิฏฺฐิยา  สติ  เนว  โหติ  น  น
โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ  วา  ทิฏฺฐิยา  สติ  อตฺเถว  ชาติ  อตฺถิ
ชรา     อตฺถิ     มรณํ     สนฺติ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
เยสาหํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิฆาตํ ปญฺญเปมิ ฯ
     [๑๕๒]   ตสฺมาติห   มาลุงฺกฺยปุตฺต  อพฺยากตญฺจ  เม  อพฺยากตโต
@เชิงอรรถ:  ม. ... ติ วา ฯ   โป. เอตฺถนฺตเร "พฺยากตญฺจ เม พฺยากตโต ธาเรถาติ
@ปทานิ ทิสฺสนฺติ ฯ    ม. ตฺวํ ฯ
ธาเรถ     พฺยากตญฺจ    เม    พฺยากตโต    ธาเรถ    ฯ    กิญฺจ
มาลุงฺกฺยปุตฺต    มยา    อพฺยากตํ    สสฺสโต   โลโกติ   มาลุงฺกฺยปุตฺต
มยา   อพฺยากตํ  อสสฺสโต  โลโกติ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  ๑-  มยา  อพฺยากตํ
อนฺตวา  โลโกติ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  ๒-  มยา  อพฺยากตํ  อนนฺตวา  โลโกติ
มาลุงฺกฺยปุตฺต  ๓-  มยา  อพฺยากตํ  ตํ  ชีวํ  ตํ  สรีรนฺติ  มยา อพฺยากตํ
อญฺญํ    ชีวํ    อญฺญํ    สรีรนฺติ   มยา   อพฺยากตํ   โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณาติ   มยา   อพฺยากตํ   น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  มยา
อพฺยากตํ  โหติ  จ  น  จ  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  มยา อพฺยากตํ
เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ มยา อพฺยากตํ ฯ
     {๑๕๒.๑}   กสฺมา  เจตํ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  มยา  อพฺยากตํ  น  เหตํ
มาลุงฺกฺยปุตฺต    อตฺถสญฺหิตํ    นาทิพฺรหฺมจริยกํ    น    นิพฺพิทาย    น
วิราคาย   น   นิโรธาย   น   อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น  สมฺโพธาย
น   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ตสฺมา   ตํ   มยา   อพฺยากตํ   ฯ   กิญฺจ
มาลุงฺกฺยปุตฺต    มยา   พฺยากตํ   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   มยา
พฺยากตํ    อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ   มยา   พฺยากตํ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ
มยา พฺยากตํ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ มยา พฺยากตํ ฯ
     {๑๕๒.๒}   กสฺมา   เจตํ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  มยา  พฺยากตํ  เอตญฺหิ
มาลุงฺกฺยปุตฺต   อตฺถสญฺหิตํ   เอตํ  อาทิพฺรหฺมจริยกํ  เอตํ  ๔-  นิพฺพิทาย
วิราคาย  นิโรธาย  อุปสมาย  อภิญฺญาย  สมฺโพธาย  นิพฺพานาย  สํวตฺตติ
ตสฺมา   ตํ   มยา   พฺยากตํ   ฯ  ตสฺมาติห  มาลุงฺกฺยปุตฺต  อพฺยากตญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓ ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ    ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
เม อพฺยากตโต ธาเรถ พฺยากตญฺจ เม พฺยากตโต ธาเรถาติ ฯ
     อิทมโวจ  ภควา  อตฺตมโน  อายสฺมา  มาลุงฺกฺยปุตฺโต  ๑- ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
             จูฬมาลุงฺโกฺยวาทสุตฺตํ ๒- นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
                      -----------
@เชิงอรรถ:  ยุ. อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพตฺถ มาลุงฺกยา-อิติ ทิสฺสติ ฯ มาลุงฺกยาปุตฺโตติ เจตฺถ
@นิทสฺสนํ ฯ    ม. จูฬมาลุกฺยสุตฺตํ ฯ
                  มหามาลุงฺโกฺยวาทสุตฺตํ ๑-
     [๑๕๓]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ
ภทนฺเตติ  เต  ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  ภควา  เอตทโวจ ธาเรถ
โน ตุเมฺห ภิกฺขเว มยา เทสิตานิ ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานีติ ฯ
     {๑๕๓.๑}  เอวํ  วุตฺเต อายสฺมา มาลุงฺกฺยปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ
อหํ  โข ภนฺเต ธาเรมิ ภควตา เทสิตานิ ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานีติ ฯ
ยถากถํ   ปน   ตฺวํ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   ๒-   ธาเรสิ   มยา   เทสิตานิ
ปญฺโจรมฺภาคิยานิ   สญฺโญชนานีติ   ฯ   สกฺกายทิฏฺฐึ   โข   อหํ  ภนฺเต
ภควตา  โอรมฺภาคิยํ  สญฺโญชนํ  เทสิตํ  ธาเรมิ  วิจิกิจฺฉํ  โข อหํ ภนฺเต
ภควตา    โอรมฺภาคิยํ   สญฺโญชนํ   เทสิตํ   ธาเรมิ   สีลพฺพตปรามาสํ
โข   อหํ   ภนฺเต   ภควตา   โอรมฺภาคิยํ   สญฺโญชนํ  เทสิตํ  ธาเรมิ
กามจฺฉนฺทํ   โข   อหํ   ภนฺเต  ภควตา  โอรมฺภาคิยํ  สญฺโญชนํ  เทสิตํ
ธาเรมิ   พฺยาปาทํ   โข   อหํ  ภนฺเต  ภควตา  โอรมฺภาคิยํ  สญฺโญชนํ
เทสิตํ   ธาเรมิ   เอวํ   โข  อหํ  ภนฺเต  ธาเรมิ  ภควตา  เทสิตานิ
ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สญฺโญชนานีติ ฯ
     [๑๕๔]   กสฺส  นุ  โข  นาม  ตฺวํ  มาลุงฺกฺยปุตฺต  มยา ๔- อิมานิ
เอวํ   ปญฺโจรมฺภาคิยานิ   สญฺโญชนานิ   เทสิตานิ   ธาเรสิ   ฯ   นนุ
@เชิงอรรถ:  ม. มหามาลุกฺยสุตฺตํ ฯ    ม. สพฺพตฺถ "มาลุกฺยปุตฺตาติ ทิสฺสติ ฯ ยุ.
@มาลุงฺกฺยาปุตฺตาติ ฯ  ม. อยํ สทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
มาลุงฺกฺยปุตฺต     อญฺญติตฺถิยา     ปริพฺพาชกา     อิมินา    ตรุณูปเมน
อุปารมฺเภน    อุปารมฺภิสฺสนฺติ   ทหรสฺส   หิ   มาลุงฺกฺยปุตฺต   กุมารสฺส
มนฺทสฺส    อุตฺตานเสยฺยกสฺส   สกฺกาโยติปิ   น   โหติ   กุโต   ปนสฺส
อุปฺปชฺชิสฺสติ   สกฺกายทิฏฺฐิ   อนุเสติ   ๑-  เตฺววสฺส  สกฺกายทิฏฺฐานุสโย
ทหรสฺส    หิ    มาลุงฺกฺยปุตฺต   กุมารสฺส   มนฺทสฺส   อุตฺตานเสยฺยกสฺส
ธมฺมาติปิ   น   โหติ   กุโต   ปนสฺส   อุปฺปชฺชิสฺสติ  ธมฺเมสุ  วิจิกิจฺฉา
อนุเสติ  เตฺววสฺส  วิจิกิจฺฉานุสโย  ทหรสฺส  หิ  [๒]-  กุมารสฺส มนฺทสฺส
อุตฺตานเสยฺยกสฺส    สีลาติปิ   น   โหติ   กุโต   ปนสฺส   อุปฺปชฺชิสฺสติ
สีเลสุ   สีลพฺพตปรามาโส   อนุเสติ   เตฺววสฺส   สีลพฺพตปรามาสานุสโย
ทหรสฺส    หิ    มาลุงฺกฺยปุตฺต   กุมารสฺส   มนฺทสฺส   อุตฺตานเสยฺยกสฺส
กามาติปิ   น   โหติ   กุโต  ปนสฺส  อุปฺปชฺชิสฺสติ  กาเมสุ  กามจฺฉนฺโท
อนุเสติ    เตฺววสฺส    กามราคานุสโย    ทหรสฺส   หิ   มาลุงฺกฺยปุตฺต
กุมารสฺส    มนฺทสฺส   อุตฺตานเสยฺยกสฺส   สตฺตาติปิ   น   โหติ   กุโต
ปนสฺส    อุปฺปชฺชิสฺสติ    สตฺเตสุ    พฺยาปาโท    อนุเสติ    เตฺววสฺส
พฺยาปาทานุสโย     นนุ    มาลุงฺกฺยปุตฺต    อญฺญติตฺถิยา    ปริพฺพาชกา
อิมินา ตรุณูปเมน อุปารมฺเภน อุปารมฺภิสฺสนฺตีติ ฯ
     {๑๕๔.๑}   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
เอตสฺส  ภควา  กาโล  เอตสฺส  สุคต  กาโล ยํ ภควา ปญฺโจรมฺภาคิยานิ
สญฺโญชนานิ  เทเสยฺย  ภควโต  สุตฺวา  ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตีติ ฯ เตนหานนฺท
สุณาหิ   สาธุกํ   มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเตติ   โข
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อนุเสเตฺววาสฺส ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
@ ม. มาลุกฺยปุตฺต ฯ ยุ. มาลุงฺยาปุตฺต ฯ
อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๑๕๕]   ภควา   เอตทโวจ   อิธานนฺท   อสฺสุตวา   ปุถุชฺชโน
อริยานํ    อทสฺสาวี    อริยธมฺมสฺส    อโกวิโท   อริยธมฺเม   อวินีโต
สปฺปุริสานํ     อทสฺสาวี    สปฺปุริสธมฺมสฺส    อโกวิโท    สปฺปุริสธมฺเม
อวินีโต   สกฺกายทิฏฺฐิปริยุฏฺฐิเตน   เจตสา   วิหรติ  สกฺกายทิฏฺฐิปเรเตน
อุปฺปนฺนาย    จ    สกฺกายทิฏฺฐิยา    นิสฺสรณํ    ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ
ตสฺส   สา  สกฺกายทิฏฺฐิ  ถามคตา  อปฺปฏิวินีตา  โอรมฺภาคิยสญฺโญชนํ  ฯ
วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐิเตน    เจตสา   วิหรติ   วิจิกิจฺฉาปเรเตน   อุปฺปนฺนาย
จ   วิจิกิจฺฉาย   นิสฺสรณํ   ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ  ตสฺส  สา  วิจิกิจฺฉา
ถามคตา อปฺปฏิวินีตา โอรมฺภาคิยสญฺโญชนํ ฯ
     {๑๕๕.๑}   สีลพฺพตปรามาสปริยุฏฺฐิเตน  เจตสา  วิหรติ  สีลพฺพต-
ปรามาสปเรเตน    อุปฺปนฺนสฺส    จ    สีลพฺพตปรามาสสฺส    นิสฺสรณํ
ยถาภูตํ    นปฺปชานาติ    ตสฺส    โส    สีลพฺพตปรามาโส   ถามคโต
อปฺปฏิวินีโต      โอรมฺภาคิยสญฺโญชนํ      ฯ      กามราคปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา    วิหรติ    กามราคปเรเตน    อุปฺปนฺนสฺส   จ   กามราคสฺส
นิสฺสรณํ    ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ   ตสฺส   โส   กามราโค   ถามคโต
อปฺปฏิวินีโต    โอรมฺภาคิยสญฺโญชนํ   ฯ   พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน   เจตสา
วิหรติ    พฺยาปาทปเรเตน    อุปฺปนฺนสฺส    จ   พฺยาปาทสฺส   นิสฺสรณํ
ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ   ตสฺส   โส   พฺยาปาโท  ถามคโต  อปฺปฏิวินีโต
โอรมฺภาคิยสญฺโญชนํ    ฯ    สุตวา   จ   โข   อานนฺท   อริยสาวโก
อริยานํ    ทสฺสาวี    อริยธมฺมสฺส    โกวิโท    อริยธมฺเม    สุวินีโต
สปฺปุริสานํ   ทสฺสาวี   สปฺปุริสธมฺมสฺส   โกวิโท   สปฺปุริสธมฺเม  สุวินีโต
น   สกฺกายทิฏฺฐิปริยุฏฺฐิเตน   เจตสา   วิหรติ   น  สกฺกายทิฏฺฐิปเรเตน
อุปฺปนฺนาย   จ   สกฺกายทิฏฺฐิยา   นิสฺสรณํ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ตสฺส
สา    สกฺกายทิฏฺฐิ   สานุสยา   ปหียติ   ฯ   น   วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐิเตน
เจตสา   วิหรติ   น   วิจิกิจฺฉาปเรเตน   อุปฺปนฺนาย   จ   วิจิกิจฺฉาย
นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ ตสฺส สา วิจิกิจฺฉา สานุสยา ปหียติ ฯ
     {๑๕๕.๒}   น   สีลพฺพตปรามาสปริยุฏฺฐิเตน   เจตสา  วิหรติ  น
สีลพฺพตปรามาสปเรเตน      อุปฺปนฺนสฺส      จ     สีลพฺพตปรามาสสฺส
นิสฺสรณํ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ตสฺส   โส  สีลพฺพตปรามาโส  สานุสโย
ปหียติ  ฯ  น  กามราคปริยุฏฺฐิเตน  เจตสา  วิหรติ  น กามราคปเรเตน
อุปฺปนฺนสฺส   จ   กามราคสฺส   นิสฺสรณํ   ยถาภูตํ  ปชานาติ  ตสฺส  โส
กามราโค  สานุสโย  ปหียติ  ฯ  น  พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน  เจตสา วิหรติ
น   พฺยาปาทปเรเตน   อุปฺปนฺนสฺส   จ   พฺยาปาทสฺส  นิสฺสรณํ  ยถาภูตํ
ปชานาติ ตสฺส โส พฺยาปาโท สานุสโย ปหียติ ฯ
     [๑๕๖]   โย  อานนฺท  มคฺโค  ยา  ปฏิปทา ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ   ปหานาย   ตํ   มคฺคํ   ตํ   ปฏิปทํ  อนาคมฺม  ปญฺโจรมฺ-
ภาคิยานิ   สญฺโญชนานิ   ญสฺสติ   วา   ทกฺขติ   ๑-   วา  ปชหิสฺสติ
วาติ   เนตํ   ฐานํ   วิชฺชติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  อานนฺท  มหโต  รุกฺขสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทกฺขีติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
ติฏฺฐโต   สารวโต   ตจํ   อจฺเฉตฺวา   เผคฺคุํ  อจฺเฉตฺวา  สารจฺเฉโท
ภวิสฺสตีติ   เนตํ   ฐานํ   วิชฺชติ   เอวเมว  โข  อานนฺท  โย  มคฺโค
ยา    ปฏิปทา    ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ    สญฺโญชนานํ   ปหานาย
ตํ    มคฺคํ    ตํ   ปฏิปทํ   อนาคมฺม   ปญฺโจรมฺภาคิยานิ   สญฺโญชนานิ
ญสฺสติ วา ทกฺขติ วา ปชหิสฺสติ วาติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
     {๑๕๖.๑}   โย  จ  โข  อานนฺท  มคฺโค  ยา  ปฏิปทา  ปญฺจนฺนํ
โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปหานาย   ตํ  มคฺคํ  ตํ  ปฏิปทํ  อาคมฺม
ปญฺโจรมฺภาคิยานิ   สญฺโญชนานิ   ญสฺสติ   วา   ทกฺขติ   วา  ปชหิสฺสติ
วาติ   ฐานเมตํ   วิชฺชติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   อานนฺท   มหโต  รุกฺขสฺส
ติฏฺฐโต  สารวโต  ตจํ  เฉตฺวา  เผคฺคุํ  เฉตฺวา  สารจฺเฉโท  ภวิสฺสตีติ
ฐานเมตํ   วิชฺชติ   เอวเมว   โข  อานนฺท  โย  มคฺโค  ยา  ปฏิปทา
ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย   ตํ   มคฺคํ   ตํ
ปฏิปทํ    อาคมฺม    ปญฺโจรมฺภาคิยานิ    สญฺโญชนานิ    ญสฺสติ    วา
ทกฺขติ วา ปชหิสฺสติ วาติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
     {๑๕๖.๒}   เสยฺยถาปิ  อานนฺท  คงฺคา นที ปูรา อุทกสฺส สมติตฺติกา
กากเปยฺยา  อถ  โข  ๑-  ทุพฺพลโก  ปุริโส  อาคจฺเฉยฺย  อหํ  อิมิสฺสา
คงฺคาย  นทิยา  ติริยํ  พาหาย  โสตํ  เฉตฺวา โสตฺถินา ปารํ คจฺฉิสฺสามีติ
โส  น  สกฺกุเณยฺย  คงฺคาย  นทิยา  ติริยํ พาหาย โสตํ เฉตฺวา โสตฺถินา
ปารํ  คนฺตุํ  เอวเมว  โข  อานนฺท  ยสฺสกสฺสจิ  สกฺกายนิโรธาย  ธมฺเม
เทสิยมาเน  จิตฺตํ  น  ปกฺขนฺทติ  นปฺปสีทติ  น  สนฺติฏฺฐติ  น  วิมุจฺจติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ สทฺโท นตฺถิ ฯ
เสยฺยถาปิ  โส  ทุพฺพลโก  ปุริโส  เอวเมว  เต  ทฏฺฐพฺพา ฯ เสยฺยถาปิ
อานนฺท    คงฺคา    นที    ปูรา   อุทกสฺส   สมติตฺติกา   กากเปยฺยา
อถ   พลวา   ปุริโส   อาคจฺเฉยฺย   อหํ   อิมิสฺสา   คงฺคาย   นทิยา
ติริยํ   พาหาย   โสตํ   เฉตฺวา   โสตฺถินา   ปารํ   คมิสฺสามีติ   โส
สกฺกุเณยฺย   คงฺคาย   นทิยา   ติริยํ  พาหาย  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา
ปารํ   คนฺตุํ   เอวเมว   โข   อานนฺท   ยสฺสกสฺสจิ   สกฺกายนิโรธาย
ธมฺเม   เทสิยมาเน   จิตฺตํ   ปกฺขนฺทติ   ปสีทติ  สนฺติฏฺฐติ  วิมุจฺจติ  ฯ
เสยฺยถาปิ โส พลวา ปุริโส เอวเมว เต ทฏฺฐพฺพา ฯ
     [๑๕๗]   กตโม  จ  ๑-  อานนฺท  มคฺโค กตมา จ ปฏิปทา ปญฺจนฺนํ
โอรมฺภาคิยานํ     สญฺโญชนานํ    ปหานาย    ฯ    อิธานนฺท    ภิกฺขุ
อุปธิวิเวกา    อกุสลานํ   ธมฺมานํ   ปหานา   สพฺพโส   กายทุฏฺฐุลฺลานํ
ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา    วิวิจฺเจว    กาเมหิ    วิวิจฺจ    อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ    สวิจารํ    วิเวกชํ    ปีติสุขํ    ปฐมํ    ฌานํ   อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   ฯ   โส   ยเทว   ตตฺถ   โหติ  รูปคตํ  เวทนาคตํ  สญฺญาคตํ
สงฺขารคตํ    วิญฺญาณคตํ   เต   ธมฺเม   อนิจฺจโต   ทุกฺขโต   โรคโต
คณฺฑโต    สลฺลโต   อฆโต   อาพาธโต   ปรโต   ปโลกโต   สุญฺญโต
อนตฺตโต   สมนุปสฺสติ   ฯ   โส  เตหิ  ธมฺเมหิ  จิตฺตํ  ปฏิปาเปติ  ๒-
โส   เตหิ   ธมฺเมหิ  จิตฺตํ  ปฏิปาเปตฺวา  ๓-  อมตาย  ธาตุยา  จิตฺตํ
อุปสํหรติ    เอตํ    สนฺตํ    เอตํ    ปณีตํ   ยทิทํ   สพฺพสงฺขารสมโถ
@เชิงอรรถ:  ยุ. กตโม จานนฺท มคฺโค กตมา ปฏิปทาติ ทิสฺสติ ฯ   สี. ยุ. ปฏิวาเปติ ฯ
@ม. ปติฏฺฐาเปติ ฯ   สี. ยุ. ปฏิวาเปตฺวา ฯ ม. ปติฏฺฐาเปตฺวา ฯ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค    ตณฺหกฺขโย    วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานนฺติ   ฯ
โส   ตตฺถฏฺฐิโต   อาสวานํ   ขยํ   ปาปุณาติ  โน  เจ  อาสวานํ  ขยํ
ปาปุณาติ    เตเนว    ธมฺมราเคน    ตาย    ธมฺมนนฺทิยา    ปญฺจนฺนํ
โอรมฺภาคิยานํ    สญฺโญชนานํ    ปริกฺขยา   โอปปาติโก   โหติ   ตตฺถ
ปรินิพฺพายี   อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกา   ฯ  อยมฺปิ  โข  อานนฺท
มคฺโค     อยํ    ปฏิปทา    ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ    สญฺโญชนานํ
ปหานาย ฯ
     {๑๕๗.๑}   ปุน  จปรํ  อานนฺท  ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา ฯเปฯ
ทุติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯเปฯ  ตติยํ  ฌานํ  ฯเปฯ  จตุตฺถํ
ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ  โส  ยเทว  ตตฺถ  โหติ  รูปคตํ เวทนาคตํ
สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ฯเปฯ สญฺโญชนานํ ปหานาย ฯ
     [๑๕๘]  ปุน  จปรํ  อานนฺท  ภิกฺขุ  สพฺพโส  รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา
ปฏิฆสญฺญานํ        อฏฺฐงฺคมา       นานตฺตสญฺญานํ       อมนสิการา
อนนฺโต   อากาโสติ   อากาสานญฺจายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  ฯ  โส
ยเทว   ตตฺถ   โหติ  เวทนาคตํ  สญฺญาคตํ  สงฺขารคตํ  วิญฺญาณคตํ  เต
ธมฺเม    อนิจฺจโต    ทุกฺขโต    โรคโต   คณฺฑโต   สลฺลโต   อฆโต
อาพาธโต    ปรโต   ปโลกโต   สุญฺญโต   อนตฺตโต   สมนุปสฺสติ   ฯ
โส   เตหิ   ธมฺเมหิ   จิตฺตํ   ปฏิปาเปติ   โส   เตหิ  ธมฺเมหิ  จิตฺตํ
ปฏิปาเปตฺวา   อมตาย   ธาตุยา   จิตฺตํ   อุปสํหรติ  เอตํ  สนฺตํ  เอตํ
ปณีตํ     ยทิทํ    สพฺพสงฺขารสมโถ    สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค    ตณฺหกฺขโย
วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานนฺติ   ฯ   โส   ตตฺถฏฺฐิโต   อาสวานํ  ขยํ
ปาปุณาติ   โน   เจ   อาสวานํ   ขยํ  ปาปุณาติ  เตเนว  ธมฺมราเคน
ตาย   ธมฺมนนฺทิยา   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
โอปปาติโก   โหติ  ตตฺถ  ปรินิพฺพายี  อนาวตฺติธมฺโม  ตสฺมา  โลกา  ฯ
อยมฺปิ   โข   อานนฺท   มคฺโค   อยํ  ปฏิปทา  ปญฺจนฺนํ  โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ ปหานาย ฯ
     {๑๕๘.๑}   ปุน  จปรํ  อานนฺท  ภิกฺขุ  สพฺพโส  อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม     อนนฺตํ     วิญฺญาณนฺติ     วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ โส ยเทว ตตฺถ โหติ เวทนาคตํ ฯเปฯ สญฺโญชนานํ ปหานาย ฯ
     {๑๕๘.๒}   ปุน   จปรํ  อานนฺท  ภิกฺขุ  สพฺพโส  วิญฺญาณญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม   นตฺถิ   กิญฺจีติ   อากิญฺจญฺญายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ
โส   ยเทว   ตตฺถ  โหติ  เวทนาคตํ  สญฺญาคตํ  สงฺขารคตํ  วิญฺญาณคตํ
เต  ธมฺเม   อนิจฺจโต  ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต
ปรโต  ปโลกโต  สุญฺญโต  อนตฺตโต  สมนุปสฺสติ  ฯ  โส  เตหิ  ธมฺเมหิ
จิตฺตํ   ปฏิปาเปติ   โส   เตหิ   ธมฺเมหิ  จิตฺตํ  ปฏิปาเปตฺวา  อมตาย
ธาตุยา  จิตฺตํ  อุปสํหรติ  เอตํ  สนฺตํ  เอตํ  ปณีตํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค    ตณฺหกฺขโย    วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานนฺติ   ฯ
โส   ตตฺถฏฺฐิโต   อาสวานํ   ขยํ   ปาปุณาติ  โน  เจ  อาสวานํ  ขยํ
ปาปุณาติ    เตเนว    ธมฺมราเคน    ตาย    ธมฺมนนฺทิยา    ปญฺจนฺนํ
โอรมฺภาคิยานํ     สญฺโญชนานํ     ปริกฺขยา     โอปปาติโก     โหติ
ตตฺถ   ปรินิพฺพายี   อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกา  ฯ  อยํ  ๑-  โข
อานนฺท     มคฺโค     อยํ     ปฏิปทา     ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ ปหานายาติ ฯ
     [๑๕๙]   เอโส   เจ   ภนฺเต  มคฺโค  เอสา  ปฏิปทา  ปญฺจนฺนํ
โอรมฺภาคิยานํ    สญฺโญชนานํ    ปหานาย   อถ   กิญฺจรหิ   อิเธกจฺเจ
ภิกฺขู   เจโตวิมุตฺติโน   เอกจฺเจ   ภิกฺขู   ปญฺญาวิมุตฺติโนติ   ฯ  เอตฺถ
โข เตสาหํ อานนฺท อินฺทฺริยเวมตฺตตํ วทามีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน   อายสฺมา   อานนฺโท   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
             มหามาลุงฺโกฺยวาทสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                   ----------------
@เชิงอรรถ:  ม. อยํปิ โข ฯ
                       ภทฺทาลิสุตฺตํ
     [๑๖๐]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
ภิกฺขโวติ   ฯ   ภทนฺเตติ   เต   ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  ภควา
เอตทโวจ   อหํ   โข  ภิกฺขเว  เอกาสนโภชนํ  ภุญฺชามิ  เอกาสนโภชนํ
โข     อหํ     ภิกฺขเว    ภุญฺชมาโน    อปฺปาพาธตญฺจ    สญฺชานามิ
อปฺปาตงฺกตญฺจ      ลหุฏฺฐานญฺจ     พลญฺจ     ผาสุวิหารญฺจ     เอถ
ตุเมฺหปิ    ภิกฺขเว    เอกาสนโภชนํ    ภุญฺชถ    เอกาสนโภชนํ   โข
ภิกฺขเว     ตุเมฺหปิ     ภุญฺชมานา     อปฺปาพาธตญฺจ     สญฺชานิสฺสถ
อปฺปาตงฺกตญฺจ ลหุฏฺฐานญฺจ พลญฺจ ผาสุวิหารญฺจาติ ฯ
     [๑๖๑]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา  ภทฺทาลิ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อหํ  โข  ภนฺเต  น  อุสฺสหามิ  เอกาสนโภชนํ  ภุญฺชิตุํ  เอกาสนโภชนญฺหิ
เม  ภนฺเต  ภุญฺชโต  สิยา  กุกฺกุจฺจํ  สิยา  วิปฺปฏิสาโรติ  ฯ  เตนหิ ตฺวํ
ภทฺทาลิ   ยตฺถ   นิมนฺติโต  อสฺสสิ  ตตฺถ  เอกเทสํ  ภุญฺชิตฺวา  เอกเทสํ
นีหริตฺวาปิ   ปริภุญฺเชยฺยาสิ   ๑-   เอวมฺปิ   โข   ตฺวํ   ๒-  ภทฺทาลิ
ภุญฺชมาโน   [๓]-   ยาเปสฺสสีติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข  อหํ  ภนฺเต  น
อุสฺสหามิ   ภุญฺชิตุํ   เอวมฺปิ  เม  ภนฺเต  ภุญฺชโต  สิยา  กุกฺกุจฺจํ  สิยา
วิปฺปฏิสาโรติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา  ภทฺทาลิ  ภควตา  สิกฺขาปเท
ปญฺญาปิยมาเน   ภิกฺขุสงฺเฆ  สิกฺขํ  สมาทิยมาเน  อนุสฺสาหํ  ปเวเทสิ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภุญฺเชยฺยาสิ ฯ   ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ    ม. เอกาสโน ฯ
อถ   โข  อายสฺมา  ภทฺทาลิ  สพฺพนฺตํ  เตมาสํ  น  ภควโต  สมฺมุขีภาวํ
อทาสิ ยถาตํ สตฺถุ สาสเน สิกฺขาย อปริปูรการี ๑- ฯ
     [๑๖๒]   เตน   โข   ปน   สมเยน   สมฺพหุลา  ภิกฺขู  ภควโต
จีวรกมฺมํ    กโรนฺติ    นิฏฺฐิตจีวโร    ภควา   เตมาสจฺจเยน   จาริกํ
ปกฺกมิสฺสตีติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา   ภทฺทาลิ   เยน   เต  ภิกฺขู
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   เตหิ   ภิกฺขูหิ   สทฺธึ  สมฺโมทิ  สมฺโมทนียํ
กถํ    สาราณียํ    วีติสาเรตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ   โข   อายสฺมนฺตํ   ภทฺทาลึ   เต   ภิกฺขู  เอตทโวจุํ  อิทํ  โข
อาวุโส   ภทฺทาลิ   ภควโต  จีวรกมฺมํ  กรียติ  ๒-  นิฏฺฐิตจีวโร  ภควา
เตมาสจฺจเยน   จาริกํ  ปกฺกมิสฺสตีติ  ๓-  ฯ  อิงฺฆาวุโส  ภทฺทาลิ  เอตํ
เทสํ   ๔-  สาธุกํ  มนสิกโรหิ  มา  เต  ปจฺฉา  ทุกฺกรตรํ  อโหสีติ  ฯ
เอวมาวุโสติ    โข   อายสฺมา   ภทฺทาลิ   เตสํ   ภิกฺขูนํ   ปฏิสฺสุตฺวา
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   ภทฺทาลิ
ภควนฺตํ    เอตทโวจ    อจฺจโย    มํ   ภนฺเต   อจฺจคมา   ยถาพาลํ
ยถามูฬฺหํ    ยถาอกุสลํ    โยหํ   ภควตา   สิกฺขาปเท   ปญฺญาปิยมาเน
ภิกฺขุสงฺเฆ   สิกฺขํ   สมาทิยมาเน   อนุสฺสาหํ  ปเวเทสึ  ๕-  ตสฺส  เม
ภนฺเต ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายาติ ฯ
     [๑๖๓]   ตคฺฆ   ตฺวํ   ภทฺทาลิ   อจฺจโย   อจฺจคมา   ยถาพาลํ
@เชิงอรรถ:  อปริปูริการีติปิ ปาโฐ ฯ    ม. กรณียํ ฯ    ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. โทสกํ ฯ ยุ. เทสกํ ฯ   ม. ปเวเทมิ ฯ
ยถามูฬฺหํ    ยถาอกุสลํ   ยํ   ตฺวํ   มยา   สิกฺขาปเท   ปญฺญาปิยมาเน
ภิกฺขุสงฺเฆ    สิกฺขํ   สมาทิยมาเน   อนุสฺสาหํ   ปเวเทสิ   [๑]-   ฯ
สมโยปิ   โข  เต  ภทฺทาลิ  อปฺปฏิวิทฺโธ  อโหสิ  ภควา  โข  สาวตฺถิยํ
วิหรติ   ภควาปิ   มํ   ชานิสฺสติ   ภทฺทาลิ  นาม  ภิกฺขุ  สตฺถุ  สาสเน
สิกฺขาย   อปริปูรการีติ   อยมฺปิ  โข  เต  ภทฺทาลิ  สมโย  อปฺปฏิวิทฺโธ
อโหสิ   ฯ   สมโยปิ  โข  เต  ภทฺทาลิ  อปฺปฏิวิทฺโธ  อโหสิ  สมฺพหุลา
โข   ภิกฺขู   สาวตฺถิยํ   วสฺสํ   อุปคตา  เตปิ  มํ  ชานิสฺสนฺติ  ภทฺทาลิ
นาม   ภิกฺขุ   สตฺถุ   สาสเน  สิกฺขาย  อปริปูรการีติ  อยมฺปิ  โข  เต
ภทฺทาลิ   สมโย   อปฺปฏิวิทฺโธ   อโหสิ  ฯ  สมโยปิ  โข  เต  ภทฺทาลิ
อปฺปฏิวิทฺโธ    อโหสิ    สมฺพหุลา   โข   ภิกฺขุนิโย   สาวตฺถิยํ   วสฺสํ
อุปคตา    ตาปิ    มํ    ชานิสฺสนฺติ    ภทฺทาลิ   นาม   ภิกฺขุ   สตฺถุ
สาสเน   สิกฺขาย   อปริปูรการีติ   อยมฺปิ   โข   เต  ภทฺทาลิ  สมโย
อปฺปฏิวิทฺโธ   อโหสิ   ฯ   สมโยปิ   โข   เต   ภทฺทาลิ  อปฺปฏิวิทฺโธ
อโหสิ   สมฺพหุลา   โข   อุปาสกา   สาวตฺถิยํ   ปฏิวสนฺติ   เตปิ   มํ
ชานิสฺสนฺติ    ภทฺทาลิ    นาม    ภิกฺขุ    สตฺถุ    สาสเน    สิกฺขาย
อปริปูรการีติ    อยมฺปิ    โข    เต   ภทฺทาลิ   สมโย   อปฺปฏิวิทฺโธ
อโหสิ ฯ
     {๑๖๓.๑}   สมโยปิ  โข  เต  ภทฺทาลิ อปฺปฏิวิทฺโธ อโหสิ สมฺพหุลา
โข   อุปาสิกา   สาวตฺถิยํ   ปฏิวสนฺติ   ตาปิ   มํ  ชานิสฺสนฺติ  ภทฺทาลิ
นาม   ภิกฺขุ   สตฺถุ   สาสเน   สิกฺขาย   อปริปูรการีติ   อยมฺปิ   โข
เต   ภทฺทาลิ   สมโย   อปฺปฏิวิทฺโธ   อโหสิ   ฯ   สมโยปิ  โข  เต
@เชิงอรรถ:  โป. ยโต จ โข ตฺวํ ภทฺทาลิ อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรสิ ตนฺเต
@มยํ ปฏิคฺคณฺหาม วุทฺธิเหสา ภทฺทาลิ อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา
@ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายตึ สํวรํ อาปชฺชตีติ ทิสฺสติ ฯ
ภทฺทาลิ   อปฺปฏิวิทฺโธ   อโหสิ   สมฺพหุลา   โข   [๑]-  นานาติตฺถิยา
สมณพฺราหฺมณา    สาวตฺถิยํ    วสฺสํ   อุปคตา   เตปิ   มํ   ชานิสฺสนฺติ
ภทฺทาลิ   นาม   ภิกฺขุ  สมณสฺส  โคตมสฺส  สาวโก  เถรญฺญตโร  [๒]-
สตฺถุ   สาสเน   สิกฺขาย   อปริปูรการีติ   อยมฺปิ   โข   เต  ภทฺทาลิ
สมโย อปฺปฏิวิทฺโธ อโหสีติ ฯ
     {๑๖๓.๒}   อจฺจโย   มํ   ภนฺเต  อจฺจคมา  ยถาพาลํ  ยถามูฬฺหํ
ยถาอกุสลํ    โยหํ   ภควตา   สิกขาปเท   ปญฺญาปิยมาเน   ภิกฺขุสงฺเฆ
สิกฺขํ   สมาทิยมาเน   อนุสฺสาหํ  ปเวเทสึ  ๓-  ฯ  ตสฺส   เม  ภนฺเต
ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวรายาติ ฯ
     [๑๖๔]   ตคฺฆ   ตฺวํ   ภทฺทาลิ   อจฺจโย   อจฺจคมา   ยถาพาลํ
ยถามูฬฺหํ    ยถาอกุสลํ   ยํ   ตฺวํ   มยา   สิกฺขาปเท   ปญฺญาปิยมาเน
ภิกฺขุสงฺเฆ   สิกฺขํ  สมาทิยมาเน  อนุสฺสาหํ  ปเวเทสิ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ
ภทฺทาลิ  อิธสฺส  ภิกฺขุ  อุภโตภาควิมุตฺโต  ตมหํ  เอวํ  วเทยฺยํ  เอหิ เม
ตฺวํ  ภิกฺขุ  ปงฺเก  สงฺกโม  โหตีติ  ๔-  อปิ  นุ  โข โส สงฺกเมยฺย วา
อญฺเญน วา กายํ สนฺนาเมยฺย โนติ วา วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๑๖๔.๑}   ตํ  กึ มญฺญสิ ภทฺทาลิ อิธสฺส ภิกฺขุ ปญฺญาวิมุตฺโต กายสกฺขี
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต  สทฺธาวิมุตฺโต  ธมฺมานุสารี  สทฺธานุสารี  ตมหํ  เอวํ วเทยฺยํ
เอหิ  เม  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ปงฺเก สงฺกโม โหตีติ อปิ นุ โข โส สงฺกเมยฺย วา
อญฺเญน  วา กายํ สนฺนาเมยฺย โนติ วา วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ
@เชิงอรรถ:  ม. เอตฺถนฺตเร เตติ ทิสฺสติ ฯ   ม. ภิกฺขุ ฯ    ม. ปเวเทมิ ฯ
@ ม. ยุ. โหหีติ ฯ
กึ   มญฺญสิ   ภทฺทาลิ   อปิ   นุ   ตฺวํ   ภทฺทาลิ   ๑-   ตสฺมึ  สมเย
อุภโตภาควิมุตฺโต   วา   โหหิ    ปญฺญาวิมุตฺโต   วา   กายสกฺขี   วา
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต   วา   สทฺธาวิมุตฺโต   วา   ธมฺมานุสารี  วา  สทฺธานุสารี
วาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  นนุ  ตฺวํ  ภทฺทาลิ  ตสฺมึ  สมเย ริตฺโต
ตุจฺโฉ   อปรทฺโธติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต  อจฺจโย  มํ  ภนฺเต  อจฺจคมา
ยถาพาลํ     ยถามูฬฺหํ    ยถาอกุสลํ    โยหํ    ภควตา    สิกฺขาปเท
ปญฺญาปิยมาเน     ภิกฺขุสงฺเฆ     สิกฺขํ     สมาทิยมาเน     อนุสฺสาหํ
ปเวเทสึ   ตสฺส   เม   ภนฺเต   ภควา  อจฺจยํ  อจฺจยโต  ปฏิคฺคณฺหาตุ
อายตึ สํวรายาติ ฯ
     [๑๖๕]   ตคฺฆ  ตฺวํ  ภทฺทาลิ  อจฺจโย  อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ
ยถาอกุสลํ   ยํ   ตฺวํ   มยา   สิกฺขาปเท   ปญฺญาปิยมาเน   ภิกฺขุสงฺเฆ
สิกฺขํ    สมาทิยมาเน    อนุสฺสาหํ   ปเวเทสิ   ยโต   จ   โข   ตฺวํ
ภทฺทาลิ   อจฺจยํ   อจฺจยโต   ทิสฺวา   ยถาธมฺมํ  ปฏิกโรสิ  ตนฺเต  มยํ
ปฏิคฺคณฺหาม   วุทฺธิ   เหสา   ภทฺทาลิ   อริยสฺส   วินเย   โย  อจฺจยํ
อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ อายตึ สํวรํ อาปชฺชติ ฯ
     [๑๖๖]   อิธ   ภทฺทาลิ  เอกจฺโจ  ภิกฺขุ  สตฺถุ  สาสเน  สิกฺขาย
อปริปูรการี   โหติ   ตสฺส   เอวํ   โหติ   ยนฺนูนาหํ  วิวิตฺตํ  เสนาสนํ
ภเชยฺยํ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ   คิริคุหํ   สุสานํ  วนปตฺถํ
อพฺโภกาสํ     ปลาลปุญฺชํ     อปฺเปวนามาหํ     อุตฺตรึ    มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ    สจฺฉิกเรยฺยนฺติ   ฯ   โส   วิวิตฺตํ   เสนาสนํ
ภชติ    อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ   คิริคุหํ   สุสานํ   วนปตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ม. ภทฺทาลีติ อาลปนปทํ นตฺถิ ฯ
อพฺโภกาสํ   ปลาลปุญฺชํ   ตสฺส   ตถา   วูปกฏฺฐสฺส   วิหรโต   สตฺถาปิ
อุปวทติ   อนุวิจฺจ   วิญฺญู   สพฺรหฺมจารี   อุปวทนฺติ  เทวตาปิ  อุปวทนฺติ
อตฺตาปิ   ๑-   อตฺตานํ   อุปวทติ   โส  สตฺถาราปิ  อุปวทิโต  อนุวิจฺจ
วิญฺญูหิ    สพฺรหฺมจารีหิ    อุปวทิโต   เทวตาหิปิ   อุปวทิโต   อตฺตนาปิ
อตฺตา  ๒-  อุปวทิโต  น  ๓-  อุตฺตรึ มนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ
สจฺฉิกโรติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  เอวเญฺหตํ  ๔-  ภทฺทาลิ  โหติ  ยถาตํ สตฺถุ
สาสเน สิกฺขาย อปริปูรการิสฺส ฯ
     [๑๖๗]   อิธ  ปน  ภทฺทาลิ  เอกจฺโจ  ภิกฺขุ  สตฺถุ สาสเน สิกฺขาย
ปริปูรการี   โหติ   ตสฺส   เอวํ   โหติ   ยนฺนูนาหํ   วิวิตฺตํ  เสนาสนํ
ภเชยฺยํ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ   คิริคุหํ   สุสานํ  วนปตฺถํ
อพฺโภกาสํ     ปลาลปุญฺชํ     อปฺเปวนามาหํ     อุตฺตรึ    มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ    สจฺฉิกเรยฺยนฺติ   ฯ   โส   วิวิตฺตํ   เสนาสนํ
ภชติ    อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ   คิริคุหํ   สุสานํ   วนปตฺถํ
อพฺโภกาสํ   ปลาลปุญฺชํ   ตสฺส   ตถา   วูปกฏฺฐสฺส   วิหรโต   สตฺถาปิ
น   อุปวทติ   อนุวิจฺจ   วิญฺญู   สพฺรหฺมจารี   น   อุปวทนฺติ  เทวตาปิ
น    อุปวทนฺติ    อตฺตาปิ   อตฺตานํ   น   อุปวทติ   โส   สตฺถาราปิ
อนุปวทิโต    อนุวิจฺจ   วิญฺญูหิ   สพฺรหฺมจารีหิ   อนุปวทิโต   เทวตาหิปิ
อนุปวทิโต    อตฺตนาปิ    อตฺตา    อนุปวทิโต    อุตฺตรึ   มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ    สจฺฉิกโรติ    ฯ    โส   วิวิจฺเจว   กาเมหิ
@เชิงอรรถ:  ม. อตฺตนา ฯ   ม. ยุ. อตฺตานนฺติ สพฺพตฺถ ทิสฺสติ ฯ    ม. นกาโร นตฺถิ ฯ
@ ม. เอวญฺหิทํ ฯ
วิวิจฺจ   อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ  วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ
ฌานํ    อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   เอวเญฺหตํ   ภทฺทาลิ
โหติ ยถาตํ สตฺถุ สาสเน สิกฺขาย ปริปูรการิสฺส ฯ
     {๑๖๗.๑}   ปุน   จปรํ   ภทฺทาลิ  ภิกฺขุ  วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา
อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ  อวิตกฺกํ  อวิจารํ  สมาธิชํ
ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  เอวเญฺหตํ
ภทฺทาลิ   โหติ   ยถาตํ   สตฺถุ   สาสเน   สิกฺขาย   ปริปูรการิสฺส  ฯ
ปุน   จปรํ   ภทฺทาลิ   ภิกฺขุ   ปีติยา  จ  วิราคา  ฯเปฯ  ตติยํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ตํ  กิสฺส  เหตุ  เอวเญฺหตํ  ภทฺทาลิ  โหติ  ยถาตํ
สตฺถุ   สาสเน   สิกฺขาย   ปริปูรการิสฺส  ฯ  ปุน  จปรํ  ภทฺทาลิ  ภิกฺขุ
สุขสฺส   จ  ปหานา  ฯเปฯ  จตุตฺถํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   เอวเญฺหตํ   ภทฺทาลิ   โหติ   ยถาตํ   สตฺถุ   สาสเน  สิกฺขาย
ปริปูรการิสฺส ฯ
     [๑๖๘]   โส  เอวํ  สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส     มุทุภูเต     กมฺมนิเย     ฐิเต     อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ  ชาตึ  ฯเปฯ  อิติ  สาการํ
สอุทฺเทสํ  อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  เอวเญฺหตํ
ภทฺทาลิ โหติ ยถาตํ สตฺถุ สาสเน สิกฺขาย ปริปูรการิสฺส ฯ
     {๑๖๘.๑}   โส   เอวํ  สมาหิเต  จิตฺเต  ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
สตฺตานํ    จุตูปปาตญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   ทิพฺเพน
จกฺขุนา    วิสุทฺเธน    อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน
อุปปชฺชมาเน    หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค  สตฺเต  ปชานาติ  อิเม  วต  โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา    ฯเปฯ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปนฺนา   อิเม   วา   ปน
โภนฺโต   สตฺตา   กายสุจริเตน  สมนฺนาคตา  ฯเปฯ  สุคตึ  สคฺคํ  โลกํ
อุปปนฺนาติ   ฯ   อิติ   ทิพฺเพน   จกฺขุนา  วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน
ฯเปฯ   ยถากมฺมูปเค   สตฺเต   ปชานาติ   ตํ  กิสฺส  เหตุ  เอวเญฺหตํ
ภทฺทาลิ โหติ ยถาตํ สตฺถุ สาสเน สิกฺขาย ปริปูรการิสฺส ฯ
     {๑๖๘.๒}   โส   เอวํ  สมาหิเต  จิตฺเต  ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
อาสวานํ   ขยญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   อิทํ  ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯเปฯ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี  ปฏิปทาติ  ยถาภูตํ
ปชานาติ   อิเม   อาสวาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ  อาสวสมุทโยติ
ยถาภูตํ    ปชานาติ   อยํ   อาสวนิโรโธติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ
อาสวนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   ตสฺส   เอวํ
ชานโต   เอวํ   ปสฺสโต   กามาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   ทิฏฺฐาสวาปิ
จิตฺตํ    วิมุจฺจติ    ภวาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อวิชฺชาสวาปิ   จิตฺตํ
วิมุจฺจติ     วิมุตฺตสฺมึ     วิมุตฺตมิติ    ญาณํ    โหติ    ขีณา    ชาติ
วุสิตํ    พฺรหฺมจริยํ    กตํ   กรณียํ   นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   เอวเญฺหตํ   ภทฺทาลิ   โหติ  ยถาตํ  สตฺถุ  สาสเน
สิกฺขาย ปริปูรการิสฺสาติ ฯ
     {๑๖๘.๓}   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  ภทฺทาลิ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
โก  นุ  โข  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยนมิเธกจฺจํ  ภิกฺขุํ ปวยฺห ๑-
ปวยฺห  การณํ  กโรนฺติ  โก  ปน  ภนฺเต  เหตุ โก ปจฺจโย เยนมิเธกจฺจํ
ภิกฺขุํ โน ตถา ๒- ปวยฺห ปวยฺห การณํ กโรนฺตีติ ฯ
     [๑๖๙]   อิธ   ภทฺทาลิ   เอกจฺโจ   ภิกฺขุ  อภิณฺหาปตฺติโก  โหติ
อาปตฺติพหุโล     โส    ภิกฺขูหิ    วุจฺจมาโน    อญฺเญนญฺญํ    ปฏิจรติ
พหิทฺธา   กถํ   อปนาเมติ   โกปญฺจ   โทสญฺจ  อปฺปจฺจยญฺจ  ปาตุกโรติ
น  สมฺมา  วตฺตติ  น  โลมํ  ปาเตติ  น  นิตฺถารํ  วตฺตติ  เยน  สงฺโฆ
อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ   นาห  ๓-  ฯ  ตตฺร  ภทฺทาลิ  ภิกฺขูนํ
เอวํ   โหติ   อยํ   โข   อาวุโส  ภิกฺขุ  อภิณฺหาปตฺติโก  อาปตฺติพหุโล
โส    ภิกฺขูหิ    วุจฺจมาโน    อญฺเญนญฺญํ    ปฏิจรติ    พหิทฺธา   กถํ
อปนาเมติ      โกปญฺจ      โทสญฺจ      อปฺปจฺจยญฺจ     ปาตุกโรติ
น   สมฺมา   วตฺตติ   น   โลมํ   ปาเตติ   น  นิตฺถารํ  วตฺตติ  เยน
สงฺโฆ   อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ   นาห   สาธุ   วตายสฺมนฺโต
อิมสฺส   ภิกฺขุโน  ตถา  ตถา  อุปปริกฺขถ  ยถยิทํ  ๔-  อธิกรณํ  น  ๕-
ขิปฺปเมว   วูปสมฺเมยฺยาติ   ฯ   ตสฺส   โข   เอวํ   ภทฺทาลิ  ภิกฺขุโน
@เชิงอรรถ:  ม. ปสยฺห ปสยฺห ฯ อปรํปิ อีทิสเมว ฯ    ม. ตถา ตถา ฯ   โป. อาหาติ
@สพฺพตฺถ ทิสฺสติ ฯ    สี. ยุ. ยถาสฺสิทํ ฯ    ม. นกาโร นตฺถิ ฯ
ภิกฺขู    ตถา   ตถา   อุปปริกฺขนฺติ   ยถยิทํ   อธิกรณํ   น   ขิปฺปเมว
วูปสมฺมติ ฯ
     {๑๖๙.๑}   อิธ   ปน  ภทฺทาลิ  เอกจฺโจ  ภิกฺขุ  อภิณฺหาปตฺติโก
โหติ   อาปตฺติพหุโล   โส   ภิกฺขูหิ   วุจฺจมาโน   นาญฺเญนญฺญํ  ปฏิจรติ
พหิทฺธา   กถํ   น   อปนาเมติ   น   โกปญฺจ   โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตุกโรติ    สมฺมา    วตฺตติ    โลมํ    ปาเตติ    นิตฺถารํ   วตฺตติ
เยน   สงฺโฆ   อตฺตมโน   โหติ  ตํ  กโรมีติ  อาห  ฯ  ตตฺร  ภทฺทาลิ
ภิกฺขูนํ    เอวํ    โหติ   อยํ   โข   อาวุโส   ภิกฺขุ   อภิณฺหาปตฺติโก
อาปตฺติพหุโล    โส    ภิกฺขูหิ    วุจฺจมาโน    นาญฺเญนญฺญํ    ปฏิจรติ
พหิทฺธา   กถํ   น   อปนาเมติ   น   โกปญฺจ   โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตุกโรติ   สมฺมา   วตฺตติ   โลมํ   ปาเตติ   นิตฺถารํ   วตฺตติ  เยน
สงฺโฆ   อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ   อาห   สาธุ   วตายสฺมนฺโต
อิมสฺส   ภิกฺขุโน   ตถา   ตถา   อุปปริกฺขถ  ยถยิทํ  อธิกรณํ  ขิปฺปเมว
วูปสมฺเมยฺยาติ   ฯ   ตสฺส   โข   เอวํ  ภทฺทาลิ  ภิกฺขุโน  ภิกฺขู  ตถา
ตถา อุปปริกฺขนฺติ ยถยิทํ อธิกรณํ ขิปฺปเมว วูปสมฺมติ ฯ
     [๑๗๐]   อิธ   ภทฺทาลิ   เอกจฺโจ   ภิกฺขุ  อธิจฺจาปตฺติโก  โหติ
อนาปตฺติพหุโล    โส    ภิกฺขูหิ    วุจฺจมาโน    อญฺเญนญฺญํ    ปฏิจรติ
พหิทฺธา   กถํ   อปนาเมติ   โกปญฺจ   โทสญฺจ  อปฺปจฺจยญฺจ  ปาตุกโรติ
น  สมฺมา  วตฺตติ  น  โลมํ  ปาเตติ  น  นิตฺถารํ  วตฺตติ  เยน  สงฺโฆ
อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ  นาห  ฯ  ตตฺร  ภทฺทาลิ  ภิกฺขูนํ  เอวํ
โหติ    อยํ    โข   อาวุโส   ภิกฺขุ   อธิจฺจาปตฺติโก   อนาปตฺติพหุโล
โส     ภิกฺขูหิ     วุจฺจมาโน     อญฺเญนญฺญํ     ปฏิจรติ     พหิทฺธา
กถํ    อปนาเมติ    โกปญฺจ   โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ   ปาตุกโรติ   น
สมฺมา   วตฺตติ   น   โลมํ  ปาเตติ  น  นิตฺถารํ  วตฺตติ  เยน  สงฺโฆ
อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ   นาห   สาธุ   วตายสฺมนฺโต   อิมสฺส
ภิกฺขุโน   ตถา   ตถา   อุปปริกฺขถ  ยถยิทํ  อธิกรณํ  น  ๑-  ขิปฺปเมว
วูปสมฺเมยฺยาติ   ฯ   ตสฺส   โข   เอวํ  ภทฺทาลิ  ภิกฺขุโน  ภิกฺขู  ตถา
ตถา อุปปริกฺขนฺติ ยถยิทํ อธิกรณํ น ขิปฺปเมว วูปสมฺมติ ฯ
     {๑๗๐.๑}   อิธ  ปน  ภทฺทาลิ  เอกจฺโจ  ภิกฺขุ อธิจฺจาปตฺติโก โหติ
อนาปตฺติพหุโล   โส   ภิกฺขูหิ   วุจฺจมาโน   นาญฺเญนญฺญํ   ปฏิจรติ   น
พหิทฺธา    กถํ    อปนาเมติ    น    โกปญฺจ   โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตุกโรติ   สมฺมา   วตฺตติ   โลมํ   ปาเตติ   นิตฺถารํ   วตฺตติ  เยน
สงฺโฆ   อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ   อาห   ฯ   ตตฺร   ภทฺทาลิ
ภิกฺขูนํ    เอวํ    โหติ   อยํ   โข   อาวุโส   ภิกฺขุ   อธิจฺจาปตฺติโก
อนาปตฺติพหุโล    โส    ภิกฺขูหิ    วุจฺจมาโน    นาญฺเญนญฺญํ   ปฏิจรติ
น   พหิทฺธา   กถํ   อปนาเมติ   น   โกปญฺจ   โทสญฺจ   อปฺปจฺจยญฺจ
ปาตุกโรติ   สมฺมา   วตฺตติ   โลมํ   ปาเตติ   นิตฺถารํ   วตฺตติ  เยน
สงฺโฆ   อตฺตมโน   โหติ   ตํ   กโรมีติ   อาห   สาธุ   วตายสฺมนฺโต
อิมสฺส   ภิกฺขุโน   ตถา   ตถา   อุปปริกฺขถ  ยถยิทํ  อธิกรณํ  ขิปฺปเมว
วูปสมฺเมยฺยาติ   ฯ   ตสฺส   โข   เอวํ  ภทฺทาลิ  ภิกฺขุโน  ภิกฺขู  ตถา
ตถา อุปปริกฺขนฺติ ยถยิทํ อธิกรณํ ขิปฺปเมว วูปสมฺมติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. นกาโร นตฺถิ ฯ
     [๑๗๑]   อิธ   ภทฺทาลิ   เอกจฺโจ   ภิกฺขุ  สทฺธามตฺตเกน  วหติ
เปมมตฺตเกน   ฯ   ตตฺร   ภทฺทาลิ   ภิกฺขูนํ   เอวํ   โหติ   อยํ  โข
อาวุโส   ภิกฺขุ   สทฺธามตฺตเกน   วหติ   เปมมตฺตเกน  สเจ  มยํ  อิมํ
ภิกฺขุํ   ปวยฺห   ปวยฺห   การณํ   กาเรสฺสาม   ๑-   มา  ยมฺปิสฺส  ตํ
สทฺธามตฺตกํ   เปมมตฺตกํ   ตมฺหาปิ   ปริหายีติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ภทฺทาลิ
ปุริสสฺส   เอกํ  จกฺขุํ  ๒-  ตสฺส  มิตฺตามจฺจา  ญาติสาโลหิตา  ตํ  เอกํ
จกฺขุํ   รกฺเขยฺยุํ   มา   ยมฺปิสฺส   ตํ   เอกํ  จกฺขุํ  ตมฺหาปิ  ปริหายีติ
เอวเมว  ๓-  โข  ๔-  ภทฺทาลิ  อิเธกจฺโจ  ภิกฺขุ  สทฺธามตฺตเกน วหติ
เปมมตฺตเกน   ฯ   ตตฺร   ภทฺทาลิ   ภิกฺขูนํ   เอวํ   โหติ   อยํ  โข
อาวุโส   ภิกฺขุ   สทฺธามตฺตเกน   วหติ   เปมมตฺตเกน  สเจ  ๕-  มยํ
อิมํ   ภิกฺขุํ   ปวยฺห  ปวยฺห  การณํ  กาเรสฺสาม  ๖-  มา  ยมฺปิสฺส  ตํ
สทฺธามตฺตกํ  เปมมตฺตกํ  ตมฺหาปิ  ปริหายีติ  ฯ  อยํ  โข  ๗-   ภทฺทาลิ
เหตุ   อยํ   ปจฺจโย   เยนมิเธกจฺจํ  ๘-  ภิกฺขุํ  ปวยฺห  ปวยฺห  การณํ
กาเรนฺติ   อยํ   ปน  ภทฺทาลิ  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย  เยนมิเธกจฺจํ  ภิกฺขุํ
น ตถา ปวยฺห ปวยฺห การณํ กาเรนฺตีติ ๙- ฯ
     {๑๗๑.๑}   โก  นุ  โข  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน ปุพฺเพ
อปฺปตรานิ   เจว   สิกฺขาปทานิ   อเหสุํ   พหุตรา   จ  ภิกฺขู  อญฺญาย
สณฺฐหึสุ   โก   ปน   ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยเนตรหิ  พหุตรานิ
เจว สิกฺขาปทานิ อเหสุํ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อญฺญาย สณฺฐหนฺตีติ ฯ
     [๑๗๒]   เอวเญฺหตํ    ภทฺทาลิ   โหติ   สตฺเตสุ   หายมาเนสุ
@เชิงอรรถ: ๑-๖ โป. ม. ยุ. กริสฺสาม ฯ   โป. เอกจกฺขุ ฯ    ม. เอวเมวํ ฯ
@๔-๗ ม. โขติ สทฺโท นตฺถิ ฯ   โป. สพฺเพ ฯ
@ ม. เยนมิเธกจฺเจ ภิกฺขู ตถา ตถา ปสยฺห ปสุยฺห การณํ
@กโรนฺตีติ ฯ     โป. เยนปิ อิเธกจฺเจ ภิกฺขู ตถา ปวยฺห การณํ กาเรนฺตีติ ฯ
สทฺธมฺเม    อนฺตรธายมาเน    พหุตรานิ   เจว   สิกฺขาปทานิ   โหนฺติ
อปฺปตรา   จ   ภิกฺขู   อญฺญาย   สณฺฐหนฺติ   ฯ   น   ตาว   ภทฺทาลิ
สตฺถา    สาวกานํ    สิกฺขาปทํ    ปญฺญาเปติ   ยาว   น   อิเธกจฺเจ
อาสวฏฺฐานียา ธมฺมา สงฺเฆ ปาตุภวนฺติ ฯ
     {๑๗๒.๑}   ยโต  จ  โข  ภทฺทาลิ อิเธกจฺเจ อาสวฏฺฐานียา ธมฺมา
สงฺเฆ    ปาตุภวนฺติ   อถ   สตฺถา   สาวกานํ   สิกฺขาปทํ   ปญฺญาเปติ
เตสํเยว   อาสวฏฺฐานียานํ   ธมฺมานํ  ปฏิฆาตาย  ฯ  น  ตาว  ภทฺทาลิ
อิเธกจฺเจ   อาสวฏฺฐานียา  ธมฺมา  สงฺเฆ  ปาตุภวนฺติ  ยาว  น  สงฺโฆ
มหตฺตํ  ปตฺโต  โหติ  ฯ  ยโต  จ  โข  ภทฺทาลิ สงฺโฆ มหตฺตํ ปตฺโต ๑-
โหติ   อถ   อิเธกจฺเจ  อาสวฏฺฐานียา  ธมฺมา  สงฺเฆ  ปาตุภวนฺติ  อถ
สตฺถา   สาวกานํ   สิกฺขาปทํ   ปญฺญาเปติ   เตสํเยว   อาสวฏฺฐานียานํ
ธมฺมานํ   ปฏิฆาตาย   ฯ  น  ตาว  ภทฺทาลิ  อิเธกจฺเจ  อาสวฏฺฐานียา
ธมฺมา  สงฺเฆ  ปาตุภวนฺติ  ยาว น สงฺโฆ ลาภคฺคํ ปตฺโต โหติ ... ยสคฺคํ
ปตฺโต  โหติ  ...  พาหุสจฺจํ  ปตฺโต  โหติ ... รตฺตญฺญุตํ ปตฺโต โหติ ฯ
ยโต  จ  โข  ภทฺทาลิ  สงฺโฆ  รตฺตญฺญุตํ  ปตฺโต  โหติ  อถ  อิเธกจฺเจ
อาสวฏฺฐานียา   ธมฺมา   สงฺเฆ   ปาตุภวนฺติ   อถ   สตฺถา   สาวกานํ
สิกฺขาปทํ     ปญฺญาเปติ     เตสํเยว     อาสวฏฺฐานียานํ     ธมฺมานํ
ปฏิฆาตาย ฯ
     [๑๗๓]   อปฺปกา   โข  ตุเมฺห  ภทฺทาลิ  เตน  สมเยน  อหุวตฺถ
ยทา   โว   อหํ   อาชานียสุสูปมํ   ธมฺมปริยายํ   เทเสสึ   ตํ   สรสิ
@เชิงอรรถ:  ม. ปตฺโตติ ทิสฺสติ ฯ โหตีติ น ทิสฺสติ ฯ
ตฺวํ  ๑-  ภทฺทาลีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตตฺร ภทฺทาลิ กึ ๒- เหตุํ
ปจฺเจสีติ   ฯ   โส   หิ   นูนาหํ   ภนฺเต   ทีฆรตฺตํ   สตฺถุ   สาสเน
สิกฺขาย   อปริปูรการี   อโหสินฺติ   ฯ  น  โข  ภทฺทาลิ  เอเสว  เหตุ
เอส   ปจฺจโย   อปิจ   เม   ตฺวํ   ภทฺทาลิ  ทีฆรตฺตํ  เจตสา  เจโต
ปริจฺจ  วิทิโต  นวายํ  ๓-  โมฆปุริโส มยา ธมฺเม เทสิยมาเน อฏฺฐิกตฺวา
มนสิกตฺวา     สพฺพเจตโส     สมนฺนาหริตฺวา     โอหิตโสโต    ธมฺมํ
สุณาตีติ    อปิจ    เต   อหํ   ภทฺทาลิ   อาชานียสุสูปมํ   ธมฺมปริยายํ
เทสิสฺสามิ   ตํ   สุณาหิ   สาธุกํ   มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ โข อายสฺมา ภทฺทาลิ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๑๗๔]   ภควา  เอตทโวจ  เสยฺยถาปิ  ภทฺทาลิ  ทกฺโข อสฺสทมโก
ภทฺรํ   อสฺสาชานียํ  ลภิตฺวา  ปฐเมเนว  มุขาธาเน  การณํ  กาเรติ  ฯ
ตสฺส    มุขาธาเน    การณํ   การิยมานสฺส   โหนฺติเยว   วิสูกายิตานิ
วิเสวิตานิ    วิปฺผนฺทิตานิ    กานิจิ    กานิจิ    ยถาตํ    อการิตปุพฺพํ
การณํ    การิยมานสฺส    ฯ    โส    อภิณฺหการณา    อนุปุพฺพการณา
ตสฺมึ  ฐาเน  ปรินิพฺพายติ  ฯ  ยโต  โข  ภทฺทาลิ  ภโทฺร  อสฺสาชานีโย
อภิณฺหการณา      อนุปุพฺพการณา      ตสฺมึ     ฐาเน     ปรินิพฺพุโต
โหติ   ตเมนํ   อสฺสทมโก   อุตฺตรึ   การณํ   กาเรติ   ยุคาธาเน  ฯ
ตสฺส    ยุคาธาเน    การณํ   การิยมานสฺส   โหนฺติเยว   วิสูกายิตานิ
วิเสวิตานิ    วิปฺผนฺทิตานิ    กานิจิ    กานิจิ    ยถาตํ    อการิตปุพฺพํ
การณํ    การิยมานสฺส    ฯ    โส    อภิณฺหการณา    อนุปุพฺพการณา
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. กํ ฯ    ม. น จายํ ฯ
ตสฺมึ ฐาเน ปรินิพฺพายติ ฯ
     {๑๗๔.๑}   ยโต  โข  ภทฺทาลิ  ภโทฺร  อสฺสาชานีโย อภิณฺหการณา
อนุปุพฺพการณา   ตสฺมึ   ฐาเน   ปรินิพฺพุโต   โหติ   ตเมนํ  อสฺสทมโก
อุตฺตรึ  การณํ  กาเรติ  อนุกฺกเม  มณฺฑเล  ขุรกาเส  ๑- ธาเว วรตฺเถ
ราชคุเณ  ราชวํเส  อุตฺตเม  ชเว  อุตฺตเม  หเย  อุตฺตเม  สาขเลฺย ฯ
ตสฺส  อุตฺตเม  ชเว  อุตฺตเม  หเย อุตฺตเม สาขเลฺย การณํ การิยมานสฺส
โหนฺติเยว    วิสูกายิตานิ    วิเสวิตานิ   วิปฺผนฺทิตานิ   กานิจิ   กานิจิ
ยถาตํ   อการิตปุพฺพํ   การณํ   การิยมานสฺส   ฯ   โส   อภิณฺหการณา
อนุปุพฺพการณา   ตสฺมึ   ฐาเน   ปรินิพฺพายติ   ฯ   ยโต   [๒]-  โข
ภทฺทาลิ     ภโทฺร     อสฺสาชานีโย    อภิณฺหการณา    อนุปุพฺพการณา
ตสฺมึ   ฐาเน   ปรินิพฺพุโต   โหติ   ตเมนํ   อสฺสทมโก  อุตฺตรึ  วณฺณิยํ
จ   พลิยํ   ๓-  จ  อนุปฺปเวจฺฉติ  ฯ  อิเมหิ  โข  ภทฺทาลิ  ทสหงฺเคหิ
สมนฺนาคโต    ภโทฺร   อสฺสาชานีโย   ราชารโห   โหติ   ราชโภคฺโค
รญฺโญ องฺคนฺเตฺวว ๔- สงฺขฺยํ คจฺฉติ
     {๑๗๔.๒}   เอวเมว  โข  ภทฺทาลิ  ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ
อาหุเนยฺโย   โหติ   ปาหุเนยฺโย   ทกฺขิเณยฺโย   อญฺชลิกรณีโย  อนุตฺตรํ
ปุญฺญกฺเขตฺตํ   โลกสฺสาติ   ๕-   กตเมหิ   ทสหิ   อิธ   ภทฺทาลิ  ภิกฺขุ
อเสขาย   สมฺมาทิฏฺฐิยา   สมนฺนาคโต  โหติ  อเสเขน  สมฺมาสงฺกปฺเปน
สมนฺนาคโต  โหติ  อเสขาย  สมฺมาวาจาย  สมนฺนาคโต  โหติ  อเสเขน
สมฺมากมฺมนฺเตน     สมนฺนาคโต    โหติ    อเสเขน    สมฺมาอาชีเวน
สมนฺนาคโต     โหติ     อเสเขน     สมฺมาวายาเมน    สมนฺนาคโต
@เชิงอรรถ:  ยุ. ขุรกาเย ฯ     ยุ. เอตฺถนฺตเร จสทฺโท อตฺถิ ฯ    ม. ปานิยญฺจ ฯ
@ ยุ. องฺคนฺเตว ฯ    ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
โหติ  อเสขาย  สมฺมาสติยา  สมนฺนาคโต  โหติ  อเสเขน สมฺมาสมาธินา
สมนฺนาคโต    โหติ    อเสเขน    สมฺมาญาเณน   สมนฺนาคโต   โหติ
อเสขาย   สมฺมาวิมุตฺติยา   สมนฺนาคโต   โหติ   อิเมหิ   โข  ภทฺทาลิ
ทสหิ   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ภิกฺขุ   อาหุเนยฺโย   โหติ  ปาหุเนยฺโย
ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ ฯ
     {๑๗๔.๓}   อิทมโวจ  ภควา  อตฺตมโน  อายสฺมา  ภทฺทาลิ ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                 ภทฺทาลิสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                       ---------
                     ลฑุกิโกปมสุตฺตํ ๑-
     [๑๗๕]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ   ภควา  องฺคุตฺตราเปสุ
วิหรติ   อาปณํ   นาม   องฺคุตฺตราปานํ   นิคโม   ฯ  อถ  โข  ภควา
ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย     อาปณํ    ปิณฺฑาย
ปาวิสิ   ฯ   อาปเณ   ปิณฺฑาย  จริตฺวา  ปจฺฉาภตฺตํ  ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
เยนญฺญตโร    วนสณฺโฑ    เตนุปสงฺกมิ    ทิวาวิหาราย   ตํ   วนสณฺฑํ
อชฺโฌคเหตฺวา    ๒-   อญฺญตรสฺมึ   รุกฺขมูเล   ทิวาวิหารํ   นิสีทิ   ฯ
อายสฺมาปิ   โข   อุทายี   ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย
อาปณํ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อาปเณ   ปิณฺฑาย  จริตฺวา  ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต      เยน      โส      วนสณฺโฑ     เตนุปสงฺกมิ
ทิวาวิหาราย     ตํ    วนสณฺฑํ    อชฺโฌคเหตฺวา    ๓-    อญฺญตรสฺมึ
รุกฺขมูเล  ทิวาวิหารํ  นิสีทิ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมโต อุทายิสฺส รโหคตสฺส
ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ   เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   พหุนฺนํ  วต  โน
ภควา  ทุกฺขธมฺมานํ  อปหตฺตา  ๔-  พหุนฺนํ  วต  โน  ภควา  สุขธมฺมานํ
อุปหตฺตา   พหุนฺนํ   วต   โน   ภควา   อกุสลานํ   ธมฺมานํ  อปหตฺตา
พหุนฺนํ   วต   โน   ภควา  กุสลานํ  ธมฺมานํ  อุปหตฺตาติ  ฯ  อถ  โข
อายสฺมา   อุทายี   สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต   เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๑๗๖]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   อุทายี  ภควนฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ลฏุกิโกปมสุตฺตํ ฯ    ๒-๓ โป. ม. อชฺโฌคาเหตฺวา ฯ ยุ. อชฺโฌคาหิตฺวา.
@ โป. อุปหนฺตา ฯ
เอตทโวจ    อิธ    มยฺหํ    ภนฺเต   รโหคตสฺส   ปฏิสลฺลีนสฺส   เอวํ
เจตโส   ปริวิตกฺโก   อุทปาทิ   พหุนฺนํ   วต  โน  ภควา  ทุกฺขธมฺมานํ
อปหตฺตา   พหุนฺนํ   วต   โน   ภควา   สุขธมฺมานํ   อุปหตฺตา  พหุนฺนํ
วต   โน   ภควา   อกุสลานํ   ธมฺมานํ   อปหตฺตา   พหุนฺนํ  วต  โน
ภควา   กุสลานํ   ธมฺมานํ   อุปหตฺตาติ   ฯ   มยญฺหิ   ภนฺเต   ปุพฺเพ
สายญฺเจว  ภุญฺชาม  ปาโต  จ  ทิวา  จ  วิกาเล  ฯ  อหุ  โข โส ๑-
ภนฺเต   สมโย   ยํ   ภควา   ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อิงฺฆ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว
เอตํ   ทิวา   วิกาลโภชนํ   ปชหถาติ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  ภนฺเต  อหุเทว
อญฺญถตฺตํ   อหุเทว   ๒-   โทมนสฺสํ   ยมฺปิ   โน   สทฺธา   คหปติกา
ทิวา   วิกาเล   ปณีตํ   ขาทนียํ   โภชนียํ  เทนฺติ  ตสฺสปิ  โน  ภควา
ปหานมาห   ตสฺสปิ   โน   สุคโต   ปฏินิสฺสคฺคมาหาติ  เต  มยํ  ภนฺเต
ภควติ    เปมญฺจ    คารวญฺจ    หิริญฺจ    โอตฺตปฺปญฺจ   สมฺปสฺสมานา
เอวนฺตํ   ทิวา   วิกาลโภชนํ   ปชหิมฺหา   เต  มยํ  ภนฺเต  สายญฺเจว
ภุญฺชาม   ปาโต   จ   อหุ  โข  โส  ภนฺเต  สมโย  ยํ  ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ   อิงฺฆ   ตุเมฺห  ภิกฺขเว  เอตํ  รตฺตึ  วิกาลโภชนํ  ปชหถาติ
ตสฺส   มยฺหํ   ภนฺเต   อหุเทว   อญฺญถตฺตํ   อหุเทว   โทมนสฺสํ  ยมฺปิ
โน    อิเมสํ   ทฺวินฺนํ   ภตฺตานํ   ปณีตสงฺขาตตรํ   ๓-   ตสฺสปิ   โน
ภควา ปหานมาห ตสฺสปิ โน สุคโต ปฏินิสฺสคฺคมาหาติ ฯ
     {๑๗๖.๑}   ภูตปุพฺพํ  ภนฺเต  อญฺญตโร  ปุริโส  ทิวา  สูเปยฺยํ  ๔-
ลภิตฺวา  ปชาปตึ  ๕-  เอวมาห  หนฺท  ๖-  อิมํ  นิกฺขิปถ  สายํ สพฺเพว
@เชิงอรรถ:  โป. อหุ โส โข ฯ อปรํปิ อีทิสเมว ฯ    ยุ. อหุ ฯ    ม. ปณีตสงฺขาตํ ฯ
@ยุ. ปณีตสงฺขาตตรํ ฯ   ม. สุขเปยฺยํ ฯ    ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. หนฺท จ อิมํ ฯ
สมคฺคา    ภุญฺชิสฺสามาติ    ยากาจิ   ภนฺเต   สงฺขติโย   สพฺพา   ตา
รตฺตึ   อปฺปา   ทิวา   เต   มยํ   ภนฺเต   ภควติ  เปมญฺจ  คารวญฺจ
หิริญฺจ    โอตฺตปฺปญฺจ    สมฺปสฺสมานา    เอวนฺตํ   รตฺตึ   วิกาลโภชนํ
ปชหิมฺหา   ฯ   ภูตปุพฺพํ   ภนฺเต   ภิกฺขู   รตฺตนฺธการติมิสายํ   ปิณฺฑาย
จรนฺตา   จนฺทนิกมฺปิ   ปวิสนฺติ  โอฬิคลฺเลปิ  ปปตนฺติ  กณฺฏกราชิมฺปิ  ๑-
อาโรหนฺติ    สุตฺตมฺปิ    คาวึ    อาโรหนฺติ   มาณเวหิปิ   สมาคจฺฉนฺติ
กตกมฺเมหิปิ     อกตกมฺเมหิปิ     มาตุคาโมปิ     เต     อสทฺธมฺเมน
นิมนฺเตติ    ฯ    ภูตปุพฺพาหํ    ภนฺเต    รตฺตนฺธการติมิสายํ   ปิณฺฑาย
จรามิ   อทฺทสา   โข   มํ   ภนฺเต   อญฺญตรา   อิตฺถี   วิชฺชนฺตริกาย
ภาชนํ   โธวนฺตี  ทิสฺวา  มํ  ภีตา  วิสฺสรมกาสิ  อพฺภุมฺเม  ๒-  ปิสาโจ
วต มนฺติ ฯ
     {๑๗๖.๒}   เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภนฺเต  ตํ  อิตฺถึ  เอตทโวจํ น ๓-
ภคินิ   ปิสาโจ   ภิกฺขุ   ปิณฺฑาย  ฐิโตติ  ฯ  ภิกฺขุสฺส  อาตุ  มาริ  ๔-
ภิกฺขุสฺส  มาตุ  มาริ  วรนฺเต  ภิกฺขุ  ติเณฺหน  โควิกนฺตเนน ๕- กุจฺฉิ ๖-
ปริกนฺโต  ๗-  น  เตฺวว  ๘-  ยํ  รตฺตนฺธการติมิสายํ  กุจฺฉิเหตุ ปิณฺฑาย
จรสีติ   ๙-   ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  ภนฺเต  ตทนุสฺสรโต  เอวํ  โหติ  พหุนฺนํ
วต   โน   ภควา   ทุกฺขธมฺมานํ   อปหตฺตา   พหุนฺนํ  วต  โน  ภควา
สุขธมฺมานํ   อุปหตฺตา   พหุนฺนํ   วต   โน   ภควา  อกุสลานํ  ธมฺมานํ
อปหตฺตา พหุนฺนํ วต โน ภควา กุสลานํ ธมฺมานํ อุปหตฺตาติ ฯ
     [๑๗๗]   เอวเมว  ปนุทายิ  อิเธกจฺเจ  โมฆปุริสา  อิทํ  ปชหถาติ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. กณฺฏกวฏฺฏมฺปิ ฯ ม. กณฺฏกาวาฏํปิ ฯ    ม. อพฺภู เม ฯ
@ ม. นาหํ ฯ    ม. มารี ฯ    ยุ. โควิกตฺตเนน ฯ    ม. โกฏฺฐเก กุจฺฉึ ฯ
@ ยุ. ปริกตฺโต ฯ   ม. นเตฺวว วรํ ฯ ยุ. น เตฺววยา ฯ   ยุ. จรสา ฯ
มยา    วุจฺจมานา    เต    เอวมาหํสุ   กึ   ปนิมสฺส   อปฺปมตฺตกสฺส
โอรมตฺตกสฺส   อธิสลฺลิขเตวายํ   ๑-  สมโณติ  เต  ตญฺเจว  นปฺปชหนฺติ
มยิ   จ   อปฺปจฺจยํ   อุปฏฺฐเปนฺติ   ๒-   เย   จ  ภิกฺขู  สิกฺขากามา
เตสนฺตํ   อุทายิ   โหติ   พลวํ   พนฺธนํ   ทฬฺหํ   พนฺธนํ   ถิรํ  พนฺธนํ
อปูติกํ   พนฺธนํ   ถูโล   กฬิงฺคโร   ฯ   เสยฺยถาปิ   อุทายิ   ลฑุกิกา
สกุณิกา   ปูติลตาย   พนฺธเนน   พนฺธา   ๓-  ตตฺเถว  วธํ  วา  พนฺธํ
วา   มรณํ   วา  อาคเมติ  โย  นุ  โข  อุทายิ  เอวํ  วเทยฺย  เยน
สา   ลฑุกิกา   สกุณิกา   ปูติลตาย   พนฺธเนน   พนฺธา   ตตฺเถว  วธํ
วา   พนฺธํ   วา   มรณํ   วา   อาคเมติ  ตญฺหิ  ตสฺสา  อพลํ  พนฺธนํ
ทุพฺพลํ   พนฺธนํ   ปูติกํ   พนฺธนํ   อสารกํ   พนฺธนนฺติ   สมฺมา  ๔-  นุ
โข โส อุทายิ วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ
     {๑๗๗.๑}   โน  เหตํ  ภนฺเต  เยน  สา  ภนฺเต  ลฑุกิกา สกุณิกา
ปูติลตาย   พนฺธเนน   พนฺธา  ตตฺเถว  วธํ  วา  พนฺธํ  วา  มรณํ  วา
อาคเมติ   ตญฺหิ   ตสฺสา   พลวํ   พนฺธนํ   ทฬฺหํ   พนฺธนํ  ถิรํ  พนฺธนํ
อปูติกํ   พนฺธนํ   ถูโล   กฬิงฺคโรติ   เอวเมว  โข  อุทายิ  อิเธกจฺเจ
โมฆปุริสา    อิทํ    ปชหถาติ    มยา   วุจฺจมานา   เต   เอวมาหํสุ
กึ    ปนิมสฺส    อปฺปมตฺตกสฺส    โอรมตฺตกสฺส   อธิสลฺลิขเตวายํ   ๕-
สมโณติ   เต   ตญฺเจว   นปฺปชหนฺติ   มยิ   จ  อปฺปจฺจยํ  อุปฏฺฐเปนฺติ
เย   จ   ภิกฺขู   สิกฺขากามา   เตสนฺตํ   อุทายิ   โหติ  พลวํ  พนฺธนํ
ทฬฺหํ พนฺธนํ ถิรํ พนฺธนํ อปูติกํ พนฺธนํ ถูโล กฬิงฺคโร ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๕ ม. อธิสลฺเลขเตวายํ ฯ   ม. ยุ. อุปฏฺฐาเปนฺติ ฯ    สี. ยุ. พทฺธา ฯ
@ ยุ. สมฺมนฺนุ ฯ
     [๑๗๘]   อิธ   ปนุทายิ   เอกจฺเจ   กุลปุตฺตา   อิทํ   ปชหถาติ
มยา    วุจฺจมานา    เต    เอวมาหํสุ   กึ   ปนิมสฺส   อปฺปมตฺตกสฺส
โอรมตฺตกสฺส    ปหาตพฺพสฺส   ยสฺส   โน   ภควา   ปหานมาห   ยสฺส
โน   สุคโต   ปฏินิสฺสคฺคมาหาติ   เต   ตญฺเจว   ปชหนฺติ  มยิ  จ  น
อปฺปจฺจยํ   อุปฏฺฐเปนฺติ   เย   จ   ภิกฺขู  สิกฺขากามา  เต  ตํ  ปหาย
อปฺโปสฺสุกฺกา   ปนฺนโลมา   ปรทวุตฺตา  ๑-  มิคภูเตน  เจตสา  วิหรนฺติ
เตสนฺตํ   อุทายิ   โหติ   อพลํ   พนฺธนํ   ทุพฺพลํ  พนฺธนํ  ปูติกํ  พนฺธนํ
อสารกํ   พนฺธนํ   ฯ   เสยฺยถาปิ   อุทายิ   รญฺโญ  นาโค  อีสาทนฺโต
อุรุฬฺหวาภิชาโต   ๒-  สงฺคามาวจโร  ทเฬฺหหิ  วรตฺเตหิ  ๓-  พนฺธเนหิ
พนฺโธ   อีสกํเยว   กายํ   สนฺนาเมตฺวา   ตานิ  พนฺธนานิ  สญฺฉินฺทิตฺวา
สมฺปทาเลตฺวา   เยนกามํ  ปกฺกมติ  โย  นุ  โข  อุทายิ  เอวํ  วเทยฺย
เยหิ   โส   รญฺโญ  นาโค  อีสาทนฺโต  อุรุฬฺหวาภิชาโต  สงฺคามาวจโร
ทเฬฺหหิ  วรตฺเตหิ  พนฺธเนหิ  พนฺโธ  อีสกํเยว  ตายํ  ๔-  สนฺนาเมตฺวา
ตานิ    พนฺธนานิ    สญฺฉินฺทิตฺวา   สมฺปทาเลตฺวา   เยนกามํ   ปกฺกมติ
ตญฺหิ    ตสฺส   พลวํ   พนฺธนํ   ทฬฺหํ   พนฺธนํ   ถิรํ   พนฺธนํ   อปูติกํ
พนฺธนํ   ถูโล   กฬิงฺคโรติ   สมฺมา   นุ   โข   โส  อุทายิ  วทมาโน
วเทยฺยาติ ฯ
     {๑๗๘.๑}   โน  เหตํ  ภนฺเต  เยหิ  ภนฺเต  โส  รญฺโญ  นาโค
อีสาทนฺโต    อุรุฬฺหวาภิชาโต    สงฺคามาวจโร    ทเฬฺหหิ    วรตฺเตหิ
พนฺธเนหิ   พนฺโธ   อีสกํเยว   กายํ   สนฺนาเมตฺวา   ตานิ   พนฺธนานิ
@เชิงอรรถ:  ม. ปรทตฺตวุตฺตา ฯ    ยุ. อุพฺพุฬฺหวาภิชาโต ฯ อปรํปิ อีทิสเมว ฯ
@ ยุ. วารตฺเตหิ ฯ   ยุ. กายํ ฯ
สญฺฉินฺทิตฺวา    สมฺปทาเลตฺวา    เยนกามํ    ปกฺกมติ    ตญฺหิ    ตสฺส
อพลํ พนฺธนํ ฯเปฯ อสารกํ พนฺธนนฺติ ฯ
     {๑๗๘.๒}   เอวเมว   โข   อุทายิ   อิเธกจฺเจ  กุลปุตฺตา  อิทํ
ปชหถาติ   มยา  วุจฺจมานา  เต  เอวมาหํสุ  กึ  ปนิมสฺส  อปฺปมตฺตกสฺส
โอรมตฺตกสฺส    ปหาตพฺพสฺส   ยสฺส   โน   ภควา   ปหานมาห   ยสฺส
โน   สุคโต   ปฏินิสฺสคฺคมาหาติ   เต   ตญฺเจว   ปชหนฺติ  มยิ  จ  น
อปฺปจฺจยํ   อุปฏฺฐเปนฺติ   เย   จ   ภิกฺขู  สิกฺขากามา  เต  ตํ  ปหาย
อปฺโปสฺสุกฺกา    ปนฺนโลมา   ปรทวุตฺตา   มิคภูเตน   เจตสา   วิหรนฺติ
เตสนฺตํ อุทายิ โหติ อพลํ พนฺธนํ ปูติกํ พนฺธนํ อสารกํ พนฺธนํ ฯ
     [๑๗๙]   เสยฺยถาปิ  อุทายิ  ปุริโส  ทฬิทฺโท  อสฺสโก อนาฬิโย ๑-
ตสฺสสฺส   เอกํ   อคารกํ   โอลุคฺควิลุคฺคํ  กากาติทายึ  ๒-  น  ปรมรูปํ
เอกา   กโฬปิกา  ๓-  โอลุคฺควิลุคฺคา  น  ปรมรูปา  เอกิสฺสา  กุมฺภิยา
ธญฺญสมวาปกํ    น   ปรมรูปํ   เอกา   ชายิกา   น   ปรมรูปา   โส
อารามคตํ   ภิกฺขุํ   ปสฺเสยฺย   สุโธตหตฺถปาทํ   มนุญฺญํ  โภชนํ  ภุตฺตาวึ
สีตาย   ฉายาย   นิสินฺนํ   อธิจิตฺเต   ยุตฺตํ   ฯ  ตสฺส  เอวมสฺส  สุขํ
วต   โภ   สามญฺญํ   อาโรคฺยํ   วต   โภ  สามญฺญํ  โส  วตสฺสํ  ๔-
โยหํ    เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺยนฺติ   ฯ   โส   น  สกฺกุเณยฺย  เอกํ
อคารกํ    โอลุคฺควิลุคฺคํ    กากาติทายึ   น   ปรมรูปํ   ปหาย   เอกํ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อนาฬฺหิโย ฯ    โป. กากาติสายํ ฯ  อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ
@ ยุ. ขโฏปิกา ฯ    ม. วตสฺส ฯ
กโฬปิกํ    โอลุคฺควิลุคฺคํ    น   ปรมรูปํ   ปหาย   เอกิสฺสา   กุมฺภิยา
ธญฺญสมวาปกํ    น    ปรมรูปํ   ปหาย   เอกํ   ชายิกํ   น   ปรมรูปํ
ปหาย   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิตุํ  ฯ  โย  นุ  โข  อุทายิ  เอวํ  วเทยฺย
เยหิ   โส   ปุริโส   พนฺธเนหิ   พนฺโธ   น   สกฺโกติ  เอกํ  อคารกํ
โอลุคฺควิลุคฺคํ    กากาติทายึ    น   ปรมรูปํ   ปหาย   เอกํ   กโฬปิกํ
โอลุคฺควิลุคฺคํ   น   ปรมรูปํ   ปหาย   เอกิสฺสา  กุมฺภิยา  ธญฺญสมวาปกํ
น   ปรมรูปํ   ปหาย   เอกํ   ชายิกํ   น   ปรมรูปํ  ปหาย  เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพชิตุํ   ตญฺหิ   ตสฺส   อพลํ   พนฺธนํ   ทุพฺพลํ   พนฺธนํ  ปูติกํ  พนฺธนํ
อสารกํ พนฺธนนฺติ สมฺมา นุ โข โส อุทายิ วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ
     {๑๗๙.๑}   โน เหตํ ภนฺเต เยหิ ๑- ภนฺเต โส ปุริโส พนฺธเนหิ พนฺโธ
น   สกฺโกติ   เอกํ   อคารกํ   โอลุคฺควิลุคฺคํ  กากาติทายึ  น  ปรมรูปํ
ปหาย   เอกํ   กโฬปิกํ   โอลุคฺควิลุคฺคํ   น  ปรมรูปํ  ปหาย  เอกิสฺสา
กุมฺภิยา   ธญฺญสมวาปกํ   น  ปรมรูปํ  ปหาย  เอกํ  ชายิกํ  น  ปรมรูปํ
ปหาย   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิตุํ    ตญฺหิ    ตสฺส    พลวํ    พนฺธนํ
ทฬฺหํ พนฺธนํ ถิรํ พนฺธนํ อปูติกํ พนฺธนํ ถูโล กฬิงฺคโรติ ฯ
     {๑๗๙.๒}   เอวเมว  โข อุทายิ อิเธกจฺเจ โมฆปุริสา อิทํ ปชหถาติ
มยา  วุจฺจมานา  เต  เอวมาหํสุ  กึ  ปนิมสฺส อปฺปมตฺตกสฺส โอรมตฺตกสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เยหิ โส ภนฺเต ฯ
อธิสลฺลิขเตวายํ   สมโณติ   เต  ตญฺเจว  นปฺปชหนฺติ  มยิ  จ  อปฺปจฺจยํ
อุปฏฺฐเปนฺติ   เย   จ  ภิกฺขู  สิกฺขากามา  เตสนฺตํ  อุทายิ  โหติ  พลวํ
พนฺธนํ ทฬฺหํ พนฺธนํ ถิรํ พนฺธนํ อปูติกํ พนฺธนํ ถูโล กฬิงฺคโรติ ฯ
     [๑๘๐]   เสยฺยถาปิ  อุทายิ  คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต  วา  อทฺโธ
มหทฺธโน   มหาโภโค   เนกานํ   นิกฺขคณานํ  จโย  เนกานํ  ธญฺญคณานํ
จโย   เนกานํ   เขตฺตคณานํ  จโย  เนกานํ  วตฺถุคณานํ  จโย  เนกานํ
ภริยคณานํ   จโย   เนกานํ   ทาสคณานํ   จโย   เนกานํ   ทาสิคณานํ
จโย    โส    อารามคตํ   ภิกฺขุํ   ปสฺเสยฺย   สุโธตหตฺถปาทํ   มนุญฺญํ
โภชนํ   ภุตฺตาวึ   สีตาย   ฉายาย   นิสินฺนํ   อธิจิตฺเต  ๑-  ยุตฺตํ  ฯ
ตสฺส   เอวมสฺส   สุขํ  วต  โภ  สามญฺญํ  อาโรคฺยํ  วต  โภ  สามญฺญํ
โส    วตสฺสํ   โยหํ   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพเชยฺยนฺติ  ฯ  โส  สกฺกุเณยฺย
เนกานิ   นิกฺขคณานิ   ปหาย   เนกานิ   ธญฺญคณานิ   ปหาย   เนกานิ
เขตฺตคณานิ     ปหาย     เนกานิ    วตฺถุคณานิ    ปหาย    เนกานิ
ภริยคณานิ   ปหาย   เนกานิ   ทาสคณานิ   ปหาย  เนกานิ  ทาสิคณานิ
ปหาย   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิตุํ  ฯ  โย  นุ  โข  อุทายิ  เอวํ  วเทยฺย
เยหิ   โส   คหปติ   วา  คหปติปุตฺโต  วา  พนฺธเนหิ  พนฺโธ  สกฺโกติ
เนกานิ   นิกฺขคณานิ   ปหาย   เนกานิ   ธญฺญคณานิ   ปหาย   เนกานิ
@เชิงอรรถ:  โป. วิวิตเต ฯ
เขตฺตคณานิ   ปหาย   เนกานิ   วตฺถุคณานิ  ปหาย  เนกานิ  ภริยคณานิ
ปหาย    เนกานิ   ทาสคณานิ   ปหาย   เนกานิ   ทาสิคณานิ   ปหาย
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิตุํ   ตญฺหิ   ตสฺส   พลวํ   พนฺธนํ   ทฬฺหํ  พนฺธนํ  ถิรํ
พนฺธนํ   อปูติกํ   พนฺธนํ  ถูโล  กฬิงฺคโรติ  สมฺมา  นุ  โข  โส  อุทายิ
วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ
     {๑๘๐.๑}   โน  เหตํ ภนฺเต เยหิ ภนฺเต โส คหปติ วา คหปติปุตฺโต
วา   พนฺธเนหิ   พนฺโธ   สกฺโกติ  เนกานิ  นิกฺขคณานิ  ปหาย  เนกานิ
ธญฺญคณานิ   ปหาย   เนกานิ   เขตฺตคณานิ  ปหาย  เนกานิ  วตฺถุคณานิ
ปหาย  เนกานิ  ภริยคณานิ  ปหาย  เนกานิ  ทาสคณานิ  ปหาย  เนกานิ
ทาสิคณานิ    ปหาย    เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา    อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตุํ   ตญฺหิ   ตสฺส   อพลํ
พนฺธนํ ทุพฺพลํ พนฺธนํ ปูติกํ พนฺธนํ อสารกํ พนฺธนนฺติ ฯ
     {๑๘๐.๒}   เอวเมว  โข  อุทายิ อิเธกจฺเจ กุลปุตฺตา อิทํ ปชหถาติ
มยา    วุจฺจมานา    เต    เอวมาหํสุ   กึ   ปนิมสฺส   อปฺปมตฺตกสฺส
โอรมตฺตกสฺส   ปหาตพฺพสฺส   ยสฺส   โน  ภควา  ปหานมาห  ยสฺส  โน
สุคโต   ปฏินิสฺสคฺคมาหาติ  เต  ตญฺเจว  ปชหนฺติ  มยิ  จ  น  อปฺปจฺจยํ
อุปฏฺฐเปนฺติ   เย  จ  ภิกฺขู  สิกฺขากามา  เต  ตํ  ปหาย  อปฺโปสฺสุกฺกา
ปนฺนโลมา   ปรทวุตฺตา   มิคภูเตน   เจตสา   วิหรนฺติ  เตสนฺตํ  อุทายิ
โหติ อพลํ พนฺธนํ ทุพฺพลํ พนฺธนํ ปูติกํ พนฺธนํ อสารกํ พนฺธนํ ฯ
     [๑๘๑]   จตฺตาโรเม  อุทายิ  ปุคฺคลา  สนฺโต  สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ
กตเม   จตฺตาโร   อิธุทายิ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  อุปธิปหานาย  ปฏิปนฺโน
โหติ    อุปธิปฏินิสฺสคฺคาย    ตเมนํ    อุปธิปหานาย   ปฏิปนฺนํ   อุปธิ-
ปฏินิสฺสคฺคาย     อุปธิปฏิสํยุตฺตา    สรสงฺกปฺปา    สมุทาจรนฺติ    โส
เต  อธิวาเสติ  นปฺปชหติ น วิโนเทติ น พฺยนฺตีกโรติ ๑- น อนภาวงฺคเมติ
อิมํ  โข  อหํ  อุทายิ  ปุคฺคลํ  สํยุตฺโตติ  วทามิ  โน  วิสํยุตฺโต  ตํ กิสฺส
เหตุ อินฺทฺริยเวมตฺตตา หิ เม อุทายิ อิมสฺมึ ปุคฺคเล วิทิตา ฯ
     {๑๘๑.๑}   อิธ  ปนุทายิ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล อุปธิปหานาย ปฏิปนฺโน
โหติ      อุปธิปฏินิสฺสคฺคาย      ตเมนํ     อุปธิปหานาย     ปฏิปนฺนํ
อุปธิปฏินิสฺสคฺคาย      อุปธิปฏิสํยุตฺตา      สรสงฺกปฺปา     สมุทาจรนฺติ
โส   เต   นาธิวาเสติ   ปชหติ  วิโนเทติ  พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวงฺคเมติ
อิมมฺปิ   โข   อหํ  อุทายิ  ปุคฺคลํ  สํยุตฺโตติ  วทามิ  โน  วิสํยุตฺโต  ตํ
กิสฺส เหตุ อินฺทฺริยเวมตฺตตา หิ เม อุทายิ อิมสฺมึ ปุคฺคเล วิทิตา ฯ
     {๑๘๑.๒}   อิธ  ปนุทายิ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล อุปธิปหานาย ปฏิปนฺโน
โหติ    อุปธิปฏินิสฺสคฺคาย    ตเมนํ    อุปธิปหานาย   ปฏิปนฺนํ   อุปธิ-
ปฏินิสฺสคฺคาย     กทาจิ     กรหจิ     สติสมฺโมสา    อุปธิปฏิสํยุตฺตา
สรสงฺกปฺปา   สมุทาจรนฺติ   ทนฺโธ   อุทายิ   สตุปฺปาโท   อถ  โข  นํ
ขิปฺปเมว   ปชหติ  วิโนเทติ  พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวงฺคเมติ  ฯ  เสยฺยถาปิ
อุทายิ   ปุริโส   ทิวสสนฺตตฺเต   ๒-  อโยกฏาเห  เทฺว  วา  ตีณิ  วา
อุทกผุสิตานิ   นิปาเตยฺย   ทนฺโธ   อุทายิ   อุทกผุสิตานํ   นิปาโต  อถ
โข  นํ  ขิปฺปเมว  ปริกฺขยํ  ปริยาทานํ  คจฺเฉยฺย  เอวเมว  โข  อุทายิ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺยนฺตึ กโรติ ฯ ยุ. พยนฺติกโรติ ฯ   ม. ทิวสํ ฯ
อิเธกจฺโจ   ปุคฺคโล   อุปธิปหานาย   ปฏิปนฺโน  โหติ  อุปธิปฏินิสฺสคฺคาย
ตเมนํ    อุปธิปหานาย    ปฏิปนฺนํ   อุปธิปฏินิสฺสคฺคาย   กทาจิ   กรหจิ
สติสมฺโมสา     อุปธิปฏิสํยุตฺตา    สรสงฺกปฺปา    สมุทาจรนฺติ    ทนฺโธ
อุทายิ  สตุปฺปาโท  อถ  โข  นํ  ขิปฺปเมว  ปชหติ  วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวงฺคเมติ   อิมมฺปิ  โข  อหํ  อุทายิ  ปุคฺคลํ  สํยุตฺโตติ  วทามิ  โน
วิสํยุตฺโต   ตํ   กิสฺส   เหตุ  อินฺทฺริยเวมตฺตตา  หิ  เม  อุทายิ  อิมสฺมึ
ปุคฺคเล วิทิตา ฯ
     {๑๘๑.๓}   อิธ  ปนุทายิ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  อุปธิ  ทุกฺขสฺส มูลนฺติ
อิติ  วิทิตฺวา  นิรุปธี  ๑-  โหติ  อุปธิสงฺขเย  วิมุตฺโต อิมํ โข อหํ อุทายิ
ปุคฺคลํ  วิสํยุตฺโตติ  วทามิ  โน  สํยุตฺโต  ตํ  กิสฺส เหตุ อินฺทฺริยเวมตฺตตา
หิ  เม  อุทายิ  อิมสฺมึ  ปุคฺคเล  วิทิตา  ฯ อิเม ๒- โข อุทายิ จตฺตาโร
ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ ฯ
     [๑๘๒]   ปญฺจ   โข   อิเม   อุทายิ   กามคุณา   กตเม  ปญฺจ
จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา   อิฏฺฐา   กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนียา   โสตวิญฺเญยฺยา   สทฺทา   ...   ฆานวิญฺเญยฺยา  คนฺธา  ...
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา  ...  กายวิญฺเญยฺยา  โผฏฺฐพฺพา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนียา   ฯ   อิเม   โข   อุทายิ
ปญฺจ   กามคุณา   ฯ   ยํ   โข  อุทายิ  อิเม  ปญฺจ  กามคุเณ  ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ   สุขํ   โสมนสฺสํ   อิทํ   วุจฺจติ  กามสุขํ  มิฬฺหสุขํ  ปุถุชฺชนสุขํ
อนริยสุขํ   น   อาเสวิตพฺพํ   ๓-   น   ภาเวตพฺพํ   น   พหุลีกาตพฺพํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. นิรุปธิ ฯ    ม. ยุ. อิเม โข ... โลกสฺมินฺติ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ
@ ม. เสวิตพฺพํ ฯ
ภายิตพฺพํ เอตสฺส สุขสฺสาติ วทามิ ฯ
     [๑๘๓]   อิธุทายิ   ภิกฺขุ  วิวิจฺเจว  กาเมหิ  ฯเปฯ  ปฐมํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา   ฯเปฯ   ทุติยํ   ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  ปีติยา  จ  วิราคา  ฯเปฯ  ตติยํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   สุขสฺส   จ   ปหานา  ฯเปฯ  จตุตฺถํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
อิทํ    วุจฺจติ    เนกฺขมฺมสุขํ   วิเวกสุขํ   อุปสมสุขํ   สมฺโพธิสุขํ   ๑-
อาเสวิตพฺพํ    ภาเวตพฺพํ    พหุลีกาตพฺพํ    น    ภายิตพฺพํ    เอตสฺส
สุขสฺสาติ วทามิ ฯ
     [๑๘๔]   อิธุทายิ  ภิกฺขุ   วิวิจฺเจว  กาเมหิ  ฯเปฯ  ปฐมํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ   อิทํ   โข   อหํ   อุทายิ   อิญฺชิตสฺมึ  วทามิ
กิญฺจ   ตตฺถ   อิญฺชิตสฺมึ   เยเทว   ๒-  ตตฺถ  วิตกฺกวิจารา  อนิรุทฺธา
โหนฺติ   อิทํ   ตตฺถ   อิญฺชิตสฺมึ   ฯ   อิธุทายิ   ภิกฺขุ   วิตกฺกวิจารานํ
วูปสมา   ฯเปฯ   ทุติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ  อิทมฺปิ  โข
อหํ    อุทายิ    อิญฺชิตสฺมึ   วทามิ   กิญฺจ   ตตฺถ   อิญฺชิตสฺมึ   ยเทว
ตตฺถ   ปีติสุขํ   อนิรุทฺธํ   โหติ   อิทํ   ตตฺถ   อิญฺชิตสฺมึ   ฯ  อิธุทายิ
ภิกฺขุ   ปีติยา   จ  วิราคา  ฯเปฯ  ตติยํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ
อิทมฺปิ   โข   อหํ   อุทายิ   อิญฺชิตสฺมึ   วทามิ  กิญฺจ  ตตฺถ  อิญฺชิตสฺมึ
ยเทว   ตตฺถ   อุเปกฺขาสุขํ   อนิรุทฺธํ   โหติ  อิทํ  ตตฺถ  อิญฺชิตสฺมึ  ฯ
อิธุทายิ   ภิกฺขุ   สุขสฺส   จ  ปหานา  ฯเปฯ  จตุตฺถํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ฯ อิทํ โข อหํ อุทายิ อเนญฺชิตสฺมึ ๓- วทามิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สมฺโพธสุขํ ฯ    ม. ยเทว ฯ    ม. ยุ. อนิญฺชิตสฺมึ ฯ
     [๑๘๕]   อิธุทายิ   ภิกฺขุ  วิวิจฺเจว  กาเมหิ  ฯเปฯ  ปฐมํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ   อิทํ   โข   อหํ   อุทายิ   อนลนฺติ   วทามิ
ปชหถาติ   วทามิ   สมติกฺกมถาติ  วทามิ  ฯ  โก  จ  ตสฺส  สมติกฺกโม
อิธุทายิ    ภิกฺขุ    วิตกฺกวิจารานํ    วูปสมา    ฯเปฯ   ทุติยํ   ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   ตสฺส   สมติกฺกโม   ฯ   อิทมฺปิ   โข  อหํ
อุทายิ   อนลนฺติ   วทามิ   ปชหถาติ   วทามิ  สมติกฺกมถาติ  วทามิ  ฯ
โก   จ   ตสฺส  สมติกฺกโม  อิธุทายิ  ภิกฺขุ  ปีติยา  จ  วิราคา  ฯเปฯ
ตติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   ตสฺส  สมติกฺกโม  ฯ  อิทมฺปิ
โข   อหํ   อุทายิ   อนลนฺติ   วทามิ   ปชหถาติ  วทามิ  สมติกฺกมถาติ
วทามิ  ฯ  โก  จ  ตสฺส  สมติกฺกโม  อิธุทายิ  ภิกฺขุ  สุขสฺส  จ ปหานา
ฯเปฯ   จตุตฺถํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ  อยํ  ตสฺส  สมติกฺกโม  ฯ
อิทมฺปิ  โข  อหํ  อุทายิ  อนลนฺติ  วทามิ  ปชหถาติ  วทามิ สมติกฺกมถาติ
วทามิ ฯ
     {๑๘๕.๑}   โก   จ   ตสฺส  สมติกฺกโม  อิธุทายิ  ภิกฺขุ  สพฺพโส
รูปสญฺญานํ    สมติกฺกมา    ปฏิฆสญฺญานํ    อตฺถงฺคมา    นานตฺตสญฺญานํ
อมนสิการา    อนนฺโต    อากาโสติ    อากาสานญฺจายตนํ   อุปสมฺปชฺช
วิหรติ  อยํ  ตสฺส  สมติกฺกโม  ฯ  อิทมฺปิ  โข  อหํ อุทายิ อนลนฺติ วทามิ
ปชหถาติ   วทามิ   สมติกฺกมถาติ  วทามิ  ฯ  โก  จ  ตสฺส  สมติกฺกโม
อิธุทายิ    ภิกฺขุ    สพฺพโส    อากาสานญฺจายตนํ   สมติกฺกมฺม   อนนฺตํ
วิญฺญาณนฺติ     วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    อยํ    ตสฺส
สมติกฺกโม ฯ
     {๑๘๕.๒}   อิทมฺปิ   โข  อหํ  อุทายิ  อนลนฺติ  วทามิ  ปชหถาติ
วทามิ   สมติกฺกมถาติ   วทามิ   ฯ  โก  จ  ตสฺส  สมติกฺกโม  อิธุทายิ
ภิกฺขุ     สพฺพโส     วิญฺญาณญฺจายตนํ    สมติกฺกมฺม    นตฺถิ    กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺญายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   อยํ   ตสฺส   สมติกฺกโม   ฯ
อิทมฺปิ    โข    อหํ    อุทายิ   อนลนฺติ   วทามิ   ปชหถาติ   วทามิ
สมติกฺกมถาติ   วทามิ   ฯ   โก   จ  ตสฺส  สมติกฺกโม  อิธุทายิ  ภิกฺขุ
สพฺพโส        อากิญฺจญฺญายตนํ        สมติกฺกมฺม        เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    อยํ   ตสฺส   สมติกฺกโม   ฯ
อิทมฺปิ    โข    อหํ    อุทายิ   อนลนฺติ   วทามิ   ปชหถาติ   วทามิ
สมติกฺกมถาติ   วทามิ   ฯ   โก  จ  ตสฺส  สมติกฺกโม  อิธุทายิ  [๑]-
สพฺพโส     เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ     สมติกฺกมฺม    สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   ตสฺส  สมติกฺกโม  ฯ  อิติ  โข  อหํ  อุทายิ
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺสปิ     ปหานํ    วทามิ    ฯ    ปสฺสสิ    โน
ตฺวํ   อุทายิ   ตํ   สญฺโญชนํ  อณุํ  วา  ถูลํ  วา  ยสฺสาหํ  โน  ปหานํ
วทามีติ ฯ โน เหตํ ภนฺเตติ ฯ
     {๑๘๕.๓}   อิทมโวจ  ภควา  อตฺตมโน  อายสฺมา  อุทายี  ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
               ลฑุกิโกปมสุตฺตํ ๒- นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร ภิกฺขูติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ    สี. ม. ยุ. ลฏุกิโกปมสุตฺตํ ฯ
                        จาตุมสุตฺตํ
     [๑๘๖]   เอวมฺเม สุตํ เอกํ สมยํ ภควา จาตุมายํ วิหรติ อามลกีวเน ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานปฺปมุขานิ   ปญฺจมตฺตานิ
ภิกฺขุสตานิ    จาตุมํ    อนุปฺปตฺตานิ   โหนฺติ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   ฯ
เต   จ   อาคนฺตุกา  ภิกฺขู  เนวาสิเกหิ  ภิกฺขูหิ  สทฺธึ  ปฏิสมฺโมทมานา
เสนาสนานิ       ปญฺญาปยมานา      ปตฺตจีวรานิ      ปฏิสามยมานา
อุจฺจาสทฺทา   มหาสทฺทา   อเหสุํ   ฯ   อถ   โข   ภควา  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   เก   ปเนเต   อานนฺท  อุจฺจาสทฺทา  มหาสทฺทา
เกวฏฺฏา   มญฺเญ   มจฺฉํ   วิโลเปนฺตีติ  ฯ  เอตานิ  ภนฺเต  สารีปุตฺต-
โมคฺคลฺลานปฺปมุขานิ       ปญฺจมตฺตานิ       ภิกฺขุสตานิ       จาตุมํ
อนุปฺปตฺตานิ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย   เต   อาคนฺตุกา  ภิกฺขู  เนวาสิเกหิ
ภิกฺขูหิ   สทฺธึ   ปฏิสมฺโมทมานา   อาสนานิ  ปญฺญาปยมานา  ปตฺตจีวรานิ
ปฏิสามยมานา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทาติ ฯ
     {๑๘๖.๑}   เตนหานนฺท  มม  วจเนน [๑]- ภิกฺขู อามนฺเตหิ สตฺถา
อายสฺมนฺเต  อามนฺเตสึติ  ๒-  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข อายสฺมา อานนฺโท
ภควโต  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน  เต  ภิกฺขู  เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู
เอตทโวจ สตฺถา อายสฺมนฺเต อามนฺเตตีติ ๓- ฯ เอวมาวุโสติ โข เต ภิกฺขู
อายสฺมโต  อานนฺทสฺส  ปฏิสฺสุตฺวา  เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺเน  โข
@เชิงอรรถ:  ยุ. เต. ฯ    ยุ. อามนฺเตตีติ    ม. อามนฺเตสีติ ฯ
เต   ภิกฺขู   ภควา   เอตทโวจ   กินฺนุ   ตุเมฺห  ภิกฺขเว  อุจฺจาสทฺทา
มหาสทฺทา   เกวฏฺฏา   มญฺเญ   มจฺฉํ   วิโลเปนฺตีติ  ฯ  อิมานิ  ภนฺเต
สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานปฺปมุขานิ      ปญฺจมตฺตานิ     ภิกฺขุสตานิ     จาตุมํ
อนุปฺปตฺตานิ   ภควนฺตํ   ทสฺสนาย  เตเม  อาคนฺตุกา  ภิกฺขู  เนวาสิเกหิ
ภิกฺขูหิ     สทฺธึ     ปฏิสมฺโมทมานา     เสนาสนานิ    ปญฺญาปยมานา
ปตฺตจีวรานิ    ปฏิสามยมานา   อุจฺจาสทฺทา   มหาสทฺทาติ   ฯ   คจฺฉถ
ภิกฺขเว  ปณาเมมิ  โว  น  โว  มม  สนฺติเก วตฺถพฺพนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเตติ
โข  เต  ภิกฺขู  ภควโต  ปฏิสฺสุตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ปกฺกมึสุ ฯ
     [๑๘๗]   เตน  โข  ปน  สมเยน  จาตุเมยฺยกา สกฺยา สนฺถาคาเร
สนฺนิปติตา   โหนฺติ   เกนจิเทว   กรณีเยน   ฯ   อทฺทสํสุ   ๑-   โข
จาตุเมยฺยกา   สกฺยา   เต  ภิกฺขู  ทูรโตว  อาคจฺฉนฺเต  ทิสฺวาน  เยน
เต    ภิกฺขู    เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   เต   ภิกฺขู   เอตทโวจุํ
หนฺท   กหํ   ปน   ตุเมฺห   อายสฺมนฺโต   คจฺฉถาติ   ฯ  ภควตา  โข
อาวุโส   ภิกฺขุสงฺโฆ   ปณามิโตติ   ฯ   เตนหายสฺมนฺโต  มุหุตฺตํ  นิสีทถ
อปฺเปวนาม   มยํ  สกฺกุเณยฺยาม  ภควนฺตํ  ปสาเทตุนฺติ  ฯ  เอวมาวุโสติ
โข   เต   ภิกฺขู   จาตุเมยฺยกานํ   สกฺยานํ   ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  อถ  โข
จาตุเมยฺยกา    สกฺยา    เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อทฺทสาสุํ ฯ
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๑๘๗.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  จาตุเมยฺยกา  สกฺยา  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ   อภินนฺทตุ  ภนฺเต  ภควา  ภิกฺขุสงฺฆํ  อภิวทตุ  ภนฺเต  ภควา
ภิกฺขุสงฺฆํ   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   ภควตา  ปุพฺเพ  ภิกฺขุสงฺโฆ  อนุคฺคหิโต
เอวเมว  ภควา  เอตรหิ อนุคฺคณฺหาตุ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺเตตฺถ ภนฺเต ภิกฺขู นวา
อจิรปพฺพชิตา  อธุนาคตา  อิมํ  ธมฺมวินยํ  เตสํ  [๑]-  ภควนฺตํ ทสฺสนาย
อลภนฺตานํ   สิยา   อญฺญถตฺตํ   สิยา   วิปริณาโม   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต
พีชานํ   ตรุณานํ   อุทกํ   อลภนฺตานํ  สิยา  อญฺญถตฺตํ  สิยา  วิปริณาโม
เอวเมว   ๒-  ภนฺเต  สนฺเตตฺถ  ภิกฺขู  นวา  อจิรปพฺพชิตา  อธุนาคตา
อิมํ   ธมฺมวินยํ   เตสํ   ภควนฺตํ  ทสฺสนาย  อลภนฺตานํ  สิยา  อญฺญถตฺตํ
สิยา    วิปริณาโม    เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   วจฺฉสฺส   ตรุณสฺส   มาตรํ
อปสฺสนฺตสฺส     สิยา     อญฺญถตฺตํ    สิยา    วิปริณาโม    เอวเมว
โข   ภนฺเต   สนฺเตตฺถ   ภิกฺขู   นวา   อจิรปพฺพชิตา  อธุนาคตา  อิมํ
ธมฺมวินยํ    เตสํ    ภควนฺตํ    อปสฺสนฺตานํ   สิยา   อญฺญถตฺตํ   สิยา
วิปริณาโม    อภินนฺทตุ   ภนฺเต   ภควา   ภิกฺขุสงฺฆํ   อภิวทตุ   ภนฺเต
ภควา   ภิกฺขุสงฺฆํ   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   ภควตา   ปุพฺเพ   ภิกฺขุสงฺโฆ
อนุคฺคหิโต เอวเมว ภควา เอตรหิ อนุคฺคณฺหาตุ ภิกฺขุสงฺฆนฺติ ฯ
     [๑๘๘]   อถ   โข   พฺรหฺมา  สหมฺปติ  ภควโต  เจตสา  เจโต
ปริวิตกฺกมญฺญาย    เสยฺยถาปิ    นาม    พลวา    ปุริโส    สมฺมิญฺชิตํ
วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ   วา   พาหํ  สมฺมิญฺเชยฺย  เอวเมว
@เชิงอรรถ:  ม. ตํ ฯ    ม. ยุ. เอวเมว โข ฯ
พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต ภควโต ปุรโต ปาตุรโหสิ ฯ
     {๑๘๘.๑}   อถ  โข  พฺรหฺมา  สหมฺปติ  เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา
เยน   ภควา   เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อภินนฺทตุ
ภนฺเต   ภควา  ภิกฺขุสงฺฆํ  อภิวทตุ  ภนฺเต  ภควา  ภิกฺขุสงฺฆํ  เสยฺยถาปิ
ภนฺเต   ภควตา   ปุพฺเพ   ภิกฺขุสงฺโฆ   อนุคฺคหิโต   เอวเมว   ภควา
เอตรหิ    อนุคฺคณฺหาตุ    ภิกฺขุสงฺฆํ   สนฺเตตฺถ   ภนฺเต   ภิกฺขู   นวา
อจิรปพฺพชิตา   อธุนาคตา   อิมํ   ธมฺมวินยํ   เตสํ   ภควนฺตํ  ทสฺสนาย
อลภนฺตานํ   สิยา   อญฺญถตฺตํ   สิยา   วิปริณาโม   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต
พีชานํ   ตรุณานํ   อุทกํ   อลภนฺตานํ  สิยา  อญฺญถตฺตํ  สิยา  วิปริณาโม
เอวเมว   ๑-  ภนฺเต  สนฺเตตฺถ  ภิกฺขู  นวา  อจิรปพฺพชิตา  อธุนาคตา
อิมํ   ธมฺมวินยํ   เตสํ   ภควนฺตํ  ทสฺสนาย  อลภนฺตานํ  สิยา  อญฺญถตฺตํ
สิยา    วิปริณาโม    เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   วจฺฉสฺส   ตรุณสฺส   มาตรํ
อปสฺสนฺตสฺส     สิยา     อญฺญถตฺตํ    สิยา    วิปริณาโม    เอวเมว
โข   ภนฺเต   สนฺเตตฺถ   ภิกฺขู   นวา   อจิรปพฺพชิตา  อธุนาคตา  อิมํ
ธมฺมวินยํ    เตสํ    ภควนฺตํ    อปสฺสนฺตานํ   สิยา   อญฺญถตฺตํ   สิยา
วิปริณาโม    อภินนฺทตุ   ภนฺเต   ภควา   ภิกฺขุสงฺฆํ   อภิวทตุ   ภนฺเต
ภควา   ภิกฺขุสงฺฆํ   เสยฺยถาปิ   ภนฺเต   ภควตา   ปุพฺเพ   ภิกฺขุสงฺโฆ
อนุคฺคหิโต  เอวเมว  ๒-  ภควา  เอตรหิ  อนุคฺคณฺหาตุ  ภิกฺขุสงฺฆนฺติ  ฯ
อสกฺขึสุ   โข   จาตุเมยฺยกา  จ  สกฺยา  พฺรหฺมา  จ  สหมฺปติ  ภควนฺตํ
ปสาเทตุํ พีชูปเมน จ ตรุณูปเมน จาติ ๓-@เชิงอรรถ:  ยุ. เอวเมว โข ฯ   ยุ. เอวเมวํ ฯ    ยุ. ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
     [๑๘๙]   อถ  โข  อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
อุฏฺเฐถาวุโส   ๑-   คณฺหถ  ปตฺตจีวรํ  ปสาทิโต  ภควา  จาตุเมยฺยเกหิ
จ   สเกฺยหิ   พฺรหฺมุนา   จ   สหมฺปตินา   พีชูปเมน   จ   ตรุณูปเมน
จาติ   ฯ  เอวมาวุโสติ  โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  มหาโมคฺคลฺลานสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ปตฺตจีวรมาทาย  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ   โข   อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   ภควา   เอตทโวจ   กินฺติ  เต
สารีปุตฺต   อโหสิ   มยา   ภิกฺขุสงฺเฆ   ๒-  ปณามิเตติ  ฯ  เอวํ  โข
เม   ภนฺเต   อโหสิ   ภควตา  ภิกฺขุสงฺเฆ  ปณามิเต  อปฺโปสฺสุกฺโกทานิ
ภควา     ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ     อนุยุตฺโต     วิหริสฺสติ     มยมฺปิทานิ
อปฺโปสฺสุกฺกา      ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารมนุยุตฺตา      วิหริสฺสามาติ      ฯ
อาคเมหิ  ตฺวํ  สารีปุตฺต  อาคเมหิ  ตฺวํ สารีปุตฺต ๓- น โข เต สารีปุตฺต
ปุนปิ   เอวรูปํ  จิตฺตํ  อุปฺปาเทตพฺพนฺติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ   อามนฺเตสิ   กินฺติ   เต   โมคฺคลฺลาน   อโหสิ  มยา
ภิกฺขุสงฺเฆ   ปณามิเตติ   ฯ   เอวํ   โข  เม  ภนฺเต  อโหสิ  ภควตา
ภิกฺขุสงฺเฆ    ปณามิเต    อปฺโปสฺสุกฺโกทานิ   ภควา   ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ
อนุยุตฺโต   วิหริสฺสติ   อหญฺจทานิ   อายสฺมา   จ  สารีปุตฺโต  ภิกฺขุสงฺฆํ
ปริหริสฺสามาติ   ฯ   สาธุ   สาธุ   โมคฺคลฺลาน   อหํ   ๔-   วา  หิ
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฯ สี. ยุ. อุฏฺฐหถาวุโส ฯ    โป. ม. ภิกฺขุสงฺโฆ ปณามิโตติ ฯ อิโต
@ปรํ อีทิสเมว ฯ   ม. อิโต ปรํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
@ ม. อหญฺจาปิ ฯ
โมคฺคลฺลาน ภิกฺขุสงฺฆํ ปริหเรยฺยํ สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา วาติ ๑- ฯ
     [๑๙๐]   อถ  โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว ภยานิ
อุทโกโรหนฺเต    ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ    กตมานิ   จตฺตาริ   อุมฺมิภยํ   ๒-
กุมฺภีลภยํ   อาวฏฺฏภยํ   สุสุกาภยํ   ๓-   อิมานิ   โข   ๔-   ภิกฺขเว
จตฺตาริ    ภยานิ    อุทโกโรหนฺเต   ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ   เอวเมว   โข
ภิกฺขเว   จตฺตารีมานิ   ภยานิ   อิเธกจฺเจ  ปุคฺคเล  อิมสฺมึ  ธมฺมวินเย
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิเต   ปาฏิกงฺขิตพฺพานิ   กตมานิ   จตฺตาริ
อุมฺมิภยํ กุมฺภีลภยํ อาวฏฺฏภยํ สุสุกาภยํ ฯ
     [๑๙๑]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  อุมฺมิภยํ  อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจ กุลปุตฺโต
สทฺธา    ๕-   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา  ชราย  มรเณน  ๖-  โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ
อุปายาเสหิ     ทุกฺโขติณฺโณ     ทุกฺขปเรโต     อปฺเปวนาม    อิมสฺส
เกวลสฺส    ทุกฺขกฺขนฺธสฺส    อนฺตกิริยา    ปญฺญาเยถาติ    ฯ   ตเมนํ
ตถา   ปพฺพชิตํ   สมานํ   สพฺรหฺมจารี   โอวทนฺติ  อนุสาสนฺติ  เอวนฺเต
อภิกฺกมิตพฺพํ   เอวนฺเต   ปฏิกฺกมิตพฺพํ   เอวนฺเต  อาโลกิตพฺพํ  เอวนฺเต
วิโลกิตพฺพํ   เอวนฺเต   สมฺมิญฺชิตพฺพํ   เอวนฺเต   ปสาริตพฺพํ   เอวนฺเต
สงฺฆาฏิปตฺตจีวรํ   ธาเรตพฺพนฺติ  ฯ  ตสฺส  เอวํ  โหติ  มยํ  ๗-  ปุพฺเพ
อคาริยภูตา   สมานา   อญฺเญ  โอวทามปิ  ๘-  อนุสาสามปิ  ๙-  อิเม
ปนมฺหากํ  ปุตฺตมตฺตา  มญฺเญ  นตฺตมตฺตา  มญฺเญ  อเมฺห  ๑๐- โอวทิตพฺพํ
@เชิงอรรถ:  ม. จาติ. ฯ   ม. อีมิภยํ ฯ สี. ยุ. อูมิภยํ ฯ  ๓. โป. สุํสุกาภยํ ฯ สพฺพตฺถ
@อิทิสเมว ฯ    ม. โขสทฺโท นตฺ ฯ    ถิโป. สทฺโธ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
@ สี. ชรามรเณน ฯ  ๗. ม. ยุ. มยํ โข ฯ  ๘-๙ ม. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ  ๑๐ ม. เอวํ ฯ
อนุสาสิตพฺพํ   มญฺญนฺตีติ   ฯ   โส   สิกฺขํ  ปจฺจกฺขาย  หีนายาวตฺตติ  ฯ
อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  อุมฺมิภยสฺส  ภีโต  สิกฺขํ  ปจฺจกฺขายาวตฺโต  ๑-  ฯ
อุมฺมิภยนฺติ โข ภิกฺขเว โกธุปายาสสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ
     [๑๙๒]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   กุมฺภีลภยํ   อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ
กุลปุตฺโต     สทฺธา     อคารสฺมา     อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    โหติ
โอติณฺโณมฺหิ   ชาติยา   ชราย   มรเณน   โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ
โทมนสฺเสหิ    อุปายาเสหิ    ทุกฺโขติณฺโณ    ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม
อิมสฺส    เกวลสฺส    ทุกฺขกฺขนฺธสฺส    อนฺตกิริยา    ปญฺญาเยถาติ   ฯ
ตเมนํ   ตถา   ปพฺพชิตํ   สมานํ   สพฺรหฺมจารี   โอวทนฺติ   อนุสาสนฺติ
อิทํ   เต   ขาทิตพฺพํ  อิทํ  เต  น  ขาทิตพฺพํ  อิทํ  เต  ภุญฺชิตพฺพํ  อิทํ
เต  น  ภุญฺชิตพฺพํ  อิทํ  เต  สายิตพฺพํ  อิทํ  เต  น  สายิตพฺพํ  อิทํ เต
ปาตพฺพํ   อิทํ   เต   น  ปาตพฺพํ  กปฺปิยํ  เต  ขาทิตพฺพํ  อกปฺปิยํ  เต
น   ขาทิตพฺพํ   กปฺปิยํ   เต   ภุญฺชิตพฺพํ   อกปฺปิยํ   เต  น  ภุญฺชิตพฺพํ
กปฺปิยํ   เต   สายิตพฺพํ   อกปฺปิยํ   เต   น   สายิตพฺพํ   กปฺปิยํ  เต
ปาตพฺพํ   อกปฺปิยํ   เต   น   ปาตพฺพํ  กาเล  เต  ขาทิตพฺพํ  วิกาเล
เต   น   ขาทิตพฺพํ  กาเล  เต  ภุญฺชิตพฺพํ  วิกาเล  เต  น  ภุญฺชิตพฺพํ
กาเล  เต  สายิตพฺพํ  วิกาเล  เต  น  สายิตพฺพํ  กาเล  เต  ปาตพฺพํ
วิกาเล เต น ปาตพฺพนฺติ ฯ
     {๑๙๒.๑}   ตสฺส  เอวํ  โหติ  มยํ  โข ปุพฺเพ อคาริยภูตา สมานา
ยํ  อิจฺฉาม  ตํ  ขาทาม  ยํ น อิจฺฉาม น ตํ ขาทาม ยํ อิจฺฉาม ตํ ภุญฺชาม
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต ฯ
ยํ   น   อิจฺฉาม   น   ตํ   ภุญฺชาม  ยํ  อิจฺฉาม  ตํ  สายาม  ยํ  น
อิจฺฉาม  น  ตํ  สายาม  ยํ  อิจฺฉาม  ตํ  ปิวาม  ๑-  ยํ  น อิจฺฉาม น
ตํ   ปิวาม   ๒-   กปฺปิยมฺปิ   ขาทาม   อกปฺปิยมฺปิ  ขาทาม  กปฺปิยมฺปิ
ภุญฺชาม    อกปฺปิยมฺปิ    ภุญฺชาม    กปฺปิยมฺปิ    สายาม    อกปฺปิยมฺปิ
สายาม    กปฺปิยมฺปิ   ปิวาม   อกปฺปิยมฺปิ   ปิวาม   กาเลปิ   ขาทาม
วิกาเลปิ   ขาทาม   กาเลปิ   ภุญฺชาม   วิกาเลปิ   ภุญฺชาม   กาเลปิ
สายาม   วิกาเลปิ   สายาม   กาเลปิ  ปิวาม  วิกาเลปิ  ปิวาม  ยมฺปิ
โน   สทฺธา   คหปติกา  ทิวา  วิกาเล  ปณีตํ  ขาทนียํ  โภชนียํ  เทนฺติ
ตตฺถปิเม   มุขาวรณํ   มญฺเญ   กโรนฺตีติ   ฯ   โส   สิกฺขํ  ปจฺจกฺขาย
หีนายาวตฺตติ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   กุมฺภีลภยสฺส   ภีโต  สิกฺขํ
ปจฺจกฺขาย     หีนายาวตฺโต     ฯ     กุมฺภีลภยนฺติ    โข    ภิกฺขเว
โอทริกตฺตสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ
     [๑๙๓]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   อาวฏฺฏภยํ  อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ
กุลปุตฺโต   สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา   ชราย   มรเณน   โสเกหิ   ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ
อุปายาเสหิ   ทุกฺโขติณฺโณ   ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม  อิมสฺส  เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   อนฺตกิริยา   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต
สมาโน        ปุพฺพณฺหสมยํ        นิวาเสตฺวา       ปตฺตจีวรมาทาย
คามํ    วา   นิคมํ   วา   ปิณฺฑาย   ปวิสติ   อรกฺขิเตเนว   กาเยน
@เชิงอรรถ: ๑-๒ สี. ยุ. ปิปาม ฯ
อรกฺขิตาย   วาจาย   อนุปฏฺฐิตาย   สติยา   อสํวุเตหิ   อินฺทฺริเยหิ  ฯ
โส   ตตฺถ   ปสฺสติ   คหปตึ   วา  คหปติปุตฺตํ  วา  ปญฺจหิ  กามคุเณหิ
สมปฺปิตํ  สมงฺคีภูตํ  ปริจาริยมานํ  ฯ  ตสฺส  เอวํ  โหติ  มยํ  ๑- ปุพฺเพ
อคาริยภูตา    สมานา    ปญฺจหิ    กามคุเณหิ   สมปฺปิตา   สมงฺคีภูตา
ปริจาริมฺหา  ๒-  สํวิชฺชนฺเต  ๓-  โข  กุเล  โภคา  สกฺกา  โภเค  จ
ภุญฺชิตุํ  ปุญฺญานิ  จ  กาตุนฺติ  ฯ  โส  สิกฺขํ  ปจฺจกฺขาย  หีนายาวตฺตติ ฯ
อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  อาวฏฺฏภยสฺส  ภีโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต ฯ
อาวฏฺฏภยนฺติ โข ภิกฺขเว ปญฺจนฺเนตํ ๔- กามคุณานํ อธิวจนํ ฯ
     [๑๙๔]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   สุสุกาภยํ   อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ
กุลปุตฺโต   สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา   ชราย   มรเณน   โสเกหิ   ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ
อุปายาเสหิ     ทุกฺโขติณฺโณ     ทุกฺขปเรโต     อปฺเปวนาม    อิมสฺส
เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   อนฺตกิริยา   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ
ปพฺพชิโต     สมาโน    ปุพฺพณฺหสมยํ    นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย
คามํ    วา   นิคมํ   วา   ปิณฺฑาย   ปวิสติ   อรกฺขิเตเนว   กาเยน
อรกฺขิตาย   วาจาย   อนุปฏฺฐิตาย   สติยา   อสํวุเตหิ   อินฺทฺริเยหิ  ฯ
โส   ตตฺถ   ปสฺสติ   มาตุคามํ   ทุนฺนิวตฺถํ   วา  ทุปฺปารุตํ  วา  ตสฺส
มาตุคามํ    ทิสฺวา   ทุนฺนิวตฺถํ   วา   ทุปฺปารุตํ   วา   ราโค   จิตฺตํ
อนุทฺธํเสติ    ฯ    โส   ราคานุทฺธํเสน   จิตฺเตน   สิกฺขํ   ปจฺจกฺขาย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มยํ โข ฯ    โป. ปริจาริตมฺหา ฯ   ม. สํวิชฺชนฺติ โข ปน เม ฯ
@ ม. ปญฺจนฺนํ กามคุณานเมตํ ฯ
หีนายาวตฺตติ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   สุสุกาภยสฺส   ภีโต  สิกฺขํ
ปจฺจกฺขาย   หีนายาวตฺโต  ฯ  สุสุกาภยนฺติ  โข  ภิกฺขเว  มาตุคามสฺเสตํ
อธิวจนํ  ฯ  อิมานิ  โข  ภิกฺขเว จตฺตาริ ภยานิ อิเธกจฺเจ ปุคฺคเล อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิเต ปาฏิกงฺขิตพฺพานีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                  จาตุมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
                     ------------
                       นฬกปานสุตฺตํ
     [๑๙๕]   เอวมฺเม  สุตํ เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ วิหรติ นฬกปาเน
ปลาสวเน  ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  สมฺพหุลา  อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา
กุลปุตฺตา   ภควนฺตํ   อุทฺทิสฺส   สทฺธา   อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิตา
โหนฺติ  อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ  อายสฺมา  จ  ภทฺทิโย  ๑-  อายสฺมา จ
กิมฺพิโล   อายสฺมา   จ   ภคุ  อายสฺมา  จ  โกณฺฑญฺโญ  ๒-  อายสฺมา
จ   เรวโต  อายสฺมา  จ  อานนฺโท  อญฺเญ  จ  อภิญฺญาตา  อภิญฺญาตา
กุลปุตฺตา   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน   ภควา   ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต
อพฺโภกาเส  นิสินฺโน  โหติ  ฯ  อถ  โข  ภควา [๓]- กุลปุตฺเต อารพฺภ
ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   เย   เต  ภิกฺขเว  กุลปุตฺตา  มมํ  อุทฺทิสฺส  สทฺธา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   กจฺจิ  เต  ภิกฺขเว  [๔]-  อภิรตา
พฺรหฺมจริเยติ ฯ [๕]- เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     {๑๙๕.๑}   ทุติยมฺปิ   โข  ภควา  เต  กุลปุตฺเต  อารพฺภ  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ    เย   เต   ภิกฺขเว   กุลปุตฺตา   มมํ   อุทฺทิสฺส   สทฺธา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   กจฺจิ   เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  อภิรตา
พฺรหฺมจริเยติ   ฯ   ทุติยมฺปิ  โข  เต  ภิกฺขู  ตุณฺหี  อเหสุํ  ฯ  ตติยมฺปิ
โข   ภควา   เต   กุลปุตฺเต   อารพฺภ   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ  เย  เต
ภิกฺขเว    กุลปุตฺตา    มมํ   อุทฺทิสฺส   สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฯ สี. ยุ. นนฺทิโย ฯ    ม. เอวํ ฯ สี. ยุ. โกณฺฑธาโน ฯ
@ โป. ม. ยุ. เต ฯ   โป. ม. ยุ. ภิกฺขู ฯ     เอวํ วุตฺเต ฯ
ปพฺพชิตา   กจฺจิ   เต   ภิกฺขเว   ภิกฺขู   อภิรตา   พฺรหฺมจริเยติ   ฯ
ตติยมฺปิ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     [๑๙๖]   อถ   โข   ภควโต   เอตทโหสิ  ยนฺนูนาหํ  เตว  ๑-
กุลปุตฺเต   ปุจฺเฉยฺยนฺติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   อายสฺมนฺตํ  อนุรุทฺธํ
อามนฺเตสิ   กจฺจิ   ตุเมฺห   อนุรุทฺธา   ๒-  อภิรตา  พฺรหฺมจริเยติ  ฯ
ตคฺฆ   มยํ   ภนฺเต   อภิรตา  พฺรหฺมจริเยติ  ฯ  สาธุ  สาธุ  อนุรุทฺธา
เอตํ   โข   อนุรุทฺธา   ตุมฺหากํ  ปฏิรูปํ  กุลปุตฺตานํ  สทฺธา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิตานํ   ยํ   ตุเมฺห   อภิรเมยฺยาถ   พฺรหฺมจริเย  เยน
ตุเมฺห   อนุรุทฺธา   ภเทฺรน   โยพฺพเนน   สมนฺนาคตา  ปฐเมน  วยสา
สุสุกาฬเกสา  กาเม  ปริภุญฺเชยฺยาถ  เตน  ตุเมฺห  อนุรุทฺธา ภเทฺรน ๓-
โยพฺพเนน   สมนฺนาคตา   ปฐเมน    วยสา   สุสุกาฬเกสา  อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชิตา  เต  ๔-  โข  ปน ตุเมฺห อนุรุทฺธา เนว ราชาภินีตา
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิตา    น    โจราภินีตา    อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   น   อิณฏฺฏา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา
น    ภยฏฺฏา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   น   อาชีวิกาปกตา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   อปิจ   โขมฺหิ   โอติณฺโณ   ชาติยา
ชราย   มรเณน  โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ
ทุกฺโขติณฺโณ      ทุกฺขปเรโต     อปฺเปวนาม     อิมสฺส     เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส    อนฺตกิริยา    ปญฺญาเยถาติ    นนุ   ตุเมฺห   อนุรุทฺธา
เอวํ สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. วสทฺโท นตฺถิ ฯ   โป. อนุรุทฺธ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ   ม. ภเทฺรนปิ ฯ
@ ม. เต จ โข ฯ
     {๑๙๖.๑}   เอวํ  ปพฺพชิเตน  จ ปน อนุรุทฺธา กุลปุตฺเตน กิมสฺส ๑-
กรณียํ ฯ วิเวกํ อนุรุทฺธา กาเมหิ วิเวกํ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ ปีติสุขํ นาธิคจฺฉติ
อญฺญํ   วา   ๒-  ตโต  สนฺตตรํ  ฯ  ตสฺส  อภิชฺฌาปิ  จิตฺตํ  ปริยาทาย
ติฏฺฐติ    พฺยาปาโทปิ   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ   ถีนมิทฺธมฺปิ   จิตฺตํ
ปริยาทาย    ติฏฺฐติ    อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจมฺปิ    จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ
วิจิกิจฺฉาปิ   จิตฺตํ   ปริยาทาย  ติฏฺฐติ  อรติปิ  จิตฺตํ  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ
ตนฺทีปิ   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ   วิเวกํ  อนุรุทฺธา  กาเมหิ  วิเวกํ
อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   ปีติสุขํ   นาธิคจฺฉติ  อญฺญํ  วา  ตโต  สนฺตตรํ  ฯ
วิเวกํ   อนุรุทฺธา  กาเมหิ  วิเวกํ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  ปีติสุขํ  อธิคจฺฉติ
อญฺญํ   วา   ตโต   สนฺตตรํ  ฯ  ตสฺส  อภิชฺฌาปิ  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย
ติฏฺฐติ   พฺยาปาโทปิ   จิตฺตํ   น   ปริยาทาย  ติฏฺฐติ  ถีนมิทฺธมฺปิ  จิตฺตํ
น   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ  อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจมฺปิ  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ
วิจิกิจฺฉาปิ   จิตฺตํ   น  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ  อรติปิ  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย
ติฏฺฐติ   ตนฺทีปิ  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ  วิเวกํ  อนุรุทฺธา  กาเมหิ
วิเวกํ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ ปีติสุขํ อธิคจฺฉติ อญฺญํ วา ตโต สนฺตตรํ ฯ
     [๑๙๗]   กินฺติ  โว  อนุรุทฺธา  มยิ  โหติ  เย อาสวา สงฺกิเลสิกา
โปโนพฺภวิกา    สทรา    ๓-   ทุกฺขวิปากา   อายตึ   ชาติชรามรณิยา
อปฺปหีนา   เต   ตถาคตสฺส   ตสฺมา   ตถาคโต   สงฺขาเยกํ  ปฏิเสวติ
สงฺขาเยกํ  อธิวาเสติ  สงฺขาเยกํ  ปริวชฺเชติ  สงฺขาเยกํ  วิโนเทตีติ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. กึ มญฺญสิ กรณียนฺติ ฯ    ม. จ ฯ   โป. สทรถา ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
เอวํ   โข   โน   ภนฺเต   ภควติ   โหติ   เย  อาสวา  สงฺกิเลสิกา
โปโนพฺภวิกา   สทรา   ทุกฺขวิปากา   อายตึ   ชาติชรามรณิยา   ปหีนา
เต   ตถาคตสฺส   ตสฺมา    ตถาคโต  สงฺขาเยกํ  ปฏิเสวติ  สงฺขาเยกํ
อธิวาเสติ  สงฺขาเยกํ  ปริวชฺเชติ  สงฺขาเยกํ  วิโนเทตีติ  ฯ  สาธุ สาธุ
อนุรุทฺธา  ตถาคตสฺส  อนุรุทฺธา  เย  อาสวา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา
สทรา   ทุกฺขวิปากา   อายตึ  ชาติชรามรณิยา  ปหีนา  เต  อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา   อนภาวงฺคตา   ๑-   อายตึ  อนุปฺปาทธมฺมา  เสยฺยถาปิ
อนุรุทฺธา   ตาโล   มตฺถกจฺฉินฺโน   อภพฺโพ   ปุน   วิรูฬฺหิยา  เอวเมว
โข   อนุรุทฺธา   ตถาคตสฺส   เย   อาสวา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา
สทรา  ทุกฺขวิปากา  อายตึ  ชาติชรามรณิยา  ปหีนา  [๒]-  อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา     อนภาวงฺคตา     อายตึ    อนุปฺปาทธมฺมา    ตสฺมา
ตถาคโต   สงฺขาเยกํ   ปฏิเสวติ   สงฺขาเยกํ   อธิวาเสติ   สงฺขาเยกํ
ปริวชฺเชติ สงฺขาเยกํ วิโนเทตีติ ฯ
     [๑๙๘]   ตํ   กึ   มญฺญสิ   อนุรุทฺธา  กํ  อตฺถวสํ  สมฺปสฺสมาโน
ตถาคโต   สาวเก  อพฺภตีเต  ๓-  กาลกเต  อุปปตฺตีสุ  พฺยากโรติ  อสุ
อมุตฺร  อุปฺปนฺโน  ๔-  อสุ  อมุตฺร  อุปฺปนฺโนติ  ๕-  ฯ  ภควํมูลกา  ๖-
โน   ภนฺเต   ธมฺมา   ภควํเนตฺติกา   ภควํปฏิสรณา  สาธุ  วต  ภนฺเต
ภควนฺตํเยว   ปฏิภาตุ  เอตสฺส  ภาสิตสฺส  อตฺโถ  ภควโต  สุตฺวา  ภิกฺขู
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ อนภาวกตา ฯ สี. ยุ. อนภาวกตา ฯ     โป. เต. ฯ ม. อีทิสเมว ฯ
@ โป. อารภติเต ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๔-๕ โป. ม. อุปปนฺโน ฯ
@อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. ยุ. ภควํมูลิกา ฯ
ธาเรสฺสนฺตีติ  ฯ  น  โข  อนุรุทฺธา  ตถาคโต  ชนกุหนตฺถํ  น ชนลปนตฺถํ
น   ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ   น   อิติ   มํ  ชโน  ชานาตูติ  สาวเก
อพฺภตีเต   กาลกเต   อุปปตฺตีสุ   พฺยากโรติ   อสุ   อมุตฺร   อุปฺปนฺโน
อสุ   อมุตฺร  อุปฺปนฺโนติ  ฯ  สนฺติ  จ  โข  อนุรุทฺธา  กุลปุตฺตา  สทฺธา
โอฬารเวทา    โอฬารปามุชฺชา   เต   ตํ   สุตฺวา   ตถตฺตาย   จิตฺตํ
อุปสํหรนฺติ เตสํ ตํ อนุรุทฺธา โหติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ฯ
     [๑๙๙]   อิธานุรุทฺธา  ภิกฺขุ  สุณาติ  อิตฺถนฺนาโม  ภิกฺขุ  กาลกโต
โส   ภควตา     พฺยากโต   อญฺญาย   สณฺฐหีติ   น  โข  โน  ภนฺเต
ภควติ   เอวํ   โหติ   เย  อาสวา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา
ทุกฺขวิปากา    อายตึ    ชาติชรามรณิยา   อปฺปหีนา   เต   ตถาคตสฺส
ตสฺมา  ตถาคโต  สงฺขาเยกํ  ปฏิเสวติ  สงฺขาเยกํ  อธิวาเสติ สงฺขาเยกํ
ปริวชฺเชติ   สงฺขาเยกํ   วิโนเทตีติ   โส  โข  ปนสฺส  อายสฺมา  สามํ
ทิฏฺโฐ   วา   โหติ  อนุสฺสวสุโต  วา  เอวํสีโล  โส  อายสฺมา  อโหสิ
อิติปิ   เอวํธมฺโม   โส   อายสฺมา   อโหสิ   อิติปิ   เอวํปญฺโญ   โส
อายสฺมา   อโหสิ   อิติปิ   เอวํวิหารี   โส   อายสฺมา   อโหสิ  อิติปิ
เอวํ   วิมุตฺโต   โส  อายสฺมา  อโหสิ  อิติปีติ  ฯ  โส  ตสฺส  สทฺธญฺจ
สีลญฺจ    สุตญฺจ    จาคญฺจ   ปญฺญญฺจ   อนุสฺสรนฺโต   ตถตฺตาย   จิตฺตํ
อุปสํหรติ   ฯ   เอวมฺปิ  โข  อนุรุทฺธา  ภิกฺขุโน  ผาสุวิหาโร  โหติ  ฯ
อิธานุรุทฺธา    ภิกฺขุ    สุณาติ    อิตฺถนฺนาโม   ภิกฺขุ   กาลกโต   โส
ภควตา   พฺยากโต   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
โอปปาติโก    ตตฺถ    ปรินิพฺพายี    อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกาติ
โส   โข  ปนสฺส  อายสฺมา  สามํ  ทิฏฺโฐ  วา  โหติ  อนุสฺสวสุโต  วา
เอวํสีโล   โส   อายสฺมา  อโหสิ  อิติปิ  เอวํธมฺโม  ฯเปฯ  เอวํปญฺโญ
...  เอวํวิหารี  ...   เอวํ  วิมุตฺโต โส อายสฺมา อโหสิ อิติปีติ ฯ โส
ตสฺส    สทฺธญฺจ    สีลญฺจ    สุตญฺจ   จาคญฺจ   ปญฺญญฺจ   อนุสฺสรนฺโต
ตถตฺตาย   ๑-   จิตฺตํ   อุปสํหรติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข  อนุรุทฺธา  ภิกฺขุโน
ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๑๙๙.๑}   อิธานุรุทฺธา  ภิกฺขุ  สุณาติ  อิตฺถนฺนาโม  ภิกฺขุ กาลกโต
โส   ภควตา   พฺยากโต  ติณฺณํ  สญฺโญชนานํ  ปริกฺขยา  ราคโทสโมหานํ
ตนุตฺตา    สกทาคามี   สกิเทว   อิมํ   โลกํ   อาคนฺตฺวา   ทุกฺขสฺสนฺตํ
กริสฺสตีติ  โส  โข  ปนสฺส  อายสฺมา  สามํ  ทิฏฺโฐ วา โหติ อนุสฺสวสุโต
วา  เอวํสีโล  โส อายสฺมา อโหสิ อิติปิ เอวํธมฺโม ฯเปฯ เอวํปญฺโญ ...
เอวํวิหารี  ...  เอวํ  วิมุตฺโต  โส  อายสฺมา อโหสิ อิติปีติ ฯ โส ตสฺส
สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ   จาคญฺจ   ปญฺญญฺจ   อนุสฺสรนฺโต   ตถตฺตาย
จิตฺตํ อุปสํหรติ ฯ เอวมฺปิ โข อนุรุทฺธา ภิกฺขุโน ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๑๙๙.๒}   อิธานุรุทฺธา  ภิกฺขุ  สุณาติ  อิตฺถนฺนาโม  ภิกฺขุ กาลกโต
โส   ภควตา   พฺยากโต   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา  โสตาปนฺโน
อวินิปาตธมฺโม   นิยโต   สมฺโพธิปรายโนติ   โส  โข  ปนสฺส  อายสฺมา
สามํ  ทิฏฺโฐ  วา  โหติ อนุสฺสวสุโต ๒- วา เอวํสีโล โส อายสฺมา อโหสิ
อิติปิ เอวํธมฺโม ฯเปฯ เอวํปญฺโญ ... เอวํวิหารี ... เอวํ วิมุตฺโต โส อายสฺมา
@เชิงอรรถ:  ม.  ตทตฺถาย ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ    ม. อนุสฺสาสฺสุโต ฯ
อโหสิ   อิติปีติ   ฯ   โส   ตสฺส   สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ  จาคญฺจ
ปญฺญญฺจ    อนุสฺสรนฺโต    ตถตฺตาย    จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ   เอวมฺปิ
โข อนุรุทฺธา ภิกฺขุโน ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     [๒๐๐]   อิธานุรุทฺธา    ภิกฺขุนี   สุณาติ   อิตฺถนฺนามา   ภิกฺขุนี
กาลกตา   สา  ภควตา  พฺยากตา  อญฺญาย  สณฺฐหีติ  สา  โข  ปนสฺสา
ภคินี   สามํ  ทิฏฺฐา  วา  โหติ  อนุสฺสวสุตา  วา  เอวํสีลา  สา  ภคินี
อโหสิ   อิติปิ   เอวํธมฺมา   สา   ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํปญฺญา  สา
ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํวิหารินี  สา  ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํ วิมุตฺตา
สา   ภคินี   อโหสิ   อิติปีติ   ฯ  สา  ตสฺสา  สทฺธญฺจ  สีลญฺจ  สุตญฺจ
จาคญฺจ    ปญฺญญฺจ    อนุสฺสรนฺตี    ตถตฺตาย    จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ
เอวมฺปิ โข อนุรุทฺธา ภิกฺขุนิยา ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๐.๑}   อิธานุรุทฺธา   ภิกฺขุนี   สุณาติ   อิตฺถนฺนามา   ภิกฺขุนี
กาลกตา     สา    ภควตา    พฺยากตา    ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ        ปริกฺขยา       โอปปาติกา       ตตฺถปรินิพฺพายินี
อนาวตฺติธมฺมา   ตสฺมา   โลกาติ   สา  โข  ปนสฺสา  ๑-  ภคินี  สามํ
ทิฏฺฐา  วา  โหติ  อนุสฺสวสุตา  วา  เอวํสีลา  สา  ภคินี  อโหสิ  อิติปิ
เอวํธมฺมา    สา    ภคินี    อโหสิ   อิติปิ   เอวํปญฺญา   สา   ภคินี
อโหสิ   อิติปิ   เอวํวิหารินี   สา   ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํ  วิมุตฺตา
สา   ภคินี   อโหสิ   อิติปีติ   ฯ  สา  ตสฺสา  สทฺธญฺจ  สีลญฺจ  สุตญฺจ
จาคญฺจ    ปญฺญญฺจ    อนุสฺสรนฺตี    ตถตฺตาย    จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปน ฯ
เอวมฺปิ   โข   อนุรุทฺธา  ภิกฺขุนิยา  ผาสุวิหาโร  โหติ  ฯ  อิธานุรุทฺธา
ภิกฺขุนี    สุณาติ    อิตฺถนฺนามา    ภิกฺขุนี    กาลกตา   สา   ภควตา
พฺยากตา    ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   ราคโทสโมหานํ   ตนุตฺตา
สกทาคามินี   สกิเทว   อิมํ   โลกํ   อาคนฺตฺวา   ทุกฺขสฺสนฺตํ  กริสฺสตีติ
สา   โข   ปนสฺสา   ภคินี  สามํ  ทิฏฺฐา  วา  โหติ  อนุสฺสวสุตา  วา
เอวํสีลา  สา  ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯเปฯ  เอวํปญฺญา  ...
เอวํวิหารินี  ...  เอวํ  วิมุตฺตา  สา  ภคินี  อโหสิ อิติปีติ ฯ สา ตสฺสา
สทฺธญฺจ    สีลญฺจ   สุตญฺจ   จาคญฺจ   ปญฺญญฺจ   อนุสฺสรนฺตี   ตถตฺตาย
จิตฺตํ อุปสํหรติ ฯ เอวมฺปิ โข อนุรุทฺธา ภิกฺขุนิยา ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๐.๒}   อิธานุรุทฺธา   ภิกฺขุนี   สุณาติ   อิตฺถนฺนามา   ภิกฺขุนี
กาลกตา   สา   ภควตา   พฺยากตา    ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
โสตาปนฺนา    อวินิปาตธมฺมา    นิยตา   สมฺโพธิปรายนาติ   สา   โข
ปนสฺสา  ภคินี  สามํ  ทิฏฺฐา  วา  โหติ  อนุสฺสวสุตา  วา  เอวํสีลา สา
ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯเปฯ  เอวํปญฺญา ... เอวํวิหารินี ...
เอวํ   วิมุตฺตา   สา   ภคินี   อโหสิ  อิติปีติ  ฯ  สา  ตสฺสา  สทฺธญฺจ
สีลญฺจ    สุตญฺจ    จาคญฺจ    ปญฺญญฺจ   อนุสฺสรนฺตี   ตถตฺตาย   จิตฺตํ
อุปสํหรติ ฯ เอวมฺปิ โข อนุรุทฺธา ภิกฺขุนิยา ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     [๒๐๑]   อิธานุรุทฺธา   อุปาสโก   สุณาติ  อิตฺถนฺนาโม  อุปาสโก
กาลกโต     โส    ภควตา    พฺยากโต    ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   อุปปาติโก   ตตฺถ   ปรินิพฺพายี  อนาวตฺติธมฺโม
ตสฺมา   โลกาติ   โส  โข  ปนสฺส  อายสฺมา  สามํ  ทิฏฺโฐ  วา  โหติ
อนุสฺสวสุโต   วา   เอวํสีโล   โส  อายสฺมา  อโหสิ  อิติปิ  เอวํธมฺโม
โส   อายสฺมา   อโหสิ   อิติปิ   เอวํปญฺโญ   โส   อายสฺมา   อโหสิ
อิติปิ   เอวํวิหารี   โส   อายสฺมา   อโหสิ  อิติปิ  เอวํ  วิมุตฺโต  โส
อายสฺมา   อโหสิ   อิติปีติ   ฯ   โส   ตสฺส   สทฺธญฺจ  สีลญฺจ  สุตญฺจ
จาคญฺจ    ปญฺญญฺจ    อนุสฺสรนฺโต    ตถตฺตาย   จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ
เอวมฺปิ โข อนุรุทฺธา อุปาสกสฺส ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๑.๑}   อิธานุรุทฺธา  อุปาสโก  สุณาติ  อิตฺถนฺนาโม  อุปาสโก
กาลกโต    โส   ภควตา   พฺยากโต   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
ราคโทสโมหานํ   ตนุตฺตา   สกทาคามี   สกิเทว  อิมํ  โลกํ  อาคนฺตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ  กริสฺสตีติ  โส  โข  ปนสฺส  อายสฺมา  สามํ  ทิฏฺโฐ วา โหติ
อนุสฺสวสุโต  วา  เอวํสีโล  โส  อายสฺมา  อโหสิ อิติปิ เอวํธมฺโม ฯเปฯ
เอวํปญฺโญ  ...  เอวํวิหารี  ...  เอวํ  วิมุตฺโต  โส  อายสฺมา อโหสิ
อิติปีติ   ฯ   โส   ตสฺส   สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ  จาคญฺจ  ปญฺญญฺจ
อนุสฺสรนฺโต   ตถตฺตาย   จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ  เอวมฺปิ  โข  อนุรุทฺธา
อุปาสกสฺส ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๑.๒}   อิธานุรุทฺธา    อุปาสโก    สุณาติ    อิตฺถนฺนาโม
อุปาสโก    กาลกโต   โส   ภควตา   พฺยากโต   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา    โสตาปนฺโน    อวินิปาตธมฺโม    นิยโต   สมฺโพธิปรายโนติ
โส   โข   ปนสฺส   อายสฺมา   สามํ   ทิฏฺโฐ  วา  โหติ  อนุสฺสวสุโต
วา     เอวํสีโล    โส    อายสฺมา    อโหสิ    อิติปิ    เอวํธมฺโม
ฯเปฯ  เอวํปญฺโญ  ...  เอวํวิหารี  ...  เอวํ  วิมุตฺโต  โส อายสฺมา
อโหสิ   อิติปีติ   ฯ   โส   ตสฺส   สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ  จาคญฺจ
ปญฺญญฺจ    อนุสฺสรนฺโต    ตถตฺตาย    จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ   เอวมฺปิ
โข อนุรุทฺธา อุปาสกสฺส ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     [๒๐๒]   อิธานุรุทฺธา   อุปาสิกา   สุณาติ  อิตฺถนฺนามา  อุปาสิกา
กาลกตา     สา    ภควตา    พฺยากตา    ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   โอปปาติกา  ตตฺถ  ปรินิพฺพายินี  อนาวตฺติธมฺมา
ตสฺมา   โลกาติ   สา   โข   ปนสฺสา  ภคินี  สามํ  ทิฏฺฐา  วา  โหติ
อนุสฺสวสุตา  วา  เอวํสีลา  สา  ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯเปฯ
เอวํปญฺญา  ...  เอวํวิหารินี ... เอวํ วิมุตฺตา สา ภคินี อโหสิ อิติปีติ ฯ
สา   ตสฺสา   สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ   จาคญฺจ  ปญฺญญฺจ  อนุสฺสรนฺตี
ตถตฺตาย   จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข  อนุรุทฺธา  อุปาสิกาย
ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๒.๑}   อิธานุรุทฺธา  อุปาสิกา  สุณาติ  อิตฺถนฺนามา  อุปาสิกา
กาลกตา    สา   ภควตา   พฺยากตา   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
ราคโทสโมหานํ   ตนุตฺตา   สกทาคามินี  สกิเทว  อิมํ  โลกํ  อาคนฺตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ  กริสฺสตีติ  สา  โข  ปนสฺสา  ภคินี  สามํ  ทิฏฺฐา  วา  โหติ
อนุสฺสวสุตา  วา  เอวํสีลา  สา  ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํธมฺมา  ฯเปฯ
เอวํปญฺญา  ...  เอวํวิหารินี ... เอวํ วิมุตฺตา สา ภคินี อโหสิ อิติปีติ ฯ
สา   ตสฺสา   สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ   จาคญฺจ  ปญฺญญฺจ  อนุสฺสรนฺตี
ตถตฺตาย   จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข  อนุรุทฺธา  อุปาสิกาย
ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๒.๒}   อิธานุรุทฺธา    อุปาสิกา    สุณาติ    อิตฺถนฺนามา
อุปาสิกา    กาลกตา   สา   ภควตา   พฺยากตา   ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ
ปริกฺขยา    โสตาปนฺนา    อวินิปาตธมฺมา    นิยตา   สมฺโพธิปรายนาติ
สา   โข   ปนสฺสา   ภคินี  สามํ  ทิฏฺฐา  วา  โหติ  อนุสฺสวสุตา  วา
เอวํสีลา   สา   ภคินี   อโหสิ   อิติปิ   เอวํธมฺมา  สา  ภคินี  อโหสิ
อิติปิ  [๑]-  เอวํวิหารินี  สา  ภคินี  อโหสิ  อิติปิ  เอวํ  วิมุตฺตา  สา
ภคินี   อโหสิ   อิติปีติ   ฯ   สา   ตสฺสา   สทฺธญฺจ   สีลญฺจ   สุตญฺจ
จาคญฺจ    ปญฺญญฺจ    อนุสฺสรนฺตี    ตถตฺตาย    จิตฺตํ   อุปสํหรติ   ฯ
เอวมฺปิ โข อนุรุทฺธา อุปาสิกาย ผาสุวิหาโร โหติ ฯ
     {๒๐๒.๓}   อิติ   โข   อนุรุทฺธา   ตถาคโต  น  ชนกุหนตฺถํ  น
ชนลปนตฺถํ    น    ลาภสกฺการสิโลกานิสํสตฺถํ    น    อิติ   มํ   ชโน
ชานาตูติ   สาวเก   อพฺภตีเต   ๒-   กาลกเต   อุปปตฺตีสุ  พฺยากโรติ
อสุ  อมุตฺร  อุปฺปนฺโน  ๓-  อสุ  อมุตฺร  อุปฺปนฺโนติ  ๔-  ฯ  สนฺติ  ๕-
โข    อนุรุทฺธา    กุลปุตฺตา   สทฺธา   โอฬารเวทา   โอฬารปามุชฺชา
เต   ตํ   สุตฺวา  ตถตฺตาย  จิตฺตํ  อุปสํหรนฺติ  เตสนฺตํ  อนุรุทฺธา  โหติ
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน   อายสฺมา   อนุรุทฺโธ   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                 นฬกปานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
                      ----------
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เอวํปญฺญา สา ภคินี อโหสิ อิติปิ ฯ    โป. อารภติ เต ฯ
@๓-๔ โป. ยุ. อุปปนฺโน ฯ    ม. ยุ. สนฺติ จ โข ฯ
                      โคลิสฺสานิสุตฺตํ
     [๒๐๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  โคลิสฺสานิ
นาม   ภิกฺขุ  อารญฺญโก  ๑-  ปทรสมาจาโร  สงฺฆมชฺเฌ  โอสโฏ  โหติ
เกนจิเทว กรณีเยน ฯ
     [๒๐๔]   ตตฺร   โข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   โคลิสฺสานึ  นาม
ภิกฺขุํ    อารพฺภ    ภิกฺขู    อามนฺเตสิ    อารญฺญเกนาวุโส    ภิกฺขุนา
สงฺฆคเตน    สงฺเฆ   วิหรนฺเตน   สพฺรหฺมจารีสุ   สคารเวน   ภวิตพฺพํ
สปฺปติสฺเสน   ฯ   สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก  ภิกฺขุ  สงฺฆคโต  สงฺเฆ
วิหรนฺโต   สพฺรหฺมจารีสุ   อคารโว   โหติ   อปฺปติสฺโส   ตสฺส  ภวนฺติ
วตฺตาโร      กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต      อารญฺญกสฺส      เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน  โย  อยมายสฺมา  สพฺรหฺมจารีสุ  อคารโว โหติ อปฺปติสฺโสติ
ตสฺส   ๒-   ภวนฺติ  วตฺตาโร  ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน
สงฺเฆ วิหรนฺเตน สพฺรหฺมจารีสุ สคารเวน ภวิตพฺพํ สปฺปติสฺเสน ฯ
     [๒๐๕]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน
อาสนกุสเลน   ภวิตพฺพํ   อิติ   เถเร  จ  ภิกฺขู  นานุปชชฺช  นิสีทิสฺสามิ
นเว   จ   ภิกฺขู   น   อาสเนน   ปฏิพาหิสฺสามีติ   ฯ  สเจ  อาวุโส
@เชิงอรรถ:  โป. อารญฺญิโก ฯ    ยุ. อคารโว อปฺปติสฺโสติสฺส ฯ
อารญฺญโก    ภิกฺขุ    สงฺฆคโต   สงฺเฆ   วิหรนฺโต   น   อาสนกุสโล
โหติ    ตสฺส    ภวนฺติ    วตฺตาโร   กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต   อารญฺญกสฺส
เอกสฺสารญฺเญ   เสริวิหาเรน   โย   อยมายสฺมา  ๑-  อภิสมาจาริกมฺปิ
ธมฺมํ   น   ชานาตีติ  ตสฺส  ๒-  ภวนฺติ  วตฺตาโร  ตสฺมา  อารญฺญเกน
ภิกฺขุนา สงฺฆคเตน สงฺเฆ วิหรนฺเตน อาสนกุสเลน ภวิตพฺพํ ๓- ฯ
     [๒๐๖]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน
นาติกาเลน   คาโม   ปวิสิตพฺโพ   น   ๔-   ทิวา  ปฏิกฺกมิตพฺพํ  สเจ
อาวุโส   อารญฺญโก   ภิกฺขุ   สงฺฆคโต   สงฺเฆ   วิหรนฺโต  อติกาเลน
คามํ    ปวิสติ    ทิวา   ปฏิกฺกมตีติ   ๕-   ตสฺส   ภวนฺติ   วตฺตาโร
กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต    อารญฺญกสฺส   เอกสฺสารญฺเญ   เสริวิหาเรน   โย
อยมายสฺมา   อติกาเลน   คามํ   ปวิสติ   ทิวา  ปฏิกฺกมตีติ  ตสฺส  ๖-
ภวนฺติ   วตฺตาโร   ตสฺมา   อารญฺญเกน   ภิกฺขุนา   สงฺฆคเตน  สงฺเฆ
วิหรนฺเตน นาติกาเลน คาโม ปวิสิตพฺโพ น ๗- ทิวา ปฏิกฺกมิตพฺพํ ฯ
     [๒๐๗]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา   สงฺฆคเตน  สงฺเฆ วิหรนฺเตน
@เชิงอรรถ:  อิโต ปรํ อาสนกุสโล น โหตีติ วจนํ มรมฺมโปตฺถเก ทิสฺสติ ฯ  ยุ. ชานาตีติสฺส ฯ
@ อิโต ปรํ อภิสมาจาริโกปิ ธมฺโม ชานิตพฺโพ สเจ อาวุโส อารญฺญโก ภิกฺขุ ...
@อภิสมาจาริกมฺปิ ธมฺมํ น ชานาติ ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต ... น
@ชานาตีติ ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร ตสฺมา อารญฺญเกน ภิกฺขุนา ... อภิสมาจาโร ธมฺโม
@ชานิตพฺโพติ วจนํ มรมฺมโปตฺถเก ทิสฺสติ ฯ ๔-๗ โป. นาติทิวา ฯ    ม. อิติสทฺโท
@นตฺถิ ฯ  ยุ. ปฏิกฺกมตีติสฺส ฯ
น  ปุเรภตฺตํ  ปจฺฉาภตฺตํ  กุเลสุ  จาริตฺตํ  อาปชฺชิตพฺพํ  ฯ  สเจ อาวุโส
อารญฺญโก   ภิกฺขุ   สงฺฆคโต   สงฺเฆ   วิหรนฺโต  ปุเรภตฺตํ  ปจฺฉาภตฺตํ
กุเลสุ  จาริตฺตํ  อาปชฺชติ  ตสฺส  ภวนฺติ วตฺตาโร อยนฺนูนิมสฺสายสฺมโต ๑-
อารญฺญกสฺส   เอกสฺสารญฺเญ   เสริวิหาเรน   วิหรโต   วิกาเล  จริยา
พหุลีกตา   ตเมนํ  สงฺฆคตมฺปิ  สมุทาจรตีติ  ตสฺส  ๒-  ภวนฺติ  วตฺตาโร
ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน  น ปุเรภตฺตํ
ปจฺฉาภตฺตํ กุเลสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิตพฺพํ ฯ
     [๒๐๘]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน
อนุทฺธเตน   ภวิตพฺพํ   อจปเลน   ฯ   สเจ  อาวุโส  อารญฺญโก  ภิกฺขุ
สงฺฆคโต   สงฺเฆ   วิหรนฺโต   อุทฺธโต   โหติ   จปโล   ตสฺส  ภวนฺติ
วตฺตาโร    อิทนฺนูนิมสฺสายสฺมโต    ๑-    อารญฺญกสฺส   เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน   วิหรโต   อุทฺธจฺจํ   จาปลฺยํ   พหุลีกตํ  ตเมนํ  สงฺฆคตํปิ
สมุทาจรตีติ   ตสฺส  ๒-  ภวนฺติ  วตฺตาโร  ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา
สงฺฆคเตน สงฺเฆ วิหรนฺเตน อนุทฺธเตน ภวิตพฺพํ อจปเลน ฯ
     [๒๐๙]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน
อมุขเรน   ภวิตพฺพํ   อวิกิณฺณวาเจน   ฯ   สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก
ภิกฺขุ   สงฺฆคโต   สงฺเฆ   วิหรนฺโต   มุขโร  โหติ  วิกิณฺณวาโจ  ตสฺส
ภวนฺติ    วตฺตาโร    กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต   อารญฺญกสฺส   เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน   โย   อยมายสฺมา   มุขโร   วิกิณฺณวาโจติ   ตสฺส   ๓-
@เชิงอรรถ:  โป. กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต ฯ    ยุ. สมุทาจรตีติสฺส ฯ    ยุ. วิกิณฺณวาโจติสฺส ฯ
ภวนฺติ   วตฺตาโร   ตสฺมา   อารญฺญเกน   ภิกฺขุนา   สงฺฆคเตน  สงฺเฆ
วิหรนฺเตน อมุขเรน ภวิตพฺพํ อวิกิณฺณวาเจน ฯ
     [๒๑๐]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน
สุวเจน    ภวิตพฺพํ   กลฺยาณมิตฺเตน   ฯ   สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก
ภิกฺขุ   สงฺฆคโต   สงฺเฆ   วิหรนฺโต   ทุพฺพโจ  โหติ  ปาปมิตฺโต  ตสฺส
ภวนฺติ    วตฺตาโร    กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต   อารญฺญกสฺส   เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน   โย   อยมายสฺมา   ทุพฺพโจ   ปาปมิตฺโตติ  ตสฺส  ภวนฺติ
วตฺตาโร   ตสฺมา   อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา  สงฺฆคเตน  สงฺเฆ  วิหรนฺเตน
สุวเจน ภวิตพฺพํ กลฺยาณมิตฺเตน ฯ
     [๒๑๑]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา   อินฺทฺริเยสุ   คุตฺตทฺวาเรน
ภวิตพฺพํ   ฯ   สเจ  อาวุโส  อารญฺญโก  ภิกฺขุ  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร
น   โหติ  ๑-  ตสฺส  ภวนฺติ  วตฺตาโร  กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต  อารญฺญกสฺส
เอกสฺสารญฺเญ   เสริวิหาเรน  โย  อยมายสฺมา  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร
น   โหตีติ   ตสฺส  ๒-  ภวนฺติ  วตฺตาโร  ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา
อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาเรน ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๒]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  โภชเน  มตฺตญฺญุนา ภวิตพฺพํ ฯ
สเจ  อาวุโส  ๓-  อารญฺญโก  ภิกฺขุ  โภชเน อมตฺตญฺญู โหติ ตสฺส ภวนฺติ
วตฺตาโร      กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต      อารญฺญกสฺส      เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน    โย   อยมายสฺมา   โภชเน   อมตฺตญฺญู   ๔-   โหตีติ
ตสฺส   ๕-   ภวนฺติ   วตฺตาโร   ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา  โภชเน
@เชิงอรรถ:  ยุ. อคุตฺตทฺวาโร โหติ ฯ    ยุ. อคุตฺตทฺวาโรติสฺส ฯ   ม. อาวุโสติ นตฺถิ ฯ
@ ม. อมตฺตญฺญูติ ฯ     ยุ. อมตฺตญฺญติสฺส ฯ
มตฺตญฺญุนา ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๓]   อารญฺญเกนาวุโส  ภิกฺขุนา  ชาคริยํ  อนุยุตฺเตน ภวิตพฺพํ ฯ
สเจ  อาวุโส  อารญฺญโก  ภิกฺขุ  ชาคริยํ  อนนุยุตฺโต  โหติ  ตสฺส ภวนฺติ
วตฺตาโร      กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต      อารญฺญกสฺส      เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน   โย  อยมายสฺมา  ชาคริยํ  อนนุยุตฺโต  โหตีติ  ๑-  ตสฺส
ภวนฺติ   วตฺตาโร   ตสฺมา   อารญฺญเกน   ภิกฺขุนา  ชาคริยํ  อนุยุตฺเตน
ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๔]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา  อารทฺธวิริเยน  ภวิตพฺพํ  ฯ
สเจ   อาวุโส  อารญฺญโก  ภิกฺขุ  กุสีโต  โหติ  ตสฺส  ภวนฺติ  วตฺตาโร
กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต     อารญฺญกสฺส     เอกสฺสารญฺเญ     เสริวิหาเรน
โย   อยมายสฺมา   กุสีโต  ๒-  โหตีติ  ตสฺส  ภวนฺติ  วตฺตาโร  ตสฺมา
อารญฺญเกน ภิกฺขุนา อารทฺธวิริเยน ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๕]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา   อุปฏฺฐิตสตินา  ภวิตพฺพํ  ฯ
สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก   ภิกฺขุ   มุฏฺฐสฺสตี   โหติ   ตสฺส   ภวนฺติ
วตฺตาโร      กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต      อารญฺญกสฺส      เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน   โย   อยมายสฺมา   มุฏฺฐสฺสตีติ   ตสฺส  ภวนฺติ  วตฺตาโร
ตสฺมา อารญฺญเกน ภิกฺขุนา อุปฏฺฐิตสตินา ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๖]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา   สมาหิเตน   ภวิตพฺพํ   ฯ
สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก   ภิกฺขุ   อสมาหิโต   โหติ   ตสฺส  ภวนฺติ
วตฺตาโร      กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต      อารญฺญกสฺส      เอกสฺสารญฺเญ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อนนุยุตฺโตติสฺส ฯ  ม. กุสิโตติ ฯ ยุ. กุสีโตติสฺส ฯ
เสริวิหาเรน  โย  อยมายสฺมา  อสมาหิโตติ  ตสฺส  ๑-  ภวนฺติ วตฺตาโร
ตสฺมา อารญฺญเกน ภิกฺขุนา สมาหิเตน ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๗]    อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา   ปญฺญวตา   ภวิตพฺพํ   ฯ
สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก   ภิกฺขุ   ทุปฺปญฺโญ   โหติ   ตสฺส   ภวนฺติ
วตฺตาโร      กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต      อารญฺญกสฺส      เอกสฺสารญฺเญ
เสริวิหาเรน  โย  อยมายสฺมา  ทุปฺปญฺโญติ  ตสฺส  ๒-  ภวนฺติ  วตฺตาโร
ตสฺมา อารญฺญเกน ภิกฺขุนา ปญฺญวตา ภวิตพฺพํ ฯ
     [๒๑๘]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา  อภิธมฺเม  อภิวินเย  โยโค
กรณีโย    ฯ    สนฺตาวุโส    อารญฺญกํ   ภิกฺขุํ   อภิธมฺเม   อภิวินเย
ปญฺหํ   ปุจฺฉิตาโร   ฯ   สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก   ภิกฺขุ  อภิธมฺเม
อภิวินเย    ปญฺหํ   ปุฏฺโฐ   น   สมฺปายติ   ตสฺส   ภวนฺติ   วตฺตาโร
กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต    อารญฺญกสฺส   เอกสฺสารญฺเญ   เสริวิหาเรน   โย
อยมายสฺมา    อภิธมฺเม    อภิวินเย   ปญฺหํ   ปุฏฺโฐ   น   สมฺปายตีติ
ตสฺส   ๓-   ภวนฺติ   วตฺตาโร  ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา  อภิธมฺเม
อภิวินเย โยโค กรณีโย ฯ
     [๒๑๙]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา  เย  เต  สนฺตา  วิโมกฺขา
อติกฺกมฺม   รูเป   อารุปฺปา   ตตฺถ   โยโค   กรณีโย   ฯ  สนฺตาวุโส
อารญฺญกํ   ภิกฺขุํ  เย  เต  สนฺตา  วิโมกฺขา  อติกฺกมฺม  รูเป  อารุปฺปา
ตตฺถ  [๔]-  ปุจฺฉิตาโร  ฯ  สเจ อาวุโส อารญฺญโก ภิกฺขุ เย เต สนฺตา
วิโมกฺขา   อติกฺกมฺม  รูเป  อารุปฺปา  ตตฺถ  ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ  น  สมฺปายติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อสมาหิโตติสฺส ฯ   ยุ. ทุปฺปญฺโญติสฺส ฯ    ยุ. สมฺปายตีติสฺส ฯ
@ โป. ม. ยุ. ปญฺหํ ฯ
ตสฺส    ๑-    ภวนฺติ    วตฺตาโร    กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต   อารญฺญกสฺส
เอกสฺสารญฺเญ  เสริวิหาเรน  โย  อยมายสฺมา  เย  เต สนฺตา วิโมกฺขา
อติกฺกมฺม  รูเป  อารุปฺปา  ตตฺถ  ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ  น  สมฺปายตีติ  ตสฺส ๒-
ภวนฺติ  วตฺตาโร  ตสฺมา  อารญฺญเกน  ภิกฺขุนา  เย  เต สนฺตา วิโมกฺขา
อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา ตตฺถ โยโค กรณีโย ฯ
     [๒๒๐]   อารญฺญเกนาวุโส   ภิกฺขุนา   อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม   โยโค
กรณีโย   ฯ   สนฺตาวุโส   อารญฺญกํ   ภิกฺขุํ   อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม   ปญฺหํ
ปุจฺฉิตาโร   ฯ   สเจ   อาวุโส   อารญฺญโก   ภิกฺขุ  อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม
ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ  น  สมฺปายติ  ตสฺส  ๓- ภวนฺติ วตฺตาโร กิมฺปนิมสฺสายสฺมโต
อารญฺญกสฺส     เอกสฺสารญฺเญ     เสริวิหาเรน    โย    อยมายสฺมา
ยสฺสตฺถาย  ปพฺพชิโต  ตมตฺถํ  ๔-  น  ชานาตีติ ตสฺส ๕- ภวนฺติ วตฺตาโร
ตสฺมา อารญฺญเกน ภิกฺขุนา อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม โยโค กรณีโยติ ฯ
     [๒๒๑]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน  อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ  เอตทโวจ  อารญฺญเกเนว  นุ  โข  อาวุโส  สารีปุตฺต ภิกฺขุนา
อิเม   ธมฺมา  สมาทาย  วตฺติตพฺพา  อุทาหุ  คามนฺตวิหารินาปีติ  ๖-  ฯ
อารญฺญเกนปิ    โข   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน   ภิกฺขุนา   อิเม   ธมฺมา
สมาทาย วตฺติตพฺพา ปเคว คามนฺตวิหารินาติ ฯ
                 โคลิสฺสานิสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
                     -------------
@เชิงอรรถ: ๑-๓ ยุ. สมฺปายติสฺส ฯ    ยุ. สมฺปายตีติสฺส ฯ    ยุ. ตํปตฺถํ ฯ
@ ยุ. ชานาตีติสฺส ฯ  ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
                       กีฏาคิริสุตฺตํ
     [๒๒๒]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา กาสีสุ จาริกํ จรติ มหตา
ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ   ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อหํ  โข
ภิกฺขเว   อญฺญเตฺรว   [๑]-   รตฺติโภชนา  ๒-  ภุญฺชามิ  อญฺญตฺร  โข
ปนาหํ      ภิกฺขเว     รตฺติโภชนา     ภุญฺชมาโน     อปฺปาพาธตญฺจ
สญฺชานามิ     อปฺปาตงฺกตญฺจ    ลหุฏฺฐานญฺจ    พลญฺจ    ผาสุวิหารญฺจ
เอถ   ๓-   ตุเมฺหปิ  ภิกฺขเว  อญฺญเตฺรว  รตฺติโภชนา  ภุญฺชถ  อญฺญตฺร
โข   ปน   ภิกฺขเว   ตุเมฺหปิ   รตฺติโภชนา  ภุญฺชมานา  อปฺปาพาธตญฺจ
สญฺชานิสฺสถ   อปฺปาตงฺกตญฺจ   ลหุฏฺฐานญฺจ   พลญฺจ  ผาสุวิหารญฺจาติ  ฯ
เอวํ ภนฺเตติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๒๒๓]   อถ   โข  ภควา  กาสีสุ  อนุปุพฺเพน  จาริกํ  จรมาโน
เยน   กีฏาคิริ   นาม   กาสีนํ  นิคโม  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร  สุทํ  ภควา
กีฏาคิริสฺมึ   วิหรติ   กาสีนํ   นิคเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อสฺสชิปุนพฺพสุกา    นาม   ภิกฺขู   กีฏาคิริสฺมึ   อาวาสิกา   โหนฺติ   ฯ
อถ   โข   สมฺพหุลา  ภิกฺขู  เยน  อสฺสชิปุนพฺพสุกา  ภิกฺขู  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา      อสฺสชิปุนพฺพสุเก     ภิกฺขู     เอตทโวจุํ     ภควา
โข    อาวุโส    อญฺญเตฺรว    รตฺติโภชนา   ภุญฺชติ   ภิกฺขุสงฺโฆ   จ
อญฺญตฺร    โข    ปนาวุโส   รตฺติโภชนา   ภุญฺชมานา   อปฺปาพาธตญฺจ
@เชิงอรรถ:  ม. เอตฺถนฺตฺเร จสทฺโท ทิสฺสติ ฯ  โป. ม. รตฺติโภชนนฺติ สพฺพตฺถ ทิสฺสติ ฯ
@ โป. เอวํ ฯ
สญฺชานนฺติ     อปฺปาตงฺกตญฺจ    ลหุฏฺฐานญฺจ    พลญฺจ    ผาสุวิหารญฺจ
เอถ   ๑-   ตุเมฺหปิ  อาวุโส  อญฺญเตฺรว  รตฺติโภชนา  ภุญฺชถ  อญฺญตฺร
โข    ปนาวุโส    ตุเมฺหปิ   รตฺติโภชนา   ภุญฺชมานา   อปฺปาพาธตญฺจ
สญฺชานิสฺสถ   อปฺปาตงฺกตญฺจ   ลหุฏฺฐานญฺจ   พลญฺจ  ผาสุวิหารญฺจาติ  ฯ
เอวํ   วุตฺเต   อสฺสชิปุนพฺพสุกา  ภิกฺขู  เต  ภิกฺขู  เอตทโวจุํ  มยํ  โข
อาวุโส   สายญฺเจว   ภุญฺชาม  ปาโต  จ  ทิวา  จ  วิกาเล  เต  มยํ
สายญฺเจว   ภุญฺชมานา   ปาโต   จ  ทิวา  จ  วิกาเล  อปฺปาพาธตญฺจ
สญฺชานาม     อปฺปาตงฺกตญฺจ    ลหุฏฺฐานญฺจ    พลญฺจ    ผาสุวิหารญฺจ
เต   มยํ   กึ  สนฺทิฏฺฐิกํ  หิตฺวา  กาลิกํ  อนุธาวิสฺสาม  สายญฺเจว  มยํ
ภุญฺชิสฺสาม ปาโต จ ทิวา จ วิกาเลติ ฯ
     [๒๒๔]   ยโต  ๒-  โข  เต  ภิกฺขู  นาสกฺขึสุ อสฺสชิปุนพฺพสุเก *-
ภิกฺขู   สญฺญาเปตุํ   อถ   เต   ๓-  ภิกฺขู  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนา   โข   เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  อิธ  มยํ  ภนฺเต  เยน
อสฺสชิปุนพฺพสุกา     ภิกฺขู     เตนุปสงฺกมิมฺหา     ๔-    อุปสงฺกมิตฺวา
อสฺสชิปุนพฺพสุเก   ภิกฺขู   เอตทโวจุมฺหา   ๕-   ภควา   โข   อาวุโส
อญฺญเตฺรว    รตฺติโภชนา    ภุญฺชติ    ภิกฺขุสงฺโฆ   จ   อญฺญตฺร   โข
ปนาวุโส     รตฺติโภชนา    ภุญฺชมานา    อปฺปาพาธตญฺจ    สญฺชานนฺติ
อปฺปาตงฺกตญฺจ    ลหุฏฺฐานญฺจ   พลญฺจ   ผาสุวิหารญฺจ   เอถ   ตุเมฺหปิ
@เชิงอรรถ:  โป. เอวํ ฯ   ม. ยโต จ โข ฯ   ม. ยุ. เต ภิกฺขูติ นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. ...
@อุปสงฺกมิมฺห ฯ    ม. ยุ. อโวจุมฺห ฯ
@* มีการแก้ไขคำ อสฺสชิปุนพฺพสฺเก เป็น อสฺสชิปุนพฺพสุเก
อาวุโส   อญฺญเตฺรว   รตฺติโภชนา   ภุญฺชถ   อญฺญตฺร   โข   ปนาวุโส
ตุเมฺหปิ     รตฺติโภชนา    ภุญฺชมานา    อปฺปาพาธตญฺจ    สญฺชานิสฺสถ
อปฺปาตงฺกตญฺจ     ลหุฏฺฐานญฺจ     พลญฺจ     ผาสุวิหารญฺจาติ    เอวํ
วุตฺเต   ภนฺเต   ๑-   อสฺสชิปุนพฺพสุกา   ภิกฺขู  อเมฺห  เอตทโวจุํ  มยํ
โข  อาวุโส  สายญฺเจว  ภุญฺชาม  ปาโต  จ  ทิวา  จ  วิกาเล เต มยํ
สายญฺเจว   ภุญฺชมานา   ปาโต   จ  ทิวา  จ  วิกาเล  อปฺปาพาธตญฺจ
สญฺชานาม     อปฺปาตงฺกตญฺจ    ลหุฏฺฐานญฺจ    พลญฺจ    ผาสุวิหารญฺจ
เต   มยํ   กึ   สนฺทิฏฺฐิกํ   หิตฺวา   กาลิกํ   อนุธาวิสฺสาม  สายญฺเจว
มยํ  ภุญฺชิสฺสาม  ปาโต  จ  ทิวา  จ  วิกาเลติ  ยโต  โข  มยํ  ภนฺเต
นาสกฺขิมฺหา    ๒-    อสฺสชิปุนพฺพสุเก   ภิกฺขู   สญฺญาเปตุํ   อถ   มยํ
เอตมตฺถํ ภควโต อาโรเจมาติ ฯ
     {๒๒๔.๑}   อถ  โข  ภควา  อญฺญตรํ  ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ  เอหิ ตฺวํ
ภิกฺขุ   มม   วจเนน  อสฺสชิปุนพฺพสุเก  ภิกฺขู  อามนฺเตหิ  สตฺถายสฺมนฺเต
อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  โส  ภิกฺขุ  ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยน
อสฺสชิปุนพฺพสุกา    ภิกฺขู   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อสสชิปุนพฺพสุเก
ภิกฺขู  เอตทโวจ  สตฺถายสฺมนฺเต  อามนฺเตตีติ  ๓-  ฯ  เอวมาวุโสติ โข
อสฺสชิปุนพฺพสุกา    ภิกฺขู   ตสฺส   ภิกฺขุโน   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺเน   โข   อสฺสชิปุนพฺพสุเก  ภิกฺขู  ภควา
เอตทโวจ   สจฺจํ   กิร  ภิกฺขเว  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  ตุเมฺห  อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ    ม. ยุ. นาสกฺขิมฺห ฯ  ๓. ม. อามนฺเตสีติ ฯ
เอตทโวจุํ   ภควา   โข   อาวุโส   อญฺญเตฺรว   รตฺติโภชนา   ภุญฺชติ
ภิกฺขุสงฺโฆ    จ   อญฺญตฺร   โข   ปนาวุโส   รตฺติโภชนา   ภุญฺชมานา
อปฺปาพาธตญฺจ       สญฺชานนฺติ       อปฺปาตงฺกตญฺจ      ลหุฏฺฐานญฺจ
พลญฺจ    ผาสุวิหารญฺจ    เอถ   ๑-   ตุเมฺหปิ   อาวุโส   อญฺญเตฺรว
รตฺติโภชนา   ภุญฺชถ   อญฺญตฺร   โข   ปนาวุโส   ตุเมฺหปิ  รตฺติโภชนา
ภุญฺชมานา       อปฺปาพาธตญฺจ       สญฺชานิสฺสถ      อปฺปาตงฺกตญฺจ
ลหุฏฺฐานญฺจ   พลญฺจ   ผาสุวิหารญฺจาติ  เอวํ  วุตฺเต  กิร  ๒-  ภิกฺขเว
ตุเมฺห   เต   ภิกฺขู   เอวํ   อวจุตฺถ   มยํ  โข  ปนาวุโส  สายญฺเจว
ภุญฺชาม  ปาโต  จ  ทิวา  จ  วิกาเล  เต  มยํ  สายญฺเจว  ภุญฺชมานา
ปาโต    จ    ทิวา    จ    วิกาเล    อปฺปาพาธตญฺจ    สญฺชานาม
อปฺปาตงฺกตญฺจ      ลหุฏฺฐานญฺจ      พลญฺจ     ผาสุวิหารญฺจ     เต
มยํ   กึ   สนฺทิฏฺฐิกํ   หิตฺวา   กาลิกํ   อนุธาวิสฺสาม   สายญฺเจว  มยํ
ภุญฺชิสฺสาม ปาโต จ ทิวา จ วิกาเลติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
     [๒๒๕]   กินฺนุ  เม  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  เอวํ  ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถ
ยงฺกิญฺจายํ    ปุริสปุคฺคโล    ปฏิสํเวเทติ    สุขํ    วา    ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตสฺส   อกุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ  กุสลา  ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺตีติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ  นนุ  เม  ตุเมฺห  ภิกฺขเว
เอวํ   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานาถ   อิเธกจฺจสฺส   เอวรูปํ  สุขํ  เวทนํ
เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ
อิธ   ปเนกจฺจสฺส   เอวรูปํ   สุขํ   เวทนํ   เวทิยโต  อกุสลา  ธมฺมา
@เชิงอรรถ:  โป. เอวํ ฯ    ม. กึ นุ ภิกฺขเว ฯ
ปริหายนฺติ    กุสลา    ธมฺมา    อภิวฑฺฒนฺติ    อิเธกจฺจสฺส    เอวรูปํ
ทุกฺขํ   เวทนํ   เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา  อภิวฑฺฒนฺติ  กุสลา  ธมฺมา
ปริหายนฺติ    อิธ    ปเนกจฺจสฺส   เอวรูปํ   ทุกฺขํ   เวทนํ   เวทิยโต
อกุสลา     ธมฺมา     ปริหายนฺติ     กุสลา     ธมฺมา    อภิวฑฺฒนฺติ
อิเธกจฺจสฺส   เอวรูปํ   อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ   เวทิยโต  อกุสลา  ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ   อิธ   ปเนกจฺจสฺส   เอวรูปํ
อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ   เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ   กุสลา
ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺตีติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
     [๒๒๖]   สาธุ   ภิกฺขเว  มยา  เจตํ  ภิกฺขเว  อญฺญาตํ  อภวิสฺส
อทิฏฺฐํ   อวิทิตํ   อสจฺฉิกตํ   อผุสิตํ  ๑-  ปญฺญาย  อิเธกจฺจสฺส  เอวรูปํ
สุขํ   เวทนํ   เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ  กุสลา  ธมฺมา
ปริหายนฺตีติ   เอวมหํ   ๒-  อชานนฺโต  เอวรูปํ  สุขํ  เวทนํ  ปชหถาติ
วเทยฺยํ   อปิ   นุ   เม   เอตํ  ภิกฺขเว  เอวรูปํ  อภวิสฺสาติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ยสฺมา  จ  โข  เอตํ  ภิกฺขเว  มยา  ญาตํ  ทิฏฺฐํ
วิทิตํ    สจฺฉิกตํ    ผุสิตํ    ปญฺญาย    อิเธกจฺจสฺส    เอวรูปํ    สุขํ
เวทนํ    เวทิยโต    อกุสลา    ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา
ปริหายนฺตีติ   ตสฺมาหํ   เอวรูปํ   สุขํ   เวทนํ   ปชหถาติ   วทามิ  ฯ
มยา   เจตํ   ภิกฺขเว   อญฺญาตํ   อภวิสฺส   อทิฏฺฐํ   อวิทิตํ  อสจฺฉิกตํ
อผุสิตํ    ปญฺญาย    อิเธกจฺจสฺส    เอวรูปํ   สุขํ   เวทนํ   เวทิยโต
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ผสฺสิตํ ฯ    โป. ม. เอวาหํ ฯ    ยุ. ปฏิรูปํ ฯ
อกุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ   กุสลา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺตีติ   เอวมหํ
อชานนฺโต    เอวรูปํ   สุขํ   เวทนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรถาติ   วเทยฺยํ
อปิ  นุ  ๑-  เม  เอตํ  ภิกฺขเว  ปฏิรูปํ อภวิสฺสาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
ยสฺมา  จ  โข  เอตํ  ภิกฺขเว  มยา  ญาตํ  ทิฏฺฐํ  วิทิตํ  สจฺฉิกตํ  ผุสิตํ
ปญฺญาย   อิเธกจฺจสฺส   เอวรูปํ  สุขํ  เวทนํ  เวทิยโต  อกุสลา  ธมฺมา
ปริหายนฺติ    กุสลา    ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺตีติ   ตสฺมาหํ   เอวรูปํ   สุขํ
เวทนํ อุปสมฺปชฺช วิหรถาติ วทามิ ฯ
     [๒๒๗]   มยา   เจตํ  ภิกฺขเว  อญฺญาตํ  อภวิสฺส  อทิฏฺฐํ  อวิทิตํ
อสจฺฉิกตํ    อผุสิตํ    ปญฺญาย   อิเธกจฺจสฺส   เอวรูปํ   ทุกฺขํ   เวทนํ
เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา  ปริหายนฺตีติ
เอวมหํ   อชานนฺโต   เอวรูปํ   ทุกฺขํ   เวทนํ  ปชหถาติ  วเทยฺยํ  อปิ
นุ เม เอตํ ภิกฺขเว ปฏิรูปํ อภวิสฺสาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๒๒๗.๑}   ยสฺมา  จ  โข  เอตํ  ภิกฺขเว  มยา  ญาตํ ทิฏฺฐํ วิทิตํ
สจฺฉิกตํ  ผุสิตํ  ปญฺญาย  อิเธกจฺจสฺส  เอวรูปํ  ทุกฺขํ  ๒- เวทนํ เวทิยโต
อกุสลา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺตีติ   ตสฺมาหํ
เอวรูปํ  ทุกฺขํ  เวทนํ  ปชหถาติ  วทามิ  ฯ  มยา  เจตํ ภิกฺขเว อญฺญาตํ
อภวิสฺส    อทิฏฺฐํ   อวิทิตํ   อสจฺฉิกตํ   อผุสิตํ   ปญฺญาย   อิเธกจฺจสฺส
เอวรูปํ   ทุกฺขํ   เวทนํ   เวทิยโต  อกุสลา  ธมฺมา  ปริหายนฺติ  กุสลา
ธมฺมา    อภิวฑฺฒนฺตีติ   เอวมหํ   อชานนฺโต   เอวรูปํ   ทุกฺขํ   เวทนํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรถาติ   วเทยฺยํ   อปิ   นุ  เม  เอตํ  ภิกฺขเว  ปฏิรูปํ
@เชิงอรรถ:  ม. นุ โข ฯ     ยุ. อทุกฺขมสุขํ ฯ
อภวิสฺสาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ยสฺมา  จ  โข เอตํ ภิกฺขเว มยา
ญาตํ   ทิฏฺฐํ   วิทิตํ   สจฺฉิกตํ   ผุสิตํ   ปญฺญาย   อิเธกจฺจสฺส  เอวรูปํ
ทุกฺขํ   เวทนํ   เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา  ปริหายนฺติ  กุสลา  ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺตีติ     ตสฺมาหํ     เอวรูปํ     ทุกฺขํ    เวทนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรถาติ วทามิ ฯ
     [๒๒๘]   มยา   เจตํ  ภิกฺขเว  อญฺญาตํ  อภวิสฺส  อทิฏฺฐํ  อวิทิตํ
อสจฺฉิกตํ    อผุสิตํ    ปญฺญาย    อิเธกจฺจสฺส    เอวรูปํ    อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ    เวทิยโต    อกุสลา    ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา
ปริหายนฺตีติ    เอวมหํ    อชานนฺโต    เอวรูปํ    อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ
ปชหถาติ   วเทยฺยํ  อปิ  นุ  เม  เอตํ  ภิกฺขเว  ปฏิรูปํ  อภวิสฺสาติ  ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ยสฺมา  จ  โข  เอตํ  ภิกฺขเว  มยา  ญาตํ ทิฏฺฐํ
วิทิตํ    สจฺฉิกตํ   ผุสิตํ   ปญฺญาย   อิเธกจฺจสฺส   เอวรูปํ   อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ    เวทิยโต    อกุสลา    ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   กุสลา   ธมฺมา
ปริหายนฺตีติ    ตสฺมาหํ    เอวรูปํ    อทุกฺขมสุขํ    เวทนํ    ปชหถาติ
วทามิ   ฯ   มยา   เจตํ   ภิกฺขเว   อญฺญาตํ  อภวิสฺส  อทิฏฺฐํ  อวิทิตํ
อสจฺฉิกตํ   อผุสิตํ   ปญฺญาย   อิเธกจฺจสฺส   เอวรูปํ  อทุกฺขมสุขํ  เวทนํ
เวทิยโต   อกุสลา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ   กุสลา   ธมฺมา  อภิวฑฺฒนฺตีติ
เอวมหํ    อชานนฺโต    เอวรูปํ    อทุกฺขมสุขํ    เวทนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรถาติ   วเทยฺยํ  อปิ  นุ  เม  เอตํ  ภิกฺขเว  ปฏิรูปํ  อภวิสฺสาติ  ฯ
โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ยสฺมา  จ  โข  เอตํ  ภิกฺขเว  มยา  ญาตํ
ทิฏฺฐํ   วิทิตํ   สจฺฉิกตํ  ผุสิตํ  ปญฺญาย  อิเธกจฺจสฺส  เอวรูปํ  อทุกฺขมสุขํ
เวทนํ    เวทิยโต    อกุสลา    ธมฺมา   ปริหายนฺติ   กุสลา   ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺตีติ    ตสฺมาหํ    เอวรูปํ    อทุกฺขมสุขํ    เวทนํ   อุปสมฺปชฺช
วิหรถาติ วทามิ ฯ
     [๒๒๙]   นาหํ  ภิกฺขเว  สพฺเพสํเยว  ภิกฺขูนํ  อปฺปมาเทน กรณียนฺติ
วทามิ   น   ๑-  ปนาหํ  ภิกฺขเว  สพฺเพสํเยว  ภิกฺขูนํ  น  อปฺปมาเทน
กรณียนฺติ  วทามิ  ฯ  เย  เต ภิกฺขเว ภิกฺขู อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต
กตกรณียา     โอหิตภารา     อนุปฺปตฺตสทตฺถา     ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา
สมฺมทญฺญา   วิมุตฺตา   ตถารูปานาหํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ  น  อปฺปมาเทน
กรณียนฺติ   วทามิ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  กตนฺเตสํ  อปฺปมาเทน  อภพฺพา  เต
ปมชฺชิตุํ ฯ
     {๒๒๙.๑}   เย  จ  โข  เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู เสขา อปฺปตฺตมานสา
อนุตฺตรํ    โยคกฺเขมํ   ปตฺถยมานา   วิหรนฺติ   ตถารูปานาหํ   ภิกฺขเว
ภิกฺขูนํ   อปฺปมาเทน   กรณียนฺติ   วทามิ   ตํ  กิสฺส  เหตุ  อปฺเปวนาม
อิเม     อายสฺมนฺโต     อนุโลมิกานิ     เสนาสนานิ    ปฏิเสวมานา
กลฺยาณมิตฺเต    ภชมานา    อินฺทฺริยานิ    สมนฺนานยมานา   ยสฺสตฺถาย
กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา    อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหเรยฺยุนฺติ   ฯ   อิมํ   โข  อหํ  ภิกฺขเว  อิเมสํ  ภิกฺขูนํ
อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. น ปนาหํ ... วทามีติ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ
     [๒๓๐]   สตฺติเม  ภิกฺขเว  ปุคฺคลา  สนฺโต  สํวิชฺชมานา  โลกสฺมึ
กตเม   สตฺต   อุภโตภาควิมุตฺโต   ปญฺญาวิมุตฺโต  กายสกฺขี  ทิฏฺฐิปฺปตฺโต
สทฺธาวิมุตฺโต ธมฺมานุสารี สทฺธานุสารี ฯ
     [๒๓๑]   กตโม  จ  ๑-  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  อุภโตภาควิมุตฺโต  อิธ
ภิกฺขเว   เอกจฺโจ   ปุคฺคโล   เย   เต   สนฺตา  วิโมกฺขา  อติกฺกมฺม
รูเป   อารุปฺปา   เต   กาเยน   ผุสิตฺวา  ๒-  วิหรติ  ปญฺญาย  จสฺส
ทิสฺวา   อาสวา   ปริกฺขีณา   โหนฺติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว  ปุคฺคโล
อุภโตภาควิมุตฺโต  ฯ  อิมสฺส  โข  อหํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  น อปฺปมาเทน
กรณียนฺติ    วทามิ    ตํ    กิสฺส    เหตุ    กตนฺตสฺส    อปฺปมาเทน
อภพฺโพ โส ปมชฺชิตุํ ฯ
     [๒๓๒]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  ปญฺญาวิมุตฺโต  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  เย  เต  สนฺตา  วิโมกฺขา  อติกฺกมฺม  รูเป อารุปฺปา
เต   น  ๓-  กาเยน  ผุสิตฺวา  วิหรติ  ปญฺญาย  จสฺส  ทิสฺวา  อาสวา
ปริกฺขีณา   โหนฺติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ปุคฺคโล  ปญฺญาวิมุตฺโต  ฯ
อิมสฺสปิ   โข   อหํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  น  ๔-  อปฺปมาเทน  กรณียนฺติ
วทามิ ตํ กิสฺส เหตุ กตนฺตสฺส อปฺปมาเทน อภพฺโพ โส ปมชฺชิตุํ ฯ
     [๒๓๓]   กตโม   จ   ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  กายสกฺขี  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ   ปุคฺคโล   เย   เต   สนฺตา   วิโมกฺขา   อติกฺกมฺม   รูเป
@เชิงอรรถ:  โป. จสทฺโทฺ นตฺถิ ฯ     ยุ. สี. สตฺตวาเรสุ ผสฺสิตฺวาติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
@ โป. นกาโร นตฺถิ ฯ    ม. นกาโร นตฺถิ ฯ
อารุปฺปา   เต   กาเยน   ผุสิตฺวา   วิหรติ   ปญฺญาย   จสฺส   ทิสฺวา
เอกจฺเจ   อาสวา   ปริกฺขีณา   โหนฺติ   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล
กายสกฺขี    ฯ   อิมสฺส   โข   อหํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   อปฺปมาเทน
กรณียนฺติ    วทามิ    ตํ    กิสฺส    เหตุ   อปฺเปวนาม   อยมายสฺมา
อนุโลมิกานิ    เสนาสนานิ    ปฏิเสวมาโน    กลฺยาณมิตฺเต   ภชมาโน
อินฺทฺริยานิ     สมนฺนานยมาโน     ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชนฺติ    ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ
ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยาติ  ฯ
อิมํ   โข   อหํ   ภิกฺขเว   อิมสฺส  ภิกฺขุโน  อปฺปมาทผลํ  สมฺปสฺสมาโน
อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ ฯ
     [๒๓๔]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  ทิฏฺฐิปฺปตฺโต ๑- อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  เย  เต  สนฺตา  วิโมกฺขา  อติกฺกมฺม  รูเป อารุปฺปา
เต  น  ๒-  กาเยน  ผุสิตฺวา  วิหรติ  ปญฺญาย  จสฺส  ทิสฺวา  เอกจฺเจ
อาสวา     ปริกฺขีณา    โหนฺติ    ตถาคตปฺปเวทิตา    จสฺส    ธมฺมา
ปญฺญาย   โวทิฏฺฐา   โหนฺติ   โวจริตา   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล
ทิฏฺฐิปฺปตฺโต   ฯ   อิมสฺสปิ   โข   อหํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อปฺปมาเทน
กรณียนฺติ    วทามิ    ตํ    กิสฺส    เหตุ   อปฺเปวนาม   อยมายสฺมา
อนุโลมิกานิ       เสนาสนานิ       ปฏิเสวมาโน       กลฺยาณมิตฺเต
ภชมาโน     อินฺทฺริยานิ     สมนฺนานยมาโน    ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา
สมฺมเทว      อคารสฺมา      อนคาริยํ      ปพฺพชนฺติ      ตทนุตฺตรํ
@เชิงอรรถ:  อญฺญตฺถ ทิฏฺฐปฺปตฺโตติปิ ทิสฺสติ  ฯ     โป. นกาโร นตฺถิ ฯ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหเรยฺยาติ   ฯ   อิมํ  โข  อหํ  ภิกฺขเว  อิมสฺส  ภิกฺขุโน
อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ ฯ
     [๒๓๕]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  สทฺธาวิมุตฺโต  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ  ปุคฺคโล   เย  เต  สนฺตา  วิโมกฺขา  อติกฺกมฺม รูเป อารุปฺปา
เต  น  ๑-  กาเยน  ผุสิตฺวา  วิหรติ  ปญฺญาย  จสฺส  ทิสฺวา  เอกจฺเจ
อาสวา   ปริกฺขีณา   โหนฺติ   ตถาคเต   จสฺส   สทฺธา  นิวิฏฺฐา  โหติ
มูลชาตา   ปติฏฺฐิตา   อยํ   วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  สทฺธาวิมุตฺโต  ฯ
อิมสฺสปิ   โข   อหํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน  อปฺปมาเทน  กรณียนฺติ  วทามิ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   อปฺเปวนาม   อยมายสฺมา  อนุโลมิกานิ  เสนาสนานิ
ปฏิเสวมาโน    กลฺยาณมิตฺเต   ภชมาโน   อินฺทฺริยานิ   สมนฺนานยมาโน
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยาติ  ฯ  อิมํ  โข  อหํ  ภิกฺขเว  อิมสฺส
ภิกฺขุโน     อปฺปมาทผลํ     สมฺปสฺสมาโน     อปฺปมาเทน    กรณียนฺติ
วทามิ ฯ
     [๒๓๖]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  ธมฺมานุสารี  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ   ปุคฺคโล   เย   เต   สนฺตา   วิโมกฺขา   อติกฺกมฺม   รูเป
อารุปฺปา   เต   น   ๒-   กาเยน   ผุสิตฺวา   วิหรติ  ปญฺญาย  จสฺส
ทิสฺวา  เอกจฺเจ  ๓-  อาสวา  ปริกฺขีณา  ๔-  โหนฺติ  ตถาคตปฺปเวทิตา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. ม. นกาโร นตฺถิ ฯ    ยุ. เอกจฺเจติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ    ยุ. อปริกฺขีณา ฯ
จสฺส   ธมฺมา   ปญฺญาย   มตฺตโส   นิชฺฌานํ   ขมนฺติ   อปิจสฺส   อิเม
ธมฺมา     โหนฺติ    เสยฺยถีทํ    สทฺธินฺทฺริยํ    วิริยินฺทฺริยํ    สตินฺทฺริยํ
สมาธินฺทฺริยํ   ปญฺญินฺทฺริยํ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  ธมฺมานุสารี  ฯ
อิมสฺสปิ   โข   อหํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน  อปฺปมาเทน  กรณียนฺติ  วทามิ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   อปฺเปวนาม   อยมายสฺมา  อนุโลมิกานิ  เสนาสนานิ
ปฏิเสวมาโน    กลฺยาณมิตฺเต   ภชมาโน   อินฺทฺริยานิ   สมนฺนานยมาโน
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยาติ  ฯ  อิมํ  โข  อหํ  ภิกฺขเว  อิมสฺส
ภิกฺขุโน อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ ฯ
     [๒๓๗]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ปุคฺคโล  สทฺธานุสารี  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  เย  เต  สนฺตา  วิโมกฺขา  อติกฺกมฺม  รูเป อารุปฺปา
เต   น   ๑-   กาเยน   ผุสิตฺวา   วิหรติ   ปญฺญาย   จสฺส   ทิสฺวา
เอกจฺเจ   อาสวา   ปริกฺขีณา   โหนฺติ   ตถาคเต   จสฺส   สทฺธามตฺตํ
โหติ    เปมมตฺตํ    อปิจสฺส    อิเม    ธมฺมา    โหนฺติ    เสยฺยถีทํ
สทฺธินฺทฺริยํ    วิริยินฺทฺริยํ    สตินฺทฺริยํ    สมาธินฺทฺริยํ   ปญฺญินฺทฺริยํ
อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ปุคฺคโล   สทฺธานุสารี   ฯ  อิมสฺสปิ  โข  อหํ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน    อปฺปมาเทน    กรณียนฺติ    วทามิ    ตํ   กิสฺส
เหตุ     อปฺเปวนาม     อยมายสฺมา     อนุโลมิกานิ     เสนาสนานิ
@เชิงอรรถ:  โป. นกาโร นตฺถิ ฯ
ปฏิเสวมาโน    กลฺยาณมิตฺเต   ภชมาโน   อินฺทฺริยานิ   สมนฺนานยมาโน
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหเรยฺยาติ   ฯ   อิมํ  โข  อหํ  ภิกฺขเว  อิมสฺส  ภิกฺขุโน
อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน อปฺปมาเทน กรณียนฺติ วทามิ ฯ
     [๒๓๘]   นาหํ   ภิกฺขเว  อาทิเกเนว  อญฺญาราธนํ  วทามิ  อปิจ
ภิกฺขเว    อนุปุพฺพสิกฺขา   อนุปุพฺพกิริยา   อนุปุพฺพปฏิปทา   อญฺญาราธนา
โหติ   ฯ   กถญฺจ  ภิกฺขเว  อนุปุพฺพสิกฺขา  อนุปุพฺพกิริยา  อนุปุพฺพปฏิปทา
อญฺญาราธนา    โหติ    ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   สทฺธาชาโต   อุปสงฺกมติ
อุปสงฺกมนฺโต   ปยิรุปาสติ   ปยิรุปาสนฺโต   โสตํ   โอทหติ  โอหิตโสโต
ธมฺมํ   สุณาติ   สุตฺวา  ธมฺมํ  ๑-  ธาเรติ  ธตานํ  ๒-  ธมฺมานํ  อตฺถํ
อุปปริกฺขติ     อตฺถํ     อุปปริกฺขโต     ธมฺมา     นิชฺฌานํ    ขมนฺติ
ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติยา   ๓-   สติ   ฉนฺโท   ชายติ   ฉนฺทชาโต  อุสฺสหติ
อุสฺสหิตฺวา   ๔-   ตุเลติ  ตุลยิตฺวา  ปทหติ  ปหิตตฺโต  สมาโน  กาเยน
เจว ปรมํ สจฺจํ สจฺฉิกโรติ ปญฺญาย จ นํ อติวิชฺฌ ปสฺสติ ฯ
     {๒๓๘.๑}   สาปิ  นาม  ภิกฺขเว  สทฺธา นาโหสิ ตมฺปิ นาม ภิกฺขเว
อุปสงฺกมนํ    นาโหสิ   สาปิ   นาม   ภิกฺขเว   ปยิรุปาสนา   นาโหสิ
ตมฺปิ   นาม   ภิกฺขเว   โสตาวธานํ   นาโหสิ   ตมฺปิ   นาม  ภิกฺขเว
ธมฺมสฺสวนํ    นาโหสิ   สาปิ   นาม   ภิกฺขเว   ธมฺมธารณา   นาโหสิ
สาปิ  นาม  ภิกฺขเว  อตฺถุปปริกฺขตา  ๕-   นาโหสิ  สาปิ  นาม ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺเมสุ ฯ   ม. ธาตานํ ฯ   ม. ธมฺมานิชฺ... ฯ   ม. อุสฺสาเหตฺวา ฯ
@ ยุ. อตฺถูปปริกฺขา ฯ
ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติ   นาโหสิ   โสปิ   นาม   ภิกฺขเว   ฉนฺโท   นาโหสิ
โสปิ   นาม   ภิกฺขเว  อุสฺสาโห  นาโหสิ  สาปิ  นาม  ภิกฺขเว  ตุลนา
นาโหสิ   ตมฺปิ   นาม   ภิกฺขเว   ปธานํ  นาโหสิ  วิปฺปฏิปนฺนาตฺถ  ๑-
ภิกฺขเว  มิจฺฉาปฏิปนฺนาตฺถ  ๒-  ภิกฺขเว  กีวทูเรวิเม  ภิกฺขเว โมฆปุริสา
อปกฺกนฺตา อิมสฺมา ธมฺมวินยา ฯ
     [๒๓๙]   อตฺถิ   ภิกฺขเว   จตุปฺปทํ   เวยฺยากรณํ   ยสฺสุทฺทิฏฺฐสฺส
วิญฺญู   ปุริโส  นจิรสฺเสว  ปญฺญาย  อตฺถํ  อาชาเนยฺย  อุทฺทิสิสฺสาม  ๓-
โว   ภิกฺขเว   อาชานิสฺสถ  เมตนฺติ  ฯ  เก  จ  มยํ  ภนฺเต  เก  จ
ธมฺมสฺส  อญฺญาตาโรติ  ฯ  โยปิ  โส  ภิกฺขเว  สตฺถา  อามิสครุโก  ๔-
อามิสทายาโท    อามิเสหิ    สํสฏฺโฐ    วิหรติ    ตสฺสปายํ   เอวรูปี
ปโณปณวิยา   ๕-   น  อุเปติ  เอวญฺจ  โน  อสฺส  อถ  นํ  กเรยฺยาม
น   จ   โน   เอวมสฺส  น  นํ  กเรยฺยามาติ  ฯ  กิมฺปน  ภิกฺขเว  ยํ
ตถาคโต   สพฺพโส   อามิเสหิ   วิสํสฏฺโฐ   วิหรติ   สทฺธสฺส   ภิกฺขเว
สาวกสฺส  สตฺถุ  สาสเน  ปริโยคยฺห  ๖-  วตฺตโต  อยมนุธมฺโม ๗- โหติ
สตฺถา ภควา สาวโกหมสฺมิ ๘- ชานาติ ภควา นาหํ ชานามีติ ฯ
     {๒๓๙.๑}   สทฺธสฺส  ภิกฺขเว  สาวกสฺส  สตฺถุ  สาสเน  ปริโยคยฺห
วตฺตโต   รูฬฺหนียํ   ๙-   สตฺถุ   สาสนํ   โหติ  โอชวนฺตํ  ฯ  สทฺธสฺส
ภิกฺขเว     สาวกสฺส     สตฺถุ     สาสเน     ปริโยคยฺห    วตฺตโต
อยมนุธมฺโม   ๑๐-   โหติ   กามํ   ตโจ   จ   นหารุ   จ  อฏฺฐิ  จ
อวสุสฺสตุ    ๑๑-   เม   ๑๒-   สรีเร   อวสุสฺสตุ   ๑๓-   มํสโลหิตํ
@เชิงอรรถ:  โป. วิปฺปฏิปนฺนตฺถํ ฯ     โป. มิจฺฉาปฏิปนฺนตฺถํ ฯ     ม. อุทฺทิฏฺฐสฺสาปิ
@ภิกฺขเว ฯ ยุ. อุทฺทิสิสฺสามิ ฯ   ม. ยุ. อามิสครุ ฯ    สี. ยุ. ปโณปณวิธา ฯ
@ โป. ยุ. ปริโยคาย ฯ  ๗-๑๐ โป. อยํ ปน ธมฺโม ฯ    ม. สาวโกหมสฺมีติ ฯ
@ ยุ. รูฬฺหฺนิยํ ฯ ๑๑ ม. ยุ. อวสิสฺสตุ ฯ ๑๒ ยุ. เมติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@๑๓ ยุ. อุปสุสฺสตุ ฯ
ยนฺตํ    ปุริสถาเมน   ปุริสวิริเยน   ปุริสปรกฺกเมน   ปตฺตพฺพํ   น   ตํ
อปาปุณิตฺวา    วิริยสฺส    สณฺฐานํ   ภวิสฺสตีติ   ฯ   สทฺธสฺส   ภิกฺขเว
สาวกสฺส   สตฺถุ   สาสเน  ปริโยคยฺห  วตฺตโต  ทฺวินฺนํ  ผลานํ  อญฺญตรํ
ผลํ ปาฏิกงฺขํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตาติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                  กีฏาคิริสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
                 ภิกฺขุวคฺโค นิฏฺฐิโต ทุติโย ฯ
                       ---------
                    ตสฺส วคฺคสฺส อุทฺทานํ
       กุญฺชรราหุลสสฺสตโลโก ๑- มาลุงฺกฺยปุตฺโต จ ภทฺทาลินาโม
       ทิชขุทฺทสหมฺปติยาจนา นาฬกีปทรคิรินาโม อสโม ปวโร
                     ทุติโย วรวคฺโค ฯ
                       --------
@เชิงอรรถ:  ม. กุญฺชโร ราหุโล ยสฺส สตฺถุสฺส โลกา
@     มาลุกฺยปุตฺตตถาภทฺทาลินามานิ
@     ปญฺจนฺนํ สหมฺปติยาจนาถนาฬิ
@     กีฏาคิริ นาม อสโม ปวโร ฯ
@     ทุติโย วรวคฺโค
@     ภิกฺขุวคฺโค นิฏฺฐิโต ฯ
                      ปริพฺพาชกวคฺโค
                        ------
                    จูฬวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ ๑-
     [๒๔๐]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  เวสาลิยํ  วิหรติ
มหาวเน    กูฏาคารสาลายํ   ฯ  เตน  โข  ปน  สมเยน  วจฺฉโคตฺโต
ปริพฺพาชโก    เอกปุณฺฑรีเก    ปริพฺพาชการาเม    ปฏิวสติ   ฯ   อถ
โข   ภควา   ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา  ปตฺตจีวรมาทาย  เวสาลึ  ๒-
ปิณฺฑาย   ปาวิสิ   ฯ   อถ   โข   ภควโต  เอตทโหสิ  อติปฺปโค  โข
ตาว    เวสาลิยํ    ปิณฺฑาย   จริตุํ   ยนฺนูนาหํ   เยน   เอกปุณฺฑรีโก
ปริพฺพาชการาโม  เยน  วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก  เตนุปสงฺกเมยฺยนฺติ  ฯ
อถ  โข  ภควา  เยน  เอกปุณฺฑรีโก  ปริพฺพาชการาโม เยน วจฺฉโคตฺโต
ปริพฺพาชโก   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อทฺทสา  โข  วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก
ภควนฺตํ    [๓]-   ทูรโต   อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวา   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
เอตุ   โข   ภนฺเต  ภควา  สฺวาคตํ  ภนฺเต  ภควโต  ๔-  จิรสฺสํ  โข
ภนฺเต    ภควา    อิมํ    ปริยายมกาสิ   ยทิทํ   อิธาคมนาย   นิสีทตุ
ภนฺเต   ภควา   อิทมาสนํ   ปญฺญตฺตนฺติ   ฯ   นิสีทิ   ภควา  ปญฺญตฺเต
อาสเน   ฯ   วจฺฉโคตฺโตปิ   โข   ปริพฺพาชโก   อญฺญตรํ  นีจํ  อาสนํ
คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เตวิชฺชวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ ฯ    โป. เวสาลิยํ ฯ
@ ยุ. เอตฺถนฺตเร วาสทฺโท อตฺถิ ฯ  โป. ภควา ฯ
     [๒๔๑]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   วจฺฉโคตฺโต   ปริพฺพาชโก
ภควนฺตํ    เอตทโวจ    สุตเมตํ   ภนฺเต   สมโณ   โคตโม   สพฺพญฺญู
สพฺพทสฺสาวี    อปริเสสํ    ญาณทสฺสนํ   ปฏิชานาติ   จรโต   จ   เม
ติฏฺฐโต   จ   สุตฺตสฺส   จ   ชาครสฺส   จ   สตตํ   สมิตํ  ญาณทสฺสนํ
ปจฺจุปฏฺฐิตนฺติ    เย    เต    ภนฺเต    เอวมาหํสุ   สมโณ   โคตโม
สพฺพญฺญู    สพฺพทสฺสาวี    อปริเสสํ    ญาณทสฺสนํ   ปฏิชานาติ   จรโต
จ  เม  ติฏฺฐโต  จ  สุตฺตสฺส  จ  ชาครสฺส  จ  สตตํ  สมิตํ  ญาณทสฺสนํ
ปจฺจุปฏฺฐิตนฺติ   กจฺจิ   เต   ภนฺเต    ภควโต   วุตฺตวาทิโน   น   จ
ภควนฺตํ    อภูเตน    อพฺภาจิกฺขนฺติ   ธมฺมสฺส   จานุธมฺมํ   พฺยากโรนฺติ
น   จ   โกจิ  สหธมฺมิโก  วาทานุวาโท  คารยฺหํ  ฐานํ  อาคจฺฉตีติ  ฯ
เย   เต   วจฺฉ   เอวมาหํสุ   สมโณ   โคตโม  สพฺพญฺญู  สพฺพทสฺสาวี
อปริเสสํ   ญาณทสฺสนํ  ปฏิชานาติ  จรโต  จ  เม  ติฏฺฐโต  จ  สุตฺตสฺส
จ   ชาครสฺส   จ  สตตํ  สมิตํ  ญาณทสฺสนํ  ปจฺจุปฏฺฐิตนฺติ  น  เม  เต
วุตฺตวาทิโน อพฺภาจิกฺขนฺติ จ ปน มนฺเต ๑- อสตา อภูเตนาติ ฯ
     [๒๔๒]   กถํ  พฺยากรมานา  ปน  มยํ  ภนฺเต  วุตฺตวาทิโน  เจว
ภควโต   อสฺสาม   น  จ  ภควนฺตํ  อภูเตน  อพฺภาจิกฺเขยฺยาม  ธมฺมสฺส
จานุธมฺมํ   พฺยากเรยฺยาม   น   จ   โกจิ   สหธมฺมิโก   วาทานุวาโท
คารยฺหํ    ฐานํ    อาคจฺเฉยฺยาติ   ฯ   เตวิชฺโช   สมโณ   โคตโมติ
โข   วจฺฉ    พฺยากรมาโน   วุตฺตวาที   เจว   เม   อสฺส   น   จ
@เชิงอรรถ:  ม. มํ ฯ
มํ   อภูเตน   อพฺภาจิกฺเขยฺย   ธมฺมสฺส  จานุธมฺมํ  พฺยากเรยฺย   น  จ
โกจิ   สหธมฺมิโก   วาทานุวาโท  คารยฺหํ  ฐานํ  อาคจฺเฉยฺย  ฯ   อหํ
หิ   วจฺฉ   ยาวเทว   อากงฺขามิ   อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรามิ
เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ  ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย  ฯเปฯ  อิติ  สาการํ สอุทฺเทสํ
อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรามิ   ฯ   อหํ    หิ  วจฺฉ  ยาวเทว
อากงฺขามิ   ทิพฺเพน   จกฺขุนา   วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต
ปสฺสามิ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ  ทุพฺพณฺเณ
สุคเต  ทุคฺคเต  ฯเปฯ  ยถากมฺมูปเค  สตฺเต  ปชานามิ  ฯ  อหํ หิ วจฺฉ
อาสวานํ   ขยา   อนาสวํ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรามิ ฯ
     {๒๔๒.๑}   เตวิชฺโช  สมโณ  โคตโมติ  โข  วจฺฉ  พฺยากรมาโน
วุตฺตวาที  เจว  เม  อสฺส  น  จ  มํ  อภูเตน  อพฺภาจิกฺเขยฺย  ธมฺมสฺส
จานุธมฺมํ    พฺยากเรยฺย    น   จ   โกจิ   สหธมฺมิโก   วาทานุวาโท
คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺเฉยฺยาติ ฯ
     [๒๔๓]   เอวํ  วุตฺเต  วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ
อตฺถิ   นุ   โข  โภ  โคตม  โกจิ  คิหี  คิหิสญฺโญชนํ  อปฺปหาย  [๑]-
กายสฺส   เภทา   ทุกฺขสฺสนฺตกโรติ   ฯ   นตฺถิ   โข  วจฺฉ  โกจิ  คิหี
คิหิสญฺโญชนํ อปฺปหาย กายสฺส เภทา ทุกฺขสฺสนฺตกโรติ ๒- ฯ
     {๒๔๓.๑}   อตฺถิ  ปน  โภ  โคตม  โกจิ คิหี คิหิสญฺโญชนํ อปฺปหาย
กายสฺส เภทา [๓]- สคฺคูปโคติ ฯ น ๔- โข วจฺฉ เอกํเยว สตํ น เทฺว สตานิ
@เชิงอรรถ:  โป. ทิฏฺเฐว ธมฺเม ฯ    กตฺถจิ ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ ฯ    โป. ปรมฺมรณา ฯ
@ ม. น โข วจฺฉ...สคฺคูปคาติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ อิธ ปน อตฺถิ โข วจฺฉ
@โกจิ คิหิ คิหิสญฺโญชนํ อปฺปหาย กายสฺส เภทา สคฺคูปโคตีติ อิเม ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ
น  ตีณิ  สตานิ  น  จตฺตาริ  สตานิ  น  ปญฺจ  สตานิ  อถ  โข ภิยฺโยว
เย คิหี คิหิสญฺโญชนํ อปฺปหาย กายสฺส เภทา สคฺคูปคาติ ฯ
     {๒๔๓.๒}   อตฺถิ  นุ  โข  โภ  โคตม  โกจิ  อาชีวโก  กายสฺส
เภทา   ทุกฺขสฺสนฺตกโรติ  ฯ  นตฺถิ  โข  วจฺฉ  โกจิ  อาชีวโก  กายสฺส
เภทา   ทุกฺขสฺสนฺตกโรติ   ฯ   อตฺถิ  ปน  โภ  โคตม  โกจิ  อาชีวโก
กายสฺส  เภทา  สคฺคูปโคติ  ฯ  อิโต  โข  โส  ๑- วจฺฉ เอกนวุโต ๒-
กปฺโป   ยมหํ   อนุสฺสรามิ   นาภิชานามิ   ๓-  กญฺจิ  อาชีวกํ  สคฺคูปคํ
อญฺญตฺร  เอเกน  โส  จาปิ  ๔-  กมฺมวาที  กิริยวาทีติ  ฯ  เอวํ สนฺเต
โภ   โคตม   สุญฺญํ   อทุํ  ติตฺถายตนํ  อนฺตมโส  สคฺคูปเคนาติ  ๕-  ฯ
เอวํ [๖]- วจฺฉ สุญฺญํ อทุํ ติตฺถายตนํ อนฺตมโส สคฺคูปเคนาปีติ ฯ
     อิทมโวจ   ภควา   อตฺตมโน   วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก  ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                จูฬวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. โสติ ปาโฐ นตฺกิ ฯ     โป. เอกูนนวุติกปฺเป ฯ  ม. เอกนวุเต กปฺเป ฯ
@ ม. อภิชานามิ น กิญฺจิ ฯ   ม. โส ปาสึ ฯ ยุ. โส ปาสิ ฯ    ม. สคฺคูปเคนปีติ ฯ
@ยุ. สคฺคูปเคนาปีติ ฯ [๖] ยุ. เอตฺถนฺตเร สนฺเตติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
                     อคฺคิวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ
     [๒๔๔]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน    อนาถปิณฺฑิกสฺส    อาราเม   ฯ   อถ   โข   วจฺฉโคตฺโต
ปริพฺพาชโก    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา
สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ
     [๒๔๕]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   วจฺฉโคตฺโต   ปริพฺพาชโก
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   กินฺนุ  โข  โภ  โคตม  สสฺสโต  โลโก  อิทเมว
สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ เอวํทิฏฺฐี ๑- ภวํ โคตโมติ ฯ
     {๒๔๕.๑}   น  โข  อหํ วจฺฉ เอวํทิฏฺฐี สสฺสโต โลโก อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ  ฯ  กึ  ๒-  ปน  โภ  โคตม  อสสฺสโต โลโก อิทเมว สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ  เอวํทิฏฺฐี  ภวํ  โคตโมติ  ฯ  น  โข  อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี
อสสฺสโต  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  ฯ  กินฺนุ  โข  โภ โคตม
อนฺตวา โลโก อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ เอวํทิฏฺฐี ภวํ โคตโมติ ฯ
     {๒๔๕.๒}   น   โข   อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี   อนฺตวา  โลโก
อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   ฯ  กึ  ๓-  ปน  โภ  โคตม  อนนฺตวา
โลโก   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ  ฯ
น   โข   อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี   อนนฺตวา   โลโก   อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ    ฯ   กินฺนุ   โข   โภ   โคตม   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สพฺพตฺถ เอวํทิฏฺฐิ อิติ ทิสฺสติ ฯ   ๒-๓ โป. กินฺนุโข ฯ ม. กึ นุ โข ฯ
อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ  ฯ  น  โข
อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี  ตํ  ชีวํ  ตํ  สรีรํ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  ฯ
กึ   ๑-   ปน   โภ   โคตม   อญฺญํ  ชีวํ  อญฺญํ  สรีรํ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ   ฯ   น   โข   อหํ   วจฺฉ
เอวํทิฏฺฐี   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ   สรีรํ   อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  ฯ
กินฺนุ   โข   โภ   โคตม   โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ เอวํทิฏฺฐี ภวํ โคตโมติ ฯ
     {๒๔๕.๓}   น  โข  อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณา
อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   ฯ  กึ  ๑-  ปน  โภ  โคตม  น  โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ
โคตโมติ   ฯ   น   โข   อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี  น  โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณา    อิทเมว    สจฺจํ    โมฆมญฺญนฺติ   ฯ   กินฺนุ   โข   โภ
โคตม   โหติ   จ   น   จ   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิทเมว
สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ เอวํทิฏฺฐี ภวํ โคตโมติ ฯ
     {๒๔๕.๔}   น  โข  อหํ วจฺฉ เอวํทิฏฺฐี โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต
ปรมฺมรณา   อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  ฯ  กึ  ปน  โภ  โคตม  เนว
โหติ   น   น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ
เอวํทิฏฺฐี  ภวํ  โคตโมติ  ฯ  น  โข  อหํ วจฺฉ เอวํทิฏฺฐี เนว โหติ น น
โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณา อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. กินฺนุ โข ฯ อิโต ปรํ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
     [๒๔๖]   กินฺนุ  โข  โภ  โคตม  สสฺสโต  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ   อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   น
โข   อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี  สสฺสโต  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ
วเทสิ   ฯ   กึ   ปน   โภ   โคตม  อสสฺสโต  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ    เอวํทิฏฺฐี    ภวํ    โคตโมติ    อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน
น   โข   อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี   อสสฺสโต   โลโก   อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ   วเทสิ   ฯ   กินฺนุ   โข   โภ   โคตม  อนฺตวา  โลโก
อิทเมว    สจฺจํ    โมฆมญฺญนฺติ    เอวํทิฏฺฐี    ภวํ    โคตโมติ   อิติ
ปุฏฺโฐ   สมาโน   น   โข   อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี   อนฺตวา  โลโก
อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ วเทสิ ฯ
     {๒๔๖.๑}   กึ  ปน  โภ  โคตม  อนนฺตวา  โลโก  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ  อิติ  ปุฏฺโฐ  สมาโน  น  โข
อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี   อนนฺตวา   โลโก  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ
วเทสิ  ฯ  กินฺนุ  โข  โภ โคตม ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺติ
เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ   อิติ   ปุฏฺโฐ  สมาโน  น  โข  อหํ  วจฺฉ
เอวํทิฏฺฐี   ตํ   ชีวํ   ตํ  สรีรํ  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  วเทสิ  ฯ
กึ   ปน   โภ   โคตม   อญฺญํ   ชีวํ   อญฺญํ   สรีรํ   อิทเมว   สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ   อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   น
โข   อหํ   วจฺฉ   เอวํทิฏฺฐี   อญฺญํ   ชีวํ  อญฺญํ  สรีรํ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ วเทสิ ฯ
     {๒๔๖.๒}   กินฺนุ    โข    โภ    โคตม    โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณา   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ
อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   น  โข  อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี  โหติ  ตถาคโต
ปรมฺมรณา  อิทเมว  สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  วเทสิ  ฯ  กึ  ปน  โภ  โคตม
น    โหติ    ตถาคโต    ปรมฺมรณา    อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ
เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ   อิติ   ปุฏฺโฐ  สมาโน  น  โข  อหํ  วจฺฉ
เอวํทิฏฺฐี    น    โหติ    ตถาคโต    ปรมฺมรณา    อิทเมว    สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ วเทสิ ฯ
     {๒๔๖.๓}   กินฺนุ  โข  โภ  โคตม  โหติ  จ  น จ โหติ ตถาคโต
ปรมฺมรณา   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ
อิติ  ปุฏฺโฐ  สมาโน  น  โข  อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี  โหติ  จ น จ โหติ
ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิทเมว   สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   วเทสิ   ฯ  กึ
ปน  โภ  โคตม  เนว  โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต ปรมฺมรณา อิทเมว
สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   เอวํทิฏฺฐี   ภวํ   โคตโมติ   อิติ  ปุฏฺโฐ  สมาโน
น  โข  อหํ  วจฺฉ  เอวํทิฏฺฐี  เนว  โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณา
อิทเมว   สจฺจํ  โมฆมญฺญนฺติ  วเทสิ  ฯ  กึ  ปน  ภวํ  โคตโม  อาทีนวํ
สมฺปสฺสมาโน เอวํ อิมานิ สพฺพโส ทิฏฺฐิคตานิ อนุปคโตติ ฯ
     [๒๔๗]   สสฺสโต   โลโกติ   โข   วจฺฉ  ทิฏฺฐิคตเมตํ  ทิฏฺฐิคหณํ
ทิฏฺฐิกนฺตาโร   ๑-   ทิฏฺฐิวิสูกํ   ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ   ทิฏฺฐิสญฺโญชนํ  สทุกฺขํ
สวิฆาตํ    สอุปายาสํ   สปริฬาหํ   น   นิพฺพิทาย   น   วิราคาย   น
นิโรธาย   น   อุปสมาย   น  อภิญฺญาย  น  สมฺโพธาย  น  นิพฺพานาย
@เชิงอรรถ:  ยุ. ทิฏฺฐิกนฺตารํ ฯ
สํวตฺตติ    ฯ    อสสฺสโต    โลโกติ   โข   วจฺฉ   ฯเปฯ   อนฺตวา
โลโกติ   โข   วจฺฉ   ฯเปฯ   อนนฺตวา   โลโกติ  โข  วจฺฉ  ฯเปฯ
ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรนฺติ   โข  วจฺฉ  ฯเปฯ  อญฺญํ  ชีวํ  อญฺญํ  สรีรนฺติ
โข   วจฺฉ   ฯเปฯ   โหติ   ตถาคโต  ปรมฺมรณาติ  โข  วจฺฉ  ฯเปฯ
น   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   โข   วจฺฉ  ฯเปฯ  โหติ  จ  น
จ   โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   โข   วจฺฉ   ฯเปฯ  เนว  โหติ
น    น    โหติ   ตถาคโต   ปรมฺมรณาติ   โข   วจฺฉ   ทิฏฺฐิคตเมตํ
ทิฏฺฐิคหณํ    ทิฏฺฐิกนฺตาโร   ทิฏฺฐิวิสูกํ   ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ   ทิฏฺฐิสญฺโญชนํ
สทุกฺขํ   สวิฆาตํ   สอุปายาสํ   สปริฬาหํ   น   นิพฺพิทาย  น  วิราคาย
น    นิโรธาย   น   อุปสมาย   น   อภิญฺญาย   น   สมฺโพธาย   น
นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ฯ   อิมํ  โข  อหํ  วจฺฉ  อาทีนวํ  สมฺปสฺสมาโน
เอวํ อิมานิ สพฺพโส ทิฏฺฐิคตานิ อนุปคโตติ ฯ
     {๒๔๗.๑}   อตฺถิ   ปน   โภโต  โคตมสฺส  กิญฺจิ  ทิฏฺฐิคตนฺติ  ฯ
ทิฏฺฐิคตนฺติ    โข   วจฺฉ   อปนีตเมตํ   ตถาคตสฺส   ทิฏฺฐเญฺหตํ   วจฺฉ
ตถาคเตน  อิติ  รูปํ  อิติ  รูปสฺส  สมุทโย  อิติ  รูปสฺส  อตฺถงฺคโม  อิติ
เวทนา  อิติ  เวทนาย  สมุทโย  อิติ  เวทนาย  อตฺถงฺคโม  อิติ  สญฺญา
อิติ   สญฺญาย   สมุทโย   อิติ  สญฺญาย  อตฺถงฺคโม  อิติ  สงฺขารา  อิติ
สงฺขารานํ   สมุทโย   อิติ   สงฺขารานํ   อตฺถงฺคโม  อิติ  วิญฺญาณํ  อิติ
วิญฺญาณสฺส   สมุทโย   อิติ   วิญฺญาณสฺส   อตฺถงฺคโมติ  ตสฺมา  ตถาคโต
สพฺพมญฺญิตานํ    สพฺพมตฺถิตานํ    สพฺพาหงฺการมมงฺการมานานุสยานํ   ๑-
@เชิงอรรถ:  ม. อหงฺการ... ฯ
ขยา   วิราคา   นิโรธา   จาคา   ปฏินิสฺสคฺคา   อนุปาทา   วิมุตฺโตติ
วทามีติ ฯ
     [๒๔๘]   เอวํ วิมุตฺตจิตฺโต ปน โภ โคตม ภิกฺขุ กุหึ อุปฺปชฺชตีติ ๑-
อุปฺปชฺชตีติ  โข  วจฺฉ  น  อุเปติ  ฯ  เตนหิ  โภ โคตม น อุปฺปชฺชตีติ ฯ
น  อุปฺปชฺชตีติ  โข  วจฺฉ  น  อุเปติ  ฯ  เตนหิ  โภ  โคตม  อุปฺปชฺชติ
จ  น  จ  อุปฺปชฺชตีติ  ฯ  อุปฺปชฺชติ  จ  น  จ  อุปฺปชฺชตีติ  โข วจฺฉ น
อุเปติ   ฯ  เตนหิ  โภ  โคตม  เนว  อุปฺปชฺชติ  น  น  อุปฺปชฺชตีติ  ฯ
เนว อุปฺปชฺชติ น น อุปฺปชฺชตีติ โข วจฺฉ น อุเปติ ฯ
     [๒๔๙]   เอวํ   วิมุตฺตจิตฺโต   ปน   โภ   โคตม   ภิกฺขุ   กุหึ
อุปฺปชฺชตีติ   อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน  อุปฺปชฺชตีติ  ๒-  วจฺฉ  น  อุเปตีติ
วเทสิ   ฯ   เตนหิ   โภ  โคตม  น  อุปฺปชฺชตีติ  อิติ  ปุฏฺโฐ  สมาโน
น   อุปฺปชฺชตีติ  โข  วจฺฉ  น  อุเปตีติ  วเทสิ  ฯ  เตนหิ  โภ  โคตม
อุปฺปชฺชติ   จ   น   จ   อุปฺปชฺชตีติ   อิติ   ปุฏฺโฐ  สมาโน  อุปฺปชฺชติ
จ   น  จ  อุปฺปชฺชตีติ  โข  วจฺฉ  น  อุเปตีติ  วเทสิ  ฯ  เตนหิ  โภ
โคตม   เนว   อุปฺปชฺชติ   น   น   อุปฺปชฺชตีติ   อิติ  ปุฏฺโฐ  สมาโน
เนว   อุปฺปชฺชติ  น  น  อุปฺปชฺชตีติ  โข  วจฺฉ  น  อุเปตีติ  วเทสิ  ฯ
เอตฺถาหํ   โภ   โคตม   อญฺญาณมาปาทึ   เอตฺถ   สมฺโมหมาปาทึ   ฯ
ยาปิ   เม   เอสา   โภโต   โคตมสฺส   ปุริเมน  กถาสลฺลาเปน  อหุ
@เชิงอรรถ:  อุปปชฺชตีติปิ ปาโฐ ฯ ม. สพฺพตฺถ อุปปชฺชตีติ ทิสฺสติ ฯ
@ ม. อุปปชฺชตีติ โข วจฺฉ ฯ
ปสาทมตฺตา สาปิ เม เอตรหิ อนฺตรหิตาติ ฯ
     [๒๕๐]   อลญฺหิ  เต  วจฺฉ  อญฺญาณาย  อลํ  สมฺโมหาย  คมฺภีโร
หยํ  ๑-  วจฺฉ  ธมฺโม  ทุทฺทโส  ทุรนุโพโธ  สนฺโต  ปณีโต อตกฺกาวจโร
นิปุโณ     ปณฺฑิตเวทนิโย    โส    ตยา    ทุชฺชาโน    อญฺญทิฏฺฐิเกน
อญฺญกฺขนฺติเกน อญฺญรุจิเกน อญฺญตฺถโยเคน ๒- อญฺญตฺถาจริยเกน
     {๒๕๐.๑}   เตนหิ   วจฺฉ   ตํเยเวตฺถ  ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ  ยถา  เต
ขเมยฺย   ตถา   ตํ   ๓-   พฺยากเรยฺยาสิ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  วจฺฉ  สเจ
เต   ปุรโต   อคฺคิ   ชเลยฺย   ชาเนยฺยาสิ   ตฺวํ   อยํ   เม  ปุรโต
อคฺคิ   ชลตีติ   ฯ   สเจ   เม   โภ   โคตม  ปุรโต  อคฺคิ  ชเลยฺย
ชาเนยฺยาหํ   อยํ   เม   ปุรโต   อคฺคิ   ชลตีติ   ฯ   สเจ  ปน  ตํ
วจฺฉ   เอวํ   ปุจฺเฉยฺย  โย  เต  อยํ  ปุรโต  อคฺคิ  ชลติ  อยํ  อคฺคิ
กึ   ปฏิจฺจ  ชลตีติ  เอวํ  ปุฏฺโฐ  ตฺวํ  วจฺฉ  กินฺติ  พฺยากเรยฺยาสีติ  ฯ
สเจ   มํ   โภ   โคตม  เอวํ  ปุจฺเฉยฺย  โย  เต  อยํ  ปุรโต  อคฺคิ
ชลติ   อยํ   อคฺคิ   กึ   ปฏิจฺจ   ชลตีติ   เอวํ   ปุฏฺโฐ   อหํ   โภ
โคตม   เอวํ   พฺยากเรยฺยํ   โย  เม  ปุรโต  อคฺคิ  ชลติ  อยํ  อคฺคิ
ติณกฏฺฐุปาทานํ   ปฏิจฺจ  ชลตีติ  ฯ  สเจ  ๔-  วจฺฉ  ปุรโต  โส  อคฺคิ
นิพฺพาเยยฺย   ชาเนยฺยาสิ   ตฺวํ   อยํ  เม  ปุรโต  อคฺคิ  นิพฺพุโตติ  ฯ
สเจ   เม   โภ   โคตม  ปุรโต  โส  อคฺคิ  นิพฺพาเยยฺย  ชาเนยฺยาหํ
อยํ   เม   ปุรโต   อคฺคิ   นิพฺพุโตติ   ฯ  สเจ  ปน  ตํ  วจฺฉ  เอวํ
ปุจฺเฉยฺย   โย   เต   อยํ   ปุรโต   อคฺคิ  นิพฺพุโต  โส  อคฺคิ  อิโต
@เชิงอรรถ:  โป. จายํ ฯ ม. ตถาเยว ฯ    ม. อญฺญตฺรโยเคน อญฺญตฺร อาจริยเกน ฯ
@ ม. นํ ฯ   ยุ. สเจ เต วจฺฉ ฯ
กตมํ   ทิสํ   คโต  ปุรตฺถิมํ  ๑-  วา  ปจฺฉิมํ  วา  อุตฺตรํ  วา  ทกฺขิณํ
วาติ   เอวํ   ปุฏฺโฐ  ตฺวํ  วจฺฉ  กินฺติ  พฺยากเรยฺยาสีติ  ฯ  น  อุเปติ
โภ   โคตม   ยญฺหิ   โส   โภ   โคตม  อคฺคิ  ติณกฏฺฐุปาทานํ  ปฏิจฺจ
ชลติ   ๒-   ตสฺส   จ   ปริยาทานา   อญฺญสฺส   จ   อนุปหารา  ๓-
อนาหาโร นิพฺพุโตเตฺวว สงฺขฺยํ คจฺฉตีติ ฯ
     [๒๕๑]   เอวเมว  โข  วจฺฉ  เยน  รูเปน ตถาคตํ ปญฺญาปยมาโน
ปญฺญาเปยฺย   ตํ   รูปํ   ตถาคตสฺส   ปหีนํ   อุจฺฉินฺนมูลํ   ตาลาวตฺถุกตํ
อนภาวงฺคตํ   ๔-   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมํ   รูปสงฺขาวิมุตฺโต  โข  วจฺฉ
ตถาคโต    คมฺภีโร    อปฺปเมยฺโย   ทุปฺปริโยคาโฬฺห   ฯ   เสยฺยถาปิ
มหาสมุทฺโท   อุปฺปชฺชตีติ   ๕-   น   อุเปติ  น  อุปฺปชฺชตีติ  น  อุเปติ
อุปฺปชฺชติ   จ   น   จ  อุปฺปชฺชตีติ  น  อุเปติ  เนว  อุปฺปชฺชติ  น  น
อุปฺปชฺชตีติ น อุเปติ ฯ
     {๒๕๑.๑}   ยาย     เวทนาย     ตถาคตํ    ปญฺญาปยมาโน
ปญฺญาเปยฺย     สา    เวทนา    ตถาคตสฺส    ปหีนา    อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา     อนภาวงฺคตา     ๖-     อายตึ     อนุปฺปาทธมฺมา
เวทนาสงฺขาวิมุตฺโต   ๗-   โข   วจฺฉ  ตถาคโต  คมฺภีโร  อปฺปเมยฺโย
ทุปฺปริโยคาโฬฺห    ฯ    เสยฺยถาปิ    มหาสมุทฺโท    อุปฺปชฺชตีติ    น
อุเปติ   น   อุปฺปชฺชตีติ   น   อุเปติ  อุปฺปชฺชติ  จ  น  จ  อุปฺปชฺชตีติ
น อุเปติ เนว อุปฺปชฺชติ น น อุปฺปชฺชตีติ น อุเปติ ฯ
     {๒๕๑.๒}   ยาย     สญฺญาย     ตถาคตํ     ปญฺญาปยมาโน
ปญฺญาเปยฺย            สา           สญฺญา           ตถาคตสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ปุรตฺถิมํ วา ทกฺขิณํ วา ปจฺฉิมํ วา อุตฺตรํ วาติ ฯ   ยุ. อชลีติ ทิสฺสติ ฯ
@ โป. อนุปาทานา ฯ   โป. อุปปชฺชตีติ สพฺพตฺถ ทิสฺสติ ฯ
@๔-๖ โป. ...กตํ ...กตา ฯ  ม. เวทนาสงฺขฺยวิมุตฺโต ฯ
ปหีนา     อุจฺฉินฺนมูลา     ตาลาวตฺถุกตา     อนภาวงฺคตา     อายตึ
อนุปฺปาทธมฺมา    สญฺญาสงฺขาวิมุตฺโต    ๑-    โข    วจฺฉ   ตถาคโต
คมฺภีโร   อปฺปเมยฺโย   ทุปฺปริโยคาโฬฺห   ฯ   เสยฺยถาปิ   มหาสมุทฺโท
อุปฺปชฺชตีติ   น  อุเปติ  น  อุปฺปชฺชตีติ  น  อุเปติ  อุปฺปชฺชติ  จ  น  จ
อุปฺปชฺชตีติ น อุเปติ เนว อุปฺปชฺชติ น น อุปฺปชฺชตีติ น อุเปติ ฯ
     {๒๕๑.๓}   เยหิ  สงฺขาเรหิ  ตถาคตํ  ปญฺญาปยมาโน  ปญฺญาเปยฺย
เต    สงฺขารา    ตถาคตสฺส    ปหีนา   อุจฺฉินฺนมูลา   ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา    อายตึ    อนุปฺปาทธมฺมา    สงฺขารสงฺขาวิมุตฺโต    โข
วจฺฉ   ตถาคโต   คมฺภีโร  อปฺปเมยฺโย  ทุปฺปริโยคาโฬฺห  ฯ  เสยฺยถาปิ
มหาสมุทฺโท    อุปฺปชฺชตีติ   น   อุเปติ   น   อุปฺปชฺชตีติ   น   อุเปติ
อุปฺปชฺชตีติ   จ   น  จ  อุปฺปชฺชตีติ  น  อุเปติ  เนว  อุปฺปชฺชติ  น  น
อุปฺปชฺชตีติ น อุเปติ ฯ
     {๒๕๑.๔}   เยน  วิญฺญาเณน  ตถาคตํ  ปญฺญาปยมาโน  ปญฺญาเปยฺย
ตํ   วิญฺญาณํ   ตถาคตสฺส   ปหีนํ  อุจฺฉินฺนมูลํ  ตาลาวตฺถุกตํ  อนภาวงฺคตํ
อายตึ    อนุปฺปาทธมฺมํ    วิญฺญาณสงฺขาวิมุตฺโต   โข   วจฺฉ   ตถาคโต
คมฺภีโร   อปฺปเมยฺโย   ทุปฺปริโยคาโฬฺห   ฯ   เสยฺยถาปิ   มหาสมุทฺโท
อุปฺปชฺชตีติ   น  อุเปติ  น  อุปฺปชฺชตีติ  น  อุเปติ  อุปฺปชฺชติ  จ  น  จ
อุปฺปชฺชตีติ น อุเปติ  เนว อุปฺปชฺชติ น น อุปฺปชฺชตีติ น อุเปตีติ ๒- ฯ
     [๒๕๒]   เอวํ   วุตฺเต   วจฺฉโคตฺโต   ปริพฺพาชโก   ภควนฺตํ
เอตทโวจ   เสยฺยถาปิ   โภ   โคตม   คามสฺส   วา   นิคมสฺส   วา
@เชิงอรรถ:  ม. ...สงฺขฺย... ฯ    ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
อวิทูเร   มหาสาลรุกฺโข   ตสฺส  อนิจฺจตา  สาขาปลาสํ  ๑-  ปลุชฺเชยฺย
ตจปปฺปฏิกา   ปลุชฺเชยฺยุํ  เผคฺคุ  ๒-  ปลุชฺเชยฺย  โส  อปเรน  สมเยน
อปคตสาขาปลาโส  อปคตตจปปฺปฏิโก  อปคตเผคฺคุโก  สุทฺเธ  ๓-  สาเร
ปติฏฺฐิโต    เอวเมว   โภโต   โคตมสฺส   ปาวจนํ   อปคตสาขาปลาสํ
อปคตตจปปฺปฏิกํ   อปคตเผคฺคุกํ   สุทฺเธ  ๔-  สาเร  ปติฏฺฐิตํ  อภิกฺกนฺตํ
โภ   โคตม   อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ  โภ  โคตม  นิกฺกุชฺชิตํ
วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา   วิวเรยฺย   มูฬหสฺส   วา   มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺย    อนฺธกาเร    วา   เตลปชฺโชตํ   ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมว  โภตา  โคตเมน  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม
ปกาสิโต    เอสาหํ    ภวนฺตํ    โคตมํ    สรณํ    คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ    อุปาสกํ    มํ    ภวํ    โคตโม   ธาเรตุ   อชฺชตคฺเค
ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
               อคฺคิวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. สาขาปลาสา ปลุชฺเชยฺยุํ ฯ  ม. เผคฺคู ปลุชฺเชยฺยุํ ฯ  ยุ. สุทฺโธ อสฺส ฯ
@ ม. ยุ. สุทฺธนฺติ ทิสฺสติ ฯ
                     มหาวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ
     [๒๕๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   อถ   โข   วจฺฉโคตฺโต   ปริพฺพาชโก
เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ   กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข  วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  ทีฆรตฺตาหํ
โภตา  โคตเมน  สหกถี  สาธุ  เม  ภวํ  โคตโม  สงฺขิตฺเตน กุสลากุสลํ
เทเสตูติ   ฯ   สงฺขิตฺเตนปิ  โข  เต  อหํ  วจฺฉ  กุสลากุสลํ  เทเสยฺยํ
วิตฺถาเรนปิ  โข  เต  อหํ  วจฺฉ  กุสลากุสลํ  เทเสยฺยํ  อปิจ  เต  อหํ
วจฺฉ   สงฺขิตฺเตน   กุสลากุสลํ   เทเสสฺสามิ   ๑-   ตํ  สุณาหิ  สาธุกํ
มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  โภติ  โข  วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก
ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๒๕๔]   ภควา  เอตทโวจ  โลโภ  ๒-  โข  วจฺฉ อกุสลํ อโลโภ
โข  วจฺฉ  ๓-  กุสลํ  โทโส  โข  วจฺฉ  อกุสลํ  อโทโส โข วจฺฉ กุสลํ
โมโห  โข  วจฺฉ  อกุสลํ  อโมโห  โข  วจฺฉ  กุสลํ  อิติ โข วจฺฉ อิเม
ตโย ธมฺมา อกุสลา ตโย ธมฺมา กุสลา ฯ
     {๒๕๔.๑}   ปาณาติปาโต  โข  วจฺฉ  อกุสลํ  ปาณาติปาตา เวรมณี
กุสลํ   อทินฺนาทานํ   โข   วจฺฉ   อกุสลํ  อทินฺนาทานา  เวรมณี  กุสลํ
กาเมสุมิจฺฉาจาโร  โข  วจฺฉ  อกุสลํ  กาเมสุมิจฺฉาจารา  เวรมณี  กุสลํ
@เชิงอรรถ:  โป. เทเสยฺยามิ ฯ    โป. โลโภ ... โทโส ... โมโห ... อกุสลํ อโลโภ ...
@อโทโส ... อโมโห ... กุสลํ ฯ   ม. ยุ. โข วจฺฉาติ นตฺถิ ฯ
มุสาวาโท   โข   วจฺฉ   อกุสลํ   มุสาวาทา   เวรมณี   กุสลํ  ปิสุณา
วาจา   โข   วจฺฉ   อกุสลํ   ปิสุณาย  วาจาย  เวรมณี  กุสลํ  ผรุสา
วาจา    โข    วจฺฉ    อกุสลํ   ผรุสาย   วาจาย   เวรมณี   กุสลํ
สมฺผปฺปลาโป    โข    วจฺฉ   อกุสลํ   สมฺผปฺปลาปา   เวรมณี   กุสลํ
อภิชฺฌา    โข    วจฺฉ   อกุสลํ   อนภิชฺฌา   กุสลํ   พฺยาปาโท   โข
วจฺฉ   อกุสลํ   อพฺยาปาโท   กุสลํ   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   โข   วจฺฉ   อกุสลํ
สมฺมาทิฏฺฐิ   กุสลํ   อิติ   โข   วจฺฉ   อิเม   ทส   ธมฺมา   อกุสลา
ทส ธมฺมา กุสลา ฯ
     {๒๕๔.๒}   ยโต   โข   วจฺฉ   ภิกฺขุโน   ตณฺหา  ปหีนา  โหติ
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
โหติ  โส  ภิกฺขุ  อรหํ  ขีณาสโว  วุสิตวา  ๑-  กตกรณีโย  โอหิตภาโร
อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสญฺโญชโน สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตติ ฯ
     [๒๕๕]   ติฏฺฐตุ  ภวํ  โคตโม  อตฺถิ  ปน  ๒-  โภโต  โคตมสฺส
เอกภิกฺขุ   ๓-   สาวโก  [๔]-  อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
วิหรตีติ  ฯ  น  โข  วจฺฉ  เอกํเยว  สตํ น เทฺว สตานิ น ตีณิ สตานิ น
จตฺตาริ  สตานิ  น  ปญฺจ  สตานิ  อถ โข วจฺฉ ๕- ภิยฺโยว เย ภิกฺขู มม
สาวกา   อาสวานํ   ขยา   อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ  ปญฺญาวิมุตฺตึ  ทิฏฺเฐว
ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช ๖- วิหรนฺตีติ ฯ
     {๒๕๕.๑}   ติฏฺฐตุ  ภวํ  โคตโม  ติฏฺฐนฺตุ  ภิกฺขู  อตฺถิ  ปน โภโต
โคตมสฺส   เอกภิกฺขุนีปิ   สาวิกา  อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ     ทิฏฺเฐว     ธมฺเม     สยํ     อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา
@เชิงอรรถ:  โป. วุสิตพฺรหฺมจริโย ฯ   ม. ปน เต ฯ     ม. เอกภิกฺขุปิ ฯ    ม.
@เอตฺถนฺตเร โยติ ทิสฺสติ ฯ     ม. ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ     ยุ. อยํ
@ปาโฐ น ทิสฺสติ  ยุ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
อุปสมฺปชฺช  วิหรตีติ  ฯ  น  โข  วจฺฉ  เอกํเยว  สตํ  น  เทฺว  สตานิ
น  ตีณิ  สตานิ  น  จตฺตาริ  สตานิ  น  ปญฺจ  สตานิ  อถ  โข ภิยฺโยว
ยา   ภิกฺขุนิโย   มม   สาวิกา   อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
วิหรนฺตีติ ฯ
     [๒๕๖]   ติฏฺฐตุ  ภวํ  โคตโม  ติฏฺฐนฺตุ  ภิกฺขู  ติฏฺฐนฺตุ  ภิกฺขุนิโย
อตฺถิ   ปน  โภโต  โคตมสฺส  เอกุปาสโกปิ  สาวโก  คิหี  โอทาตวสโน
สพฺรหฺมจารี    ๑-   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
โอปปาติโก   ตตฺถ   ปรินิพฺพายี   อนาวตฺติธมฺโม   ตสฺมา   โลกาติ  ฯ
น  โข  วจฺฉ  เอกํเยว  สตํ  น  เทฺว  สตานิ  น ตีณิ สตานิ น จตฺตาริ
สตานิ  น  ปญฺจ  สตานิ  อถ  โข  ภิยฺโยว  เย  อุปาสกา  มม สาวกา
คิหี     โอทาตวสนา     สพฺรหฺมจาริโน     ปญฺจนฺนํ    โอรมฺภาคิยานํ
สญฺโญชนานํ      ปริกฺขยา     โอปปาติกา     ตตฺถ     ปรินิพฺพายิโน
อนาวตฺติธมฺมา ตสฺมา โลกาติ ฯ
     {๒๕๖.๑}   ติฏฺฐตุ  ภวํ  โคตโม  ติฏฺฐนฺตุ  ภิกฺขู  ติฏฺฐนฺตุ ภิกฺขุนิโย
ติฏฺฐนฺตุ   อุปาสกา   คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน  ๒-  อตฺถิ  ปน
โภโต   โคตมสฺส   เอกุปาสโกปิ  สาวโก  คิหี  โอทาตวสโน  กามโภคี
สาสนกโร    โอวาทปติกโร    [๓]-     ติณฺณวิจิกิจฺโฉ    วิคตกถํกโถ
เวสารชฺชปฺปตฺโต  อปรปฺปจฺจโย  สตฺถุ  สาสเน  วิหรตีติ  ฯ  น โข วจฺฉ
เอกํเยว  สตํ  น  เทฺว  สตานิ  น  ตีณิ สตานิ น จตฺตาริ สตานิ น ปญฺจ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺรหฺมจารี โย ฯ    ม. พฺรหฺมจาริโน ฯ    ม. เอตฺถนฺตเร โยติ ทิสฺสติ ฯ
สตานิ  อถ  โข  ภิยฺโยว  เย  อุปาสกา  มม  สาวกา คิหี โอทาตวสนา
กามโภคิโน    สาสนกรา   โอวาทปติกรา   ติณฺณวิจิกิจฺฉา   วิคตกถํกถา
เวสารชฺชปฺปตฺตา อปรปฺปจฺจยา สตฺถุ สาสเน วิหรนฺตีติ ฯ
     {๒๕๖.๒}   ติฏฺฐตุ  ภวํ  โคตโม  ติฏฺฐนฺตุ  ภิกฺขู  ติฏฺฐนฺตุ ภิกฺขุนิโย
ติฏฺฐนฺตุ    อุปาสกา    คิหี    โอทาตวสนา   สพฺรหฺมจาริโน   ติฏฺฐนฺตุ
อุปาสกา   คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน  อตฺถิ  ปน  โภโต  โคตมสฺส
เอกุปาสิกาปิ  สาวิกา  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจารินี  [๑]-  ปญฺจนฺนํ
โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   โอปปาติกา   ตตฺถปรินิพฺพายินี
อนาวตฺติธมฺมา  ตสฺมา  โลกาติ  ฯ  น  โข  วจฺฉ  เอกํเยว สตํ น เทฺว
สตานิ  น  ตีณิ  สตานิ  น  จตฺตาริ  สตานิ  น  ปญฺจ  สตานิ  อถ  โข
ภิยฺโยว  ยา  อุปาสิกา  มม  สาวิกา  คิหี  โอทาตวสนา สพฺรหฺมจารินิโย
ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   โอปปาติกา   ตตฺถ
ปรินิพฺพายินิโย อนาวตฺติธมฺมา ตสฺมา โลกาติ ฯ
     {๒๕๖.๓}   ติฏฺฐตุ  ภวํ  โคตโม  ติฏฺฐนฺตุ  ภิกฺขู  ติฏฺฐนฺตุ ภิกฺขุนิโย
ติฏฺฐนฺตุ    อุปาสกา    คิหี    โอทาตวสนา   สพฺรหฺมจาริโน   ติฏฺฐนฺตุ
อุปาสกา   คิหี   โอทาตวสนา   กามโภคิโน   ติฏฺฐนฺตุ   อุปาสิกา  คิหี
โอทาตวสนา    สพฺรหฺมจารินิโย    อตฺถิ    ปน    โภโต    โคตมสฺส
เอกุปาสิกาปิ   สาวิกา   คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคินี  สาสนกรา  ๒-
โอวาทปติกรา   [๓]-   ติณฺณวิจิกิจฺฉา   วิคตกถํกถา   เวสารชฺชปฺปตฺตา
อปรปฺปจฺจยา  สตฺถุ  สาสเน  วิหรตีติ  ฯ  น  โข  วจฺฉ เอกํเยว สตํ น
@เชิงอรรถ:  ม. เอตฺถนฺตเร ยาติ ทิสฺสติ ฯ  ม. สาสนการี ฯ  ม. เอตฺถนฺตเร ยาติ ทิสฺสติ ฯ
เทฺว   สตานิ   น   ตีณิ  สตานิ  น  จตฺตาริ  สตานิ  น  ปญฺจ  สตานิ
อถ   โข   ภิยฺโยว   ยา   อุปาสิกา  มม  สาวิกา  คิหี  โอทาตวสนา
กามโภคินิโย   สาสนกรา   โอวาทปติกรา   ติณฺณวิจิกิจฺฉา   วิคตกถํกถา
เวสารชฺชปฺปตฺตา อปรปฺปจฺจยา สตฺถุ สาสเน วิหรนฺตีติ ฯ
     [๒๕๗]   สเจ   หิ   โภ   โคตม  อิมํ  ธมฺมํ  ภวํเยว  โคตโม
อาราธโก  อภวิสฺส  โน  จ  โข  ภิกฺขู  อาราธกา  อภวึสุ  ๑- เอวมิทํ
พฺรหฺมจริยํ   อปฺปริปูรํ   อภวิสฺส   เตนงฺเคน    ยสฺมา   จ   โข  โภ
โคตม   อิมํ  ธมฺมํ  ภวญฺเจว  โคตโม  อาราธโก  ภิกฺขู  จ  อาราธกา
เอวมิทํ   พฺรหฺมจริยํ  ปริปูรํ  เตนงฺเคน  ฯ  สเจ  หิ  โภ  โคตม  อิมํ
ธมฺมํ   ภวญฺเจว   โคตโม   อาราธโก   อภวิสฺส  ภิกฺขู  จ  อาราธกา
อภวิสฺสํสุ    โน   จ   โข   ภิกฺขุนิโย   อาราธิกา   อภวึสุ   เอวมิทํ
พฺรหฺมจริยํ   อปฺปริปูรํ   อภวิสฺส   เตนงฺเคน   ยสฺมา   จ   โข   โภ
โคตม   อิมํ  ธมฺมํ  ภวญฺเจว  โคตโม  อาราธโก  ภิกฺขู  จ  อาราธกา
ภิกฺขุนิโย จ อาราธิกา เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ เตนงฺเคน ฯ
     [๒๕๘]   สเจ  หิ  โภ โคตม อิมํ ธมฺมํ ภวญฺเจว โคตโม อาราธโก
อภวิสฺส   ภิกฺขู   จ   อาราธกา   อภวิสฺสํสุ   ภิกฺขุนิโย  จ  อาราธิกา
อภวิสฺสํสุ   โน   จ   โข  อุปาสกา  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน
อาราธกา     อภวึสุ    เอวมิทํ    พฺรหฺมจริยํ    อปฺปริปูรํ    อภวิสฺส
เตนงฺเคน   ยสฺมา  จ  โข  โภ  โคตม  อิมํ  ธมฺมํ  ภวญฺเจว  โคตโม
อาราธโก  ภิกฺขู  [๒]-  อาราธกา  ภิกฺขุนิโย  จ อาราธิกา อุปาสกา จ
@เชิงอรรถ:  โป. อภวิสฺสุํ ฯ ม. อภวิสฺสํสุ ฯ     ยุ. จ ฯ
คิหี   โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน  อาราธกา  ๑-  เอวมิทํ  พฺรหฺมจริยํ
ปริปูรํ เตนงฺเคน ฯ
     {๒๕๘.๑}   สเจ หิ โภ โคตม อิมํ ธมฺมํ ภวญฺเจว โคตโม อาราธโก
อภวิสฺส  ภิกฺขู  จ  อาราธกา  อภวิสฺสํสุ  ภิกฺขุนิโย จ อาราธิกา อภวิสฺสํสุ
อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน  อาราธกา อภวิสฺสํสุ โน
จ  โข ๒- อุปาสกา คิหี โอทาตวสนา กามโภคิโน อาราธกา อภวึสุ [๓]-
เอวมิทํ  พฺรหฺมจริยํ  อปฺปริปูรํ  อภวิสฺส เตนงฺเคน ยสฺมา จ โข โภ โคตม
อิมํ  ธมฺมํ  ภวญฺเจว   โคตโม  อาราธโก ภิกฺขู จ อาราธกา ภิกฺขุนิโย จ
อาราธิกา   อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน  อาราธกา
อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน  อาราธกา  [๔]- เอวมิทํ
พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ เตนงฺเคน ฯ
     {๒๕๘.๒}   สเจ หิ โภ โคตม อิมํ ธมฺมํ ภวญฺเจว โคตโม อาราธโก
อภวิสฺส  ภิกฺขู  จ  อาราธกา  อภวิสฺสํสุ  ภิกฺขุนิโย จ อาราธิกา อภวิสฺสํสุ
อุปาสกา   จ   คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน  อาราธกา  อภวิสฺสํสุ
อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน  อาราธกา  อภวิสฺสํสุ  โน
จ   โข  ๕-  อุปาสิกา  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจารินิโย  อาราธิกา
อภวึสุ   ๖-   เอวมิทํ  พฺรหฺมจริยํ  อปริปูรํ  อภวิสฺส  เตนงฺเคน  ยสฺมา
จ  โข  โภ  โคตม  อิมํ  ธมฺมํ  ภวญฺเจว  โคตโม  อาราธโก  ภิกฺขู จ
อาราธกา   ภิกฺขุนิโย   จ  อาราธิกา  อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา
สพฺรหฺมจาริโน  อาราธกา  อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน
@เชิงอรรถ:  โปตฺถเก อุปาสกา จ คิหี โอทาตวสนา กามโภคิโน อาราธกาติ ทิสฺสติ ฯ
@๒-๕ โป. โน จ โขติ น ทิสฺสติ ฯ    โป. โน จ โข อุปาสิกา คิหี โอทาตวสนา
@พฺรหฺมจารินิโย อาราธกา อภวิสฺสุนฺติ ทิสฺสติ ฯ    โป. อุปาสิกา จ คิหี
@โอทาตวสนา พฺรหฺมจารินิโย อาราธกา ฯ    โป. โน จ โข อุปาสิกา คิหี
@โอทาตวสนา กามโภคินิโย อาราธกา อภวิสฺสุํ ฯ
อาราธกา  อุปาสิกา  จ  คิหี โอทาตวสนา สพฺรหฺมจารินิโย อาราธิกา ๑-
เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ เตนงฺเคน ฯ
     {๒๕๘.๓}   สเจ  ๒-  หิ  โภ  โคตม  อิมํ ธมฺมํ ภวญฺเจว โคตโม
อาราธโก   อภวิสฺส   ภิกฺขู   จ   อาราธกา   อภวิสฺสํสุ  ภิกฺขุนิโย  จ
อาราธิกา   อภวิสฺสํสุ   อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจาริโน
อาราธกา   อภวิสฺสํสุ   อุปาสกา    จ  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน
อาราธกา   อภวิสฺสํสุ  อุปาสิกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  สพฺรหฺมจารินิโย
อาราธิกา  อภวิสฺสํสุ  โน  จ โข อุปาสิกา คิหี โอทาตวสนา กามโภคินิโย
อาราธิกา   อภวึสุ   เอวมิทํ  พฺรหฺมจริยํ  อปฺปริปูรํ  อภวิสฺส  เตนงฺเคน
ยสฺมา  จ  โข  โภ  โคตม อิมํ ธมฺมํ ภวญฺเจว โคตโม อาราธโก ภิกฺขู จ
อาราธกา   ภิกฺขุนิโย   จ  อาราธิกา  อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา
สพฺรหฺมจาริโน  อาราธกา  อุปาสกา  จ  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคิโน
อาราธกา    อุปาสิกา    จ    คิหี    โอทาตวสนา   สพฺรหฺมจารินิโย
อาราธิกา   อุปาสิกา   จ  คิหี  โอทาตวสนา  กามโภคินิโย  อาราธิกา
เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ เตนงฺเคน ฯ
     [๒๕๙]   เสยฺยถาปิ   โภ   โคตม   คงฺคา   นที   สมุทฺทนินฺนา
สมุทฺทโปณา    สมุทฺทปพฺภารา   สมุทฺทํ   อาหจฺจ   ติฏฺฐติ   เอวเมวายํ
โภโต   โคตมสฺส   ปริสา  สคหฏฺฐปพฺพชิตา  นิพฺพานนินฺนา  นิพฺพานโปณา
นิพฺพานปพฺภารา     นิพฺพานํ     อาหจฺจ     ติฏฺฐติ    ฯ    อภิกฺกนฺตํ
โภ   โคตม   อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ  [๓]-  นิกฺกุชฺชิตํ  วา
@เชิงอรรถ:  โป. อุปาสิกา จ คิหี โอทาตวสนา กามโภคินิโย อาราธกา ฯ   โป. สเจ
@หิ โภ ฯเปฯ ปริปูรํ เตนงฺเคนาติ นตฺถิ ฯ    ยุ. โภ โคตม ฯ
อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา  มคฺคํ  อาจิกฺเขยฺย
อนฺธกาเร   วา   เตลปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต  รูปานิ  ทกฺขนฺตีติ
เอวเมว   โภตา  โคตเมน  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม  ปกาสิโต  เอสาหํ
ภวนฺตํ    โคตมํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   ลเภยฺยาหํ
โภโต   โคตมสฺส   สนฺติเก   ปพฺพชฺชํ   ลเภยฺยํ   อุปสมฺปทนฺติ  ฯ  โย
โข   วจฺฉ   อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   อากงฺขติ  ปพฺพชฺชํ
อากงฺขติ    อุปสมฺปทํ    โส    จตฺตาโร    มาเส   ปริวสติ   จตุนฺนํ
มาสานํ   อจฺจเยน   อารทฺธจิตฺตา   ภิกฺขู   ปพฺพาเชนฺติ  อุปสมฺปาเทนฺติ
ภิกฺขุภาวาย   อปิจ   เขฺวตฺถ   ๑-  ปุคฺคลเวมตฺตตา  วิทิตาติ  ฯ  สเจ
ภนฺเต    อญฺญติตฺถิยปุพฺพา   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   อากงฺขนฺตา   ปพฺพชฺชํ
อากงฺขนฺตา   อุปสมฺปทํ   จตฺตาโร   มาเส   ปริวสนฺติ  จตุนฺนํ  มาสานํ
อจฺจเยน   อารทฺธจิตฺตา  ภิกฺขู  ปพฺพาเชนฺติ  อุปสมฺปาเทนฺติ  ภิกฺขุภาวาย
อหํ   จตฺตาริ   วสฺสานิ  ปริวสิสฺสามิ  [๒]-  จตุนฺนํ  วสฺสานํ  อจฺจเยน
อารทฺธจิตฺตา   ภิกฺขู   ปพฺพาเชนฺตุ   อุปสมฺปาเทนฺตุ   ภิกฺขุภาวายาติ  ฯ
อลตฺถ  โข  วจฺฉโคตฺโต  ปริพฺพาชโก  ภควโต  สนฺติเก  ปพฺพชฺชํ  อลตฺถ
อุปสมฺปทํ ฯ
     [๒๖๐]   อจิรูปสมฺปนฺโน  โข  ปนายสฺมา  วจฺฉโคตฺโต  อทฺธมาสูป-
สมฺปนฺโน    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา
วจฺฉโคตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ยาวตกํ   ภนฺเต  เสเขน  ญาเณน
@เชิงอรรถ:  ม. เมตฺถ ฯ   ๒. ยุ. มํ ฯ
เสขาย   วิชฺชาย   ปตฺตพฺพํ   อนุปฺปตฺตํ  [๑]-  มยา  อุตฺตรึ  ๒-  เม
ภควา  ธมฺมํ  เทเสตูติ  ฯ  เตนหิ  ตฺวํ  วจฺฉ เทฺว ธมฺเม อุตฺตรึ ภาเวหิ
สมถญฺจ   ๓-   วิปสฺสนญฺจ  อิเม  โข  เต  วจฺฉ  เทฺว  ธมฺมา  อุตฺตรึ
ภาวิตา สมโถ จ วิปสฺสนา จ อเนกธาตุปฏิเวธาย สํวตฺติสฺสนฺติ ฯ
     [๒๖๑]   โส   ตฺวํ   วจฺฉ   ยาวเทว   อากงฺขิสฺสสิ  อเนกวิหิตํ
อิทฺธิวิธํ    ปจฺจนุภเวยฺยํ   เอโกปิ   หุตฺวา   พหุธาปิ   อสฺสํ   พหุธาปิ
หุตฺวา   เอโก   อสฺสํ   อาวิภาวํ   ติโรภาวํ   ติโรกุฑฺฑํ   ติโรปาการํ
ติโรปพฺพตํ    อสชฺชมาโน   คจฺเฉยฺยํ   เสยฺยถาปิ   อากาเส   ปฐวิยํปิ
อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ    กเรยฺยํ   เสยฺยถาปิ   อุทเก   อุทเกปิ   อภิชฺชมาเน
คจฺเฉยฺยํ   เสยฺยถาปิ   ปฐวิยํ   อากาเสปิ  ปลฺลงฺเกน  สงฺกเมยฺยํ  ๔-
เสยฺยถาปิ    ปกฺขี    สกุโณ    อิเมปิ    จนฺทิมสุริเย    เอวํมหิทฺธิเก
เอวํมหานุภาเว    ปาณินา    ปริมเสยฺยํ    ๕-    ปริมชฺเชยฺยํ   ยาว
พฺรหฺมโลกาปิ   กาเยน   สํวตฺเตยฺยนฺติ   ฯ   ตตฺร  ตเตฺรว  สกฺขิภพฺพตํ
ปาปุณิสฺสสิ สติ สติ อายตเน ฯ
     [๒๖๒]   โส  ตฺวํ  วจฺฉ  ยาวเทว อากงฺขิสฺสสิ ทิพฺพาย โสตธาตุยา
วิสุทฺธาย  อติกฺกนฺตมานุสกาย  ๖-  อุโภ  สทฺเท  สุเณยฺยํ  เสยฺยถีทํ  ๗-
ทิพเพ  จ  มานุสเก  ๘-  จ  เย  ทูเร  สนฺติเก  จาติ ฯ ตตฺร ตเตฺรว
สกฺขิภพฺพตํ ปาปุณิสฺสสิ สติ สติ อายตเน ฯ
     [๒๖๓]   โส   ตฺวํ   วจฺฉ   ยาวเทว   อากงฺขิสฺสสิ  ปรสตฺตานํ
ปรปุคฺคลานํ   เจตสา   เจโต   ปริจฺจ   ปชาเนยฺยํ  สราคํ  วา  จิตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ตํ      โป. ม. อุตฺตรึ จ ฯ     ม. สมาธิญฺจ ฯ     ม. กเมยฺยํ ฯ
@โป. จงฺกเมยฺยํ ฯ  ม. ปรามเสยฺยํ ฯ  โป. ...มานุสิกาย ฯ
@ ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ  ม. มานุเส ฯ
สราคํ   จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยํ   วีตราคํ   วา   จิตฺตํ  วีตราคํ  จิตฺตนฺติ
ปชาเนยฺยํ   สโทสํ   วา   จิตฺตํ   สโทสํ  จิตฺตนฺติ  ปชาเนยฺยํ  วีตโทสํ
วา   จิตฺตํ   วีตโทสํ   จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยํ  สโมหํ  วา  จิตฺตํ  สโมหํ
จิตฺตนฺติ    ปชาเนยฺยํ    วีตโมหํ    วา    จิตฺตํ    วีตโมหํ   จิตฺตนฺติ
ปชาเนยฺยํ    สงฺขิตฺตํ    วา    จิตฺตํ   สงฺขิตฺตํ   จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยํ
วิกฺขิตฺตํ   วา   จิตฺตํ   วิกฺขิตฺตํ   จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยํ   มหคฺคตํ   วา
จิตฺตํ    มหคฺคตํ    จิตฺตนฺติ    ปชาเนยฺยํ    อมหคฺคตํ    วา    จิตฺตํ
อมหคฺคตํ    จิตฺตนฺติ    ปชาเนยฺยํ     สอุตฺตรํ   วา   จิตฺตํ   สอุตฺตรํ
จิตฺตนฺติ    ปชาเนยฺยํ    อนุตฺตรํ    วา    จิตฺตํ    อนุตฺตรํ   จิตฺตนฺติ
ปชาเนยฺยํ    สมาหิตํ    วา    จิตฺตํ   สมาหิตํ   จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยํ
อสมาหิตํ    วา    จิตฺตํ    อสมาหิตํ    จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยํ   วิมุตฺตํ
วา   จิตฺตํ   วิมุตฺตํ   จิตฺตนฺติ  ปชาเนยฺยํ  อวิมุตฺตํ  วา  จิตฺตํ  อวิมุตฺตํ
จิตฺตนฺติ   ปชาเนยฺยนฺติ   ฯ   ตตฺร   ตเตฺรว   สกฺขิภพฺพตํ   ปาปุณิสฺสสิ
สติ สติ อายตเน ฯ
     [๒๖๔]   โส   ตฺวํ   วจฺฉ   ยาวเทว   อากงฺขิสฺสสิ  อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสเรยฺยํ   เสยฺยถีทํ   เอกมฺปิ   ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย
ติสฺโสปิ   ชาติโย   จตสฺโสปิ   ชาติโย  ปญฺจปิ  ชาติโย  ทสปิ  ชาติโย
วีสมฺปิ   ชาติโย   ตึสมฺปิ   ชาติโย   จตฺตาฬีสมฺปิ   ชาติโย  ปญฺญาสมฺปิ
ชาติโย   ชาติสตมฺปิ   ๑-   ชาติสหสฺสมฺปิ   ชาติสตสหสฺสมฺปิ   อเนเกปิ
สํวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ    วิวฏฺฏกปฺเป    อเนเกปิ   สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
@เชิงอรรถ:  ม. สตมฺปิ ชาติโย สหสฺสมฺปิ ชาติโย สตสหสฺสมฺปิ ชาติโย ฯ
อมุตฺราสึ   เอวํนาโม   เอวํโคตฺโต   เอวํวณฺโณ   เอวมาหาโร   เอวํ
สุขทุกฺขปฏิสํเวที   เอวมายุปริยนฺโต   โส   ตโต  จุโต  อมุตฺร  อุทปาทึ
ตตฺราปาสึ   เอวํนาโม   เอวํโคตฺโต   เอวํวณฺโณ   เอวมาหาโร  เอวํ
สุขทุกฺขปฏิสํเวที    เอวมายุปริยนฺโต   โส   ตโต   จุโต   อิธูปปนฺโนติ
อิติ   สาการํ   สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสเรยฺยนฺติ  ฯ
ตตฺร ตเตฺรว สกฺขิภพฺพตํ ปาปุณิสฺสสิ สติ สติ อายตเน ฯ
     [๒๖๕]   โส  ตฺวํ  วจฺฉ  ยาวเทว  อากงฺขิสฺสสิ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา
วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน  สตฺเต  ปสฺเสยฺยํ  จวมาเน  อุปปชฺชมาเน
หีเน    ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ยถากมฺมูปเค
สตฺเต    ปชาเนยฺยํ    อิเม   วต   โภนฺโต   สตฺตา   กายทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา       วจีทุจฺจริเตน       สมนฺนาคตา      มโนทุจฺจริเตน
สมนฺนาคตา    อริยานํ    อุปวาทกา    มิจฺฉาทิฏฺฐิกา   มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺม-
สมาทานา   เต   กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ   อุปปนฺนา   อิเม   วา   ปน   โภนฺโต   สตฺตา   กายสุจริเตน
สมนฺนาคตา    วจีสุจริเตน    สมนฺนาคตา   มโนสุจริเตน   สมนฺนาคตา
อริยานํ    อนุปวาทกา    สมฺมาทิฏฺฐิกา   สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา   เต
กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ  โลกํ  อุปปนฺนาติ  ฯ  อิติ
ทิพฺเพน    จกฺขุนา   วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺเสยฺยํ
จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต
ทุคฺคเต    ยถากมฺมูปเค   สตฺเต   ปชาเนยฺยนฺติ   ฯ   ตตฺร   ตเตฺรว
สกฺขิภพฺพตํ ปาปุณิสฺสสิ สติ สติ อายตเน ฯ
     [๒๖๖]   โส  ตฺวํ  วจฺฉ  ยาวเทว  อากงฺขิสฺสสิ  อาสวานํ  ขยา
อนาสวํ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหเรยฺยนฺติ   ฯ   ตตฺร   ตเตฺรว  สกฺขิภพฺพตํ
ปาปุณิสฺสสิ สติ สติ อายตเนติ ฯ
     [๒๖๗]   อถ   โข   อายสฺมา   วจฺฉโคตฺโต   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    อุฏฺฐายาสนา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ   กตฺวา   ปกฺกามิ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  วจฺฉโคตฺโต  เอโก
วูปกฏฺโฐ    อปฺปมตฺโต    อาตาปี    ปหิตตฺโต   วิหรนฺโต   นจิรสฺเสว
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา    อุปสมฺปชฺช    วิหาสิ    ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ
กตํ   กรณียํ   นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   อพฺภญฺญาสิ   ฯ   อญฺญตโร  โข
ปนายสฺมา วจฺฉโคตฺโต อรหตํ อโหสิ ฯ
     [๒๖๘]   เตน   โข   ปน   สมเยน   สมฺพหุลา  ภิกฺขู  ภควนฺตํ
ทสฺสนาย   คจฺฉนฺติ   ฯ   อทฺทสา   โข   อายสฺมา   วจฺฉโคตฺโต  เต
ภิกฺขู   ทูรโตว  คจฺฉนฺเต   ๑-  ทิสฺวาน  เยน  เต  ภิกฺขู  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    เต    ภิกฺขู   เอตทโวจ   หนฺท   กหํ   ปน   ตุเมฺห
อายสฺมนฺโต   คจฺฉถาติ   ฯ   ภควนฺตํ   โข   มยํ   อาวุโส  ทสฺสนาย
@เชิงอรรถ:  ม. อาคจฺฉนฺเต ฯ
คจฺฉามาติ   ฯ   เตนหายสฺมนฺโต  มม  วจเนน  ภควโต  ปาเท  สิรสา
วนฺทถ   วจฺฉโคตฺโต  ๑-  ภนฺเต  ภิกฺขุ  ภควโต  ปาเท  สิรสา  วนฺทติ
เอวญฺจ  วเทติ  ๒-  ปริจิณฺโณ  เม  ภควา  ปริจิณฺโณ  เม  สุคโตติ  ฯ
เอวมาวุโสติ   โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  วจฺฉโคตฺตสฺส  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
อถ   โข   เต   ภิกฺขู   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ๓-   เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา
โข   เต   ภิกฺขู   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ  อายสฺมา  ภนฺเต  วจฺฉโคตฺโต
ภควโต   ปาเท   สิรสา   วนฺทติ   เอวญฺจ   วเทติ   ปริจิณฺโณ   เม
ภควา  ปริจิณฺโณ  เม  สุคโตติ ฯ ปุพฺเพว เม ๔- ภิกฺขเว วจฺฉโคตฺโต ๕-
ภิกฺขุ   เจตสา   เจโต   ปริจฺจ   วิทิโต  เตวิชฺโช  วจฺฉโคตฺโต  ภิกฺขุ
มหิทฺธิโก   มหานุภาโวติ   ฯ   เทวตาปิ   เม   เอตมตฺถํ   อาโรเจสุํ
เตวิชฺโช ภนฺเต วจฺฉโคตฺโต ภิกฺขุ มหิทฺธิโก มหานุภาโวติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
               มหาวจฺฉโคตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
                     ------------
@เชิงอรรถ:  ม. วจฺฉโคตฺโต ... วนฺทตีติ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ   ม. วเทถ ฯ
@ ม. อภิวาเทตฺวา ... เต ภิกฺขูติ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ   ม. มยา ฯ
@ ม. วจฺฉโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน ฯ
                        ทีฆนขสุตฺตํ
     [๒๖๙]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
คิชฺฌกูเฏ  [๑]-  สูกรขตายํ  ๒-  ฯ  อถ  โข ทีฆนโข ปริพฺพาชโก เยน
ภควา     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควตา    สทฺธึ    สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ    กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ
เอกมนฺตํ    ฐิโต   โข   ทีฆนโข   ปริพฺพาชโก   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
อหญฺหิ  โภ  โคตม  เอวํวาที  เอวํทิฏฺฐี  สพฺพํ  เม  น  ขมตีติ  ฯ ยาปิ
โข   เต   เอสา   อคฺคิเวสฺสน  ทิฏฺฐิ  สพฺพํ  เม  น  ขมตีติ  เอสาปิ
เต  ทิฏฺฐิ  น  ขมตีติ  ฯ  เอสา  ๓-  เจ  เม โภ โคตม ทิฏฺฐิ ขเมยฺย
ตํปิสฺส  ๔-  ตาทิสเมว  ตํปิสฺส  ตาทิสเมวาติ ฯ อโต โข เต อคฺคิเวสฺสน
พหู   หิ   พหุตรา  โลกสฺมึ  เย  เอวมาหํสุ  ตํปิสฺส  ตาทิสเมว  ตํปิสฺส
ตาทิสเมวาติ    เต    ตญฺเจว    ทิฏฺฐึ   นปฺปชหนฺติ   อญฺญญฺจ   ทิฏฺฐึ
อุปาทิยนฺติ   ฯ  อโต  โข  เต  อคฺคิเวสฺสน  ตนู  หิ  ตนุตรา  โลกสฺมึ
เย   เอวมาหํสุ  ตํปิสฺส  ตาทิสเมว  ตํปิสฺส  ตาทิสเมวาติ  เต  ตญฺเจว
ทิฏฺฐึ ปชหนฺติ อญฺญญฺจ ทิฏฺฐึ น อุปาทิยนฺติ ฯ
     [๒๗๐]   สนฺติ  อคฺคิเวสฺสน  ๕-  เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน    สพฺพํ   เม   ขมตีติ   ฯ   สนฺติ   อคฺคิเวสฺสน   เอเก
สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน   สพฺพํ   เม  น  ขมตีติ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปพฺพเต ฯ    ม. สูกรขตาย ฯ    ม. เอสาปิ เม ฯ    ม. ยุ. ตํปสฺส ฯ
@ ยุ. สนฺตคฺคิเวสฺสนาติ ทิสฺสติ ฯ
สนฺติ   อคฺคิเวสฺสน   เอเก   สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน  เอวํทิฏฺฐิโน
เอกจฺจํ   เม   ขมติ   เอกจฺจํ  เม  น  ขมตีติ  ฯ  ตตฺร  อคฺคิเวสฺสน
เย    เต    สมณพฺราหฺมณา   เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน   สพฺพํ   เม
ขมตีติ    เตสมยํ    ทิฏฺฐิ    สราคาย   สนฺติเก   สํโยคาย   สนฺติเก
อภินนฺทนาย     สนฺติเก     อชฺโฌสานาย     สนฺติเก     อุปาทานาย
สนฺติเกติ   ฯ  ตตฺร  อคฺคิเวสฺสน  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   สพฺพํ   เม   น   ขมตีติ   เตสมยํ   ทิฏฺฐิ   อสาราคาย
สนฺติเก   อสํโยคาย   สนฺติเก   อนภินนฺทนาย   สนฺติเก  อนชฺโฌสานาย
สนฺติเก อนุปาทานาย สนฺติเกติ ฯ
     {๒๗๐.๑}   เอวํ  วุตฺเต  ทีฆนโข  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อุกฺกํเสติ   เม   ภวํ   โคตโม  ทิฏฺฐิคตํ  สมุกฺกํเสติ  เม  ภวํ  โคตโม
ทิฏฺฐิคตนฺติ    ฯ    ตตฺร    อคฺคิเวสฺสน    เย   เต   สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน  เอกจฺจํ  เม  ขมติ  เอกจฺจํ  เม  น  ขมตีติ
ยา  หิ  เตสํ  ขมติ  สายํ  ทิฏฺฐิ  สราคาย  สนฺติเก  สํโยคาย  สนฺติเก
อภินนฺทนาย     สนฺติเก     อชฺโฌสานาย     สนฺติเก     อุปาทานาย
สนฺติเก   ยา   หิ   เตสํ  น  ขมติ  สายํ  ทิฏฺฐิ  อสาราคาย  สนฺติเก
อสํโยคาย     สนฺติเก     อนภินนฺทนาย     สนฺติเก    อนชฺโฌสานาย
สนฺติเก อนุปาทานาย สนฺติเกติ ฯ
     [๒๗๑]   ตตฺร  อคฺคิเวสฺสน  ๑-  เย  เต  สมณพฺราหฺมณา  เอวํ
วาทิโน   เอวํทิฏฺฐิโน   สพฺพํ   เม   ขมตีติ   ตตฺถ  วิญฺญู  ปุริโส  อิติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตตฺรคฺคิเวสฺสนาติ ทิสฺสติ ฯ
ปฏิสญฺจิกฺขติ  ยา  ๑-  โข  เม  อยํ  ทิฏฺฐิ  สพฺพํ เม ขมตีติ อิมญฺเจ ๒-
อหํ  ทิฏฺฐึ  ถามสา  ปรามสฺส  ๓-  อภินิวิสฺส  โวหเรยฺยํ  อิทเมว  สจฺจํ
โมฆมญฺญนฺติ   ทฺวีหิ   เม   อสฺส   วิคฺคโห   โย   จายํ   สมโณ  วา
พฺราหฺมโณ   วา   เอวํวาที   เอวํทิฏฺฐี   สพฺพํ   เม   น  ขมตีติ  โย
จายํ   สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ   วา   เอวํวาที   เอวํทิฏฺฐี  เอกจฺจํ
เม   ขมติ   เอกจฺจํ    เม  น  ขมตีติ  อิเมหิ  เม  ๔-  อสฺส  ทฺวีหิ
วิคฺคโห  ฯ  อิติ  วิคฺคเห  สติ  วิวาโท  วิวาเท  สติ  วิฆาโต  วิฆาเต
สติ   วิเหสา   ฯ   อิติ  โส  วิคฺคหญฺจ  วิวาทญฺจ  วิฆาตญฺจ  วิเหสญฺจ
อตฺตนิ    สมฺปสฺสมาโน    ตญฺเจว    ทิฏฺฐึ    ปชหติ   อญฺญญฺจ   ทิฏฺฐึ
น   อุปาทิยติ   ฯ   เอวเมตาสํ   ทิฏฺฐีนํ   ปหานํ   โหติ  เอวเมตาสํ
ทิฏฺฐีนํ ปฏินิสฺสคฺโค โหติ ฯ
     {๒๗๑.๑}   ตตฺร  อคฺคิเวสฺสน  เย  เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   สพฺพํ   เม   น   ขมตีติ   ตตฺร  ๕-  วิญฺญู  ปุริโส  อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ   ยา   ๖-   โข   เม  อยํ  ทิฏฺฐิ  สพฺพํ  เม  น  ขมตีติ
อิมญฺเจ   อหํ   ทิฏฺฐึ  ถามสา  ปรามสฺส  อภินิวิสฺส  โวหเรยฺยํ  อิทเมว
สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   ทฺวีหิ   เม   อสฺส   วิคฺคโห   โย  จายํ  สมโณ
วา  พฺราหฺมโณ  วา  เอวํวาที  เอวํทิฏฺฐี  สพฺพํ  เม  ขมตีติ  โย  จายํ
สมโณ   วา   พฺราหฺมโณ  วา  เอวํวาที  เอวํทิฏฺฐี  เอกจฺจํ  เม  ขมติ
เอกจฺจํ  เม  น  ขมตีติ  อิเมหิ เม ทฺวีหิ อสฺส วิคฺคโห ฯ อิติ วิคฺคเห สติ
วิวาโท  วิวาเท  สติ  วิฆาโต  วิฆาเต  สติ วิเหสา ฯ อิติ โส วิคฺคหญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑-๖ ม. ยา จ โข ฯ  ม. อิมญฺจาหํ ฯ  ม. ปรามสา ฯ  ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฯ
@ ม. ตตฺถ ฯ
วิวาทญฺจ    วิฆาตญฺจ    วิเหสญฺจ    อตฺตนิ    สมฺปสฺสมาโน   ตญฺเจว
ทิฏฺฐึ   ปชหติ   อญฺญญฺจ   ทิฏฺฐึ   น  อุปาทิยติ  ฯ  เอวเมตาสํ  ทิฏฺฐีนํ
ปหานํ โหติ เอวเมตาสํ ทิฏฺฐีนํ ปฏินิสฺสคฺโค โหติ ฯ
     {๒๗๑.๒}   ตตฺร  อคฺคิเวสฺสน  เย  เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน   เอกจฺจํ  เม  ขมติ  เอกจฺจํ  เม  น  ขมตีติ  ตตฺร  วิญฺญู
ปุริโส  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  ยา  โข  เม  อยํ  ทิฏฺฐิ  เอกจฺจํ  เม  ขมติ
เอกจฺจํ   เม   น   ขมตีติ   อิมญฺเจ   อหํ   ทิฏฺฐึ  ถามสา  ปรามสฺส
อภินิวิสฺส    โวหเรยฺยํ    อิทเมว    สจฺจํ   โมฆมญฺญนฺติ   ทฺวีหิ   เม
อสฺส   วิคฺคโห   โย   จายํ   สมโณ   วา  พฺราหฺมโณ  วา  เอวํวาที
เอวํทิฏฺฐี   สพฺพํ   เม   ขมตีติ   โย   จายํ   สมโณ  วา  พฺราหฺมโณ
วา   เอวํวาที   เอวํทิฏฺฐี   สพฺพํ   เม  น  ขมตีติ  อิเมหิ  เม  อสฺส
ทฺวีหิ   วิคฺคโห   ฯ  อิติ  วิคฺคเห  สติ  วิวาโท  วิวาเท  สติ  วิฆาโต
วิฆาเต   สติ   วิเหสา   ฯ   อิติ  โส  วิคฺคหญฺจ  วิวาทญฺจ  วิฆาตญฺจ
วิเหสญฺจ    อตฺตนิ   สมฺปสฺสมาโน   ตญฺเจว   ทิฏฺฐึ   ปชหติ   อญฺญญฺจ
ทิฏฺฐึ   น  อุปาทิยติ  ฯ  เอวเมตาสํ  ทิฏฺฐีนํ  ปหานํ  โหติ  เอวเมตาสํ
ทิฏฺฐีนํ ปฏินิสฺสคฺโค โหติ ฯ
     [๒๗๒]   อยํ  โข  ปน  อคฺคิเวสฺสน  กาโย  รูปี  จาตุมฺมหาภูติโก
มาตาเปตฺติกสมฺภโว      โอทนกุมฺมาสูปจโย      อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺธน-
เภทนวิทฺธํสนธมฺโม     อนิจฺจโต     ทุกฺขโต     โรคโต     คณฺฑโต
สลฺลโต   อฆโต   อาพาธโต   ปรโต   ปโลกโต   สุญฺญโต   อนตฺตโต
สมนุปสฺสิตพฺโพ    ฯ    ตสฺสิมํ    กายํ   อนิจฺจโต   ทุกฺขโต   โรคโต
คณฺฑโต    สลฺลโต   อฆโต   อาพาธโต   ปรโต   ปโลกโต   สุญฺญโต
อนตฺตโต    สมนุปสฺสโต    โย    กายสฺมึ   กายจฺฉนฺโท   กายสิเนโห
กายนฺวยตา สา ปหียติ ฯ
     [๒๗๓]   ติสฺโส  โข  อิมา  อคฺคิเวสฺสน  เวทนา  สุขา  เวทนา
ทุกฺขา   เวทนา   อทุกฺขมสุขา   เวทนา  ฯ  ยสฺมึ  อคฺคิเวสฺสน  สมเย
สุขํ   เวทนํ   เวเทติ   เนว  ตสฺมึ  สมเย  ทุกฺขํ  เวทนํ  เวเทติ  น
อทุกฺขมสุขํ   เวทนํ  เวเทติ  สุขํเยว  ตสฺมึ  สมเย  เวทนํ  เวเทติ  ฯ
ยสฺมึ   อคฺคิเวสฺสน   สมเย  ทุกฺขํ  เวทนํ  เวเทติ  เนว  ตสฺมึ  สมเย
สุขํ   เวทนํ   เวเทติ  น  อทุกฺขมสุขํ  เวทนํ  เวเทติ  ทุกฺขํเยว  ตสฺมึ
สมเย  เวทนํ  เวเทติ  ฯ  ยสฺมึ  อคฺคิเวสฺสน  สมเย  อทุกฺขมสุขํ เวทนํ
เวเทติ   เนว   ตสฺมึ  สมเย  สุขํ  เวทนํ  เวเทติ   น  ทุกฺขํ  เวทนํ
เวเทติ   อทุกฺขมสุขํเยว   ตสฺมึ  สมเย  เวทนํ  เวเทติ  ฯ  สุขา  ๑-
อคฺคิเวสฺสน    [๒]-   อนิจฺจา   สงฺขตา   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   ขยธมฺมา
วยธมฺมา  วิราคธมฺมา  นิโรธธมฺมา  ฯ  ทุกฺขาปิ  โข  อคฺคิเวสฺสน [๓]-
อนิจฺจา   สงฺขตา   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   ขยธมฺมา   วยธมฺมา  วิราคธมฺมา
นิโรธธมฺมา  ฯ  อทุกฺขมสุขาปิ  โข  อคฺคิเวสฺสน  เวทนา อนิจฺจา สงฺขตา
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   ขยธมฺมา   วยธมฺมา   วิราคธมฺมา   นิโรธธมฺมา   ฯ
เอวํ    ปสฺสํ   อคฺคิเวสฺสน   สุตวา   อริยสาวโก   สุขายปิ  เวทนาย
นิพฺพินฺทติ   ทุกฺขายปิ   เวทนาย   นิพฺพินฺทติ   อทุกฺขมสุขายปิ   เวทนาย
@เชิงอรรถ:  ม. สุขาปิ โข ฯ ๒-๓ ม. เอตฺถนฺตเร เวทนาติ อยํ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ  วิรชฺชติ  วิราคา  วิมุจฺจติ  วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ
ญาณํ   โหติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ   ฯ   เอวํ   วิมุตฺตจิตฺโต   โข   อคฺคิเวสฺสน
ภิกฺขุ   น   เกนจิ  สํวทติ  น  เกนจิ  วิวทติ  ยญฺจ  โข  โลเก  วุตฺตํ
เตน โวหรติ อปรามสนฺติ ฯ
     [๒๗๔]   เตน  โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ภควโต
ปิฏฺฐิโต   นิสินฺโน   ๑-   ภควนฺตํ  วีชิยมาโน  ฯ  อถ  โข  อายสฺมโต
สารีปุตฺตสฺส   เอตทโหสิ   เตสํ   เตสํ   กิร   โน   ภควา   ธมฺมานํ
อภิญฺญา   ปหานมาห   เตสํ   เตสํ  กิร  โน  สุคโต  ธมฺมานํ  อภิญฺญา
ปฏินิสฺสคฺคมาหาติ   ฯ   อิติ  หิทํ  อายสฺมโต  สารีปุตฺตสฺส  ปฏิสญฺจิกฺขโต
อนุปาทาย    อาสเวหิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจิ   ฯ   ทีฆนขสฺส   ปริพฺพาชกสฺส
วิรชํ    วีตมลํ    ธมฺมจกฺขุํ   อุทปาทิ   ยงฺกิญฺจิ   สมุทยธมฺมํ   สพฺพนฺตํ
นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
     [๒๗๕]   อถ   โข  ทีฆนโข  ปริพฺพาชโก  ทิฏฺฐธมฺโม  ปตฺตธมฺโม
วิทิตธมฺโม       ปริโยคาฬฺหธมฺโม      ติณฺณวิจิกิจฺโฉ      วิคตกถํกโถ
เวสารชฺชปฺปตฺโต   อปรปฺปจฺจโย   สตฺถุ   สาสเน   ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม  อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ  โภ  โคตม
นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา
มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต
รูปานิ    ทกฺขนฺตีติ    เอวเมว    โภตา   โคตเมน   อเนกปริยาเยน
@เชิงอรรถ:  ม. ฐิโต โหติ ฯ
ธมฺโม   ปกาสิโต   เอสาหํ   ภควนฺตํ   [๑]-  สรณํ  คจฺฉามิ  ธมฺมญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ    อุปาสกํ    มํ    ภวํ    โคตโม   ธาเรตุ   อชฺชตคฺเค
ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
                  ทีฆนขสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                        -------
@เชิงอรรถ:  ม. เอตฺถนฺตเร โคตมนฺติ อยํ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
                       มาคณฺฑิยสุตฺตํ
     [๒๗๖]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ   ภควา   กุรูสุ  วิหรติ
กมฺมาสธมฺมํ    นาม   กุรูนํ   นิคโม   ภารทฺวาชโคตฺตสฺส   พฺราหฺมณสฺส
อคฺยาคาเร  ติณสนฺถรเก  ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย   กมฺมาสธมฺมํ   ปิณฺฑาย   ปาวิสิ  ฯ  กมฺมาสธมฺเม  ๑-
ปิณฺฑาย    จริตฺวา   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   เยน   อญฺญตโร
วนสณฺโฑ   เตนุปสงฺกมิ   ทิวาวิหาราย   ตํ   วนสณฺฑํ   อชฺโฌคาเหตฺวา
อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทิ ฯ
     [๒๗๗]   อถ   โข   มาคณฺฑิโย   ๒-  ปริพฺพาชโก  ชงฺฆาวิหารํ
อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน   เยน   ภารทฺวาชโคตฺตสฺส   พฺราหฺมณสฺส
อคฺยาคารํ   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อทฺทสา   โข   มาคณฺฑิโย  ปริพฺพาชโก
ภารทฺวาชโคตฺตสฺส    พฺราหฺมณสฺส    อคฺยาคาเร    ติณสนฺถรกํ   [๓]-
ทิสฺวาน   ภารทฺวาชโคตฺตํ   พฺราหฺมณํ   เอตทโวจ   กสฺส   ๔-   นวยํ
สมฺม    โภโต    ภารทฺวาชสฺส   อคฺยาคาเร   ติณสนฺถรโก   ปญฺญตฺโต
สมณเสยฺยานุรูปํ   มญฺเญติ   ฯ   อตฺถิ   โภ  มาคณฺฑิย  สมโณ  โคตโม
สกฺยปุตฺโต    สกฺยกุลา    ปพฺพชิโต   ตํ   โข   ปน   ภวนฺตํ   โคตมํ
เอวํกลฺยาโณ    กิตฺติสทฺโท    อพฺภุคฺคโต   อิติปิ   โส   ภควา   อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน    สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร
@เชิงอรรถ:  ม. กมฺมาสธมฺมํ ฯ    สี. ม. ยุ. มาคนฺทิโย ฯ    ม. ปญฺญตฺตํ ฯ
@ ม. กิสฺส ตฺวํ สมฺม ฯ
ปุริสทมฺมสารถิ    สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ    พุทฺโธ   ภควาติ   ตสฺเสสา
โภโต   โคตมสฺส   เสยฺยา   ปญฺญตฺตาติ   ฯ   ทุทฺทิฏฺฐํ  ๑-  วต  โภ
ภารทฺวาช   อทฺทสาม  เย  มยํ  ตสฺส  โภโต  โคตมสฺส  ภูนหนสฺส  ๒-
เสยฺยํ อทฺทสามาติ ฯ
     {๒๗๗.๑}   รกฺขสฺเสตํ   มาคณฺฑิย   วาจํ   รกฺขสฺเสตํ  มาคณฺฑิย
วาจํ    พหู    หิ    ตสฺเสว    โภโต    โคตมสฺส    ขตฺติยปณฺฑิตาปิ
พฺราหฺมณปณฺฑิตาปิ คหปติปณฺฑิตาปิ สมณปณฺฑิตาปิ
อภิปฺปสนฺนา   วินีตา   อริเย   ญาเย   ธมฺเม   กุสเลติ   ฯ  สมฺมุขา
เจปิ   มยํ   ภารทฺวาช   ตํ   ภวนฺตํ   โคตมํ   ปสฺเสยฺยาม  สมฺมุขาปิ
นํ   วเทยฺยาม   ภูนหโน   ๓-   สมโณ   โคตโมติ   ตํ   กิสฺส  เหตุ
เอวญฺหิ  โน  สุตฺเต  โอจรตีติ  ฯ  สเจ  ตํ  โภโต  มาคณฺฑิยสฺส  อครุ
อาโรเจสฺสามิ   ๔-  ตสฺส  ๕-  สมณสฺส  โคตมสฺสาติ  ฯ  อปฺโปสฺสุกฺโก
ภวํ ภารทฺวาโช วุตฺโต จ ๖- นํ วเทยฺยาติ ฯ
     [๒๗๘]   อสฺโสสิ   โข   ภควา  ทิพฺพาย  โสตธาตุยา  วิสุทฺธาย
อติกฺกนฺตมานุสกาย     ภารทฺวาชโคตฺตสฺส    พฺราหฺมณสฺส    มาคณฺฑิเยน
ปริพฺพาชเกน  สทฺธึ  อิมํ  กถาสลฺลาปํ  ฯ  อถ  โข  ภควา  สายณฺหสมยํ
ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต  เยน  ภารทฺวาชโคตฺตสฺส  พฺราหฺมณสฺส  อคฺยาคารํ
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    นิสีทิ    ปญฺญตฺเต    ติณสนฺถรเก    ฯ
อถ   โข   ภารทฺวาชโคตฺโต   พฺราหฺมโณ   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ
@เชิงอรรถ:  ม. ทุทฺทิฏฺฐํ ... อทฺทสามาติ อาเมณฺฑิตานิ ฯ    สี. ม. ยุ. ภูนหุโน ฯ
@ สี. ม. ยุ. ภูนหุ ฯ    ม. อาโรเจยฺยามิ ฯ     ม. ตํ ฯ    ม. ว ฯ
วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข ภารทฺวาชโคตฺตํ
พฺราหฺมณํ   ภควา   เอตทโวจ   อหุ  ปน  เต  ภารทฺวาช  มาคณฺฑิเยน
ปริพฺพาชเกน    สทฺธึ    อิมํเยว    ติณสนฺถรกํ    อารพฺภ    โกจิเทว
กถาสลฺลาโปติ    ฯ    เอวํ    วุตฺเต   ภารทฺวาชโคตฺโต   พฺราหฺมโณ
สํวิคฺโค   โลมหฏฺฐชาโต   ภควนฺตํ  เอตทโวจ  เอตเทว  โข  ปน  มยํ
โภโต  โคตมสฺส  อาโรเจตุกามา  อถ  จ  ปน ภวํ โคตโม อนกฺขาตํเยว
อกฺขาสีติ   ๑-   ฯ   อยญฺจ   หิทํ   ๒-   ภควโต  ภารทฺวาชโคตฺเตน
พฺราหฺมเณน    สทฺธึ   อนฺตรากถา   วิปฺปกตา   โหติ   ฯ   อถ   โข
มาคณฺฑิโย    ปริพฺพาชโก   ชงฺฆาวิหารํ   อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน
เยน    ภารทฺวาชโคตฺตสฺส    พฺราหฺมณสฺส   อคฺยาคารํ   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควตา    สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ
กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๒๗๙]   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   มาคณฺฑิยํ  ปริพฺพาชกํ  ภควา
เอตทโวจ   จกฺขุ   ๓-   โข   มาคณฺฑิย  รูปารามํ  รูปรตํ  รูปสมฺมุทิตํ
ตํ   ตถาคตสฺส   ทนฺตํ   คุตฺตํ   รกฺขิตํ  สํวุตํ  ตสฺส  จ  สํวราย  ธมฺมํ
เทเสติ   อิทนฺนุ   เต   เอตํ  มาคณฺฑิย  สนฺธาย  ภาสิตํ  ภูนหโน  ๔-
สมโณ   โคตโมติ   ฯ   เอตเทว   ปน   เม   โภ   โคตม  สนฺธาย
ภาสิตํ    ภูนหโน    สมโณ    โคตโมติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   เอวญฺหิ
โน   สุตฺเต   โอจรตีติ   ฯ   โสตํ  โข  มาคณฺฑิย  สทฺทารามํ  ฯเปฯ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อนกฺขานํเยว อกาสีติ ฯ    ม. หิ ฯ    ม. จกฺขุํ ฯ   ม. ยุ. ภูนหุ ฯ
ฆานํ  โข  มาคณฺฑิย  คนฺธารามํ  ...  ชิวฺหา  โข  มาคณฺฑิย รสารามา
รสรตา    รสสมฺมุทิตา    สา   ตถาคตสฺส   ทนฺตา   คุตฺตา   รกฺขิตา
สํวุตา   ตสฺส  จ  สํวราย  ธมฺมํ  เทเสติ  อิทนฺนุ  เต  เอตํ  โข  ๑-
มาคณฺฑิย    สนฺธาย   ภาสิตํ   ภูนหโน   ๒-   สมโณ   โคตโมติ   ฯ
เอตเทว   โข   ปน   เม   โภ   โคตม   สนฺธาย   ภาสิตํ  ภูนหโน
สมโณ โคตโมติ ตํ กิสฺส เหตุ เอวญฺหิ โน สุตฺเต โอจรตีติ ฯ
     {๒๗๙.๑}   กาโย  โข  มาคณฺฑิย  โผฏฺฐพฺพาราโม  ฯเปฯ  มโน
โข   มาคณฺฑิย   ธมฺมาราโม   ธมฺมรโต  ธมฺมสมฺมุทิโต  โส  ตถาคตสฺส
ทนฺโต  คุตฺโต  รกฺขิโต  สํวุโต   ตสฺส  จ  สํวราย  ธมฺมํ เทเสติ อิทนฺนุ
เต   เอตํ   มาคณฺฑิย   สนฺธาย  ภาสิตํ  ภูนหโน  สมโณ  โคตโมติ  ฯ
เอตเทว   โข  ปน  เม  โภ  โคตม  สนฺธาย  ภาสิตํ  ภูนหโน  สมโณ
โคตโมติ ตํ กิสฺส เหตุ เอวญฺหิ โน สุตฺเต โอจรตีติ ฯ
     [๒๘๐]   ตํ   กึ   มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  อิเธกจฺโจ  จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ
รูเปหิ   ปริจาริตปุพฺโพ   อสฺส   อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ  มนาเปหิ  ปิยรูเปหิ
กามูปสญฺหิเตหิ   รชนีเยหิ   โส  อปเรน  สมเยน  รูปานํเยว  สมุทยญฺจ
อฏฺฐงฺคมญฺจ      อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ     ยถาภูตํ
วิทิตฺวา    รูปตณฺหํ   ปหาย   รูปปริฬาหํ   ปฏิวิโนเทตฺวา   วิคตปิปาโส
อชฺฌตฺตํ    วูปสนฺตจิตฺโต    วิหเรยฺย    อิมสฺส   ปน   เต   มาคณฺฑิย
กิมสฺส  วจนียนฺติ  ฯ  น  กิญฺจิ  โภ  โคตม  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ มาคณฺฑิย
อิเธกจฺโจ     โสตวิญฺเญยฺเยหิ    สทฺเทหิ    ฯเปฯ    ฆานวิญฺเญยฺเยหิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โขติ ปาฐสทฺโท นตฺถิ ฯ    ยุ. ภูนหุ สพฺพตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
คนฺเธหิ    ...    ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยหิ   รเสหิ   ...   กายวิญฺเญยฺเยหิ
โผฏฺฐพฺเพหิ  ปริจาริตปุพฺโพ  อสฺส  อิฏฺเฐหิ  กนฺเตหิ  มนาเปหิ  ปิยรูเปหิ
กามูปสญฺหิเตหิ   รชนีเยเหิ   โส   อปเรน   สมเยน   โผฏฺฐพฺพานํเยว
สมุทยญฺจ     อฏฺฐงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ      วิทิตฺวา     โผฏฺฐพฺพตณฺหํ     ปหาย     โผฏฺฐพฺพปริฬาหํ
ปฏิวิโนเทตฺวา     วิคตปิปาโส    อชฺฌตฺตํ    วูปสนฺตจิตฺโต    วิหเรยฺย
อิมสฺส ปน เต มาคณฺฑิย กิมสฺส วจนียนฺติ ฯ น กิญฺจิ โภ โคตม ฯ
     [๒๘๑]   อหํ  โข  ปน  มาคณฺฑิย  ปุพฺเพ  อาคาริยภูโต  สมาโน
ปญฺจหิ   กามคุเณหิ   สมปฺปิโต   สมงฺคีภูโต  ปริจาเรสึ  จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ
รูเปหิ    อิฏฺเฐหิ    กนฺเตหิ    มนาเปหิ    ปิยรูเปหิ   กามูปสญฺหิเตหิ
รชนีเยหิ     โสตวิญฺเญยฺเยหิ     สทฺเทหิ    ฯเปฯ    ฆานวิญฺเญยฺเยหิ
คนฺเธหิ  ...  ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยหิ  รเสหิ ... กายวิญฺเญยฺเยหิ โผฏฺฐพฺเพหิ
อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ   มนาเปหิ   ปิยรูเปหิ   กามูปสญฺหิเตหิ  รชนีเยหิ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   มาคณฺฑิย   ตโย   ปาสาทา   อเหสุํ   เอโก   วสฺสิโก
เอโก   เหมนฺติโก   เอโก   คิมฺหิโก   ฯ   โส   โข  อหํ  มาคณฺฑิย
วสฺสิเก  ปาสาเท  จตฺตาโร  มาเส  นิปฺปุริเสหิ  ตุริเยหิ  ปริจาริยมาโน
น   เหฏฺฐาปาสาทํ   โอโรหามิ  ฯ  โส  อปเรน  สมเยน  กามานํเยว
สมุทยญฺจ     อฏฺฐงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ    วิทิตฺวา    กามตณฺหํ   ปหาย   กามปริฬาหํ   ปฏิวิโนเทตฺวา
วิคตปิปาโส   อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต   วิหรามิ  ฯ  โส  อญฺเญ  สตฺเต
ปสฺสามิ   กาเมสุ   อวีตราเค   กามตณฺหาหิ  ขชฺชมาเน  กามปริฬาเหน
ปริฑยฺหมาเน   กาเม   ปฏิเสวนฺเต   โส   เตสํ  น  ปิเหมิ  น  ตตฺถ
อภิรมามิ   ตํ   กิสฺส   เหตุ  ยา  หยํ  ๑-  มาคณฺฑิย  รติ  อญฺญเตฺรว
กาเมหิ   อญฺญตฺร   อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ  [๒]-  ตาย  รติยา  รมมาโน
หีนสฺส น ปิเหมิ น ตตฺถ อภิรมามิ ฯ
     [๒๘๒]   เสยฺยถาปิ   มาคณฺฑิย   คหปติ   วา  คหปติปุตฺโต  วา
อฑฺโฒ     มหทฺธโน    มหาโภโค    ปญฺจหิ    กามคุเณหิ    สมปฺปิโต
สมงฺคีภูโต   ปริจาเรยฺย   จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ   รูเปหิ   อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ
มนาเปหิ    ปิยรูเปหิ    กามูปสญฺหิเตหิ    รชนีเยหิ    โสตวิญฺเญยฺเยหิ
สทฺเทหิ   ฯเปฯ   ฆานวิญฺเญยฺเยหิ   คนฺเธหิ   ฯเปฯ  ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยหิ
รเสหิ    ฯเปฯ    กายวิญฺเญยฺเยหิ    โผฏฺฐพฺเพหิ   อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ
มนาเปหิ   ปิยรูเปหิ  กามูปสญฺหิเตหิ  รชนีเยหิ  ฯ  โส  กาเยน  สุจริตํ
จริตฺวา   วาจาย   สุจริตํ   จริตฺวา   มนสา  สุจริตํ  จริตฺวา  กายสฺส
เภทา  ปรมฺมรณา  สุคตึ   สคฺคํ  โลกํ  อุปปชฺเชยฺย  เทวานํ  ตาวตึสานํ
สหพฺยตํ ฯ
     {๒๘๒.๑}   โส  ตตฺถ  นนฺทเน  วเน  อจฺฉราสงฺฆปริวุโต  ทิพฺเพหิ
ปญฺจหิ    กามคุเณหิ    สมปฺปิโต   สมงฺคีภูโต   ปริจาเรยฺย   ฯ   โส
ปสฺเสยฺย   คหปตึ   วา   คหปติปุตฺตํ   วา  ปญฺจหิ  กามคุเณหิ  สมปฺปิตํ
สมงฺคีภูตํ   ปริจาริยมานํ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  อปิ  นุ  โส
เทวปุตฺโต    นนฺทเน    วเน    อจฺฉราสงฺฆปริวุโต   ทิพฺเพหิ   ปญฺจหิ
@เชิงอรรถ:  ม. ปายํ ฯ    ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร อปิ ทิพฺพํ สุขํ สมธิคฺคยฺห ติฏฺฐตีติ
@ทิสฺสนฺติ ฯ
กามคุเณหิ   สมปฺปิโต   สมงฺคีภูโต   ปริจาริยมาโน   อมุสฺส   คหปติสฺส
วา   คหปติปุตฺตสฺส   วา  ปิเหยฺย  มานุสกานํ  วา  ปญฺจนฺนํ  กามคุณานํ
มานุสเกหิ  วา  กาเมหิ  อาวฏฺเฏยฺยาติ  ฯ  โน  เหตํ  ๑-  โภ โคตม
ตํ   กิสฺส   เหตุ   มานุสเกหิ   โภ   โคตม  กาเมหิ  ทิพฺพกามา  ๒-
อภิกฺกนฺตตรา   จ   ปณีตตรา   จาติ  ฯ  เอวเมว  โข  อหํ  มาคณฺฑิย
ปุพฺเพ    อาคาริยภูโต    สมาโน    ปญฺจหิ    กามคุเณหิ    สมปฺปิโต
สมงฺคีภูโต    ปริจาเรสึ   จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ   รูเปหิ   อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ
มนาเปหิ    ปิยรูเปหิ    กามูปสญฺหิเตหิ    รชนีเยหิ    โสตวิญฺเญยฺเยหิ
สทฺเทหิ   ฯเปฯ   ฆานวิญฺเญยฺเยหิ   คนฺเธหิ   ฯเปฯ  ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยหิ
รเสหิ    ฯเปฯ    กายวิญฺเญยฺเยหิ    โผฏฺฐพฺเพหิ   อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ
มนาเปหิ ปิยรูเปหิ กามูปสญฺหิเตหิ รชนีเยหิ ฯ
     {๒๘๒.๒}   โส  อปเรน  สมเยน กามานํเยว สมุทยญฺจ อฏฺฐงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ    อาทีนวญฺจ    นิสฺสรณญฺจ    ยถาภูตํ   วิทิตฺวา   กามตณฺหํ
ปหาย   กามปริฬาหํ  ปฏิวิโนเทตฺวา  วิคตปิปาโส  อชฺฌตฺตํ  วูปสนฺตจิตฺโต
วิหรามิ  ฯ  โส  อหํ  ๓-  อญฺเญ  สตฺเต  ปสฺสามิ  กาเมสุ  อวีตราเค
กามตณฺหาหิ     ขชฺชมาเน    กามปริฬาเหน    ปริฑยฺหมาเน    กาเม
ปฏิเสวนฺเต  โส  เตสํ  น  ปิเหมิ  น  ตตฺถ  อภิรมามิ ตํ กิสฺส เหตุ ยา
หยํ   มาคณฺฑิย   รติ   อญฺญเตฺรว  กาเมหิ  อญฺญตฺร  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
อปิ   ทิพฺพํ  สุขํ  สมธิคฺคยฺห  ติฏฺฐติ  ตาย  รติยา  รมมาโน  หีนสฺส  น
ปิเหมิ น ตตฺถ อภิรมามิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. หิทํ ฯ    ยุ. ทิพฺพา กามา ฯ    ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๒๘๓]   เสยฺยถาปิ  มาคณฺฑิย  กุฏฺฐี  ปุริโส  อรุคตฺโต  ปกฺกคตฺโต
กิมีหิ   ขชฺชมาโน   นเขหิ   วณมุขานิ   วิปฺปตจฺฉมาโน   องฺคารกาสุยา
กายํ    ปริตาเปยฺย    ตสฺส    มิตฺตามจฺจา    ญาติสาโลหิตา   ภิสกฺกํ
สลฺลกตฺตํ    อุปฏฺฐเปยฺยุํ   ตสฺส   โส   ภิสกฺโก   สลฺลกตฺโต   เภสชฺชํ
กเรยฺย   โส   [๑]-  เภสชฺชํ  อาคมฺม  กุฏฺเฐหิ  ปริมุจฺเจยฺย  อโรโค
อสฺส   สุขี   เสรี   สยํวสี  เยนกามงฺคโม  ฯ  โส  อญฺญํ  กุฏฺฐึ  ปุริสํ
ปสฺเสยฺย    อรุคตฺตํ   ปกฺกคตฺตํ   กิมีหิ   ขชฺชมานํ   นเขหิ   วณมุขานิ
วิปฺปตจฺฉมานํ องฺคารกาสุยา [๒]- ปริตาเปนฺตํ ฯ
     {๒๘๓.๑}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  อปิ  นุ  โส  ปุริโส  อมุสฺส
กุฏฺฐิสฺส   ปุริสสฺส   ปิเหยฺย   องฺคารกาสุยา  วา  เภสชฺชํ  ปฏิเสวนาย
วาติ  ฯ  โน  เหตํ  ๓- โภ โคตม ตํ กิสฺส เหตุ โรเค หิ โภ โคตม สติ
เภสชฺเชน  กรณียํ  โหติ  โรเค  อสติ  เภสชฺเชน  กรณียํ  น  โหตีติ ฯ
เอวเมว   โข   อหํ   มาคณฺฑิย  ปุพฺเพ  อาคาริยภูโต  สมาโน  ปญฺจหิ
กามคุเณหิ   สมปฺปิโต   สมงฺคีภูโต   ปริจาเรสึ  จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ  รูเปหิ
อิฏฺเฐหิ    กนฺเตหิ    มนาเปหิ   ปิยรูเปหิ   กามูปสญฺหิเตหิ   รชนีเยหิ
โสตวิญฺเญยฺเยหิ   สทฺเทหิ   ฯเปฯ   ฆานวิญฺเญยฺเยหิ   คนฺเธหิ   ฯเปฯ
ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยหิ    รเสหิ    ฯเปฯ    กายวิญฺเญยฺเยหิ    โผฏฺฐพฺเพหิ
อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ   มนาเปหิ   ปิยรูเปหิ   กามูปสญฺหิเตหิ  รชนีเยหิ  ฯ
โส   อปเรน   สมเยน  กามานํเยว  สมุทยญฺจ  อฏฺฐงฺคมญฺจ  อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ    ยถาภูตํ    วิทิตฺวา    กามตณฺหํ    ปหาย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ    ม. ยุ. กายํ ฯ    ม. ยุ. โน หิทํ ฯ
กามปริฬาหํ    ปฏิวิโนเทตฺวา    วิคตปิปาโส    อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต
วิหรามิ    ฯ   โส   อญฺเญ   สตฺเต   ปสฺสามิ   กาเมสุ   อวีตราเค
กามตณฺหาหิ     ขชฺชมาเน    กามปริฬาเหน    ปริฑยฺหมาเน    กาเม
ปฏิเสวนฺเต   โส   เตสํ   น   ปิเหมิ   น  ตตฺถ  อภิรมามิ  ตํ  กิสฺส
เหตุ    ยา    หยํ   มาคณฺฑิย   รติ   อญฺญเตฺรว   กาเมหิ   อญฺญตฺร
อกุสเลหิ    ธมฺเมหิ    อปิ   ทิพฺพํ   สุขํ   สมธิคฺคยฺห   ติฏฺฐติ   ตาย
รติยา รมมาโน หีนสฺส น ปิเหมิ น ตตฺถ อภิรมามิ ฯ
     [๒๘๔]   เสยฺยถาปิ  มาคณฺฑิย  กุฏฺฐี  ปุริโส  อรุคตฺโต  ปกฺกคตฺโต
กิมีหิ   ขชฺชมาโน   นเขหิ   วณมุขานิปิ   วิปฺปตจฺฉมาโน  องฺคารกาสุยา
[๑]-  ปริตาเปยฺย  ตสฺส  มิตฺตามจฺจา  ญาติสาโลหิตา  ภิสกฺกํ  สลฺลกตฺตํ
อุปฏฺฐเปยฺยุํ    ตสฺส    โส   ภิสกฺโก   สลฺลกตฺโต   เภสชฺชํ   กเรยฺย
โส  [๒]-  เภสชฺชํ  อาคมฺม  กุฏฺเฐหิ  ปริมุจฺเจยฺย  อโรโค  อสฺส  สุขี
เสรี   สยํวสี   เยนกามงฺคโม   ฯ   ตเมนํ   เทฺว   พลวนฺโต  ปุริสา
นานาพาหาสุ    คเหตฺวา    องฺคารกาสุยา    ๓-    อุปกฑฺเฒยฺยุํ   ฯ
ตํ   กึ   มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  อปิ  นุ  โส  ปุริโส  อิติ  จีติ  เจว  กายํ
สนฺนาเมยฺยาติ ฯ
     {๒๘๔.๑}   เอวํ  โภ  โคตม  ตํ กิสฺส เหตุ อสุ หิ โภ โคตม อคฺคิ
ทุกฺขสมฺผสฺโส   เจว   มหาภิตาโป   จ  มหาปริฬาโห  จาติ  ฯ  ตํ  กึ
มญฺญสิ   มาคณฺฑิย   อิทานิ   เจว   นุ   โข  โส  อคฺคิ  ทุกฺขสมฺผสฺโส
เจว    มหาภิตาโป   จ   มหาปริฬาโห   จ   อุทาหุ   ปุพฺเพปิ   โส
อคฺคิ     ทุกฺขสมฺผสฺโส     เจว    มหาภิตาโป    จ    มหาปริฬาโห
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กายํ ฯ   ยุ. ตํ ฯ    ยุ. องฺคารกาสุํ ฯ
จาติ   ฯ   อิทานิ   เจว  โภ  โคตม  โส  อคฺคิ  ทุกฺขสมฺผสฺโส  เจว
มหาภิตาโป   จ   มหาปริฬาโห   จ  ปุพฺเพปิ  โส  อคฺคิ  ทุกฺขสมฺผสฺโส
เจว  มหาภิตาโป  จ  มหาปริฬาโห  จ  อสุ  จ  ๑-  โภ  โคตม กุฏฺฐี
ปุริโส   อรุคตฺโต   ปกฺกคตฺโต   กิมีหิ   ขชฺชมาโน   นเขหิ   วณมุขานิ
วิปฺปตจฺฉมาโน     อุปหตินฺทฺริโย    ทุกฺขสมฺผสฺเสเยว    ๒-    อคฺคิสฺมึ
สุขมิติ วิปรีตสญฺญํ ปจฺจลตฺถาติ ฯ
     {๒๘๔.๒}   เอวเมว  โข  มาคณฺฑิย  อตีตมฺปิ  อทฺธานํ  กามา ๓-
ทุกฺขสมฺผสฺสา   เจว   มหาภิตาปา   จ   มหาปริฬาหา   จ  อนาคตมฺปิ
อทฺธานํ  กามา  ๓-  ทุกฺขสมฺผสฺสา  เจว  มหาภิตาปา  จ  มหาปริฬาหา
จ  เอตรหิปิ  ปจฺจุปฺปนฺนํ  อทฺธานํ  กามา  ทุกฺขสมฺผสฺสา เจว มหาภิตาปา
จ   มหาปริฬาหา   จ  อิเม  จ  มาคณฺฑิย  สตฺตา  กาเมสุ  อวีตราคา
กามตณฺหาหิ   ขชฺชมานา   กามปริฬาเหน   ปริฑยฺหมานา   อุปหตินฺทฺริยา
ทุกฺขสมฺผสฺเสสุเยว ๔- กาเมสุ สุขมิติ วิปรีตสญฺญํ ปจฺจลตฺถุํ ฯ
     [๒๘๕]   เสยฺยถาปิ  มาคณฺฑิย  กุฏฺฐี  ปุริโส  อรุคตฺโต  ปกฺกคตฺโต
กิมีหิ   ขชฺชมาโน   นเขหิ   วณมุขานิ   วิปฺปตจฺฉมาโน   องฺคารกาสุยา
กายํ   ปริตาเปติ  ยถา  ยถา  หิ  [๕]-  มาคณฺฑิย  อสุ  กุฏฺฐี  ปุริโส
อรุคตฺโต  ปกฺกคตฺโต  กิมีหิ  ขชฺชมาโน  นเขหิ  วณมุขานิ  วิปฺปตจฺฉมาโน
องฺคารกาสุยา    กายํ    ปริตาเปติ    ตถา   ตถา   ตสฺเสว   ตานิ
วณมุขานิ   อสุจิตรานิ   เจว   โหนฺติ   ทุคฺคนฺธตรานิ   จ   ปูติกตรานิ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อสุ หิ ฯ    ม. ทุกฺขสมฺผสฺโส เจว ฯ    ม. กาโม ทุกฺขสมฺผสฺโส
@เจว มหาภิตาโป จ มหาปริฬาโห จ ฯ  ม. เจว ฯ  ยุ. โข ฯ
จ  โหติ  ๑-  เจว  กาจิ  สาตมตฺตา  อสฺสาทมตฺตา  ยทิทํ วณมุขานิ ๒-
กณฺฑุวณเหตุ   เอวเมว   โข   มาคณฺฑิย   สตฺตา   กาเมสุ  อวีตราคา
กามตณฺหาหิ     ขชฺชมานา    กามปริฬาเหน    ปริฑยฺหมานา    กาเม
ปฏิเสวนฺติ   ยถา   ยถา  [๓]-  มาคณฺฑิย  สตฺตา  กาเมสุ  อวีตราคา
กามตณฺหาหิ   ขชฺชมานา   กามปริฬาเหน   [๔]-  ปริฑยฺหมานา  กาเม
ปฏิเสวนฺติ   ตถา  ตถา  เตสํ  ๕-  สตฺตานํ  กามตณฺหา  เจว  ปวฑฺฒติ
กามปริฬาเหน  ปริฑยฺหนฺติ  เจว  ๖-  โหติ  เจว  กาจิ  ๗- สาตมตฺตา
อสฺสาทมตฺตา ยทิทํ ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ ฯ
     [๒๘๖]   ตํ  กึ  มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  อปิ  นุ เต ทิฏฺโฐ วา สุโต วา
ราชา    วา    ราชมหามตฺโต   วา   ปญฺจหิ   กามคุเณหิ   สมปฺปิโต
สมงฺคีภูโต     ปริจาริยมาโน     กามตณฺหํ    อปฺปหาย    กามปริฬาหํ
อปฺปฏิวิโนเทตฺวา       วิคตปิปาโส       อชฺฌตฺตํ       วูปสนฺตจิตฺโต
วิหาสิ  วา  วิหรติ  วา  วิหริสฺสติ  วาติ  ฯ  โน  หิทํ  โภ  โคตม  ฯ
สาธุ   มาคณฺฑิย   มยาปิ   โข   เอตํ  มาคณฺฑิย  เนว  ทิฏฺฐํ  น  สุตํ
ราชา    วา    ราชมหามตฺโต   วา   ปญฺจหิ   กามคุเณหิ   สมปฺปิโต
สมงฺคีภูโต     ปริจาริยมาโน     กามตณฺหํ    อปฺปหาย    กามปริฬาหํ
อปฺปฏิวิโนเทตฺวา    วิคตปิปาโส    อชฺฌตฺตํ    วูปสนฺตจิตฺโต     วิหาสิ
วา  วิหรติ  วา  วิหริสฺสติ  วา  ฯ  อถ  โข  มาคณฺฑิย  เย  หิ  เกจิ
สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   วิคตปิปาสา   อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺตา
วิหํสุ  ๘-  วา  วิหรนฺติ  วา  วิหริสฺสนฺติ  วา  สพฺเพ  เต  กามานํเยว
@เชิงอรรถ:  ม. โหนฺติ ฯ    ม. วณมุขานํ ฯ    ม. โข ฯ    ม. จ ฯ   ม. เตสํ เตสํ ฯ
@ ม. เจวาติ สทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. กาจีติ ปาฐปทํ นตฺถิ ฯ
@ ม. วิหาสุํ ฯ อิโต ปรํ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
สมุทยญฺจ     อฏฺฐงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ    วิทิตฺวา    กามตณฺหํ   ปหาย   กามปริฬาหํ   ปฏิวิโนเทตฺวา
วิคตปิปาสา    อชฺฌตฺตํ    วูปสนฺตจิตฺตา    วิหํสุ   วา   วิหรนฺติ   วา
วิหริสฺสนฺติ วาติ ฯ
     [๒๘๗]   อถ โข ภควา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
         อาโรคฺยปรมา ๑- ลาภา    นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ
         อฏฺฐงฺคิโก จ มคฺคานํ        เขมํ อมตคามินนฺติ ฯ
     {๒๘๗.๑}   เอวํ  วุตฺเต  มาคณฺฑิโย ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ
อจฺฉริยํ   โภ   โคตม   อพฺภูตํ  โภ  โคตม  ยาว  สุภาสิตญฺจิทํ  โภตา
โคตเมน   อาโรคฺยปรมา   ลาภา   นิพฺพานํ  ปรมํ  สุขนฺติ  มยาปิ  ๒-
โข   เอตํ  โภ  โคตม  สุตํ  ปุพฺพกานํ  ปริพฺพาชกานํ  อาจริยปาจริยานํ
ภาสมานานํ   อาโรคฺยปรมา   ลาภา   นิพฺพานํ   ปรมํ   สุขนฺติ   ตยิทํ
โภ  โคตม  สเมตีติ  ฯ  ยํ  ปน  [๓]-  เต  มาคณฺฑิย  สุตํ  ปุพฺพกานํ
ปริพฺพาชกานํ   อาจริยปาจริยานํ   ภาสมานานํ   อาโรคฺยปรมา   ลาภา
นิพฺพานํ   ปรมํ   สุขนฺติ   กตมนฺตํ   อาโรคฺยํ   กตมนฺตํ  นิพฺพานนฺติ  ฯ
เอวํ   วุตฺเต   มาคณฺฑิโย   ปริพฺพาชโก   สกาเนว  สุทํ  ๔-  คตฺตานิ
ปาณินา   อโนมชฺชติ   อิทนฺตํ   โภ   โคตม  อาโรคฺยํ  อิทนฺตํ  นิพฺพานํ
อหํ ๕- โภ โคตม เอตรหิ อโรโค สุขี น มํ กิญฺจิ อาพาธตีติ ฯ
     [๒๘๘]    เสยฺยถาปิ   มาคณฺฑิย   ชจฺจนฺโธ   ปุริโส   โส   น
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ อาโรคฺยํ ปรมํ ลาภํ ฯ     ม. มยาเปตํ โภ ฯ    ยุ. เอตํ ฯ
@ ม. สุคตฺตานิ ฯ   ม. ยุ. อหญฺหิ ฯ    ม. มนฺติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ปสฺเสยฺย   กณฺหสุกฺกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   นีลกานิ   รูปานิ  น
ปสฺเสยฺย   ปีตกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   โลหิตกานิ   รูปานิ   น
ปสฺเสยฺย   มญฺเชฏฺฐิกานิ   รูปานิ   น  ปสฺเสยฺย  สมวิสมํ  น  ปสฺเสยฺย
ตารกรูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   จนฺทิมสุริเย   ฯ  โส  สุเณยฺย  จกฺขุมโต
ภาสมานสฺส    เฉกํ    วต    โภ   โอทาตํ   วตฺถํ   อภิรูปํ   นิมฺมลํ
สุจินฺติ   ฯ   โส   โอทาตปริเยสนํ   จเรยฺย  ตเมนํ  อญฺญตโร  ปุริโส
เตลมสิกเตน  ๑-  สาหุฬจีวเรน  ๒-  วญฺเจยฺย  ๓- อิทนฺเต อมฺโภ ปุริส
โอทาตํ   วตฺถํ   อภิรูปํ   นิมฺมลํ   สุจินฺติ   ฯ   โส  ตํ  ปฏิคฺคเณฺหยฺย
ปฏิคฺคเหตฺวา     ปารุเปยฺย    ปารุเปตฺวา    อตฺตมโน    อตฺตมนวาจํ
นิจฺฉาเรยฺย เฉกํ วต โภ โอทาตํ วตฺถํ อภิรูปํ นิมฺมลํ สุจินฺติ ฯ
     {๒๘๘.๑}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  อปิ  นุ  โส ชจฺจนฺโธ ปุริโส
ชานนฺโต    ปสฺสนฺโต    อมุํ    เตลมสิกตํ   สาหุฬจีวรํ   ปฏิคฺคเณฺหยฺย
ปฏิคฺคเหตฺวา     ปารุเปยฺย    ปารุเปตฺวา    อตฺตมโน    อตฺตมนวาจํ
นิจฺฉาเรยฺย   เฉกํ   วต   โภ   โอทาตํ  วตฺถํ  อภิรูปํ  นิมฺมลํ  สุจินฺติ
อุทาหุ  จกฺขุมโต  สทฺธายาติ  ฯ  อชานนฺโต  หิ  โภ  โคตม  อปสฺสนฺโต
อสุ  ๔-  โส  ชจฺจนฺโธ  ปุริโส  อมุํ  เตลมสิกตํ สาหุฬจีวรํ ปฏิคฺคเณฺหยฺย
ปฏิคฺคเหตฺวา     ปารุเปยฺย    ปารุเปตฺวา    อตฺตมโน    อตฺตมนวาจํ
นิจฺฉาเรยฺย  เฉกํ  วต  โภ  โอทาตํ วตฺถํ อภิรูปํ นิมฺมลํ สุจินฺติ อุทาหุ ๕-
จกฺขุมโต   สทฺธายาติ   ๖-   ฯ  เอวเมว  โข  มาคณฺฑิย  อญฺญติตฺถิยา
ปริพฺพาชกา    อนฺธา    อจกฺขุกา   อชานนฺตา   อาโรคฺยํ   อปสฺสนฺตา
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓ ม. เตลมลิกเตน สาหฬิจีเรน คเณหยฺย ฯ  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. อยมฺปิ ปาโฐ นตฺถิ ฯ    ม. สนฺธายาติ ฯ
นิพฺพานํ    อถ   จ   ปนิมํ   คาถํ   ภาสนฺติ   อาโรคฺยปรมา   ลาภา
นิพฺพานํ    ปรมํ    สุขนฺติ   ฯ   ปุพฺพเกเหสา   มาคณฺฑิย   อรหนฺเตหิ
สมฺมาสมฺพุทฺเธหิ คาถา ภาสิตา
         อาโรคฺยปรมา ลาภา   นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ
         อฏฺฐงฺคิโก จ มคฺคานํ   เขมํ อมตคามินนฺติ
     {๒๘๘.๒}   เอสา  ๑-  เอตรหิ  อนุปุพฺเพน  ปุถุชฺชนคาถา  ฯ อยํ
โข    มาคณฺฑิย    กาโย   โรคภูโต   คณฺฑภูโต   สลฺลภูโต   อฆภูโต
อาพาธภูโต   โส   ตฺวํ   อิมํ  กายํ  โรคภูตํ  คณฺฑภูตํ  สลฺลภูตํ  อฆภูตํ
อาพาธภูตํ  อิทนฺตํ  โภ  โคตม  อาโรคฺยํ  อิทนฺตํ  นิพฺพานนฺติ  วเทสิ  ฯ
ตํ   หิ  เต  มาคณฺฑิย  อริยํ  จกฺขุํ  นตฺถิ  เยน  ตฺวํ  อริเยน  จกฺขุนา
อาโรคฺยํ ชาเนยฺยาสิ นิพฺพานํ ปสฺเสยฺยาสีติ ฯ
     [๒๘๙]   เอวํ  ปสนฺโน  อหํ โภโต โคตมสฺส ปโหติ เม ภวํ โคตโม
ตถา  ธมฺมํ  เทเสตุํ  ยถาหํ  อาโรคฺยํ  ชาเนยฺยํ  นิพฺพานํ ปสฺเสยฺยนฺติ ฯ
เสยฺยถาปิ    มาคณฺฑิย    ชจฺจนฺโธ   ปุริโส   [๒]-   น    ปสฺเสยฺย
กณฺหสุกฺกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   นีลกานิ   รูปานิ   น  ปสฺเสยฺย
ปีตกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   โลหิตกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย
มญฺเชฏฺฐิกานิ   รูปานิ  น  ปสฺเสยฺย  สมวิสมํ  น  ปสฺเสยฺย  ตารกรูปานิ
น   ปสฺเสยฺย   จนฺทิมสุริเย   ฯ   ตสฺส   มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา
ภิสกฺกํ    สลฺลกตฺตํ    อุปฏฺฐเปยฺยุํ   ตสฺส   โส   ภิสกฺโก   สลฺลกตฺโต
เภสชฺชํ   กเรยฺย   โส   ตํ  เภสชฺชํ  อาคมฺม  น  จกฺขูนิ  อุปฺปาเทยฺย
@เชิงอรรถ:  ยุ. สา ฯ    ม. ยุ. โส ฯ๑-   จกฺขูนิ   วิโสเธยฺย   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  มาคณฺฑิย  นนุ  โส
เวชฺโช   ยาวเทว   กิลมถสฺส  วิฆาตสฺส  ภาคี  อสฺสาติ  ฯ  เอวํ  โภ
โคตม  ฯ  เอวเมว  โข  มาคณฺฑิย  อหญฺเจว  ๒-  เต  ธมฺมํ เทเสยฺยํ
อิทนฺตํ    อาโรคฺยํ    อิทนฺตํ   นิพฺพานนฺติ   โส   ตฺวํ   อาโรคฺยํ   น
ชาเนยฺยาสิ   นิพฺพานํ   น   ปสฺเสยฺยาสิ   โส   มมสฺส   กิลมโถ  สา
มมสฺส วิเหสาติ ฯ
     [๒๙๐]   เอวํ   ปสนฺโน   อหํ   โภโต   โคตมสฺส  ปโหติ  เม
ภวํ   โคตโม   ตถา  ธมฺมํ  เทเสตุํ  ยถาหํ  อาโรคฺยํ  [๓]-  นิพฺพานํ
ปสฺเสยฺยนฺติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   มาคณฺฑิย   ชจฺจนฺโธ   ปุริโส   โส  น
ปสฺเสยฺย   กณฺหสุกฺกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   นีลกานิ   รูปานิ  น
ปสฺเสยฺย   ปีตกานิ   รูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   โลหิตกานิ   รูปานิ   น
ปสฺเสยฺย   มญฺเชฏฺฐิกานิ   รูปานิ   น  ปสฺเสยฺย  สมวิสมํ  น  ปสฺเสยฺย
ตารกรูปานิ   น   ปสฺเสยฺย   จนฺทิมสุริเย   ฯ  โส  สุเณยฺย  จกฺขุมโต
ภาสมานสฺส เฉกํ วต โภ โอทาตํ วตฺถํ อภิรูปํ นิมฺมลํ สุจินฺติ ฯ
     {๒๙๐.๑}   โส  โอทาตปริเยสนํ  จเรยฺย  ตเมนํ  อญฺญตโร ปุริโส
เตลมสิกเตน  สาหุฬจีวเรน  วญฺเจยฺย  ๔-  อิทนฺเต  อมฺโภ ปุริส โอทาตํ
วตฺถํ   อภิรูปํ   นิมฺมลํ  สุจินฺติ  ฯ  โส  ตํ  ปฏิคฺคเณฺหยฺย  ปฏิคฺคเหตฺวา
ปารุเปยฺย    ตสฺส    มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา   ภิสกฺกํ   สลฺลกตฺตํ
อุปฏฺฐเปยฺยุํ    ตสฺส    โส   ภิสกฺโก   สลฺลกตฺโต   เภสชฺชํ   กเรยฺย
อุทฺธํวิเรจนํ   อโธวิเรจนํ   อญฺชนํ   ปจฺจญฺชนํ   นตฺถุกมฺมํ   ฯ  โส  ตํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. นสทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. อหญฺเจ เต ฯ    ม. ยุ. ชาเนยฺยํ ฯ
@ ม. คเณฺหยฺย ฯ
เภสชฺชํ    อาคมฺม   จกฺขูนิ   อุปฺปาเทยฺย   จกฺขูนิ   วิโสเธยฺย   ตสฺส
สห  จกฺขุปฺปาทา  โย  อสุกสฺมึ  ๑-  เตลมสิกเต  สาหุฬจีวเร ฉนฺทราโค
โส   ปหีเยถ   ตญฺเจนํ   ๒-  ปุริสํ  อมิตฺตโตปิ  ทเหยฺย  ปจฺจตฺถิกโตปิ
ทเหยฺย   อปิจ   ชีวิตา   โวโรเปตพฺพํ   มญฺเญยฺย   ทีฆรตฺตํ  วต  โภ
อหํ   อิมินา   ปุริเสน   เตลมสิกเตน   สาหุฬจีวเรน   นิกโต  วญฺจิโต
ปลุทฺโธ   ๓-   อิทนฺเต   อมฺโภ   ปุริส  โอทาตํ  วตฺถํ  อภิรูปํ  นิมฺมลํ
สุจินฺติ   เอวเมว   โข   มาคณฺฑิย   อหญฺเจว   เต   ธมฺมํ  เทเสยฺยํ
อิทนฺตํ อาโรคฺยํ อิทนฺตํ นิพฺพานนฺติ ฯ
     {๒๙๐.๒}   โส  ตฺวํ  อาโรคฺยํ  ชาเนยฺยาสิ  นิพฺพานํ  ปสฺเสยฺยาสิ
ตสฺส   เต   สห   จกฺขุปฺปาทา   โย  ปญฺจสูปาทานกฺขนฺเธสุ  ฉนฺทราโค
โส  ปหีเยถ  อปิจ  เต  เอวมสฺส  ทีฆรตฺตํ  วต  โภ อหํ อิมินา จิตฺเตน
นิกโต  วญฺจิโต  ปลุทฺโธ  ๔-  อหญฺจ  ๕-  รูปํเยว อุปาทิยมาโน อุปาทิยึ
เวทนํเยว   อุปาทิยมาโน   ทิยมาโน   อุปาทิยึ  สญฺญํเยว  อุปาทิยมาโน
อุปาทิยึ    สงฺขารํเยว    ๖-    อุปาทิยมาโน   อุปาทิยึ   วิญฺญาณํเยว
อุปาทิยมาโน   อุปาทิยึ   ตสฺส   เม  อุปาทานปจฺจยา  ภโว  ภวปจฺจยา
ชาติ     ชาติปจฺจยา     ชรามรณํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตีติ ฯ
     [๒๙๑]   เอวํ  ปสนฺโน  อหํ  โภโต  โคตมสฺส  ปโหติ  เม  ภวํ
โคตโม   ตถา   ธมฺมํ   เทเสตุํ   ยถาหํ   อิมมฺหา   อาสนา  อนนฺโธ
วุฏฺฐเหยฺยนฺติ   ฯ   เตนหิ   ตฺวํ  มาคณฺฑิย  สปฺปุริเส  ภเชยฺยาสิ  ยโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อมุสฺมึ ฯ    ม. ยุ. ตญฺจ นํ ฯ  ๓-๔ ยุ. ปลทฺโธ ฯ    ม. ยุ. อหญฺหิ ฯ
@ ม. ยุ. สงฺขาเร เยว ฯ
โข    ตฺวํ   มาคณฺฑิย   สปฺปุริเส   ภเชสฺสสิ   ตโต   ตฺวํ   มาคณฺฑิย
สทฺธมฺมํ    โสสฺสสิ   ยโต   โข   ตฺวํ   มาคณฺฑิย   สทฺธมฺมํ   โสสฺสสิ
ตโต   ตฺวํ   มาคณฺฑิย   ธมฺมานุธมฺมํ   ปฏิปชฺชิสฺสสิ   ยโต   โข   ตฺวํ
มาคณฺฑิย    ธมฺมานุธมฺมํ    ปฏิปชฺชิสฺสสิ   ตโต   ๑-   ตฺวํ   มาคณฺฑิย
สามํเยว   ญสฺสสิ   สามํ  ทกฺขิสฺสสิ   ๒-  อิเม  โรคา  คณฺฑา  สลฺลา
อิธ  โรคา  คณฺฑา  สลฺลา  อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ ตสฺส เม อุปาทานนิโรธา
ภวนิโรโธ     ภวนิโรธา     ชาตินิโรโธ     ชาตินิโรธา    ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา         นิรุชฺฌนฺติ         เอวเมตสฺส
เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
     [๒๙๒]   เอวํ  วุตฺเต  มาคณฺฑิโย  ปริพฺพาชโก  ภควนฺตํ เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม  อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ  โภ  โคตม
นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา
มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย  อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ   ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต
รูปานิ  ทกฺขนฺตีติ  ๓-  เอวเมว  โภตา  โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม
ปกาสิโต   เอสาหํ  ภวนฺตํ  โคตมํ  สรณํ  คจฺฉามิ  ธมฺมญฺจ  ภิกฺขุสงฺฆญฺจ
ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺติ ฯ
     {๒๙๒.๑}   โย    โข    มาคณฺฑิย   อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ   อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย   อากงฺขติ   ปพฺพชฺชํ   อากงฺขติ   อุปสมฺปทํ   โส  จตฺตาโร
มาเส    ปริวสติ   จตุนฺนํ   มาสานํ   อจฺจเยน   อารทฺธจิตฺตา   ภิกฺขู
@เชิงอรรถ:  ม. ตโต โข ตฺวํ ฯ    สี. ยุ. ทกฺขิสิ ฯ    ยุ. ทกฺขินฺตีติ ฯ
ปพฺพาเชนฺติ   อุปสมฺปาเทนฺติ  ภิกฺขุภาวาย  อปิจ  เมตฺถ  ปุคฺคลเวมตฺตตา
วิทิตาติ   ฯ    สเจ  ภนฺเต  อญฺญติตฺถิยปุพฺพา   ๑-  อิมสฺมึ  ธมฺมวินเย
อากงฺขนฺตา   ๒-   ปพฺพชฺชํ   อากงฺขนฺตา   ๓-   อุปสมฺปทํ   จตฺตาโร
มาเส   ปริวสนฺติ   ๔-  จตุนฺนํ  มาสานํ  อจฺจเยน  อารทฺธจิตฺตา  ภิกฺขู
ปพฺพาเชนฺติ   อุปสมฺปาเทนฺติ  [๕]-  อหํ  จตฺตาริ  วสฺสานิ  ปริวสิสฺสามิ
จตุนฺนํ   [๖]-   วสฺสานํ   อจฺจเยน   อารทฺธจิตฺตา  ภิกฺขู  ปพฺพาเชนฺตุ
อุปสมฺปาเทนฺตุ   ภิกฺขุภาวายาติ  ฯ  อลตฺถ  โข  มาคณฺฑิโย  ปริพฺพาชโก
ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทํ ฯ
     {๒๙๒.๒}   อจิรูปสมฺปนฺโน   โข   ปนายสฺมา  มาคณฺฑิโย  เอโก
วูปกฏฺโฐ    อปฺปมตฺโต    อาตาปี    ปหิตตฺโต   วิหรนฺโต   นจิรสฺเสว
ยสฺสตฺถาย   กุลปุตฺตา   สมฺมเทว   อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชนฺติ  ๗-
ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ  ทิฏฺเฐว  ธมฺเม  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหาสิ   ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ  กรณียํ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ   อพฺภญฺญาสิ   ฯ   อญฺญตโร   โข  ปนายสฺมา  มาคณฺฑิโย
อรหตํ อโหสีติ ฯ
                 มาคณฺฑิยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ม. ...ปุพฺโพ ฯ ๒-๓ ม. อากงฺขติ ฯ   ม. ปริวสติ ฯ
@ ม. ยุ. ภิกฺขุภาวาย ฯ  ยุ. มํ ฯ ม. ปพฺพาเชนฺติ ฯ
                        สนฺทกสุตฺตํ
     [๒๙๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  โกสมฺพิยํ  วิหรติ
โฆสิตาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน   สนฺทโก  ปริพฺพาชโก
ปิลกฺขคุหายํ    ๑-    ปฏิวสติ    มหติยา    ปริพฺพาชกปริสาย    สทฺธึ
ปญฺจมตฺเตหิ    ปริพฺพาชกสเตหิ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา   อานนฺโท
สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   อายามาวุโส
เยน     เทวกฏโสพฺโภ     เตนุปสงฺกมิสฺสาม    คุหาทสฺสนายาติ    ฯ
เอวมาวุโสติ   โข   เต   ภิกฺขู  อายสฺมโต  อานนฺทสฺส  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
อถ    โข   อายสฺมา   อานนฺโท   สมฺพหุเลหิ   ภิกฺขูหิ   สทฺธึ   เยน
เทวกฏโสพฺโภ เตนุปสงฺกมิ ฯ
     {๒๙๓.๑}   เตน   โข   ปน   สมเยน   สนฺทโก   ปริพฺพาชโก
มหติยา    ปริพฺพาชกปริสาย    สทฺธึ    นิสินฺโน    โหติ   อุนฺนาทินิยา
อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาย    ๒-    อเนกวิหิตํ    ติรจฺฉานกถํ    กเถนฺติยา
เสยฺยถีทํ   ราชกถํ   โจรกถํ   มหามตฺตกถํ   เสนากถํ  ภยกถํ  ยุทฺธกถํ
อนฺนกถํ    ปานกถํ    [๓]-   สยนกถํ   มาลากถํ   คนฺธกถํ   ญาติกถํ
ยานกถํ    คามกถํ    นิคมกถํ   นครกถํ   ชนปทกถํ   อิตฺถีกถํ   [๔]-
สูรกถํ     วิสิขากถํ     กุมฺภฏฺฐานกถํ     กุมฺภทาสิกถํ     ปุพฺพเปตกถํ
นานตฺตกถํ        โลกกฺขายิกํ       สมุทฺทกฺขายิกํ       อิติภวาภวกถํ
อิติ    วา    ฯ   อทฺทสา   โข   สนฺทโก   ปริพฺพาชโก   อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ      ทูรโตว      อาคจฺฉนฺตํ      ทิสฺวาน     สกํ     ปริสํ
@เชิงอรรถ:  ม. มิลกฺขุคุหายํ ฯ    ยุ. อุจฺจาสทฺทาย มหาสทฺทาย ฯ    ยุ. วตฺถกถํ ฯ
@ ม. ปุริสกถํ ฯ
สณฺฐเปสิ    อปฺปสทฺทา   โภนฺโต   โหนฺตุ   มา   โภนฺโต   สทฺทมกตฺถ
อยํ    สมณสฺส    โคตมสฺส    สาวโก   อาคจฺฉติ   สมโณ   อานนฺโท
ยาวตา   โข   ปน   สมณสฺส   โคตมสฺส  สาวกา  โกสมฺพิยํ  ปฏิวสนฺติ
อยนฺเตสํ     อญฺญตโร    สมโณ    อานนฺโท    อปฺปสทฺทกามา    โข
ปน    เต    อายสฺมนฺโต   อปฺปสทฺทวินีตา   อปฺปสทฺทสฺส   วณฺณวาทิโน
อปฺเปวนาม   อปฺปสทฺทํ   ปริสํ   วิทิตฺวา  อุปสงฺกมิตพฺพํ  มญฺเญยฺยาติ  ฯ
อถ โข เต ปริพฺพาชกา ตุณฺหี อเหสุํ ฯ
     {๒๙๓.๒}   อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท เยน สนฺทโก ปริพฺพาชโก
เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อถ  โข  ปน  ๑-  สนฺทโก  ปริพฺพาชโก  อายสฺมนฺตํ
อานนฺทํ  เอตทโวจ  เอตุ  โข  ภวํ  อานนฺโท  สฺวาคตํ โภโต อานนฺทสฺส
จิรสฺสํ  โข  ภวํ  อานนฺโท  อิมํ  ปริยายมกาสิ  ยทิทํ  อิธาคมนาย นิสีทตุ
ภวํ  อานนฺโท  อิทมาสนํ  ปญฺญตฺตนฺติ  ฯ  นิสีทิ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท
ปญฺญตฺเต   อาสเน   ฯ   สนฺทโกปิ   โข   ปริพฺพาชโก   อญฺญตรํ  นีจํ
อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๒๙๔]   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   สนฺทกํ  ปริพฺพาชกํ  อายสฺมา
อานนฺโท   เอตทโวจ   กาย  นุตฺถ  สนฺทก  เอตรหิ  กถาย  สนฺนิสินฺนา
กา  จ  ปน  โว  อนฺตรากถา  วิปฺปกตาติ  ฯ  ติฏฺฐเตสา  โภ  อานนฺท
กถา  ยาย  มยํ  เอตรหิ  กถาย  สนฺนิสินฺนา  เนสา  โภโต  อานนฺทสฺส
กถา   ทุลฺลภา   ภวิสฺสติ   ปจฺฉาปิ   สวนาย   สาธุ   วต  ภวนฺตํเยว
อานนฺทํ   ปฏิภาตุ   สเก   อาจริยเก  ธมฺมี  กถาติ  ฯ  เตนหิ  สนฺทก
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปนสทฺโท นตฺถิ ฯ
สุณาหิ   สาธุกํ   มนสิกโรหิ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  โภติ  โข  สนฺทโก
ปริพฺพาชโก    อายสฺมโต    อานนฺทสฺส    ปจฺจสฺโสสิ   ฯ    อายสฺมา
อานนฺโท   เอตทโวจ   จตฺตาโรเม   สนฺทก   เตน   ภควตา  ชานตา
ปสฺสตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    อพฺรหฺมจริยวาสา    อกฺขาตา
จตฺตาริ   จ   อนสฺสาสิกานิ   พฺรหฺมจริยานิ   อกฺขาตานิ   ยตฺถ   วิญฺญู
ปุริโส  สสกฺกํ  ๑-  พฺรหฺมจริยํ  น  วเสยฺย  วสนฺโต  จ ๒- นาราเธยฺย
ญายํ  ธมฺมํ  กุสลนฺติ  ฯ  กตเม  ปน  เต  [๓]-  อานนฺท เตน ภควตา
ชานตา   ปสฺสตา  อรหตา  สมฺมาสมฺพุทฺเธน  จตฺตาโร  อพฺรหฺมจริยวาสา
อกฺขาตา     ยตฺถ     วิญฺญู     ปุริโส    สสกฺกํ    พฺรหฺมจริยํ    น
วเสยฺย วสนฺโต จ นาราเธยฺย ญายํ ธมฺมํ กุสลนฺติ ฯ
     [๒๙๕]   อิธ  สนฺทก  เอกจฺโจ  สตฺถา  เอวํวาที  โหติ  เอวํทิฏฺฐี
นตฺถิ   ทินฺนํ   นตฺถิ   ยิฏฺฐํ   นตฺถิ   หุตํ  นตฺถิ  สุกฏทุกฺกฏานํ  กมฺมานํ
ผลํ   วิปาโก   นตฺถิ   อยํ   โลโก   นตฺถิ   ปโร  ๔-  โลโก  นตฺถิ
มาตา    นตฺถิ    ปิตา   นตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   นตฺถิ   โลเก
สมณพฺราหฺมณา      สมฺมคฺคตา      สมฺมาปฏิปนฺนา     เย     อิมญฺจ
โลกํ    ปรญฺจ    โลกํ    สยํ    อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา    ปเวเทนฺติ
จาตุมฺมหาภูติโก   อยํ   ปุริโส   ยทา   กาลํ   กโรติ  ปฐวี  ปฐวิกายํ
อนุเปติ   อนุปคจฺฉติ   อาโป   อาโปกายํ   อนุเปติ  อนุปคจฺฉติ  เตโช
เตโชกายํ   อนุเปติ  อนุปคจฺฉติ  วาโย  วาโยกายํ  อนุเปติ  อนุปคจฺฉติ
@เชิงอรรถ:  ม. สํสกฺกํ ฯ    สี. ยุ. วสนฺโต วาติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ    ม. โภ ฯ
@ ม. ปรโลโก ฯ
อากาสํ      อินฺทฺริยานิ      สงฺกมนฺติ      อาสนฺทิปญฺจมา     ปุริสา
มตํ   อาทาย   คจฺฉนฺติ   ยาว   อาฬหนา   ๑-   ปทานิ   ปญฺญายนฺติ
กาโปตกานิ     อฏฺฐีนิ    ภวนฺติ    ภสฺมนฺตา    หุติโย    ทตฺตุปญฺญตฺตํ
ยทิทํ  ทานํ  เตสํ  ตุจฺฉํ  ๒-  มุสา  วิลาโป  เยเกจิ  อตฺถิกวาทํ วทนฺติ
พาเล   จ   ปณฺฑิเต   จ   กายสฺส   เภทา  อุจฺฉิชฺชนฺติ  วินสฺสนฺติ  น
โหนฺติ ปรมฺมรณาติ ฯ
     [๒๙๖]   ตตฺร   สนฺทก   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  อยํ
โข   ภวํ   สตฺถา   เอวํวาที   เอวํทิฏฺฐี   นตฺถิ   ทินฺนํ   นตฺถิ  ยิฏฺฐํ
นตฺถิ    หุตํ    นตฺถิ   สุกฏทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโก   นตฺถิ
อยํ   โลโก   นตฺถิ   ปโร   โลโก   นตฺถิ  มาตา  นตฺถิ  ปิตา  นตฺถิ
สตฺตา    โอปปาติกา    นตฺถิ    โลเก    สมณพฺราหฺมณา   สมฺมคฺคตา
สมฺมาปฏิปนฺนา    เย   อิมญฺจ   โลกํ   ปรญฺจ   โลกํ   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทนฺติ   จาตุมฺมหาภูติโก   อยํ   ปุริโส   ยทา   กาลํ
กโรติ    ปฐวี   ปฐวิกายํ   อนุเปติ   อนุปคจฺฉติ   อาโป   อาโปกายํ
อนุเปติ   อนุปคจฺฉติ   เตโช   เตโชกายํ   อนุเปติ  อนุปคจฺฉติ  วาโย
วาโยกายํ    อนุเปติ    อนุปคจฺฉติ    อากาสํ   อินฺทฺริยานิ   สงฺกมนฺติ
อาสนฺทิปญฺจมา    ปุริสา    มตํ   อาทาย   คจฺฉนฺติ   ยาว   อาฬหนา
ปทานิ     ปญฺญายนฺติ     กาโปตกานิ    อฏฺฐีนิ    ภวนฺติ    ภสฺมนฺตา
หุติโย    ทตฺตุปญฺญตฺตํ    ยทิทํ   ทานํ   เตสํ   ตุจฺฉํ   มุสา   วิลาโป
เยเกจิ   อตฺถิกวาทํ   วทนฺติ   พาเล  จ  ปณฺฑิเต  จ  กายสฺส  เภทา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาฬาหนา ฯ อปรํปิ อีทิสเมว ฯ    ม. ตุจฺฉา ฯ อปรํปิ อีทิสเมว ฯ
อุจฺฉิชฺชนฺติ วินสฺสนฺติ น โหนฺติ ปรมฺมรณาติ ฯ
     {๒๙๖.๑}   สเจ  อิมสฺส  โภโต  สตฺถุโน  สจฺจํ  วจนํ อกเตน เม
เอตฺถ   กตํ  อวุสิเตน  เม  เอตฺถ  วุสิตํ  อุโภปิ  มยํ  เอตฺถ  สมสมา
สามญฺญํ  ปตฺตา  โย  จาหํ  น  วทามิ อุโภปิ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชิสฺสาม
วินสฺสิสฺสาม   น   ภวิสฺสาม   ปรมฺมรณาติ   ฯ   อติเรกํ  โข  ปนิมสฺส
โภโต    สตฺถุโน    นคฺคิยํ    มุณฺฑิยํ   อุกฺกุฏิกปฺปธานํ   เกสมสฺสุโลจนํ
โยหํ    ปุตฺตสมฺพาธสยนํ    อชฺฌาวสนฺโต    กาสิกจนฺทนํ   ปจฺจนุโภนฺโต
มาลาคนฺธวิเลปนํ   ธาเรนฺโต   ชาตรูปรชตํ  สาทิยนฺโต   อิมินา  โภตา
สตฺถารา   สมสมคติโก   ภวิสฺสามิ   อภิสมฺปรายํ   โสหํ   กึ  ชานนฺโต
กึ  ปสฺสนฺโต  อิมสฺมึ  สตฺถริ  พฺรหฺมจริยํ  จริสฺสามิ  โส อพฺรหฺมจริยวาโส
อยนฺติ   อิติ   วิทิตฺวา   ตสฺมา  พฺรหฺมจริยา  นิพฺพิชฺช  ปกฺกมติ  ฯ  อยํ
โข   สนฺทก  เตน  ภควตา  ชานตา  ปสฺสตา  อรหตา  สมฺมาสมฺพุทฺเธน
ปฐโม    อพฺรหฺมจริยวาโส   อกฺขาโต   ยตฺถ   วิญฺญู   ปุริโส   สสกฺกํ
พฺรหฺมจริยํ น วเสยฺย วสนฺโต จ นาราเธยฺย ญายํ ธมฺมํ กุสลํ ฯ
     [๒๙๗]   ปุน   จปรํ  สนฺทก  อิเธกจฺโจ  สตฺถา  เอวํวาที  โหติ
เอวํทิฏฺฐี   กรโต   การยโต   ฉินฺทโต  เฉทาปยโต  ปจโต  ปจาปยโต
โสจโต  ๑-  โสจาปยโต  กิลมโต  ๒-  กิลมาปยโต ผนฺทโต ผนฺทาปยโต
ปาณมติปาตาปยโต  ๓-  อทินฺนํ  อาทิยโต  สนฺธึ  ฉินฺทโต  นิลฺโลปํ หรโต
เอกาคาริกํ   ๔-   กโรโต  ปริปนฺเถ  ติฏฺฐโต  ปรทารํ  คจฺฉโต  มุสา
@เชิงอรรถ:  ยุ. โรจยโตติ อตฺถิ โสจาปยโตติ จ นตฺถิ ฯ  ยุ. กิลยโตติ อตฺถิ กิลมาปยโตติ
@นตฺถิ ฯ    ม. ปาณมติปาปยโต ฯ    ม. เอกาคาริยํ ฯ
ภณโต   กรโต   น   กรียติ   ปาปํ  ขุรปริยนฺเตน  เจปิ  จกฺเกน  โย
อิมิสฺสา   ปฐวิยา   ปาเณ   เอกํ   มํสขลํ   เอกํ   มํสปุญฺชํ   กเรยฺย
นตฺถิ    ตโตนิทานํ    ปาปํ    นตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม   ทกฺขิณญฺเจปิ
คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   หนนฺโต  ฆาเตนฺโต  ฉินฺทนฺโต  เฉทาเปนฺโต
ปจนฺโต   ปาเจนฺโต   ๑-   นตฺถิ   ตโตนิทานํ   ปาปํ   นตฺถิ  ปาปสฺส
อาคโม   อุตฺตรญฺเจปิ   คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   ททนฺโต  ทาเปนฺโต
ยชนฺโต    ยชาเปนฺโต    นตฺถิ    ตโตนิทานํ   ปุญฺญํ   นตฺถิ   ปุญฺญสฺส
อาคโม    ทาเนน    ทเมน    สญฺญเมน   สจฺจวชฺเชน   นตฺถิ   ปุญฺญํ
นตฺถิ ปุญฺญสฺส อาคโมติ ฯ
     [๒๙๘]   ตตฺร   สนฺทก   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  อยํ
โข   ภวํ   สตฺถา   เอวํวาที   เอวํทิฏฺฐี   กรโต   การยโต  ฉินฺทโต
เฉทาปยโต  ปจโต  ปจาปยโต  โสจโต  โสจาปยโต กิลมโต กิลมาปยโต
ผนฺทโต     ผนฺทาปยโต     ปาณมติปาตาปยโต     อทินฺนํ    อาทิยโต
สนฺธึ    ฉินฺทโต   นิลฺโลปํ   หรโต   เอกาคาริกํ   กโรโต   ปริปนฺเถ
ติฏฺฐโต   ปรทารํ   คจฺฉโต   มุสา   ภณโต   กรโต  น  กรียติ  ปาปํ
ขุรปริยนฺเตน   เจปิ   จกฺเกน   โย   อิมิสฺสา   ปฐวิยา  ปาเณ  เอกํ
มํสขลํ    เอกํ   มํสปุญฺชํ   กเรยฺย   นตฺถิ   ตโตนิทานํ   ปาปํ   นตฺถิ
ปาปสฺส    อาคโม   ทกฺขิณญฺเจปิ   คงฺคาย   ตีรํ   คจฺเฉยฺย   หนนฺโต
ฆาเตนฺโต    ฉินฺทนฺโต    เฉทาเปนฺโต    ปจนฺโต   ปาเจนฺโต   นตฺถิ
ตโตนิทานํ    ปาปํ   นตฺถิ   ปาปสฺส   อาคโม   อุตฺตรญฺเจปิ   คงฺคาย
@เชิงอรรถ:  ม. ปจาเปนฺโต ฯ
ตีรํ    คจฺเฉยฺย   ททนฺโต   ทาเปนฺโต   ยชนฺโต   ยชาเปนฺโต   นตฺถิ
ตโตนิทานํ    ปุญฺญํ    นตฺถิ    ปุญฺญสฺส    อาคโม    ทาเนน   ทเมน
สญฺญเมน สจฺจวชฺเชน นตฺถิ ปุญฺญํ นตฺถิ ปุญฺญสฺส อาคโมติ ฯ
     {๒๙๘.๑}   สเจ  อิมสฺส  โภโต  สตฺถุโน  สจฺจํ  วจนํ อกเตน เม
เอตฺถ   กตํ  อวุสิเตน  เม  เอตฺถ  วุสิตํ  อุโภปิ  มยํ  เอตฺถ  สมสมา
สามญฺญํ   ปตฺตา   โย  จาหํ  น  วทามิ  อุภินฺนํ  กุรุตํ  ๑-  น  กรียติ
ปาปนฺติ   ฯ   อติเรกํ   โข   ปนิมสฺส  โภโต  สตฺถุโน  นคฺคิยํ  มุณฺฑิยํ
อุกฺกุฏิกปฺปธานํ   เกสมสฺสุโลจนํ   โยหํ   ปุตฺตสมฺพาธสยนํ   อชฺฌาวสนฺโต
กาสิกจนฺทนํ       ปจฺจนุโภนฺโต      มาลาคนฺธวิเลปนํ      ธาเรนฺโต
ชาตรูปรชตํ    สาทิยนฺโต    อิมินา    โภตา   สตฺถารา   สมสมคติโก
ภวิสฺสามิ   อภิสมฺปรายํ   โสหํ   กึ   ชานนฺโต   กึ   ปสฺสนฺโต  อิมสฺมึ
สตฺถริ    พฺรหฺมจริยํ    จริสฺสามิ    โส    อพฺรหฺมจริยวาโส    อยนฺติ
อิติ   วิทิตฺวา   ตสฺมา   พฺรหฺมจริยา   นิพฺพิชฺช   ปกฺกมติ  ฯ  อยํ  โข
สนฺทก   เตน   ภควตา   ชานตา   ปสฺสตา   อรหตา  สมฺมาสมฺพุทฺเธน
ทุติโย    อพฺรหฺมจริยวาโส   อกฺขาโต   ยตฺถ   วิญฺญู   ปุริโส   สสกฺกํ
พฺรหฺมจริยํ น วเสยฺย วสนฺโต จ นาราเธยฺย ญายํ ธมฺมํ กุสลํ ฯ
     [๒๙๙]   ปุน   จปรํ  สนฺทก  อิเธกจฺโจ  สตฺถา  เอวํวาที  โหติ
เอวํทิฏฺฐี   นตฺถิ   เหตุ   นตฺถิ   ปจฺจโย  สตฺตานํ  สงฺกิเลสาย  อเหตู
อปฺปจฺจยา   สตฺตา   สงฺกิลิสฺสนฺติ   นตฺถิ  เหตุ  นตฺถิ  ปจฺจโย  สตฺตานํ
วิสุทฺธิยา    อเหตู    อปฺปจฺจยา    สตฺตา    วิสุชฺฌนฺติ    นตฺถิ   พลํ
@เชิงอรรถ:  ม. กตํ ฯ
นตฺถิ   วิริยํ   นตฺถิ   ปุริสถาโม   นตฺถิ   ปุริสปรกฺกโม  สพฺเพ  สตฺตา
สพฺเพ   ปาณา   สพฺเพ   ภูตา   สพฺเพ  ชีวา  อวสา  อพลา  อวิริยา
นิยติสงฺคติภาวปริณตา ฉเสฺววาภิชาตีสุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺตีติ ฯ
     [๓๐๐]   ตตฺร   สนฺทก   วิญฺญู   ปุริโส   อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขติ  อยํ
โข   ภวํ   สตฺถา   เอวํวาที   เอวํทิฏฺฐี   นตฺถิ  เหตุ  นตฺถิ  ปจฺจโย
สตฺตานํ    สงฺกิเลสาย    อเหตู    อปฺปจฺจยา    สตฺตา   สงฺกิลิสฺสนฺติ
นตฺถิ   เหตุ   นตฺถิ   ปจฺจโย   สตฺตานํ   วิสุทฺธิยา  อเหตู  อปฺปจฺจยา
สตฺตา   วิสุชฺฌนฺติ   นตฺถิ   พลํ   นตฺถิ   วิริยํ  นตฺถิ  ปุริสถาโม  นตฺถิ
ปุริสปรกฺกโม   สพฺเพ   สตฺตา   สพฺเพ   ปาณา   สพฺเพ  ภูตา  สพฺเพ
ชีวา   อวสา   อพลา   อวิริยา  นิยติสงฺคติภาวปริณตา  ฉเสฺววาภิชาตีสุ
สุขทุกฺขํ   ปฏิสํเวเทนฺตีติ   ฯ   สเจ   อิมสฺส   โภโต   สตฺถุโน  สจฺจํ
วจนํ   อกเตน   เม   เอตฺถ   กตํ   อวุสิเตน   เม   เอตฺถ   วุสิตํ
อุโภปิ    มยํ   เอตฺถ   สมสมา   สามญฺญํ   ปตฺตา   โย   จาหํ   น
วทามิ    อุโภ    อเหตู    อปฺปจฺจยา   วิสุชฺฌิสฺสามาติ   ฯ   อติเรกํ
โข    ปนิมสฺส    โภโต    สตฺถุโน   นคฺคิยํ   มุณฺฑิยํ   อุกฺกุฏิกปฺปธานํ
เกสมสฺสุโลจนํ    โยหํ    ปุตฺตสมฺพาธสยนํ   อชฺฌาวสนฺโต   กาสิกจนฺทนํ
ปจฺจนุโภนฺโต       มาลาคนฺธวิเลปนํ      ธาเรนฺโต      ชาตรูปรชตํ
สาทิยนฺโต    อิมินา    โภตา    สตฺถารา    สมสมคติโก    ภวิสฺสามิ
อภิสมฺปรายํ    โสหํ   กึ   ชานนฺโต   กึ   ปสฺสนฺโต   อิมสฺมึ   สตฺถริ
พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสามิ   โส   อพฺรหฺมจริยวาโส   อยนฺติ   อิติ  วิทิตฺวา
ตสฺมา   พฺรหฺมจริยา   นิพฺพิชฺช   ปกฺกมติ   ฯ   อยํ  โข  สนฺทก  เตน
ภควตา    ชานตา    ปสฺสตา    อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    ตติโย
อพฺรหฺมจริยวาโส   อกฺขาโต   ยตฺถ   วิญฺญู   ปุริโส  สสกฺกํ  พฺรหฺมจริยํ
น วเสยฺย วสนฺโต จ นาราเธยฺย ญายํ ธมฺมํ กุสลํ ฯ



             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้าที่ ๑-๒๙๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=13&item=1&items=759&modeTY=2              อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=13&item=1&items=759&modeTY=2&mode=bracket              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=13&item=1&items=759&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=13&item=1&items=759&modeTY=2              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=1              The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :