ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ฉบับหลวง   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
อ่านหัวข้อแรกอ่านหัวข้อที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๔ สุตฺต. ม. มูลปณฺณาสกํ
                                 เจโตขีลสุตฺตํ
     [๒๒๖]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๒๒๗]   ภควา   เอตทโวจ  ยสฺสกสฺสจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ปญฺจ
เจโตขีลา   อปฺปหีนา   ปญฺจ   เจตโส   วินิพนฺธา   อสมุจฺฉินฺนา   โส
วติมสฺมึ    ธมฺมวินเย   วุฑฺฒึ   วิรูฬฺหึ   เวปุลฺลํ   อาปชฺชิสฺสตีติ   เนตํ
ฐานํ วิชฺชติ ฯ
     [๒๒๘]   กตมสฺส   ปญฺจ   เจโตขีลา  อปฺปหีนา  โหนฺติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สตฺถริ  กงฺขติ  วิจิกิจฺฉติ  นาธิมุจฺจติ  น  สมฺปสีทติ  ฯ
โย    โส   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สตฺถริ   กงฺขติ   วิจิกิจฺฉติ   นาธิมุจฺจติ
น    สมฺปสีทติ    ตสฺส    จิตฺตํ   น   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย
สาตจฺจาย   ปธานาย  ฯ  ยสฺส  จิตฺตํ  น  นมติ  อาตปฺปาย  อนุโยคาย
สาตจฺจาย    ปธานาย    เอวมสฺสายํ   ปฐโม   เจโตขีโล   อปฺปหีโน
โหติ ฯ
     {๒๒๘.๑}   ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเม  กงฺขติ  วิจิกิจฺฉติ
นาธิมุจฺจติ    น    สมฺปสีทติ    ฯเปฯ    สงฺเฆ    กงฺขติ   วิจิกิจฺฉติ
นาธิมุจฺจติ    น    สมฺปสีทติ    ฯเปฯ    สิกฺขาย   กงฺขติ   วิจิกิจฺฉติ
นาธิมุจฺจติ   น   สมฺปสีทติ   ฯ   โย   โส   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  สิกฺขาย
กงฺขติ    วิจิกิจฺฉติ    นาธิมุจฺจติ    น   สมฺปสีทติ   ตสฺส   จิตฺตํ   น
นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย  ฯ  ยสฺส  จิตฺตํ
น   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย  ปธานาย  เอวมสฺสายํ
จตุตฺโถ เจโตขีโล อปฺปหีโน โหติ ฯ
     {๒๒๘.๒}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สพฺรหฺมจารีสุ  กุปิโต  โหติ
อนตฺตมโน  อาหตจิตฺโต  ขีลชาโต  ฯ  โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีสุ
กุปิโต   โหติ  อนตฺตมโน  อาหตจิตฺโต  ขีลชาโต  ตสฺส  จิตฺตํ  น  นมติ
อาตปฺปาย   อนุโยคาย  สาตจฺจาย  ปธานาย  ฯ  ยสฺส  จิตฺตํ  น  นมติ
อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย   เอวมสฺสายํ   ปญฺจโม
เจโตขีโล อปฺปหีโน โหติ ฯ อิมสฺส ปญฺจ เจโตขีลา อปฺปหีนา โหนฺติ ฯ
     [๒๒๙]   กตมสฺส  ปญฺจ  เจตโส  วินิพนฺธา  อสมุจฺฉินฺนา  โหนฺติ ฯ
อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  กาเม  อวีตราโค  โหติ  อวิคตจฺฉนฺโท  อวิคตเปโม
อวิคตปิปาโส   อวิคตปริฬาโห   อวิคตตโณฺห   ฯ   โย   โส   ภิกฺขเว
ภิกฺขุ  กาเม  อวีตราโค  โหติ  อวิคตจฺฉนฺโท  อวิคตเปโม  อวิคตปิปาโส
อวีคตปริฬาโห    อวิคตตโณฺห    ตสฺส   จิตฺตํ   น   นมติ   อาตปฺปาย
อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย   ฯ   ยสฺส  จิตฺตํ  ฯเปฯ  ปธานาย
เอวมสฺสายํ ปฐโม เจตโส วินิพนฺโธ อสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
     {๒๒๙.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ กาเย อวีตราโค โหติ ฯเปฯ
รูเป    อวีตราโค   โหติ   อวิคตจฺฉนฺโท   อวิคตเปโม   อวิคตปิปาโส
อวิคตปริฬาโห   อวิคตตโณฺห   ฯ   โย   โส   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   รูเป
อวีตราโค   โหติ   ฯเปฯ   เอวมสฺสายํ   ตติโย   เจตโล   วินิพนฺโธ
อสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
     {๒๒๙.๒}   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ยาวทตฺถํ  อุทราวเทหกํ
ภุญฺชิตฺวา    เสยฺยสุขํ    ปสฺสสุขํ   มิทฺธสุขํ   อนุยุญฺชนฺโต   วิหรติ   ฯ
โย   โส   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ยาวทตฺถํ  อุทราวเทหกํ  ภุญฺชิตฺวา  เสยฺยสุขํ
ปสฺสสุขํ    มิทฺธสุขํ    อนุยุญฺชนฺโต   วิหรติ   ตสฺส   จิตฺตํ   น   นมติ
อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย   ฯ   ยสฺส   จิตฺตํ  น
นมติ    อาตปฺปาย    อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย   เอวมสฺสายํ
จตุตฺโถ เจตโส วินิพนฺโธ อสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
     {๒๒๙.๓}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  เทวนิกายํ ปณิธาย
พฺรหฺมจริยํ  จริสฺสติ  ๑-  อิมินาหํ  สีเลน  วา  วตฺเตน  วา  ตเปน วา
พฺรหฺมจริเยน  วา  เทโว  วา  ภวิสฺสามิ  เทวญฺญตโร  วาติ  ฯ โย โส
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อญฺญตรํ  เทวนิกายํ  ปณิธาย  พฺรหฺมจริยํ  จริสฺสติ  ๒-
อิมินาหํ  สีเลน  วา  วตฺเตน  วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว วา
ภวิสฺสามิ   เทวญฺญตโร   วาติ   ตสฺส   จิตฺตํ   น   นมติ   อาตปฺปาย
อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย ฯ
     {๒๒๙.๔}   ยสฺส  จิตฺตํ  น  นมติ  อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย
ปธานาย  เอวมสฺสายํ  ปญฺจโม  เจตโส  วินิพนฺโธ  อสมุจฺฉินฺโน  โหติ ฯ
อิมสฺส   ปญฺจ  เจตโส  วินิพนฺธา  อสมุจฺฉินฺนา  โหนฺติ  ฯ  ยสฺส  กสฺสจิ
ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อิเม  ปญฺจ  เจโตขีลา  อปฺปหีนา  อิเม  ปญฺจ เจตโส
วินิพนฺธา   อสมุจฺฉินฺนา   โหนฺติ   ๓-   โส  วติมสฺมึ  ธมฺมวินเย  วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. จรติ ฯ  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๒๓๐]   ยสฺสกสฺสจิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ปญฺจ  เจโตขีลา  ปหีนา
ปญฺจ    เจตโส    วินิพนฺธา   สมุจฺฉินฺนา   โส   วติมสฺมึ   ธมฺมวินเย
วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชิสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
     [๒๓๑]   กตมสฺส   ปญฺจ   เจโตขีลา   ปหีนา   โหนฺติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สตฺถริ  น  กงฺขติ  น  วิจิกิจฺฉติ  อธิมุจฺจติ  สมฺปสีทติ  ฯ
โย   โส   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  สตฺถริ  น  กงฺขติ  น  วิจิกิจฺฉติ  อธิมุจฺจติ
สมฺปสีทติ    ตสฺส   จิตฺตํ   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย
ปธานาย   ฯ   ยสฺส   จิตฺตํ   นมติ  อาตปฺปาย  อนุโยคาย  สาตจฺจาย
ปธานาย เอวมสฺสายํ ปฐโม เจโตขีโล ปหีโน โหติ ฯ
     {๒๓๑.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธมฺเม น กงฺขติ น วิจิกิจฺฉติ
อธิมุจฺจติ   สมฺปสีทติ  ฯเปฯ  สงฺเฆ  น  กงฺขติ  น  วิจิกิจฺฉติ  อธิมุจฺจติ
สมฺปสีทติ    ฯเปฯ   สิกฺขาย   น   กงฺขติ   น   วิจิกิจฺฉติ   อธิมุจฺจติ
สมฺปสีทติ  ฯ  โย  โส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สิกฺขาย  น  กงฺขติ  น วิจิกิจฺฉติ
อธิมุจฺจติ   สมฺปสีทติ   ตสฺส   จิตฺตํ  นมติ  ฯเปฯ  เอวมสฺสายํ  จตุตฺโถ
เจโตขีโล ปหีโน โหติ ฯ
     {๒๓๑.๒}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สพฺรหฺมจารีสุ น กุปิโต โหติ
น  อนตฺตมโน  ๑-  น  อาหตจิตฺโต  น ขีลชาโต ฯ โย โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ
สพฺรหฺมจารีสุ  น  กุปิโต  โหติ  น  อนตฺตมโน  ๑- น อาหตจิตฺโต ๒- น
ขีลชาโต  ตสฺส  จิตฺตํ  นมติ  อาตปฺปาย อนุโยคาย สาตจฺจาย ปธานาย ฯ
ยสฺส    จิตฺตํ   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย
@เชิงอรรถ:  ยุ. อตฺตมโน  ม. ยุ. อนาหตจิตฺโต อขีลชาโต ฯ
เอวมสฺสายํ   ปญฺจโม   เจโตขีโล   ปหีโน   โหติ   ฯ   อิมสฺส  ปญฺจ
เจโตขีลา ปหีนา โหนฺติ ฯ
     [๒๓๒]   กตมสฺส  ปญฺจ  เจตโส  วินิพนฺธา  สุสมุจฺฉินฺนา  โหนฺติ ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   กาเม  วีตราโค  โหติ  วิคตจฺฉนฺโท  วิคตเปโม
วิคตปิปาโส   วิคตปริฬาโห   วิคตตโณฺห   ฯ   โย  โส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
กาเม  วีตราโค  โหติ  วิคตจฺฉนฺโท  วิคตเปโม วิคตปิปาโส วิคตปริฬาโห
วิคตตโณฺห     ตสฺส     จิตฺตํ     นมติ     อาตปฺปาย     อนุโยคาย
สาตจฺจาย    ปธานาย   ยสฺส   จิตฺตํ   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย
สาตจฺจาย    ปธานาย    เอวมสฺสายํ    ปฐโม    เจตโส   วินิพนฺโธ
สุสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
     {๒๓๒.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  กาเย วีตราโค โหติ ฯเปฯ
รูเป   วีตราโค  โหติ  ฯเปฯ  ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  ยาวทตฺถํ
อุทราวเทหกํ   ภุญฺชิตฺวา  เสยฺยสุขํ  ปสฺสสุขํ  มิทฺธสุขํ  อนนุยุญฺชนฺโต  ๑-
วิหรติ  ฯ  โย  โส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  ยาวทตฺถํ อุทราวเทหกํ ภุญฺชิตฺวา
เสยฺยสุขํ   ปสฺสสุขํ   มิทฺธสุขํ   อนนุยุญฺชนฺโต   ๒-  วิหรติ  ตสฺส  จิตฺตํ
นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย  สาตจฺจาย  ปธานาย  ยสฺส  จิตฺตํ  นมติ
อาตปฺปาย   อนุโยคาย   สาตจฺจาย   ปธานาย   เอวมสฺสายํ   จตุตฺโถ
เจตโส วินิพนฺโธ สุสมุจฺฉินฺโน โหติ ฯ
     {๒๓๒.๒}   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  อญฺญตรํ  เทวนิกายํ
ปณิธาย   พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสติ  ๓-  อิมินาหํ  สีเลน  วา  วตฺเตน  วา
ตเปน     วา     พฺรหฺมจริเยน    วา    เทโว    วา    ภวิสฺสามิ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. อนุยุตฺโต ฯ  ม. ยุ. จรติ ฯ
เทวญฺญตโร    วาติ   ฯ   โย   โส   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   น   อญฺญตรํ
เทวนิกายํ    ปณิธาย    พฺรหฺมจริยํ   จริสฺสติ   อิมินาหํ   สีเลน   วา
วตฺเตน   วา   ตเปน   วา  พฺรหฺมจริเยน  วา  เทโว  วา  ภวิสฺสามิ
เทวญฺญตโร    วาติ    ตสฺส    จิตฺตํ   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย
สาตจฺจาย    ปธานาย   ยสฺส   จิตฺตํ   นมติ   อาตปฺปาย   อนุโยคาย
สาตจฺจาย    ปธานาย    เอวมสฺสายํ    ปญฺจโม   เจตโส   วินิพนฺโธ
สุสมุจฺฉินฺโน   โหติ   ฯ   อิมสฺส  ปญฺจ  เจตโส  วินิพนฺธา  สุสมุจฺฉินฺนา
โหนฺติ   ฯ   ยสฺส   กสฺสจิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อิเม  ปญฺจ  เจโตขีลา
ปหีนา   อิเม   ปญฺจ   เจตโส   วินิพนฺธา   สุสมุจฺฉินฺนา   โหนฺติ   ฯ
โส    วติมสฺมึ    ธมฺมวินเย   วุฑฺฒึ   วิรูฬฺหึ   เวปุลฺลํ   อาปชฺชิสฺสตีติ
ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
     [๒๓๓]   โส  ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ  อิทฺธิปาทํ  ภาเวติ
วิริยสมาธิจิตฺตสมาธิวีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ
ภาเวติ  อุสฺโสฬฺหิเยว  ปญฺจมี  ฯ  ส  โข  โส  ภิกฺขเว  เอวํ อุสฺโสฬฺหิ
ปณฺณรสงฺคสมนฺนาคโต      ภิกฺขุ     ภพฺโพ     อภินิพฺภิทาย     ภพฺโพ
สมฺโพธาย   ภพฺโพ   อนุตฺตรสฺส  โยคกฺเขมสฺส  อธิคมาย  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   กุกฺกุฏิยา   อณฺฑานิ   อฏฺฐ   วา   ทส   วา   ทฺวาทส  วา
ตานสฺสุ   กุกฺกุฏิยา   สมฺมา   อธิสยิตานิ   สมฺมา   ปริเสทิตานิ  สมฺมา
ปริภาวิตานิ  ฯ  กิญฺจาปิ  ตสฺสา  กุกฺกุฏิยา  น  เอวํ  อิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺย
อโห   วติเม   กุกฺกุฏโปตกา   ปาทนขสิขาย   วา   มุขตุณฺฑเกน   วา
อณฺฑโกสํ    ปทาเลตฺวา    โสตฺถินา    อภินิพฺภิชฺเชยฺยุนฺติ    อถ   โข
ภพฺพา   ว   เต   กุกฺกุฏโปตกา   ปาทนขสิขาย  วา  มุขตุณฺฑเกน  วา
อณฺฑโกสํ    ปทาเลตฺวา    โสตฺถินา    อภินิพฺภิชฺชิตุํ    เอวเมว   โข
ภิกฺขเว     เอวํ     อุสฺโสฬฺหิปณฺณรสงฺคสมนฺนาคโต     ภิกฺขุ    ภพฺโพ
อภินิพฺภิทาย    ภพฺโพ   สมฺโพธาย   ภพฺโพ   อนุตฺตรสฺส   โยคกฺเขมสฺส
อธิคมายาติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                         เจโตขีลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
                                ------------
                               วนปตฺถสุตฺตํ
     [๒๓๔]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ   ภิกฺขโวติ  ฯ  ภทนฺเตติ  เต  ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
ภควา    เอตทโวจ   วนปตฺถปริยายํ   โว   ภิกฺขเว   เทสิสฺสามิ   ตํ
สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๒๓๕]   ภควา   เอตทโวจ   อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อญฺญตรํ
วนปตฺถํ    อุปนิสฺสาย    วิหรติ    ตสฺส    ตํ    วนปตฺถํ   อุปนิสฺสาย
วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว   สติ   น   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ
น    สมาธิยติ    อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   น   ปริกฺขยํ   คจฺฉนฺติ
อนนุปฺปตฺตญฺจ    อนุตฺตรํ    โยคกฺเขมํ    นานุปาปุณาติ    เย    จิเม
ปพฺพชิเตน    ชีวิตปริกฺขารา    สมุทาเนตพฺพา    จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา เต กสิเรน สมุทาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๒๓๕.๑}   เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ  โข
อิมํ   วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรามิ  ตสฺส  เม  อิมํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย
วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว   สติ  น  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  น
สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา  จ  อาสวา  น  ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ
อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ  นานุปาปุณามิ  เย  จิเม  ปพฺพชิเตน  ชีวิตปริกฺขารา
สมุทาเนตพฺพา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เต  กสิเรน  สมุทาคจฺฉนฺตีติ  ฯ  เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  รตฺติภาคํ  วา
ทิวสภาคํ วา ตมฺหา วนปตฺถา ปกฺกมิตพฺพํ น วตฺถพฺพํ ฯ
     [๒๓๖]   อิธ   ปน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย
วิหรติ   ตสฺส   ตํ   วนปตฺถํ   อุปนิสฺสาย   วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา  เจว
สติ   น   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ   น   สมาธิยติ  อปฺปริกฺขีณา
จ   อาสวา   น   ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ  อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ
นานุปาปุณาติ    เย    จ    โข   อิเม   ปพฺพชิเตน   ชีวิตปริกฺขารา
สมุทาเนตพฺพา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เต อปฺปกสิเรน สมุทาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๒๓๖.๑}   เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ  โข
อิมํ   วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรามิ  ตสฺส  เม  อิมํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย
วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว   สติ  น  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  น
สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา  จ  อาสวา  น  ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นานุปาปุณามิ   เย   จ   โข  อิเม  ปพฺพชิเตน
ชีวิตปริกฺขารา        สมุทาเนตพฺพา       จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลาน-
ปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา  เต  อปฺปกสิเรน  สมุทาคจฺฉนฺติ  น  โข  ปนาหํ
จีวรเหตุ    อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   น   ปิณฺฑปาตเหตุ   น
เสนาสนเหตุ      น     คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ     อคารสฺมา
อนคาริยํ        ปพฺพชิโต       อถ       จ       ปน       เม
อิมํ   วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรโต  อนุปฏฺฐิตา  เจว  สติ  น  อุปฏฺฐาติ
อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ  น  สมาธิยติ  อปฺปริกฺขีณา  จ  อาสวา  น  ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ    อนนุปฺปตฺตญฺจ    อนุตฺตรํ    โยคกฺเขมํ   นานุปาปุณามีติ   ฯ
เตน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   สงฺขาปิ   ตมฺหา   วนปตฺถา  ปกฺกมิตพฺพํ  น
วตฺถพฺพํ ฯ
     [๒๓๗]   อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรติ
ตสฺส  ตํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรโต  อนุปฏฺฐิตา  เจว  สติ  อุปฏฺฐาติ
อสมาหิตญฺจ    จิตฺตํ   สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   อนุปาปุณาติ   เย   จ
โข   อิเม   ปพฺพชิเตน   ชีวิตปริกฺขารา  สมุทาเนตพฺพา  จีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา   เต   กสิเรน   สมุทา   คจฺฉนฺติ
เตน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ  โข  อิมํ  วนปตฺถํ
อุปนิสฺสาย   วิหรามิ   ตสฺส   เม   อิมํ   วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรโต
อนุปฏฺฐิตา    เจว    สติ   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ   สมาธิยติ
อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ   คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ  อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ  อนุปาปุณามิ  ฯ  เย  จ  โข  อิเม ปพฺพชิเตน ชีวิตปริกฺขารา
สมุทาเนตพฺพา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เต   กสิเรน   สมุทาคจฺฉนฺติ  ฯ  น  โข  ปนาหํ  จีวรเหตุ  อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    น    ปิณฺฑปาตเหตุ    น   เสนาสนเหตุ   น
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ          อคารสฺมา          อนคาริยํ
ปพฺพชิโต   อถ   จ   ปน   เม   อิมํ   วนปตฺถํ   อุปนิสฺสาย  วิหรโต
อนุปฏฺฐิตา    เจว    สติ   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ   สมาธิยติ
อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ   คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ  อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ   อนุปาปุณามีติ   ฯ   เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  สงฺขาปิ  ตสฺมึ
วนปตฺเถ วตฺถพฺพํ น ปกฺกมิตพฺพํ ฯ
     [๒๓๘]   อิธ   ปน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย
วิหรติ   ตสฺส   ตํ  วนปตฺถํ  อุปนิสฺสาย  วิหรโต  อนุปฏฺฐิตา  เจว  สติ
อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ   สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา
ปริกฺขยํ    คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   อนุปาปุณาติ
เย    จ    โข   อิเม   ปพฺพชิเตน   ชีวิตปริกฺขารา   สมุทาเนตพฺพา
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา      เต    อปฺปกสิเรน
สมุทาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๒๓๘.๑}   เตน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ
โข   อิมํ   วนปตฺถํ   อุปนิสฺสาย   วิหรามิ   ตสฺส   เม  อิมํ  วนปตฺถํ
อุปนิสฺสาย  วิหรโต  อนุปฏฺฐิตา  เจว  สติ  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ
สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   อนุปาปุณามิ   เย   จ   โข   อิเม  ปพฺพชิเตน
ชีวิตปริกฺขารา      สมุทาเนตพฺพา     จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารา   เต  อปฺปกสิเรน  สมุทาคจฺฉนฺตีติ  ฯ  เตน  ภิกฺขเว
ภิกฺขุนา ยาวชีวมฺปิ ตสฺมึ วนปตฺเถ วตฺถพฺพํ น ปกฺกมิตพฺพํ ฯ
     [๒๓๙]   อิธ    ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อญฺญตรํ   คามํ   อุปนิสฺสาย
วิหรติ  ฯเปฯ  อญฺญตรํ  นิคมํ  อุปนิสฺสาย  วิหรติ  ฯเปฯ  อญฺญตรํ  นครํ
อุปนิสฺสาย   วิหรติ   ฯเปฯ  อญฺญตรํ  ชนปทํ  อุปนิสฺสาย  วิหรติ  ฯเปฯ
อญฺญตรํ   ปุคฺคลํ   อุปนิสฺสาย   วิหรติ   ตสฺส   ตํ   ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย
วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว   สติ   น   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ
น    สมาธิยติ    อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   น   ปริกฺขยํ   คจฺฉนฺติ
อนนุปฺปตฺตญฺจ    อนุตฺตรํ    โยคกฺเขมํ    นานุปาปุณาติ    เย    จิเม
ปพฺพชิเตน    ชีวิตปริกฺขารา    สมุทาเนตพฺพา    จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา เต กสิเรน สมุทาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๒๓๙.๑}   เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ  โข
อิมํ   ปุคฺคลํ   อุปนิสฺสาย   วิหรามิ  ตสฺส  เม  อิมํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย
วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว   สติ  น  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  น
สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา  จ  อาสวา  น  ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ
อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ  นานุปาปุณามิ  เย จิเม ๑- ปพฺพชิเตน ชีวิตปริกฺขารา
สมุทาเนตพฺพา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เต  กสิเรน  สมุทาคจฺฉนฺตีติ  ฯ  เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  รตฺติภาคํ  วา
ทิวสภาคํ  วา โส ปุคฺคโล อนาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺโพ ๒- นานุพนฺธิตพฺโพ ฯ
     [๒๔๐]   อิธ   ปน   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย
วิหรติ   ตสฺส   ตํ   ปุคฺคลํ   อุปนิสฺสาย   วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว
สติ   น   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ   น   สมาธิยติ  อปฺปริกฺขีณา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เย จ โข อิเม ฯ  ม. ปกฺกมิตพฺพํ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
จ   อาสวา   น   ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ  อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ
นานุปาปุณาติ    เย    จ    โข   อิเม   ปพฺพชิเตน   ชีวิตปริกฺขารา
สมุทาเนตพฺพา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เต อปฺปกสิเรน สมุทาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๒๔๐.๑}   เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ อหํ โข อิมํ
ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย  วิหรามิ  ตสฺส  เม  อิมํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย  วิหรโต
อนุปฏฺฐิตา   เจว   สติ  น  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  น  สมาธิยติ
อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา  น  ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ  อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ  นานุปาปุณามิ  เย  จ  โข  อิเม  ปพฺพชิเตน  ชีวิตปริกฺขารา
สมุทาเนตพฺพา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา
เต   อปฺปกสิเรน   สมุทาคจฺฉนฺติ  น  โข  ปนาหํ  จีวรเหตุ  อคารสฺมา
อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    น    ปิณฺฑปาตเหตุ    น   เสนาสนเหตุ   น
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ     อคารสฺมา     อนคาริยํ    ปพฺพชิโต
อถ   จ   ปน   เม   อิมํ   ปุคฺคลํ   อุปนิสฺสาย   วิหรโต  อนุปฏฺฐิตา
เจว   สติ  น  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  น  สมาธิยติ  อปฺปริกฺขีณา
จ   อาสวา   น   ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ  อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ
นานุปาปุณามีติ   ฯ   เตน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   สงฺขาปิ  โส  ปุคฺคโล
อนาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺโพ นานุพนฺธิตพฺโพ ฯ
     [๒๔๑]   อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย  วิหรติ
ตสฺส   ตํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย  วิหรโต  อนุปฏฺฐิตา  เจว  สติ  อุปฏฺฐาติ
อสมาหิตญฺจ    จิตฺตํ   สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ
คจฺฉนฺติ    อนนุปฺปตฺตญฺจ    อนุตฺตรํ    โยคกฺเขมํ    อนุปาปุณาติ   เย
จ     โข     อิเม    ปพฺพชิเตน    ชีวิตปริกฺขารา    สมุทาเนตพฺพา
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา       เต      กสิเรน
สมุทาคจฺฉนฺติ   ฯ   เตน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ
โข  อิมํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย  วิหรามิ  ตสฺส  เม  อิมํ  ปุคฺคลํ อุปนิสฺสาย
วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา  เจว  สติ  อุปฏฺฐาติ  อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  สมาธิยติ
อปฺปริกฺขีณา     จ     อาสวา    ปริกฺขยํ    คจฺฉนฺติ    อนนุปฺปตฺตญฺจ
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   อนุปาปุณามิ   เย   จ   โข   อิเม  ปพฺพชิเตน
ชีวิตปริกฺขารา          สมุทาเนตพฺพา         จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา   เต   กสิเรน   สมุทาคจฺฉนฺติ   น   โข
ปนาหํ   จีวรเหตุ   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต  น  ปิณฺฑปาตเหตุ
น    เสนาสนเหตุ    น    คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ   อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   อถ   จ   ปน   เม   อิมํ   ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย
วิหรโต    อนุปฏฺฐิตา    เจว    สติ   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ
สมาธิยติ   อปฺปริกฺขีณา   จ   อาสวา   ปริกฺขยํ  คจฺฉนฺติ  อนนุปฺปตฺตญฺจ
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ  อนุปาปุณามีติ  ฯ  เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  สงฺขาปิ
โส ปุคฺคโล อนุพนฺธิตพฺโพ น ปกฺกมิตพฺพํ ฯ
     [๒๔๒]   อิธ   ปน   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อญฺญตรํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย
วิหรติ   ตสฺส   ตํ   ปุคฺคลํ   อุปนิสฺสาย   วิหรโต   อนุปฏฺฐิตา   เจว
สติ   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ  จิตฺตํ  สมาธิยติ  อปฺปริกฺขีณา  จ  อาสวา
ปริกฺขยํ    คจฺฉนฺติ   อนนุปฺปตฺตญฺจ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   อนุปาปุณาติ
เย    จ    โข   อิเม   ปพฺพชิเตน   ชีวิตปริกฺขารา   สมุทาเนตพฺพา
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา     เต     อปฺปกสิเรน
สมุทาคจฺฉนฺติ ฯ
     {๒๔๒.๑}   เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  อิติ  ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ  อหํ  โข
อิมํ   ปุคฺคลํ   อุปนิสฺสาย   วิหรามิ  ตสฺส  เม  อิมํ  ปุคฺคลํ  อุปนิสฺสาย
วิหรโต    อนุปฏฺฐิตา    เจว    สติ   อุปฏฺฐาติ   อสมาหิตญฺจ   จิตฺตํ
สมาธิยติ     อปฺปริกฺขีณา     จ     อาสวา     ปริกฺขยํ     คจฺฉนฺติ
อนนุปฺปตฺตญฺจ     อนุตฺตรํ     โยคกฺเขมํ     อนุปาปุณามิ    เย    จ
โข      อิเม      ปพฺพชิเตน      ชีวิตปริกฺขารา     สมุทาเนตพฺพา
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา     เต     อปฺปกสิเรน
สมุทาคจฺฉนฺตีติ   ฯ   เตน   ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  ยาวชีวมฺปิ  โส  ปุคฺคโล
อนุพนฺธิตพฺโพ น ปกฺกมิตพฺพํ อปิ สมุชฺชมาเนนปีติ ๑- ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                       วนปตฺถสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
                                  -----------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปนุชฺชมาเนนปีติ ฯ
                               มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ
     [๒๔๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  สกฺเกสุ  วิหรติ
กปิลวตฺถุสฺมึ    นิโคฺรธาราเม    ฯ   อถ   โข   ภควา   ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    กปิลวตฺถุํ    ปิณฺฑาย    ปาวิสิ    ฯ
กปิลวตฺถุสฺมึ     ปิณฺฑาย    จริตฺวา    ปจฺฉาภตฺตํ    ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
เยน   มหาวนํ   เตนุปสงฺกมิ   ทิวาวิหาราย   มหาวนํ  อชฺโฌคาเหตฺวา
เวลุวลฏฺฐิกาย   มูเล   ทิวาวิหารํ   นิสีทิ   ฯ  ทณฺฑปาณิปิ  โข  สกฺโก
ชงฺฆาวิหารํ   อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน  เยน  มหาวนํ  เตนุปสงฺกมิ
มหาวนํ  อชฺโฌคาเหตฺวา  เยน  เวลุวลฏฺฐิกา  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา ทณฺฑโมลุพฺภ เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ
     {๒๔๓.๑}   เอกมนฺตํ  ฐิโต  โข ทณฺฑปาณิ สกฺโก ภควนฺตํ เอตทโวจ
กึวาที  สมโณ กิมกฺขายีติ ฯ ยถาวาที โข อาวุโส สเทวเก โลเก สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา   ปชาย   สเทวมนุสฺสาย   น   เกนจิ
โลเก   วิคฺคยฺห   ติฏฺฐติ   ยถา   จ   ปน  กาเมหิ  วิสํยุตฺตํ  วิหรนฺตํ
ตํ    พฺราหฺมณํ    อกถํกถึ   ฉินฺนกุกฺกุจฺจํ   ภวาภเว   วีตตณฺหํ   สญฺญา
นานุเสนฺตีติ  เอวํวาที  โข  อหํ  อาวุโส  เอวมกฺขายีติ  ฯ  เอวํ วุตฺเต
ทณฺฑปาณิ   สกฺโก   สีสํ   โอกมฺเปตฺวา   ชิวฺหํ   นิลฺลาเฬตฺวา  ติวิสาขํ
นลาฏิกํ นลาเฏ วุฏฺฐาเปตฺวา ทณฺฑโมลุพฺภ ปกฺกามิ ฯ
     [๒๔๔]   อถ   โข   ภควา   สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต
เยน   นิโคฺรธาราโม   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต  อาสเน
นิสีทิ   ฯ   นิสชฺช   โข   ภควา   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ  อิธาหํ  ภิกฺขเว
ปุพฺพณฺหสมยํ     นิวาเสตฺวา    ปตฺตจีวรมาทาย    กปิลวตฺถุํ    ปิณฺฑาย
ปาวิสึ   กปิลวตฺถุสฺมึ   ปิณฺฑาย   จริตฺวา  ปจฺฉาภตฺตํ  ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
เยน       มหาวนํ      เตนุปสงฺกมึ      ทิวาวิหาราย      มหาวนํ
อชฺโฌคาเหตฺวา เวลุวลฏฺฐิกาย มูเล ทิวาวิหารํ นิสีทึ ฯ
     {๒๔๔.๑}   ทณฺฑปาณิปิ    โข   ภิกฺขเว   สกฺโก   ชงฺฆาวิหารํ
อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน   เยน   มหาวนํ   เตนุปสงฺกมิ   มหาวนํ
อชฺโฌคาเหตฺวา  เยน  เวลุวลฏฺฐิกา  เยนาหํ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
มม  สทฺธึ  สมฺโมทิ  สมฺโมทนียํ  กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา ทณฺฑโมลุพฺภ
เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ   เอกมนฺตํ   ฐิโต   โข   ภิกฺขเว   ทณฺฑปาณิ
สกฺโก   มํ   เอตทโวจ   กึวาที   สมโณ   กิมกฺขายีติ   เอวํ   วุตฺเต
อหํ   ภิกฺขเว   ทณฺฑปาณึ   สกฺกํ   เอตทโวจํ   ยถาวาที  โข  อาวุโส
สเทวเก   โลเก   สมารเก   สพฺรหฺมเก   สสฺสมณพฺราหฺมณิยา   ปชาย
สเทวมนุสฺสาย   น   เกนจิ   โลเก   วิคฺคยฺห  ติฏฺฐติ   ยถา  จ  ปน
กาเมหิ    วิสํยุตฺตํ    วิหรนฺตํ   ตํ   พฺราหฺมณํ   อกถํกถึ   ฉินฺนกุกฺกุจฺจํ
ภวาภเว   วีตตณฺหํ   สญฺญา   นานุเสนฺตีติ   ๑-   เอวํวาที   โข  อหํ
อาวุโส   เอวมกฺขายีติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต  ภิกฺขเว  ทณฺฑปาณิ  สกฺโก
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นานุเสนฺติ ฯ
สีสํ   โอกมฺเปตฺวา   ชิวฺหํ   นิลฺลาเฬตฺวา   ติวิสาขํ   นลาฏิกํ  นลาเฏ
วุฏฺฐาเปตฺวา ทณฺฑโมลุพฺภ ปกฺกามีติ ฯ
     [๒๔๕]   เอวํ   วุตฺเต   อญฺญตโร   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ  เอตทโวจ
กึวาที   ปน   ภนฺเต   ภควา   สเทวเก  โลเก  สมารเก  สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    น    เกนจิ   โลเก
วิคฺคยฺห   ติฏฺฐติ   กถํ  ๑-  ปน  ภนฺเต  กาเมหิ  วิสํยุตฺตํ  วิหรนฺตํ  ตํ
พฺราหฺมณํ     อกถํกถึ    ฉินฺนกุกฺกุจฺจํ    ภวาภเว    วีตตณฺหํ    สญฺญา
นานุเสนฺตีติ     ฯ    ยโตนิทานํ    ภิกฺขุ    ปุริสํ    ปปญฺจสญฺญาสงฺขา
สมุทาจรนฺติ     เอตฺถ     เจ     นตฺถิ    อภินนฺทิตพฺพํ    อภิวทิตพฺพํ
อชฺโฌสิตพฺพํ    เอเสวนฺโต    ราคนุสยานํ   เอเสวนฺโต   ปฏิฆานุสยานํ
เอเสวนฺโต   ทิฏฺฐานุสยานํ   เอเสวนฺโต   วิจิกิจฺฉานุสยานํ  เอเสวนฺโต
มานานุสยานํ   เอเสวนฺโต  ภวราคานุสยานํ  เอเสวนฺโต  อวิชฺชานุสยานํ
เอเสวนฺโต ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุวเปสุญฺญ-
มุสาวาทานํ   ๒-   เอตฺเถเต   ปาปกา   อกุสลา  ธมฺมา  อปริเสสา
นิรุชฺฌนฺตีติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา  อิทํ  วตฺวาน  สุคโต  อุฏฺฐายาสนา
วิหารํ ปาวิสิ ฯ
     [๒๔๖]   อถ  โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ
อิทํ  โข  โน  อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน
อตฺถํ   อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   วิหารํ   ปวิฏฺโฐ   ยโตนิทานํ  ภิกฺขุ
ปุริสํ     ปปญฺจสญฺญาสงฺขา     สมุทาจรนฺติ     เอตฺถ    เจ    นตฺถิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กถณฺจ ปน ฯ  โป. ม. ตุวํตุวํ ฯ ยุ. ตุวนฺตุว ฯ
อภินนฺทิตพฺพํ    อภิวทิตพฺพํ    อชฺโฌสิตพฺพํ    เอเสวนฺโต   ราคานุสยานํ
เอเสวนฺโต   ปฏิฆานุสยานํ   เอเสวนฺโต   วิจิกิจฺฉานุสยานํ  เอเสวนฺโต
มานานุสยานํ   เอเสวนฺโต  ภวราคานุสยานํ  เอเสวนฺโต  อวิชฺชานุสยานํ
เอเสวนฺโต ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุว-
เปสุญฺญมุสาวาทานํ   เอตฺเถเต   ปาปกา   อกุสลา  ธมฺมา  อปริเสสา
นิรุชฺฌนฺตีติ   โก   นุ   โข   อิมสฺส   ภควตา   สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ
     {๒๔๖.๑}   อถ  โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  เอตทโหสิ  อยํ  โข อายสฺมา
มหากจฺจาโน  สตฺถุ  เจว  สํวณฺณิโต  สมฺภาวิโต  จ  วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ    จายสฺมา    มหากจฺจาโน    อิมสฺส    ภควตา    สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส    วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน
อตฺถํ     วิภชิตุํ     ยนฺนูน     มยํ     เยนายสฺมา     มหากจฺจาโน
เตนุปสงฺกเมยฺยาม   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ   เอตมตฺถํ
ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   ฯ   อถ  โข  เต  ภิกฺขู  เยนายสฺมา  มหากจฺจาโน
เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา    มหากจฺจาเนน    สทฺธึ
สมฺโมทึสุ    สมฺโมทนียํ    กถํ    สาราณียํ    วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ ฯ
     {๒๔๖.๒}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ
เอตทโวจุํ  อิทํ  โข  โน  อาวุโส  กจฺจาน  ภควา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน    อตฺถํ    อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   วิหารํ
ปวิฏฺโฐ    ยโตนิทานํ    ภิกฺขุ   ปุริสํ   ปปญฺจสญฺญาสงฺขา   สมุทาจรนฺติ
เอตฺถ   จ   นตฺถิ   อภินนฺทิตพฺพํ   ฯเปฯ  เอตฺเถเต  ปาปกา  อกุสลา
ธมฺมา   อปริเสสา   นิรุชฺฌนฺตีติ   เตสํ  โน  อาวุโส  กจฺจาน  อมฺหากํ
อจิรปกฺกนฺตสฺส   ภควโต   เอตทโหสิ   อิทํ   โข  โน  อาวุโส  ภควา
สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสํ    อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน    อตฺถํ   อวิภชิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ  ยโตนิทานํ  ภิกฺขุ  ปุริสํ  ปปญฺจสญฺญาสงฺขา
สมุทาจรนฺติ  เอตฺถ  เจ  นตฺถิ  อภินนฺทิตพฺพํ  ฯเปฯ  เอตฺเถเต  ปาปกา
อกุสลา   ธมฺมา   อปริเสสา  นิรุชฺฌนฺตีติ  โก  นุ  โข  อิมสฺส  ภควตา
สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน   อตฺถํ   วิภเชยฺยาติ   เตสํ  โน  อาวุโส  กจฺจาน  อมฺหากํ
เอตทโหสิ   อยํ   โข   อาวุโส   อายสฺมา  มหากจฺจาโน  สตฺถุ  เจว
สํวณฺณิโต   สมฺภาวิโต   จ   วิญฺญูนํ   สพฺรหฺมจารีนํ   ปโหติ   จายสฺมา
มหากจฺจาโน    อิมสฺส   ภควตา   สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสสฺส   อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ  วิภชิตุํ  ยนฺนูน  มยํ
เยนายสฺมา      มหากจฺจาโน     เตนุปสงฺกเมยฺยาม     อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ    มหากจฺจานํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   วิภชตายสฺมา
มหากจฺจาโนติ ฯ
     [๒๔๗]   เสยฺยถาปิ   อาวุโส   ปุริโส   สารตฺถิโก   สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
มูลํ   อติกฺกมฺม   ขนฺธํ   สาขาปลาเส   สารํ   ปริเยสิตพฺพํ   มญฺเญยฺย
เอวํ    สมฺปทมิทํ    อายสฺมนฺตานํ   สตฺถริ   สมฺมุขีภูเต   ตํ   ภควนฺตํ
อติสิตฺวา    อเมฺห    เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ   มญฺญถ   โส   หาวุโส
ภควา   ชานํ   ชานาติ   ปสฺสํ   ปสฺสติ  จกฺขุภูโต  ญาณภูโต  ธมฺมภูโต
พฺรหฺมภูโต    วตฺตา   ปวตฺตา   อตฺถสฺส   นินฺเนตา   อมตสฺส   ทาตา
ธมฺมสามิ    ตถาคโต    โส   เจว   ปเนตสฺส   กาโล   อโหสิ   ยํ
ภควนฺตํเยว   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ  ยถา  โน  ภควา  พฺยากเรยฺย
ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
     {๒๔๗.๑}   อทฺธาวุโส    กจฺจาน    ภควา    ชานํ   ชานาติ
ปสฺสํ    ปสฺสติ   จกฺขุภูโต   ญาณภูโต   ธมฺมภูโต   พฺรหฺมภูโต   วตฺตา
ปวตฺตา   อตฺถสฺส   นินฺเนตา   อมตสฺส   ทาตา   ธมฺมสามิ   ตถาคโต
โส   เจว   ปเนตสฺส   กาโล   อโหสิ   ยํ   ภควนฺตํเยว   เอตมตฺถํ
ปฏิปุจฺเฉยฺยาม   ยถา   โน  ภควา  พฺยากเรยฺย  ตถา  นํ  ธาเรยฺยาม
อปิจายสฺมา   มหากจฺจาโน   สตฺถุ   เจว   สํวณฺณิโต   สมฺภาวิโต   จ
วิญฺญูนํ    สพฺรหฺมจารีนํ    ปโหติ    จายสฺมา    มหากจฺจาโน   อิมสฺส
ภควตา    สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส    วิตฺถาเรน   อตฺถํ
อวิภตฺตสฺส    วิตฺถาเรน   อตฺถํ   วิภชิตุํ   วิภชตายสฺมา   มหากจฺจาโน
อครุกริตฺวาติ ๑-  ฯ
     [๒๔๘]   เตนหาวุโส  สุณาถ  สาธุกํ  มนสิกโรถ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ
เอวมาวุโสติ  โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  มหากจฺจานสฺส  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
อายสฺมา   มหากจฺจาโน   เอตทโวจ   ยํ   โข   โน  อาวุโส  ภควา
สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ  อุทฺทิสิตฺวา  วิตฺถาเรน  อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา
วิหารํ     ปวิฏฺโฐ    ยโตนิทานํ    ภิกฺขุ    ปุริสํ    ปปญฺจสญฺญาสงฺขา
@เชิงอรรถ:  ม. อครุํ กตฺวาติ ฯ
สมุทาจรนฺติ  เอตฺถ  เจ  นตฺถิ  อภินนฺทิตพฺพํ  ฯเปฯ  เอตฺเถเต  ปาปกา
อกุสลา   ธมฺมา   อปริเสสา   นิรุชฺฌนฺตีติ   อิมสฺส   โข  อหํ  อาวุโส
ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส  อุทฺทิฏฺฐสฺส  วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภตฺตสฺส
เอวํ   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อาชานามิ   จกฺขุญฺจาวุโส  ปฏิจฺจ  รูเป  จ
อุปฺปชฺชติ     จกฺขุวิญฺญาณํ     ติณฺณํ    สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา   ยํ   เวเทติ   ตํ   สญฺชานาติ   ยํ  สญฺชานาติ  ตํ  วิตกฺเกติ
ยํ    วิตกฺเกติ    ตํ    ปปญฺเจติ   ยํ   ปปญฺเจติ   ตโตนิทานํ   ปุริสํ
ปปญฺจสญฺญาสงฺขา   สมุทาจรนฺติ  อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ  จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ
รูเปสุ ฯ
     {๒๔๘.๑}   โสตญฺจาวุโส    ปฏิจฺจ    สทฺเท    จ   อุปฺปชฺชติ
โสตวิญฺญาณํ    ฯเปฯ   ฆานญฺจาวุโส   ปฏิจฺจ   คนฺเธ   จ   อุปฺปชฺชติ
ฆานวิญฺญาณํ   ...   ฯ   ชิวฺหญฺจาวุโส   ปฏิจฺจ   รเส   จ  อุปฺปชฺชติ
ชิวฺหาวิญฺญาณํ   ...  ฯ  กายญฺจาวุโส  ปฏิจฺจ  โผฏฺฐพฺเพ  จ  อุปฺปชฺชติ
กายวิญฺญาณํ   ...   ฯ   มนญฺจาวุโส   ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ  อุปฺปชฺชติ
มโนวิญฺญาณํ     ติณฺณํ     สงฺคติ     ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา
ยํ    เวเทติ   ตํ   สญฺชานาติ   ยํ   สญฺชานาติ   ตํ   วิตกฺเกติ   ยํ
วิตกฺเกติ  ตํ  ปปญฺเจติ  ยํ  ปปญฺเจติ  ตโตนิทานํ  ปุริสํ ปปญฺจสญฺญาสงฺขา
สมุทาจรนฺติ          อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ         มโนวิญฺเญยฺเยสุ
ธมฺเมสุ  ฯ  โส  วตาวุโส  จกฺขุสฺมึ  สติ  รูเป  สติ  จกฺขุวิญฺญาเณ  สติ
ผสฺสปญฺญตฺตึ     ปญฺญาเปสฺสตีติ    ฐานเมตํ    วิชฺชติ    ผสฺสปญฺญตฺติยา
สติ   เวทนาปญฺญตฺตึ  ปญฺญาเปสฺสตีติ  ฐานเมตํ  วิชฺชติ  เวทนาปญฺญตฺติยา
สติ      สญฺญาปญฺญตฺตึ      ปญฺญาเปสฺสตีติ      ฐานเมตํ      วิชฺชติ
สญฺญาปญฺญตฺติยา     สติ    วิตกฺกปญฺญตฺตึ    ปญฺญาเปสฺสตีติ    ฐานเมตํ
วิชฺชติ     วิตกฺกปญฺญตฺติยา     สติ    ปปญฺจสญฺญาสงฺขาสมุทาจรณปญฺญตฺตึ
ปญฺญาเปสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
     {๒๔๘.๒}   โส  วตาวุโส  โสตสฺมึ  สติ สทฺเท สติ ... ฯ ฆานสฺมึ
สติ  คนฺเธ  สติ  ...  ฯ  ชิวฺหาย  สติ  รเส  สติ  ...  ฯ  กายสฺมึ
สติ  โผฏฺฐพฺเพ   สติ  ...  ฯ  มนสฺมึ  สติ  ธมฺเม  สติ  มโนวิญฺญาเณ
สติ       ผสฺสปญฺญตฺตึ      ปญฺญาเปสฺสตีติ      ฐานเมตํ      วิชฺชติ
ผสฺสปญฺญตฺติยา        สติ        เวทนาปญฺญตฺตึ       ปญฺญาเปสฺสตีติ
ฐานเมตํ      วิชฺชติ      เวทนาปญฺญตฺติยา     สติ     สญฺญาปญฺญตฺตึ
ปญฺญาเปสฺสตีติ        ฐานเมตํ        วิชฺชติ        สญฺญาปญฺญตฺติยา
สติ      วิตกฺกปญฺญตฺตึ      ปญฺญาเปสฺสตีติ      ฐานเมตํ      วิชฺชติ
วิตกฺกปญฺญตฺติยา         สติ         ปปญฺจสญฺญาสงฺขาสมุทาจรณปญฺญตฺตึ
ปญฺญาเปสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
     {๒๔๘.๓}   โส วตาวุโส จกฺขุสฺมึ อสติ รูเป อสติ จกฺขุวิญฺญาเณ
     อสติ    ผสฺสปญฺญตฺตึ    ปญฺญาเปสฺสตีติ    เนตํ    ฐานํ   วิชฺชติ
ผสฺสปญฺญตฺติยา  อสติ  เวทนาปญฺญตฺตึ  ปญฺญาเปสฺสตีติ  เนตํ  ฐานํ  วิชฺชติ
เวทนาปญฺญตฺติยา   อสติ   สญฺญาปญฺญตฺตึ   ปญฺญาเปสฺสตีติ   เนตํ   ฐานํ
วิชฺชติ  สญฺญาปญฺญตฺติยา  อสติ  วิตกฺกปญฺญตฺตึ  ปญฺญาเปสฺสตีติ  เนตํ  ฐานํ
วิชฺชติ     วิตกฺกปญฺญตฺติยา    อสติ    ปปญฺจสญฺญาสงฺขาสมุทาจรณปญฺญตฺตึ
ปญฺญาเปสฺสตีติ     เนตํ     ฐานํ    วิชฺชติ    ฯ    โส    วตาวุโส
โสตสฺมึ  อสติ  สทฺเท  อสติ  ฯเปฯ  ฆานสฺมึ  อสติ  คนฺเธ อสติ ... ฯ
ชิวฺหาย  อสติ  รเส  อสติ  ... ฯ กายสฺมึ อสติ โผฏฺฐพฺเพ อสติ ... ฯ
มนสฺมึ    อสติ    ธมฺเม    อสติ   มโนวิญฺญาเณ   อสติ   ผสฺสปญฺญตฺตึ
ปญฺญาเปสฺสตีติ     เนตํ     ฐานํ    วิชฺชติ    ผสฺสปญฺญตฺติยา    อสติ
เวทนาปญฺญตฺตึ   ปญฺญาเปสฺสตีติ   เนตํ   ฐานํ  วิชฺชติ  เวทนาปญฺญตฺติยา
อสติ     สญฺญาปญฺญตฺตึ     ปญฺญาเปสฺสตีติ     เนตํ    ฐานํ    วิชฺชติ
สญฺญาปญฺญตฺติยา        อสติ       วิตกฺกปญฺญตฺตึ       ปญฺญาเปสฺสตีติ
เนตํ    ฐานํ    วิชฺชติ    วิตกฺกปญฺญตฺติยา   อสติ   ปปญฺจสญฺญาสงฺขา-
สมุทาจรณปญฺญตฺตึ ปญฺญาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
     {๒๔๘.๔}   ยํ   โข   โน  อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา   วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ
ยโตนิทานํ   ภิกฺขุ   ปุริสํ   ปปญฺจสญฺญาสงฺขา   สมุทาจรนฺติ  เอตฺถ  เจ
นตฺถิ  อภินนฺทิตพฺพํ  ฯเปฯ  เอตฺเถเต  ปาปกา  อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา
นิรุชฺฌนฺตีติ   อิมสฺส   โข  อหํ  อาวุโส  ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   เอวํ   วิตฺถาเรน   อตฺถํ
อาชานามิ   ฯ  อากงฺขมานา  จ  ปน  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  ภควนฺตํเยว
อุปสงฺกมิตฺวา   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ  ยถา  โน  ภควา  พฺยากโรติ
ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
     [๒๔๙]   อถ  โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  มหากจฺจานสฺส  ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา   อนุโมทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ   ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนา  โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  ยํ  ๑-  โข  โน  ภนฺเต
ภควา   สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสํ   อุทฺทิสิตฺวา  วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา
อุฏฺฐายาสนา    วิหารํ    ปวิฏฺโฐ   ยโตนิทานํ   ภิกฺขุ   ปุริสํ   ปปญฺจ
สญฺญาสงฺขา   สมุทาจรนฺติ   เอตฺถ   เจ   นตฺถิ   อภินนฺทิตพฺพํ   ฯเปฯ
เอตฺเถเต ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ ฯ
     {๒๔๙.๑}   เตสํ โน ภนฺเต อมฺหากํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ
อิทํ  โข  โน  อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน
อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ  ยโตนิทานํ  ภิกฺขุ  ปุริสํ
ปปญฺจสญฺญาสงฺขา    สมุทาจรนฺติ    เอตฺถ    เจ   นตฺถิ   อภินนฺทิตพฺพํ
อภิวทิตพฺพํ    อชฺโฌสิตพฺพํ    เอเสวนฺโต    ราคานุสยานํ   เอเสวนฺโต
ปฏิฆานุสยานํ   เอเสวนฺโต   ทิฏฺฐานุสยานํ  เอเสวนฺโต  วิจิกิจฺฉานุสยานํ
เอเสวนฺโต   มานานุสยานํ   เอเสวนฺโต   ภวราคานุสยานํ  เอเสวนฺโต
อวิชฺชานุสยานํ    เอเสวนฺโต   ทณฺฑาทานสตฺถาทานกลหวิคฺคหวิวาทตุวํตุว-
เปสุญฺญมุสาวาทานํ        เอตฺเถเต        ปาปกา        อกุสลา
ธมฺมา    อปริเสสา    นิรุชฺฌนฺตีติ   โก   นุ   โข   อิมสฺส   ภควตา
สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ
     {๒๔๙.๒}   เตสํ    โน   ภนฺเต   อมฺหากํ   เอตทโหสิ   อยํ
โข      อายสฺมา     มหากจฺจาโน     สตฺถุ     เจว     สํวณฺณิโต
สมฺภาวิโต     จ     วิญฺญูนํ      สพฺรหฺมจารีนํ    ปโหติ    จายสฺมา
@เชิงอรรถ:  ยุ. อิทํ โข โนติ.
มหากจฺจาโน    อิมสฺส   ภควตา   สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสสฺส   อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน    อตฺถํ    อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   วิภชิตุํ   ยนฺนูน
มยํ    เยนายสฺมา    มหากจฺจาโน   เตนุปสงฺกเมยฺยาม   อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   ฯ   อถ  โข
มยํ   ภนฺเต   เยนายสฺมา   มหากจฺจาโน  เตนุปสงฺกมิมฺห  อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺฉิมฺห  ฯ  เตสํ  โน  ภนฺเต
อายสฺมตา   มหากจฺจาเนน   อิเมหิ   อากาเรหิ  อิเมหิ  ปเทหิ  อิเมหิ
พฺยญฺชเนหิ   อตฺโถ   วิภตฺโตติ   ฯ   ปณฺฑิโต   ภิกฺขเว   มหากจฺจาโน
มหาปญฺโญ    ภิกฺขเว    มหากจฺจาโน    มญฺเจปิ    ตุเมฺห    ภิกฺขเว
เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ  อหมฺปิ  ตํ  เอวเมวํ  ๑-  พฺยากเรยฺยํ  ยถา
ตํ   มหากจฺจาเนน   พฺยากตํ   เอโส   เจว  เอตสฺส  อตฺโถ  เอวญฺจ
นํ ธาเรถาติ ฯ
     [๒๕๐]   เอวํ   วุตฺเต  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
เสยฺยถาปิ   ภนฺเต  ปุริโส  ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปเรโต  มธุปิณฺฑิกํ  อธิคจฺเฉยฺย
โส    ยโต    ยโต    สาเยยฺย   ลเภเถว   สาทุํ   รสํ   อเสจนกํ
เอวเมว   โข  ภนฺเต  เจตโส  ภิกฺขุ  ทพฺพชาติโก  ยโต  ยโต  อิมสฺส
ธมฺมปริยายสฺส   ปญฺญาย   อตฺถํ   อุปปริกฺเขยฺย  ลเภถ  เจว  อตฺตมนตํ
ลเภถ   จ   เจตโส   ปสาทํ  โก  นามายํ  ภนฺเต  ธมฺมปริยาโยติ  ฯ
ตสฺมาติห    ตฺวํ   อานนฺท   อิมํ   ธมฺมปริยายํ   มธุปิณฺฑิกปริยาโยเตฺวว
นํ ธาเรหีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. เอวเมว ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน   อายสฺมา   อานนฺโท   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                     มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
                                  ----------
                              เทฺวธาวิตกฺกสุตฺตํ
     [๒๕๑]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๒๕๒]   ภควา   เอตทโวจ   ปุพฺเพว   เม  ภิกฺขเว  สมฺโพธา
อนภิสมฺพุทฺธสฺส  โพธิสตฺตสฺเสว  สโต  เอตทโหสิ  ยนฺนูนาหํ  เทฺวธา  ๑-
กตฺวา   เทฺวธา   กตฺวา  วิตกฺเก  วิหเรยฺยนฺติ  โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว
โย  จายํ  กามวิตกฺโก  โย  จ  พฺยาปาทวิตกฺโก  โย  จ  วิหึสาวิตกฺโก
อิมํ  เอกํ  ภาคมกาสึ  โย  จายํ เนกฺขมฺมวิตกฺโก โย จ อพฺยาปาทวิตกฺโก
โย จ อวิหึสาวิตกฺโก อิมํ ทุติยํ ภาคมกาสึ ฯ
     {๒๕๒.๑}   ตสฺส   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอวํ  อปฺปมตฺตสฺส  อาตาปิโน
ปหิตตฺตสฺส   วิหรโต   อุปฺปชฺชติ   กามวิตกฺโก   โส   เอวํ   ปชานามิ
อุปฺปนฺโน  โข  เม  อยํ  กามวิตกฺโก โส จ โข อตฺตพฺยาพาธายปิ สํวตฺตติ
ปรพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   อุภยพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   ปญฺญานิโรธิโก
วิฆาตปกฺขิโก     อนิพฺพานสํวตฺตนิโก     อตฺตพฺยาพาธาย     สํวตฺตตีติปิ
เม    ภิกฺขเว    ปฏิสญฺจิกฺขโต    อพฺภตฺถํ    คจฺฉติ    ปรพฺยาพาธาย
สํวตฺตตีติปิ  เม  ภิกฺขเว  ปฏิสญฺจิกฺขโต  อพฺภตฺถํ  คจฺฉติ  อุภยพฺยาพาธาย
สํวตฺตตีติปิ       เม       ภิกฺขเว       ปฏิสญฺจิกฺขโต      อพฺภตฺถํ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ทฺวิธาติ ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ
คจฺฉติ      ปญฺญานิโรธิโก      วิฆาตปกฺขิโก     อนิพฺพานสํวตฺตนิโกติปิ
เม   ภิกฺขเว   ปฏิสญฺจิกฺขโต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉติ   ฯ   โส   โข  อหํ
ภิกฺขเว  อุปฺปนฺนุปฺปนฺนํ  กามวิตกฺกํ  ปชฺชหเมว  วิโนทนเมว ๑- พฺยนฺตเมว
นํ อกาสึ ฯ
     {๒๕๒.๒}   ตสฺส   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอวํ  อปฺปมตฺตสฺส  อาตาปิโน
ปหิตตฺตสฺส    วิหรโต   อุปฺปชฺชติ   พฺยาปาทวิตกฺโก   ฯเปฯ   อุปฺปชฺชติ
วิหึสาวิตกฺโก  โส  เอวํ  ปชานามิ  อุปฺปนฺโน  โข  เม อยํ วิหึสาวิตกฺโก
โส   จ   โข   อตฺตพฺยาพาธายปิ   สํวตฺตติ   ปรพฺยาพาธายปิ  สํวตฺตติ
อุภยพฺยาพาธายปิ       สํวตฺตติ      ปญฺญานิโรธิโก      วิฆาตปกฺขิโก
อนิพฺพานสํวตฺตนิโก     อตฺตพฺยาพาธาย    สํวตฺตตีติปิ    เม    ภิกฺขเว
ปฏิสญฺจิกฺขโต    อพฺภตฺถํ    คจฺฉติ    ปรพฺยาพาธาย   สํวตฺตตีติปิ   เม
ภิกฺขเว      ปฏิสญฺจิกฺขโต     อพฺภตฺถํ     คจฺฉติ     อุภยพฺยาพาธาย
สํวตฺตตีติปิ     เม     ภิกฺขเว     ปฏิสญฺจิกฺขโต    อพฺภตฺถํ    คจฺฉติ
ปญฺญานิโรธิโก    วิฆาตปกฺขิโก    อนิพฺพานสํวตฺตนิโกติปิ   เม   ภิกฺขเว
ปฏิสญฺจิกฺขโต  อพฺภตฺถํ  คจฺฉติ  ฯ  โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว  อุปฺปนฺนุปฺปนฺนํ
วิหึสาวิตกฺกํ ปชฺชหเมว วิโนทนเมว พฺยนฺตเมว นํ อกาสึ ฯ
     {๒๕๒.๓}   ยญฺญเทว  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  พหุลมนุวิตกฺเกติ  อนุวิจาเรติ
ตถา ตถา นติ โหติ เจตโส ฯ กามวิตกฺกํ เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุลมนุวิตกฺเกติ
อนุวิจาเรติ    ปหาสิ   เนกฺขมฺมวิตกฺกํ   กามวิตกฺกํ   พหุลมกาสิ   ตสฺส
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ปชฺชหาเมว วิโนเทเมว อิติ อิเม ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ ปชฺชหิเมว
@วิโนทนิเมวาติ อมฺหากํ รุจิ ฯ
ตํ   กามวิตกฺกาย   จิตฺตํ   นมติ   ฯ   พฺยาปาทวิตกฺกํ   เจ   ภิกฺขเว
ภิกฺขุ  ...  ฯ  วิหึสาวิตกฺกํ เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ พหุลมนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ
ปหาสิ     อวิหึสาวิตกฺกํ     วิหึสาวิตกฺกํ     พหุลมกาสิ    ตสฺส    ตํ
วิหึสาวิตกฺกาย   จิตฺตํ   นมติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  วสฺสานํ  ปจฺฉิเม
มาเส  สรทสมเย  กิฏฺฐสมฺพาเธ  โคปาลโก  คาโว  รกฺเขยฺย โส [๑]-
คาโว   ตโต  ตโต  ทณฺเฑน  อาโกฏฺเฏยฺย  ปฏิโกฏฺเฏยฺย  สนฺนิรุทฺเธยฺย
สนฺนิวาเรยฺย ฯ
     {๒๕๒.๔}   ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  ปสฺสติ  หิ  โส ภิกฺขเว โคปาลโก
ตโตนิทานํ   วธํ  วา  พนฺธํ  วา  ชานึ  วา  ครหํ  วา  เอวเมว  โข
อหํ   ภิกฺขเว   อทฺทสํ   อกุสลานํ  ธมฺมานํ  อาทีนวํ  โอการํ  สงฺกิเลสํ
กุสลานํ    ธมฺมานํ   เนกฺขมฺเม   อานิสํสํ   โวทานปกฺขํ   ตสฺส   มยฺหํ
ภิกฺขเว   เอวํ   อปฺปมตฺตสฺส  อาตาปิโน  ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต  อุปฺปชฺชติ
เนกฺขมฺมวิตกฺโก   โส   เอวํ   ปชานามิ   อุปฺปนฺโน   โข   เม   อยํ
เนกฺขมฺมวิตกฺโก   โส   จ   โข   เนว   อตฺตพฺยาพาธาย  สํวตฺตติ  น
ปรพฺยาพาธาย   สํวตฺตติ   น   อุภยพฺยาพาธาย   สํวตฺตติ  ปญฺญาวุฑฺฒิโก
อวิฆาตปกฺขิโก     นิพฺพานสํวตฺตนิโก     รตฺติญฺเจปิ     นํ     ภิกฺขเว
อนุวิตกฺเกยฺยํ อนุวิจาเรยฺยํ เนว ตโตนิทานํ ภยํ สมนุปสฺสามิ ฯ
     {๒๕๒.๕}   ทิวสญฺเจปิ  นํ  ภิกฺขเว อนุวิตกฺเกยฺยํ อนุวิจาเรยฺยํ เนว
ตโตนิทานํ  ภยํ  สมนุปสฺสามิ  ฯ  รตฺตินฺทิวญฺเจปิ  นํ ภิกฺขเว อนุวิตกฺเกยฺยํ
อนุวิจาเรยฺยํ  เนว  ตโตนิทานํ  ภยํ  สมนุปสฺสามิ  ฯ อปิจ โข เม อติจิรํ
อนุวิตกฺกยโต    อนุวิจารยโต    กาโย    กิลเมยฺย   กาเย   กิลนฺเต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตา ฯ
จิตฺตํ  โอหญฺเญยฺย  ๑-  โอหเต  จิตฺเต  อารา  จิตฺตํ  สมาธิมฺหาติ  โส
โข  อหํ  ภิกฺขเว  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ  สณฺฐเปมิ  สนฺนิสีเทมิ  ๒- เอโกทึ
กโรมิ  สมาทหามิ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  มา  เม  จิตฺตํ อุคฺฆาฏีติ ๓- ฯ ตสฺส
มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอวํ   อปฺปมตฺตสฺส   อาตาปิโน   ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต
อุปฺปชฺชติ     อพฺยาปาทวิตกฺโก    ฯเปฯ    อุปฺปชฺชติ    อวิหึสาวิตกฺโก
โส  เอวํ  ปชานามิ  อุปฺปนฺโน  โข  เม  อยํ  อวิหึสาวิตกฺโก โส จ โข
เนว    อตฺตพฺยาพาธาย   สํวตฺตติ   น   ปรพฺยาพาธาย   สํวตฺตติ   น
อุภยพฺยาพาธาย       สํวตฺตติ       ปญฺญาวุฑฺฒิโก      อวิฆาตปกฺขิโก
นิพฺพานสํวตฺตนิโก      รตฺติญฺเจปิ     นํ     ภิกฺขเว     อนุวิตกฺเกยฺยํ
อนุวิจาเรยฺยํ เนว ตโตนิทานํ ภยํ สมนุปสฺสามิ ฯ
     {๒๕๒.๖}   ทิวสญฺเจปิ   นํ  ภิกฺขเว  อนุวิตกฺเกยฺยํ  อนุวิจาเรยฺยํ
เนว   ตโตนิทานํ   ภยํ   สมนุปสฺสามิ   ฯ  รตฺตินฺทิวญฺเจปิ  นํ  ภิกฺขเว
อนุวิตกฺเกยฺยํ   อนุวิจาเรยฺยํ   เนว   ตโตนิทานํ   ภยํ  สมนุปสฺสามิ  ฯ
อปิจ   โข   เม  อติจิรํ  อนุวิตกฺกยโต  อนุวิจารยโต  กาโย  กิลเมยฺย
กาเย   กิลนฺเต   จิตฺตํ   โอหญฺเญยฺย   โอหเต   จิตฺเต  อารา  จิตฺตํ
สมาธิมฺหาติ   โส   โข   อหํ   ภิกฺขเว   อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ  สณฺฐเปมิ
สนฺนิสีเทมิ  เอโกทึ  กโรมิ  สมาทหามิ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  มา  เม  จิตฺตํ
อุคฺฆาฏีติ ฯ
     {๒๕๒.๗}   ยญฺญเทว  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  พหุลมนุวิตกฺเกติ  อนุวิจาเรติ
ตถา  ตถา  นติ  โหติ  เจตโส  ฯ  เนกฺขมฺมวิตกฺกํ  เจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
พหุลมนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. อูหญฺเญยฺย ฯ  ม. ยุ. สนฺนิสาเทมิ ฯ  สี. ยุ. อูหนีติ ฯ
ปหาสิ  กามวิตกฺกํ  เนกฺขมฺมวิตกฺกํ  พหุลมกาสิ  ตสฺส  ตํ เนกฺขมฺมวิตกฺกาย
จิตฺตํ  นมติ  ฯ  อพฺยาปาทวิตกฺกํ  เจ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ ... ฯ อวิหึสาวิตกฺกํ
เจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  พหุลมนุวิตกฺเกติ  อนุวิจาเรติ  ปหาสิ  วิหึสาวิตกฺกํ
อวิหึสาวิตกฺกํ   พหุลมกาสิ   ตสฺส   ตํ  อวิหึสาวิตกฺกาย  จิตฺตํ  นมติ  ฯ
เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  คิมฺหานํ  ปจฺฉิเม  มาเส สพฺพปสฺเสสุ คามนฺตสมฺภเวสุ
โคปาลโก   คาโว  รกฺเขยฺย  ตสฺส  รุกฺขมูลคตสฺส  วา  อพฺโภกาสคตสฺส
วา  สติกรณียเมว  โหติ เอตา คาโวติ เอวเมว โข ภิกฺขเว สติกรณียเมว
อโหสิ เอเต ธมฺมาติ ฯ
     [๒๕๓]   อารทฺธํ  โข  ปน  เม  ภิกฺขเว  วิริยํ  อโหสิ  อสลฺลีนํ
อุปฏฺฐิตา   สติ   อปฺปมฺมุฏฺฐา   ปสฺสทฺโธ   กาโย   อสารทฺโธ  สมาหิตํ
จิตฺตํ   เอกคฺคํ   โส   โข   อหํ   ภิกฺขเว  วิวิจฺเจว  กาเมหิ  วิวิจฺจ
อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหาสึ   ฯ   วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา  อชฺฌตฺตํ  สมฺปสาทนํ
เจตโส    เอโกทิภาวํ    อวิตกฺกํ   อวิจารํ   สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ
ฌานํ ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ ... ฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสึ ฯ
     {๒๕๓.๑}   โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตุปกฺกิเลเส     มุทุภูเต     กมฺมนิเย     ฐิเต     อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย    จิตฺตํ    อภินินฺนาเมสึ    โส    อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรามิ  เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ  ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย ฯเปฯ
อิติ   สาการํ   สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรามิ  ฯ  อยํ
โข   เม   ภิกฺขเว   รตฺติยา   ปฐเม  ยาเม  ปฐมา  วิชฺชา  อธิคตา
อวิชฺชา   วิหตา   วิชฺชา   อุปฺปนฺนา  ตโม  วิหโต  อาโลโก  อุปฺปนฺโน
ยถาตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ฯ
     {๒๕๓.๒}   โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตุปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต   สตฺตานํ
จุตูปปาตญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมสึ  โส  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน  สตฺเต  ปสฺสามิ  จวมาเน  อุปปชฺชมาเน  ฯเปฯ อิเม
วต   โภนฺโต  สตฺตา  กายทุจฺจริเตน  สมนฺนาคตา  ฯเปฯ  อิติ  ทิพฺเพน
จกฺขุนา    วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺสามิ   จวมาเน
อุปปชฺชมาเน    หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค   สตฺเต   ปชานามิ   ฯ  อยํ  โข  เม  ภิกฺขเว  รตฺติยา
มชฺฌิเม   ยาเม   ทุติยา   วิชฺชา   อธิคตา   อวิชฺชา   วิหตา  วิชฺชา
อุปฺปนฺนา   ตโม   วิหโต   อาโลโก   อุปฺปนฺโน   ยถาตํ   อปฺปมตฺตสฺส
อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ฯ
     {๒๕๓.๓}   โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตุปกฺกิเลเส  มุทุภูเต กมฺมนิเย ฐิเต อาเนญฺชปฺปตฺเต อาสวานํ ขยญาณาย
จิตฺตํ  อภินินฺนาเมสึ  โส  อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ
ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   อยํ
ทุกฺขนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   อิเม   อาสวาติ
ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสึ    อยํ    อาสวสมุทโยติ    ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ
อยํ    อาสวนิโรโธติ    ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   อยํ   อาสวนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   ตสฺส   เม   เอวํ   ชานโต   เอวํ
ปสฺสโต   กามาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจิตฺถ   ภวาสวาปิ   จิตฺตํ  วิมุจฺจิตฺถ
อวิชฺชาสวาปิ     จิตฺตํ     วิมุจฺจิตฺถ    วิมุตฺตสฺมึ    วิมุตฺตมิติ    ญาณํ
อโหสิ    ขีณา    ชาติ    วุสิตํ    พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ    อพฺภญฺญาสึ   ฯ   อยํ   โข   เม   ภิกฺขเว   รตฺติยา
ปจฺฉิเม   ยาเม   ตติยา   วิชฺชา   อธิคตา   อวิชฺชา   วิหตา  วิชฺชา
อุปฺปนฺนา   ตโม   วิหโต   อาโลโก   อุปฺปนฺโน   ยถาตํ   อปฺปมตฺตสฺส
อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ฯ
     [๒๕๔]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   อรญฺเญ   ปวเน   มหนฺตํ  นินฺนํ
ปลฺลลํ   ตเมนํ   มหา  มิคสงฺโฆ  อุปนิสฺสาย  วิหเรยฺย  ตสฺส  โกจิเทว
ปุริโส    อุปฺปชฺเชยฺย    อนตฺถกาโม    อหิตกาโม    อโยคกฺเขมกาโม
โส  ยฺวาสฺส  มคฺโค  เขโม  โสวตฺถิโก  ปีติคมนีโย  ตํ  มคฺคํ  ปิทเหยฺย
วิวเรยฺย   กุมฺมคฺคํ   โอทเหยฺย   โอกจรํ  ฐเปยฺย  โอกจาริกํ  เอวญฺหิ
โส   ภิกฺขเว   มหา   มิคสงฺโฆ   อปเรน  สมเยน  อนยพฺยสนํ  ตนุตฺตํ
อาปชฺเชยฺย  ฯ  ตสฺเสว  โข  ปน  ภิกฺขเว  มหโต  มิคสงฺฆสฺส โกจิเทว
ปุริโส    อุปฺปชฺเชยฺย    อตฺถกาโม   หิตกาโม   โยคกฺเขมกาโม   โส
ยฺวาสฺส   มคฺโค   เขโม   โสวตฺถิโก   ปีติคมนีโย  ตํ  มคฺคํ  วิวเรยฺย
ปิทเหยฺย    กุมฺมคฺคํ    โอหเนยฺย    โอกจรํ    นาเสยฺย   โอกจาริกํ
เอวญฺหิ      โส      ภิกฺขเว      มหา      มิคสงฺโฆ     อปเรน
@เชิงอรรถ:  โป. อนตฺถํ ฯ
สมเยน วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺย ฯ
     {๒๕๔.๑}   อุปมา  โข เม อยํ ภิกฺขเว กตา อตฺถสฺส วิญฺญาปนาย ฯ
อยญฺเจเวตฺถ  อตฺโถ  มหนฺตํ  นินฺนํ  ปลฺลลนฺติ  โข  ภิกฺขเว  กามานเมตํ
อธิวจนํ  ฯ  มหา  มิคสงฺโฆติ  โข  ภิกฺขเว สตฺตานเมตํ อธิวจนํ ฯ ปุริโส
อนตฺถกาโม   อหิตกาโม   อโยคกฺเขมกาโมติ   โข  ภิกฺขเว  มารสฺเสตํ
ปาปิมโต    อธิวจนํ   ฯ   กุมฺมคฺโคติ   โข   ภิกฺขเว   อฏฺฐงฺคิกสฺเสตํ
มิจฺฉามคฺคสฺส    อธิวจนํ    เสยฺยถีทํ    มิจฺฉาทิฏฺฐิยา   มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส
มิจฺฉาวาจาย     มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส     มิจฺฉาอาชีวสฺส    มิจฺฉาวายามสฺส
มิจฺฉาสติยา  มิจฺฉาสมาธิสฺส  ฯ  โอกจโรติ  โข  ภิกฺขเว  นนฺทิราคสฺเสตํ
อธิวจนํ  ฯ  โอกจาริกาติ  โข  ภิกฺขเว  อวิชฺชาเยตํ  อธิวจนํ  ฯ ปุริโส
อตฺถกาโม   หิตกาโม   โยคกฺเขมกาโมติ   โข   ภิกฺขเว  ตถาคตสฺเสตํ
อธิวจนํ   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ฯ  มคฺโค  ๑-  เขโม  โสวตฺถิโก
ปีติคมนีโยติ   โข   ภิกฺขเว   อริยสฺเสตํ  อฏฺฐงฺคิกสฺส  มคฺคสฺส  อธิวจนํ
เสยฺยถีทํ   สมฺมาทิฏฺฐิยา  สมฺมาสงฺกปฺปสฺส  สมฺมาวาจาย  สมฺมากมฺมนฺตสฺส
สมฺมาอาชีวสฺส สมฺมาวายามสฺส สมฺมาสติยา สมฺมาสมาธิสฺส ฯ
     [๒๕๕]   อิติ  โข  ภิกฺขเว  วิวโฏ  มยา  เขโม มคฺโค โสวตฺถิโก
ปีติคมนีโย     ปิหิโต     กุมฺมคฺโค    โอหโต    โอกจโร    นาสิตา
โอกจาริกา   ฯ   ยํ   ภิกฺขเว   สตฺถารา  กรณียํ  สาวกานํ  หิเตสินา
อนุกมฺปเกน   อนุกมฺปํ   อุปาทาย   กตํ   โว   ตํ   มยา  ฯ  เอตานิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เขโม มคฺโค ฯ
ภิกฺขเว   รุกฺขมูลานิ   เอตานิ   สุญฺญาคารานิ   ฌายถ   ภิกฺขเว   มา
ปมาทตฺถ   มา   ปจฺฉา   วิปฺปฏิสาริโน  อหุวตฺถ  ฯ  อยํ  โว  อมฺหากํ
อนุสาสนีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                        เทฺวธาวิตกฺกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
                                    ----------
                              วิตกฺกสณฺฐานสุตฺตํ
     [๒๕๖]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๒๕๗]   ภควา   เอตทโวจ  อธิจิตฺตมนุยุตฺเตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา
ปญฺจ   นิมิตฺตานิ   กาเลน  กาลํ  มนสิกาตพฺพานิ  ฯ  กตมานิ  ปญฺจ  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   ยํ   นิมิตฺตํ  อาคมฺม  ยํ  นิมิตฺตํ  มนสิกโรโต
อุปฺปชฺชนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   วิตกฺกา  ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ  โทสูปสญฺหิตาปิ
โมหูปสญฺหิตาปิ    เตน    ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   ตมฺหา   นิมิตฺตา   อญฺญํ
นิมิตฺตํ    มนสิกาตพฺพํ    กุสลูปสญฺหิตํ   ตสฺส   ตมฺหา   นิมิตฺตา   อญฺญํ
นิมิตฺตํ   มนสิกโรโต   กุสลูปสญฺหิตํ   เย   ปาปกา   อกุสลา   วิตกฺกา
ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ     โมหูปสญฺหิตาปิ    เต    ปหียนฺติ
เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ  สนฺติฏฺฐติ
สนฺนิสีทติ    เอโกทิโภติ    ๑-   สมาธิยติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว
ทกฺโข    ผลคณฺโฑ    วา   ผลคณฺฑนฺเตวาสี   วา   สุขุมาย   อาณิยา
โอฬาริกํ   อาณึ   อภินีหเนยฺย   อภินีหเรยฺย   อภินิวตฺเตยฺย   เอวเมว
โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   ยํ   นิมิตฺตํ  อาคมฺม  ยํ  นิมิตฺตํ  มนสิกโรโต
อุปฺปชฺชนฺติ      ปาปกา      อกุสลา      วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. เอโกทิ โหติ ฯ
โทสูปสญฺหิตาปิ   โมหูปสญฺหิตาปิ  เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  ตมฺหา  นิมิตฺตา
อญฺญํ    นิมิตฺตํ    มนสิกาตพฺพํ   กุสลูปสญฺหิตํ   ตสฺส   ตมฺหา   นิมิตฺตา
อญฺญํ    นิมิตฺตํ    มนสิกโรโต   กุสลูปสญฺหิตํ   เย   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เต
ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ
สนฺติฏฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
     [๒๕๘]   ตสฺส   เจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน  ตมฺหา  นิมิตฺตา  อญฺญํ
นิมิตฺตํ    มนสิกโรโต   กุสลูปสญฺหิตํ   อุปฺปชฺชนฺเตว   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ    โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เตน
ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   เตสํ   วิตกฺกานํ  อาทีนโว  อุปปริกฺขิตพฺโพ  อิติปิเม
วิตกฺกา    อกุสลา   อิติปิเม   วิตกฺกา   สาวชฺชา   อิติปิเม   วิตกฺกา
ทุกฺขวิปากาติ    ฯ    ตสฺส   เตสํ   วิตกฺกานํ   อาทีนวํ   อุปปริกฺขโต
เย    ปาปกา    อกุสลา    วิตกฺกา   ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ   โทสูปสญฺหิตาปิ
โมหูปสญฺหิตาปิ    เต    ปหียนฺติ    เต    อพฺภตฺถํ    คจฺฉนฺติ   เตสํ
ปหานา    อชฺฌตฺตเมว    จิตฺตํ    สนฺติฏฺฐติ    สนฺนิสีทติ   เอโกทิโภติ
สมาธิยติ ฯ
     {๒๕๘.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  อิตฺถี  วา  ปุริโส วา ทหโร ยุวา
มณฺฑนกชาติโก    อหิกุณเปน   วา   กุกฺกุรกุณเปน   วา   มนุสฺสกุณเปน
วา    กณฺเฐ   อาลคฺเคน   ๑-   อฏฺฏิเยยฺย   หราเยยฺย   ชิคุจฺเฉยฺย
เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ตสฺส  เจ  ภิกฺขุโน  ตมฺหา  ๒-  นิมิตฺตา  อญฺญํ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ย. อาสตฺเตน ฯ  ม. ตมฺหาปึติ ทิสฺสติ ฯ
นิมิตฺตํ    มนสิกโรโต   กุสลูปสญฺหิตํ   อุปฺปชฺชนฺเตว   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ    โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เตน
ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   เตสํ   วิตกฺกานํ  อาทีนโว  อุปปริกฺขิตพฺโพ  อิติปิเม
วิตกฺกา    อกุสลา   อิติปิเม   วิตกฺกา   สาวชฺชา   อิติปิเม   วิตกฺกา
ทุกฺขวิปากาติ   ฯ   ตสฺส   เตสํ   วิตกฺกานํ  อาทีนวํ  อุปปริกฺขโต  เย
ปาปกา     อกุสลา     วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ
โมหูปสญฺหิตาปิ   เต   ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ  คจฺฉนฺติ  เตสํ  ปหานา
อชฺฌตฺตเมว จิตฺตํ สนฺติฏฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
     [๒๕๙]   ตสฺส  เจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  เตสํ  ๑- วิตกฺกานํ อาทีนวํ
อุปปริกฺขโต   อุปฺปชฺชนฺเตว   ปาปกา   อกุสลา  วิตกฺกา  ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ
โทสูปสญฺหิตาปิ   โมหูปสญฺหิตาปิ  เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  เตสํ  วิตกฺกานํ
อสติ  อมนสิกาโร  อาปชฺชิตพฺโพ  ตสฺส  เตสํ  วิตกฺกานํ  อสติ อมนสิการํ
อาปชฺชโต  เย  ปาปกา  อกุสลา  วิตกฺกา  ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ โทสูปสญฺหิตาปิ
โมหูปสญฺหิตาปิ   เต   ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ  คจฺฉนฺติ  เตสํ  ปหานา
อชฺฌตฺตเมว   จิตฺตํ   สนฺติฏฺฐติ   สนฺนิสีทติ   เอโกทิโภติ   สมาธิยติ  ฯ
เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  จกฺขุมา  ปุริโส  อาปาถคตานํ  รูปานํ  อทสฺสนกาโม
อสฺส  โส  นิมฺมิเลยฺย  วา  อญฺเญน วา อปโลเกยฺย เอวเมว โข ภิกฺขเว
ตสฺส  เจ  ภิกฺขุโน  เตสํ  วิตกฺกานํ  อาทีนวํ  อุปปริกฺขโต  อุปฺปชฺชนฺเตว
ปาปกา อกุสลา วิตกฺกา ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ ฯเปฯ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เตสมฺปีติ ทิสฺสติ ฯ
     [๒๖๐]   ตสฺส  เจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน เตสํ วิตกฺกานํ อสติอมนสิการํ
อาปชฺชโต   อุปฺปชฺชนฺเตว   ปาปกา   อกุสลา   วิตกฺกา  ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ
โทสูปสญฺหิตาปิ   โมหูปสญฺหิตาปิ  เตน  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  เตสํ  วิตกฺกานํ
วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ      มนสิกาตพฺพํ     ตสฺส     เตสํ     วิตกฺกานํ
วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ    มนสิกโรโต   เย   ปาปกา   อกุสลา   วิตกฺกา
ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ     โมหูปสญฺหิตาปิ    เต    ปหียนฺติ
เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ  สนฺติฏฺฐติ
สนฺนิสีทติ   เอโกทิโภติ   สมาธิยติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  สีฆํ
คจฺเฉยฺย   ตสฺส  เอวมสฺส  กินฺนุโข  อหํ  สีฆํ  คจฺฉามิ  ยนฺนูนาหํ  สณิกํ
คจฺเฉยฺยนฺติ โส สณิกํ คจฺเฉยฺย ฯ
     {๒๖๐.๑}   ตสฺส  เอวมสฺส  กินฺนุโข  อหํ  สณิกํ  คจฺฉามิ ยนฺนูนาหํ
ติฏฺเฐยฺยนฺติ  โส  ติฏฺเฐยฺย  ฯ  ตสฺส เอวมสฺส กินฺนุโข อหํ ฐิโต ยนฺนูนาหํ
นิสีเทยฺยนฺติ   โส  นิสีเทยฺย  ฯ  ตสฺส  เอวมสฺส  กินฺนุโข  อหํ  นิสินฺโน
ยนฺนูนาหํ  นิปชฺเชยฺยนฺติ  โส  นิปชฺเชยฺย  ฯ  เอวญฺหิ  โส ภิกฺขเว ปุริโส
โอฬาริกํ  โอฬาริกํ  อิริยาปถํ  อภินิสฺสชฺเชตฺวา  ๑-  สุขุมํ สุขุมํ อิริยาปถํ
กปฺเปยฺย  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ตสฺส  เจ  ภิกฺขุโน  เตสํปิ  วิตกฺกานํ
วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ    มนสิกโรโต    อุปฺปชฺชนฺเตว   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ ฯเปฯ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. อภินิวชฺเชตฺวา ฯ
     [๒๖๑]   ตสฺส    เจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   เตสํปิ   วิตกฺกานํ
วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ       มนสิกโรโต      อุปฺปชฺชนฺเตว      ปาปกา
อกุสลา    วิตกฺกา    ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ    โทสูปสญฺหิตาปิ   โมหูปสญฺหิตาปิ
เตน   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา  ทนฺเตภิ  ทนฺตมาธาย  ชิวฺหาย  ตาลุํ  อาหจฺจ
เจตสา    จิตฺตํ    อภินิคฺคณฺหิตพฺพํ    อภินิปฺปีเฬตพฺพํ    อภิสนฺตาเปตพฺพํ
ตสฺส   ทนฺเตภิ   ทนฺตมาธาย   ชิวฺหาย   ตาลุํ  อาหจฺจ  เจตสา  จิตฺตํ
อภินิคฺคณฺหโต   อภินิปฺปีฬยโต   อภิสนฺตาปยโต   เย   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เต
ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ
สนฺติฏฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
     {๒๖๑.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  พลวา  ปุริโส ทุพฺพลตรํ ปุริสํ สีเส
วา  คเล  วา  ขนฺเธ  วา  คเหตฺวา  ๑-  อภินิคฺคเณฺหยฺย อภินิปฺปีเฬยฺย
อภิสนฺตาเปยฺย  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ตสฺส  เจ ภิกฺขุโน เตสํ วิตกฺกานํ
วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ    มนสิกโรโต    อุปฺปชฺชนฺเตว   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ    โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เตน
ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  ทนฺเตภิ  ทนฺตมาธาย  ชิวฺหาย  ตาลุํ  อาหจฺจ  เจตสา
จิตฺตํ     อภินิคฺคณฺหิตพฺพํ     อภินิปฺปีเฬตพฺพํ    อภิสนฺตาเปตพฺพํ    ตสฺส
ทนฺเตภิ  ทนฺตมาธาย  ชิวฺหาย  ตาลุํ  อาหจฺจ  เจตสา จิตฺตํ อภินิคฺคณฺหโต
อภินิปฺปีฬยโต  อภิสนฺตาปยโต  เย  ปาปกา อกุสลา วิตกฺกา ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. สีเส คเหตฺวา ขนฺเธ คเหตฺวาติ อิเม ปาฐา ปญฺญายนฺติ ฯ
โทสูปสญฺหิตาปิ     โมหูปสญฺหิตาปิ    เต    ปหียนฺติ    เต    อพฺภตฺถํ
คจฺฉนฺติ    เตสํ   ปหานา   อชฺฌตฺตเมว   จิตฺตํ   สนฺติฏฺฐติ   สนฺนิสีทติ
เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
     [๒๖๒]   ยโต  จ  ๑-  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ยํ  นิมิตฺตํ อาคมฺม
ยํ    นิมิตฺตํ    มนสิกโรโต   อุปฺปชฺชนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   วิตกฺกา
ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ     โมหูปสญฺหิตาปิ    ตสฺส    ตมฺหา
นิมิตฺตา    อญฺญํ    นิมิตฺตํ   มนสิกโรโต   กุสลูปสญฺหิตํ   เย   ปาปกา
อกุสลา    วิตกฺกา    ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ    โทสูปสญฺหิตาปิ   โมหูปสญฺหิตาปิ
เต   ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว
จิตฺตํ สนฺติฏฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
     {๒๖๒.๑}   เตสํ  วิตกฺกานํ อาทีนวํ อุปปริกฺขโต เย ปาปกา อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เต
ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ
สนฺติฏฺฐติ   สนฺนิสีทติ   เอโกทิโภติ  สมาธิยติ  ฯ  เตสํ  วิตกฺกานํ  อสติ
อมนสิการํ   อาปชฺชโต   เย  ปาปกา  อกุสลา  วิตกฺกา  ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ
โทสูปสญฺหิตาปิ   โมหูปสญฺหิตาปิ   เต   ปหียนฺติ   เต  อพฺภตฺถํ  คจฺฉนฺติ
เตสํ   ปหานา   อชฺฌตฺตเมว   จิตฺตํ   สนฺติฏฺฐติ  สนฺนิสีทติ  เอโกทิโภติ
สมาธิยติ    ฯ    เตสํ   วิตกฺกานํ   วิตกฺกสงฺขารสณฺฐานํ   มนสิกโรโต
เย    ปาปกา    อกุสลา    วิตกฺกา   ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ   โทสูปสญฺหิตาปิ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. จสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
โมหูปสญฺหิตาปิ   เต   ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ  คจฺฉนฺติ  เตสํ  ปหานา
อชฺฌตฺตเมว   จิตฺตํ   สนฺติฏฺฐติ   สนฺนิสีทติ   เอโกทิโภติ   สมาธิยติ  ฯ
ทนฺเตภิ    ทนฺตมาธาย    ชิวฺหาย    ตาลุํ   อาหจฺจ   เจตสา   จิตฺตํ
อภินิคฺคณฺหโต   อภินิปฺปีฬยโต   อภิสนฺตาปยโต   เย   ปาปกา   อกุสลา
วิตกฺกา     ฉนฺทูปสญฺหิตาปิ     โทสูปสญฺหิตาปิ    โมหูปสญฺหิตาปิ    เต
ปหียนฺติ   เต   อพฺภตฺถํ   คจฺฉนฺติ   เตสํ   ปหานา  อชฺฌตฺตเมว  จิตฺตํ
สนฺติฏฺฐติ สนฺนิสีทติ เอโกทิโภติ สมาธิยติ ฯ
     {๒๖๒.๒}   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วสี  วิตกฺกปริยายปเถสุ ยํ
วิตกฺกํ   อากงฺขิสฺสติ   ตํ   วิตกฺกํ  วิตกฺเกสฺสติ  ยํ  วิตกฺกํ  นากงฺขิสฺสติ
น   ตํ   วิตกฺกํ   วิตกฺเกสฺสติ  อจฺเฉจฺฉิ  ตณฺหํ  วิวตฺตยิ  ๑-  สญฺโญชนํ
สมฺมา มานาภิสมยา อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสาติ ฯ
     {๒๖๒.๓}   อิทมโวจ  ภควา  อตฺตมนา  เต  ภิกฺขู  ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                    วิตกฺกสณฺฐานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
                          สีหนาทวคฺโค ทุติโย ฯ
                                  ตสฺสุทานํ
    จูฬสีหนาทโลมหํสวโร มหา    จูฬทุกฺขกฺขนฺธอนุมานิกสุตฺตํ
    ขีลปตฺถมธุปิณฺฑิกทฺวิธาวิตกฺกํ    ปญฺจนิมิตฺตกถา ปุน วคฺโค ฯ
                           -----------------------
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. วาวตฺตยิ ฯ
                                 โอปมฺมวคฺโค
                                    --------
                                 กกจูปมสุตฺตํ
     [๒๖๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  เตน  โข  ปน สมเยน อายสฺมา
โมลิยผคฺคุโน  ภิกฺขุนีหิ  สทฺธึ  อติเวลํ  สํสฏฺโฐ  วิหรติ  ฯ  เอวํ สํสฏฺโฐ
อายสฺมา   โมลิยผคฺคุโน   ภิกฺขุนีหิ  สทฺธึ  วิหรติ  ฯ  สเจ  โกจิ  ภิกฺขุ
อายสฺมโต   โมลิยผคฺคุนสฺส   สมฺมุขา   ตาสํ   ภิกฺขุนีนํ   อวณฺณํ  ภาสติ
เตนายสฺมา   โมลิยผคฺคุโน   กุปิโต   อนตฺตมโน  อธิกรณมฺปิ  กโรติ  ฯ
สเจ  ปน  โกจิ  ภิกฺขุ  ตาสํ  ภิกฺขุนีนํ  สมฺมุขา อายสฺมโต โมลิยผคฺคุนสฺส
อวณฺณํ   ภาสติ   เตน   ตา   ภิกฺขุนิโย  กุปิตา  อนตฺตมนา  อธิกรณมฺปิ
กโรนฺติ ฯ เอวํ สํสฏฺโฐ อายสฺมา โมลิยผคฺคุโน ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ วิหรติ ฯ
     {๒๖๓.๑}   อถ  โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน  โข  โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ เอตทโวจ อายสฺมา ภนฺเต โมลิยผคฺคุโน
ภิกฺขุนีหิ  สทฺธึ  อติเวลํ  สํสฏฺโฐ  วิหรติ  เอวํ  สํสฏฺโฐ  ภนฺเต อายสฺมา
โมลิยผคฺคุโน ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ วิหรติ สเจ โกจิ ภิกฺขุ อายสฺมโต โมลิยผคฺคุนสฺส
สมฺมุขา  ตาสํ  ภิกฺขุนีนํ  อวณฺณํ  ภาสติ  เตนายสฺมา  โมลิยผคฺคุโน กุปิโต
อนตฺตมโน    อธิกรณมฺปิ    กโรติ   สเจ   ปน   โกจิ   ภิกฺขุ   ตาสํ
ภิกฺขุนีนํ    สมฺมุขา    อายสฺมโต    โมลิยผคฺคุนสฺส    อวณฺณํ    ภาสติ
เตน   ตา   ภิกฺขุนิโย   กุปิตา   อนตฺตมนา  อธิกรณมฺปิ  กโรนฺติ  เอวํ
สํสฏฺโฐ ภนฺเต อายสฺมา โมลิยผคฺคุโน ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ วิหรตีติ ฯ
     [๒๖๔]   อถ   โข   ภควา   อญฺญตรํ   ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ  เอหิ
ตฺวํ   ภิกฺขุ   มม   วจเนน   โมลิยผคฺคุนํ   ภิกฺขุํ   อามนฺเตหิ   สตฺถา
ตํ   อาวุโส  โมลิยผคฺคุน  ๑-  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวมฺภนฺเตติ  โข  โส
ภิกฺขุ   ภควโต   ปฏิสฺสุตฺวา   เยนายสฺมา   โมลิยผคฺคุโน   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ    โมลิยผคฺคุนํ    เอตทโวจ    สตฺถา   ตํ
อาวุโส   โมลิยผคฺคุน   อามนฺเตตีติ   ฯ   เอวมาวุโสติ  โข  อายสฺมา
โมลิยผคฺคุโน   ตสฺส   ภิกฺขุโน   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๒๖๔.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  อายสฺมนฺตํ  โมลิยผคฺคุนํ  ภควา
เอตทโวจ  สจฺจํ  กิร  ตฺวํ  ผคฺคุน  ภิกฺขุนีหิ  สทฺธึ อติเวลํ สํสฏฺโฐ วิหรสิ
เอวํ  สํสฏฺโฐ  ตฺวํ  ผคฺคุน  ภิกฺขุนีหิ  สทฺธึ  วิหรสิ  สเจ โกจิ ภิกฺขุ ตุยฺหํ
สมฺมุขา   ตาสํ   ภิกฺขุนีนํ  อวณฺณํ  ภาสติ  เตน  ตฺวํ  กุปิโต  อนตฺตมโน
อธิกรณมฺปิ   กโรสิ   สเจ   ปน   โกจิ  ภิกฺขุ  ตาสํ  ภิกฺขุนีนํ  สมฺมุขา
ตุยฺหํ    อวณฺณํ   ภาสติ   เตน   ตา   ภิกฺขุนิโย   กุปิตา   อนตฺตมนา
อธิกรณมฺปิ    กโรนฺติ   เอวํ   สํสฏฺโฐ   กิร   ตฺวํ   ผคฺคุน   ภิกฺขุนีหิ
สทฺธึ   วิหรสีติ   ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ๒-  ฯ  นนุ  ตฺวํ  ผคฺคุน  กุลปุตฺโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ผคฺคุนาติ ทิสฺสติ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ  โป. ม. อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโตติ ฯ เอวํ ภนฺเต ๑- ฯ
     {๒๖๔.๒}   น  โข  เต  เอตํ  ผคฺคุน  ปฏิรูปํ  กุลปุตฺตสฺส  สทฺธา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตสฺส   ยํ   ตฺวํ   ภิกฺขุนีหิ  สทฺธึ  อติเวลํ
สํสฏฺโฐ วิหเรยฺยาสิ ฯ
     {๒๖๔.๓}   ตสฺมาติห   ผคฺคุน   ตว  เจปิ  โกจิ  สมฺมุขา  ตาสํ
ภิกฺขุนีนํ   อวณฺณํ   ภาเสยฺย   ตตฺราปิ   ตฺวํ   ผคฺคุน   เย   เคหสิตา
ฉนฺทา   เย   เคหสิตา   วิตกฺกา   เต   ปชเหยฺยาสิ  ตตฺราปิ  ผคฺคุน
เอวํ   สิกฺขิตพฺพํ   น   เจว   เม   จิตฺตํ   วิปริณตํ   ภวิสฺสติ  น  จ
ปาปิกํ   วาจํ   นิจฺฉาเรสฺสามิ   หิตานุกมฺปี  จ  วิหริสฺสามิ  เมตฺตจิตฺโต
น โทสนฺตโรติ เอวญฺหิ เต ผคฺคุน เอวํ ๒- สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     {๒๖๔.๔}   ตสฺมาติห  ผคฺคุน  ตว  เจปิ โกจิ สมฺมุขา ตาสํ ภิกฺขุนีนํ
ปาณินา   ปหารํ   ทเทยฺย   เลฑฺฑุนา  ปหารํ  ทเทยฺย  ทณฺเฑน  ปหารํ
ทเทยฺย   สตฺเถน  ปหารํ  ทเทยฺย  ตตฺราปิ  ตฺวํ  ผคฺคุน  เย  เคหสิตา
ฉนฺทา  เย  เคหสิตา  วิตกฺกา  เต  ปชเหยฺยาสิ ตตฺราปิ เต ผคฺคุน เอวํ
สิกฺขิตพฺพํ   น  เจว  เม  จิตฺตํ  วิปริณตํ  ภวิสฺสติ  น  จ  ปาปิกํ  วาจํ
นิจฺฉาเรสฺสามิ   หิตานุกมฺปี  จ  วิหริสฺสามิ  เมตฺตจิตฺโต  น  โทสนฺตโรติ
เอวญฺหิ เต ผคฺคุน สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     {๒๖๔.๕}   ตสฺมาติห   ผคฺคุน  ตว  เจปิ  โกจิ  สมฺมุขา  อวณฺณํ
ภาเสยฺย   ตตฺราปิ   ตฺวํ  ผคฺคุน  เย  เคหสิตา  ฉนฺทา  เย  เคหสิตา
วิตกฺกา   เต   ปชเหยฺยาสิ   ตตฺราปิ  เต  ผคฺคุน  เอวํ  สิกฺขิตพฺพํ  น
เจว  เม  จิตฺตํ  วิปริณตํ  ภวิสฺสติ  น  จ  ปาปิกํ  วาจํ  นิจฺฉาเรสฺสามิ
หิตานุกมฺปี     จ      วิหริสฺสามิ    เมตฺตจิตฺโต    น    โทสนฺตโรติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อิติสทฺโท ทิสฺสติ ฯ  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
เอวญฺหิ เต ผคฺคุน สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     {๒๖๔.๖}   ตสฺมาติห  ผคฺคุน  ตว เจปิ โกจิ ปาณินา ปหารํ ทเทยฺย
เลฑฺฑุนา   ปหารํ   ทเทยฺย   ทณฺเฑน  ปหารํ  ทเทยฺย  สตฺเถน  ปหารํ
ทเทยฺย  ตตฺราปิ  ตฺวํ  ผคฺคุน  เย  เคหสิตา ฉนฺทา เย เคหสิตา วิตกฺกา
เต  ปชเหยฺยาสิ  ตตฺราปิ  เต  ผคฺคุน  เอวํ  สิกฺขิตพฺพํ น เจว เม จิตฺตํ
วิปริณตํ   ภวิสฺสติ   น  จ  ปาปิกํ  วาจํ  นิจฺฉาเรสฺสามิ  หิตานุกมฺปี  จ
วิหริสฺสามิ เมตฺตจิตฺโต น โทสนฺตโรติ เอวญฺหิ เต ผคฺคุน สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ
     [๒๖๕]   อถ   โข   ภควา   ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อาราธยึสุ  วต
เม   ภิกฺขเว   ภิกฺขู   เอกํ   สมยํ   จิตฺตํ  ฯ  อิธาหํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขู
อามนฺเตสึ   อหํ   โข  ภิกฺขเว  เอกาสนโภชนํ  ภุญฺชามิ  เอกาสนโภชนํ
โข     อหํ     ภิกฺขเว    ภุญฺชมาโน    อปฺปาพาธตญฺจ    สญฺชานามิ
อปฺปาตงฺกตญฺจ    ลหุฏฺฐานญฺจ    พลญฺจ    ผาสุวิหารญฺจ    ฯ    เอถ
ตุเมฺหปิ   ภิกฺขเว   เอกาสนโภชนํ  ภุญฺชถ  เอกาสนโภชนํ  โข  ภิกฺขเว
ตุเมฺหปิ    ภุญฺชมานา    อปฺปาพาธตญฺจ    สญฺชานิสฺสถ   อปฺปาตงฺกตญฺจ
ลหุฏฺฐานญฺจ   พลญฺจ   ผาสุวิหารญฺจาติ   ฯ   น   เม   ภิกฺขเว  เตสุ
ภิกฺขูสุ    อนุสาสนี    กรณียา    อโหสิ   สตุปฺปาทกรณียเมว   ภิกฺขเว
เตสุ ภิกฺขูสุ อโหสิ ฯ
     {๒๖๕.๑}   เสยฺยถาปิ    ภิกฺขเว    สุภูมิยํ    จาตุมฺมหาปเถ
อาชญฺญรโถ   สุทนฺโต   ยุตฺโต   อสฺส   ฐิโต   โอธสฺตปโตโท   ตเมนํ
ทกฺโข   โยคฺคาจริโย   อสฺสทมฺมสารถิ   อภิรูหิตฺวา   วาเมน   หตฺเถน
รสฺมิโย   คเหตฺวา   ทกฺขิเณน   หตฺเถน   ปโตทํ   คเหตฺวา  เยนิจฺฉกํ
ยทิจฺฉกํ   สาเรยฺยาปิ   ปจฺจาสาเรยฺยาปิ   เอวเมว   โข  ภิกฺขเว  น
เม   เตสุ   ภิกฺขูสุ   อนุสาสนี   กรณียา   อโหสิ   สตุปฺปาทกรณียเมว
ภิกฺขเว   เตสุ   ภิกฺขูสุ  อโหสิ  ฯ  ตสฺมาติห  ภิกฺขเว  ตุเมฺหปิ  อกุสลํ
ปชหถ   กุสเลสุ   ธมฺเมสุ   อาโยคํ   กโรถ  เอวญฺหิ  ตุเมฺหปิ  อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชิสฺสถ ฯ
     {๒๖๕.๒}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  คามสฺส  วา  นิคมสฺส วา อวิทูเร
มหนฺตํ   สาลวนํ   ตญฺจสฺส  เอลณฺเฑหิ  สญฺฉนฺนํ  ตสฺส  โกจิเทว  ปุริโส
อุปฺปชฺเชยฺย   อตฺถกาโม   หิตกาโม   โยคกฺเขมกาโม   โส   ยา  ตา
สาลลฏฺฐิโย   กุฏิลา   โอชสารณิโย  ๑-  ตา  ตจฺเฉตฺวา  ๒-  พหิทฺธา
นีหเรยฺย   อนฺโตวนํ   สุวิโสธิตํ  วิโสเธยฺย  ยา  ปน  ตา  สาลลฏฺฐิโย
อุชุกา   สุชาตา   [๓]-  สมฺมา  ปริหเรยฺย  เอวญหิ  ๔-  ตํ  ภิกฺขเว
สาลวนํ  อปเรน  สมเยน  วุฑฺฒึ  วิรูฬฺหึ  เวปุลฺลํ  อาปชฺเชยฺย  เอวเมว
โข  ภิกฺขเว  ตุเมฺหปิ  อกุสลํ  ปชหถ  กุสเลสุ  ธมฺเมสุ  อาโยคํ  กโรถ
เอวญฺหิ ตุเมฺหปิ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชิสฺสถ ฯ
     [๒๖๖]   ภูตปุพฺพํ  ภิกฺขเว  อิมิสฺสาเยว  สาวตฺถิยา เวเทหิกา นาม
คหปตานี  อโหสิ  ฯ  เวเทหิกาย  ภิกฺขเว  คหปตานิยา  เอวํ  กลฺยาโณ
กิตฺติสทฺโท    อพฺภุคฺคโต    โสรตา    เวเทหิกา   คหปตานี   นิวาตา
เวเทหิกา   คหปตานี  อุปสนฺตา  เวเทหิกา  คหปตานีติ  ฯ  เวเทหิกาย
โข   ปน   ภิกฺขเว   คหปตานิยา   กาฬี   นาม  ทาสี  อโหสิ  ทกฺขา
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. โอชาปหรณีโย ฯ  โป. ม. เฉตฺวา ฯ  ม. ยุ. ตา ฯ
@ โป. ม. ยุ. เอวํ เหตํ ฯ
อนลสา สุสํวิหิตกมฺมนฺตา ฯ
     {๒๖๖.๑}   อถ  โข  ภิกฺขเว  กาฬิยา ทาสิยา เอตทโหสิ มยฺหํ โข
อยฺยาย   เอวํ   กลฺยาโณ   กิตฺติสทฺโท  อพฺภุคฺคโต  โสรตา  เวเทหิกา
คหปตานี    นิวาตา    เวเทหิกา    คหปตานี   อุปสนฺตา   เวเทหิกา
คหปตานีติ   กินฺนุโข   เม   อยฺยา   สนฺตํเยว  นุ  โข  อชฺฌตฺตํ  โกปํ
น   ปาตุกโรติ   อุทาหุ   อสนฺตํ   อุทาหุ   มยฺหํเปเต   ๑-  กมฺมนฺตา
สุสํวิหิตา   เยน   เม  อยฺยา  สนฺตํเยว  อชฺฌตฺตํ  โกปํ  น  ปาตุกโรติ
โน อสนฺตํ ยนฺนูนาหํ อยฺยํ วีมํเสยฺยนฺติ ฯ
     {๒๖๖.๒}   อถ  โข  ภิกฺขเว  กาฬี  ทาสี ทิวา อุฏฺฐาสิ ฯ อถ โข
ภิกฺขเว  เวเทหิกา  คหปตานี  กาฬึ  ทาสึ  เอตทโวจ  เห เช กาฬีติ ฯ
กึ  อยฺเยติ  ฯ  กึ  เช  ทิวา  อุฏฺฐาสีติ  ฯ น ขฺวยฺเย กิญฺจีติ ฯ โน วต
เร    กิญฺจิ   ปาปทาสิ   ๒-   ทิวา   อุฏฺฐาสีติ   กุปิตา   อนตฺตมนา
ภกุฏิมกาสิ   ๓-   ฯ   อถ  โข  ภิกฺขเว  กาฬิยา  ทาสิยา  เอตทโหสิ
สนฺตํเยว   เม   อยฺยา   อชฺฌตฺตํ   โกปํ   น  ปาตุกโรติ  โน  อสนฺตํ
มยฺหํเปเต   กมฺมนฺตา   สุสํวิหิตา  เยน  เม  อยฺยา  สนฺตํเยว  อชฺฌตฺตํ
โกปํ   น   ปาตุกโรติ   โน   อสนฺตํ   ยนฺนูนาหํ   ภิยฺโยโส   มตฺตาย
อยฺยํ วีมํเสยฺยนฺติ ฯ
     {๒๖๖.๓}   อถ  โข  ภิกฺขเว  กาฬี  ทาสี  ทิวาตรํเยว อุฏฺฐาสิ ฯ
อถ   โข   ภิกฺขเว   เวเทหิกา   คหปตานี   กาฬึ   ทาสึ  เอตทโวจ
เห   เช  กาฬีติ  ฯ  กึ  อยฺเยติ  ฯ  กึ  เช  ทิวา  อุฏฺฐาสีติ  ฯ  น
ขฺวยฺเย     กิญฺจีติ    ฯ     โน    วต    เร    กิญฺจิ    ปาปทาสิ
@เชิงอรรถ:  ม. มยฺหเมเวเต ฯ ยุ. มยฺเหเวเต ฯ  ม. ยุ. ปาปิทาสิ ฯ
@ ม. ภากุฏึ. ยุ. ภูกุฏึ ฯ
ทิวา   ๑-   อุฏฺฐาสีติ  กุปิตา  อนตฺตมนา  อนตฺตมนวาจํ  นิจฺฉาเรติ  ฯ
อถ   โข  ภิกฺขเว  กาฬิยา  ทาสิยา  เอตทโหสิ  สนฺตํเยว  เม  อยฺยา
อชฺฌตฺตํ   โกปํ   น   ปาตุกโรติ   โน   อสนฺตํ   มยฺหํเปเต  กมฺมนฺตา
สุสํวิหิตา   เยน   เม  อยฺยา  สนฺตํเยว  อชฺฌตฺตํ  โกปํ  น  ปาตุกโรติ
โน อสนฺตํ ยนฺนูนาหํ ภิยฺโยโส มตฺตาย อหํ วีมํเสยฺยนฺติ ฯ
     {๒๖๖.๔}   อถ  โข  ภิกฺขเว  กาฬี  ทาสี  ทิวาตรํเยว อุฏฺฐาสิ ฯ
อถ  โข  ภิกฺขเว  เวเทหิกา  คหปตานี  กาฬึ  ทาสึ  เอตทโวจ เห เช
กาฬีติ  ฯ  กึ  อยฺเยติ  ฯ  กึ  เช  ทิวาตรํ  อุฏฺฐาสีติ  ฯ  น  ขฺวยฺเย
กิญฺจีติ   ฯ   โน  วต  เร  กิญฺจิ  ปาปทาสิ  ทิวาตรํ  อุฏฺฐาสีติ  กุปิตา
อนตฺตมนา   อคฺคฬสูจึ   คเหตฺวา   สีเส   ปหารํ   อทาสิ   สีสํ   เต
ภินฺทิสฺสามีติ ๒- ฯ
     {๒๖๖.๕}   อถ  โข  ภิกฺขเว  กาฬี  ทาสี ภินฺเนน สีเสน โลหิเตน
คฬนฺเตน    ปฏิวิสฺสกานํ    อุชฺฌาเปสิ    ปสฺสถยฺเย   โสรตาย   กมฺมํ
ปสฺสถยฺเย   นิวาตาย   กมฺมํ   ปสฺสถยฺเย   อุปสนฺตาย   กมฺมํ  กถํ  หิ
นาม   เอกทาสิยา   ทิวา   อุฏฺฐาสีติ   กุปิตา   อนตฺตมนา   อคฺคฬสูจึ
คเหตฺวา สีเส ปหารํ ทสฺสติ สีสํ เต ภินฺทิสฺสามีติ ๓- ฯ
     {๒๖๖.๖}   อถ โข ภิกฺขเว เวเทหิกาย คหปตานิยา อปเรน สมเยน
เอวํ   ปาปโก   กิตฺติสทฺโท   อพฺภุคฺคจฺฉิ   จณฺฑี   เวเทหิกา  คหปตานี
อนิวาตา   เวเทหิกา   คหปตานี  อนุปสนฺตา  เวเทหิกา  คหปตานีติ  ฯ
เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อิเธกจฺโจ  ภิกฺขุ  ตาวเทว  โสรตโสรโต  โหติ
@เชิงอรรถ:  ม. ทิวาตรํ ฯ  สี. ม. ยุ. สีสํ โว ภินฺทิ ฯ  สี. ม. ยุ. สีสํ โว
@ภินฺทิสฺสตีติ ฯ
นิวาตนิวาโต    โหติ    อุปสนฺตูปสนฺโต   โหติ   ยาว   น   อมนาปา
วจนปถา  ผุสนฺติ  ยโต  จ  โข  ๑-  ภิกฺขเว  ภิกฺขุํ  อมนาปา วจนปถา
ผุสนฺติ   อถ   โข  ภิกฺขเว  โสรโตติ  เวทิตพฺโพ  นิวาโตติ  เวทิตพฺโพ
อุปสนฺโตติ   เวทิตพฺโพ   ฯ   นาหนฺตํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุํ  สุวโจติ  วทามิ
โย      จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ      สุวโจ
โหติ   โสวจสฺสตํ  อาปชฺชติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ตญฺหิ  โส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ       อลภมาโน      น
สุวโจ  โหติ  น  โสวจสฺสตํ อาปชฺชติ ฯ โย จ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺมํเยว
สกฺกโรนฺโต   ธมฺมํ   ครุกโรนฺโต   ธมฺมํ   อปจายมาโน   สุวโจ  โหติ
โสวจสฺสตํ   อาปชฺชติ   ตมหํ   สุวโจติ   วทามิ  ฯ  ตสฺมาติห  ภิกฺขเว
ธมฺมํเยว   สกฺกโรนฺตา   ธมฺมํ  ครุกโรนฺตา  [๒]-  ธมฺมํ  อปจายมานา
สุวจา   ภวิสฺสาม   โสวจสฺสตํ   อาปชฺชิสฺสามาติ  เอวญฺหิ  โว  ภิกฺขเว
สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๖๗]   ปญฺจิเม  ภิกฺขเว  วจนปถา  เยหิ  โว  ปเร  วทมานา
วเทยฺยุํ  กาเลน  วา  อกาเลน  วา  ภูเตน  วา  อภูเตน  วา สเณฺหน
วา   ผรุเสน  วา  อตฺถสญฺหิเตน  วา  อนตฺถสญฺหิเตน  วา  เมตฺตจิตฺตา
วา  โทสนฺตรา  วา  ฯ  กาเลน  วา  ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา วเทยฺยุํ
อกาเลน   วา  ภูเตน  วา  ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  อภูเตน
วา   สเณฺหน   วา   ภิกฺขเว   ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  ผรุเสน  วา
อตฺถสญฺหิเตน   วา   ภิกฺขเว   ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  อนตฺถสญฺหิเตน
@เชิงอรรถ:  ม. โขสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ม. ธมฺมํ มาเนนฺตา ธมฺมํ ปูเชนฺตา ฯ
วา   เมตฺตจิตฺตา   วา   ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  โทสนฺตรา
วา   ฯ   ตตฺราปิ  โว  ภิกฺขเว  เอวํ  สิกฺขิตพฺพํ  น  เจว  โน  จิตฺตํ
วิปริณตํ   ภวิสฺสติ   น   จ   ปาปิกํ   วาจํ  นิจฺฉาเรสฺสาม  หิตานุกมฺปี
จ  วิหริสฺสาม  เมตฺตจิตฺตา  น  โทสนฺตรา  ตญฺจ  ปุคฺคลํ เมตฺตาสหคเตน
เจตสา    ผริตฺวา    วิหริสฺสาม    ตทารมฺมณญฺจ    สพฺพาวนฺตํ   โลกํ
เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน  อปฺปมาเณน  อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๖๘]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  อาคจฺเฉยฺย  กุทฺทาลปิฏกํ
อาทาย  โส  เอวํ  วเทยฺย  อหํ  อิมํ  มหาปฐวึ  อปฐวึ  กริสฺสามีติ  ฯ
โส  ตตฺร  ตตฺร  ขเนยฺย  ๑- ตตฺร ตตฺร วิกีเรยฺย ตตฺร ตตฺร โอฏฺฐุเภยฺย
ตตฺร   ตตฺร   โอมุตฺเตยฺย   อปฐวี   ภวสิ   อปฐวี  ภวสีติ  ฯ  ตํ  กึ
มญฺญถ    ภิกฺขเว   อปิ   นุ   โส   ปุริโส   อิมํ   มหาปฐวึ   อปฐวึ
กเรยฺยาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ตํ  กิสฺส  เหตุ  อยญฺหิ  ภนฺเต
มหาปฐวี    คมฺภีรา   อปฺปเมยฺยา   สา   น   สุกรา   อปฐวึ   กาตุํ
ยาวเทว จ ปน โส ปุริโส กิลมถสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสาติ ฯ
     {๒๖๘.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว ปญฺจิเม วจนปถา เยหิ โว ปเร
วทมานา  วเทยฺยุํ กาเลน วา อกาเลน วา ภูเตน วา อภูเตน วา สเณฺหน
วา   ผรุเสน  วา  อตฺถสญฺหิเตน  วา  อนตฺถสญฺหิเตน  วา  เมตฺตจิตฺตา
วา  โทสนฺตรา  วา  ฯ  กาเลน  วา  ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา วเทยฺยุํ
@เชิงอรรถ:  ม. วิขิเนยฺย ฯ
อกาเลน   วา  ภูเตน  วา  ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  อภูเตน
วา   สเณฺหน   วา   ภิกฺขเว   ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  ผรุเสน  วา
อตฺถสญฺหิเตน   วา   ภิกฺขเว   ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  อนตฺถสญฺหิเตน
วา   เมตฺตจิตฺตา   วา   ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  โทสนฺตรา
วา  ฯ  ตตฺราปิ  โว  ภิกฺขเว  เอวํ  สิกฺขิตพฺพํ น เจว โน จิตฺตํ วิปริณตํ
ภวิสฺสติ  น  จ  ปาปิกํ  วาจํ  นิจฺฉาเรสฺสาม  หิตานุกมฺปี  จ  วิหริสฺสาม
เมตฺตจิตฺตา   น   โทสนฺตรา   ตญฺจ   ปุคฺคลํ  เมตฺตาสหคเตน  เจตสา
ผริตฺวา    วิหริสฺสาม    ตทารมฺมณญฺจ   สพฺพาวนฺตํ   โลกํ   ปฐวีสเมน
เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๖๙]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส   อาคจฺเฉยฺย  ลาขํ  วา
หลิทฺทํ   วา   นีลํ   วา   มญฺเชฏฺฐํ  วา  อาทาย  โส  เอวํ  วเทยฺย
อหํ   อิมสฺมึ   อากาเส   รูปานิ  ลิขิสฺสามิ  รูปปาตุภาวํ  กริสฺสามีติ  ฯ
ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  อปิ  นุ  โส  ปุริโส  อิมสฺมึ อากาเส รูปานิ ๑-
ลิเขยฺย   รูปปาตุภาวํ   กเรยฺยาติ   ฯ   โน   เหตํ  ภนฺเต  ตํ  กิสฺส
เหตุ    อยญฺหิ    ภนฺเต    อากาโส   อรูปี   อนิทสฺสโน   ตตฺถ   น
สุกรํ   รูปํ   ลิขิตุํ   รูปปาตุภาวํ  กาตุํ  ยาวเทว  จ  ปน  โส  ปุริโส
กิลมถสฺส  วิฆาตสฺส  ภาคี  อสฺสาติ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ปญฺจิเม
วจนปถา   เยหิ  โว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  กาเลน  วา  อกาเลน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. รูปํ ฯ
วา   ฯเปฯ   ตทารมฺมณญฺจ   สพฺพาวนฺตํ   โลกํ  อากาสสเมน  เจตสา
วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ผริตฺวา
วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๗๐]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  อาคจฺเฉยฺย  อาทิตฺตํ  ติณุกฺกํ
อาทาย   โส   เอวํ   วเทยฺย   อหํ   อิมาย   อาทิตฺตาย   ติณุกฺกาย
คงฺคํ   นทึ   สนฺตาเปสฺสามิ   สมฺปริตาเปสฺสามีติ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญถ
ภิกฺขเว   อปิ   นุ    โส   ปุริโส   อาทิตฺตาย   ติณุกฺกาย  คงฺคํ  นทึ
สนฺตาเปยฺย   สมฺปริตาเปยฺยาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ตํ   กิสฺส
เหตุ   คงฺคา   หิ   ภนฺเต  นที  คมฺภีรา  อปฺปเมยฺยา  สา  น  สุกรา
อาทิตฺตาย   ติณุกฺกาย   สนฺตาเปตุํ   สมฺปริตาเปตุํ   ยาวเทว   จ  ปน
โส   ปุริโส   กิลมถสฺส   วิฆาตสฺส   ภาคี  อสฺสาติ  ฯ  เอวเมว  โข
ภิกฺขเว  ปญฺจิเม  วจนปถา  เยหิ  โว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ กาเลน
วา  อกาเลน  วา  ฯเปฯ  ตทารมฺมณญฺจ  สพฺพาวนฺตํ  โลกํ  คงฺคาสเมน
เจตสา   วีปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๗๑]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   วิฬารภสฺตา   มทฺทิตา  สุมทฺทิตา
สุปริมทฺทิตา   มุทุกา   ตูลินี   ฉินฺนสสฺสรา   ฉินฺนปพฺภรา   อถ   ปุริโส
อาคจฺเฉยฺย   กฏฺฐํ   วา  กฐลํ  วา  อาทาย  โส  เอวํ  วเทยฺย  อหํ
อิมํ  วิฬารภสฺตํ  มทฺทิตํ  สุมทฺทิตํ  สุปริมทฺทิตํ  มุทุกํ  ตูลินึ  ฉินฺนสสฺสรํ
ฉินฺนปพฺภรํ   กฏฺเฐน   วา   กฐเลน   วา   สรสรํ   กริสฺสามิ  ภรภรํ
กริสฺสามีติ   ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  อปิ  นุ  โส  ปุริโส  อิมํ  ๑-
วิฬารภสฺตํ   มทฺทิตํ   สุมทฺทิตํ   สุปริมทฺทิตํ   มุทุกํ   ตูลินึ   ฉินฺนสสฺสรํ
ฉินฺนปพฺภรํ   กฏฺเฐน   วา   กฐเลน   วา   สรสรํ   กเรยฺย   ภรภรํ
กเรยฺยาติ   ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ตํ  กิสฺส  เหตุ  อยญหิ  ๒-  ภนฺเต
วิฬารภสฺตา     มทฺทิตา    สุมทฺทิตา    สุปริมทฺทิตา    มุทุกา    ตูลินี
ฉินฺนสสฺสรา   ฉินฺนปพฺภรา   สา  น  สุกรา  กฏฺเฐน  วา  กฐเลน  วา
สรสรํ   กาตุํ   ภรภรํ  กาตุํ  ยาวเทว  จ  ปน  โส  ปุริโส  กิลมถสฺส
วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสาติ ฯ
     {๒๗๑.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ปญฺจิเม  วจนปถา  เยหิ  โว
ปเร   วทมานา   วเทยฺยุํ   กาเลน   วา  อกาเลน  วา  ภูเตน  วา
อภูเตน    วา    สเณฺหน   วา   ผรุเสน   วา   อตฺถสญฺหิเตน   วา
อนตฺถสญฺหิเตน   วา   เมตฺตจิตฺตา   วา   โทสนฺตรา  วา  ฯ  กาเลน
วา  ภิกฺขเว  ปเร  วทมานา  วเทยฺยุํ  อกาเลน  วา ภูเตน วา ภิกฺขเว
ปเร   วทมานา   วเทยฺยุํ   อภูเตน  วา  สเณฺหน  วา  ภิกฺขเว  ปเร
วทมานา   วเทยฺยุํ   ผรุเสน   วา   อตฺถสญฺหิเตน  วา  ภิกฺขเว  ปเร
วทมานา   วเทยฺยุํ   อนตฺถสญฺหิเตน   วา   เมตฺตจิตฺตา   วา  ภิกฺขเว
ปเร   วทมานา   วเทยฺยุํ   โทสนฺตรา  วา  ฯ  ตตฺราปิ  โว  ภิกฺขเว
เอวํ   สิกฺขิตพฺพํ   น   เจว   โน   จิตฺตํ   วิปริณตํ   ภวิสฺสติ  น  จ
ปาปิกํ   วาจํ   นิจฺฉาเรสฺสาม   หิตานุกมฺปี  จ  วิหริสฺสาม  เมตฺตจิตฺตา
น    โทสนฺตรา   ตญฺจ   ปุคฺคลํ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   ผริตฺวา
วิหริสฺสาม     ตทารมฺมณญฺจ     สพฺพาวนฺตํ    โลกํ    วิฬารภสฺตสเมน
@เชิงอรรถ:  ม. อมุํ ฯ  ม. อมฺ หิ ฯ
เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน   อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน
ผริตฺวา วิหริสฺสามาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๗๒]   อุภโตทณฺฑเกนปิ  เจ  ภิกฺขเว  กกเจน  โจรา  โวจรกา
องฺคมงฺคานิ   โอกนฺเตยฺยุํ   ตตฺราปิ   โย   มโน   ปทูเสยฺย   น  เม
โส  เตน  สาสนกโร  ฯ  ตตฺราปิ  โว  ภิกฺขเว  เอวํ สิกฺขิตพฺพํ น เจว
โน   จิตฺตํ   วิปริณตํ   ภวิสฺสติ   น   จ  ปาปิกํ  วาจํ  นิจฺฉาเรสฺสาม
หิตานุกมฺปี    จ    วิหริสฺสาม    เมตฺตจิตฺตา   น   โทสนฺตรา   ตญฺจ
ปุคฺคลํ   เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   ผริตฺวา   วิหริสฺสาม  ตทารมฺมณญฺจ
สพฺพาวนฺตํ    โลกํ    เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน   อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ผริตฺวา  วิหริสฺสามาติ  เอวญฺหิ
โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๒๗๓]   อิมญฺจ   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   กกจูปมํ   โอวาทํ  อภิกฺขณํ
มนสิกเรยฺยาถ   ปสฺสถ   โน   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   ตญฺจ   วจนปถํ  อณุํ
วา  ถูลํ  วา  ยํ  ตุเมฺห  นาธิวาเสยฺยาถาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
ตสฺมาติห    ภิกฺขเว    อิมํ   กกจูปมํ   โอวาทํ   อภิกฺขณํ   มนสิกโรถ
ตํ โว ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                         กกจูปมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                                   ---------
                              อลคทฺทูปมสุตฺตํ
     [๒๗๔]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อริฏฺฐสฺส  นาม  ภิกฺขุโน  คนฺธวาธิปุพฺพสฺส  ๑-  เอวรูปํ  ปาปกํ  ทิฏฺฐิคตํ
อุปฺปนฺนํ   โหติ   ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ   ยถา
เยเม   อนฺตรายิกา   ธมฺมา   วุตฺตา   ภควตา  เต  ปฏิเสวโต  นาลํ
อนฺตรายายาติ   ฯ   อสฺโสสุํ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู   อริฏฺฐสฺส  กิร
นาม   ภิกฺขุโน   คนฺธวาธิปุพฺพสฺส   เอวรูปํ   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ  อุปฺปนฺนํ
ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ  อาชานามิ  ยถา  เยเม  อนฺตรายิกา
ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ ฯ
     {๒๗๔.๑}   อถ  โข  เต  ภิกฺขู  เยน อริฏฺโฐ ภิกฺขุ คนฺธวาธิปุพฺโพ
เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   อริฏฺฐํ   ภิกฺขุํ   คนฺธวาธิปุพฺพํ  เอตทโวจุํ
สจฺจํ  กิร  เต  อาวุโส  อริฏฺฐ  เอวรูปํ  ปาปกํ  ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ ตถาหํ
ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ  ยถา  เยเม  อนฺตรายิกา  ธมฺมา
วุตฺตา   ภควตา  เต  ปฏิเสวโต  นาลํ  อนฺตรายายาติ  ฯ  เอวํ  พฺยา
โข   อหํ   อาวุโส   ภควตา   ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามิ  ยถา  เยเม
อนฺตรายิกา    ธมฺมา    วุตฺตา    ภควตา    เต   ปฏิเสวโต   นาลํ
อนฺตรายายาติ   ฯ   อถ   โข  เต  ภิกฺขู  อริฏฺฐํ  ภิกฺขุํ  คนฺธวาธิปุพฺพํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. คทฺธพาธิ... ฯ อิโต ปรํ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
เอตสฺมา     ปาปกา     ทิฏฺฐิคตา     วิเวเจตุกามา     สมนุยุญฺชนฺติ
สมนุคฺคาหนฺติ   สมนุภาสนฺติ   มา   เหวํ   อาวุโส   อริฏฺฐ  อวจ  มา
ภควนฺตํ  อพฺภาจิกฺขิ  น  หิ  สาธุ  ภควโต  อพฺภกฺขานํ  น หิ ภควา เอวํ
วเทยฺย   อเนกปริยาเยน   อาวุโส  อริฏฺฐ  อนฺตรายิกา  ธมฺมา  วุตฺตา
ภควตา    อลญฺจ   ปน   เต   ปฏิเสวโต   อนฺตรายาย   อปฺปสฺสาทา
กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ
ภิยฺโย   อฏฺฐิกงฺขลูปมา   กามา  วุตฺตา  ภควตา  พหุทุกฺขา  พหูปายาสา
อาทีนโว     เอตฺถ     ภิยฺโย     มํสเปสูปมา     กามา     วุตฺตา
ภควตา ... ฯ
     {๒๗๔.๒}   ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ... ฯ องฺคารกาสูปมา
กามา  วุตฺตา  ภควตา  ...  ฯ สุปินกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ... ฯ
ยาจิตกูปมา  กามา  วุตฺตา  ภควตา  ...  ฯ  รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา
ภควตา  ...  ฯ  อสิสูนูปมา  กามา  วุตฺตา ภควตา ... ฯ สตฺติสูลูปมา
กามา   วุตฺตา  ภควตา  ...  ฯ  สปฺปสิรูปมา  กามา  วุตฺตา  ภควตา
พหุทุกฺขา    พหูปายาสา    อาทีนโว   เอตฺถ   ภิยฺโยติ   ฯ   เอวมฺปิ
โข   อริฏฺโฐ   ภิกฺขุ   คนฺธวาธิปุพฺโพ   เตหิ   ภิกฺขูหิ  สมนุยุญฺชิยมาโน
สมนุคฺคาหิยมาโน   สมนุภาสิยมาโน   ตเทว   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ  ถามสา
ปรามสฺส  ๑-  อภินิวิสฺส  โวหรติ  เอวํ  พฺยา  โข  อหํ อาวุโส ภควตา
ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ   ยถา   เยเม  อนฺตรายิกา  ธมฺมา  วุตฺตา
ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ ฯ
     [๒๗๕]   ยโต   โข   เต   ภิกฺขู   นาสกฺขึสุ   อริฏฺฐํ   ภิกฺขุํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ปรามาสา.
คนฺธวาธิปุพฺพํ  เอตสฺมา  ปาปกา  ทิฏฺฐิคตา  วิเวเจตุํ  อถ  โข เต ภิกฺขู
เยน    ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ   อริฏฺฐสฺส   นาม  ภนฺเต  ภิกฺขุโน  คนฺธวาธิปุพฺพสฺส  เอวรูปํ
ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตถาหํ   ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามิ
ยถา   เยเม   อนฺตรายิกา   ธมฺมา   วุตฺตา  ภควตา  เต  ปฏิเสวโต
นาลํ   อนฺตรายายาติ   อสฺสุมฺหา   โข   มยํ   ภนฺเต   อริฏฺฐสฺส  กิร
นาม   ภิกฺขุโน   คนฺธวาธิปุพฺพสฺส   เอวรูปํ   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ  อุปฺปนฺนํ
ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ  อาชานามิ  ยถา  เยเม  อนฺตรายิกา
ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ
     {๒๗๕.๑}   อถ  โข  มยํ  ภนฺเต เยน อริฏฺโฐ ภิกฺขุ คนฺธวาธิปุพฺโพ
เตนุปสงฺกมิมฺหา     อุปสงฺกมิตฺวา     อริฏฺฐํ     ภิกฺขุํ    คนฺธวาธิปุพฺพํ
เอตทโวจุมฺหา  สจฺจํ  กิร  เต  อาวุโส  อริฏฺฐ  เอวรูปํ  ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ
อุปฺปนฺนํ   ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ   ยถา  เยเม
อนฺตรายิกา  ธมฺมา  วุตฺตา  ภควตา  เต  ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ
เอวํ   วุตฺเต  ภนฺเต  อริฏฺโฐ  ภิกฺขุ  คนฺธวาธิปุพฺโพ  อเมฺห  เอตทโวจ
เอวํ  พฺยา  โข  อหํ  อาวุโส  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามิ  ยถา
เยเม   อนฺตรายิกา   ธมฺมา   วุตฺตา   ภควตา  เต  ปฏิเสวโต  นาลํ
อนฺตรายายาติ  อถ  โข  มยํ  ภนฺเต  อริฏฺฐํ ภิกฺขุํ คนฺธวาธิปุพฺพํ เอตสฺมา
ปาปกา    ทิฏฺฐิคตา    วิเวเจตุกามา    สมนุยุญฺชิมฺหา   สมนุคฺคาหิมฺหา
สมนุภาสิมฺหา    มา   เหวํ   อาวุโส   อริฏฺฐ   อวจ   มา   ภควนฺตํ
อพฺภาจิกฺขิ   น   หิ   สาธุ   ภควโต  อพฺภกฺขานํ  น  หิ  ภควา  เอวํ
วเทยฺย   อเนกปริยาเยน   อาวุโส  อริฏฺฐ  อนฺตรายิกา  ธมฺมา  วุตฺตา
ภควตา    อลญฺจ   ปน   เต   ปฏิเสวโต   อนฺตรายาย   อปฺปสฺสาทา
กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ
ภิยฺโย   อฏฺฐิกงฺขลูปมา   กามา  วุตฺตา  ภควตา  พหุทุกฺขา  พหูปายาสา
อาทีนโว   เอตฺถ   ภิยฺโย  ฯเปฯ  สปฺปสิรูปมา  กามา  วุตฺตา  ภควตา
พหุทุกฺขา พหูปายาสา อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโยติ
     {๒๗๕.๒}   เอวมฺปิ   โข  ภนฺเต  อริฏฺโฐ  ภิกฺขุ  คนฺธวาธิปุพฺโพ
อเมฺหหิ      สมนุยุญฺชิยมาโน     สมนุคฺคาหิยมาโน     สมนุภาสิยมาโน
ตเทว   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ   ถามสา  ปรามสฺส  อภินิวิสฺส  โวหรติ  เอวํ
พฺยา  โข  อหํ  อาวุโส  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามิ  ยถา เยเม
อนฺตรายิกา  ธมฺมา  วุตฺตา  ภควตา  เต  ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ
ยโต   โข   มยํ   ภนฺเต   นาสกฺขิมฺหา   อริฏฺฐํ   ภิกฺขุํ  คนฺธวาธิปุพฺพํ
เอตสฺมา   ปาปกา   ทิฏฺฐิคตา   วิเวเจตุํ  อถ  มยํ  เอตมตฺถํ  ภควโต
อาโรเจมาติ ฯ
     [๒๗๖]   อถ   โข   ภควา   อญฺญตรํ   ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ  เอหิ
ตฺวํ   ภิกฺขุ   มม   วจเนน   อริฏฺฐํ   ภิกฺขุํ   คนฺธวาธิปุพฺพํ  อามนฺเตหิ
สตฺถา   ตํ   อาวุโส  อริฏฺฐ  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  โส
ภิกฺขุ    ภควโต   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   อริฏฺโฐ   ภิกฺขุ   คนฺธวาธิปุพฺโพ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อริฏฺฐํ   ภิกฺขุํ   คนฺธวาธิปุพฺพํ   เอตทโวจ
สตฺถา  ตํ  อาวุโส  อริฏฺฐ  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวมาวุโสติ  โข  อริฏฺโฐ
ภิกฺขุ    คนฺธวาธิปุพฺโพ    ตสฺส   ภิกฺขุโน   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข  อริฏฺฐํ  ภิกฺขุํ  คนฺธวาธิปุพฺพํ  ภควา  เอตทโวจ
สจฺจํ   กิร   เต   อริฏฺฐ   เอวรูปํ   ปาปกํ  ทิฏฺฐิคตํ  อุปฺปนฺนํ  ตถาหํ
ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ  ยถา  เยเม  อนฺตรายิกา  ธมฺมา
วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายาติ ฯ
     {๒๗๖.๑}   เอวํ  พฺยา  โข  อหํ  ภนฺเต  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ
อาชานามิ   ยถา   เยเม   อนฺตรายิกา   ธมฺมา  วุตฺตา  ภควตา  เต
ปฏิเสวโต   นาลํ   อนฺตรายายาติ  ฯ  กสฺส  โข  นาม  ตฺวํ  โมฆปุริส
มยา   เอวํ   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานาสิ   ฯ   นนุ   มยา  โมฆปุริส
อเนกปริยาเยน    อนฺตรายิกา    ธมฺมา   วุตฺตา   อลญฺจ   ปน   เต
ปฏิเสวโต   อนฺตรายาย   อปฺปสฺสาทา   กามา  วุตฺตา  มยา  พหุทุกฺขา
พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ   ภิยฺโย  อฏฺฐิกงฺขลูปมา  กามา  วุตฺตา
มยา  ...  ฯ  มํสเปสูปมา  กามา วุตฺตา มยา ... ฯ ติณุกฺกูปมา กามา
วุตฺตา  มยา ... ฯ องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา มยา ... ฯ สุปินกูปมา
กามา วุตฺตา มยา ... ฯ ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา มยา ... ฯ รุกฺขผลูปมา
กามา วุตฺตา มยา ... ฯ อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา มยา ... ฯ สตฺติสูลูปมา
กามา  วุตฺตา  มยา  ...  ฯ  สปฺปสิรูปมา  กามา วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา
พหูปายาสา  อาทีนโว  เอตฺถ  ภิยฺโย  อถ  จ  ปน ตฺวํ โมฆปุริส อตฺตนา
ทุคฺคหิเตน   อเมฺห  เจว  อพฺภาจิกฺขสิ  อตฺตานญฺจ  ขนสิ  พหุญฺจ  อปุญฺญํ
ปสวสิ   ตญฺหิ  เต  โมฆปุริส  ภวิสฺสติ  ทีฆรตฺตํ  อหิตาย  ทุกฺขายาติ  ฯ
อถ  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  อปินายํ ๑-
อริฏฺโฐ   ภิกฺขุ   คนฺธวาธิปุพฺโพ   อุสฺมิกโตปิ   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเยติ  ฯ
กิญฺหิ  ๒-  สิยา  ภนฺเต  โน  เหตํ  ภนฺเตติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อริฏฺโฐ
ภิกฺขุ    คนฺธวาธิปุพฺโพ   ตุณฺหีภูโต   มงฺกุภูโต   ปตฺตกฺขนฺโธ   อโธมุโข
ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ
     [๒๗๗]   อถ   โข  ภควา  อริฏฺฐํ  ภิกฺขุํ  คนฺธวาธิปุพฺพํ  ตุณฺหีภูตํ
มงฺกุภูตํ    ปตฺตกฺขนฺธํ    อโธมุขํ    ปชฺฌายนฺตํ    อปฺปฏิภาณํ   วิทิตฺวา
อริฏฺฐํ    ภิกฺขุํ    คนฺธวาธิปุพฺพํ   เอตทโวจ   ปญฺญายิสฺสสิ   โข   ตฺวํ
โมฆปุริส    เอเตน    สเกน   ปาปเกน   ทิฏฺฐิคเตน   อิธาหํ   ภิกฺขู
ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ   ฯ   อถ   โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ตุเมฺหปิ  เม
ภิกฺขเว  เอวํ  ธมฺมํ  เทสิตํ อาชานาถ ยถายํ อริฏฺโฐ ภิกฺขุ คนฺธวาธิปุพฺโพ
อตฺตนา     ทุคฺคหิเต     อเมฺห    เจว    อพฺภาจิกฺขติ    อตฺตานญฺจ
ขนติ   พหุญฺจ   อปุญฺญํ  ปสวตีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  อเนกปริยาเยน
หิ   โน   ภนฺเต   อนฺตรายิกา   ธมฺมา   วุตฺตา  ภควตา  อลญฺจ  ปน
เต   ปฏิเสวโต   อนฺตรายาย   อปฺปสฺสาทา   กามา   วุตฺตา  ภควตา
พหุทุกฺขา    พหูปายาสา    อาทีนโว   เอตฺถ   ภิยฺโย   อฏฺฐิกงฺขลูปมา
กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา   พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ
ภิยฺโย    ฯเปฯ    สปฺปสิรูปมา   กามา   วุตฺตา   ภควตา   พหุทุกฺขา
@เชิงอรรถ:  โป. อถ ปนายํ ฯ  โป. กิญฺจิ สิยา ฯ
พหูปายาสา  อาทีนโว  เอตฺถ  ภิยฺโยติ  ฯ  สาธุ  ๑-  โข  เม  ตุเมฺห
ภิกฺขเว   เอวํ   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานาถ   อเนกปริยาเยน  หิ  โว
ภิกฺขเว  อนฺตรายิกา  ธมฺมา  วุตฺตา  มยา  อลญฺจ  ปน  เต  ปฏิเสวโต
อนฺตรายาย     อปฺปสฺสาทา     กามา    วุตฺตา    มยา    พหุทุกฺขา
พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ   ภิยฺโย  อฏฺฐิกงฺขลูปมา  กามา  วุตฺตา
มยา    พหุทุกฺขา    พหูปายาสา   อาทีนโว   เอตฺถ   ภิยฺโย   ฯเปฯ
สปฺปสิรูปมา   กามา   วุตฺตา   มยา   พหุทุกฺขา  พหูปายาสา  อาทีนโว
เอตฺถ    ภิยฺโย   อถ   จ   ปนายํ   อริฏฺโฐ   ภิกฺขุ   คนฺธวาธิปุพฺโพ
อตฺตนา   ทุคฺคหิเตน   อเมฺห   เจว   อพฺภาจิกฺขติ   อตฺตานญฺจ   ขนติ
พหุญฺจ    อปุญฺญํ    ปสวติ    ตญฺหิ    ตสฺส    โมฆปุริสสฺส    ภวิสฺสติ
ทีฆรตฺตํ   อหิตาย   ทุกฺขาย  ฯ  โส  วต  ภิกฺขเว  อญฺญเตฺรว  กาเมหิ
อญฺญตฺร   กามสญฺญาย   อญฺญตฺร   กามวิตกฺเกหิ   กาเม   ปฏิเสวิสฺสตีติ
เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ
     [๒๗๘]   อิธ   ภิกฺขเว  เอกจฺเจ  โมฆปุริสา  ธมฺมํ  ปริยาปุณนฺติ
สุตฺตํ   เคยฺยํ   เวยฺยากรณํ  คาถํ  อุทานํ  อิติวุตฺตกํ  ชาตกํ  อพฺภูตธมฺมํ
เวทลฺลํ   เต   ตํ   ธมฺมํ  ปริยาปุณิตฺวา  เตสํ  ธมฺมานํ  ปญฺญาย  อตฺถํ
น   อุปปริกฺขนฺติ   เตสํ   เต   ธมฺมา   ปญฺญาย   อตฺถํ   อนุปปริกฺขตํ
น   นิชฺฌานํ   ขมนฺติ   เต   อุปารมฺภานิสํสา  เจว  ธมฺมํ  ปริยาปุณนฺติ
อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสา   จ   ยสฺสตฺถาย   ธมฺมํ   ปริยาปุณนฺติ   ตญฺจสฺส
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. สาธุ ภิกฺขเว ฯ  ม. สาธุ สาธุ ภิกฺขเว ฯ
อตฺถํ   นานุโภนฺติ   เตสํ   เต   ธมฺมา   ทุคฺคหิตา   ทีฆรตฺตํ  อหิตาย
ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ ทุคฺคหิตตฺตา ภิกฺขเว ธมฺมานํ ฯ
     {๒๗๘.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  อลคทฺทตฺถิโก อลคทฺทคเวสี
อลคทฺทปริเยสนํ  จรมาโน  โส  ปสฺเสยฺย  มหนฺตํ  อลคทฺทํ  ตเมนํ โภเค
วา  นงฺคุฏฺเฐ  วา  คเณฺหยฺย  ตสฺส  โส  อลคทฺโท  ปฏินิวตฺติตฺวา หตฺเถ
วา  พาหาย  วา  อญฺญตรสฺมึ  วา  องฺคปจฺจงฺเค  ฑํเสยฺย โส ตโตนิทานํ
มรณํ  วา  นิคฺคจฺเฉยฺย  มรณมตฺตํ  วา  ทุกฺขํ  ตํ  กิสฺส เหตุ ทุคฺคหิตตฺตา
ภิกฺขเว  อลคทฺทสฺส  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อิเธกจฺเจ  โมฆปุริสา ธมฺมํ
ปริยาปุณนฺติ   สุตฺตํ  เคยฺยํ  เวยฺยากรณํ  คาถํ  อุทานํ  อิติวุตฺตกํ  ชาตกํ
อพฺภูตธมฺมํ  เวทลฺลํ  เต  ตํ  ธมฺมํ  ปริยาปุณิตฺวา  เตสํ  ธมฺมานํ ปญฺญาย
อตฺถํ  น  อุปปริกฺขนฺติ  เตสํ  เต  ธมฺมา  ปญฺญาย  อตฺถํ  อนุปปริกฺขตํ น
นิชฺฌานํ    ขมนฺติ   เต   อุปารมฺภานิสํสา   เจว   ธมฺมํ   ปริยาปุณนฺติ
อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสา   จ  ยสฺสตฺถาย  ๑-  ธมฺมํ  ปริยาปุณนฺติ  ตญฺจสฺส
อตฺถํ   นานุโภนฺติ   เตสํ   เต   ธมฺมา   ทุคฺคหิตา   ทีฆรตฺตํ  อหิตาย
ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ ทุคฺคหิตตฺตา ภิกฺขเว ธมฺมานํ ฯ
     [๒๗๙]   อิธ  ปน  ภิกฺขเว  เอกจฺเจ  กุลปุตฺตา  ธมฺมํ ปริยาปุณนฺติ
สุตฺตํ   เคยฺยํ   เวยฺยากรณํ  คาถํ  อุทานํ  อิติวุตฺตกํ  ชาตกํ  อพฺภูตธมฺมํ
เวทลฺลํ   เต   ตํ   ธมฺมํ  ปริยาปุณิตฺวา  เตสํ  ธมฺมานํ  ปญฺญาย  อตฺถํ
อุปปริกฺขนฺติ    เตสํ    เต    ธมฺมา    ปญฺญาย    อตฺถํ   อุปปริกฺขตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยสฺส จตฺถาย ฯ
นิชฺฌานํ   ขมนฺติ   เต   น   เจว  อุปารมฺภานิสํสา  ธมฺมํ  ปริยาปุณนฺติ
น    อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสา    จ    ยสฺสตฺถาย    ธมฺมํ   ปริยาปุณนฺติ
ตญฺจสฺส   อตฺถํ   อนุโภนฺติ  เตสํ  เต  ธมฺมา  สุคหิตา  ทีฆรตฺตํ  หิตาย
สุขาย สํวตฺตนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ สุคหิตตฺตา ภิกฺขเว ธมฺมานํ ฯ
     {๒๗๙.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  อลคทฺทตฺถิโก อลคทฺทคเวสี
อลคทฺทปริเยสนํ   จรมาโน   โส   ปสฺเสยฺย   มหนฺตํ   อลคทฺทํ  ตเมนํ
อชปเทน    ทณฺเฑน    สุนิคฺคหิตํ    นิคฺคเณฺหยฺย    อชปเทน   ทณฺเฑน
สุนิคฺคหิตํ    นิคฺคเหตฺวา    คีวายํ   สุคหิตํ   คเณฺหยฺย   กิญฺจาปิ   โส
ภิกฺขเว   อลคทฺโท   ตสฺส   ปุริสสฺส   หตฺถํ   วา  พาหํ  วา  อญฺญตรํ
วา  องฺคปจฺจงฺคํ  โภเคหิ  ปลิเวเธยฺย  อถ  โข  โส  เนว  ตโตนิทานํ
มรณํ  วา  นิคฺคจฺเฉยฺย  มรณมตฺตํ  วา  ทุกฺขํ  ตํ  กิสฺส  เหตุ สุคหิตตฺตา
ภิกฺขเว  อลคทฺทสฺส  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  อิเธกจฺเจ  กุลปุตฺตา  ธมฺมํ
ปริยาปุณนฺติ    สุตฺตํ   เคยฺยํ   เวยฺยากรณํ   คาถํ   อุทานํ   อิติวุตฺตกํ
ชาตกํ   อพฺภูตธมฺมํ   เวทลฺลํ   เต   ตํ   ธมฺมํ   ปริยาปุณิตฺวา   เตสํ
ธมฺมานํ   ปญฺญาย   อตฺถํ   อุปปริกฺขนฺติ   เตสํ   เต   ธมฺมา  ปญฺญาย
อตฺถํ   อุปปริกฺขตํ   นิชฺฌานํ   ขมนฺติ   เต   น  เจว  อุปารมฺภานิสํสา
ธมฺมํ    ปริยาปุณนฺติ    น    อิติวาทปฺปโมกฺขานิสํสา    จ   ยสฺสตฺถาย
ธมฺมํ     ปริยาปุณนฺติ    ตญฺจสฺส    อตฺถํ    อนุโภนฺติ    เตสํ    เต
ธมฺมา    สุคหิตา    ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   สํวตฺตนฺติ   ตํ   กิสฺส
เหตุ    สุคหิตตฺตา    ภิกฺขเว    ธมฺมานํ    ฯ    ตสฺมาติห   ภิกฺขเว
ยสฺส   เม   ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชาเนยฺยาถ   ตถา  นํ  ธาเรยฺยาถ
ยสฺส   จ   ปน   เม   ภาสิตสฺส   อตฺถํ  น  อาชาเนยฺยาถ  อหํ  โว
ตตฺเถว   ปฏิปุจฺฉิตพฺโพ   เย   วา   ปนสฺสุ   วิยตฺตา   ภิกฺขู  กุลฺลูปมํ
โว   ภิกฺขเว   ธมฺมํ   เทสิสฺสามิ   นิตฺถรณตฺถาย   โน  คหณตฺถาย  ตํ
สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  เต
ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๒๘๐]   ภควา    เอตทโวจ    เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส
อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน    โส    ปสฺเสยฺย   มหนฺตํ   อุทกณฺณวํ   โอริมตีรํ
สาสงฺกํ   สปฺปฏิภยํ   ปาริมตีรํ   เขมํ   อปฺปฏิภยํ   น   จาสฺส  นาวา
สนฺตารณี   อุตฺตรเสตุ   วา   อปารา   ปารํ  คมนาย  ตสฺส  เอวมสฺส
อยํ   โข   มหา   อุทกณฺณโว   โอริมตีรํ  สาสงฺกํ  สปฺปฏิภยํ  ปาริมตีรํ
เขมํ   อปฺปฏิภยํ   นตฺถิ  จ  นาวา  สนฺตารณี  อุตฺตรเสตุ  วา  อปารา
ปารํ    คมนาย    ยนฺนูนาหํ   ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ   สงฺกฑฺฒิตฺวา   กุลฺลํ
พนฺธิตฺวา   ตํ   กุลฺลํ   นิสฺสาย   หตฺเถหิ  จ  ปาเทหิ  จ  วายมมาโน
โสตฺถินา ปารํ อุตฺตเรยฺยนฺติ ฯ
     {๒๘๐.๑}   อถ   โข   โส  ภิกฺขเว  ปุริโส  ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ
สงฺกฑฺฒิตฺวา   กุลฺลํ   พนฺธิตฺวา  ตํ  กุลฺลํ  นิสฺสาย  หตฺเถหิ  จ  ปาเทหิ
จ  วายมมาโน  โสตฺถินา  ปารํ  อุตฺตเรยฺย  ตสฺส  [๑]- อุตฺติณฺณสฺส ๒-
ปารคตสฺส   เอวมสฺส   พหุกาโร   โข  เม  อยํ  กุลฺโล  อิมาหํ  กุลฺลํ
นิสฺสาย   หตฺเถหิ   จ   ปาเทหิ   จ   วายมมาโน   โสตฺถินา   ปารํ
อุตฺติณฺโณ   ยนฺนูนาหํ    อิมํ   กุลฺลํ   สีเส   ๓-   วา   อาโรเปตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. ปุริสสฺส ฯ  ยุ. ติณฺณสฺส ฯ  ม. ถเล วา อุสฺสาเทตฺวา อุทเก วา
@โอปิลาเปตฺวา ฯ
ขนฺเธ  วา  ปจฺจาโรเปตฺวา  เยนกามํ  ปกฺกเมยฺยนฺติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ
ภิกฺขเว   อปิ   นุ   โส   ปุริโส   เอวํการี   ตสฺมึ  กุลฺเล  กิจฺจการี
อสฺสาติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  กถํการี  จ  โส  ภิกฺขเว  ปุริโส
ตสฺมึ   กุลฺเล  กิจฺจการี  อสฺส  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ตสฺส  ปุริสสฺส  [๑]-
ปารคตสฺส   เอวมสฺส   พหุกาโร   โข  เม  อยํ  กุลฺโล  อิมาหํ  กุลฺลํ
นิสฺสาย   หตฺเถหิ   จ   ปาเทหิ   จ   วายมมาโน   โสตฺถินา   ปารํ
อุตฺติณฺโณ   ยนฺนูนาหํ   อิมํ  กุลฺลํ  ถเล  วา  อุสฺสาเปตฺวา  ๒-  อุทเก
วา   โอปิลาเปตฺวา   เยนกามํ   ปกฺกเมยฺยนฺติ  ฯ  เอวํการี  โข  โส
ภิกฺขเว   ปุริโส   ตสฺมึ   กุลฺเล   กิจฺจการี   อสฺส  ฯ  เอวเมว  โข
ภิกฺขเว    กุลฺลูปโม    มยา    ธมฺโม   เทสิโต   นิตฺถรณตฺถาย   โน
คหณตฺถาย    กุลฺลูปมํ    โว   ภิกฺขเว   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานนฺเตหิ
ธมฺมาปิ โว ปหาตพฺพา ปเคว อธมฺมา ฯ
     [๒๘๑]   ฉยิมานิ   ภิกฺขเว   ทิฏฺฐิฏฺฐานานิ   ฯ  กตมานิ  ฉ  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   อสฺสุตวา   ปุถุชฺชโน   อริยานํ   อทสฺสาวี  อริยธมฺมสฺส
อโกวิโท   อริยธมฺเม   อวินีโต   สปฺปุริสานํ   อทสฺสาวี  สปฺปุริสธมฺมสฺส
อโกวิโท    สปฺปุริสธมฺเม    อวินีโต   รูปํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   เวทนํ   เอตํ   มม  เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   สญฺญํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   สงฺขาเร  เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ติณฺณสฺส ฯ สี. ยุ. อุสฺสาเรตฺวา ฯ  ม. อุสสาเทตฺวา ฯ
เอโส   เม  อตฺตาติ  สมนุปสฺสติ  ยมฺปิทํ  ๑-  ทิฏฺฐํ  สุตํ  มุตํ  วิญฺญาตํ
ปตฺตํ   ปริเยสิตํ   อนุวิจริตํ   มนสา   ตมฺปิ   เอตํ   มม  เอโสหมสฺมิ
เอโส    เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   ยมฺปิทํ   ๒-   ทิฏฺฐิฏฺฐานํ   โส
โลโก   โส   อตฺตา   โส   เปจฺจ   ภวิสฺสามิ  นิจฺโจ  ธุโว  สสฺสโต
อวิปริณามธมฺโม    สสฺสติสมํ    ตเถว   ฐสฺสามีติ   ตมฺปิ   เอตํ   มม
เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ ฯ
     {๒๘๑.๑}   สุตวา  จ  โข  ภิกฺขเว  อริยสาวโก  อริยานํ ทสฺสาวี
อริยธมฺมสฺส    โกวิโท    อริยธมฺเม    สุวินีโต   สปฺปุริสานํ   ทสฺสาวี
สปฺปุริสธมฺมสฺส    โกวิโท   สปฺปุริสธมฺเม   สุวินีโต   รูปํ   เนตํ   มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   เวทนํ   เนตํ   มม
เนโสหมสฺมิ    น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   สญฺญํ   เนตํ   มม
เนโสหมสฺมิ    น    เมโส    อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   สงฺขาเร   เนตํ
มม    เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสติ   ยมฺปิทํ   ๓-
ทิฏฺฐํ   สุตํ   มุตํ   วิญฺญาตํ   ปตฺตํ   ปริเยสิตํ  อนุวิจริตํ  มนสา  ตมฺปิ
เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น  เมโส  อตฺตาติ  สมนุปสฺสติ  ยมฺปิทํ  ๓-
ทิฏฺฐิฏฺฐานํ   โส   โลโก   โส   อตฺตา  โส  เปจฺจ  ภวิสฺสามิ  นิจฺโจ
ธุโว   สสฺสโต   อวิปริณามธมฺโม   สสฺสติสมํ   ตเถว   ฐสฺสามีติ  ตมฺปิ
เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส  อตฺตาติ  สมนุปสฺสติ  โส  เอวํ
สมนุปสฺสนฺโต อสติ น ปริตสฺสตีติ ฯ
     [๒๘๒]   เอวํ   วุตฺเต   อญฺญตโร   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ  เอตทโวจ
สิยา   นุ   โข   ภนฺเต  พหิทฺธา  อสติ  ปริตสฺสนาติ  ฯ  สิยา  ภิกฺขูติ
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓ โป. ม. ยมฺปิ ตํ ฯ
ภควา   อโวจ   อิธ   ภิกฺขุ   เอกจฺจสฺส   เอวํ  โหติ  อหุ  วต  เม
ตํ   วต   เม   นตฺถิ   สิยา   วต  เม  ตํ  วตาหํ  น  ลภามีติ  โส
โสจติ    กิลมติ    ปริเทวติ   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   สมฺโมหํ   อาปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขุ พหิทฺธา อสติ ปริตสฺสนา โหตีติ ฯ
     {๒๘๒.๑}   สิยา   ปน  ภนฺเต  พหิทฺธา  อสติ  อปริตสฺสนาติ  ฯ
สิยา  ภิกฺขูติ  ภควา  อโวจ  อิธ  ภิกฺขุ  เอกจฺจสฺส น เอวํ โหติ อหุ วต
เม  ตํ  วต  เม  นตฺถิ สิยา วต เม ตํ วตาหํ น ลภามีติ โส น โสจติ น
กิลมติ   น   ปริเทวติ   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ  น  สมฺโมหํ  อาปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขุ พหิทฺธา อสติ อปริตสฺสนา โหตีติ ฯ
     {๒๘๒.๒}   สิยา  นุ  โข  ภนฺเต  อชฺฌตฺตํ  อสติ  ปริตสฺสนาติ  ฯ
สิยา  ภิกฺขูติ  ภควา  อโวจ  อิธ  ภิกฺขุ  เอกจฺจสฺส  เอวํ ทิฏฺฐิ โหติ โส
โลโก   โส   อตฺตา   โส   เปจฺจ   ภวิสฺสามิ  นิจฺโจ  ธุโว  สสฺสโต
อวิปริณามธมฺโม     สสฺสติสมํ     ตเถว    ฐสฺสามีติ    โส    สุณาติ
ตถาคตสฺส   วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   สพฺเพสํ  ทิฏฺฐิฏฺฐานาธิฏฺฐาน-
ปริยุฏฺฐานาภินิเวสานุสยานํ       สมุคฺฆาตาย       สพฺพสงฺขารสมถาย
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺคาย       ตณฺหกฺขยาย       วิราคาย       นิโรธาย
นิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส ฯ
     {๒๘๒.๓}   ตสฺเสวํ   โหติ   อุจฺฉิชฺชิสฺสามิ  นามสฺสุ  วินสฺสิสฺสามิ
นามสฺสุ  นสฺสุ  นาม  ภวิสฺสามีติ  โส  โสจติ  กิลมติ  ปริเทวติ อุรตฺตาฬึ
กนฺทติ   สมฺโมหํ  อาปชฺชติ  เอวํ  โข  ภิกฺขุ  อชฺฌตฺตํ  อสติ  ปริตสฺสนา
โหตีติ  ฯ  สิยา  ๑-  ปน  ภนฺเต  อชฺฌตฺตํ  อสติ  อปริตสฺสนาติ ฯ สิยา
@เชิงอรรถ:  โป. สิยา นุโข ภนฺเต ฯ
ภิกฺขูติ   ภควา  อโวจ  อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺจสฺส  น  เอวํ  ทิฏฺฐิ  โหติ
โส   โลโก  โส  อตฺตา  โส  เปจฺจ  ภวิสฺสามิ  นิจฺโจ  ธุโว  สสฺสโต
อวิปริณามธมฺโม     สสฺสติสมํ     ตเถว    ฐสฺสามีติ    โส    สุณาติ
ตถาคตสฺส   วา   ตถาคตสาวกสฺส   วา   สพฺเพสํ  ทิฏฺฐิฏฺฐานาธิฏฺฐาน-
ปริยุฏฺฐานาภินิเวสานุสยานํ       สมุคฺฆาตาย       สพฺพสงฺขารสมถาย
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺคาย    ตณฺหกฺขยาย    วิราคาย   นิโรธาย   นิพฺพานาย
ธมฺมํ   เทเสนฺตสฺส   ฯ   ตสฺส  น  เอวํ  โหติ  อุจฺฉิชฺชิสฺสามิ  นามสฺสุ
วินสฺสิสฺสามิ   นามสฺสุ   นสฺสุ   นาม   ภวิสฺสามีติ   โส  น  โสจติ  น
กิลมติ   น   ปริเทวติ   น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ  น  สมฺโมหํ  อาปชฺชติ
เอวํ โข ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ อสติ อปริตสฺสนา โหติ ฯ
     [๒๘๓]   ตํ ๑- ภิกฺขเว ปริคฺคหํ ปริคฺคเณฺหยฺยาถ ยฺวาสฺส ๒- ปริคฺคโห
นิจฺโจ  ธุโว  สสฺสโต  อวิปริณามธมฺโม  สสฺสติสมํ  ตเถว  ติฏฺเฐยฺย  ๓-
ปสฺสถ  โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  ตํ  ปริคฺคหํ  ยฺวาสฺส  ๒-  ปริคฺคโห นิจฺโจ
ธุโว   สสฺสโต   อวิปริณามธมฺโม   สสฺสติสมํ   ตเถว   ติฏฺเฐยฺยาติ  ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขเว  อหมฺปิ  โข  ตํ  ภิกฺขเว  ปริคฺคหํ
น   สมนุปสฺสามิ   ยฺวาสฺส   ๒-   ปริคฺคโห   นิจฺโจ   ธุโว   สสฺสโต
อวิปริณามธมฺโม  สสฺสติสมํ ตเถว ติฏฺเฐยฺย ฯ
     {๒๘๓.๑}   ตํ  ภิกฺขเว  อตฺตวาทุปาทานํ  อุปาทิเยถ  ยสฺส   ๔-
อตฺตวาทุปาทานํ     อุปาทิยโต     น     อุปฺปชฺเชยฺยุํ    โสกปริเทว-
ทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา     ปสฺสถ     โน     ตุเมฺห    ภิกฺขเว    ตํ
@เชิงอรรถ:  โป. ตญฺจ ภิกฺขเว ฯ  โป. ยวาสฺสุ ปริคฺคโห ฯ  โป. ติฏฺเฐยฺยาติ ฯ
@ สี. ยุ. ยํ อสฺส ฯ
อตฺตวาทุปาทานํ   ยสฺส   อตฺตวาทุปาทานํ   อุปาทิยโต   น  อุปฺปชฺเชยฺยุํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ  สาธุ
ภิกฺขเว   อหมฺปิ   โข   ตํ   ภิกฺขเว  อตฺตวาทุปาทานํ  น  สมนุปสฺสามิ
ยสฺส   อตฺตวาทุปาทานํ   อุปาทิยโต   น  อุปฺปชฺเชยฺยุํ  โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสา ฯ
     {๒๘๓.๒}   ตํ   ภิกฺขเว  ทิฏฺฐินิสฺสยํ  นิสฺสเยถ  ยสฺส  ทิฏฺฐินิสฺสยํ
นิสฺสยโต      น      อุปฺปชฺเชยฺยุํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
ปสฺสถ  โน  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  ตํ  ทิฏฺฐินิสฺสยํ  ยสฺส  ทิฏฺฐินิสฺสยํ  นิสฺสยโต
น    อุปฺปชฺเชยฺยุํ   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาติ   ฯ   โน   เหตํ
ภนฺเต   ฯ   สาธุ   ภิกฺขเว   อหมฺปิ   โข   ตํ   ภิกฺขเว  ทิฏฺฐินิสฺสยํ
น    สมนุปสฺสามิ    ยสฺส    ทิฏฺฐินิสฺสยํ   นิสฺสยโต   น   อุปฺปชฺเชยฺยุํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา ฯ
     [๒๘๔]   อตฺตนิ   วา  ภิกฺขเว  สติ  อตฺตนิยํ  เมติ  อสฺสาติ  ฯ
เอวํ  ภนฺเต  ฯ  อตฺตนิเย  วา  ภิกฺขเว  สติ  อตฺตา  เมติ  อสฺสาติ ฯ
เอวํ  ภนฺเต  ฯ  อตฺตนิ  จ  ภิกฺขเว  อตฺตนิเย  ๑-  จ สจฺจโต เถตโต
อนุปลพฺภิยมาเน   ยมฺปิทํ  ๒-  ทิฏฺฐิฏฺฐานํ  โส  โลโก  โส  อตฺตา  โส
เปจฺจ   ภวิสฺสามิ   นิจฺโจ   ธุโว   สสฺสโต  อวิปริณามธมฺโม  สสฺสติสมํ
ตเถว   ฐสฺสามีติ   นนายํ   ภิกฺขเว  เกวโล  ปริปูโร  พาลธมฺโมติ  ฯ
กิญฺหิ  โน  สิยา  ภนฺเต  เกวโล หิ ๓- ภนฺเต ๔- ปริปูโร พาลธมฺโมติ ฯ
ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว   รูปํ   นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ
@เชิงอรรถ:  โป. อตฺตนิเยว สจฺจโต เถตโต จ ฯ  โป. ม. ยมฺปิตํ ฯ
@๓-๔ สี. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ภนฺเต  ฯ  ยมฺปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ
ยมฺปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ
มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตํ
กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว  เวทนา  ฯเปฯ  สญฺญา  ... สงฺขารา ... วิญฺญาณํ
นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ   วาติ   ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยมฺปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ
วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยมฺปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ
     {๒๘๔.๑}   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตสฺมาติห  ภิกฺขเว  ยงฺกิญฺจิ รูปํ
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ   อชฺฌตฺตํ   วา   พหิทฺธา   วา   โอฬาริกํ   วา
สุขุมํ  วา  หีนํ  วา  ปณีตํ  วา  ยํ  ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ เนตํ มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   ยากาจิ  เวทนา  ฯเปฯ  ยากาจิ  สญฺญา  ...  เยเกจิ
สงฺขารา    ...   ยงฺกิญฺจิ   วิญฺญาณํ   อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ   อชฺฌตฺตํ
วา   พหิทฺธา   วา   โอฬาริกํ   วา  สุขุมํ  วา  หีนํ  วา  ปณีตํ  วา
ยํ   ทูเร   สนฺติเก   วา   สพฺพํ   วิญฺญาณํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ
น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ ฯ
     [๒๘๕]   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก  รูปสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ   เวทนายปิ   นิพฺพินฺทติ  สญฺญายปิ  นิพฺพินฺทติ  สงฺขาเรสุปิ  ๑-
นิพฺพินฺทติ   วิญฺญาณสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   ๒-   วิรชฺชติ   วิราคา
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. ปญฺจสุ ฐาเนสุ ปิสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ  ม. นิพฺพิทา.
วิมุจฺจติ    วิมุตฺตสฺมึ    วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ   กตํ  กรณียํ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ๑-  ฯ  อยํ
วุจฺจติ     ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    อุกฺขิตฺตปลิโฆ    อิติปิ    สงฺกิณฺณปริกฺโข
อิติปิ    อพฺภูเฬฺหสิโก    อิติปิ   นิรคฺคโฬ   อิติปิ   อริโย   ปนฺนทฺธโช
ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต อิติปิ ฯ
     {๒๘๕.๑}   กถญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อุกฺขิตฺตปลิโฆ  โหติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   อวิชฺชา   ปหีนา  โหติ  อุจฺฉินฺนมูลา  ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา    อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
อุกฺขิตฺตปลิโฆ โหติ ฯ
     {๒๘๕.๒}   กถญฺจ     ภิกฺขเว     ภิกฺขุ     สงฺกิณฺณปริกฺโข
โหติ    ฯ    อิธ    ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   โปโนพฺภวิโก   ชาติสงฺขาโร
ปหีโน    โหติ    อุจฺฉินฺนมูโล   ตาลาวตฺถุกโต   อนภาวงฺคโต   อายตึ
อนุปฺปาทธมฺโม เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สงฺกิณฺณปริกฺโข โหติ ฯ
     {๒๘๕.๓}   กถญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อพฺภูเฬฺหสิโก  โหติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   ตณฺหา   ปหีนา   โหติ  อุจฺฉินฺนมูลา  ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา    อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
อพฺภูเฬฺหสิโก  โหติ  ฯ  กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  นิรคฺคโฬ  โหติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน   ปญฺโจรมฺภาคิยานิ   สญฺโญชนานิ   ปหีนานิ   โหนฺติ
อุจฺฉินฺนมูลานิ       ตาลาวตฺถุกตานิ       อนภาวงฺคตานิ       อายตึ
อนุปฺปาทธมฺมานิ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ นิรคฺคโฬ โหติ ฯ
     {๒๘๕.๔}   กถญฺจ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    อริโย    ปนฺนทฺธโช
ปนฺนภาโร     วิสํยุตฺโต     โหติ    ฯ    อิธ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุโน
อสฺมิมาโน      ปหีโน      โหติ      อุจฺฉินฺนมูโล     ตาลาวตฺถุกโต
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
อนภาวงฺคโต    อายตึ   อนุปฺปาทธมฺโม   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
อริโย ปนฺนทฺธโช ปนฺนภาโร วิสํยุตฺโต โหติ ฯ
     [๒๘๖]   เอวํ   วิมุตฺตจิตฺตํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุํ  สอินฺทา  เทวา
สพฺรหฺมกา    สปชาปติกา    อเนฺวสนฺตา    นาธิคจฺฉนฺติ   อิทํ   นิสฺสิตํ
ตถาคตสฺส   วิญฺญาณนฺติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ  ทิฏฺเฐวาหํ  ภิกฺขเว  ธมฺเม
ตถาคตํ  อนนุวชฺโชติ  ๑-  วทามิ  ฯ เอวํวาทึ โข มํ ภิกฺขเว เอวมกฺขายึ
เอเก   สมณพฺราหฺมณา   อสตา   ตุจฺฉา   มุสา  อภูเตน  อพฺภาจิกฺขนฺติ
เวนยิโก   สมโณ   โคตโม   สโต   สตฺตสฺส   อุจฺเฉทํ   วินาสํ  วิภวํ
ปญฺญาเปตีติ   ฯ   ยถา   จาหํ   ภิกฺขเว   น  ยถา  จาหํ  น  วทามิ
ตถา    มํ    เต   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   อสตา   ตุจฺฉา   มุสา
อภูเตน   อพฺภาจิกฺขนฺติ   เวนยิโก   สมโณ   โคตโม   สโต   สตฺตสฺส
อุจฺเฉทํ   วินาสํ  วิภวํ  ปญฺญาเปตีติ  ฯ  ปุพฺเพ  จาหํ  ภิกฺขเว  เอตรหิ
จ ทุกฺขญฺเจว ปญฺญาเปมิ ทุกฺขสฺส จ นิโรธํ ฯ
     {๒๘๖.๑}   ตตฺร เจ ภิกฺขเว ปเร ตถาคตํ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ โรเสนฺติ
วิเหเสนฺติ  ฆฏฺเฏนฺติ  ๒-  ตตฺร  ภิกฺขเว  ตถาคตสฺส น โหติ อาฆาโต น
อปฺปจฺจโย  น  เจตโส  อนภินนฺทิ  ๓-  ฯ ตตฺร เจ ภิกฺขเว ปเร ตถาคตํ
สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ  ตตฺร  ภิกฺขเว  ตถาคตสฺส  น
โหติ อานนฺโท น โสมนสฺสํ  [๔]- เจตโส อุพฺพิลาวิตตฺตํ ฯ ตตฺร เจ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  ม. อนนุวิชฺโช ฯ ยุ. อนนุเวชฺโชติ วทามิ ฯ  สี. ม. ยุ. วิเหเสนฺติ ฆฏฺเฏนฺตีติ
@อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ  สี. ม. ยุ. อนภิรทฺธิ ฯ  ม. ยุ. นสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
ปเร  ตถาคตํ  สกฺกโรนฺติ  ครุกโรนฺติ  มาเนนฺติ  ปูเชนฺติ  ตตฺร  ภิกฺขเว
ตถาคตสฺส   เอวํ   โหติ   ยํ   โข  อิทํ  ปุพฺเพ  ปริญฺญาตํ  ตตฺถ  เม
เอวรูปา การา กรียนฺตีติ ฯ
     [๒๘๗]   ตสฺมาติห   ภิกฺขเว   ตุเมฺห   เจปิ  ปเร  อกฺโกเสยฺยุํ
ปริภาเสยฺยุํ  โรเสยฺยุํ  วิเหเสยฺยุํ  ฆฏฺเฏยฺยุํ ๑- ตตฺร ตุเมฺหหิ น อาฆาโต
น  อปฺปจฺจโย  น  เจตโส  อภินนฺทิ  ๒-  กรณียา  ฯ  ตสฺมาติห ภิกฺขเว
ตุเมฺห   เจปิ   ปเร   สกฺกเรยฺยุํ  ครุกเรยฺยุํ  มาเนยฺยุํ  ปูเชยฺยุํ  ตตฺร
ตุเมฺหหิ   น   อานนฺโท   น   โสมนสฺสํ   น   เจตโส   อุพฺพิลาวิตตฺตํ
กรณียํ  ฯ  ตสฺมาติห  ภิกฺขเว  ตุเมฺห  เจปิ  ปเร  สกฺกเรยฺยุํ ครุกเรยฺยุํ
มาเนยฺยุํ   ปูเชยฺยุํ   ตตฺร   ตุมฺหากํ   เอวมสฺส   ยํ  โข  อิทํ  ปุพฺเพ
ปริญฺญาตํ   ตตฺถ   โน   ๓-  เอวรูปา  การา  กรียนฺตีติ  ฯ  ตสฺมาติห
ภิกฺขเว   ยํ   น   ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ  หิตาย
สุขาย ภวิสฺสติ ฯ
     {๒๘๗.๑}   กิญฺจ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   รูปํ   ภิกฺขเว   น
ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสติ  ฯ
เวทนา   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  สา  โว  ปหีนา  ทีฆรตฺตํ
หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ  สญฺญา  ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ
สา  โว  ปหีนา  ทีฆรตฺตํ  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสติ  ฯ  สงฺขารา ภิกฺขเว
น   ตุมฺหากํ   เต   ปชหถ   เต  โว  ปหีนา  ทีฆรตฺตํ  หิตาย  สุขาย
ภวิสฺสนฺติ   ฯ   วิญฺญาณํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ  ปชหถ  ตํ  โว
ปหีนํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญถ  ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  ม. ฆฏฺเฏยฺยุนฺติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ยุ. วิเหเสยฺยุํ ฆฏฺเฏยฺยุนฺติ อิเม ปาฐา น
@ทิสสนฺติ ฯ  สี. ม. ยุ. อนภิรทฺธิ ฯ  โป. ม. เม ฯ
ยํ   อิมสฺมึ   เชตวเน   ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ   ตํ   ชโน   หเรยฺย  วา
ฑเหยฺย   วา   ยถาปจฺจยํ   วา   กเรยฺย  อปิ  นุ  ตุมฺหากํ  เอวมสฺส
อเมฺห   ชโน  หรติ  วา  ฑหติ  วา  ยถาปจฺจยํ  วา  กโรตีติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ตํ   กิสฺส   เหตุ   น   หิ  โน  เอตํ  ภนฺเต  อตฺตา
วา อตฺตนิยํ วาติ ฯ
     {๒๘๗.๒}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ยํ  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ ตํ
โว   ปหีนํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย  ภวิสฺสติ  ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว  น
ตุมฺหากํ   รูปํ  ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ  ทีฆรตฺตํ
หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ  ฯ  เวทนา  ภิกฺขเว  ฯเปฯ  สญฺญา  ภิกฺขเว
ฯเปฯ   สงฺขารา   ภิกฺขเว   ฯเปฯ  วิญฺญาณํ  ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ตํ
ปชหถ ตํ โว ปหีนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ ฯ
     [๒๘๘]   เอวํ  สฺวากฺขาโต  ภิกฺขเว  มยา  ธมฺโม อุตฺตาโน วิวโฏ
ปกาสิโต   ฉินฺนปิโลติโก   เอวํ   สฺวากฺขาเต   ภิกฺขเว   มยา  ธมฺเม
อุตฺตาเน   วิวเฏ   ปกาสิเต   ฉินฺนปิโลติเก  เย  เต  ภิกฺขู  อรหนฺโต
ขีณาสวา    วุสิตวนฺโต    กตกรณียา    โอหิตภารา    อนุปฺปตฺตสทตฺถา
ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา       สมฺมทญฺญาวิมุตฺตา      วฏฺฏนฺเตสํ      นตฺถิ
ปญฺญาปนาย   ฯ   เอวํ   สฺวากฺขาโต  ภิกฺขเว  มยา  ธมฺโม  อุตฺตาโน
วิวโฏ   ปกาสิโต   ฉินฺนปิโลติโก   เอวํ   สฺวากฺขาเต   ภิกฺขเว  มยา
ธมฺเม    อุตฺตาเน   วิวเฏ   ปกาสิเต   ฉินฺนปิโลติเก   เยสํ   ภิกฺขูนํ
ปญฺโจรมฺภาคิยานิ    สญฺโญชนานิ   ปหีนานิ   สพฺเพ   เต   โอปปาติกา
ตตฺถ  ปรินิพฺพายิโน  อนาวตฺติธมฺมา  ตสฺมา  โลกา  ฯ  เอวํ สฺวากฺขาโต
ภิกฺขเว   มยา   ธมฺโม   อุตฺตาโน   วิวโฏ   ปกาสิโต   ฉินฺนปิโลติโก
เอวํ   สฺวากฺขาเต   ภิกฺขเว  มยา  ธมฺเม  อุตฺตาเน  วิวเฏ  ปกาสิเต
ฉินฺนปิโลติเก     เยสํ     ภิกฺขูนํ     ตีณิ     สญฺโญชนานิ    ปหีนานิ
ราคโทสโมหตนุภูตา    สพฺเพ    เต    สกทาคามิโน    สกิเทว   อิมํ
โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ ฯ
     {๒๘๘.๑}   เอวํ  สฺวากฺขาโต  ภิกฺขเว มยา ธมฺโม อุตฺตาโน วิวโฏ
ปกาสิโต  ฉินฺนปิโลติโก  เอวํ  สฺวากฺขาเต  ภิกฺขเว มยา ธมฺเม อุตฺตาเน
วิวเฏ  ปกาสิเต  ฉินฺนปิโลติเก  เยสํ  ภิกฺขูนํ  ตีณิ  สญฺโญชนานิ  ปหีนานิ
สพฺเพ เต โสตาปนฺนา อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายนา ฯ
     {๒๘๘.๒}   เอวํ  สฺวากฺขาโต  ภิกฺขเว มยา ธมฺโม อุตฺตาโน วิวโฏ
ปกาสิโต  ฉินฺนปิโลติโก  เอวํ  สฺวากฺขาเต  ภิกฺขเว มยา ธมฺเม อุตฺตาเน
วิวเฏ  ปกาสิเต  ฉินฺนปิโลติเก เย เต ภิกฺขู ธมฺมานุสาริโน สทฺธานุสาริโน
สพฺเพ เต สมฺโพธิปรายนา ฯ
     {๒๘๘.๓}   เอวํ  สฺวากฺขาโต  ภิกฺขเว มยา ธมฺโม อุตฺตาโน วิวโฏ
ปกาสิโต   ฉินฺนปิโลติโก  เอวํ  สฺวากฺขาเต ภิกฺขเว มยา ธมฺเม อุตฺตาเน
วิวเฏ   ปกาสิเต   ฉินฺนปิโลติเก   เยสํ   มยิ   สทฺธามตฺตํ   เปมมตฺตํ
สพฺเพ เต สคฺคปรายนาติ ฯ
     อิทมโวจภควา อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                      อลคทฺทูปมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                                 --------------
                                   วมฺมิกสุตฺตํ
     [๒๘๙]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
อายสฺมา   กุมารกสฺสโป   อนฺธวเน   วิหรติ   ฯ   อถ  โข  อญฺญตรา
เทวตา   อภิกฺกนฺตาย   รตฺติยา   อภิกฺกนฺตวณฺณา   เกวลกปฺปํ   อนฺธวนํ
โอภาเสตฺวา   เยนายสฺมา   กุมารกสฺสโป   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา
เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ  เอกมนฺตํ  ฐิตา  โข  สา  เทวตา  อายสฺมนฺตํ
กุมารกสฺสปํ   เอตทโวจ  ภิกฺขุ  ภิกฺขุ  อยํ  วมฺมิโก  รตฺตึ  ธูมายติ  ๑-
ทิวา    ปชฺชลติ    พฺราหฺมโณ    เอวมาห    อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ
อาทายาติ ฯ
     {๒๘๙.๑}   อภิกฺขนนฺโต  สุเมโธ  สตฺถํ  อาทาย  อทฺทส ปลิงฺคํ ๒-
ปลิงฺคา  ภนฺเตติ  ๓-  ฯ  พฺราหฺมโณ  เอวมาห  อุกฺขิป  ปลิงฺคํ  อภิกฺขน
สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ   ฯ   อภิกฺขนนฺโต   สุเมโธ  สตฺถํ  อาทาย
อทฺทส   อุทฺธุมายิกํ   อุทฺธุมายิกา   ภนฺเตติ   ฯ   พฺราหฺมโณ  เอวมาห
อุกฺขิป   อุทฺธุมายิกํ   อภิกฺขน  สุเมธ  สตฺถํ  อาทายาติ  ฯ  อภิกฺขนนฺโต
สุเมโธ   สตฺถํ   อาทาย   อทฺทส   ทฺวิธาปถํ   ทฺวิธาปโถ  ภนฺเตติ  ฯ
พฺราหฺมโณ    เอวมาห    อุกฺขิป   ทฺวิธาปถํ   อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ
อาทายาติ ฯ
     {๒๘๙.๒}   อภิกฺขนนฺโต  สุเมโธ  สตฺถํ อาทาย อทฺทส ปงฺกวารํ ๔-
ปงฺกวาโร  ภนฺเตติ  ฯ  [๕]-  อุกฺขิป  ปงฺกวารํ  อภิกฺขน  สุเมธ  สตฺถํ
อาทายาติ   ฯ   อภิกฺขนนฺโต   สุเมโธ   สตฺถํ   อาทาย  อทฺทส  กุมฺมํ
@เชิงอรรถ:  สี. ธูปายติ ฯ  สี. ยุ. ปลงฺคึ ฯ  ม. ยุ. ภทนฺเตติ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
@ สี. ม. ยุ. จงฺควารํ ฯ  พฺราหฺมโณ เอวมาหาติ อิเม ปาฐา นฏฺฐา ภเวยฺยุํ ฯ
กุมฺโม   ภนฺเตติ   ฯ   พฺราหฺมโณ   เอวมาห   อุกฺขิป   กุมฺมํ  อภิกฺขน
สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ   ฯ   อภิกฺขนนฺโต   สุเมโธ  สตฺถํ  อาทาย
อทฺทส   อสิสูนํ   อสิสูนา   ภนฺเตติ   ฯ   พฺราหฺมโณ  เอวมาห  อุกฺขิป
อสิสูนํ   อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ  ฯ  อภิกฺขนนฺโต  สุเมโธ
สตฺถํ   อาทาย   อทฺทส   มํสเปสึ   มํสเปสิ   ภนฺเตติ   ฯ  พฺราหฺมโณ
เอวมาห อุกฺขิป มํสเปสึ อภิกฺขน สุเมธ สตฺถํ อาทายาติ ฯ
     {๒๘๙.๓}   อภิกฺขนนฺโต   สุเมโธ   สตฺถํ  อาทาย  อทฺทส  นาคํ
นาโค   ภนฺเตติ   ฯ   พฺราหฺมโณ  เอวมาห  ติฏฺฐตุ  นาโค  มา  นาคํ
ฆฏฺเฏสิ  นโม  กโรหิ  นาคสฺสาติ  ฯ  อิเม  โข ตฺวํ ภิกฺขุ ปณฺณรสํ ปเญฺห
ภควนฺตํ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปุจฺเฉยฺยาสิ   ยถา   เต   ภควา  พฺยากโรติ
ตถา   นํ   ธาเรยฺยาสิ   ฯ  นาหนฺตํ  ภิกฺขุ  ปสฺสามิ  สเทวเก  โลเก
สมารเก    สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย   สเทวมนุสฺสาย
โย   อิเมสํ   ปญฺหานํ   เวยฺยากรเณน   จิตฺตํ   อาราเธยฺย   อญฺญตฺร
ตถาคเตน   วา   ตถาคตสาวเกน   วา   อิโต  วา  ปน  สุตฺวาติ  ฯ
อิทมโวจ สา เทวตา อิทํ วตฺวา ตตฺเถว อนฺตรธายิ ฯ
     [๒๙๐]   อถ   โข   อายสฺมา   กุมารกสฺสโป   ตสฺสา  รตฺติยา
อจฺจเยน    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ
อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา
กุมารกสฺสโป    ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อิมํ   ภนฺเต   รตฺตึ   อญฺญตรา
เทวตา   อภิกฺกนฺตาย   รตฺติยา   อภิกฺกนฺตวณฺณา   เกวลกปฺปํ   อนฺธวนํ
โอภาเสตฺวา  เยนาหํ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐาสิ  ฯ
เอกมนฺตํ   ฐิตา  โข  ภนฺเต  สา  เทวตา  มํ  เอตทโวจ  ภิกฺขุ  ภิกฺขุ
อยํ   วมฺมิโก   รตฺตึ   ธูมายติ   ทิวา   ปชฺชลติ  พฺราหฺมโณ  เอวมาห
อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ   ฯ   อภิกฺขนนฺโต  สุเมโธ  สตฺถํ
อาทาย   อทฺทส   ปลิงฺคํ   ปลิงฺคา   ภนฺเตติ  ฯ  พฺราหฺมโณ  เอวมาห
อุกฺขิป   ปลิงฺคํ   อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ  ฯ  อภิกฺขนนฺโต
สุเมโธ   สตฺถํ   อาทาย   อทฺทส   อุทฺธุมายิกํ   อุทฺธุมายิกา   ภนฺเตติ
ฯเปฯ   อทฺทส   นาคํ   นาโค   ภนฺเตติ   ฯ   พฺราหฺมโณ   เอวมาห
ติฏฺฐตุ นาโค มา นาคํ ฆฏฺเฏสิ นโม กโรหิ นาคสฺสาติ ฯ
     {๒๙๐.๑}   อิเม   โข   ตฺวํ   ภิกฺขุ   ปณฺณรส  ปเญฺห  ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา   ปุจฺเฉยฺยาสิ   ยถา   เต   ภควา  พฺยากโรติ  ตถา  นํ
ธาเรยฺยาสิ  ฯ  นาหนฺตํ ภิกฺขุ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย   โย   อิเมสํ   ปญฺหานํ
เวยฺยากรเณน  จิตฺตํ  อาราเธยฺย  อญฺญตฺร ตถาคเตน วา ตถาคตสาวเกน
วา  อิโต  วา  ปน  สุตฺวาติ  ฯ  อิทมโวจ ภนฺเต สา เทวตา อิทํ วตฺวา
ตตฺเถว  อนฺตรธายิ  ฯ  โก  นุ  โข  ภนฺเต  วมฺมิโก กา รตฺตึ ธูมายนา
กา  ทิวา  ปชฺชลนา  โก พฺราหฺมโณ โก สุเมโธ กึ สตฺถํ กา อภิกฺขนา ๑-
กา  ปลิงฺคี  กา  อุทฺธุมายิกา  โก  ทฺวิธาปโถ กึ ปงฺกวารํ โก กุมฺโม กา
@เชิงอรรถ:  ยุ. กึ อภิกฺขณํ ฯ
อสิสูนา กา มํสเปสิ โก นาโคติ ฯ
     [๒๙๑]   วมฺมิโกติ   โข   ภิกฺขุ   อิมสฺเสตํ   จาตุมฺมหาภูติกสฺส
กายสฺส      อธิวจนํ     มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส     โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส
อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺส    ฯ    กา   รตฺตึ   ธูมายนาติ
ยํ  โข  ภิกฺขุ  ทิวา  กมฺมนฺเต  อารพฺภ  รตฺตึ  อนุวิตกฺเกติ  อนุวิจาเรติ
อยํ   รตฺตึ   ธูมายนา  ฯ  กา  ทิวา  ปชฺชลนาติ  ยํ  โข  ภิกฺขุ  รตฺตึ
อนุวิตกฺเกตฺวา   อนุวิจาเรตฺวา   ทิวา   กมฺมนฺเต   ปโยเชติ   กาเยน
วาจาย  อยํ  ทิวา  ปชฺชลนา  ฯ  พฺราหฺมโณติ  โข  ภิกฺขุ  ตถาคตสฺเสตํ
อธิวจนํ   อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  ฯ  สุเมโธติ  โข  ภิกฺขุ  เสขสฺเสตํ
ภิกฺขุโน อธิวจนํ ฯ สตฺถนฺติ โข ภิกฺขุ อริยาเยตํ ปญฺญาย อธิวจนํ ฯ
     {๒๙๑.๑}   อภิกฺขนาติ  โข ภิกฺขุ วิริยารมฺภสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ ปลิงฺคีติ
โข  ภิกฺขุ  อวิชฺชาเยตํ  อธิวจนํ  ฯ  อุกฺขิป  ปลิงฺคํ  ปชห อวิชฺชํ อภิกฺขน
สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ   อยเมตสฺส   อตฺโถ  ฯ  อุทฺธุมายิกาติ  โข
ภิกฺขุ    โกธุปายาสสฺเสตํ    อธิวจนํ   ฯ   อุกฺขิป   อุทฺธุมายิกํ   ปชห
โกธุปายาสํ   อภิกฺขน   สุเมธ  สตฺถํ  อาทายาติ  อยเมตสฺส  อตฺโถ  ฯ
ทฺวิธาปโถติ   โข   ภิกฺขุ   วิจิกิจฺฉาเยตํ  อธิวจนํ  ฯ  อุกฺขิป  ทฺวิธาปถํ
ปชห  วิจิกิจฺฉํ  อภิกฺขน  สุเมธ  สตฺถํ  อาทายาติ  อยเมตสฺส  อตฺโถ  ฯ
ปงฺกวารนฺติ  โข  ภิกฺขุ  ปญฺจนฺเนตํ  นีวรณานํ  อธิวจนํ  กามฉนฺทนีวรณสฺส
พฺยาปาทนีวรณสฺส        ถีนมิทฺธนีวรณสฺส        อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณสฺส
วิจิกิจฺฉานีวรณาย      ฯ     อุกฺขิป     ปงฺกวารํ     ปชห     ปญฺจ
นีวรเณ   อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ   อยเมตสฺส  อตฺโถ  ฯ
กุมฺโมติ   โข   ภิกฺขุ   ปญฺจนฺเนตํ  อุปาทานกฺขนฺธานํ  อธิวจนํ  เสยฺยถีทํ
รูปูปาทานกฺขนฺธสฺส       เวทนูปาทานกฺขนฺธสฺส      สญฺญูปาทานกฺขนฺธสฺส
สงฺขารูปาทานกฺขนฺธสฺส      วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺธสฺส      ฯ      อุกฺขิป
กุมฺมํ   ปชห   ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ   อภิกฺขน   สุเมธ   สตฺถํ  อาทายาติ
อยเมตสฺส   อตฺโถ   ฯ   อสิสูนาติ   โข  ภิกฺขุ  ปญฺจนฺเนตํ  กามคุณานํ
อธิวจนํ    จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ    รูปานํ    อิฏฺฐานํ    กนฺตานํ   มนาปานํ
ปิยรูปานํ   กามูปสญฺหิตานํ   รชนียานํ   โสตวิญฺเญยฺยานํ   สทฺทานํ  ...
ฆานวิญฺเญยฺยานํ    คนฺธานํ    ...   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยานํ   รสานํ   ...
กายวิญฺเญยฺยานํ     โผฏฺฐพฺพานํ     อิฏฺฐานํ     กนฺตานํ     มนาปานํ
ปิยรูปานํ กามูปสญฺหิตานํ รชนียานํ ฯ
     {๒๙๑.๒}   อุกฺขิป   อสิสูนํ   ปชห   ปญฺจ   กามคุเณ   อภิกฺขน
สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ  อยเมตสฺส  อตฺโถ  ฯ  มํสเปสีติ  โข  ภิกฺขุ
นนฺทิราคสฺเสตํ   อธิวจนํ   ฯ  อุกฺขิป  มํสเปสึ  ปชห  นนฺทิราคํ  อภิกฺขน
สุเมธ   สตฺถํ   อาทายาติ   อยเมตสฺส  อตฺโถ  ฯ  นาโคติ  โข  ภิกฺขุ
ขีณาสวสฺเสตํ   ภิกฺขุโน  อธิวจนํ  ฯ  ติฏฺฐตุ  นาโค  มา  นาคํ  ฆฏฺเฏสิ
นโม กโรหิ นาคสฺสาติ อยเมตสฺส อตฺโถติ ฯ
     อิทมโวจ   ภควา   อตฺตมโน   อายสฺมา   กุมารกสฺสโป  ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                         วมฺมิกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
                                    --------
                                 รถวินีตสุตฺตํ
     [๒๙๒]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
เวฬุวเน  กลนฺทกนิวาเป  ฯ  อถ  โข  สมฺพหุลา  ชาติภูมิกา  ๑-  ภิกฺขู
ชาติภูมิยํ   วสฺสํ   วุฏฺฐา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     {๒๙๒.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺเน  โข  เต  ภิกฺขู  ภควา  เอตทโวจ
โก  นุ  โข  ภิกฺขเว  ชาติภูมิยํ  ชาติภูมิกานํ  ภิกฺขูนํ  สพฺรหฺมจารีนํ เอวํ
สมฺภาวิโต    อตฺตนา   จ   อปฺปิจฺโฉ   อปฺปิจฺฉกถญฺจ   ภิกฺขูนํ   กตฺตา
อตฺตนา    จ    สนฺตุฏฺโฐ    สนฺตุฏฺฐิกถญฺจ   ภิกฺขูนํ   กตฺตา   อตฺตนา
จ   ปวิวิตฺโต   วิเวกกถญฺจ   ภิกฺขูนํ   กตฺตา   อตฺตนา   จ  อสํสฏฺโฐ
อสํสคฺคกถญฺจ     ภิกฺขูนํ     กตฺตา     อตฺตนา    จ    อารทฺธวิริโย
วิริยารมฺภกถญฺจ     ภิกฺขูนํ     กตฺตา    อตฺตนา    จ    สีลสมฺปนฺโน
สีลสมฺปทากถญฺจ    ภิกฺขูนํ    กตฺตา    อตฺตนา    จ    สมาธิสมฺปนฺโน
สมาธิสมฺปทากถญฺจ    ภิกฺขูนํ    กตฺตา    อตฺตนา   จ   ปญฺญาสมฺปนฺโน
ปญฺญาสมฺปทากถญฺจ    ภิกฺขูนํ    กตฺตา    อตฺตนา   จ   วิมุตฺติสมฺปนฺโน
วิมุตฺติสมฺปทากถญฺจ       ภิกฺขูนํ       กตฺตา       อตฺตนา       จ
วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺโน วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปทากถญฺจ
ภิกฺขูนํ  กตฺตา  โอวาทโก  วิญฺญาปโก  สนฺทสฺสโก  สมาทปโก สมุตฺเตชโก
สมฺปหํสโก    สพฺรหฺมจารีนนฺติ   ฯ   ปุณฺโณ   นาม   ภนฺเต   อายสฺมา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ชาติภูมกา ฯ
มนฺตาณิปุตฺโต    ชาติภูมิยํ   ชาติภูมิกานํ   ภิกฺขูนํ   สพฺรหฺมจารีนํ   เอวํ
สมฺภาวิโต    อตฺตนา   จ   อปฺปิจฺโฉ   อปฺปิจฺฉกถญฺจ   ภิกฺขูนํ   กตฺตา
อตฺตนา   จ   สนฺตุฏฺโฐ   ฯเปฯ  อตฺตนา  จ  ปวิวิตฺโต  ...  อตฺตนา
จ อสํสฏฺโฐ ... อตฺตนา จ อารทฺธวิริโย ... อตฺตนา จ สีลสมฺปนฺโน ...
อตฺตนา   จ   สมาธิสมฺปนฺโน   ...  อตฺตนา  จ  ปญฺญาสมฺปนฺโน  ...
อตฺตนา   จ  วิมุตฺติสมฺปนฺโน  ...  อตฺตนา  จ  วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺโน
วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปทากถญฺจ       ภิกฺขูนํ       กตฺตา      โอวาทโก
วิญฺญาปโก     สนฺทสฺสโก     สมาทปโก     สมุตฺเตชโก    สมฺปหํสโก
สพฺรหฺมจารีนนฺติ ฯ
     [๒๙๓]   เตน  โข  ปน  สมเยน  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ภควโต
อวิทูเร    นิสินฺโน   โหติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต   สารีปุตฺตสฺส
เอตทโหสิ    ลาภา    อายสฺมโต    ปุณฺณสฺส   มนฺตาณิปุตฺตสฺส   สุลทฺธํ
อายสฺมโต    ปุณฺณสฺส    มนฺตาณิปุตฺตสฺส    ยสฺส    วิญฺญู   สพฺรหฺมจารี
สตฺถุ   สมฺมุขา   อนุมาสฺส   อนุมาสฺส   วณฺณํ   ภาสนฺติ   ตญฺจ  สตฺถา
อพฺภนุโมทติ    อปฺเปวนาม    มยมฺปิ    กทาจิ    กรหจิ    อายสฺมตา
ปุณฺเณน    มนฺตาณิปุตฺเตน   สทฺธึ   สมาคมํ   คจฺเฉยฺยาม   อปฺเปวนาม
สิยา โกจิเทว กถาสลฺลาโปติ ฯ
     [๒๙๔]   อถ  โข  ภควา  ราชคเห  ยถาภิรนฺตํ  วิหริตฺวา  เยน
สาวตฺถี   เตน   จาริกํ   ปกฺกามิ   อนุปุพฺเพน   จาริกญฺจรมาโน  เยน
สาวตฺถี   ตทวสริ   ฯ   ตตฺร  สุทํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ  เชตวเน
อนาถปิณฺฑิกสฺส    อาราเม    ฯ    อสฺโสสิ   โข   อายสฺมา   ปุณฺโณ
มนฺตาณิปุตฺโต   ภควา   กิร   สาวตฺถึ   อนุปฺปตฺโต   สาวตฺถิยํ   วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเมติ   ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  ปุณฺโณ
มนฺตาณิปุตฺโต   เสนาสนํ  สํสาเมตฺวา  ปตฺตจีวรํ  อาทาย  เยน  สาวตฺถี
เตน   จาริกํ   ปกฺกามิ   อนุปุพฺเพน   จาริกญฺจรมาโน   เยน  สาวตฺถี
เชตวนํ  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราโม  เยน  ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     {๒๙๔.๑}   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  อายสฺมนฺตํ  ปุณฺณํ  มนฺตาณิปุตฺตํ
ภควา  ธมฺมิยา  กถาย  สนฺทสฺเสสิ  สมาทเปสิ  สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ ฯ
อถ   โข   อายสฺมา   ปุณฺโณ   มนฺตาณิปุตฺโต  ภควตา  ธมฺมิยา  กถาย
สนฺทสฺสิโต    สมาทปิโต    สมุตฺเตชิโต   สมฺปหํสิโต   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    อุฏฺฐายาสนา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน อนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิ ทิวาวิหาราย ฯ
     [๒๙๕]   อถ   โข   อญฺญตโร   ภิกฺขุ   เยนายสฺมา  สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   เอตทโวจ   ยสฺส
โข   ตฺวํ   อาวุโส   สารีปุตฺต  ปุณฺณสฺส  นาม  ภิกฺขุโน  มนฺตาณิปุตฺตสฺส
อภิณฺหํ    กิตฺตยมาโน    อโหสิ    โส    ภควตา    ธมฺมิยา   กถาย
สนฺทสฺสิโต    สมาทปิโต    สมุตฺเตชิโต   สมฺปหํสิโต   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    อุฏฺฐายาสนา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ   กตฺวา   เยน   อนฺธวนํ  เตน  ปกฺกนฺโต  ทิวาวิหารายาติ  ฯ
อถ  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ตรมานรูโป  นิสีทนํ  อาทาย  อายสฺมนฺตํ
ปุณฺณํ    มนฺตาณิปุตตํ    ปิฏฺฐิโต    ปิฏฺฐิโต   อนุพนฺธิ   สีสานุโลกี   ฯ
อถ   โข   อายสฺมา   ปุณฺโณ   มนฺตาณิปุตฺโต  อนฺธวนํ  อชฺโฌคาเหตฺวา
อญฺญตรสฺมึ   รุกฺขมูเล   ทิวาวิหารํ   นิสีทิ   อายสฺมาปิ  โข  สารีปุตฺโต
อนฺธวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทิ ฯ
     [๒๙๖]   อถ  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  สายณฺหสมยํ  ปฏิสลฺลานา
วุฏฺฐิโต   เยนายสฺมา   ปุณฺโณ  มนฺตาณิปุตฺโต  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมตา    ปุณฺเณน    มนฺตาณิปุตฺเตน    สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ
กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน โข
อายสฺมา    สารีปุตฺโต    อายสฺมนฺตํ   ปุณฺณํ   มนฺตาณิปุตฺตํ   เอตทโวจ
ภควติ โน อาวุโส พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ ฯ
     {๒๙๖.๑}   เอวมาวุโสติ  ฯ  กินฺนุ  โข อาวุโส สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควตํ
พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสตีติ  ฯ  โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ  กึ ปนาวุโส จิตฺตวิสุทฺธตฺถํ
ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสตีติ  ฯ  โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ  กินฺนุ โข อาวุโส
ทิฏฺฐิวิสุทฺธตฺถํ   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสตีติ  ฯ  โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ
กึ   ปนาวุโส   กงฺขาวิตรณวิสุทฺธตฺถํ   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสตีติ  ฯ
โน   หิทํ  อาวุโส  ฯ  กินฺนุ  โข  อาวุโส  มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ
ภควติ    พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสตีติ    ฯ    โน    หิทํ    อาวุโส    ฯ
กึ     ปนาวุโส     ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ     ภควติ    พฺรหฺมจริยํ
วุสฺสตีติ  ฯ  โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ  กินฺนุ  โข อาวุโส ญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ
ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสตีติ   ฯ   โน   หิทํ  อาวุโส  ฯ  กินฺนุ  โข
อาวุโส     สีลวิสุทฺธตฺถํ     ภควติ     พฺรหฺมจริยํ     วุสฺสตีติ    อิติ
ปุฏฺโฐ  สมาโน  โน  หิทํ  อาวุโสติ  วเทสิ  กึ  ปนาวุโส  จิตฺตวิสุทฺธตฺถํ
ภควติ     พฺรหฺมจริยํ     วุสฺสตีติ    อิติ    ปุฏฺโฐ    สมาโน    โน
หิทํ   อาวุโสติ   วเทสิ   กินฺนุ   โข   อาวุโส   ทิฏฺฐิวิสุทฺธตฺถํ  ภควติ
พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสตีติ   อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   โน   หิทํ   อาวุโสติ
วเทสิ   กึ   ปนาวุโส   กงฺขาวิตรณวิสุทฺธตฺถํ  ...  กินฺนุ  โข  อาวุโส
มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ   ...   กึ   ปนาวุโส   ปฏิปทาญาณทสฺสน-
วิสุทฺธตฺถํ   ...   กินฺนุ   โข   อาวุโส   ญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ   ภควติ
พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสตีติ   อิติ  ปุฏฺโฐ  สมาโน  โน  หิทํ  อาวุโสติ  วเทสิ
กิมตฺถํ  จรหาวุโส  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสตีติ  ฯ  อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ
โข อาวุโส ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ ฯ
     {๒๙๖.๒}   กินฺนุ  โข  อาวุโส  สีลวิสุทฺธิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ ฯ
โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ  กึ  ปนาวุโส  จิตฺตวิสุทฺธิ  อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ ฯ
โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ กินฺนุ โข อาวุโส ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ ฯ
โน  หิทํ  อาวุโส ฯ กึ ปนาวุโส กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ ฯ
โน   หิทํ   อาวุโส   ฯ  กินฺนุ  โข  อาวุโส  มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธิ
อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ    ฯ   โน   หิทํ   อาวุโส   ฯ   กึ   ปนาวุโส
ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิ   อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ  ฯ  โน  หิทํ  อาวุโส  ฯ
กินฺนุ   โข   อาวุโส   ญาณทสฺสนวิสุทฺธิ   อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ  ฯ  โน
หิทํ    อาวุโส    ฯ    กึ    ปนาวุโส    อญฺญตฺร   อิเมหิ   ธมฺเมหิ
อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ    ฯ    โน    หิทํ   อาวุโส   ฯ   กินฺนุ   โข
อาวุโส      สีลวิสุทฺธิ      อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ      อิติ     ปุฏฺโฐ
สมาโน    โน   หิทํ   อาวุโสติ   วเทสิ   กึ   ปนาวุโส   จิตฺตวิสุทฺธิ
อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ     อิติ     ปุฏฺโฐ     สมาโน     โน     หิทํ
อาวุโสติ      วเทสิ      กินฺนุ      โข     อาวุโส     ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ
อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ   ฯเปฯ   กึ   ปนาวุโส   กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิ  ...
กินฺนุ   โข   อาวุโส   มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธิ   ...   กึ  ปนาวุโส
ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิ   ...   กินฺนุ   โข   อาวุโส   ญาณทสฺสนวิสุทฺธิ
อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ    อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   โน   หิทํ   อาวุโสติ
วเทสิ   กึ   ปนาวุโส   อญฺญตฺร  อิเมหิ  ธมฺเมหิ  อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ
อิติ   ปุฏฺโฐ   สมาโน   โน  หิทํ  อาวุโสติ  วเทสิ  ยถากถํ  ปนาวุโส
อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
     [๒๙๗]   สีลวิสุทฺธึ   เจ   อาวุโส   ภควา   อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส       สอุปาทานญฺเญว      สมานํ      อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส   ฯ   จิตฺตวิสุทฺธึ   เจ  อาวุโส  ภควา  อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส       สอุปาทานญฺเญว      สมานํ      อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส   ฯ   ทิฏฺฐิวิสุทฺธึ   เจ  อาวุโส  ภควา  อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส       สอุปาทานญฺเญว      สมานํ      อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส  ฯ  กงฺขาวิตรณวิสุทฺธึ  เจ  อาวุโส ภควา อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส       สอุปาทานญฺเญว      สมานํ      อนุปาทาปรินิพฺพานํ
ปญฺญาเปสฺส    ฯ    มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธึ   เจ   อาวุโส   ภควา
อนุปาทาปรินิพฺพานํ       ปญฺญาเปสฺส      สอุปาทานญฺเญว      สมานํ
อนุปาทาปรินิพฺพานํ  ปญฺญาเปสฺส  ฯ  ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธึ  เจ  อาวุโส
ภควา    อนุปาทาปรินิพฺพานํ    ปญฺญาเปสฺส    สอุปาทานญฺเญว   สมานํ
อนุปาทาปรินิพฺพานํ   ปญฺญาเปสฺส   ฯ   ญาณทสฺสนวิสุทฺธึ   เจ   อาวุโส
ภควา    อนุปาทาปรินิพฺพานํ    ปญฺญาเปสฺส    สอุปาทานญฺเญว   สมานํ
อนุปาทาปรินิพฺพานํ   ปญฺญาเปสฺส   ฯ   อญฺญตฺร   เจ   อาวุโส  อิเมหิ
ธมฺเมหิ    อนุปาทาปรินิพฺพานํ    อภวิสฺส    ปุถุชฺชโน    ปรินิพฺพาเยยฺย
ปุถุชฺชโน   หิ   อาวุโส   อญฺญตฺร   อิเมหิ   ธมฺเมหิ   ฯ  เตนหาวุโส
อุปมนฺเต   กริสฺสามิ   อุปมายปิเธกจฺเจ   วิญฺญู  ปุริสา  ภาสิตสฺส  อตฺถํ
อาชานนฺติ ฯ
     [๒๙๘]   เสยฺยถาปิ   อาวุโส   รญฺโญ   ปเสนทิสฺส   โกสลสฺส
สาวตฺถิยํ    ปฏิวสนฺตสฺส    สาเกเต    กิญฺจิเทว    อจฺจายิกํ   กรณียํ
อุปฺปชฺเชยฺย   ตสฺส   อนฺตรา   จ  สาวตฺถึ  อนฺตรา  จ  สาเกตํ  สตฺต
รถวินีตานิ   อุปฏฺฐเปยฺยุํ   อถ   โข  อาวุโส  ราชา  ปเสนทิ  โกสโล
สาวตฺถิยา   นิกฺขมิตฺวา   อนฺเตปุรทฺวาเร   ปฐมํ   รถวินีตํ   อภิรูเหยฺย
ปฐเมน    รถวินีเตน    ทุติยํ   รถวินีตํ   ปาปุเณยฺย   ปฐมํ   รถวินีตํ
วิสฺสชฺเชยฺย   ทุติยํ   รถวินีตํ   อภิรูเหยฺย   ทุติเยน   รถวินีเตน  ตติยํ
รถวินีตํ    ปาปุเณยฺย   ทุติยํ   รถวินีตํ   วิสฺสชฺเชยฺย   ตติยํ   รถวินีตํ
อภิรูเหยฺย   ตติเยน   รถวินีเตน   จตุตฺถํ   รถวินีตํ   ปาปุเณยฺย  ตติยํ
รถวินีตํ   วิสฺสชฺเชยฺย  จตุตฺถํ  รถวินีตํ  อภิรูเหยฺย  จตุตฺเถน  รถวินีเตน
ปญฺจมํ   รถวินีตํ   ปาปุเณยฺย   จตุตฺถํ   รถวินีตํ   วิสฺสชฺเชยฺย   ปญฺจมํ
รถวินีตํ   อภิรูเหยฺย   ปญฺจเมน   รถวินีเตน  ฉฏฺฐํ  รถวินีตํ  ปาปุเณยฺย
ปญฺจมํ   รถวินีตํ   วิสฺสชฺเชยฺย   ฉฏฺฐํ   รถวินีตํ   อภิรูเหยฺย   ฉฏฺเฐน
รถวินีเตน   สตฺตมํ   รถวินีตํ   ปาปุเณยฺย   ฉฏฺฐํ  รถวินีตํ  วิสฺสชฺเชยฺย
สตฺตมํ  รถวินีตํ  อภิรูเหยฺย  สตฺตเมน  รถวินีเตน  สาเกตํ  อนุปาปุเณยฺย
อนฺเตปุรทฺวารํ     ตเมนํ    อนฺเตปุรทฺวารคตํ    สมานํ    มิตฺตามจฺจา
ญาติสาโลหิตา   เอวํ   ปุจฺเฉยฺยุํ   อิมินา   ตฺวํ   มหาราช  รถวินีเตน
สาวตฺถิยํ   สาเกตํ   อนุปฺปตฺโต   อนฺเตปุรทฺวารนฺติ   กถํ  พฺยากรมาโน
นุ     โข     อาวุโส    มหาราชา    ปเสนทิ    โกสโล    สมฺมา
พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺยาติ ฯ
     {๒๙๘.๑}   เอวํ  พฺยากรมาโน  โข อาวุโส ราชา ปเสนทิ โกสโล
สมฺมา   พฺยากรมาโน   พฺยากเรยฺย   อิธ   เม  สาวตฺถิยํ  ปฏิวสนฺตสฺส
สาเกเต   กิญฺจิเทว  อจฺจายิกํ  กรณียํ  อุปฺปชฺชิ  ตสฺส  เม  อนฺตรา  จ
สาวตฺถึ  อนฺตรา  จ  สาเกตํ  สตฺต  รถวินีตานิ  อุปฏฺฐเปสุํ  อถ  ขฺวาหํ
สาวตฺถิยา  นิกฺขมิตฺวา  อนฺเตปุรทฺวาเร  ปฐมํ  รถวินีตํ  อภิรุยฺหึ  ปฐเมน
รถวินีเตน  ทุติยํ  รถวินีตํ  ปาปุณึ  ปฐมํ  รถวินีตํ  นิสฺสชฺชึ  ทุติยํ รถวินีตํ
อภิรุยฺหึ  ทุติเยน  รถวินีเตน  ตติยํ  รถวินีตํ ปาปุณึ ทุติยํ รถวินีตํ นิสฺสชฺชึ
ตติยํ   รถวินีตํ   อภิรุยฺหึ   ตติเยน  รถวินีเตน  จตุตฺถํ  รถวินีตํ  ปาปุณึ
ตติยํ   รถวินีตํ  นิสฺสชฺชึ  จตุตฺถํ  รถวินีตํ  อภิรุยฺหึ  จตุตฺเถน  รถวินีเตน
ปญฺจมํ   รถวินีตํ   ปาปุณึ   จตุตฺถํ   รถวินีตํ   นิสฺสชฺชึ  ปญฺจมํ  รถวินีตํ
อภิรุยฺหึ    ปญฺจเมน    รถวินีเตน    ฉฏฺฐํ   รถวินีตํ   ปาปุณึ   ปญฺจมํ
รถวินีตํ    นิสฺสชฺชึ    ฉฏฺฐํ   รถวินีตํ   อภิรุยฺหึ   ฉฏฺเฐน   รถวินีเตน
สตฺตมํ   รถวินีตํ   ปาปุณึ   ฉฏฺฐํ   รถวินีตํ   นิสฺสชฺชึ   สตฺตมํ  รถวินีตํ
อภิรุยฺหึ   สตฺตเมน   รถวินีเตน   สาเกตํ  อนุปฺปตฺโต  อนฺเตปุรทฺวารนฺติ
เอวํ   พฺยากรมาโน   โข   อาวุโส   ราชา  ปเสนทิ  โกสโล  สมฺมา
พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺยาติ
     {๒๙๘.๒}   เอวเมว  โข อาวุโส สีลวิสุทฺธิ ยาวเทว จิตฺตวิสุทฺธตฺถา
จิตฺตวิสุทฺธิ     ยาวเทว     ทิฏฺฐิวิสุทฺธตฺถา     ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ    ยาวเทว
กงฺขาวิตรณวิสุทฺธตฺถา     กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิ     ยาวเทว    มคฺคามคฺค-
ญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถา มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธิ
ยาวเทว       ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถา       ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิ
ยาวเทว      ญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถา      ญาณทสฺสนวิสุทฺธิ      ยาวเทว
อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถา    อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ   โข   อาวุโส   ภควติ
พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ ฯ
     [๒๙๙]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา  สารีปุตฺโต  อายสฺมนฺตํ  ปุณฺณํ
มนฺตาณิปุตฺตํ   เอตทโวจ   โก   นาโม   อายสฺมา  กถญฺจ  ปนายสฺมนฺตํ
สพฺรหฺมจารี    ชานนฺตีติ    ฯ   ปุณฺโณติ   โข   เม   อาวุโส   นามํ
มนฺตาณิปุตฺโตติ  จ  ปน  มํ  สพฺรหฺมจารี  ชานนฺตีติ  ฯ  อจฺฉริยํ  อาวุโส
อพฺภูตํ   อาวุโส   ยถาตํ   สุตวตา   สาวเกน  สมฺมเทว  สตฺถุ  สาสนํ
อาชานนฺเตน     เอวเมวํ     อายสฺมตา    ปุณฺเณน    มนฺตาณิปุตฺเตน
คมฺภีรา    คมฺภีรา   ปญฺญา   อนุมาสฺส   อนุมาสฺส   พฺยากตา   ลาภา
สพฺรหฺมจารีนํ   สุลทฺธํ  สพฺรหฺมจารีนํ  เย  อายสฺมนฺตํ  ปุณฺณํ  มนฺตาณิปุตฺตํ
ลภนฺติ    ทสฺสนาย   ลภนฺติ   ปยิรุปาสนาย   เวลณฺฑุเกน   ๑-   เจปิ
สพฺรหฺมจารี   อายสฺมนฺตํ   มนฺตาณิปุตฺตํ   มุทฺธนา   ปริหรนฺตา   ลเภยฺยุํ
ทสฺสนาย   ลเภยฺยุํ   ปยิรุปาสนาย   เตสมฺปิ   ลาภา   เตสมฺปิ  สุลทฺธํ
อมฺหากมฺปิ   ลาภา   อมฺหากมฺปิ   สุลทฺธํ   เย   มยํ  อายสฺมนฺตํ  ปุณฺณํ
มนฺตาณิปุตฺตํ ลภาม ทสฺสนาย ลภาม ปยิรุปาสนายาติ ฯ
     [๓๐๐]   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  ปุณฺโณ  มนฺตาณิปุตฺโต  อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ   เอตทโวจ   โก   นาโม   อายสฺมา   กถญฺจ   ปนายสฺมนฺตํ
สพฺรหฺมจารี   ชานนฺตีติ   ฯ   อุปติสฺโสติ   โข   เม   อาวุโส   นามํ
สารีปุตฺโตติ   จ   ปน   มํ   สพฺรหฺมจารี   ชานนฺตีติ   ฯ  สตฺถุกปฺเปน
วต   กิร   โภ   สาวเกน   สทฺธึ  มนฺตยมานา  น  ชานิมฺห  อายสฺมา
สารีปุตฺโตติ    สเจ   หิ   มยํ   ชาเนยฺยาม   อายสฺมา   สารีปุตฺโตติ
เอตฺตกมฺปิ   โน   นปฺปฏิภาเสยฺย   อจฺฉริยํ   อาวุโส   อพฺภูตํ  อาวุโส
ยถาตํ   สุตวตา   สาวเกน   สมฺมเทว   สตฺถุ    สาสนํ  อาชานนฺเตน
เอวเมวํ   อายสฺมตา  สารีปุตฺเตน  คมฺภีรา  คมฺภีรา   ปญฺญา  อนุมาสฺส
อนุมาสฺส    ปุจฺฉิตา    ลาภา    สพฺรหฺมจารีนํ   สุลทฺธํ   สพฺรหฺมจารีนํ
เย   อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   ลภนฺติ   ทสฺสนาย   ลภนฺติ  ปยิรุปาสนาย
เวลณฺฑุเกน    เจปิ    สพฺรหฺมจารี    อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   มุทฺธนา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. เจลณฺฑุเกน ฯ
ปริหรนฺตา   ลเภยฺยุํ   ทสฺสนาย  ลเภยฺยุํ  ปยิรุปาสนาย  เตสมฺปิ  ลาภา
เตสมฺปิ   สุลทฺธํ   อมฺหากมฺปิ   ลาภา   อมฺหากมฺปิ   สุลทฺธํ   เย  มยํ
อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ ลภาม ทสฺสนาย ลภาม ปยิรุปาสนายาติ ฯ
     อิติห     เต    อุโภปิ    มหานาคา    อญฺญมญฺญสฺส    สุภาสิตํ
สมนุโมทึสูติ ฯ
                        รถวินีตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                                  -----------
                                  นิวาปสุตฺตํ
     [๓๐๑]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ   ภิกฺขโวติ  ฯ  ภทนฺเตติ  เต  ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
ภควา   เอตทโวจ   น  ภิกฺขเว  เนวาปิโก  นิวาปํ  นิวปติ  มิคชาตานํ
อิมํ   เม   นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มิคชาตา  ปริภุญฺชนฺตา  ทีฆายุกา  วณฺณวนฺโต
จิรํ   ทีฆมทฺธานํ   ยาเปนฺตูติ   ฯ   เอวญฺจ   โข  ภิกฺขเว  เนวาปิโก
นิวาปํ    นิวปติ   มิคชาตานํ   อิมํ   เม   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   มิคชาตา
อนูปขชฺช    มุจฺฉิตา    โภชนานิ    ภุญฺชิสฺสนฺติ    อนูปขชฺช    มุจฺฉิตา
โภชนานิ   ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชิสฺสนฺติ   มตฺตา   สมานา   ปมาทํ
อาปชฺชิสฺสนฺติ   ปมตฺตา   สมานา   ยถากามกรณียา   ภวิสฺสนฺติ   อิมสฺมึ
นิวาเปติ ฯ
     [๓๐๒]   ตตฺร   ภิกฺขเว   ปฐมา  มิคชาตา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ
เนวาปิกสฺส    อนูปขชฺช    มุจฺฉิตา    โภชนานิ   ภุญฺชึสุ   เต   ตตฺถ
อนูปขชฺช    มุจฺฉิตา    ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชึสุ   มตฺตา   สมานา
ปมาทํ    อาปชฺชึสุ    ปมตฺตา    สมานา    ยถากามกรณียา    อเหสุํ
เนวาปิกสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป  เอวญฺหิ  เต  ภิกฺขเว  ปฐมา  มิคชาตา
น ปริมุจฺจึสุ เนวาปิกสฺส อิทฺธานุภาวา ฯ
     [๓๐๓]   ตตฺร  ภิกฺขเว  ทุติยา  มิคชาตา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย
โข   เต  ปฐมา  มิคชาตา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส  อนูปขชฺช
มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชึสุ   เต   ตตฺถ  อนูปขชฺช  มุจฺฉิตา  โภชนานิ
ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชึสุ  มตฺตา  สมานา  ปมาทํ  อาปชฺชึสุ  ปมตฺตา
สมานา    ยถากามกรณียา    อเหสุํ    เนวาปิกสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป
เอวญฺหิ    เต    ปฐมา    มิคชาตา    น    ปริมุจฺจึสุ   เนวาปิกสฺส
อิทฺธานุภาวา    ยนฺนูน   มยํ   สพฺพโส   นิวาปโภชนา   ปฏิวิรเมยฺยาม
ภยโภคา   ปฏิวิรตา   อรญฺญายตนานิ   อชฺโฌคาเหตฺวา   วิหเรยฺยามาติ
เต     สพฺพโส    นิวาปโภชนา    ปฏิวิรมึสุ    ภยโภคา    ปฏิวิรตา
อรญฺญายตนานิ อชฺโฌคาเหตฺวา วิหรึสุ ฯ
     {๓๐๓.๑}   เตสํ   คิมฺหานํ   ปจฺฉิเม   มาเส   ติโณทกสงฺขเย
อธิมตฺตกสิมานํ     ปตฺโต    กาโย    โหติ    เตสํ    อธิมตฺตกสิมานํ
ปตฺตกายานํ     พลวิริยํ     ปริหายิ    พลวิริเย    ปริหีเน    ตเมว
นิวาปํ   นิวุตฺตํ   เนวาปิกสฺส  ปจฺจาคมึสุ  เต  ตตฺถ  อนูปขชฺช  มุจฺฉิตา
โภชนานิ   ภุญฺชึสุ   เต  ตตฺถ  อนูปขชฺช  มุจฺฉิตา  โภชนานิ  ภุญฺชมานา
มทํ   อาปชฺชึสุ   มตฺตา   สมานา   ปมาทํ  อาปชฺชึสุ  ปมตฺตา  สมานา
ยถากามกรณียา   อเหสุํ   เนวาปิกสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป  เอวญฺหิ  เต
ภิกฺขเว ทุติยาปิ มิคชาตา น ปริมุจฺจึสุ เนวาปิกสฺส อิทฺธานุภาวา ฯ
     [๓๐๔]   ตตฺร  ภิกฺขเว  ตติยา  มิคชาตา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย
โข   เต   ปฐมา   มิคชาตา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส  ฯเปฯ
เอวญฺหิ  เต  ปฐมา  มิคชาตา  น  ปริมุจฺจึสุ  เนวาปิกสฺส  อิทฺธานุภาวา
เยปิ   เต   ทุติยา  มิคชาตา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย  โข  เต  ปฐมา
มิคชาตา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส  ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ปฐมา
มิคชาตา  น  ปริมุจฺจึสุ  เนวาปิกสฺส  อิทฺธานุภาวา  ยนฺนูน  มยํ  สพฺพโส
นิวาปโภชนา    ปฏิวิรเมยฺยาม    ภยโภคา   ปฏิวิรตา   อรญฺญายตนานิ
อชฺโฌคาเหตฺวา     วิหเรยฺยามาติ     เต    สพฺพโส    นิวาปโภชนา
ปฏิวิรมึสุ    ภยโภคา    ปฏิวิรตา    อรญฺญายตนานิ    อชฺโฌคาเหตฺวา
วิหรึสุ   เตสํ   คิมฺหานํ  ปจฺฉิเม  มาเส  ติโณทกสงฺขเย  อธิมตฺตกสิมานํ
ปตฺโต     กาโย     โหติ     เตสํ    อธิมตฺตกสิมานํ    ปตฺตกายานํ
พลวิริยํ  ปริหายิ  พลวิริเย  ปริหีเน  ตเมว  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส
ปจฺจาคมึสุ   เต   ตตฺร   อนูปขชฺช   มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชึสุ  เต
ตตฺร    อนูปขชฺช    มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชึสุ
มตฺตา   สมานา   ปมาทํ   อาปชฺชึสุ  ปมตฺตา  สมานา  ยถากามกรณียา
อเหสุํ   เนวาปิกสฺส   อมุสฺมึ  นิวาเป  เอวญฺหิ  เต  ทุติยาปิ  มิคชาตา
น   ปริมุจฺจึสุ   เนวาปิกสฺส   อิทฺธานุภาวา   ยนฺนูน   มยํ  อมุํ  นิวาปํ
นิวุตฺตํ    เนวาปิกสฺส    อุปนิสฺสาย    อาสยํ   กปฺเปยฺยาม   ตตฺราสยํ
กปฺเปตฺวา   อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส  อนนูปขชฺช  อมุจฺฉิตา  ๑-
โภชนานิ    ภุญฺชิสฺสาม   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา
น   มทํ   อาปชฺชิสฺสาม   อมตฺตา   สมานา   นปฺปมาทํ   อาปชฺชิสฺสาม
อปฺปมตฺตา    สมานา    น   ยถากามกรณียา   ภวิสฺสาม   เนวาปิกสฺส
อมุสฺมึ นิวาเปติ ฯ
     {๓๐๔.๑}   เต   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส  อุปนิสฺสาย
อาสยํ   กปฺปยึสุ  ตตฺราสยํ  กปฺเปตฺวา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส
@เชิงอรรถ:  โป. มุจฺฉิตา ฯ อิโต ปรํ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
อนนูปขชฺช    อมุจฺฉิตา    โภชนานิ   ภุญฺชึสุ   เต   ตตฺร   อนนูปขชฺช
อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น  มทํ  อาปชฺชึสุ  อมตฺตา  สมานา
นปฺปมาทํ    อาปชฺชึสุ    อปฺปมตฺตา    สมานา    น   ยถากามกรณียา
อเหสุํ   เนวาปิกสฺส  อมุสฺมึ  นิวาเปติ  ๑-  ตตฺร  ภิกฺขเว  เนวาปิกสฺส
จ  เนวาปิกปริสาย  จ  เอตทโหสิ  อปิสฺสุ  ๒-  นามิเม ตติยา มิคชาตา
เกฏุภิโน   อิทฺธิมนฺตสฺสุ  ๓-  นามิเม  ตติยา  มิคชาตา  ปรชนา  อิมญฺจ
นาม   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   ปริภุญฺชนฺติ  น  จ  เนสํ  ชานาม  อาคตึ  วา
คตึ   วา   ยนฺนูน  มยํ  อิมํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มหตีหิ  ทณฺฑวาคุราหิ  ๔-
สมนฺตา   สปฺปเทสํ   อนุปริวาเรยฺยาม  อปฺเปวนาม  ตติยานํ  มิคชาตานํ
อาสยํ ปสฺเสยฺยาม ยตฺถ เต คาหํ คจฺเฉยฺยุนฺติ ฯ
     {๓๐๔.๒}   เต  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มหตีหิ  ทณฺฑวาคุราหิ สมนฺตา
สปฺปเทสํ   อนุปริวาเรสุํ   ฯ   อทฺทสาสุํ   โข  ภิกฺขเว  เนวาปิโก  จ
เนวาปิกปริสา   จ   ตติยานํ   มิคชาตานํ   อาสยํ   ยตฺถ   เต  คาหํ
อคมํสุ   ฯ   เอวญฺหิ   เต   ภิกฺขเว  ตติยาปิ  มิคชาตา  น  ปริมุจฺจึสุ
เนวาปิกสฺส อิทฺธานุภาวา ฯ
     [๓๐๕]   ตตฺร   ภิกฺขเว   จตุตฺถา   มิคชาตา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ
เย  โข  เต  ปฐมา  มิคชาตา  ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ปฐมา  มิคชาตา
น   ปริมุจฺจึสุ   เนวาปิกสฺส  อิทฺธานุภาวา  เยปิ  เต  ทุติยา  มิคชาตา
เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย  โข  เต  ปฐมา  มิคชาตา  ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต
ปฐมา   มิคชาตา   น   ปริมุจฺจึสุ   เนวาปิกสฺส   อิทฺธานุภาวา  ยนฺนูน
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ  สี. ยุ. สฐสฺสุ ฯ ม. สฐาสฺสุ ฯ สพูพตฺถฺ อีทิสเมว ฯ
@ โป. ม. อิทฺธิมนฺตาสฺสุ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ  สี. ม. ยุ. ทณฺทวากราหิ ฯ
มยํ   ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ทุติยา  มิคชาตา  น  ปริมุจฺจึสุ  เนวาปิกสฺส
อิทฺธานุภาวา   เยปิ   เต   ตติยา   มิคชาตา   เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย
โข   เต   ปฐมา   มิคชาตา   ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ปฐมา  มิคชาตา
น   ปริมุจฺจึสุ   เนวาปิกสฺส  อิทฺธานุภาวา  เยปิ  เต  ทุติยา  มิคชาตา
เอวํ   สมจินฺเตสุํ   เย   โข   เต  ปฐมา  มิคชาตา  ฯเปฯ  เอวญฺหิ
เต    ปฐมา   มิคชาตา   น   ปริมุจฺจึสุ   เนวาปิกสฺส   อิทฺธานุภาวา
ยนฺนูน   มยํ   ฯเปฯ   เอวญฺหิ   เต   ทุติยา  มิคชาตา  น  ปริมุจฺจึสุ
เนวาปิกสฺส    อิทฺธานุภาวา    ยนฺนูน    มยํ    อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ
เนวาปิกสฺส อุปนิสฺสาย อาสยํ กปฺเปยฺยาม
     {๓๐๕.๑}   ตตฺราสยํ  กปฺเปตฺวา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  เนวาปิกสฺส
อนนูปขชฺช    อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชิสฺสาม   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา
โภชนานิ    ภุญฺชมานา    น   มทํ   อาปชฺชิสฺสาม   อมตฺตา   สมานา
นปฺปมาทํ    อาปชฺชิสฺสาม   อปฺปมตฺตา   สมานา   น   ยถากามกรณียา
ภวิสฺสาม   เนวาปิกสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเปติ   เต   อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ
เนวาปิกสฺส   อุปนิสฺสาย   อาสยํ   กปฺปยึสุ   ตตฺราสยํ  กปฺเปตฺวา  อมุํ
นิวาปํ    นิวุตฺตํ    เนวาปิกสฺส    อนนูปขชฺช    อมุจฺฉิตา    โภชนานิ
ภุญฺชึสุ    เต    ตตฺถ   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา
น   มทํ   อาปชฺชึสุ   อมตฺตา  สมานา  นปฺปมาทํ  อาปชฺชึสุ  อปฺปมตฺตา
สมานา   น   ยถากามกรณียา  อเหสุํ  เนวาปิกสฺส  อมุสฺมึ  นิวาเป  ฯ
ตตฺร    เนวาปิกสฺส    จ   เนวาปิกปริสาย   จ   เอตทโหสิ   อปิสฺสุ
นามิเม     ตติยา    มิคชาตา    เกฏุภิโน    อิทฺธิมนฺตสฺสุ    นามิเม
ตติยา   มิคชาตา   ปรชนา   ฯเปฯ   อทฺทสาสุํ   โข   เนวาปิโก  จ
เนวาปิกปริสา  จ  ตติยานํ  มิคชาตานํ  อาสยํ  ยตฺถ  เต  คาหํ  อคมํสุ
เอวญฺหิ   เต   ตติยาปิ   มิคชาตา  น  ปริมุจฺจึสุ  เนวาปิกสฺส  อิทฺธานุ
ภาวา   ยนฺนูน   มยมฺปิ   ยตฺถ  อคติ  เนวาปิกสฺส  จ  เนวาปิกปริสาย
จ   ตตฺราสยํ   กปฺเปยฺยาม   ตตฺราสยํ  กปฺเปตฺวา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ
เนวาปิกสฺส   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น   มทํ
อาปชฺชิสฺสาม      อมตฺตา     สมานา     นปฺปมาทํ     อาปชฺชิสฺสาม
อปฺปมตฺตา    สมานา    น   ยถากามกรณียา   ภวิสฺสาม   เนวาปิกสฺส
อมุสฺมึ นิวาเปติ ฯ
     {๓๐๕.๒}   เต  ยตฺถ  อคติ  เนวาปิกสฺส  จ  เนวาปิกปริสาย  จ
ตตฺราสยํ    กปฺปยึสุ    ตตฺราสยํ    กปฺเปตฺวา   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ
เนวาปิกสฺส    อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชึสุ   เต   ตตฺถ
อนนูปขชฺช    อมุจฺฉิตา    โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น   มทํ   อาปชฺชึสุ
อมตฺตา    สมานา    นปฺปมาทํ   อาปชฺชึสุ   อปฺปมตฺตา   สมานา   น
ยถากามกรณียา  อเหสุํ  เนวาปิกสฺส  อมุสฺมึ  นิวาเป  ฯ  ตตฺร  ภิกฺขเว
เนวาปิกสฺส   จ   เนวาปิกปริสาย   จ   เอตทโหสิ   อปิสฺสุ   นามิเม
จตุตฺถา   มิคชาตา   เกฏุภิโน  อิทฺธิมนฺตสฺสุ  นามิเม  จตุตฺถา  มิคชาตา
ปรชนา   อิมญฺจ   นาม   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   ปริภุญฺชนฺติ   น   จ  เนสํ
ชานาม  อาคตึ  วา  คตึ  วา  ยนฺนูน  มยํ  อิมํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มหตีหิ
ทณฺฑวาคุราหิ    สมนฺตา    สปฺปเทสํ    อนุปริวาเรยฺยาม   อปฺเปวนาม
จตุตฺถานํ  มิคชาตานํ  อาสยํ  ปสฺเสยฺยาม  ยตฺถ  เต  คาหํ  คจฺเฉยฺยุนฺติ
เต   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   มหตีหิ   ทณฺฑวาคุราหิ  สมนฺตา  สปฺปเทสํ
อนุปริวาเรสุํ  ฯ  เนว  โข ภิกฺขเว อทฺทสาสุํ เนวาปิโก จ เนวาปิกปริสา
จ   จตุตฺถานํ   มิคชาตานํ   อาสยํ   ยตฺถ   เต   คาหํ  คจฺเฉยฺยุํ  ฯ
ตตฺร   ภิกฺขเว   เนวาปิกสฺส  จ  เนวาปิกปริสาย  จ  เอตทโหสิ  สเจ
โข   มยํ   จตุตฺเถ   มิคชาเต   ฆฏฺเฏสฺสาม   เต   ฆฏฺฏิตา   อญฺเญ
ฆฏฺเฏสฺสนฺติ  เอวํ  อิมํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  สพฺพโส  มิคชาตา ริญฺจิสฺสนฺติ ๑-
ยนฺนูน   มยํ   จตุตฺเถ   มิคชาเต  อชฺฌุเปกฺเขยฺยามาติ  ฯ  อชฺฌุเปกฺขึสุ
โข   ภิกฺขเว   เนวาปิโก   จ   เนวาปิกปริสา  จ  จตุตฺเถ  มิคชาเต
เอวญฺหิ   เต   ภิกฺขเว   จตุตฺถาปิ   มิคชาตา   ปริมุจฺจึสุ  เนวาปิกสฺส
อิทฺธานุภาวา ฯ
     [๓๐๖]   อุปมา  โข  เม  อยํ ภิกฺขเว กตา อตฺถสฺส วิญฺญาปนาย ฯ
อยญฺเจเวตฺถ  อตฺโถ  ฯ  นิวาโปติ  โข  ภิกฺขเว  ปญฺจนฺเนตํ  กามคุณานํ
อธิวจนํ  ฯ  เนวาปิโกติ  โข  ภิกฺขเว  มารสฺเสตํ  ปาปิมโต  อธิวจนํ ฯ
เนวาปิกปริสาติ   โข   ภิกฺขเว  มารปริสาเยตํ  อธิวจนํ  ฯ  มิคชาตาติ
โข ภิกฺขเว สมณพฺราหฺมณานเมตํ อธิวจนํ ฯ
     [๓๐๗]   ตตฺร   ภิกฺขเว   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา   อมุํ  นิวาปํ
นิวุตฺตํ   มารสฺส   อมูนิ   จ  โลกามิสานิ  อนูปขชฺช  มุจฺฉิตา  โภชนานิ
ภุญฺชึสุ   เต   ตตฺถ   อนูปขชฺช   มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา  มทํ
อาปชฺชึสุ    มตฺตา    สมานา   ปมาทํ   อาปชฺชึสุ   ปมตฺตา   สมานา
ยถากามกรณียา    อเหสุํ    มารสฺส    อมุสฺมึ   นิวาเป   อมุสฺมึ   จ
@เชิงอรรถ:  ม. ปริมุจฺจิสฺสนฺติ ฯ
โลกามิเส    เอวญฺหิ    เต    ภิกฺขเว   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา   น
ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส   อิทฺธานุภาวา  ฯ  เสยฺยถาปิ  เต  ภิกฺขเว  ปฐมา
มิคชาตา ตถูปเม อหํ อิเม ปฐเม สมณพฺราหฺมเณ วทามิ ฯ
     [๓๐๘]   ตตฺร  ภิกฺขเว  ทุติยา  สมณพฺราหฺมณา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ
เย   โข   เต   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา  อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มารสฺส
อมูนิ   จ   โลกามิสานิ   อนูปขชฺช   มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชึสุ  เต
ตตฺถ    อนูปขชฺช    มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชึสุ
มตฺตา   สมานา   ปมาทํ   อาปชฺชึสุ  ปมตฺตา  สมานา  ยถากามกรณียา
อเหสุํ   มารสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป   อมุสฺมึ   จ   โลกามิเส  เอวญฺหิ
เต   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา   น   ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส   อิทฺธานุภาวา
ยนฺนูน    มยํ    สพฺพโส    นิวาปโภชนา   โลกามิสา   ปฏิวิรเมยฺยาม
ภยโภคา ปฏิวิรตา อรญฺญายตนานิ อชฺโฌคาเหตฺวา วิหเรยฺยามาติ
     {๓๐๘.๑}   เต   สพฺพโส   นิวาปโภชนา   โลกามิสา  ปฏิวิรมึสุ
เต   สพฺพโส   นิวาปโภชนา  โลกามิสา  ปฏิวิรตา  ภยโภคา  ปฏิวิรตา
อรญฺญายตนานิ   อชฺโฌคาเหตฺวา  วิหรึสุ  เต  ตตฺถ  สากภกฺขาปิ  อเหสุํ
สามากภกฺขาปิ   อเหสุํ   นีวารภกฺขาปิ   อเหสุํ   ททฺทุลภกฺขาปิ   อเหสุํ
หฏภกฺขาปิ    อเหสุํ    กณภกฺขาปิ    อเหสุํ    อาจามภกฺขาปิ   อเหสุํ
ปิญฺญากภกฺขาปิ    อเหสุํ    ติณภกฺขาปิ   อเหสุํ   โคมยภกฺขาปิ   อเหสุํ
วนมูลผลาหารา    ยาเปสุํ    ปวตฺตผลโภชี   เตสํ   คิมฺหานํ   ปจฺฉิเม
มาเส   ติโณทกสงฺขเย   อธิมตฺตกสิมานํ   ปตฺโต   กาโย   โหติ  เตสํ
อธิมตฺตกสิมานํ    ปตฺตกายานํ   พลวิริยํ   ปริหายิ   พลวิริเย   ปริหีเน
เจโตวิมุตฺติ   ปริหายิ   เจโตวิมุตฺติยา  ปริหีนาย  ตเมว  นิวาปํ  นิวุตฺตํ
มารสฺส   ปจฺจาคมึสุ   ตานิ   จ   โลกามิสานิ   เต   ตตฺถ  อนูปขชฺช
มุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชึสุ   เต   ตตฺถ  อนูปขชฺช  มุจฺฉิตา  โภชนานิ
ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชึสุ  มตฺตา  สมานา  ปมาทํ  อาปชฺชึสุ  ปมตฺตา
สมานา   ยถากามกรณียา   อเหสุํ   มารสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป  อมุสฺมึ
จ   โลกามิเส   เอวญฺหิ   เต   ภิกฺขเว   ทุติยาปิ  สมณพฺราหฺมณา  น
ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส   อิทฺธานุภาวา  ฯ  เสยฺยถาปิ  เต  ภิกฺขเว  ทุติยา
มิคชาตา ตถูปเม อหํ อิเม ทุติเย สมณพฺราหฺมเณ วทามิ ฯ
     [๓๐๙]   ตตฺร  ภิกฺขเว  ตติยา  สมณพฺราหฺมณา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ
เย   โข   เต   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา  ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ปฐมา
สมณพฺราหฺมณา    น   ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส   อิทฺธานุภาวา   เยปิ   เต
ทุติยา   สมณพฺราหฺมณา   เอวํ   สมจินฺเตสุํ   เย   โข   เต   ปฐมา
สมณพฺราหฺมณา    ฯเปฯ    เอวญฺหิ    เต    ปฐมา    สมณพฺราหฺมณา
น  ปริมุจฺจึสุ  มารสฺส  อิทฺธานุภาวา  ยนฺนูน  มยํ  สพฺพโส  นิวาปโภชนา
โลกามิสา    ปฏิวิรเมยฺยาม    ภยโภคา    ปฏิวิรตา    อรญฺญายตนานิ
อชฺโฌคาเหตฺวา     วิหเรยฺยามาติ     เต    สพฺพโส    นิวาปโภชนา
โลกามิสา  ปฏิวิรมึสุ  ภยโภคา  ปฏิวิรตา  อรญฺญายตนานิ อชฺโฌคาเหตฺวา
วิหรึสุ
     {๓๐๙.๑}   เต  ตตฺถ  สากภกฺขาปิ  อเหสุํ  ฯเปฯ  ปวตฺตผลโภชี
เตสํ    คิมฺหานํ    ปจฺฉิเม    มาเส   ติโณทกสงฺขเย   อธิมตฺตกสิมานํ
ปตฺโต   กาโย   โหติ   เตสํ   อธิมตฺตกสิมานํ   ปตฺตกายานํ   พลวิริยํ
ปริหายิ    พลวิริเย   ปริหีเน   เจโตวิมุตฺติ   ปริหายิ   เจโตวิมุตฺติยา
ปริหีนาย  ตเมว  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มารสฺส  ปจฺจาคมึสุ  ตานิ  โลกามิสานิ
เต   ตตฺถ   อนูปขชฺช  มุจฺฉิตา  โภชนานิ  ภุญฺชึสุ  เต  ตตฺถ  อนูปขชฺช
มุจฺฉิตา    โภชนานิ    ภุญฺชมานา   มทํ   อาปชฺชึสุ   มตฺตา   สมานา
ปมาทํ    อาปชฺชึสุ    ปมตฺตา    สมานา    ยถากามกรณียา    อเหสุํ
มารสฺส   อมุสฺมึ  นิวาเป  อมุสฺมึ  จ  โลกามิเส  เอวญฺหิ  เต  ทุติยาปิ
สมณพฺราหฺมณา    น    ปริมุจฺจึสุ    มารสฺส    อิทฺธานุภาวา    ยนฺนูน
มยํ   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ  มารสฺส  อมูนิ  จ  โลกามิสานิ  อุปนิสฺสาย
อาสยํ    กปฺเปยฺยาม    ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ
มารสฺส    อมูนิ   จ   โลกามิสานิ   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ
ภุญฺชิสฺสาม    อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น   มทํ
อาปชฺชิสฺสาม      อมตฺตา     สมานา     นปฺปมาทํ     อาปชฺชิสฺสาม
อปฺปมตฺตา    สมานา    น    ยถากามกรณียา    ภวิสฺสาม    มารสฺส
อมุสฺมึ  นิวาเป  อมุสฺมึ  จ  โลกามิเสติ  เต  อมุํ  นิวาปํ นิวุตฺตํ มารสฺส
อมูนิ   จ   โลกามิสานิ   อุปนิสฺสาย   อาสยํ   กปฺปยึสุ   ฯ  ตตฺราสยํ
กปฺเปตฺวา   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   มารสฺส   อมูนิ   จ   โลกามิสานิ
อนนูปขชฺช    อมุจฺฉิตา    โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น   มทํ   อาปชฺชึสุ
อมตฺตา    สมานา    นปฺปมาทํ   อาปชฺชึสุ   อปฺปมตฺตา   สมานา   น
ยถากามกรณียา    อเหสุํ    มารสฺส    อมุสฺมึ   นิวาเป   อมุสฺมึ   จ
โลกามิเส ฯ
     {๓๐๙.๒}   อปิจ   โข   เอวํ  ทิฏฺฐิกา  อเหสุํ  สสฺสโต  โลโก
อิติปิ   อสสฺสโต   โลโก   อิติปิ   อนฺตวา   โลโก   อิติปิ   อนนฺตวา
โลโก   อิติปิ   ตํ   ชีวํ   ตํ   สรีรํ   อิติปิ   อญฺญํ  ชีวํ  อญฺญํ  สรีรํ
อิติปิ    โหติ    ตถาคโต   ปรมฺมรณา   อิติปิ   น   โหติ   ตถาคโต
ปรมฺมรณา   อิติปิ   โหติ   จ   น   จ   โหติ   ตถาคโต  ปรมฺมรณา
อิติปิ   เนว   โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิติปิ  เอวญฺหิ
เต    ภิกฺขเว    ตติยาปิ    สมณพฺราหฺมณา   น   ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส
อิทฺธานุภาวา   ฯ   เสยฺยถาปิ  เต  ภิกฺขเว  ตติยา  มิคชาตา  ตถูปเม
อหํ อิเม ตติเย สมณพฺราหฺมเณ วทามิ ฯ
     [๓๑๐]   ตตฺร  ภิกฺขเว  จตุตฺถา  สมณพฺราหฺมณา  เอวํ  สมจินฺเตสุํ
เย   โข   เต   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา  ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ปฐมา
สมณพฺราหฺมณา   น  ปริมุจฺจึสุ  มารสฺส  อิทฺธานุภาวา  เยปิ  เต  ทุติยา
สมณพฺราหฺมณา   เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย  โข  เต  ปฐมา  สมณพฺราหฺมณา
ฯเปฯ   เอวญฺหิ   เต   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา  น  ปริมุจฺจึสุ  มารสฺส
อิทฺธานุภาวา   ยนฺนูน  มยํ  ฯเปฯ  เอวญฺหิ  เต  ทุติยา  สมณพฺราหฺมณา
น   ปริมุจฺจึสุ  มารสฺส  อิทฺธานุภาวา  เยปิ  เต  ตติยา  สมณพฺราหฺมณา
เอวํ สมจินฺเตสุํ เย โข เต ปฐมา สมณพฺราหฺมณา ฯเปฯ เอวญฺหิ เต ปฐมา
สมณพฺราหฺมณา   น  ปริมุจฺจึสุ  มารสฺส  อิทฺธานุภาวา  เยปิ  เต  ทุติยา
สมณพฺราหฺมณา   เอวํ  สมจินฺเตสุํ  เย  โข  เต  ปฐมา  สมณพฺราหฺมณา
ฯเปฯ   เอวญฺหิ   เต   ปฐมา   สมณพฺราหฺมณา  น  ปริมุจฺจึสุ  มารสฺส
อิทฺธานุภาวา    ยนฺนูน    มยํ    ฯเปฯ    เอวญฺหิ    เต    ทุติยาปิ
สมณพฺราหฺมณา      น      ปริมุจฺจึสุ      มารสฺส      อิทฺธานุภาวา
ยนฺนูน   มยํ   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   มารสฺส   อมูนิ  จ  โลกามิสานิ
อุปนิสฺสาย   อาสยํ   กปฺเปยฺยาม   ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   อมุํ  นิวาปํ
นิวุตฺตํ   มารสฺส   อมูนิ   จ  โลกามิสานิ  ฯเปฯ  อนนูปขชฺช  อมุจฺฉิตา
โภชนานิ    ภุญฺชมานา    น   มทํ   อาปชฺชิสฺสาม   อมตฺตา   สมานา
นปฺปมาทํ    อาปชฺชิสฺสาม   อปฺปมตฺตา   สมานา   น   ยถากามกรณียา
ภวิสฺสาม   มารสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป   อมุสฺมึ   จ   โลกามิเสติ  เต
อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   มารสฺส   อมูนิ   จ   โลกามิสานิ   อุปนิสฺสาย
อาสยํ   กปฺปยึสุ   ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   อมุํ  นิวาปํ  นิวุตฺตํ  มารสฺส
อมูนิ   จ   โลกามิสานิ   อนนุปขชฺช   อมุจฺฉิตา  โภชนานิ  ภุญฺชึสุ  เต
ตตฺถ   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ  ภุญฺชมานา  น  มทํ  อาปชฺชึสุ
อมตฺตา    สมานา    นปฺปมาทํ   อาปชฺชึสุ   อปฺปมตฺตา   สมานา   น
ยถากามกรณียา อเหสุํ มารสฺส อมุสฺมึ นิวาเป อมุสฺมึ จ โลกามิเส ฯ
     {๓๑๐.๑}   อปิจ  โข  เอวํ  ทิฏฺฐิกา  อเหสุํ  สสฺสโต โลโก อิติปิ
ฯเปฯ   เนว  โหติ  น  น  โหติ  ตถาคโต  ปรมฺมรณา  อิติปิ  เอวญฺหิ
เต   ตติยาปิ   สมณพฺราหฺมณา   น   ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส  อิทฺธานุภาวา
ยนฺนูน   มยํ   ยตฺถ   อคติ   มารสฺส   จ   มารปริสาย  จ  ตตฺราสยํ
กปฺเปยฺยาม    ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ   มารสฺส
อมูนิ   จ   โลกามิสานิ   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ  ภุญฺชิสฺสาม
อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น   มทํ  อาปชฺชิสฺสาม
อมตฺตา   สมานา   นปฺปมาทํ   อาปชฺชิสฺสาม   อปฺปมตฺตา   สมานา  น
ยถากามกรณียา    ภวิสฺสาม   มารสฺส   อมุสฺมึ   นิวาเป   อมุสฺมึ   จ
โลกามิเสติ   เต   ยตฺถ  อคติ  มารสฺส  จ  มารปริสาย  จ  ตตฺราสยํ
กปฺปยึสุ   ตตฺราสยํ   กปฺเปตฺวา   อมุํ   นิวาปํ   นิวุตฺตํ  มารสฺส  อมูนิ
จ   โลกามิสานิ   อนนูปขชฺช   อมุจฺฉิตา   โภชนานิ  ภุญฺชึสุ  เต  ตตฺถ
อนนูปขชฺช    อมุจฺฉิตา    โภชนานิ   ภุญฺชมานา   น   มทํ   อาปชฺชึสุ
อมตฺตา    สมานา    นปฺปมาทํ   อาปชฺชึสุ   อปฺปมตฺตา   สมานา   น
ยถากามกรณียา    อเหสุํ    มารสฺส    อมุสฺมึ   นิวาเป   อมุสฺมึ   จ
โลกามิเส    เอวญฺหิ    เต    ภิกฺขเว    จตุตฺถาปิ    สมณพฺราหฺมณา
ปริมุจฺจึสุ   มารสฺส  อิทฺธานุภาวา  ฯ  เสยฺยถาปิ  เต  ภิกฺขเว  จตุตฺถา
มิคชาตา ตถูปเม อหํ อิเม จตุตฺเถ สมณพฺราหฺมเณ วทามิ ฯ
     [๓๑๑]   กถญฺจ  ภิกฺขเว  อคติ  มารสฺส  จ  มารปริสาย  จ  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ   ปฐมํ   ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
อยํ   วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อนฺธมกาสิ  มารํ  อปทํ  วธิตฺวา  มารจกฺขุํ
อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ฯ
     {๓๑๑.๑}   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา
อชฺฌตฺตํ    สมฺปสาทนํ    เจตโส    เอโกทิภาวํ    อวิตกฺกํ    อวิจารํ
สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ   ฯเปฯ   ตติยํ   ฌานํ  ฯเปฯ  จตุตฺถํ
ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อนฺธมกาสิ
มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุํ อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ฯ
     {๓๑๑.๒}   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สพฺพโส   รูปสญฺญานํ
สมติกฺกมา        ปฏิฆสญฺญานํ        อฏฺฐงฺคมา       นานตฺตสญฺญานํ
อมนสิการา    อนนฺโต    อากาโสติ    อากาสานญฺจายตนํ   อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อนฺธมกาสิ  มารํ  อปทํ  วธิตฺวา
มารจกฺขุํ อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ฯ
     {๓๑๑.๓}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สพฺพโส  อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม     อนนฺตํ     วิญฺญาณนฺติ     วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   ฯเปฯ   สพฺพโส   วิญฺญาณญฺจายตนํ   สมติกฺกมฺม   นตฺถิ  กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺญายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯเปฯ  สพฺพโส  อากิญฺจญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯเปฯ
     {๓๑๑.๔}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม    สญฺญาเวทยิตนิโรธํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ปญฺญาย   จสฺส
ทิสฺวา  อาสวา  ปริกฺขีณา  โหนฺติ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ
มารํ  อปทํ  วธิตฺวา  มารจกฺขุํ  อทสฺสนํ  คโต  ปาปิมโต  ติณฺโณ  โลโก
วิสตฺติกนฺติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                         นิวาปสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                                   ------------
                                   ปาสราสิสุตฺตํ ๑-
     [๓๑๒]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม  ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ
นิวาเสตฺวา     ปตฺตจีวรมาทาย    สาวตฺถึ    ปิณฺฑาย    ปาวิสิ    ฯ
อถ   โข   สมฺพหุลา   ภิกฺขู   เยน  อายสฺมา  อานนฺโท  เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ  เอตทโวจุํ  จิรสฺสุตา  โน  อาวุโส
อานนฺท   ภควตา   สมฺมุขา   ธมฺมี  กถา  สาธุ  มยํ  อาวุโส  อานนฺท
ลเภยฺยาม  ภควโต  สมฺมุขา  ธมฺมึ  กถํ  สวนายาติ  ฯ  เตนหายสฺมนฺโต
เยน    รมฺมกสฺส   พฺราหฺมณสฺส   อสฺสโม   เตนุปสงฺกมถ   อปฺเปวนาม
ลเภยฺยาถ   ภควโต   สมฺมุขา  ธมฺมึ  กถํ  สวนายาติ  ฯ  เอวมาวุโสติ
โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๓๑๒.๑}   อถ  โข  ภควา  สาวตฺถิยํ  ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต    อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   อามนฺเตสิ   อายามานนฺท
เยน  ปุพฺพาราโม มิคารมาตุ ปาสาโท เตนุปสงฺกมิสฺสาม ทิวาวิหารายาติ ฯ
เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ อถ โข
ภควา   อายสฺมตา   อานนฺเทน   สทฺธึ   เยน  ปุพฺพาราโม  มิคารมาตุ
ปาสาโท   เตนุปสงฺกมิ  ทิวาวิหาราย  ฯ  อถ  โข  ภควา  สายณฺหสมยํ
ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   อามนฺเตสิ  อายามานนฺท
@เชิงอรรถ:  ยุ. อริยปริเยสนสุตฺตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
เยน    ปุพฺพโกฏฺฐโก    เตนุปสงฺกมิสฺสาม   คตฺตานิ   ปริสิญฺจิตุนฺติ   ฯ
เอวํ   ภนฺเตติ   โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควโต  ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถ
โข    ภควา    อายสฺมตา   อานนฺเทน   สทฺธึ   เยน   ปุพฺพโกฏฺฐโก
เตนุปสงฺกมิ   คตฺตานิ   ปริสิญฺจิตุํ   ปุพฺพโกฏฺฐเก   คตฺตานิ  ปริสิญฺจิตฺวา
ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกจีวโร อฏฺฐาสิ คตฺตานิ ปุพฺพาปยมาโน ฯ
     {๓๑๒.๒}   อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ภควนฺตํ  เอตทโวจ อยํ
ภนฺเต  รมฺมกสฺส  พฺราหฺมณสฺส  อสฺสโม  อวิทูเร  รมณีโย ภนฺเต รมฺมกสฺส
พฺราหฺมณสฺส    อสฺสโม    ปาสาทิโก   ภนฺเต   รมฺมกสฺส   พฺราหฺมณสฺส
อสฺสโม    สาธุ    ภนฺเต    ภควา    เยน   รมฺมกสฺส   พฺราหฺมณสฺส
อสฺสโม   เตนุปสงฺกมตุ   อนุกมฺปํ   อุปาทายาติ   ฯ  อธิวาเสสิ  ภควา
ตุณฺหีภาเวน   ฯ   อถ   โข   ภควา   เยน   รมฺมกสฺส   พฺราหฺมณสฺส
อสฺสโม   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   เตน   โข  ปน  สมเยน  สมฺพหุลา  ภิกฺขู
รมฺมกสฺส    พฺราหฺมณสฺส    อสฺสเม    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺนิสินฺนา
โหนฺติ   ฯ  อถ  โข  ภควา  พหิทฺวารโกฏฺฐเก  อฏฺฐาสิ  กถาปริโยสานํ
อาคมยมาโน ฯ
     [๓๑๓]   อถ   โข  ภควา  กถาปริโยสานํ  วิทิตฺวา  อุกฺกาสิตฺวา
อคฺคฬํ  อาโกเฏสิ  ฯ  วิวรึสุ  โข  เต  ภิกฺขู  ภควโต ทฺวารํ ฯ อถ โข
ภควา     รมฺมกสฺส    พฺราหฺมณสฺส    อสฺสมํ    ปวิสิตฺวา    ปญฺญตฺเต
อาสเน   นิสีทิ   ฯ  นิสชฺช  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  กาย  นุตฺถ
ภิกฺขเว   เอตรหิ  กถาย  สนฺนิสินฺนา  กา  จ  ปน  โว  อนฺตรา  กถา
วิปฺปกตาติ   ฯ   ภควนฺตเมว   โข   โน  ภนฺเต  อารพฺภ  ธมฺมี  กถา
วิปฺปกตา   อถ   ภควา   อนุปฺปตฺโตติ   ฯ   สาธุ  ภิกฺขเว  เอตํ  โข
ภิกฺขเว   ตุมฺหากํ   ปฏิรูปํ   กุลปุตฺตานํ   สทฺธา   อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพชิตานํ    ยํ    ตุเมฺห    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺนิสีเทยฺยาถ   ฯ
สนฺนิปติตานํ   โว  ภิกฺขเว  ทฺวยํ  กรณียํ  ธมฺมี  วา  กถา  อริโย  วา
ตุณฺหีภาโว  ฯ  เทฺวมา  ภิกฺขเว  ปริเยสนา  ๑-  อนริยา  จ ปริเยสนา
อริยา จ ปริเยสนา ฯ
     [๓๑๔]   กตมา  จ  ภิกฺขเว  อนริยา  ปริเยสนา  ฯ  อิธ ภิกฺขเว
เอกจฺโจ    อตฺตนา   ชาติธมฺโม   สมาโน   ชาติธมฺมญฺเญว   ปริเยสติ
อตฺตนา    ชราธมฺโม    สมาโน   ชราธมฺมญฺเญว   ปริเยสติ   อตฺตนา
พฺยาธิธมฺโม     สมาโน     พฺยาธิธมฺมญฺเญว     ปริเยสติ     อตฺตนา
มรณธมฺโม   สมาโน   มรณธมฺมญฺเญว   ปริเยสติ   อตฺตนา   โสกธมฺโม
สมาโน   โสกธมฺมญฺเญว   ปริเยสติ   อตฺตนา   สงฺกิเลสธมฺโม  สมาโน
สงฺกิเลสธมฺมญฺเญว ปริเยสติ ฯ
     {๓๑๔.๑}   กิญฺจ  ภิกฺขเว  ชาติธมฺมํ  วเทถ  ฯ  ปุตฺตภริยํ ภิกฺขเว
ชาติธมฺมํ    ทาสิทาสํ    ชาติธมฺมํ    อเชฬกํ    ชาติธมฺมํ   กุกฺกุฏสูกรํ
ชาติธมฺมํ    หตฺถิควาสฺสวฬวํ    ชาติธมฺมํ   ชาตรูปรชตํ   ชาติธมฺมํ   ฯ
ชาติธมฺมา    เหเต   ภิกฺขเว   อุปธโย   เอตฺถายํ   คธิโต   มุจฺฉิโต
อชฺฌาปนฺโน     อตฺตนา     ชาติธมฺโม     สมาโน     ชาติธมฺมญฺเญว
ปริเยสติ ฯ
     {๓๑๔.๒}   กิญฺจ   ภิกฺขเว   ชราธมฺมํ   วเทถ   ฯ   ปุตฺตภริยํ
ภิกฺขเว     ชราธมฺมํ    ทาสิทาสํ    ชราธมฺมํ    อเชฬกํ    ชราธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อริยา จ ปริเยสนา อนริยา จ ปริเยสนา ฯ
กุกฺกุฏสูกรํ     ชราธมฺมํ    หตฺถิควาสฺสวฬวํ    ชราธมฺมํ    ชาตรูปรชตํ
ชราธมฺมํ   ฯ   ชราธมฺมา   เหเต  ภิกฺขเว  อุปธโย  เอตฺถายํ  คธิโต
มุจฺฉิโต   อชฺฌาปนฺโน   อตฺตนา   ชราธมฺโม   สมาโน   ชราธมฺมญฺเญว
ปริเยสติ ฯ
     {๓๑๔.๓}   กิญฺจ   ภิกฺขเว   พฺยาธิธมฺมํ   วเทถ   ฯ  ปุตฺตภริยํ
ภิกฺขเว    พฺยาธิธมฺมํ    ทาสิทาสํ    พฺยาธิธมฺมํ   อเชฬกํ   พฺยาธิธมฺมํ
กุกฺกุฏสูกรํ    พฺยาธิธมฺมํ    หตฺถิควาสฺสวฬวํ    พฺยาธิธมฺมํ   ชาตรูปรชตํ
พฺยาธิธมฺมํ   ฯ  พฺยาธิธมฺมา  เหเต  ภิกฺขเว  อุปธโย  เอตฺถายํ  คธิโต
มุจฺฉิโต   อชฺฌาปนฺโน   อตฺตนา   พฺยาธิธมฺโม  สมาโน  พฺยาธิธมฺมญฺเญว
ปริเยสติ ฯ
     {๓๑๔.๔}   กิญฺจ  ภิกฺขเว  มรณธมฺมํ  วเทถ  ฯ  ปุตฺตภริยํ ภิกฺขเว
มรณธมฺมํ    ทาสิทาสํ   มรณธมฺมํ   อเช   ฬกํ   มรณธมฺมํ   กุกฺกุฏสูกรํ
มรณธมฺมํ    หตฺถิควาสฺสวฬวํ    มรณธมฺมํ   ชาตรูปรชตํ   มรณธมฺมํ   ฯ
มรณธมฺมา    เหเต   ภิกฺขเว   อุปธโย   เอตฺถายํ   คธิโต   มุจฺฉิโต
อชฺฌาปนฺโน     อตฺตนา     มรณธมฺโม     สมาโน     มรณธมฺมญฺเญว
ปริเยสติ ฯ
     {๓๑๔.๕}   กิญฺจ  ภิกฺขเว  โสกธมฺมํ  วเทถ  ฯ  ปุตฺตภริยํ ภิกฺขเว
โสกธมฺมํ    ทาสิ   ทาสํ   โสกธมฺมํ   อเชฬกํ   โสกธมฺมํ   กุกฺกุฏสูกรํ
โสกธมฺมํ   หตฺถิควาสฺสวฬวํ   โสกธมฺมํ   ชาตรูปรชตํ  ๑-  โสกธมฺมํ  ฯ
โสกธมฺมา  เหเต  ภิกฺขเว  อุปธโย  เอตฺถายํ คธิโต มุจฺฉิโต อชฺฌาปนฺโน
อตฺตนา โสกธมฺโม สมาโน โสกธมฺมญฺเญว ปริเยสติ ฯ
     {๓๑๔.๖}   กิญฺจ   ภิกฺขเว   สงฺกิเลสธมฺมํ  วเทถ  ฯ  ปุตฺตภริยํ
ภิกฺขเว      สงฺกิเลสธมฺมํ     ทาสิทาสํ     สงฺกิเลสธมฺมํ     อเชฬกํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ชาตรูปรชตํ โสกธมฺมนฺติ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ฯ
สงฺกิเลสธมฺมํ       กุกฺกุฏสูกรํ      สงฺกิเลสธมฺมํ      หตฺถิควาสฺสวฬวํ
สงฺกิเลสธมฺมํ   ชาตรูปรชตํ   สงฺกิเลสธมฺมํ   ฯ   สงฺกิเลสธมฺมา  เหเต
ภิกฺขเว   อุปธโย   เอตฺถายํ   คธิโต   มุจฺฉิโต   อชฺฌาปนฺโน  อตฺตนา
สงฺกิเลสธมฺโม    สมาโน    สงฺกิเลสธมฺมญฺเญว    ปริเยสติ   ฯ   อยํ
ภิกฺขเว อนริยา ปริเยสนา ฯ
     [๓๑๕]   กตมา  จ  ภิกฺขเว  อริยา  ปริเยสนา  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว
เอกจฺโจ   อตฺตนา   ชาติธมฺโม   สมาโน  ชาติธมฺเม  อาทีนวํ  วิทิตฺวา
อชาตํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ   ปริเยสติ  อตฺตนา  ชราธมฺโม
สมาโน   ชราธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อชรํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ
นิพฺพานํ    ปริเยสติ    อตฺตนา    พฺยาธิธมฺโม   สมาโน   พฺยาธิธมฺเม
อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อพฺยาธึ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ  ปริเยสติ
อตฺตนา   มรณธมฺโม   สมาโน   มรณธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อมตํ
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ   ปริเยสติ  อตฺตนา  โสกธมฺโม  สมาโน
โสกธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อโสกํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ
ปริเยสติ   อตฺตนา   สงฺกิเลสธมฺโม   สมาโน   สงฺกิเลสธมฺเม  อาทีนวํ
วิทิตฺวา    อสงฺกิลิฏฺฐํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ   ปริเยสติ   ฯ
อยมฺปิ ภิกฺขเว อริยา ปริเยสนา ฯ
     [๓๑๖]   อหมฺปิ   สุทํ  ภิกฺขเว  ปุพฺเพว  สมฺโพธา  อนภิสมฺพุทฺโธ
โพธิสตฺโตว   สมาโน   อตฺตนา   ชาติธมฺโม   สมาโน   ชาติธมฺมญฺเญว
ปริเยสามิ   อตฺตนา   ชราธมฺโม   สมาโน   ชราธมฺมญฺเญว  ปริเยสามิ
อตฺตนา   พฺยาธิธมฺโม   สมาโน   พฺยาธิธมฺมญฺเญว   ปริเยสามิ  อตฺตนา
มรณธมฺโม   สมาโน   มรณธมฺมญฺเญว   ปริเยสามิ   อตฺตนา  โสกธมฺโม
สมาโน   โสกธมฺมญฺเญว   ปริเยสามิ   อตฺตนา  สงฺกิเลสธมฺโม  สมาโน
สงฺกิเลสธมฺมญฺเญว   ปริเยสามิ   ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  กินฺนุ
โข   อหํ   อตฺตนา   ชาติธมฺโม   สมาโน   ชาติธมฺมญฺเญว  ปริเยสามิ
อตฺตนา  ชราธมฺโม  สมาโน  ...  พฺยาธิธมฺโม  สมาโน ... มรณธมฺโม
สมาโน  ...  โสกธมฺโม  สมาโน  ...  อตฺตนา สงฺกิเลสธมฺโม สมาโน
สงฺกิเลสธมฺมญฺเญว     ปริเยสามิ    ยนฺนูนาหํ    อตฺตนา    ชาติธมฺโม
สมาโน   ชาติธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อชาตํ   อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ
นิพฺพานํ    ปริเยเสยฺยํ    อตฺตนา    ชราธมฺโม   สมาโน   ชราธมฺเม
อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อชรํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ  ปริเยเสยฺยํ
อตฺตนา   พฺยาธิธมฺโม   สมาโน  พฺยาธิธมฺเม  อาทีนวํ  วิทิตฺวา  อพฺยาธึ
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ  ปริเยเสยฺยํ  อตฺตนา  มรณธมฺโม  สมาโน
มรณธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อมตํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ
ปริเยเสยฺยํ   อตฺตนา  โสกธมฺโม  สมาโน  โสกธมฺเม  อาทีนวํ  วิทิตฺวา
อโสกํ  อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ  ปริเยเสยฺยํ  อตฺตนา สงฺกิเลสธมฺโม
สมาโน  สงฺกิเลสธมฺเม  อาทีนวํ  วิทิตฺวา  อสงฺกิลิฏฺฐํ  อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ
นิพฺพานํ ปริเยเสยฺยนฺติ ฯ
     [๓๑๗]   โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว  อปเรน  สมเยน ทหโรว สมาโน
สุสุกาฬเกโส    ภเทฺรน    โยพฺพเนน   สมนฺนาคโต   ปฐเมน   วยสา
อกามกานํ   มาตาปิตูนํ   อสฺสุมุขานํ  โรทนฺตานํ  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา
กาสายานิ    วตฺถานิ    อจฺฉาเทตฺวา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชึ
โส    เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   กึกุสลคเวสี   อนุตฺตรํ   สนฺติวรปทํ
ปริเยสมาโน   เยน   อาฬาโร   กาลาโม   เตนุปสงฺกมึ  อุปสงฺกมิตฺวา
อาฬารํ   กาลามํ   เอตทโวจํ   อิจฺฉามหํ   อาวุโส   กาลาม   อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย พฺรหฺมจริยํ จริตุนฺติ ฯ
     {๓๑๗.๑}   เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  อาฬาโร กาลาโม มํ เอตทโวจ
วิหรตายสฺมา  ตาทิโส  อยํ  ธมฺโม  ยตฺถ  วิญฺญู  ปุริโส  นจิรสฺเสว  สกํ
อาจริยกํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยาติ  ฯ  โส
โข  อหํ  ภิกฺขเว  นจิรสฺเสว  ขิปฺปเมว  ตํ  ธมฺมํ  ปริยาปุณึ โส โข อหํ
ภิกฺขเว      ตาวตเกเนว      โอฏฺฐปหตมตฺเตน     ลปิตลาปนมตฺเตน
ญาณวาทญฺจ   วทามิ   เถรวาทญฺจ   ชานามิ   ปสฺสามีติ  จ  ปฏิชานามิ
อหญฺเจว  อญฺเญ  จ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว เอตทโหสิ น โข อาฬาโร
กาลาโม   อิมํ   ธมฺมํ  เกวลํ  สทฺธามตฺตเกน  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช  วิหรามีติ  ปเวเทติ  อทฺธา  อาฬาโร กาลาโม อิมํ ธมฺมํ ชานํ
ปสฺสํ วิหรตีติ ฯ
     {๓๑๗.๒}   อถ   ขฺวาหํ   ภิกฺขเว   เยน   อาฬาโร  กาลาโม
เตนุปสงฺกมึ      อุปสงฺกมิตฺวา     อาฬารํ     กาลามํ     เอตทโวจํ
กิตฺตาวตา   โน  อาวุโส  กาลาม  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   ปเวเทสีติ  ฯ   เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  อาฬาโร  กาลาโม
อากิญฺจญฺญายตนํ   ปเวเทสิ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  น
โข   อาฬารสฺเสว  กาลามสฺส  อตฺถิ  สทฺธา  มยฺหํปตฺถิ  สทฺธา  น  โข
อาฬารสฺเสว   กาลามสฺส   อตฺถิ   วิริยํ   มยฺหํปตฺถิ   วิริยํ   น   โข
อาฬารสฺเสว    กาลามสฺส    อตฺถิ   สติ   มยฺหํปตฺถิ   สติ   น   โข
อาฬารสฺเสว   กาลามสฺส   อตฺถิ   สมาธิ   มยฺหํปตฺถิ   สมาธิ  น  โข
อาฬารสฺเสว   กาลามสฺส   อตฺถิ   ปญฺญา   มยฺหํปตฺถิ  ปญฺญา  ยนฺนูนาหํ
ยํ   ธมฺมํ   อาฬาโร   กาลาโม   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
วิหรามีติ   ปเวเทติ   ฯ   ตสฺส  ธมฺมสฺส  สจฺฉิกิริยาย  ปทเหยฺยนฺติ  ฯ
โส   โข   อหํ  ภิกฺขเว  นจิรสฺเสว  ขิปฺปเมว  ตํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสึ ฯ
     {๓๑๗.๓}   อถ  ขฺวาหํ ภิกฺขเว เยน อาฬาโร กาลาโม เตนุปสงฺกมึ
อุปสงฺกมิตฺวา   อาฬารํ   กาลามํ  เอตทโวจํ  เอตฺตาวตา  โข  อาวุโส
กาลาม  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  ปเวเทสีติ  ฯ
เอตฺตาวตา   โข   อหํ   อาวุโส  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกิตฺวา
อุปสมฺปชฺช   ปเวเทมีติ   ฯ  อหมฺปิ  โข  อาวุโส  กาลาม  เอตฺตาวตา
อิมํ   ธมฺมํ   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรามีติ  ฯ  ลาภา
โน  อาวุโส  สุลทฺธํ  โน  อาวุโส  เย มยํ อายสฺมนฺตํ ตาทิสํ สพฺรหฺมจารึ
ปสฺสาม  อิติ  ยาหํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช ปเวเทมิ
ตํ  ตฺวํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรสิ  ยํ ตฺวํ ธมฺมํ
สยํ    อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรสิ   ตมหํ   ธมฺมํ   สยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา    อุปสมฺปชฺช    ปเวเทมิ    อิติ   ยาหํ   ธมฺมํ
ชานามิ   ตํ   ตฺวํ  ธมฺมํ  ชานาสิ  ยํ  ตฺวํ  ธมฺมํ  ชานาสิ  ตมหํ  ธมฺมํ
ชานามิ   อิติ   ยาทิโส   อหํ   ตาทิโส   ตฺวํ   ยาทิโส  ตฺวํ  ตาทิโส
อหํ   เอหิทานิ   อาวุโส   อุโภ   วสนฺตา   อิมํ  คณํ  ปริหรามาติ  ฯ
อิติ  โข  ภิกฺขเว  อาฬาโร  กาลาโม  อาจริโย  เม สมาโน อนฺเตวาสึ
มํ  สมานํ  อตฺตนา  สมสมํ  ฐเปติ  อุฬาราย  จ  มํ  ปูชาย  ปูเชสิ  ฯ
ตสฺส    มยฺหํ    ภิกฺขเว   เอตทโหสิ   นายํ   ธมฺโม   นิพฺพิทาย   น
วิราคาย   น   นิโรธาย   น   อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น  สมฺโพธาย
น    นิพฺพานาย    สํวตฺตติ   ยาวเทว   อากิญฺจญฺญายตนูปปตฺติยาติ   ฯ
โส   โข   อหํ   ภิกฺขเว   ตํ   ธมฺมํ   อนลงฺกริตฺวา   ตมฺหา  ธมฺมา
นิพฺพิชฺช อปกฺกมึ ฯ
     [๓๑๘]   โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว  กึกุสลคเวสี  อนุตฺตรํ  สนฺติวรปทํ
ปริเยสมาโน   เยน   อุทฺทโก   รามปุตฺโต   เตนุปสงฺกมึ  อุปสงฺกมิตฺวา
อุทฺทกํ    รามปุตฺตํ    เอตทโวจํ   อิจฺฉามหํ   อาวุโส   ราม   อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย   พฺรหฺมจริยํ   จริตุนฺติ   ฯ   เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  อุทฺทโก
รามปุตฺโต   มํ   เอตทโวจ   วิหรตายสฺมา  ตาทิโส  อยํ  ธมฺโม  ยตฺถ
วิญฺญู   ปุริโส   นจิรสฺเสว   สกํ   อาจริยกํ   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหเรยฺยาติ   ฯ   โส   โข   อหํ   ภิกฺขเว   นจิรสฺเสว
ขิปฺปเมว  ตํ  ธมฺมํ  ปริยาปุณึ  ฯ  โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว  ตาวตเกเนว
โอฏฺฐปหตมตฺตเกน           ลปิตลาปนมตฺตเกน          ญาณวาทญฺจ
วทามิ    เถรวาทญฺจ    ปชานามิ    ปสฺสามีติ   ปฏิชานามิ   อหญฺเจว
อญฺเญ   จ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ  น  โข  ราโม
อิมํ    ธมฺมํ    เกวลํ    สทฺธามตฺตเกน    สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหรามีติ   ปเวเทสิ   ฯ  อทฺธา  ราโม  อิมํ  ธมฺมํ  ชานํ
ปสฺสํ   วิหาสีติ   ฯ    อถ  ขฺวาหํ  ภิกฺขเว  เยน  อุทฺทโก  รามปุตฺโต
เตนุปสงฺกมึ      อุปสงฺกมิตฺวา     อุทฺทกํ     รามปุตฺตํ     เอตทโวจํ
กิตฺตาวตา   โน   อาวุโส   ราม  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช ปเวเทสีติ ฯ
     เอวํ  วุตฺเต  ภิกฺขเว  อุทฺทโก  รามปุตฺโต  เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ
ปเวเทสิ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  น  โข รามสฺเสว อโหสิ
สทฺธา  มยฺหํปตฺถิ  สทฺธา  น  โข  รามสฺเสว อโหสิ วิริยํ ฯเปฯ สติ ...
สมาธิ  ...  ปญฺญา  มยฺหํปตฺถิ  ปญฺญา  ยนฺนูนาหํ  ยํ  ธมฺมํ  ราโม  สยํ
อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรามีติ   ปเวเทติ  ตสฺส  ธมฺมสฺส
สจฺฉิกิริยาย ปทเหยฺยนฺติ ฯ
     {๓๑๘.๑}   โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว นจิรสฺเสว ขิปฺปเมว ตํ ธมฺมํ สยํ
อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหาสึ  ฯ  อถ  ขฺวาหํ  ภิกฺขเว  เยน
อุทฺทโก    รามปุตฺโต   เตนุปสงฺกมึ   อุปสงฺกมิตฺวา   อุทฺทกํ   รามปุตฺตํ
เอตทโวจํ  เอตฺตาวตา  โน  อาวุโส  ราม  ๑-  อิมํ  ธมฺมํ สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  ปเวเทสีติ  ฯ  เอตฺตาวตา  โข  อหํ ๒- อาวุโส
อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  ปเวเทมีติ ๓- ฯ อหมฺปิ
โข อาวุโส เอตฺตาวตา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ราโม  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. ยุ. ปเวเทสีติ ฯ
อิมํ    ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรามีติ   ฯ
ลาภา  โน  อาวุโส  สุลทฺธํ  โน  อาวุโส  เย  มยํ  อายสฺมนฺตํ  ตาทิสํ
สพฺรหฺมจารึ   ปสฺสาม   อิติ  ยํ  ธมฺมํ  ราโม  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช  ปเวเทติ  ตํ  ตฺวํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช
วิหรสิ  ๑-  ยํ  ตฺวํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรสิ ๒-
ตํ  ธมฺมํ  ราโม  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  ปเวเทสิ อิติ ๓-
ยํ  ธมฺมํ  ราโม  อญฺญาสิ  ๔-  ตฺวํ  ธมฺมํ ชานาสิ ยํ ตฺวํ ธมฺมํ ชานาสิ ตํ
ธมฺมํ  ราโม  อญฺญาสิ  ๕-  อิติ ยาทิโส ราโม อโหสิ ตาทิโส ตฺวํ ยาทิโส
ตฺวํ ตาทิโส ราโม อโหสิ เอหิทานิ อาวุโส ตุวํ [๖]- คณํ ปริหราติ ฯ
     {๓๑๘.๒}   อิติ  โข  ภิกฺขเว  อุทฺทโก  รามปุตฺโต สพฺรหฺมจารี เม
สมาโน  อาจริยฏฺฐาเน  จ  มํ  ฐเปสิ  อุฬาราย  จ  มํ ปูชาย ปูเชสิ ฯ
ตสฺส   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  นายํ  ธมฺโม  นิพฺพิทาย  น  วิราคาย
น  นิโรธาย  น  อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น  สมฺโพธาย  น  นิพฺพานาย
สํวตฺตติ    ยาวเทว   เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปปตฺติยาติ   ฯ   โส   โข
อหํ ภิกฺขเว ตํ ธมฺมํ อนลงฺกริตฺวา ตสฺมา ธมฺมา นิพฺพิชฺช อปกฺกมึ ฯ
     [๓๑๙]   โส  โข  อหํ  ภิกฺขเว  กึกุสลคเวสี  อนุตฺตรํ  สนฺติวรปทํ
ปริเยสมาโน   มคเธสุ   อนุปุพฺเพน   จาริกญฺจรมาโน   เยน  อุรุเวลา
เสนานิคโม   ตทวสรึ   ฯ   ตตฺถทฺทสํ   รมณียํ   ภูมิภาคํ   ปาสาทิกญฺจ
วนสณฺฑํ    นทิญฺจ   สนฺทนฺตึ   เสตกํ   สุปติตฺถํ   รมณียํ   สมนฺตา   จ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ โป. ปเวเทสิ ฯ  โป. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๔-๕ โป. ม. อภิญฺญาสิ ฯ
@ ม. ยุ. อิมํ ฯ
โคจรคามํ    ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ   รมณีโย   วต
ภูมิภาโค   ปาสาทิโก  จ  วนสณฺโฑ  นที  จ  สนฺทติ  เสตกา  สุปติตฺถา
รมณียา   สมนฺตา  จ  โคจรคาโม  อลํ  วติทํ  กุลปุตฺตสฺส  ปธานตฺถิกสฺส
ปธานายาติ   ฯ   โส   โข   อหํ   ภิกฺขเว   ตตฺเถว   นิสีทึ  อลมิทํ
ปธานายาติ ฯ
     [๓๒๐]   โส   โข   อหํ  ภิกฺขเว  อตฺตนา  ชาติธมฺโม  สมาโน
ชาติธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อชาตํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ
ปริเยสมาโน   อชาตํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ  อชฺฌคมํ  อตฺตนา
ชราธมฺโม  สมาโน  ...  อตฺตนา  พฺยาธิธมฺโม  สมาโน  ...  อตฺตนา
มรณธมฺโม   สมาโน  ...  อตฺตนา  โสกธมฺโม  สมาโน  ...  อตฺตนา
สงฺกิเลสธมฺโม   สมาโน   สงฺกิเลสธมฺเม   อาทีนวํ  วิทิตฺวา  อสงฺกิลิฏฺฐํ
อนุตฺตรํ    โยคกฺเขมํ    นิพฺพานํ   ปริเยสมาโน   อสงฺกิลิฏฺฐํ   อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ   อชฺฌคมํ   ญาณญฺจ   ปน   เม   ทสฺสนํ  อุทปาทิ
อกุปฺปา เม วิมุตฺติ อยมนฺติมา ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ
     [๓๒๑]   ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ อธิคโต โข มฺยายํ ธมฺโม
คมฺภีโร   ทุทฺทโส   ทุรนุโพโธ   สนฺโต   ปณีโต   อตกฺกาวจโร  นิปุโณ
ปณฺฑิตเวทนีโย  อาลยรามา  โข  ปนายํ  ปชา  อาลยรตา อาลยสมฺมุทิตา
อาลยรามาย   โข   ๑-   ปชาย  อาลยรตาย  อาลยสมฺมุทิตาย  ทุทฺทสํ
อิทํ   ฐานํ   ยทิทํ   อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปาโท   อิทมฺปิ   โข   ฐานํ
ทุทฺทสํ        ยทิทํ        สพฺพสงฺขารสมโถ       สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โข ปน ฯ
ตณฺหกฺขโย   วิราโค   นิโรโธ   นิพฺพานํ   อหญฺเจว   โข   ปน  ธมฺมํ
เทเสยฺยํ   ปเร   จ   เม  น  อาชาเนยฺยุํ  โส  มมสฺส  กิลมโถ  สา
มมสฺส   วิเหสาติ   ฯ   อปิสฺสุ   มํ  ภิกฺขเว  อิมา  อนจฺฉริยา  คาถา
ปฏิภํสุ ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา
       กิจฺเฉน เม อธิคตํ      หลนฺทานิ ปกาสิตุํ
       ราคโทสปเรเตหิ       นายํ ธมฺโม สุสมฺพุโธ
       ปฏิโสตคามึ นิปุณํ       คมฺภีรํ ทุทฺทสํ อณุํ
       ราครตฺตา น ทกฺขนฺติ    ตโมกฺขนฺเธน อาวุตาติ ฯ
อิติห    เม   ภิกฺขเว   ปฏิสญฺจิกฺขโต   อปฺโปสฺสุกฺกตาย   จิตฺตํ   นมติ
โน ธมฺมเทสนายาติ ฯ
     [๓๒๒]   อถ   โข  ภิกฺขเว  พฺรหฺมุโน  สหมฺปติสฺส  มม  เจตสา
เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย   เอตทโหสิ   นสฺสติ   วต   โภ  โลโก  วินสฺสติ
วต   โภ  โลโก  ยตฺร  หิ  นาม  ตถาคตสฺส  อรหโต  สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อปฺโปสฺสุกฺกตาย   จิตฺตํ   นมติ   โน   ธมฺมเทสนายาติ   ฯ   อถ  โข
ภิกฺขเว   พฺรหฺมา   สหมฺปติ  เสยฺยถาปิ  นาม  พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ
วา  พาหํ  ปสาเรยฺย  ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย เอวเมว ๑- โข ๒-
พฺรหฺมโลเก   อนฺตรหิโต  มม  ปุรโต  ปาตุรโหสิ  ฯ  อถ  โข  ภิกฺขเว
พฺรหฺมา     สหมฺปติ     เอกํสํ     อุตฺตราสงฺคํ    กริตฺวา    เยนาหํ
เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา  มํ  เอตทโวจ  เทเสตุ  เม  ภนฺเต  ภควา  ธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. เอวเมวํ ฯ  ม. ยุ. โขติ สทฺโท นตฺถิ ฯ
เทเสตุ   สุคโต   ธมฺมํ   สนฺติ   สตฺตา   อปฺปรชกฺขชาติกา  อสฺสวนตา
ธมฺมสฺส   ปริหายนฺติ   ภวิสฺสนฺติ   ธมฺมสฺส   อญฺญาตาโรติ  ฯ  อิทมโวจ
ภิกฺขเว พฺรหฺมา สหมฺปติ อิทํ วตฺวาน อถาปรํ เอตทโวจ
            ปาตุรโหสิ มคเธสุ ปุพฺเพ
            ธมฺโม อสุทฺโธ สมเลหิ จินฺติโต
            อปาปุเรตํ อมตสฺส ทฺวารํ
            สุณนฺตุ ธมฺมํ วิมเลนานุพุทฺธํ
            เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต
            ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
            ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธ
            ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
            โสกาวกิณฺณํ ๑- ชนตมเปตโสโก
            อเวกฺขสฺสุ ชาติชราภิภูตํ
            อุฏฺเฐหิ วีร วิชิตสงฺคาม
            สตฺถวาห อนณ วิจร โลเก
     เทเสตุ ๒- ภควา ธมฺมํ อญฺญาตาโร ภวิสฺสนฺตีติ ฯ
     [๓๒๓]   อถ   ขฺวาหํ  ภิกฺขเว  พฺรหฺมุโน  จ  อชฺเฌสนํ  วิทิตฺวา
สตฺเตสุ   จ   การุญฺญตํ   ปฏิจฺจ   พุทฺธจกฺขุนา   โลกํ   โวโลเกสึ  ฯ
อทฺทสํ   โข   อหํ   ภิกฺขเว   พุทฺธจกฺขุนา  โลกํ  โวโลเกนฺโต  สตฺเต
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. โสกาวติณฺณํ ฯ  สี. ม. ยุ. เทสสฺสุ ฯ
อปฺปรชกฺเข  มหารชกฺเข  ติกฺขินฺทฺริเย  มุทินฺทฺริเย  สฺวากาเร  ทฺวากาเร
สุวิญฺญาปเย   ทุวิญฺญาปเย   อปฺเปกจฺเจ   ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน   ๑-
วิหรนฺเต  ๒-  ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  อุปฺปลินิยํ วา ปทุมินิยํ วา ปุณฺฑรีกินิยํ
วา   อปฺเปกจฺจานิ   อุปฺปลานิ   วา   ปทุมานิ   วา   ปุณฺฑรีกานิ  วา
อุทเก   ชาตานิ   อุทเก  สํวทฺธานิ  อุทกานุคฺคตานิ  อนฺโตนิมุคฺคโปสิตานิ
อปฺเปกจฺจานิ   อุปฺปลานิ   วา   ปทุมานิ   วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก
ชาตานิ   อุทเก  สํวทฺธานิ  อุทกานุคฺคตานิ  สโมทกณฺฐิตานิ  อปฺเปกจฺจานิ
อุปฺปลานิ   วา   ปทุมานิ  วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก  ชาตานิ  อุทเก
สํวทฺธานิ   อุทกํ   อจฺจุคฺคมฺม   ติฏฺฐนฺติ   ๓-   อนุปฺปลิตฺตานิ   อุทเกน
เอวเมว  โข  อหํ  ภิกฺขเว  พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต อทฺทสํ สตฺเต
อปฺปรชกฺเข  มหารชกฺเข  ติกฺขินฺทฺริเย  มุทินฺทฺริเย  สฺวากาเร  ทฺวากาเร
สุวิญฺญาปเย     ทุวิญฺญาปเย     อปฺเปกจฺเจ    ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน
วิหรนฺเต ฯ อถ ขฺวาหํ ภิกฺขเว พฺรหฺมานํ สหมฺปตึ คาถาย อชฺฌภาสึ ๔-
           อปารุตา เตสํ อมตสฺส ทฺวารา
           เย โสตวนฺโต ปมุญฺจนฺตุ สทฺธํ
           วิหึสสญฺญี ปคุณํ น ภาสึ
           ธมฺมํ ปณีตํ มนุเชสุ พฺรหฺเมติ ฯ
อถ   โข   ภิกฺขเว   พฺรหฺมา   สหมฺปติ   กตาวกาโส  โขมฺหิ  ภควตา
ธมฺมเทสนายาติ มํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเน ฯ  ม. อิโต ปรํ อปฺเปกจฺเจ น
@ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิเน วิหรนฺเตติ ทิสฺสติ ฯ  ม. ฐิตานิ ฯ   ม. ยุ. ปจฺจภาสึ ฯ
     [๓๒๔]   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  กสฺส  นุ  โข  อหํ
ปฐมํ   ธมฺมํ   เทเสยฺยํ   โก   อิมํ  ธมฺมํ  ขิปฺปเมว  อาชานิสฺสตีติ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ   อยํ   โข   อาฬาโร   กาลาโม
ปณฺฑิโต    วิยตฺโต    เมธาวี   ทีฆรตฺตํ   อปฺปรชกฺขชาติโก   ยนฺนูนาหํ
อาฬารสฺส  กาลามสฺส  ปฐมํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  โส  อิมํ  ธมฺมํ  ขิปฺปเมว
อาชานิสฺสตีติ  ฯ  อถ  โข มํ ภิกฺขเว เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ๑-
สตฺตาหกาลกโต   ภนฺเต   อาฬาโร   กาลาโมติ  ฯ  ญาณญฺจ  ปน  เม
ทสฺสนํ   อุทปาทิ   สตฺตาหกาลกโต   อาฬาโร   กาลาโมติ   ฯ   ตสฺส
มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ   มหาชานิโย   โข   อาฬาโร   กาลาโม
สเจ หิ โส อิมํ ธมฺมํ สุเณยฺย ขิปฺปเมว อาชาเนยฺยาติ ฯ
     {๓๒๔.๑}   ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ กสฺส นุ โข ปฐมํ ธมฺมํ
เทเสยฺยํ  โก  อิมํ  ธมฺมํ  ขิปฺปเมว  อาชานิสฺสตีติ  ฯ ตสฺส มยฺหํ ภิกฺขเว
เอตทโหสิ   อยํ   โข   อุทฺทโก  รามปุตฺโต  ปณฺฑิโต  วิยตฺโต  เมธาวี
ทีฆรตฺตํ     อปฺปรชกฺขชาติโก     ยนฺนูนาหํ    อุทฺทกสฺส    รามปุตฺตสฺส
ปฐมํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  โส  อิมํ  ธมฺมํ  ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตีติ ฯ อถ โข
มํ   ภิกฺขเว   เทวตา   อุปสงฺกมิตฺวา  เอตทโวจ  ๒-  อภิโทสกาลกโต
ภนฺเต   อุทฺทโก   รามปุตฺโตติ   ฯ  ญาณญฺจ  ปน  เม  ทสฺสนํ  อุทปาทิ
อภิโทสกาลกโต    อุทฺทโก   รามปุตฺโตติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว
เอตทโหสิ   มหาชานิโย   โข  อุทฺทโก  รามปุตฺโต  สเจ  หิ  โส  อิมํ
ธมฺมํ สุเณยฺย ขิปฺปเมว อาชาเนยฺยาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ยุ. เอตทโวจุํ ฯ
     {๓๒๔.๒}   ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ  กสฺส  นุ  โข  อหํ
ปฐมํ  ธมฺมํ  เทเสยฺยํ  โก  อิมํ  ธมฺมํ  ขิปฺปเมว  อาชานิสฺสตีติ  ฯ ตสฺส
มยฺหํ   ภิกฺขเว   เอตทโหสิ   พหุการา   โข   เม  ปญฺจวคฺคิยา  ภิกฺขู
เย   มํ   ปธานปหิตตฺตํ   อุปฏฺฐหึสุ   ยนฺนูนาหํ   ปญฺจวคฺคิยานํ   ภิกฺขูนํ
ปฐมํ   ธมฺมํ   เทเสยฺยนฺติ   ฯ   ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  กหํ
นุ  โข  เอตรหิ  ปญฺจวคฺคิยา  ภิกฺขู  วิหรนฺตีติ  ฯ  อทฺทสํ  โข  ภิกฺขเว
ทิพฺเพน     จกฺขุนา     วิสุทฺเธน    อติกฺกนฺตมานุสเกน    ปญฺจวคฺคิเย
ภิกฺขู  พาราณสิยํ  วิหรนฺเต  อิสิปตเน  มิคทาเย  ฯ  อถ  ขฺวาหํ ภิกฺขเว
อุรุเวลายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน พาราณสี เตน จาริกํ ปกฺกามึ ฯ
     [๓๒๕]   อทฺทสา  โข  มํ  ภิกฺขเว  อุปโก อาชีวโก อนฺตรา จ คยํ
อนฺตรา    จ   โพธึ   อทฺธานมคฺคปฏิปนฺนํ   ทิสฺวาน   มํ   เอตทโวจ
วิปฺปสนฺนานิ   โข   เต   อาวุโส   อินฺทฺริยานิ   ปริสุทฺโธ   ฉวิวณฺโณ
ปริโยทาโต  กํสิ  ตฺวํ  อาวุโส  อุทฺทิสฺส  ปพฺพชิโต  โก  วา เต สตฺถา
กสฺส  วา  ตํ  ธมฺมํ  โรเจสีติ  ฯ เอวํ วุตฺเต อหํ ภิกฺขเว อุปกํ อาชีวกํ
คาถาย ๑- อชฺฌภาสึ
                สพฺพาภิภู สพฺพวิทูหมสฺมิ
                สพฺเพสุ ธมฺเมสุ อนูปลิตฺโต
                สพฺพญฺชโห ตณฺหกฺขเย วิมุตฺโต
                สยํ อภิญฺญาย กมุทฺทิเสยฺยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. คาถาหิ ฯ
         น เม อาจริโย อตฺถิ          สทิโส เม น วิชฺชติ
         สเทวกสฺมิ โลกสฺมึ         นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล
         อหญฺหิ อรหา โลเก        อหํ สตฺถา อนุตฺตโร
         เอโกมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ    สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต
         ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตุํ                คจฺฉามิ กาสินํ ปุรํ
         อนฺธภูตสฺมิ โลกสฺมึ              อาหญฺญึ ๑- อมตทุนฺทุภินฺติ ฯ
         ยถา โข ตฺวํ อาวุโส ปฏิชานาสิ    อรหสิ อนนฺตชิโนติ ฯ
         มาทิสา เว ชินา โหนฺติ                  เย ปตฺตา อาสวกฺขยํ
         ชิตา เม ปาปกา ธมฺมา                    ตสฺมาหํ อุปก ชิโนติ ฯ
เอวํ  วุตฺเต ภิกฺขเว โส อุปโก หุเวยฺยาวุโสติ ๒- วตฺวา สีสํ โอกมฺเปตฺวา
อุมฺมคฺคํ คเหตฺวา ปกฺกามิ ฯ
     [๓๒๖]   อถ  ขฺวาหํ  ภิกฺขเว  อนุปุพฺเพน  จาริกญฺจรมาโน  เยน
พาราณสี    เยน    อิสิปตนํ    มิคทาโย   เยน   ปญฺจวคฺคิยา   ภิกฺขู
เตนุปสงฺกมึ   ฯ   อทฺทสํสุ   ๓-  โข  มํ  ภิกฺขเว  ปญฺจวคฺคิยา   ภิกฺขู
ทูรโตว    อาคจฺฉนฺตํ    ทิสฺวาว    อญฺญมญฺญํ    สณฺฐเปสุํ   อยํ   โข
อาวุโส    สมโณ    โคตโม    อาคจฺฉติ   พาหุลฺลิโก   ปธานวิพฺภนฺโต
อาวตฺโต   พาหุลฺลาย   โส   เนว   อภิวาเทตพฺโพ  น  ปจฺจุฏฺฐาตพฺโพ
นาสฺส   ปตฺตจีวรํ   ปฏิคฺคเหตพฺพํ   อปิจ   โข  อาสนํ  ฐเปตพฺพํ  สเจ
อากงฺขิสฺสติ  นิสีทิสฺสตีติ  ฯ  ยถา  ยถา  โข  อหํ  ภิกฺขเว อุปสงฺกมึ ๔-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาหญฺฉํ ฯ ๒. ม. หุเปยฺยปาวุโสติ ฯ ยุ. หุเวยฺยปาวุโสติ ฯ
@ ยุ. อทฺทสาสุํ ฯ  ยุ. อุปสงฺกมามิ ฯ
ตถา   ตถา   ปญฺจวคฺคิยา   ภิกฺขู   นาสกฺขึสุ  สกาย  กติกาย  สณฺฐาตุํ
อปฺเปกจฺเจ    มํ   ปจฺจุคฺคนฺตฺวา   ปตฺตจีวรํ   ปฏิคฺคเหสุํ   อปฺเปกจฺเจ
อาสนํ   ปญฺญาเปสุํ   อปฺเปกจฺเจ   ปาโททกํ  อุปฏฺฐเปสุํ  อปิจ  โข  มํ
นาเมน   จ   อาวุโสวาเทน  จ  สมุทาจรนฺติ  ฯ  [๑]-  อหํ  ภิกฺขเว
ปญฺจวคฺคิเย   ภิกฺขู   เอตทโวจํ   มา   ภิกฺขเว   ตถาคตํ  นาเมน  จ
อาวุโสวาเทน     จ   สมุทาจริตฺถ   ๒-   อรหํ   ภิกฺขเว   ตถาคโต
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    โอทหถ   ภิกฺขเว   โสตํ   อมตมธิคตํ   อหมนุสาสามิ
อหํ    ธมฺมํ    เทเสมิ   ยถานุสิฏฺฐํ   ๓-   ปฏิปชฺชมานา   นจิรสฺเสว
ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา    สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ
ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ฯ
     {๓๒๖.๑}   เอวํ   วุตฺเต   ภิกฺขเว   ปญฺจวคฺคิยา   ภิกฺขู   มํ
เอตทโวจุํ    ตายปิ   โข   ตฺวํ   อาวุโส   โคตม   อริยาย   ตาย
ปฏิปทาย    ตาย   ทุกฺกรการิกาย   นาชฺฌคมา   อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ     กึ     ปน    ตฺวํ    เอตรหิ    พาหุลฺลิโก
ปธานวิพฺภนฺโต      อาวตฺโต     พาหุลฺลาย     อธิคมิสฺสสิ     อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา   อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ   ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภิกฺขเว
ปญฺจวคฺคิเย   ภิกฺขู   เอตทโวจํ   น  ภิกฺขเว  ตถาคโต  พาหุลฺลิโก  น
ปธานวิพฺภนฺโต   น   อาวตฺโต   พาหุลฺลาย   อรหํ   ภิกฺขเว  ตถาคโต
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    โอทหถ   ภิกฺขเว   โสตํ   อมตมธิคตํ   อหมนุสาสามิ
อหํ   ธมฺมํ   เทเสมิ   ยถานุสิฏฺฐํ  ปฏิปชฺชมานา  นจิรสฺเสว  ยสฺสตฺถาย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอวํ วุตฺเตติ เทฺว ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ  ม. สมุทาจรถ ฯ
@ ม. ยุ. อิโต ปรํ ตถาสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
กุลปุตฺตา    สมฺมเทว    อคารสฺมา    อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว    ธมฺเม    สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช    วิหริสฺสถาติ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   ภิกฺขเว   ปญฺจวคฺคิยา
ภิกฺขู  มํ  เอตทโวจุํ  ตายปิ  โข  ตฺวํ  *-  อาวุโส โคตม อริยาย ตาย
ปฏิปทาย    ตาย    ทุกฺกรการิกาย   นาชฺฌคมา   อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ     กึ     ปน    ตฺวํ    เอตรหิ    พาหุลฺลิโก
ปธานวิพฺภนฺโต      อาวตฺโต     พาหุลฺลาย     อธิคมิสฺสสิ     อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา      อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ     ฯ     ทุติยมฺปิ     โข
อหํ   ภิกฺขเว   ปญฺจวคฺคิเย   ภิกฺขู   เอตทโวจํ  น  ภิกฺขเว  ตถาคโต
พาหุลฺลิโก ฯเปฯ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสถาติ ฯ
     {๓๒๖.๒}   ตติยมฺปิ  โข  ภิกฺขเว  ปญฺจวคฺคิยา  ภิกฺขู มํ เอตทโวจุํ
ตายปิ  โข  ตฺวํ อาวุโส โคตม อริยาย ตาย ปฏิปทาย ตาย ทุกฺกรการิกาย
นาชฺฌคมา    อุตฺตริ    มนุสฺสธมฺมา   อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ   กึ   ปน
ตฺวํ  เอตรหิ  พาหุลฺลิโก  ปธานวิพฺภนฺโต  อาวตฺโต  พาหุลฺลาย อธิคมิสฺสสิ
อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา   อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ   ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อหํ
ภิกฺขเว  ปญฺจวคฺคิเย  ภิกฺขู  เอตทโวจํ  อภิชานาถ เม โน ตุเมฺห ภิกฺขเว
อิโต  ปุพฺเพ  เอวรูปํ  ภาสิตเมตนฺติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต ฯ น ภิกฺขเว
ตถาคโต  พาหุลฺลิโก  น  ปธานวิพฺภนฺโต  น  อาวตฺโต  พาหุลฺลาย  อรหํ
ภิกฺขเว   ตถาคโต   สมฺมาสมฺพุทฺโธ  โอทหถ  ภิกฺขเว  โสตํ  อมตมธิคตํ
อหมนุสาสามิ    อหํ    ธมฺมํ    เทเสมิ    ยถานุสิฏฺฐํ    ปฏิปชฺชมานา
@เชิงอรรถ: * มีการแก้ไขคำ ตวํ เป็น ตฺวํ
นจิรสฺเสว    ยสฺสตฺถาย   กุลปุตฺตา   สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ
ปพฺพชนฺติ    ตทนุตฺตรํ    พฺรหฺมจริยปริโยสานํ    ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ
อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหริสฺสถาติ   ฯ   อสกฺขึ  โข  อหํ
ภิกฺขเว   ปญฺจวคฺคิเย   ภิกฺขู   สญฺญาเปตุํ   ฯ   เทฺวปิ   สุทํ  ภิกฺขเว
ภิกฺขู   โอวทามิ   ตโย   ภิกฺขู   ปิณฺฑาย   จรนฺติ   ยํ   ตโย   ภิกฺขู
ปิณฺฑาย   จริตฺวา  อาหรนฺติ  เตน  ฉพฺพคฺคา  ๑-   ยาเปม  ฯ  ตโยปิ
สุทํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขู   โอวทามิ   เทฺวปิ   ภิกฺขู   ปิณฺฑาย  จรนฺติ  ยํ
เทฺวปิ ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา อาหรนฺติ เตน ฉพฺพคฺคา ยาเปม ฯ
     {๓๒๖.๓}   อถ   โข   ภิกฺขเว  ปญฺจวคฺคิยา  ภิกฺขู  มยา  เอวํ
โอวทิยมานา    เอวํ   อนุสาสิยมานา   อตฺตนา   ชาติธมฺมา   สมานา
ชาติธมฺเม   อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อชาตํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ
ปริเยสมานา   อชาตํ   อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ  อชฺฌคมํสุ  อตฺตนา
ชราธมฺมา  สมานา  ชราธมฺเม  อาทีนวํ  วิทิตฺวา อชรํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ
นิพฺพานํ   ปริเยสมานา   อชรํ   อนุตฺตรํ  โยคกฺเขมํ  นิพฺพานํ  อชฺฌคมํสุ
อตฺตนา  พฺยาธิธมฺมา  สมานา  ฯเปฯ  อตฺตนา  มรณธมฺมา  สมานา ...
อตฺตนา   โสกธมฺมา   สมานา   ...  อตฺตนา  สงฺกิเลสธมฺมา  สมานา
สงฺกิเลสธมฺเม    อาทีนวํ   วิทิตฺวา   อสงฺกิลิฏฺฐํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ
นิพฺพานํ    ปริเยสมานา    อสงฺกิลิฏฺฐํ   อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   นิพฺพานํ
อชฺฌคมํสุ    ฯ    ญาณญฺจ    ปน   เนสํ   ทสฺสนํ   อุทปาทิ   อกุปฺปา
@เชิงอรรถ:  ม. ฉพฺพคฺคิยา ฯ ยุ. ฉพฺพคฺโค ฯ
โน วิมุตฺติ อยมนฺติมา ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ
     [๓๒๗]   ปญฺจิเม  ภิกฺขเว  กามคุณา  กตเม  ปญฺจ  จกฺขุวิญฺเญยฺยา
รูปา    อิฏฺฐา    กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนียา
โสตวิญฺเญยฺยา    สทฺทา    ฯเปฯ    ฆานวิญฺเญยฺยา    คนฺธา    ...
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา  ...  กายวิญฺเญยฺยา  โผฏฺฐพฺพา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนียา   อิเม  โข  ภิกฺขเว  ปญฺจ
กามคุณา   ฯ   เยเกจิ   ภิกฺขเว   สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา  อิเม
ปญฺจ    กามคุเณ   คธิตา   มุจฺฉิตา   อชฺฌาปนฺนา   อนาทีนวทสฺสาวิโน
อนิสฺสรณปญฺญา      ปริภุญฺชนฺติ      เต      เอวมสฺสุ     เวทิตพฺพา
อนยมาปนฺนา พฺยสนมาปนฺนา ยถากามกรณียา ปาปิมโต ฯ
     [๓๒๘]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  อารญฺญโก  มิโค ๒- พนฺโธ ปาสราสึ
อธิสเยยฺย   โส   เอวมสฺส   เวทิตพฺโพ   อนยมาปนฺโน  พฺยสนมาปนฺโน
ยถากามกรณีโย    ลุทฺทสฺส   อาคจฺฉนฺเต   จ   ลุทฺเท   น   เยนกามํ
ปกฺกมิสฺสตีติ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  เยเกจิ  สมณา  วา พฺราหฺมณา วา
อิเม   ปญฺจ  กามคุเณ  คธิตา  มุจฺฉิตา  อชฺฌาปนฺนา  อนาทีนวทสฺสาวิโน
อนิสฺสรณปญฺญา   ปริภุญฺชนฺติ   เต   เอวมสฺสุ   เวทิตพฺพา  อนยมาปนฺนา
พฺยสนมาปนฺนา    ยถากามกรณียา    ปาปิมโต   ฯ   เยเกจิ   ภิกฺขเว
สมณา   วา  พฺราหฺมณา  วา  อิเม  ปญฺจ  กามคุเณ  อคธิตา  อมุจฺฉิตา
อนชฺฌาปนฺนา      อาทีนวทสฺสาวิโน      นิสฺสรณปญฺญา      ปริภุญฺชนฺติ
เต    เอวมสฺสุ   เวทิตพฺพา   น   อนยมาปนฺนา   น   พฺยสนมาปนฺนา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มโค ฯ
น ยถากามกรณียา ปาปิมโต ฯ
     {๓๒๘.๑}   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว  อารญฺญโก  มิโค  อพนฺโธ  ๑-
ปาสราสึ   อธิสเยยฺย   โส   เอวมสฺส   เวทิตพฺโพ   น  อนยมาปนฺโน
น    พฺยสนมาปนฺโน    น    ยถากามกรณีโย    ลุทฺทสฺส   อาคจฺฉนฺเต
จ  ปน  ลุทฺเท  เยนกามํ  ปกฺกมิสฺสตีติ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  เยเกจิ
สมณา    วา    พฺราหฺมณา   วา   อิเม   ปญฺจ   กามคุเณ   อคธิตา
อมุจฺฉิตา       อนชฺฌาปนฺนา      อาทีนวทสฺสาวิโน      นิสฺสรณปญฺญา
ปริภุญฺชนฺติ    เต    เอวมสฺสุ    เวทิตพฺพา    น   อนยมาปนฺนา   น
พฺยสนมาปนฺนา น ยถากามกรณียา ปาปิมโต ฯ
     {๓๒๘.๒}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  อารญฺญโก  มิโค  อรญฺเญ  ปวเน
จรมาโน  วิสฏฺโฐ  คจฺฉติ  วิสฏฺโฐ  ติฏฺฐติ  วิสฏฺโฐ นิสีทติ วิสฏฺโฐ เสยฺยํ
กปฺเปติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   อนาปาถคโต  ภิกฺขเว  ลุทฺทสฺส  เอวเมว
โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ   ปฐมํ   ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ
อยํ   วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อนฺธมกาสิ  มารํ  อปทํ  วธิตฺวา  มารจกฺขุํ
อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ฯ
     {๓๒๘.๓}   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา
อชฺฌตฺตํ    สมฺปสาทนํ    เจตโส    เอโกทิภาวํ    อวิตกฺกํ    อวิจารํ
สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ  ...  ตติยํ  ฌานํ  ...  จตุตฺถํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อนฺธมกาสิ  มารํ
อปทํ   วธิตฺวา   มารจกฺขุํ   อทสฺสนํ   คโต   ปาปิมโต  ฯ  ปุน  จปรํ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    สพฺพโส    รูปสญฺญานํ    สมติกฺกมา    ปฏิฆสญฺญานํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อพทฺโธ ฯ
อฏฺฐงฺคมา     นานตฺตสญฺญานํ     อมนสิการา    อนนฺโต    อากาโสติ
อากาสานญฺจายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
อนฺธมกาสิ  มารํ  อปทํ  วธิตฺวา  มารจกฺขุํ  อทสฺสนํ  คโต  ปาปิมโต  ฯ
ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สพฺพโส   อากาสานญฺจายตนํ  สมติกฺกมฺม
อนนฺตํ    วิญฺญาณนฺติ    วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯเปฯ
ปุน    จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สพฺพโส   วิญฺญาณญฺจายตนํ   สมติกฺกมฺม
นตฺถิ    กิญฺจีติ    อากิญฺจญฺญายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯเปฯ   ปุน
จปรํ     ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    สพฺพโส    อากิญฺจญฺญายตนํ    สมติกฺกมฺม
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    ฯเปฯ    ปุน   จปรํ
ภิกฺขเว     ภิกฺขุ     สพฺพโส     เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ    สมติกฺกมฺม
สญฺญาเวทยิตนิโรธํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    ฯ   ปญฺญายปสฺส   ทิสฺวา
อาสวา   ปริกฺขีณา   โหนฺติ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อนฺธมกาสิ
มารํ   อปทํ   วธิตฺวา   มารจกฺขุํ  อทสฺสนํ  คโต  ปาปิมโต  ฯ  ติณฺโณ
โลเก   วิสตฺติกํ   โส   วิสฏฺโฐ   คจฺฉติ   วิสฏฺโฐ   ติฏฺฐติ   วิสฏฺโฐ
นิสีทติ   วิสฏฺโฐ   เสยฺยํ   กปฺเปติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   อนาปาถคโต
ภิกฺขเว ปาปิมโตติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                          ปาสราสิสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
                                  ------------
                            จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺตํ
     [๓๒๙]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
ชาณุสฺโสณิ   พฺราหฺมโณ   สพฺพเสเตน   วฬวาภิรเถน   ๑-   สาวตฺถิยา
นิยฺยาติ   ทิวาทิวสฺส   ฯ  อทฺทสา  โข  ชาณุสฺโสณิ  พฺราหฺมโณ  ปิโลติกํ
ปริพฺพาชกํ    ทูรโตว    อาคจฺฉนฺตํ    ทิสฺวาน    ปิโลติกํ   ปริพฺพาชกํ
เอตทโวจ  หนฺท  กุโต  นุ  ภวํ  วจฺฉายโน  อาคจฺฉติ  ทิวาทิวสฺสาติ  ฯ
อิโต   หิ   โข  อหํ  โภ  อาคจฺฉามิ  สมณสฺส  โคตมสฺส  สนฺติกาติ  ฯ
กึ ๒- ภวํ โคตมสฺส ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ ปณฺฑิโต มญฺญตีติ ฯ
     {๓๒๙.๑}   โก  จาหํ  โภ  ๓-  สมณสฺส โคตมสฺส ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ
ชานิสฺสามิ    โสปิ    นูนสฺส    ตาทิโสว    โย   สมณสฺส   โคตมสฺส
ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ   ชาเนยฺยาติ   ฯ   อุฬาราย   ขลุ   ภวํ   วจฺฉายโน
สมณํ   โคตมํ   ปสํสาย   ปสํสตีติ   ฯ   โก  จาหํ  โภ  สมณํ  โคตมํ
ปสํสิสฺสามิ  ปสฏฺฐปฺปสฏฺโฐว  โส  ภวํ  โคตโม เสฏฺโฐ เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
ตํ   ปน   ภวํ   วจฺฉายโน  อตฺถวสํ  ปสฺสมาโน  สมเณ  โคตเม  เอวํ
อภิปฺปสนฺโน โหตีติ ฯ
     [๓๓๐]   โก   จาหํ  โภ  สมเณ  โคตเม  เอวํ  อภิปฺปสนฺโนมฺหิ
เสยฺยถาปิ   โภ   กุสโล  นาควนิโก  นาควนํ  ปวิเสยฺย  โส  ปสฺเสยฺย
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. วฬภีรเถน ฯ  สี. ยุ. ตํ กึ มญฺญติ ภวํ วจฺฉายโนติ อิเม ปาฐา
@ทิสฺสนฺติ ฯ  สี. ยุ. โก จาหํ โภ โก จาติ อิเม ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ
นาควเน   มหนฺตํ   หตฺถิปทํ   ทีฆโต   จ   อายตํ  ติริยญฺจ  วิตฺถตํ  ฯ
โส   นิฏฺฐํ   คจฺเฉยฺย   มหา   วต  โภ  นาโคติ  เอวเมว  โข  อหํ
ยโต   อทฺทสํ   สมเณ   โคตเม   จตฺตาริ   ปทานิ   อถาหํ  นิฏฺฐมคมํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ภควา    สฺวากฺขาโต   ภควตา   ธมฺโม   สุปฏิปนฺโน
ภควโต   สาวกสงฺโฆติ   ๑-   ฯ   กตมานิ   จตฺตาริ  ฯ  อิธาหํ  โภ
ปสฺสามิ      เอกจฺเจ     ขตฺติยปณฺฑิเต     นิปุเณ     กตปรปฺปวาเท
วาลเวธิรูเป     เต     ภินฺทนฺตา    มญฺเญ    จรนฺติ    ปญฺญาคเตน
ทิฏฺฐิคตานิ   เต   สุณนฺติ   สมโณ   ขลุ   โภ   โคตโม   อมุกํ  นาม
คามํ วา นิคมํ วา โอสริสฺสตีติ ฯ
     {๓๓๐.๑}   เต   ปญฺหํ   อภิสงฺขโรนฺติ   อิมํ   มยํ  ปญฺหํ  สมณํ
โคตมํ    อุปสงฺกมิตฺวา    ปุจฺฉิสฺสาม   เอวญฺเจ   โน   ปุฏฺโฐ   เอวํ
พฺยากริสฺสติ   เอวมสฺส   มยํ   วาทํ   อาโรเปสฺสาม   เอวญฺเจปิ  โน
ปุฏฺโฐ   เอวํ  พฺยากริสฺสติ  เอวมฺปิสฺส  มยํ  วาทํ  อาโรเปสฺสามาติ  ฯ
เต   สุณนฺติ   สมโณ  ขลุ  โภ  โคตโม  อมุกํ  นาม  คามํ  วา  นิคมํ
วา   โอสโฏติ   เต   เยน   สมโณ  โคตโม  เตนุปสงฺกมนฺติ  ฯ  เต
สมโณ   โคตโม   ธมฺมิยา   กถาย  สนฺทสฺเสติ  สมาทเปติ  สมุตฺเตเชติ
สมฺปหํเสติ    เต   สมเณน   โคตเมน   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺสิตา
สมาทปิตา   สมุตฺเตชิตา   สมฺปหํสิตา   น   เจว   สมณํ  โคตมํ  ปญฺหํ
ปุจฺฉนฺติ    กุตสฺส    วาทํ    อาโรเปสฺสนฺติ    อญฺญทตฺถุํ    สมณสฺเสว
โคตมสฺส   สาวกา   สมฺปชฺชนฺติ   ฯ  ยทาหํ  โภ  สมเณ  โคตเม  อิมํ
@เชิงอรรถ:  กตฺถจิ โปตฺถเก สุปฏิปนฺโน สงฺโฆติปิ ปาโฐ ฯ
ปฐมํ    ปทํ    อทฺทสํ    อถาหํ    นิฏฺฐมคมํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ภควา
สฺวากฺขาโต   ภควตา   ธมฺโม   สุปฏิปนฺโน   ภควโต  สาวกสงฺโฆติ  ฯ
ปุน    จปราหํ   โภ   ปสฺสามิ   อิเธกจฺเจ   พฺราหฺมณปณฺฑิเต   ฯเปฯ
คหปติปณฺฑิเต     ฯเปฯ     สมณปณฺฑิเต     นิปุเณ     กตปรปฺปวาเท
วาลเวธิรูเป     เต     ภินฺทนฺตา    มญฺเญ    จรนฺติ    ปญฺญาคเตน
ทิฏฺฐิคตานิ   เต   สุณนฺติ   สมโณ   ขลุ   โภ   โคตโม   อมุกํ  นาม
คามํ วา นิคมํ วา โอสริสฺสตีติ ฯ
     {๓๓๐.๒}   เต   ปญฺหํ   อภิสงฺขโรนฺติ   อิมํ   มยํ  ปญฺหํ  สมณํ
โคตมํ    อุปสงฺกมิตฺวา    ปุจฺฉิสฺสาม   เอวญฺเจ   โน   ปุฏฺโฐ   เอวํ
พฺยากริสฺสติ   เอวมสฺส   มยํ   วาทํ   อาโรเปสฺสาม   เอวญฺเจปิ  โน
ปุฏฺโฐ   เอวํ  พฺยากริสฺสติ  เอวมฺปิสฺส  มยํ  วาทํ  อาโรเปสฺสามาติ  ฯ
เต  สุณนฺติ  สมโณ  ขลุ  โภ  โคตโม  อมุกํ  นาม  คามํ  วา นิคมํ วา
โอสโฏติ เต เยน สมโณ โคตโม เตนุปสงฺกมนฺติ ฯ
     {๓๓๐.๓}   เต   สมโณ   โคตโม   ธมฺมิยา  กถาย  สนฺทสฺเสติ
สมาทเปติ   สมุตฺเตเชติ   สมฺปหํเสติ   เต  สมเณน  โคตเมน  ธมฺมิยา
กถาย   สนฺทสฺสิตา   สมาทปิตา   สมุตฺเตชิตา   สมฺปหํสิตา   น   เจว
สมณํ    โคตมํ    ปญฺหํ    ปุจฺฉนฺติ    กุตสฺส    วาทํ   อาโรเปสฺสนฺติ
อญฺญทตฺถุํ   สมณํเยว   โคตมํ   โอกาสํ   ยาจนฺติ  อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพชฺชาย  ฯ  เต  สมโณ  โคตโม  ปพฺพาเชติ  เต  ตตฺถ ปพฺพชิตา ๑-
สมานา     ๒-     วูปกฏฺฐา    อปฺปมตฺตา    อาตาปิโน    ปหิตตฺตา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ปพฺพาชิตา ฯ  สี. ยุ. เอเกติ ปาโฐ อตฺถิ ฯ
วิหรนฺตา    นจิรสฺเสว   ยสฺสตฺถาย   กุลปุตฺตา   สมฺมเทว   อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ   พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐว  ธมฺเม
สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรนฺติ   ฯ  เต  เอวมาหํสุ
มนํ   วต   โภ   อนสฺสาม   มนํ   วต  โภ  อนสฺสาม  มยญฺหิ  ปุพฺเพ
อสฺสมณาว   สมานา   สมณมฺหาติ   ปฏิชานิมฺห   อพฺราหฺมณาว   สมานา
พฺราหฺมณมฺหาติ    ปฏิชานิมฺห    อนรหนฺตาว    สมานา    อรหนฺตมฺหาติ
ปฏิชานิมฺห    อิทานิ   โขมฺหา   สมณา   อิทานิ   โขมฺหา   พฺราหฺมณา
อิทานิ   โขมฺหา   อรหนฺโตติ   ฯ   ยทาหํ   โภ  สมเณ  โคตเม  อิมํ
จตุตฺถํ    ปทํ    อทฺทสํ    อถาหํ   นิฏฺฐมคมํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ภควา
สฺวากฺขาโต   ภควตา   ธมฺโม   สุปฏิปนฺโน   ภควโต  สาวกสงฺโฆติ  ฯ
ยโต   โข   อหํ  โภ  สมเณ  โคตเม  อิมานิ  จตฺตาริ  ปทานิ  อทฺทสํ
อถาหํ    นิฏฺฐมคมํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ภควา   สฺวากฺขาโต   ภควตา
ธมฺโม สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆติ ฯ
     [๓๓๑]   เอวํ    วุตฺเต   ชาณุสฺโสณิ   พฺราหฺมโณ   สพฺพเสตา
วฬวาภิรถา   โอโรหิตฺวา   เอกํสํ   อุตฺตราสงฺคํ  กริตฺวา  เยน  ภควา
เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา    ติกฺขตฺตุํ    อุทานํ    อุทาเนสิ    นโม   ตสฺส
ภควโต   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   นโม   ตสฺส   ภควโต   อรหโต
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อปฺเปวนาม    กทาจิ    กรหจิ    เตน    สมเณน
โคตเมน    สทฺธึ    สมาคจฺเฉยฺยาม    อปฺเปวนาม   สิยา   โกจิเทว
กถาสลฺลาโปติ   ฯ   อถ   โข   ชาณุสฺโสณิ   พฺราหฺมโณ  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    ภควตา    สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ
กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน โข
ชาณุสฺโสณิ   พฺราหฺมโณ   ยาวตโก   อโหสิ   ปิโลติกาย   ปริพฺพาชเกน
สทฺธึ   กถาสลฺลาโป   ตํ   สพฺพํ  ภควโต  อาโรเจสิ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต
ภควา    ชาณุสฺโสณึ    พฺราหฺมณํ    เอตทโวจ    น   โข   พฺราหฺมณ
เอตฺตาวตา    หตฺถิปโทปโม    วิตฺถาเรน    ปริปูโร    โหติ    อปิจ
พฺราหฺมณ    ยถา    หตฺถิปโทปโม    วิตฺถาเรน   ปริปูโร   โหติ   ตํ
สุณาหิ    สาธุกํ    มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   โภติ   โข
ชาณุสฺโสณิ พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๓๓๒]   ภควา   เอตทโวจ   เสยฺยถาปิ   พฺราหฺมณ  นาควนิโก
นาควนํ   ปวิเสยฺย   โส   ปสฺเสยฺย  นาควเน  มหนฺตํ  หตฺถิปทํ  ทีฆโต
จ   อายตํ   ติริยญฺจ   วิตฺถตํ   โย   โหติ   กุสโล  นาควนิโก  เนว
ตาว   นิฏฺฐํ   คจฺฉติ  มหา  วต  โภ  นาโคติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
สนฺติ   หิ   พฺราหฺมณ   นาควเน   วามนิกา  นาม  หตฺถินิโย  มหาปทา
ตาสมฺเปตํ ปทํ อสฺสาติ ฯ
     {๓๓๒.๑}   โส     ตมนุคจฺฉติ     ตมนุคจฺฉนฺโต     ปสฺสติ
นาควเน    มหนฺตํ   หตฺถิปทํ   ทีฆโต   จ   อายตํ   ติริยญฺจ   วิตฺถตํ
อุจฺจา   จ   นิเสวิตํ  โย  โหติ  กุสโล  นาควนิโก  เนว  ตาว  นิฏฺฐํ
คจฺฉติ   มหา   วต   โภ   นาโคติ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  สนฺติ  หิ
พฺราหฺมณ      นาควเน      อุจฺจากฬาริกา      นาม      หตฺถินิโย
มหาปทา ตาสมฺเปตํ ปทํ อสฺสาติ ฯ
     {๓๓๒.๒}   โส     ตมนุคจฺฉติ     ตมนุคจฺฉนฺโต     ปสฺสติ
นาควเน    มหนฺตํ   หตฺถิปทํ   ทีฆโต   จ   อายตํ   ติริยญฺจ   วิตฺถตํ
อุจฺจา   จ   นิเสวิตํ   อุจฺจา   จ   ทนฺเตหิ   อารญฺชิตานิ  โย  โหติ
กุสโล   นาควนิโก   เนว   ตาว   นิฏฺฐํ   คจฺฉติ   มหา   วต   โภ
นาโคติ   ฯ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   สนฺติ   หิ  พฺราหฺมณ  นาควเน
อุจฺจากเณรุกา     นาม    หตฺถินิโย    มหาปทา    ตาสมฺเปตํ    ปทํ
อสฺสาติ ฯ
     {๓๓๒.๓}   โส   ตมนุคจฺฉติ   ตมนุคจฺฉนฺโต   ปสฺสติ   นาควเน
มหนฺตํ  หตฺถิปทํ  ทีฆโต  จ  อายตํ  ติริยญฺจ  วิตฺถตํ  อุจฺจา  จ  นิเสวิตํ
อุจฺจา   จ   ทนฺเตหิ   อารญฺชิตานิ  อุจฺจา  จ  สาขาภงฺคํ  ตญฺจ  นาคํ
ปสฺเสติ   รุกฺขมูลคตํ   วา   อพฺโภกาสคตํ  วา  คจฺฉนฺตํ  วา  ฐิตํ  วา
นิสินฺนํ วา นิปนฺนํ วา ฯ โส นิฏฺฐํ คจฺฉติ อยเมว โส มหานาโคติ ฯ
     {๓๓๒.๔}   เอวเมว  โข  พฺราหฺมณ  อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ
อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน   สุคโต   โลกวิทู  อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ  สตฺถา  เทวมนุสฺสานํ  พุทฺโธ  ภควา โส อิมํ โลกํ สเทวกํ
สมารกํ   สพฺรหฺมกํ   สสฺสมณพฺราหฺมณึ   ปชํ   สเทวมนุสฺสํ  สยํ  อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทติ   โส   ธมฺมํ  เทเสติ  อาทิกลฺยาณํ  มชฺเฌกลฺยาณํ
ปริโยสานกลฺยาณํ   สาตฺถํ   สพฺยญฺชนํ  เกวลปริปุณฺณํ  ปริสุทฺธํ  พฺรหฺมจริยํ
ปกาเสติ  ตํ  ธมฺมํ  สุณาติ  คหปติ  วา  คหปติปุตฺโต  วา อญฺญตรสฺมึ วา
กุเล  ปจฺฉา  ชาโต  โส  ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ตถาคเต สทฺธํ ปฏิลภติ โส เตน
สทฺธาปฏิลาเภน   สมนฺนาคโต   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ  สมฺพาโธ  ฆราวาโส
รชาปโถ   อพฺโภกาโส   ปพฺพชฺชา   นยิทํ   สุกรํ   อคารํ  อชฺฌาวสตา
เอกนฺตปริปุณฺณํ     เอกนฺตปริสุทฺธํ     สงฺขลิขิตํ     พฺรหฺมจริยํ    จริตุํ
ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺยนฺติ   ฯ  โส  อปเรน  สมเยน  อปฺปํ
วา   โภคกฺขนฺธํ   ปหาย   มหนฺตํ   วา  โภคกฺขนฺธํ  ปหาย  อปฺปํ  วา
ญาติปริวฏฺฏํ    ปหาย   มหนฺตํ   วา   ญาติปริวฏฺฏํ   ปหาย   เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา   กาสายานิ   วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา  อนคาริยํ
ปพฺพชติ ฯ
     [๓๓๓]   โส  เอวํ  ปพฺพชิโต  สมาโน ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ    ปหาย    ปาณาติปาตา    ปฏิวิรโต   โหติ   นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ    ลชฺชี    ทยาปนฺโน    สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี   วิหรติ   ฯ
อทินฺนาทานํ    ปหาย    อทินฺนาทานา    ปฏิวิรโต   โหติ   ทินฺนาทายี
ทินฺนปาฏิกงฺขี   อเถเนน   สุจิภูเตน   อตฺตนา   วิหรติ  ฯ  อพฺรหฺมจริยํ
ปหาย   พฺรหฺมจารี   โหติ   อาราจารี  วิรโต  เมถุนา  คามธมฺมา  ฯ
มุสาวาทํ   ปหาย   มุสาวาทา   ปฏิวิรโต   โหติ  สจฺจวาที  สจฺจสนฺโธ
เฐโต   ๑-   ปจฺจยิโก   อวิสํวาทโก  โลกสฺส  ฯ  ปิสุณํ  วาจํ  ปหาย
ปิสุณาย   วาจาย   ปฏิวิรโต  โหติ  อิโต  สุตฺวา  น  อมุตฺร  อกฺขาตา
อิเมสํ  เภทาย  อมุตฺร  วา  สุตฺวา  น  อิเมสํ  อกฺขาตา  อมูสํ เภทาย
อิติ   ภินฺนานํ   วา  สนฺธาตา  สหิตานํ  วา  อนุปฺปทาตา  สมคฺคาราโม
สมคฺครโต       สมคฺคนนฺที       สมคฺคกรณึ      วาจํ      ภาสิตา
@เชิงอรรถ:  ม. เถโต ฯ
โหติ   ฯ   ผรุสํ  วาจํ  ปหาย  ผรุสาย  วาจาย  ปฏิวิรโต  โหติ  ยา
สา   วาจา  เนลา  กณฺณสุขา  เปมนียา  หทยงฺคมา  โปรี  พหุชนกนฺตา
พหุชนมนาปา    ตถารูปึ    วาจํ    ภาสิตา   โหติ   ฯ   สมฺผปฺปลาปํ
ปหาย   สมฺผปฺปลาปา   ปฏิวิรโต   โหติ   กาลวาที  ภูตวาที  อตฺถวาที
ธมฺมวาที   วินยวาที   นิธานวตึ   วาจํ   ภาสิตา   กาเลน   สาปเทสํ
ปริยนฺตวตึ ฯ
     {๓๓๓.๑}   โส   วีชคามภูตคามสมารมฺภา   ปฏิวิรโต   โหติ  ฯ
เอกภตฺติโก     โหติ     รตฺตูปรโต     วิรโต    วิกาลโภชนา    ฯ
นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา     ปฏิวิรโต     โหติ     ฯ     มาลาคนฺธ-
วิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา        ปฏิวิรโต       โหติ       ฯ
อุจฺจาสยนมหาสยนา    ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    อามกธญฺญปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ
อามกมํสปฏิคฺคหณา     ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    อิตฺถีกุมาริกปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    ทาสีทาสปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ
อเชฬกปฏิคฺคหณา     ปฏิวิรโต     โหติ     ฯ    กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ   หตฺถิควาสฺสวฬวปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรโต   โหติ  ฯ
เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรโต    โหติ   ฯ   ทูเตยฺยปหิณคมนานุโยคา
ปฏิวิรโต  โหติ  ฯ  กยวิกฺกยา  ปฏิวิรโต  โหติ  ฯ ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา
ปฏิวิรโต     โหติ     ฯ     อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา    ปฏิวิรโต
โหติ     ฯ     เฉทนวธพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา     ปฏิวิรโต
โหติ ฯ
     {๓๓๓.๒}   โส     สนฺตุฏฺโฐ     โหติ     กายปริหาริเกน
จีวเรน         กุจฺฉิปริหาริเกน          ปิณฺฑปาเตน         เยน
เยเนว   ปกฺกมติ   สมาทาเยว   ปกฺกมติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  ปกฺขี
สกุโณ   เยน   เยเนว   เฑติ   สปตฺตภาโรว   เฑติ  เอวเมว  ภิกฺขุ
สนฺตุฏฺโฐ     โหติ     กายปริหาริเกน     จีวเรน    กุจฺฉิปริหาริเกน
ปิณฺฑปาเตน   เยน   เยเนว   ปกฺกมติ   สมาทาเยว  ปกฺกมติ  ฯ  โส
อิมินา    อริเยน    สีลกฺขนฺเธน    สมนฺนาคโต   อชฺฌตฺตํ   อนวชฺชสุขํ
ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๓๓๓.๓}   โส   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา  น  นิมิตฺตคฺคาหี  โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส
สํวราย   ปฏิปชฺชติ  รกฺขติ  จกฺขุนฺทฺริยํ  จกฺขุนฺทฺริเย  สํวรํ  อาปชฺชติ  ฯ
โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา  ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ...  มนสา  ธมฺมํ วิญฺญาย
น     นิมิตฺตคฺคาหี     โหติ     นานุพฺยญฺชนคฺคาหี     ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา   ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย   ปฏิปชฺชติ   รกฺขติ  มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย   สํวรํ   อาปชฺชติ   ฯ  โส  อิมินา  อริเยน  อินฺทฺริยสํวเรน
สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ อพฺยาเสกสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๓๓๓.๔}   โส   อภิกฺกนฺเต   ปฏิกฺกนฺเต   สมฺปชานการี   โหติ
อาโลกิเต    วิโลกิเต    สมฺปชานการี   โหติ   สมฺมิญฺชิเต   ปสาริเต
สมฺปชานการี    โหติ    สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ    สมฺปชานการี   โหติ
อสิเต  ปีเต  ขายิเต  สายิเต  สมฺปชานการี  โหติ  อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม
สมฺปชานการี   โหติ   คเต   ฐิเต  นิสินฺเน  สุตฺเต  ชาคริเต  ภาสิเต
ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี โหติ ฯ
     [๓๓๔]   โส  อิมินา  จ  อริเยน  สีลกฺขนฺเธน  สมนฺนาคโต  อิมินา
จ  อริเยน  อินฺทฺริยสํวเรน  สมนฺนาคโต  อิมินา จ อริเยน สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคโต    วิวิตฺตํ    เสนาสนํ    ภชติ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ
กนฺทรํ    คิริคุหํ    สุสานํ    วนปตฺถํ    อพฺโภกาสํ    ปลาลปุญฺชํ   ฯ
โส    ปจฺฉาภตฺตํ    ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   นิสีทติ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา
อุชุํ   กายํ   ปณิธาย   ปริมุขํ   สตึ   อุปฏฺฐเปตฺวา   ฯ   โส  อภิชฺฌํ
โลเก    ปหาย    วิคตาภิชฺเฌน   เจตสา   วิหรติ   อภิชฺฌาย   จิตฺตํ
ปริโสเธติ    ฯ    พฺยาปาทปโทสํ    ปหาย   อพฺยาปนฺนจิตฺโต   วิหรติ
สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี     พฺยาปาทปโทสา     จิตฺตํ    ปริโสเธติ    ฯ
ถีนมิทฺธํ   ปหาย   วิคตถีนมิทฺโธ   วิหรติ  อาโลกสญฺญี  สโต  สมฺปชาโน
ถีนมิทฺธา   จิตฺตํ   ปริโสเธติ   ฯ   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ   ปหาย   อนุทฺธโต
วิหรติ   อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา  จิตฺตํ  ปริโสเธติ  ฯ
วิจิกิจฺฉํ   ปหาย   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ   วิหรติ   อกถํกถี   กุสเลสุ   ธมฺเมสุ
วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
     [๓๓๕]   โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ
อิทํ    วุจฺจติ    พฺราหฺมณ   ตถาคตปทํ   อิติปิ   ตถาคตนิเสวิตํ   อิติปิ
ตถาคตารญฺชิตํ   อิติปิ   ฯ  น  เตฺวว  ตาว  อริยสาวโก  นิฏฺฐํ  คจฺฉติ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ภควา    สฺวากฺขาโต   ภควตา   ธมฺโม   สุปฏิปนฺโน
ภควโต   สาวกสงฺโฆติ   ฯ  ปุน  จปรํ  พฺราหฺมณ  ภิกฺขุ  วิตกฺกวิจารานํ
วูปสมา   อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ   เจตโส  เอโกทิภาวํ  อวิตกฺกํ  อวิจารํ
สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ   ฯเปฯ   ตติยํ   ฌานํ   ...  จตุตฺถํ
ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ   อิทํ   วุจฺจติ   พฺราหฺมณ   ตถาคตปทํ
อิติปิ   ตถาคตนิเสวิตํ   อิติปิ   ตถาคตารญฺชิตํ   อิติปิ   ฯ   น  เตฺวว
ตาว   อริยสาวโก   นิฏฺฐํ   คจฺฉติ  สมฺมาสมฺพุทฺโธ  ภควา  สฺวากฺขาโต
ภควตา ธมฺโม สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆติ ฯ
     [๓๓๖]   โส   เอวํ   สมาหิเต   จิตฺเต   ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   เสยฺยถีทํ   เอกมฺปิ   ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย
ฯเปฯ   อิติ   สาการํ  สอุทฺเทสํ  อเนกวิหิตํ  ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  ฯ
อิทมฺปิ   วุจฺจติ   พฺราหฺมณ   ตถาคตปทํ   อิติปิ   ตถาคตนิเสวิตํ   อิติปิ
ตถาคตารญฺชิตํ   อิติปิ   ฯ  น  เตฺวว  ตาว  อริยสาวโก  นิฏฺฐํ  คจฺฉติ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ    ภควา    สฺวากฺขาโต   ภควตา   ธมฺโม   สุปฏิปนฺโน
ภควโต สาวกสงฺโฆติ ฯ
     [๓๓๗]   โส   เอวํ   สมาหิเต   จิตฺเต   ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
สตฺตานํ    จุตูปปาตญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   ทิพฺเพน
จกฺขุนา     วิสุทฺเธน     อติกฺกนฺตมานุสเกน    ฯเปฯ    ยถากมฺมูปเค
สตฺเต   ปชานาติ   ฯ   อิทมฺปิ   วุจฺจติ   พฺราหฺมณ   ตถาคตปทํ  อิติปิ
ตถาคตนิเสวิตํ   อิติปิ   ตถาคตารญฺชิตํ   อิติปิ   ฯ   น   เตฺวว  ตาว
อริยสาวโก    นิฏฺฐํ    คจฺฉติ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ภควา   สฺวากฺขาโต
ภควตา ธมฺโม สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆติ ฯ
     [๓๓๘]   โส   เอวํ   สมาหิเต   จิตฺเต   ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
อาสวานํ   ขยญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   อิทํ  ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ    ปชานาติ    อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ    ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   อิเม   อาสวาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ
อาสวสมุทโยติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ   อยํ   อาสวนิโรโธติ   ยถาภูตํ
ปชานาติ อยํ อาสวนิโรธคานินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯ
     {๓๓๘.๑}   อิทมฺปิ    วุจฺจติ    พฺราหฺมณ    ตถาคตปทํ   อิติปิ
ตถาคตนิเสวิตํ   อิติปิ   ตถาคตารญฺชิตํ   อิติปิ   ฯ   น   เตฺวว  ตาว
อริยสาวโก  นิฏฺฐงฺคโต  โหติ  ฯ  อปิจ  โข  นิฏฺฐํ คจฺฉติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ภควา  สฺวากฺขาโต  ภควตา  ธมฺโม  สุปฏิปนฺโน  ภควโต สาวกสงฺโฆติ ฯ
ตสฺส  เอวํ  ชานโต  เอวํ  ปสฺสโต  กามาสวาปิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ ภวาสวาปิ
จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อวิชฺชาสวาปิ   จิตฺตํ  วิมุจฺจติ  วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ
ญาณํ   โหติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ   ฯ   อิทมฺปิ   วุจฺจติ   พฺราหฺมณ   ตถาคตปทํ
อิติปิ   ตถาคตนิเสวิตํ   อิติปิ   ตถาคตารญฺชิตํ   อิติปิ   ฯ  เอตฺตาวตา
โข    พฺราหฺมณ    อริยสาวโก    นิฏฺฐงฺคโต    โหติ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ภควา     สฺวากฺขาโต     ภควตา    ธมฺโม    สุปฏิปนฺโน    ภควโต
สาวกสงฺโฆติ    ฯ    เอตฺตาวตา    โข    พฺราหฺมณ    หตฺถิปโทปโม
วิตฺถาเรน ปริปูโร โหติ ฯ
     [๓๓๙]   เอวํ  วุตฺเต  ชาณุสฺโสณิ  พฺราหฺมโณ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม  อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ  โภ  โคตม
นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา
มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร  วา  เตลปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมวํ  โภตา  โคตเมน  อเนกปริยาเยน  ธมฺโม
ปกาสิโต    เอสาหํ    ภควนฺตํ    โคตมํ    สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ
ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสกํ   มํ  ภวํ  โคตโม  ธาเรตุ  อชฺชตคฺเค  ปาณุเปตํ
สรณงฺคตนฺติ ฯ
                   จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
                                  ------------
                           มหาหตฺถิปโทปมสุตฺตํ
     [๓๔๐]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  ตตฺร  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต
ภิกฺขู   อามนฺเตสิ   อาวุโส   ภิกฺขโวติ   ฯ  อาวุโสติ  โข  เต  ภิกฺขู
อายสฺมโต    สารีปุตฺตสฺส    ปจฺจสฺโสสุํ    ฯ    อายสฺมา   สารีปุตฺโต
เอตทโวจ    เสยฺยถาปิ    อาวุโส    ยานิกานิจิ   ชงฺคลานํ   ปาณานํ
ปทชาตานิ   สพฺพานิ   ตานิ   หตฺถิปเท   สโมธานํ   คจฺฉนฺติ   หตฺถิปทํ
เตสํ    อคฺคมกฺขายติ   ยทิทํ   มหนฺตตฺเตน   เอวเมว   โข   อาวุโส
เยเกจิ  กุสลา  ธมฺมา  สพฺเพ  เต  จตูสุ  อริยสจฺเจสุ  สงฺคหํ  คจฺฉนฺติ
กตเมสุ   จตูสุ  ทุกฺเข  อริยสจฺเจ  ทุกฺขสมุทเย  อริยสจฺเจ  ทุกฺขนิโรเธ
อริยสจฺเจ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อริยสจฺเจ ฯ
     [๓๔๑]   กตมญฺจาวุโส   ทุกฺขํ   อริยสจฺจํ   ชาติปิ  ทุกฺขา  ชราปิ
ทุกฺขา    มรณํปิ    ทุกฺขํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ    ทุกฺขา
ยมฺปิจฺฉํ    น    ลภติ   ตมฺปิ   ทุกฺขํ   สงฺขิตฺเตน   ปจฺจุปาทานกฺขนฺธา
ทุกฺขา     ฯ     กตเม    จาวุโส    ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา    เสยฺยถีทํ
รูปูปาทานกฺขนฺโธ        เวทนูปาทานกฺขนฺโธ        สญฺญูปาทานกฺขนฺโธ
สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ    วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺโธ    ฯ    กตโม   จาวุโส
รูปูปาทานกฺขนฺโธ   จตฺตาริ   จ   มหาภูตานิ   จตุนฺนํ   จ   มหาภูตานํ
อุปาทารูปํ    ฯ    กตเม   จาวุโส   จตฺตาโร   มหาภูตา   ปฐวีธาตุ
อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ ฯ
     [๓๔๒]   กตมา  จาวุโส  ปฐวีธาตุ  ฯ  ปฐวีธาตุ  สิยา  อชฺฌตฺติกา
สิยา  พาหิรา  ฯ  กตมา  จาวุโส  อชฺฌตฺติกา  ปฐวีธาตุ  ฯ  ยํ อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ   กกฺขลํ   ขริคตํ   อุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ   เกสา  โลมา  นขา
ทนฺตา   ตโจ  มํสํ  นฺหารู  อฏฺฐี  อฏฺฐิมิญฺชํ  วกฺกํ  หทยํ  ยกนํ  กิโลมกํ
ปิหกํ   ปปฺผาสํ   อนฺตํ   อนฺตคุณํ   อุทริยํ   กรีสํ   ยํ   วา  ปนญฺญมฺปิ
กิญฺจิ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   กกฺขลํ   ขริคตํ  อุปาทินฺนํ  อยํ  วุจฺจตาวุโส
อชฺฌตฺติกา   ปฐวีธาตุ   ฯ   ยา  เจว  โข  ปน  อชฺฌตฺติกา  ปฐวีธาตุ
ยา   จ   พาหิรา   ปฐวีธาตุ   ปฐวีธาตุเรเวสา   ฯ   ตํ  เนตํ  มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทิสฺวา  ปฐวีธาตุยา
นิพฺพินฺทติ ปฐวีธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
     {๓๔๒.๑}   โหติ โข โส อาวุโส สมโย ยํ พาหิรา อาโปธาตุ ปกุปฺปติ
อนฺตรหิตา  ตสฺมึ  สมเย  พาหิรา ปฐวีธาตุ โหติ ฯ ตสฺสา หิ นาม อาวุโส
พาหิราย    ปฐวีธาตุยา    ตาว   มหลฺลิกาย   อนิจฺจตา   ปญฺญายิสฺสติ
ขยธมฺมตา    ปญฺญายิสฺสติ    วยธมฺมตา   ปญฺญายิสฺสติ   วิปริณามธมฺมตา
ปญฺญายิสฺสติ   ฯ   กึ   ปนิมสฺส   มตฺตฏฺฐกสฺส   กายสฺส  ตณฺหุปาทินฺนสฺส
อหนฺติ  วา  มมนฺติ  วา อสฺมีติ วา อถ ขฺวสฺส โน เตเวตฺถ โหติ ฯ ตญฺเจ
อาวุโส   ภิกฺขุํ   ปเร  อกฺโกสนฺติ  ปริภาสนฺติ  โรเสนฺติ  วิเหเสนฺติ  ฯ
โส   เอวํ   ปชานาติ  อุปฺปนฺนา  โข  เม  อยํ  โสตสมฺผสฺสชา  ทุกฺขา
เวทนา  สา  จ  โข  ปฏิจฺจ  โน  อปฺปฏิจฺจ  กึ  ปฏิจฺจ  ผสฺสํ ปฏิจฺจ ฯ
โสปิ   โข  ผสฺโส  อนิจฺโจติ  ปสฺสติ  เวทนา  อนิจฺจาติ  ปสฺสติ  สญฺญา
อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   สงฺขารา   อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   วิญฺญาณํ   อนิจฺจนฺติ
ปสฺสติ   ตสฺส   ธาตารมฺมณเมว   จิตฺตํ   ปกฺขนฺทติ   ปสีทติ   สนฺติฏฺฐติ
วิมุจฺจติ ฯ
     {๓๔๒.๒}   ตญฺเจ  อาวุโส ภิกฺขุํ ปเร อนิฏฺเฐหิ อกนฺเตหิ อมนาเปหิ
สมุทาจรนฺติ     ปาณิสมฺผสฺเสนปิ    เลฑฺฑุสมฺผสฺเสนปิ    ทณฺฑสมฺผสฺเสนปิ
สตฺถสมฺผสฺเสนปิ   ฯ   โส  เอวํ  ปชานาติ  ตถาภูโต  โข  อยํ  กาโย
ยถาภูตสฺมึ   กาเย   ปาณิสมฺผสฺสาปิ   กมนฺติ   เลฑฺฑุสมฺผสฺสาปิ   กมนฺติ
ทณฺฑสมฺผสฺสาปิ   กมนฺติ   สตฺถสมฺผสฺสาปิ   กมนฺติ  ฯ  วุตฺตํ  โข  ปเนตํ
ภควตา  กกจูปเม  ๑-  โอวาเท  อุภโตทณฺฑเกน  เจปิ  ภิกฺขเว กกเจน
โจรา  โอจรกา  องฺคมงฺคานิ  โอกฺกนฺเตยฺยุํ  ตตฺราปิ โย มโน ปโทเสยฺย
น  เม  โส  เตน  สาสนกโรติ  ฯ  อารทฺธํ  โข  ปน เม วิริยํ ภวิสฺสติ
อสลฺลีนํ   อุปฏฺฐิตา  สติ  อปฺปมฺมุฏฺฐา  ๒-  ปสฺสทฺโธ  กาโย  อสารทฺโธ
สมาหิตํ   จิตฺตํ   เอกคฺคํ   กามํทานิ   อิมสฺมึ   กาเย   ปาณิสมฺผสฺสาปิ
กมนฺตุ      เลฑฺฑุสมฺผสฺสาปิ      กมนฺตุ     ทณฺฑสมฺผสฺสาปิ     กมนฺตุ
สตฺถสมฺผสฺสาปิ   กมนฺตุ   กรียติ  หีทํ  พุทฺธานํ  สาสนนฺติ  ฯ  ตสฺส  เจ
อาวุโส   ภิกฺขุโน   เอวํ   พุทฺธํ   อนุสฺสรโต   เอวํ  ธมฺมํ  อนุสฺสรโต
เอวํ   สงฺฆํ   อนุสฺสรโต   อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา  น  สณฺฐาติ  ฯ  โส
@เชิงอรรถ:  ยุ. กกจูปโมวาเท ฯ  ยุ. อสมฺมุฏฺฐา ฯ
เตน  สํวิชฺชติ  สํเวคํ  อาปชฺชติ  อลาภา  วต  เม  น  วต  เม ลาภา
ทุลฺลทฺธํ  วต  เม  น  วต  เม  สุลทฺธํ  ยสฺส  เม เอวํ พุทฺธํ อนุสฺสรโต
เอวํ   ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา
น   สณฺฐาตีติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  อาวุโส  สุณิสา  สสฺสุรํ  ทิสฺวา  สํวิชฺชติ
สํเวคํ  อาปชฺชติ  เอวเมว  โข  อาวุโส  ตสฺส  เจ  ภิกฺขุโน เอวํ พุทฺธํ
อนุสฺสรโต   เอวํ   ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา
กุสลนิสฺสิตา   น   สณฺฐาติ   ฯ   โส  เตน  สํวิชฺชติ  สํเวคํ  อาปชฺชติ
อลาภา  วต  เม  น  วต  เม  ลาภา ทุลฺลทฺธํ วต เม น วต เม สุลทฺธํ
ยสฺส  เม  เอวํ  พุทฺธํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ
อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา  น  สณฺฐาตีติ  ฯ   ตสฺส  เจ อาวุโส
ภิกฺขุโน   เอวํ   พุทฺธํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ
อนุสฺสรโต   อุเปกฺขา   กุสลนิสฺสิตา   สณฺฐาติ  ฯ  โส  เตน  อตฺตมโน
โหติ ฯ เอตฺตาวตาปิ โข อาวุโส ภิกฺขุโน พหุกตํ โหติ ฯ
     [๓๔๓]   กตมา  จาวุโส  อาโปธาตุ  ฯ  อาโปธาตุ สิยา อชฺฌตฺติกา
สิยา  พาหิรา  ฯ  กตมา  จาวุโส  อชฺฌตฺติกา  อาโปธาตุ  ฯ ยํ อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ    อาโป    อาโปคตํ    อุปาทินฺนํ   เสยฺยถีทํ   ปิตฺตํ   เสมฺหํ
ปุพฺโพ   โลหิตํ   เสโท  เมโท  อสฺสุ  วสา  เขโฬ  สิงฺฆาณิกา  ลสิกา
มุตฺตํ    ยํ    วา    ปนญฺญมฺปิ    กิญฺจิ    อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   อาโป
อาโปคตํ   อุปาทินฺนํ   อยํ   วุจฺจตาวุโส   อชฺฌตฺติกา   อาโปธาตุ   ฯ
ยา  เจว  โข  ปน  อชฺฌตฺติกา  อาโปธาตุ  ยา  จ  พาหิรา อาโปธาตุ
อาโปธาตุเรเวสา   ฯ  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ
เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   ทิสฺวา   อาโปธาตุยา   นิพฺพินฺทติ   อาโปธาตุยา   จิตฺตํ
วิราเชติ  ฯ  โหติ  โข  โส อาวุโส สมโย ยํ พาหิรา อาโปธาตุ ปกุปฺปติ
สา   คามมฺปิ   วหติ   นิคมมฺปิ  วหติ   นครมฺปิ  วหติ  ชนปทมฺปิ  วหติ
ชนปทปเทสมฺปิ  วหติ  ฯ  โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย ยํ มหาสมุทฺเท
โยชนสติกานิปิ    อุทกานิ    โอคฺคจฺฉนฺติ    ทฺวิโยชนสติกานิปิ   อุทกานิ
โอคฺคจฺฉนฺติ   ติโยชนสติกานิปิ   อุทกานิ   โอคฺคจฺฉนฺติ  จตุโยชนสติกานิปิ
อุทกานิ    โอคฺคจฺฉนฺติ    ปญฺจโยชนสติกานิปิ    อุทกานิ    โอคฺคจฺฉนฺติ
ฉโยชนสติกานิปิ    อุทกานิ   โอคฺคจฺฉนฺติ   สตฺตโยชนสติกานิปิ   อุทกานิ
โอคฺคจฺฉนฺติ ฯ
     {๓๔๓.๑}   โหติ  โข โส อาวุโส สมโย ยํ มหาสมุทฺเท สตฺตตาลมฺปิ
อุทกํ   สณฺฐาติ   ฉตาลมฺปิ   อุทกํ  สณฺฐาติ  ปญฺจตาลมฺปิ  อุทกํ  สณฺฐาติ
จตุตาลมฺปิ    อุทกํ   สณฺฐาติ   ติตาลมฺปิ   อุทกํ   สณฺฐาติ   ทฺวิตาลมฺปิ
อุทกํ  สณฺฐาติ  ตาลมตฺตมฺปิ  อุทกํ  สณฺฐาติ  ฯ  โหติ  โข  โส  อาวุโส
สมโย   ยํ   มหาสมุทฺเท   สตฺตโปริสมฺปิ   อุทกํ   สณฺฐาติ   ฉโปริสมฺปิ
อุทกํ    สณฺฐาติ   ปญฺจโปริสมฺปิ   อุทกํ   สณฺฐาติ   จตุโปริสมฺปิ   อุทกํ
สณฺฐาติ    ติโปริสมฺปิ   อุทกํ   สณฺฐาติ   ทฺวิโปริสมฺปิ   อุทกํ   สณฺฐาติ
โปริสมตฺตมฺปิ   อุทกํ   สณฺฐาติ  ฯ  โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ
มหาสมุทฺเท      อฑฺฒโปริสมฺปิ      อุทกํ      สณฺฐาติ     กฏิมตฺตมฺปิ
อุทกํ     สณฺฐาติ    ชนฺนุมตฺตมฺปิ    อุทกํ    สณฺฐาติ    โคปฺปกมตฺตมฺปิ
อุทกํ   สณฺฐาติ   ฯ   โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ  มหาสมุทฺเท
องฺคุลิปพฺพเตมนมตฺตมฺปิ   อุทกํ   น  โหติ  ฯ  ตสฺสา  หิ  นาม  อาวุโส
พาหิราย    อาโปธาตุยา   ตาว   มหลฺลิกาย   อนิจฺจตา   ปญฺญายิสฺสติ
ขยธมฺมตา         ปญฺญายิสฺสติ        วยธมฺมตา        ปญฺญายิสฺสติ
วิปริณามธมฺมตา     ปญฺญายิสฺสติ    ฯ    กึ    ปนิมสฺส    มตฺตฏฺฐกสฺส
กายสฺส   ตณฺหุปาทินฺนสฺส   อหนฺติ   วา   มมนฺติ  วา  อสฺมีติ  วา  อถ
ขฺวสฺส  โน  เตเวตฺถ  โหติ  ฯ  ตสฺส  เจ  อาวุโส  ภิกฺขุโน เอวํ พุทฺธํ
อนุสฺสรโต   เอวํ   ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา
กุสลนิสฺสิตา   สณฺฐาติ  ฯ  โส  เตน  อตฺตมโน  โหติ  ฯ  เอตฺตาวตาปิ
โข โส อาวุโส ภิกฺขุโน พหุกตํ โหติ ฯ
     [๓๔๔]   กตมา  จาวุโส  เตโชธาตุ  ฯ  เตโชธาตุ สิยา อชฺฌตฺติกา
สิยา  พาหิรา  ฯ  กตมา  จาวุโส  อชฺฌตฺติกา  เตโชธาตุ  ฯ ยํ อชฺฌตฺตํ
ปจฺจตฺตํ  เตโช  เตโชคตํ  อุปาทินฺนํ  เสยฺยถีทํ  เยน จ สนฺตปฺปติ เยน จ
ชิรติ  เยน  จ  ปริฑยฺหติ  เยน  จ  อสิตปีตขายิตสายิตํ  สมฺมา  ปริณามํ
คจฺฉติ   ยํ   วา   ปนญฺญมฺปิ  กิญฺจิ  อชฺฌตฺตํ  ปจฺจตฺตํ  เตโช  เตโชคตํ
อุปาทินฺนํ  อยํ  วุจฺจตาวุโส  อชฺฌตฺติกา  เตโชธาตุ  ฯ  ยา เจว โข ปน
อชฺฌตฺติกา เตโชธาตุ ยา จ พาหิรา เตโชธาตุ เตโชธาตุเรเวสา ฯ ตํ เนตํ
มม   เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย  ทิสฺวา  เตโชธาตุยา
นิพฺพินฺทติ  เตโชธาตุยา  จิตฺตํ  วิราเชติ  ฯ  โหติ โข โส อาวุโส สมโย
ยํ   พาหิรา   เตโชธาตุ   ปกุปฺปติ  สา  คามมฺปิ  ฑหติ  นครมฺปิ  ฑหติ
นิคมมฺปิ    ฑหติ   ชนปทมฺปิ   ฑหติ   ชนปทปเทสมฺปิ   ฑหติ   ฯ   สา
หริตนฺตํ   วา   ปนฺถนฺตํ   วา  เสลนฺตํ  วา  อุทกนฺตํ  วา  รมณียํ  วา
ภูมิภาคํ อาคมฺม อนาหารา นิพฺพายติ ฯ
     {๓๔๔.๑}   โหติ   โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ  กุกฺกุฏปตฺเตนปิ
นฺหารุททฺทเลนปิ  อคฺคึ  คเวสนฺติ  ฯ  ตสฺมา  หิ  นาม  อาวุโส พาหิราย
เตโชธาตุยา   ตาว   มหลฺลิกาย   อนิจฺจตา   ปญฺญายิสฺสติ   ขยธมฺมตา
ปญฺญายิสฺสติ       วยธมฺมตา       ปญฺญายิสฺสติ       วิปริณามธมฺมตา
ปญฺญายิสฺสติ   ฯ   กึ   ปนิมสฺส   มตฺตฏฺฐกสฺส   กายสฺส  ตณฺหุปาทินฺนสฺส
อหนฺติ  วา  มมนฺติ  วา  อสฺมีติ วา อถ ขฺวสฺส โน เตเวตฺถ โหติ ฯ ตสฺส
เจ  อาวุโส  ภิกฺขุโน  เอวํ  พุทฺธํ  อนุสฺสรโต เอวํ ธมฺมํ อนุสฺสรโต เอวํ
สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา  สณฺฐาติ  ฯ  โส เตน อตฺตมโน
โหติ ฯ เอตฺตาวตาปิ โข โส อาวุโส ภิกฺขุโน พหุกตํ โหติ ฯ
     [๓๔๕]   กตมา  จาวุโส  วาโยธาตุ  ฯ  วาโยธาตุ สิยา อชฺฌตฺติกา
สิยา   พาหิรา   ฯ   กตมา   จาวุโส   อชฺฌตฺติกา  วาโยธาตุ  ฯ  ยํ
อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   วาโย   วาโยคตํ   อุปาทินฺนํ  เสยฺยถีทํ  อุทฺธงฺคมา
วาตา    อโธคมา    วาตา   กุจฺฉิสยา   วาตา   โกฏฺฐสยา   วาตา
องฺคมงฺคานุสาริโน   วาตา   อสฺสาโส   ปสฺสาโส   อิติ   วา  ยํ  วา
ปนญฺญมฺปิ    กิญฺจิ    อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   วาโย   วาโยคตํ   อุปาทินฺนํ
อยํ   วุจฺจตาวุโส   อชฺฌตฺติกา   วาโยธาตุ   ฯ   ยา  เจว  โข  ปน
อชฺฌตฺติกา  วาโยธาตุ  ยา  จ  พาหิรา  วาโยธาตุ วาโยธาตุเรเวสา ฯ
ตํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย    ทฏฺฐพฺพํ    ฯ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย
ทิสฺวา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺทติ วาโยธาตุยา จิตฺตํ วิราเชติ ฯ
     {๓๔๕.๑}   โหติ  โข  โส  อาวุโส  สมโย  ยํ พาหิรา วาโยธาตุ
ปกุปฺปติ    สา    คามมฺปิ    วหติ   นิคมมฺปิ   วหติ   นครมฺปิ   วหติ
ชนปทมฺปิ   วหติ   ชนปทปเทสมฺปิ   วหติ   ฯ  โหติ  โข  โส  อาวุโส
สมโย   ยํ   คิมฺหานํ   ปจฺฉิเม  มาเส  ตาลปณฺเณนปิ  วิธูปเนนปิ  วาตํ
ปริเยสนฺติ   โอสฺสวเนปิ  ติณานิ  น  อิญฺชนฺติ  ฯ  ตสฺสา  หิ  นามาวุโส
พาหิราย    วาโยธาตุยา   ตาว   มหลฺลิกาย   อนิจฺจตา   ปญฺญายิสฺสติ
ขยธมฺมตา    ปญฺญายิสฺสติ    วยธมฺมตา   ปญฺญายิสฺสติ   วิปริณามธมฺมตา
ปญฺญายิสฺสติ   ฯ   กึ   ปนิมสฺส   มตฺตฏฺฐกสฺส   กายสฺส  ตณฺหุปาทินฺนสฺส
อหนฺติ  วา  มมนฺติ  วา  อสฺมีติ  วา  อถ  ขฺวสฺส  โน เตเวตฺถ โหติ ฯ
ตญฺเจ    อาวุโส    ภิกฺขุํ   ปเร   อกฺโกสนฺติ   ปริภาสนฺติ   โรเสนฺติ
วิเหเสนฺติ  ฯ  โส  เอวํ  ปชานาติ  อุปฺปนฺนา โข เม อยํ โสตสมฺผสฺสชา
ทุกฺขา   เวทนา  สา  จ  โข  ปฏิจฺจ  โน  อปฺปฏิจฺจ  กึ  ปฏิจฺจ  ผสฺสํ
ปฏิจฺจ    ฯ    โสปิ    โข    ผสฺโส    อนิจฺโจติ   ปสฺสติ   เวทนา
อนิจฺจาติ    ปสฺสติ   สญฺญา   อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   สงฺขารา   อนิจฺจาติ
ปสฺสติ     วิญฺญาณํ     อนิจฺจนฺติ    ปสฺสติ    ตสฺส    ธาตารมฺมณเมว
จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ปสีทติ สนฺติฏฺฐติ วิมุจฺจติ ฯ
     {๓๔๕.๒}   ตญฺเจ  อาวุโส ภิกฺขุํ ปเร อนิฏฺเฐหิ อกนฺเตหิ อมนาเปหิ
สมุทาจรนฺติ     ปาณิสมฺผสฺเสนปิ    เลฑฺฑุสมฺผสฺเสนปิ    ทณฺฑสมฺผสฺเสนปิ
สตฺถสมฺผสฺเสนปิ  ฯ  โส เอวํ ปชานาติ ตถาภูโต โข อยํ กาโย ยถาภูตสฺมึ
กาเย   ปาณิสมฺผสฺสาปิ   กมนฺติ  เลฑฺฑุสมฺผสฺสาปิ  กมนฺติ  ทณฺฑสมฺผสฺสาปิ
กมนฺติ  สตฺถสมฺผสฺสาปิ  กมนฺติ  ฯ  วุตฺตํ  โข  ปเนตํ  ภควตา  กกจูปเม
โอวาเท  อุภโตทณฺฑเกน เจปิ ภิกฺขเว กกเจน โจรา โอจรกา องฺคมงฺคานิ
โอกฺกนฺเตยฺยุํ  ตตฺราปิ  โย มโน ปโทเสยฺย น เม โส เตน สาสนกโรติ ฯ
อารทฺธํ  โข  ปน  เม  วิริยํ  ภวิสฺสติ  อสลฺลีนํ อุปฏฺฐิตา สติ อปฺปมฺมุฏฺฐา
ปสฺสทฺโธ   กาโย  อสารทฺโธ  สมาหิตํ  จิตฺตํ  เอกคฺคํ  กามํทานิ  อิมสฺมึ
กาเย   ปาณิสมฺผสฺสาปิ   กมนฺตุ  เลฑฺฑุสมฺผสฺสาปิ  กมนฺตุ  ทณฺฑสมฺผสฺสาปิ
กมนฺตุ สตฺถสมฺผสฺสาปิ กมนฺตุ กรียติ หีทํ พุทฺธานํ สาสนนฺติ ฯ
     {๓๔๕.๓}   ตสฺส  เจ  อาวุโส  ภิกฺขุโน เอวํ พุทฺธํ อนุสฺสรโต เอวํ
ธมฺมํ   อนุสฺสรโต   เอวํ   สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา  น
สณฺฐาติ  ฯ  โส  เตน  สํวิชฺชติ  สํเวคํ  อาปชฺชติ  อลาภา  วต  เม น
วต  เม  ลาภา  ทุลฺลทฺธํ  วต  เม น วต เม สุลทฺธํ ยสฺส เม เอวํ พุทฺธํ
อนุสฺสรโต   เอวํ  ธมฺมํ  อนุสฺสรโต   เอวํ  สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา
กุสลนิสฺสิตา   น   สณฺฐาตีติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   อาวุโส  สุณิสา  สสฺสุรํ
ทิสฺวา   สํวิชฺชติ   สํเวคํ   อาปชฺชติ   เอวเมว   โข   อาวุโส  ตสฺส
เจ   ภิกฺขุโน   เอวํ   พุทฺธํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ
สงฺฆํ   อนุสฺสรโต   อุเปกฺขา   กุสลนิสฺสิตา  น  สณฺฐาติ  ฯ  โส  เตน
สํวิชฺชติ   สํเวคํ   อาปชฺชติ   อลาภา   วต  เม  น  วต  เม  ลาภา
ทุลฺลทฺธํ  วต  เม  น  วต  เม  สุลทฺธํ  ยสฺส  เม เอวํ พุทฺธํ อนุสฺสรโต
เอวํ   ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา
น   สณฺฐาตีติ  ฯ  ตสฺส  เจ  อาวุโส  ภิกฺขุโน  เอวํ  พุทฺธํ  อนุสฺสรโต
เอวํ   ธมฺมํ  อนุสฺสรโต  เอวํ  สงฺฆํ  อนุสฺสรโต  อุเปกฺขา  กุสลนิสฺสิตา
สณฺฐาติ  ฯ  โส  เตน  อตฺตมโน  โหติ  ฯ  เอตฺตาวตาปิ  โข  อาวุโส
ภิกฺขุโน พหุกตํ โหติ ฯ
     [๓๔๖]   เสยฺยถาปิ   อาวุโส   กฏฺฐญฺจ   ปฏิจฺจ  วลฺลิญฺจ  ปฏิจฺจ
มตฺติกญฺจ   ปฏิจฺจ   ติณญฺจ   ปฏิจฺจ  อากาโส  ปริวาริโต  อคารนฺเตฺวว
สงฺขฺยํ   คจฺฉติ   เอวเมว   โข   อาวุโส   อฏฺฐิญฺจ  ปฏิจฺจ  นฺหารุญฺจ
ปฏิจฺจ    มํสญฺจ    ปฏิจฺจ    จมฺมญฺจ   ปฏิจฺจ   อากาโส   ปริวาริโต
รูปนฺเตฺวว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ  ฯ  อชฺฌตฺติกญฺเจ  อาวุโส  จกฺขุํ  อปริภินฺนํ
โหติ   พาหิรา   จ   รูปา   น   อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ  โน  จ  ตชฺโช
สมนฺนาหาโร   โหติ   เนว   ตาว  ตชฺชสฺส  วิญฺญาณภาคสฺส  ปาตุภาโว
โหติ   ฯ   อชฺฌตฺติกญฺจ   อาวุโส   จกฺขุํ   อปริภินฺนํ   โหติ   พาหิรา
จ   รูปา   อาปาถํ   อาคจฺฉนฺติ   โน  จ  ตชฺโช  สมนฺนาหาโร  โหติ
เนว  ตาว  ตชฺชสฺส  วิญฺญาณภาคสฺส  ปาตุภาโว  โหติ  ฯ  ยโต  จ โข
อาวุโส   อชฺฌตฺติกญฺเจว   จกฺขุํ   อปริภินฺนํ   โหติ   พาหิรา  จ  รูปา
อาปาถํ    อาคจฺฉนฺติ   ตชฺโช   จ   สมนฺนาหาโร   โหติ   ฯ   เอวํ
ตชฺชสฺส   วิญฺญาณภาคสฺส   ปาตุภาโว   โหติ   ฯ   ยํ  ตถาภูตสฺส  รูปํ
ตํ   รูปูปาทานกฺขนฺเธ   สงฺคหํ   คจฺฉติ   ฯ   ยา  ตถาภูตสฺส  เวทนา
สา   เวทนูปาทานกฺขนฺเธ   สงฺคหํ   คจฺฉติ  ฯ  ยา  ตถาภูตสฺส  สญฺญา
สา   สญฺญูปาทานกฺขนฺเธ   สงฺคหํ  คจฺฉติ  ฯ  เย  ตถาภูตสฺส  สงฺขารา
เต   สงฺขารูปาทานกฺขนฺเธ  สงฺคหํ  คจฺฉนฺติ  ฯ  ยํ  ตถาภูตสฺส  วิญฺญาณํ
ตํ วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺเธ สงฺคหํ คจฺฉติ ฯ
     {๓๔๖.๑}   โส เอวํ ปชานาติ เอวํ กิริเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ
สงฺคโห  สนฺนิปาโต  สมวาโย  โหติ  ฯ  วุตฺตํ  โข  ปเนตํ  ภควตา โย
ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ   ปสฺสติ   โส   ธมฺมํ   ปสฺสติ   โย  ธมฺมํ  ปสฺสติ  โส
ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ    ปสฺสตีติ   ฯ   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   โข   ปนิเม   ยทิทํ
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา    โย   อิเมสุ   ปญฺจสุ   อุปาทานกฺขนฺเธสุ   ฉนฺโท
อาลโย   อนุนโย   อชฺโฌสานํ   โส   ทุกฺขสมุทโย  โย  อิเมสุ  ปญฺจสุ
อุปาทานกฺขนฺเธสุ  ฉนฺทราควินโย  ฉนฺทราคปฺปหานํ  โส  ทุกฺขนิโรโธติ  ฯ
เอตฺตาวตาปิ โข อาวุโส ภิกฺขุโน พหุกตํ โหติ ฯ
     {๓๔๖.๒}   อชฺฌตฺติกญฺเจ  อาวุโส  โสตํ  อปริภินฺนํ โหติ ... ฆานํ
อปริภินฺนํ โหติ ... ชิวฺหา อปริภินฺนา โหติ ... กาโย อปริภินฺโน โหติ ...
อชฺฌตฺติโก  เจ  อาวุโส มโน อปริภินฺโน โหติ พาหิรา จ ธมฺมา น อาปาถํ
อาคจฺฉนฺติ    โน    จ   ตชฺโช   สมนฺนาหาโร   โหติ   เนว   ตาว
ตชฺชสฺส    วิญฺญาณภาคสฺส    ปาตุภาโว   โหติ   ฯ   อชฺฌตฺติโก   เจ
อาวุโส    มโน   อปริภินฺโน   โหติ   พาหิรา   จ   ธมฺมา   อาปาถํ
อาคจฺฉนฺติ   โน   จ  ตชฺโช  สมนฺนาหาโร  โหติ  เนว  ตาว  ตชฺชสฺส
วิญฺญาณภาคสฺส  ปาตุภาโว  โหติ  ฯ  ยโต  จ  โข  อาวุโส  อชฺฌตฺติโก
เจว   มโน  อปริภินฺโน  โหติ  พาหิรา  จ  ธมฺมา  อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ
ตชฺโช   จ   สมนฺนาหาโร   โหติ   ฯ   เอวํ  ตชฺชสฺส  วิญฺญาณภาคสฺส
ปาตุภาโว   โหติ   ฯ   ยํ   ตถาภูตสฺส   รูปํ   ตํ   รูปูปาทานกฺขนฺเธ
สงฺคหํ   คจฺฉติ   ฯ  ยา  ตถาภูตสฺส  เวทนา  สา  เวทนูปาทานกฺขนฺเธ
สงฺคหํ   คจฺฉติ   ฯ   ยา   ตถาภูตสฺส  สญฺญา  สา  สญฺญูปาทานกฺขนฺเธ
สงฺคหํ  คจฺฉติ  ฯ  เย  ตถาภูตสฺส  สงฺขารา  เต  สงฺขารูปาทานกฺขนฺเธ
สงฺคหํ   คจฺฉนฺติ   ฯ  ยํ  ตถาภูตสฺส  วิญฺญาณํ  ตํ  วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺเธ
สงฺคหํ คจฺฉติ ฯ
     {๓๔๖.๓}   โส เอวํ ปชานาติ เอวํ กิริเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ
สงฺคโห   สนฺนิปาโต   สมวาโย  โหติ  ฯ  วุตฺตํ  โข  ปเนตํ  ภควตา
โย   ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ   ปสฺสติ   โส   ธมฺมํ  ปสฺสติ  โย  ธมฺมํ  ปสฺสติ
โส    ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ   ปสฺสตีติ   ฯ   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา   โข   ปนิเม
ยทิทํ    ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา   โย   อิเมสุ   ปญฺจสุ   อุปาทานกฺขนฺเธสุ
ฉนฺโท   อาลโย   อนุนโย   อชฺโฌสานํ   โส  ทุกฺขสมุทโย  โย  อิเมสุ
ปญฺจสุ    อุปาทานกฺขนฺเธสุ    ฉนฺทราควินโย    ฉนฺทราคปฺปหานํ    โส
ทุกฺขนิโรโธติ ฯ เอตฺตาวตาปิ โข อาวุโส ภิกฺขุโน พหุกตํ โหตีติ ฯ
     อิทมโวจ   อายสฺมา  สารีปุตฺโต  อตฺตมนา  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต
สารีปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ ฯ
                    มหาหตฺถิปโทปมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
                                    ------------
                                มหาสาโรปมสุตฺตํ
     [๓๔๗]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
คิชฺฌกูเฏ   ปพฺพเต   ฯ   อจิรปกฺกนฺเต   เทวทตฺเต  ตตฺร  โข  ภควา
เทวทตฺตํ   อารพฺภ  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  กุลปุตฺโต
สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ  โอติณฺโณมฺหิ  ชาติยา
ชราย   มรเณน   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ   ๑-   ทุกฺโขติณฺโณ
ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม   อิมสฺส   เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ    โส    เตน    ลาภสกฺการสิโลเกน    อตฺตมโน
โหติ     ปริปุณฺณสงฺกปฺโป    ฯ    โส    เตน    ลาภสกฺการสิโลเกน
อตฺตานุกฺกํเสติ   ปรํ   วมฺเภติ   อหมสฺมิ   ลาภี  สกฺการสิโลกวา  อิเม
ปนญฺเญ    ภิกฺขู    อปฺปญฺญาตา    อปฺเปสกฺขาติ    ฯ    โส    เตน
ลาภสกฺการสิโลเกน    มชฺชติ    ปมชฺชติ   ปมาทํ   อาปชฺชติ   ปมตฺโต
สมาโน ทุกฺขํ วิหรติ ฯ
     {๓๔๗.๑}   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ    จรมาโน    มหโต    รุกฺขสฺส    ติฏฺฐโต    สารวโต
อติกฺกมฺเมว    สารํ    อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   อติกฺกมฺม   ตจํ   อติกฺกมฺม
ปปฺปฏิกํ  สาขาปลาสํ  เฉตฺวา  อาทาย  ปกฺกเมยฺย  สารนฺติ มญฺญมาโน ฯ
ตเมนํ   จกฺขุมา  ปุริโส  ทิสฺวา  เอวํ  วเทยฺย  น  วตายํ  ภวํ  ปุริโส
@เชิงอรรถ:  กตฺถจิ โปตฺถเก ชรามรเณน โสเกหิ ... อุปายาเสหีติปิ ทิสฺสนฺติ ฯ
อญฺญาสิ   สารํ   น   อญฺญาสิ   เผคฺคุํ   น  อญฺญาสิ  ตจํ  น  อญฺญาสิ
ปปฺปฏิกํ   น   อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ   ตถาหยํ  ภวํ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี    สารปริเยสนํ    จรมาโน    มหโต    รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต
สารวโต    อติกฺกมฺเมว    สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   อติกฺกมฺม   ตจํ
อติกฺกมฺม    ปปฺปฏิกํ    สาขาปลาสํ    เฉตฺวา    อาทาย    ปกฺกนฺโต
สารนฺติ     มญฺญมาโน    ยญฺจสฺส    สาเรน    สารกรณียํ    ตญฺจสฺส
อตฺถํ   นานุภวิสฺสตีติ   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อิเธกจฺโจ  กุลปุตฺโต
สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ  โอติณฺโณมฺหิ  ชาติยา
ชราย     มรเณน     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ    ทุกฺโขติณฺโณ
ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม   อิมสฺส   เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ ฯ
     {๓๔๗.๒}   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   อตฺตมโน  โหติ
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน  อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ   วมฺเภติ   อหมสฺมิ   ลาภี   สกฺการสิโลกวา  อิเม  ปนญฺเญ  ภิกฺขู
อปฺปญฺญาตา   อปฺเปสกฺขาติ   ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  มชฺชติ
ปมชฺชติ  ปมาทํ  อาปชฺชติ  ปมตฺโต  สมาโน  ทุกฺขํ  วิหรติ  ฯ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  สาขาปลาสํ  อคฺคเหสิ  พฺรหฺมจริยสฺส  เตน  จ  โวสานํ
อาปาทิ ฯ
     [๓๔๘]   อิธ  ปน  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  กุลปุตฺโต  สทฺธา อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ   ชาติยา   ชราย   มรเณน
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ        ทุกฺโขติณฺโณ       ทุกฺขปเรโต
อปฺเปวนาม      อิมสฺส     เกวลสฺส     ทุกฺขกฺขนฺธสฺส     อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น
อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน
น    มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน
สีลสมฺปทํ   อาราเธติ   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   อตฺตานุกฺกํเสติ   ปรํ
วมฺเภติ    อหมสฺมิ    สีลวา    กลฺยาณธมฺโม   อิเม   ปนญฺเญ   ภิกฺขู
ทุสฺสีลา   ปาปธมฺมาติ   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย  มชฺชติ  ปมชฺชติ
ปมาทํ อาปชฺชติ ปมตฺโต สมาโน ทุกฺขํ วิหรติ ฯ
     {๓๔๘.๑}   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
สารํ  อติกฺกมฺม  เผคฺคุํ  อติกฺกมฺม  ตจํ ปปฺปฏิกํ เฉตฺวา อาทาย ปกฺกเมยฺย
สารนฺติ  มญฺญมาโน  ฯ  ตเมนํ  จกฺขุมา  ปุริโส  ทิสฺวา  เอวํ วเทยฺย น
วตายํ   ภวํ   ปุริโส   อญฺญาสิ  สารํ  น  อญฺญาสิ  เผคฺคุํ  น  อญฺญาสิ
ตจํ    น    อญฺญาสิ   ปปฺปฏิกํ   น   อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ   ตถาหยํ
ภวํ   ปุริโส   สารตฺถิโก   สารคเวสี   สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต
รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต   สารวโต   อติกฺกมฺเมว   สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ
อติกฺกมฺม    ตจํ    ปปฺปฏิกํ    เฉตฺวา   อาทาย   ปกฺกนฺโต   สารนฺติ
มญฺญมาโน     ยญฺจสฺส     สาเรน     สารกรณียํ    ตญฺจสฺส    อตฺถํ
นานุภวิสฺสตีติ   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อิเธกจฺโจ  กุลปุตฺโต  สทฺธา
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    โหติ    โอติณฺโณมฺหิ    ชาติยา
ชราย     มรเณน     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ    ทุกฺโขติณฺโณ
ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม   อิมสฺส   เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ ฯ
     {๓๔๘.๒}   โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตมโน  โหติ น
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตานุกฺกํเสติ
น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน น มชฺชติ นปฺปมชฺชติ
นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ  อปฺปมตฺโต  สมาโน  สีลสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส
ตาย   สีลสมฺปทาย   อตฺตมโน   โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  โส  ตาย
สีลสมฺปทาย  อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ  วมฺเภติ  อหมสฺมิ  สีลวา  กลฺยาณธมฺโม
อิเม   ปนญฺเญ  ภิกฺขู  ทุสฺสีลา  ปาปธมฺมาติ  ฯ  โส  ตาย  สีลสมฺปทาย
มชฺชติ   ปมชฺชติ   ปมาทํ  อาปชฺชติ  ปมตฺโต  สมาโน  ทุกฺขํ  วิหรติ  ฯ
อยํ   วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ปปฺปฏิกํ  อคฺคเหสิ  พฺรหฺมจริยสฺส  เตน  จ
โวสานํ อาปาทิ ฯ
     [๓๔๙]   อิธ  ปน  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  กุลปุตฺโต  สทฺธา อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ   ชาติยา   ชราย   มรเณน
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ        ทุกฺโขติณฺโณ       ทุกฺขปเรโต
อปฺเปวนาม      อิมสฺส     เกวลสฺส     ทุกฺขกฺขนฺธสฺส     อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น
อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน
น    มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน
สีลสมฺปทํ   อาราเธติ   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ
โน   จ   โข   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น
อตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๓๔๙.๑}   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น   มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ
นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน  สมาธิสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ
โส    ตาย   สมาธิสมฺปทาย   อตฺตมโน   โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ
โส   ตาย   สมาธิสมฺปทาย   อตฺตานุกฺกํเสติ   ปรํ   วมฺเภติ   อหมสฺมิ
สมาหิโต     เอกคฺคจิตฺโต     อิเม    ปนญฺเญ    ภิกฺขู    อสมาหิตา
วิพฺภนฺตจิตฺตาติ    ฯ    โส   ตาย   สมาธิสมฺปทาย   มชฺชติ   ปมชฺชติ
ปมาทํ   อาปชฺชติ   ปมตฺโต   สมาโน   ทุกฺขํ   วิหรติ   ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี  สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต
รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต   สารวโต   อติกฺกมฺเมว   สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ
ตจํ   เฉตฺวา   อาทาย   ปกฺกเมยฺย   สารนฺติ   มญฺญมาโน  ฯ  ตเมนํ
จกฺขุมา  ปุริโส  ทิสฺวา  เอวํ  วเทยฺย  น  วตายํ  ภวํ  ปุริโส  อญฺญาสิ
สารํ   น   อญฺญาสิ   เผคฺคุํ   น   อญฺญาสิ  ตจํ  น  อญฺญาสิ  ปปฺปฏิกํ
น   อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ  ตถาหยํ  ภวํ  ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   ตจํ   เฉตฺวา   อาทาย  ปกฺกนฺโต  สารนฺติ
มญฺญมาโน   ยญฺจสฺส   สาเรน  สารกรณียํ  ตญฺจสฺส  อตฺถํ  นานุภวิสฺสตีติ
เอวเมว     โข     ภิกฺขเว     อิเธกจฺโจ     กุลปุตฺโต     สทฺธา
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิโต    โหติ    โอติณฺโณมฺหิ    ชาติยา
ชราย     มรเณน     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ    ทุกฺโขติณฺโณ
ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม   อิมสฺส   เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ ฯ
     {๓๔๙.๒}   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น
อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน
น    มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน
สีลสมฺปทํ   อาราเธติ   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ
โน   จ   โข   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น
อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  ตาย  สีลสมฺปทาย  น  มชฺชติ
นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน   สมาธิสมฺปทํ
อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย สมาธิสมฺปทาย อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
โส     ตาย     สมาธิสมฺปทาย     อตฺตานุกฺกํเสติ    ปรํ    วมฺเภติ
อหมสฺมิ   สมาหิโต   เอกคฺคจิตฺโต   อิเม   ปนญฺเญ   ภิกฺขู  อสมาหิตา
วิพฺภนฺตจิตฺตาติ   ฯ   โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  มชฺชติ  ปมชฺชติ  ปมาทํ
อาปชฺชติ   ปมตฺโต   สมาโน   ทุกฺขํ   วิหรติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ตจํ อคฺคเหสิ พฺรหฺมจริยสฺส เตน จ โวสานํ อาปาทิ ฯ
     [๓๕๐]   อิธ  ปน  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  กุลปุตฺโต  สทฺธา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ   ชาติยา   ชราย   มรเณน
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ        ทุกฺโขติณฺโณ       ทุกฺขปเรโต
อปฺเปวนาม      อิมสฺส     เกวลสฺส     ทุกฺขกฺขนฺธสฺส     อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ    น    ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
น อตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๓๕๐.๑}   โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  มชฺชติ  นปฺปมชฺชติ
นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน   สีลสมฺปทํ   อาราเธติ  ฯ
โส  ตาย  สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ  โน  จ  โข ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
โส  ตาย  สีลสมฺปทาย  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ ฯ โส ตาย
สีลสมฺปทาย   น   มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ  อาปชฺชติ  อปฺปมตฺโต
สมาโน  สมาธิสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย อตฺตมโน
โหติ   โน  จ  โข  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  น
อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย น มชฺชติ
นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ    อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน   ญาณทสฺสนํ
อาราเธติ  ฯ  โส  เตน  ญาณทสฺสเนน อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
โส   เตน   ญาณทสฺสเนน  อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ  วมฺเภติ  อหมสฺมิ  ชานํ
ปสฺสํ  วิหรามิ  อิเม  ปนญฺเญ  ภิกฺขู  อชานํ  อปสฺสํ วิหรนฺตีติ ฯ โส เตน
ญาณทสฺสเนน   มชฺชติ   ปมชฺชติ   ปมาทํ   อาปชฺชติ   ปมตฺโต  สมาโน
ทุกฺขํ วิหรติ ฯ
     {๓๕๐.๒}   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ    จรมาโน    มหโต    รุกฺขสฺส    ติฏฺฐโต    สารวโต
อติกฺกมฺเมว   สารํ   เผคฺคุํ   เฉตฺวา   อาทาย   ปกฺกเมยฺย   สารนฺติ
มญฺญมาโน  ฯ  ตเมนํ  จกฺขุมา  ปุริโส  ทิสฺวา  เอวํ  วเทยฺย  น วตายํ
ภวํ   ปุริโส   อญฺญาสิ   สารํ   น   อญฺญาสิ  เผคฺคุํ  น  อญฺญาสิ  ตจํ
น    อญฺญาสิ    ปปฺปฏิกํ   น   อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ   ตถาหยํ   ภวํ
ปุริโส    สารตฺถิโก    สารคเวสี    สารปริเยสนํ   จรมาโน   มหโต
รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว  สารํ  เผคฺคุํ  เฉตฺวา  อาทาย
ปกฺกนฺโต    สารนฺติ    มญฺญมาโน    ยญฺจสฺส    สาเรน    สารกรณียํ
ตญฺจสฺส   อตฺถํ   นานุภวิสฺสตีติ   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อิเธกจฺโจ
กุลปุตฺโต   สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา      ชราย      มรเณน     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ
ทุกฺโขติณฺโณ      ทุกฺขปเรโต     อปฺเปวนาม     อิมสฺส     เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   อนฺตกิริยา   ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต
สมาโน     ลาภสกฺการสิโลกํ     อภินิพฺพตฺเตติ     ฯ    โส    เตน
ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน   โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ
โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ
โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ
อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน   สีลสมฺปทํ   อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย
สีลสมฺปทาย   อตฺตมโน   โหติ   โน   จ   โข   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ
โส   ตาย   สีลสมฺปทาย  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส
ตาย    สีลสมฺปทาย    น   มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ
อปฺปมตฺโต สมาโน สมาธิสมฺปทํ อาราเธติ ฯ
     {๓๕๐.๓}   โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ  โน จ โข
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย   สมาธิสมฺปทาย   น  อตฺตานุกฺกํเสติ
น   ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  น  มชฺชติ  นปฺปมชฺชติ
นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน   ญาณทสฺสนํ  อาราเธติ  ฯ
โส  เตน  ญาณทสฺสเนน  อตฺตมโน  โหติ  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ  โส เตน
ญาณทสฺสเนน   อตฺตานุกฺกํเสติ   ปรํ   วมฺเภติ   อหมสฺมิ   ชานํ   ปสฺสํ
วิหรามิ   อิเม   ปนญฺเญ   ภิกฺขู   อชานํ   อปสฺสํ   วิหรนฺตีติ  ฯ  โส
เตน    ญาณทสฺสเนน   มชฺชติ   ปมชฺชติ   ปมาทํ   อาปชฺชติ   ปมตฺโต
สมาโน  ทุกฺขํ  วิหรติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เผคฺคุํ  อคฺคเหสิ
พฺรหฺมจริยสฺส เตน จ โวสานํ อาปาทิ ฯ
     [๓๕๑]   อิธ  ปน  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  กุลปุตฺโต  สทฺธา อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ   ชาติยา   ชราย   มรเณน
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ        ทุกฺโขติณฺโณ       ทุกฺขปเรโต
อปฺเปวนาม     อิมสฺส     เกวลสฺส     ทุกฺขกฺขนฺธสฺส      อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ   ฯ   โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตมโน  โหติ
น    ปริปุณฺณสงฺกปฺโป    ฯ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น
อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น
มชฺชติ    นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ    อาปชฺชติ    อปฺปมตฺโต    สมาโน
สีลสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย สีลสมฺปทาย อตฺตมโน โหติ โน จ โข
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป    ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น   อตฺตานุกฺกํเสติ
น ปรํ วมฺเภติ ฯ
     {๓๕๑.๑}   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น   มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ
นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน  สมาธิสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ
โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ  โน จ โข ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส
ตาย     สมาธิสมฺปทาย     น     มชฺชติ     นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ
อาปชฺชติ    อปฺปมตฺโต    สมาโน   ญาณทสฺสนํ   อาราเธติ   ฯ   โส
เตน   ญาณทสฺสเนน  อตฺตมโน  โหติ  โน  จ  โข  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป  ฯ
โส   เตน  ญาณทสฺสเนน  น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส
เตน    ญาณทสฺสเนน   น   มชฺชติ   นปฺปมชฺชติ   นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ
อปฺปมตฺโต   สมาโน   สมยวิโมกฺขํ   อาราเธติ   ฯ  ฐานํ  โข  ปเนตํ
ภิกฺขเว วิชฺชติ ยํ โส ภิกฺขุ ตาย สมยวิมุตฺติยา ปริหาเยถาติ ฯ
     {๓๕๑.๒}   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต สารํ เฉตฺวา
อาทาย   ปกฺกเมยฺย   สารนฺติ   ชานมาโน  ฯ  ตเมนํ  จกฺขุมา  ปุริโส
ทิสฺวา   เอวํ   วเทยฺย   อญฺญาสิ   วตายํ  ภวํ  ปุริโส  สารํ  อญฺญาสิ
เผคฺคุํ    อญฺญาสิ    ตจํ    อญฺญาสิ   ปปฺปฏิกํ   อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ
ตถาหยํ   ภวํ   ปุริโส   สารตฺถิโก   สาคเวสี  สารปริเยสนํ  จรมาโน
มหโต   รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต   สารวโต   สารญฺเญว   เฉตฺวา   อาทาย
ปกฺกนฺโต    สารนฺติ    ชานมาโน    ยญฺจสฺส    สาเรน    สารถรณียํ
ตญฺจสฺส    อตฺถํ   อนุภวิสฺสตีติ   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   อิเธกจฺโจ
กุลปุตฺโต   สทฺธา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  โอติณฺโณมฺหิ
ชาติยา      ชราย      มรเณน     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ
ทุกฺโขติณฺโณ   ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม  อิมสฺส  เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
อนฺตกิริยา ปญฺญาเยถาติ ฯ
     {๓๕๑.๓}   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน   ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ   น   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น
อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น
มชฺชติ    นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ    อาปชฺชติ    อปฺปมตฺโต    สมาโน
สีลสมฺปทํ   อาราเธติ   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ
โน   จ   โข   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น
อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  ตาย  สีลสมฺปทาย  น  มชฺชติ
นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ   อาปชฺชติ   อปฺปมตฺโต   สมาโน   สมาธิสมฺปทํ
อาราเธติ    ฯ    โส    ตาย    สมาธิสมฺปทาย    อตฺตมโน   โหติ
โน   จ   โข   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย  สมาธิสมฺปทาย  น
อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ   ฯ  โส  ตาย  สมาธิสมฺปทาย  น
มชฺชติ    นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ    อาปชฺชติ    อปฺปมตฺโต    สมาโน
ญาณทสฺสนํ    อาราเธติ    ฯ   โส   เตน   ญาณทสฺสเนน   อตฺตมโน
โหติ   โน   จ   โข   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ  โส  เตน  ญาณทสฺสเนน
น   อตฺตานุกฺกํเสติ   น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  โส  เตน  ญาณทสฺสเนน  น
มชฺชติ    นปฺปมชฺชติ    นปฺปมาทํ    อาปชฺชติ    อปฺปมตฺโต    สมาโน
อสมยวิโมกฺขํ   อาราเธติ   ฯ   อฏฺฐานเมตํ   ภิกฺขเว   อนวกาโส  ยํ
โส ภิกฺขุ ตาย อสมยวิมุตฺติยา ปริหาเยถาติ ฯ
     [๓๕๒]   อิติ  โข  ภิกฺขเว  นยิทํ พฺรหฺมจริยํ ลาภสกฺการสิโลกานิสํสํ
น    สีลสมฺปทานิสํสํ    น    สมาธิสมฺปทานิสํสํ    น   ญาณทสฺสนานิสํสํ
ยา   จ  โข  อยํ  ภิกฺขเว  อกุปฺปา  เจโตวิมุตฺติ  เอตทตฺถมิทํ  ภิกฺขเว
พฺรหฺมจริยํ เอตํ สารํ เอตํ ปริโยสานนฺติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา   อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                      มหาสาโรปมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
                                 -------------
                               จูฬสาโรปมสุตฺตํ
     [๓๕๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน    อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   อถ   โข   ปิงฺคลโกจฺโฉ
พฺราหฺมโณ   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  ภควตา  สทฺธึ
สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ   กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข  ปิงฺคลโกจฺโฉ  พฺราหฺมโณ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
เยเม   โภ  โคตม  สมณพฺราหฺมณา  สงฺฆิโน  คณิโน  คณาจริยา  ญาตา
ยสสฺสิโน    ติตฺถกรา    สาธุสมฺมตา    พหุชนสฺส    เสยฺยถีทํ   ปูรโณ
กสฺสโป   มกฺขลิ   โคสาโล   อชิโต   เกสกมฺพโล   ปกุโธ  กจฺจายโน
สญฺชโย    เวลฏฺฐปุตฺโต   นิคนฺโถ   นาฏปุตฺโต   สพฺเพ   เต   สกาย
ปฏิญฺญาย    อพฺภญฺญึสุ    สพฺเพว    น   อพฺภญฺญึสุ   อุทาหุ   เอกจฺเจ
อพฺภญฺญึสุ   เอกจฺเจ   น   อพฺภญฺญึสูติ   ฯ   อลํ   พฺราหฺมณ  ติฏฺฐเตตํ
สพฺเพ   เต   สกาย   ปฏิญฺญาย   อพฺภญฺญึสุ   สพฺเพว   น   อพฺภญฺญึสุ
อุทาหุ   เอกจฺเจ   อพฺภญฺญึสุ   เอกจฺเจ   น   อพฺภญฺญึสูติ   ธมฺมํ  เต
พฺราหฺมณ   เทเสสฺสามิ   ตํ  สุณาหิ  สาธุกํ  มนสิกโรหิ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ
เอวํ โภติ โข ปิงฺคลโกจฺโฉ พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๓๕๔]   ภควา    เอตทโวจ   เสยฺยถาปิ   พฺราหฺมณ   ปุริโส
สารตฺถิโก    สารคเวสี    สารปริเยสนํ   จรมาโน   มหโต   รุกฺขสฺส
ติฏฺฐโต   สารวโต   อติกฺกมฺเมว   สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ  อติกฺกมฺม
ตจํ   อติกฺกมฺม   ปปฺปฏิกํ   สาขาปลาสํ   เฉตฺวา   อาทาย  ปกฺกเมยฺย
สารนฺติ   มญฺญมาโน  ฯ  ตเมนํ  จกฺขุมา  ปุริโส  ทิสฺวา  เอวํ  วเทยฺย
น  วตายํ  ภวํ  ปุริโส  อญฺญาสิ  สารํ  น  อญฺญาสิ  เผคฺคุํ  น  อญฺญาสิ
ปปฺปฏิกํ   น   อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ   ตถาหยํ  ภวํ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี   สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต
อติกฺกมฺเมว    สารํ    อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   อติกฺกมฺม   ตจํ   อติกฺกมฺม
ปปฺปฏิกํ     สาขาปลาสํ    เฉตฺวา    อาทาย    ปกฺกนฺโต    สารนฺติ
มญฺญมาโน     ยญฺจสฺส     สาเรน     สารกรณียํ    ตญฺจสฺส    อตฺถํ
นานุภวิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕๔.๑}   เสยฺยถาปิ   วา   ปน  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี   สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต
อติกฺกมฺเมว   สารํ   อติกฺกมฺม  เผคฺคุํ  อติกฺกมฺม  ตจํ  ปปฺปฏิกํ  เฉตฺวา
อาทาย   ปกฺกเมยฺย   สารนฺติ   มญฺญมาโน  ฯ  ตเมนํ  จกฺขุมา  ปุริโส
ทิสฺวา   เอวํ   วเทยฺย   น   วตายํ   ภวํ  ปุริโส  อญฺญาสิ  สารํ  น
อญฺญาสิ    เผคฺคุํ    น   อญฺญาสิ   ตจํ   น   อญฺญาสิ   ปปฺปฏิกํ   น
อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ   ตถาหยํ   ภวํ   ปุริโส   สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   อติกฺกมฺม   ตจํ   ปปฺปฏิกํ  เฉตฺวา  อาทาย
ปกฺกนฺโต    สารนฺติ    มญฺญมาโน    ยญฺจสฺส    สาเรน    สารกรณียํ
ตญฺจสฺส อตฺถํ นานุภวิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕๔.๒}   เสยฺยถาปิ   วา   ปน  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี      สารปริเยสนํ      จรมาโน      มหโต      รุกฺขสฺส
ติฏฺฐโต   สารวโต   อติกฺกมฺเมว  สารํ  อติกฺกมฺม  เผคฺคุํ  ตจํ  เฉตฺวา
อาทาย   ปกฺกเมยฺย   สารนฺติ   มญฺญมาโน  ฯ  ตเมนํ  จกฺขุมา  ปุริโส
ทิสฺวา   เอวํ   วเทยฺย   น   วตายํ   ภวํ  ปุริโส  อญฺญาสิ  สารํ  น
อญฺญาสิ    เผคฺคุํ    น   อญฺญาสิ   ตจํ   น   อญฺญาสิ   ปปฺปฏิกํ   น
อญฺญาสิ   สาขาปลาสํ   ตถาหยํ   ภวํ   ปุริโส   สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
สารํ   อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   ตจํ   เฉตฺวา  อาทาย   ปกฺกนฺโต  สารนฺติ
มญฺญมาโน     ยญฺจสฺส     สาเรน     สารกรณียํ    ตญฺจสฺส    อตฺถํ
นานุภวิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕๔.๓}   เสยฺยถาปิ   วา   ปน  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี   สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต
อติกฺกมฺเมว   สารํ   เผคฺคุํ   เฉตฺวา   อาทาย   ปกฺกเมยฺย   สารนฺติ
มญฺญมาโน   ฯ   ตเมนํ   จกฺขุมา   ปุริโส   ทิสฺวา  เอวํ  วเทยฺย  น
วตายํ   ภวํ   ปุริโส   อญฺญาสิ  สารํ  น  อญฺญาสิ  เผคฺคุํ  น  อญฺญาสิ
ตจํ   น   อญฺญาสิ   ปปฺปฏิกํ   น   อญฺญาสิ  สาขาปลาสํ  ตถาหยํ  ภวํ
ปุริโส   สารตฺถิโก  สารคเวสี  สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส
ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว  สารํ  เผคฺคุํ  เฉตฺวา  อาทาย ปกฺกนฺโต
สารนฺติ   มญฺญมาโน   ยญฺจสฺส   สาเรน   สารกรณียํ   ตญฺจสฺส   อตฺถํ
นานุภวิสฺสตีติ ฯ
     {๓๕๔.๔}   เสยฺยถาปิ   วา   ปน  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี   สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต
สารญฺเญว  เฉตฺวา  อาทาย  ปกฺกเมยฺย  สารนฺติ  ชานมาโน  ฯ  ตเมนํ
จกฺขุมา   ปุริโส   ทิสฺวา   เอวํ  วเทยฺย  อญฺญาสิ  วตายํ  ภวํ  ปุริโส
สารํ   อญฺญาสิ   เผคฺคุํ   อญฺญาสิ   ตจํ   อญฺญาสิ   ปปฺปฏิกํ   อญฺญาสิ
สาขาปลาสํ   ตถาหยํ   ภวํ  ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี  สารปริเยนํ
จรมาโน   มหโต   รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต   สารวโต   สารญฺเญว  เฉตฺวา
อาทาย   ปกฺกนฺโต   สารนฺติ   ชานมาโน  ยญฺจสฺส  สาเรน  สารกรณียํ
ตญฺจสฺส อตฺถํ อนุภวิสฺสตีติ ฯ
     [๓๕๕]   เอวเมว   โข  พฺราหฺมณ  อิเธกจฺโจ  กุลปุตฺโต  สทฺธา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ  ชาติยา  ชราย
มรเณน         โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ         ทุกฺโขติณฺโณ
ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม   อิมสฺส   เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   อตฺตมโน  โหติ
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน  อตฺตานุกฺกํเสติ
ปรํ    วมฺเภติ    อหมสฺมิ    ลาภี   สกฺการสิโลกวา   อิเม   ปนญฺเญ
ภิกฺขู   อปฺปญฺญาตา   อปฺเปสกฺขาติ   ฯ   ลาภสกฺการสิโลเกน   จ  เย
อญฺเญ  ธมฺมา  อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ  ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย
น   ฉนฺทํ   ชเนติ   น  วายมติ  โอลีนวุตฺติโก  จ  โหติ  สาถิลิโก  ฯ
เสยฺยถาปิ   โส  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี  สารปริเยสนํ
จรมาโน   มหโต   รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต   สารวโต   อติกฺกมฺเมว   สารํ
อติกฺกมฺม   เผคฺคุํ   อติกฺกมฺม   ตจํ   อติกฺกมฺม   ปปฺปฏิกํ   สาขาปลาสํ
เฉตฺวา   อาทาย   ปกฺกนฺโต   สารนฺติ   มญฺญมาโน   ยญฺจสฺส  สาเรน
สารกรณียํ   ตญฺจสฺส   อตฺถํ   นานุภวิสฺสตีติ   ฯ   ตถูปมาหํ   พฺราหฺมณ
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
     [๓๕๖]   อิธ  ปน  พฺราหฺมณ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  สทฺธา อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   โอติณฺโณมฺหิ   ชาติยา   ชราย   มรเณน
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ        ทุกฺโขติณฺโณ       ทุกฺขปเรโต
อปฺเปวนาม      อิมสฺส     เกวลสฺส     ทุกฺขกฺขนฺธสฺส     อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ    น    ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
น   อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ   ฯ   ลาภสกฺการสิโลเกน  จ
เย   อญฺเญ   ธมฺมา   อุตฺตริตรา   จ   ปณีตตรา   จ  เตสํ  ธมฺมานํ
สจฺฉิกิริยาย    ฉนฺทํ    ชเนติ    วายมติ   อโนลีนวุตฺติโก   จ   โหติ
อสาถิลิโก ฯ
     {๓๕๖.๑}   โส  สีลสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย  สีลสมฺปทาย
อตฺตมโน    โหติ    ปริปุณฺณสงฺกปฺโป    ฯ   โส   ตาย   สีลสมฺปทาย
อตฺตานุกฺกํเสติ    ปรํ    วมฺเภติ    อหมสฺมิ    สีลวา    กลฺยาณธมฺโม
อิเม   ปนญฺเญ   ภิกฺขู   ทุสฺสีลา   ปาปธมฺมาติ   ฯ   สีลสมฺปทาย   จ
เย   อญฺเญ   ธมฺมา   อุตฺตริตรา   จ   ปณีตตรา   จ  เตสํ  ธมฺมานํ
สจฺฉิกิริยาย    น    ฉนฺทํ   ชเนติ   น   วายมติ   โอลีนวุตฺติโก   จ
โหติ   สาถิลิโก   ฯ   เสยฺยถาปิ   โส   พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก
สารคเวสี   สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต
อติกฺกมฺเมว   สารํ   อติกฺกมฺม  เผคฺคุํ  อติกฺกมฺม  ตจํ  ปปฺปฏิกํ  เฉตฺวา
อาทาย     ปกฺกนฺโต     สารนฺติ    มญฺญมาโน    ยญฺจสฺส    สาเรน
สารกรณียํ   ตญฺจสฺส   อตฺถํ   นานุภวิสฺสตีติ   ฯ   ตถูปมาหํ   พฺราหฺมณ
อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
     [๓๕๗]   อิธ   ปน   พฺราหฺมณ   เอกจฺโจ   ฯเปฯ   อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ    ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น   อตฺตมโน
โหติ    น    ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน
น   อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ   ฯ   ลาภสกฺการสิโลเกน  จ
เย   อญฺเญ   ธมฺมา   อุตฺตริตรา   จ   ปณีตตรา   จ  เตสํ  ธมฺมานํ
สจฺฉิกิริยาย    ฉนฺทํ    ชเนติ    วายมติ   อโนลีนวุตฺติโก   จ   โหติ
อสาถิลิโก   ฯ   โส  สีลสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย  สีลสมฺปทาย
อตฺตมโน โหติ โน จ โข ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
     {๓๕๗.๑}   โส ตาย สีลสมฺปทาย น อตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ ฯ
สีลสมฺปทาย  จ  เย  อญฺเญ  ธมฺมา  อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ
ธมฺมานํ   สจฺฉิกิริยาย   ฉนฺทํ  ชเนติ  วายมติ  อโนลีนวุตฺติโก  จ  โหติ
อสาถิลิโก  ฯ  โส  สมาธิสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส ตาย สมาธิสมฺปทาย
อตฺตมโน    โหติ   ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   ตาย   สมาธิสมฺปทาย
อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ  วมฺเภติ  อหมสฺมิ สมาหิโต เอกคฺคจิตฺโต อิเม ปนญฺเญ
ภิกฺขู   อสมาหิตา   วิพฺภนฺตจิตฺตาติ   ฯ  สมาธิสมฺปทาย  จ  เย  อญฺเญ
ธมฺมา   อุตฺตริตรา   จ   ปณีตตรา   จ   เตสํ   ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย
ฉนฺทํ   น   ชเนติ   น  วายมติ  โอลีนวุตฺติโก  จ  โหติ  สาถิลิโก  ฯ
เสยฺยถาปิ   โส  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี  สารปริเยสนํ
จรมาโน   มหโต   รุกฺขสฺส   ติฏฺฐโต   สารวโต   อติกฺกมฺเมว   สารํ
อติกฺกมฺม    เผคฺคุํ    ตจํ    เฉตฺวา    อาทาย   ปกฺกนฺโต   สารนฺติ
มญฺญมาโน     ยญฺจสฺส     สาเรน     สารกรณียํ    ตญฺจสฺส    อตฺถํ
นานุภวิสฺสตีติ ฯ ตถูปมาหํ พฺราหฺมณ อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
     [๓๕๘]   อิธ  ปน  พฺราหฺมณ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  สทฺธา อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  โอติณฺโณมฺหิ  ชาติยา  ชราย  มรเณน  ฯเปฯ
อนฺตกิริยา  ปญฺญาเยถาติ  ฯ  โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ  ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตมโน  โหติ น
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ  โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตานุกฺกํเสติ
น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  ลาภสกฺการสิโลเกน  จ เย อญฺเญ ธมฺมา อุตฺตริตรา
จ   ปณีตตรา   จ   เตสํ  ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย  ฉนฺทํ  ชเนติ  วายมติ
อโนลีนวุตฺติโก   จ  โหติ  อสาถิลิโก  ฯ  โส  สีลสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ
โส  ตาย  สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ  โน  จ  โข ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
โส   ตาย   สีลสมฺปทาย   น   อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ  วมฺเภติ  ฯ
สีลสมฺปทาย  จ  เย  อญฺเญ  ธมฺมา  อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ
ธมฺมานํ   สจฺฉิกิริยาย   ฉนฺทํ  ชเนติ  วายมติ  อโนลีนวุตฺติโก  จ  โหติ
อสาถิลิโก  ฯ  โส  สมาธิสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส ตาย สมาธิสมฺปทาย
อตฺตมโน  โหติ  โน  จ  โข  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ โส ตาย สมาธิสมฺปทาย
น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  สมาธิสมฺปทาย  จ  เย  อญฺเญ
ธมฺมา   อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ  ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย  ฉนฺทํ
ชเนติ  วายมติ  อโนลีนวุตฺติโก  จ  โหติ  อสาถิลิโก  ฯ  โส ญาณทสฺสนํ
อาราเธติ  ฯ  โส  เตน  ญาณทสฺสเนน อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
โส   เตน   ญาณทสฺสเนน  อตฺตานุกฺกํเสติ  ปรํ  วมฺเภติ  อหมสฺมิ  ชานํ
ปสฺสํ   วิหรามิ   อิเม   ปนญฺเญ   ภิกฺขู   อชานํ  อปสฺสํ  วิหรนฺตีติ  ฯ
ญาณทสฺสเนน  จ  เย  อญฺเญ  ธมฺมา  อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ เตสํ
ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย  น  ฉนฺทํ  ชเนติ  น  วายมติ โอลีนวุตฺติโก จ โหติ
สาถิลิโก   ฯ  เสยฺยถาปิ  โส  พฺราหฺมณ  ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
สารํ   เผคฺคุํ  เฉตฺวา  อาทาย  ปกฺกนฺโต  สารนฺติ  มญฺญมาโน  ยญฺจสฺส
สาเรน    สารกรณียํ   ตญฺจสฺส   อตฺถํ   นานุภวิสฺสตีติ   ฯ   ตถูปมาหํ
พฺราหฺมณ อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
     [๓๕๙]   อิธ  ปน  พฺราหฺมณ  เอกจฺโจ  ปุคฺคโล  สทฺธา อคารสฺมา
อนคาริยํ     ปพฺพชิโต     โหติ     โอติณฺโณมฺหิ    ชาติยา    ชราย
มรเณน         โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ         ทุกฺโขติณฺโณ
ทุกฺขปเรโต   อปฺเปวนาม   อิมสฺส   เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  อนฺตกิริยา
ปญฺญาเยถาติ   ฯ   โส   เอวํ   ปพฺพชิโต   สมาโน  ลาภสกฺการสิโลกํ
อภินิพฺพตฺเตติ   ฯ   โส  เตน  ลาภสกฺการสิโลเกน  น  อตฺตมโน  โหติ
น    ปริปุณฺณสงฺกปฺโป    ฯ    โส    เตน   ลาภสกฺการสิโลเกน   น
อตฺตานุกฺกํเสติ   น   ปรํ   วมฺเภติ   ฯ   ลาภสกฺการสิโลเกน  จ  เย
อญฺเญ  ธมฺมา  อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ  ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย
ฉนฺทํ   ชเนติ   วายมติ   อโนลีนวุตฺติโก  จ  โหติ  อสาถิลิโก  ฯ  โส
สีลสมฺปทํ   อาราเธติ  ฯ  โส  ตาย  สีลสมฺปทาย  อตฺตมโน  โหติ  โน
จ โข ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ
     {๓๕๙.๑}   โส ตาย สีลสมฺปทาย น อตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ ฯ
สีลสมฺปทาย  จ  เย  อญฺเญ  ธมฺมา  อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ
ธมฺมานํ   สจฺฉิกิริยาย   ฉนฺทํ  ชเนติ  วายมติ  อโนลีนวุตฺติโก  จ  โหติ
อสาถิลิโก  ฯ  โส  สมาธิสมฺปทํ  อาราเธติ  ฯ  โส ตาย สมาธิสมฺปทาย
อตฺตมโน  โหติ  โน  จ  โข  ปริปุณฺณสงฺกปฺโป ฯ โส ตาย สมาธิสมฺปทาย
น  อตฺตานุกฺกํเสติ  น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  สมาธิสมฺปทาย  จ  เย  อญฺเญ
ธมฺมา   อุตฺตริตรา  จ  ปณีตตรา  จ  เตสํ  ธมฺมานํ  สจฺฉิกิริยาย  ฉนฺทํ
ชเนติ  วายมติ  อโนลีนวุตฺติโก  จ  โหติ  อสาถิลิโก  ฯ  โส ญาณทสฺสนํ
อาราเธติ   ฯ  โส  เตน  ญาณทสฺสเนน  อตฺตมโน  โหติ  โน  จ  โข
ปริปุณฺณสงฺกปฺโป   ฯ   โส   เตน   ญาณทสฺสเนน   น   อตฺตานุกฺกํเสติ
น  ปรํ  วมฺเภติ  ฯ  ญาณทสฺสเนน  จ  เย  อญฺเญ  ธมฺมา อุตฺตริตรา จ
ปณีตตรา   จ   เตสํ   ธมฺมานํ   สจฺฉิกิริยาย   ฉนฺทํ   ชเนติ  วายมติ
อโนลีนวุตฺติโก   จ   โหติ  อสาถิลิโก  ฯ  กตเม  จ  พฺราหฺมณ  ธมฺมา
ญาณทสฺสเนน   อุตฺตริตรา   จ   ปณีตตรา  จ  ฯ  อิธ  พฺราหฺมณ  ภิกฺขุ
วิวิจฺเจว  กาเมหิ  วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  สวิตกฺกํ  สวิจารํ  วิเวกชํ
ปีติสุขํ   ปฐมํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ  อยมฺปิ  โข  พฺราหฺมณ
ธมฺโม   ญาณทสฺสเนน   อุตฺตริตโร   จ   ปณีตตโร   จ  ฯ  ปุน  จปรํ
พฺราหฺมณ    ภิกฺขุ    วิตกฺกวิจารานํ    วูปสมา    อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ
เจตโส    เอโกทิภาวํ    อวิตกฺกํ   อวิจารํ   สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ
ฌานํ ฯเปฯ ตติยํ ฌานํ ฯเปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
     {๓๕๙.๒}   อยมฺปิ  โข  พฺราหฺมณ  ธมฺโม  ญาณทสฺสเนน อุตฺตริตโร
จ   ปณีตตโร   จ  ฯ  ปุน  จปรํ  พฺราหฺมณ  ภิกฺขุ  สพฺพโส  รูปสญฺญานํ
สมติกฺกมา    ปฏิฆสญฺญานํ    อตฺถงฺคมา    นานตฺตสญฺญานํ   อมนสิการา
อนนฺโต    อากาโสติ    อากาสานญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ
อยมฺปิ   โข   พฺราหฺมณ  ธมฺโม  ญาณทสฺสเนน  อุตฺตริตโร  จ  ปณีตตโร
จ   ฯ   ปุน   จปรํ   พฺราหฺมณ   ภิกฺขุ   สพฺพโส   อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม     อนนฺตํ     วิญฺญาณนฺติ     วิญฺญาณญฺจายตนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรติ     ฯเปฯ    สพฺพโส    วิญฺญาณญฺจายตนํ    สมติกฺกมฺม    นตฺถิ
กิญฺจีติ    อากิญฺจญฺญายตนํ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    ฯเปฯ    สพฺพโส
อากิญฺจญฺญายตนํ     สมติกฺกมฺม     เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ    อุปสมฺปชฺช
วิหรติ   ฯ   อยมฺปิ   โข   พฺราหฺมณ  ธมฺโม  ญาณทสฺสเนน  อุตฺตริตโร
จ    ปณีตตโร    จ    ฯ   ปุน   จปรํ   พฺราหฺมณ   ภิกฺขุ   สพฺพโส
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ          สมติกฺกมฺม         สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ   ปญฺญายปสฺส   ๑-  ทิสฺวา  อาสวา  ปริกฺขีณา
โหนฺติ   ฯ   อยมฺปิ   โข   พฺราหฺมณ  ธมฺโม  ญาณทสฺสเนน  อุตฺตริตโร
จ   ปณีตตโร   จ   ฯ   อิเม   โข   พฺราหฺมณ  ธมฺมา  ญาณทสฺสเนน
อุตฺตริตรา   จ   ปณีตตรา   จ   ฯ  เสยฺยถาปิ  โส  พฺราหฺมณ  ปุริโส
สารตฺถิโก  สารคเวสี  สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต
สารวโต   สารญฺเญว   เฉตฺวา  อาทาย  ปกฺกนฺโต  สารนฺติ  ชานมาโน
ยญฺจสฺส    สาเรน    สารกรณียํ    ตญฺจสฺส   อตฺถํ   อนุภวิสฺสตีติ   ฯ
ตถูปมาหํ พฺราหฺมณ อิมํ ปุคฺคลํ วทามิ ฯ
     [๓๖๐]   อิติ  โข พฺราหฺมณ นยิทํ พฺรหฺมจริยํ ลาภ สกฺการสิโลกานิสํสํ
น    สีลสมฺปทานิสํสํ    น    สมาธิสมฺปทานิสํสํ    น   ญาณทสฺสนานิสํสํ
ยา  จ  โข  อยํ  พฺราหฺมณ  อกุปฺปา  เจโตวิมุตฺติ  เอตทตฺถมิทํ พฺราหฺมณ
พฺรหฺมจริยํ เอตํ สารํ เอตํ ปริโยสานนฺติ ฯ
     เอวํ   วุตฺเต   ปิงฺคลโกจฺโฉ   พฺราหฺมโณ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
อภิกฺกนฺตํ    โภ   โคตม   อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม   ฯเปฯ   อุปาสกํ
มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ
                      จูฬสาโรปมสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
                             โอปมฺมวคฺโค ตติโย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญาย จสฺส ฯ
                                   ตสฺสุทฺทานํ
         โมลิยตชฺชนาริฏฺฐมาโน       อนฺธวเนกฏิปุณฺณนิวาโป
         ราสิกเณรุมหาคชฺชมาโน     สารวโรปุนปิงฺคลโกจฺโฉ ฯ
                              --------------------
                                 มหายมกวคฺโค
                              จูฬโคสิงฺคสาลสุตฺตํ
     [๓๖๑]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  นาทิเก  วิหรติ
คิญฺชกาวสเถ   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน  อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ
อายสฺมา   จ   นนฺทิโย  อายสฺมา  จ  กิมิโล  ๑-  โคสิงฺคสาลวนทาเย
วิหรนฺติ   ฯ   อถ   โข   ภควา   สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา  วุฏฺฐิโต
เยน   โคสิงฺคสาลวนทาโย   เตนุปสงฺกมิ   ฯ  อทฺทสา  โข  ทายปาโล
ภควนฺตํ    ทูรโตว    คจฺฉนฺตํ    ทิสฺวาน   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   มา
สมณ   เอตํ   ทายํ   ปาวิสิ   สนฺเตตฺถ  ตโย  กุลปุตฺตา  อตฺตกามรูปา
วิหรนฺติ มา เตสํ อผาสุมกาสีติ ฯ
     {๓๖๑.๑}   อสฺโสสิ  โข  อายสฺมา  อนุรุทฺโธ  ทายปาลสฺส ภควตา
สทฺธึ   มนฺตยมานสฺส   สุตฺวาน   ทายปาลํ   เอตทโวจ   มา   อาวุโส
ทายปาล   ภควนฺตํ   วาเรสิ   สตฺถา   โน   ภควา   อนุปฺปตฺโตติ  ฯ
อถ   โข   อายสฺมา   อนุรุทฺโธ   เยนายสฺมา   จ  นนฺทิโย  อายสฺมา
จ    กิมิโล    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตญฺจ    นนฺทิยํ
อายสฺมนฺตญฺจ        กิมิลํ        เอตทโวจ       อภิกฺกมถายสฺมนฺโต
อภิกฺกมถายสฺมนฺโต     สตฺถา     โน     ภควา    อนุปฺปตฺโตติ    ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. กิมฺพิโลติ ทิสฺสติ ฯ
อถ   โข  อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ  อายสฺมา  จ  นนฺทิโย  อายสฺมา  จ
กิมิโล   ภควนฺตํ   ปจฺจุคฺคนฺตฺวา   เอโก  ภควโต  ปตฺตจีวรํ  ปฏิคฺคเหสิ
เอโก   อาสนํ   ปญฺญาเปสิ   เอโก   ปาโททกํ   อุปฏฺฐเปสิ  ฯ  นิสีทิ
ภควา   ปญฺญตฺเต  อาสเน  นิสชฺช  [๑]-  ปาเท  ปกฺขาเลสิ  ฯ  เตปิ
โข อายสฺมนฺโต ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     [๓๖๒]   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   อายสฺมนฺตํ   อนุรุทฺธํ  ภควา
เอตทโวจ    กจฺจิ   โว   อนุรุทฺธา   ขมนียํ   กจฺจิ   ยาปนียํ   กจฺจิ
ปิณฺฑเกน  ๒-  น  กิลมิตฺถาติ  ฯ  ขมนียํ  ภควา  ยาปนียํ  ภควา  น จ
มยํ   ภนฺเต   ปิณฺฑเกน  กิลมิมฺหาติ  ๓-  ฯ  กจฺจิ  ปน  โว  อนุรุทฺธา
สมคฺคา     สมฺโมทมานา     อวิวทมานา     ขีโรทกีภูตา    อญฺญมญฺญํ
ปิยจกฺขูหิ   สมฺปสฺสนฺตา   วิหรถาติ  ฯ  ตคฺฆ  มยํ  ภนฺเต  ๔-  สมคฺคา
สมฺโมทมานา     อวิวทมานา     ขีโรทกีภูตา    อญฺญมญฺญํ    ปิยจกฺขูหิ
สมฺปสฺสนฺตา   วิหรามาติ   ฯ   ยถากถํ  ปน  ตุเมฺห  อนุรุทฺธา  สมคฺคา
สมฺโมทมานา     อวิวทมานา     ขีโรทกีภูตา    อญฺญมญฺญํ    ปิยจกฺขูหิ
สมฺปสฺสนฺตา วิหรถาติ ฯ
     [๓๖๓]   อิธ  มยฺหํ  ภนฺเต เอวํ โหติ ลาภา วต เม สุลทฺธํ วต เม
โยหํ   เอวรูเปหิ   สพฺรหฺมจารีหิ   สทฺธึ  วิหรามีติ  ตสฺส  มยฺหํ  ภนฺเต
อิเมสุ    อายสฺมนฺเตสุ   เมตฺตํ   กายกมฺมํ   ปจฺจุปฏฺฐิตํ   อาวี   เจว
รโห  จ  เมตฺตํ  วจีกมฺมํ  ...  เมตฺตํ  มโนกมฺมํ  ปจฺจุปฏฺฐิตํ อาวี เจว
รโห   จ   ตสฺส   มยฺหํ   ภนฺเต   เอวํ   โหติ  ยนฺนูนาหํ  สกํ  จิตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ม. โข ภควา ฯ  โป. ปิณฺฑปาเตน ฯ  ม. กิลมามาติ ฯ  โป. ตโย
@มยํ ภนฺเต ภควา ฯ
นิกฺขิปิตฺวา   อิเมสํเยว   อายสฺมนฺตานํ   จิตฺตสฺส   วเสน   วตฺเตยฺยนฺติ
โส   โข  อหํ  ภนฺเต  สกํ  จิตฺตํ  นิกฺขิปิตฺวา  อิเมสํเยว  อายสฺมนฺตานํ
จิตฺตสฺส   วเสน  วตฺตามิ  นานา  หิ  โข  โน  ภนฺเต  กายา  เอกญฺจ
ปน มญฺเญ จิตฺตนฺติ ฯ
     {๓๖๓.๑}   อายสฺมาปิ  โข  นนฺทิโย  ฯเปฯ  อายสฺมาปิ โข กิมิโล
ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อิธ  มยฺหมฺปิ  โข  ภนฺเต  เอวํ โหติ ลาภา วต เม
สุลทฺธํ  วต  เม  โยหํ  เอวรูเปหิ  สพฺรหฺมจารีหิ  สทฺธึ  วิหรามีติ  ตสฺส
มยฺหํ   ภนฺเต   อิเมสุ   อายสฺมนฺเตสุ   เมตฺตํ   กายกมฺมํ   ปจฺจุปฏฺฐิตํ
อาวี  เจว  รโห  จ  เมตฺตํ  วจีกมฺมํ  ...  เมตฺตํ มโนกมฺมํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ
อาวี   เจว  รโห  จ  ตสฺส  มยฺหํ  ภนฺเต  เอวํ  โหติ  ยนฺนูนาหํ  สกํ
จิตฺตํ    นิกฺขิปิตฺวา    อิเมสํเยว    อายสฺมนฺตานํ    จิตฺตสฺส    วเสน
วตฺเตยฺยนฺติ   โส   โข  อหํ  ภนฺเต  สกํ  จิตฺตํ  นิกฺขิปิตฺวา  อิเมสํเยว
อายสฺมนฺตานํ   จิตฺตสฺส   วเสน   วตฺตามิ  นานา  หิ  โข  โน  ภนฺเต
กายา   เอกญฺจ   ปน   มญฺเญ   จิตฺตนฺติ   ฯ  เอวํ  โข  มยํ  ภนฺเต
สมคฺคา     สมฺโมทมานา     อวิวทมานา     ขีโรทกีภูตา    อญฺญมญฺญํ
ปิยจกฺขูหิ สมฺปสฺสนฺตา วิหรามาติ ฯ
     [๓๖๔]   สาธุ   สาธุ   อนุรุทฺธา   กจฺจิ   ปน   โว  อนุรุทฺธา
อปฺปมตฺตา   อาตาปิโน   ปหิตตฺตา   วิหรถาติ   ฯ   ตคฺฆ  มยํ  ภนฺเต
อปฺปมตฺตา    อาตาปิโน    ปหิตตฺตา   วิหรามาติ   ฯ   ยถากถํ   ปน
ตุเมฺห   อนุรุทฺธา   อปฺปมตฺตา  อาตาปิโน  ปหิตตฺตา  วิหรถาติ  ฯ  อิธ
ปน   ๑-  ภนฺเต  อมฺหากํ  โย  ปฐมํ  คามโต  ปิณฺฑาย  ปฏิกฺกมติ  โส
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ปนสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
อาสนานิ   ปญฺญาเปติ  ปานียํ  ปริโภชนียํ  อุปฏฺฐเปติ  ๑-  อวกฺการปาตึ
อุปฏฺฐเปติ    โย    ปจฺฉา    คามโต    ปิณฺฑาย    ปฏิกฺกมติ   สเจ
โหติ   ภุตฺตาวเสโส   สเจ   อากงฺขติ   ภุญฺชติ   โน   เจ  อากงฺขติ
อปฺปหริเต   วา   ฉฑฺเฑติ   อปฺปาณเก   วา  อุทเก  โอปิลาเปติ  โส
อาสนานิ   ปฏิสาเมติ   ปานียํ   ปริโภชนียํ   ปฏิสาเมติ   อวกฺการปาตึ
ปฏิสาเมติ    ภตฺตคฺคํ    สมฺมชฺชติ    โย    ปสฺสติ    ปานียฆฏํ   วา
ปริโภชนียฆฏํ   วา   วจฺจฆฏํ   วา   ริตฺตํ  ตุจฺฉํ  โส  อุปฏฺฐเปติ  ๑-
สจาสฺส  โหติ  อวิสยฺหํ  หตฺถวิกาเรน  ทุติยํ  อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆิเกน
อุปฏฺฐเปม    ๒-    น    เตฺวว    มยํ   ภนฺเต   ตปฺปจฺจยา   วาจํ
ภินฺทาม    ปญฺจาหิกํ   โข   ปน   มยํ   ภนฺเต   สพฺพรตฺติกํ   ธมฺมิยา
กถาย   สนฺนิสีทาม   เอวํ   โข   มยํ   ภนฺเต  อปฺปมตฺตา  อาตาปิโน
ปหิตตฺตา วิหรามาติ ฯ
     [๓๖๕]   สาธุ  สาธุ  อนุรุทฺธา  อตฺถิ  ปน  โว  อนุรุทฺธา  เอวํ
อปฺปมตฺตานํ    อาตาปีนํ    ปหิตตฺตานํ    วิหรตํ   อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส   อธิคโต   ผาสุวิหาโรติ  ฯ  กึ  หิ  โน  สิยา
ภนฺเต  อิธ  มยํ  ภนฺเต  ยาวเทว  อากงฺขาม  วิวิจฺเจว  กาเมหิ วิวิจฺจ
อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหราม   อยํ   โข   โน   ภนฺเต   อมฺหากํ  อปฺปมตฺตานํ
อาตาปีนํ    ปหิตตฺตานํ    วิหรตํ   อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา   อลมริยญาณ-
ทสฺสนวิเสโส   อธิคโต   ผาสุวิหาโรติ   ฯ   สาธุ   สาธุ   อนุรุทฺธา
@เชิงอรรถ:  ม. อุปฏฺฐาเปติ ฯ  ม. อุปฏฺฐาเปม ฯ
เอตสฺส   ปน  โว  อนุรุทฺธา  วิหารสฺส  สมติกฺกมาย  เอตสฺส  วิหารสฺส
ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา     อตฺถญฺโญ     อุตฺตริ    มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณ-
ทสฺสนวิเสโส  อธิคโต  ผาสุวิหาโรติ  ฯ  กึ  หิ  โน  สิยา  ภนฺเต อิธ
มยํ   ภนฺเต   ยาวเทว   อากงฺขาม   วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา  อชฺฌตฺตํ
สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ   อวิตกฺกํ   อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ
ทุติยํ    ฌานํ    อุปสมฺปชฺช    วิหราม    เอตสฺส   ภนฺเต   วิหารสฺส
สมติกฺกมาย    เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   อยมญฺโญ   อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ ฯ
     {๓๖๕.๑}   สาธุ  สาธุ อนุรุทฺธา เอตสฺส ปน โว อนุรุทฺธา วิหารสฺส
สมติกฺกมาย    เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   อตฺถญฺโญ   อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส    อธิคโต    ผาสุวิหาโรติ   ฯ
กึ  หิ  โน  สิยา  ภนฺเต  อิธ  มยํ  ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขาม ปีติยา จ
วิราคา   อุเปกฺขกา  จ  วิหราม  สตา  จ  สมฺปชานา  สุขญฺจ  กาเยน
ปฏิสํเวเทม   ยนฺตํ   อริยา   อาจิกฺขนฺติ  อุเปกฺขโก  สติมา  สุขวิหารีติ
ตติยํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหราม  เอตสฺส  ภนฺเต  วิหารสฺส  สมติกฺกมาย
เอตสฺส    วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   อยมญฺโญ   อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ ฯ
     {๓๖๕.๒}   สาธุ  สาธุ อนุรุทฺธา เอตสฺส ปน โว อนุรุทฺธา วิหารสฺส
สมติกฺกมาย    เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   อตฺถญฺโญ   อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส    อธิคโต    ผาสุวิหาโรติ   ฯ
กึ  หิ  โน  สิยา  ภนฺเต  อิธ  มยํ  ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขาม สุขสฺส จ
ปหานา    ทุกฺขสฺส    จ    ปหานา    ปุพฺเพว    โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา     อทุกฺขมสุขํ     อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ     จตุตฺถํ     ฌานํ
อุปสมฺปชฺช   วิหราม   เอตสฺส   ภนฺเต  วิหารสฺส  สมติกฺกมาย  เอตสฺส
วิหารสฺส      ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา     อยมญฺโญ     อุตฺตริ     มนุสฺสธมฺมา
อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ ฯ
     {๓๖๕.๓}   สาธุ  สาธุ อนุรุทฺธา เอตสฺส ปน โว อนุรุทฺธา วิหารสฺส
สมติกฺกมาย   เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   อตฺถญฺโญ    อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส    อธิคโต    ผาสุวิหาโรติ   ฯ
กึ  หิ  โน  สิยา  ภนฺเต  อิธ  มยํ  ภนฺเต  ยาวเทว อากงฺขาม สพฺพโส
รูปสญฺญานํ     สมติกฺกมา     ปฏิฆสญฺญานํ     อมนสิการา     อนนฺโต
อากาโสติ   อากาสานญฺจายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหราม   เอตสฺส  ภนฺเต
วิหารสฺส   สมติกฺกมาย   เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา  อยมญฺโญ
อุตฺตริ มนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโรติ ฯ
     {๓๖๕.๔}   สาธุ  สาธุ อนุรุทฺธา เอตสฺส ปน โว อนุรุทฺธา วิหารสฺส
สมติกฺกมาย    เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   อตฺถญฺโญ   อุตฺตริ
มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส    อธิคโต    ผาสุวิหาโรติ   ฯ
กึ  หิ  โน  สิยา  ภนฺเต  อิธ  มยํ  ภนฺเต  ยาวเทว อากงฺขาม สพฺพโส
อากาสานญฺจายตนํ        สมติกฺกมฺม        อนนฺตํ        วิญฺญาณนฺติ
วิญฺญาณญฺจายตนํ      อุปสมฺปชฺช      วิหราม      ฯเปฯ     สพฺพโส
วิญฺญาณญฺจายตนํ     สมติกฺกมฺม     นตฺถิ     กิญฺจีติ    อากิญฺจญฺญายตนํ
อุปสมฺปชฺช    วิหราม   ฯเปฯ   สพฺพโส   อากิญฺจญฺญายตนํ   สมติกฺกมฺม
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ     อุปสมฺปชฺช     วิหราม    เอตสฺส    ภนฺเต
วิหารสฺส     สมติกฺกมาย     เอตสฺส     วิหารสฺส     ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา
อยมญฺโญ    อุตฺตริ    มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส   อธิคโต
ผาสุวิหาโรติ ฯ
     {๓๖๕.๕}   สาธุ   สาธุ  อนุรุทฺธา  เอตสฺส  ปน  โว  อนุรุทฺธา
วิหารสฺส   สมติกฺกมาย   เอตสฺส   วิหารสฺส   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา  อตฺถญฺโญ
อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา  อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส  อธิคโต  ผาสุวิหาโรติ  ฯ
กึ  หิ  โน  สิยา  ภนฺเต  อิธ  มยํ  ภนฺเต  ยาวเทว อากงฺขาม สพฺพโส
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ          สมติกฺกมฺม         สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
อุปสมฺปชฺช   วิหราม   ปญฺญายปสฺส   ๑-   ทิสฺวา   อาสวา   ปริกฺขีณา
โหนฺติ   เอตสฺส   ภนฺเต   วิหารสฺส   สมติกฺกมาย   เอตสฺส  วิหารสฺส
ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา     อยมญฺโญ     อุตฺตริ    มนุสฺสธมฺมา    อลมริยญาณ-
ทสฺสนวิเสโส   อธิคโต   ผาสุวิหาโรติ   ฯ   อิมสฺมา  จ  มยํ  ภนฺเต
ผาสุวิหารา   อญฺญํ   ผาสุวิหารํ   อุตฺตริตรํ   วา   ปณีตตรํ   วา   น
สมนุปสฺสามาติ    ฯ    สาธุ   สาธุ   อนุรุทฺธา   เอตสฺมา   อนุรุทฺธา
ผาสุวิหารา   อญฺโญ   ผาสุวิหาโร   อุตฺตริตโร   วา   ปณีตตโร   วา
นตฺถีติ ฯ
     [๓๖๖]   อถ   โข  ภควา  อายสฺมนฺตญฺจ  อนุรุทฺธํ  อายสฺมนฺตญฺจ
นนฺทิยํ     อายสฺมนฺตญฺจ    กิมิลํ    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺเสตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญาย จ โน ฯ
สมาทเปตฺวา   สมุตฺเตเชตฺวา   สมฺปหํเสตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  ปกฺกามิ  ฯ
อถ   โข  อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ  อายสฺมา  จ  นนฺทิโย  อายสฺมา  จ
กิมิโล   ภควนฺตํ   อนุสํยายิตฺวา  ๑-  ตโต  ปฏินิวตฺติตฺวา  อายสฺมา  จ
นนฺทิโย    อายสฺมา    จ   กิมิโล   อายสฺมนฺตํ   อนุรุทฺธํ   เอตทโวจุํ
กินฺนุ   โข   มยํ   อายสฺมโต   อนุรุทฺธสฺส   เอวมาโรจิมฺหา  อิมาสญฺจ
อิมาสญฺจ    วิหารสมาปตฺตีนํ    มยํ    ลาภิโนติ   ยํ   โน   อายสฺมา
อนุรุทฺโธ   ภควโต   สมฺมุขา   ยาว   อาสวานํ   ขยา  ปกาเสตีติ  ฯ
น    โข    เม   อายสฺมนฺโต   เอวมาโรเจสุํ   อิมาสญฺจ   อิมาสญฺจ
วิหารสมาปตฺตีนํ   มยํ  ลาภิโนติ  อปิจ  โข  ๒-  อายสฺมนฺตานํ  เจตสา
เจโต    ปริจฺจ    วิทิโต    อิมาสญฺจ    อิมาสญฺจ    วิหารสมาปตฺตีนํ
อิเม   อายสฺมนฺโต   ลาภิโนติ   เทวตาปิ   เม   เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ
อิมาสญฺจ   อิมาสญฺจ   วิหารสมาปตฺตีนํ   อิเม   อายสฺมนฺโต   ลาภิโนติ
ตํ เม ๓- ภควตา ปญฺหาภิปุฏฺเฐน พฺยากตนฺติ ฯ
     [๓๖๗]   อถ  โข  ทีโฆ  ปรชโน  ยกฺโข  เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐาสิ  ฯ  เอกมนฺตํ
ฐิโต  โข  ทีโฆ  ปรชโน  ยกฺโข  ภควนฺตํ เอตทโวจ ลาภา [๔]- ภนฺเต
วชฺชีนํ   สุลทฺธลาภา   ภนฺเต   วชฺชีนํ   ปชาย  ยตฺถ  ตถาคโต  วิหรติ
อรหํ    สมฺมาสมฺพุทฺโธ   อิเม   จ   ตโย   กุลปุตฺตา   อายสฺมา   จ
อนุรุทฺโธ   อายสฺมา   จ   นนฺทิโย   อายสฺมา  จ  กิมิโลติ  ฯ  ทีฆสฺส
ปรชนสฺส   ยกฺขสฺส   สทฺทํ   สุตฺวา   ภุมฺมา   เทวา   สทฺทมนุสฺสาเวสุํ
@เชิงอรรถ:  โป. อนุสาเวตฺวา ฯ  ม. อปิ จ เม ฯ  ม. ตเมนํ ฯ  ม. วต ฯ
ลาภา   วต   โภ   วชฺชีนํ   สุลทฺธลาภา   วต   โภ   วชฺชีนํ  ปชาย
ยตฺถ    ตถาคโต   วิหรติ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ   อิเม   จ   ตโย
กุลปุตฺตา   อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ  อายสฺมา  จ  นนฺทิโย  อายสฺมา  จ
กิมิโลติ    ฯ    ภุมฺมานํ   เทวานํ   สทฺทํ   สุตฺวา   จาตุมฺมหาราชิกา
เทวา  ...  ตาวตึสา  เทวา ... ยามา เทวา ... ตุสิตา เทวา ...
นิมฺมานรตี  เทวา  ... ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทวา  ... พฺรหฺมกายิกา เทวา
สทฺทมนุสฺสาเวสุํ   ลาภา   วต   โภ   วชฺชีนํ   สุลทฺธลาภา   วต  โภ
วชฺชีนํ    ปชาย    ยตฺถ    ตถาคโต   วิหรติ   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
อิเม   จ   ตโย   กุลปุตฺตา   อายสฺมา   จ   อนุรุทฺโธ  อายสฺมา  จ
นนฺทิโย อายสฺมา จ กิมิโลติ ฯ
     [๓๖๘]   อิติห  เตน  ขเณน  เตน  มุหุตฺเตน  ยาว  พฺรหฺมโลกา
สทฺทา  วิทิตา  อเหสุํ  เอวเมตํ  ทีฆ  เอวเมตํ  ทีฆ  ยสฺมาปิ  ทีฆ กุลา
เอเต   ตโย   กุลปุตฺตา  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิตา  ตญฺเจปิ  กุลํ
เอเต   ตโย  กุลปุตฺเต  ปสนฺนจิตฺตํ  อนุสฺสเรยฺย  ตสฺสปสฺส  ๑-  กุลสฺส
ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย   ยสฺมาปิ   ทีฆ   กุลปริวฏฺฏา   เอเต  ตโย
กุลปุตฺตา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   โส   เจปิ  กุลปริวฏฺโฏ
เอเต    ตโย    กุลปุตฺเต    ปสนฺนจิตฺโต    อนุสฺสเรยฺย    ตสฺสปสฺส
กุลปริวฏฺฏสฺส    ทีฆรตฺตํ    หิตาย    สุขาย    ยสฺมาปิ   ทีฆ   คามา
เอเต   ตโย   กุลปุตฺตา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิตา  โส  เจปิ
คาโม   เอเต   ตโย   กุลปุตฺเต   ปสนฺนจิตฺโต  อนุสฺสเรยฺย  ตสฺสปสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ตสฺสปาสฺส ฯ สพฺพตฺถ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
คามสฺส   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย  ยสฺมาปิ  ทีฆ  นิคมา  เอเต  ตโย
กุลปุตฺตา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา  โส  เจปิ  นิคโม  เอเต
ตโย    กุลปุตฺเต    ปสนฺนจิตฺโต    อนุสฺสเรยฺย    ตสฺสปสฺส   นิคมสฺส
ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย  ยสฺมาปิ  ทีฆ  นครา  เอเต  ตโย  กุลปุตฺตา
อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิตา    ตญฺเจปิ   นครํ   เอเต   ตโย
กุลปุตฺเต    ปสนฺนจิตฺตํ    อนุสฺสเรยฺย    ตสฺสปสฺส   นครสฺส   ทีฆรตฺตํ
หิตาย    สุขาย   ยสฺมาปิ   ทีฆ   ชนปทา   เอเต   ตโย   กุลปุตฺตา
อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพชิตา   โส   เจปิ   ชนปโท  เอเต  ตโย
กุลปุตฺเต    ปสนฺนจิตฺโต   อนุสฺสเรยฺย   ตสฺสปสฺส   ชนปทสฺส   ทีฆรตฺตํ
หิตาย   สุขาย   สพฺเพ   เจปิ   ทีฆ  ขตฺติยา  เอเต  ตโย  กุลปุตฺเต
ปสนฺนจิตฺตา    อนุสฺสเรยฺยุํ   สพฺเพสํปสฺส   ขตฺติยานํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย
สุขาย  สพฺเพ  เจปิ  ทีฆ  พฺราหฺมณา ฯเปฯ สพฺเพ เจปิ ทีฆ เวสฺสา ...
สพฺเพ  เจปิ  ทีฆ  สุทฺทา  เอเต  ตโย กุลปุตฺเต ปสนฺนจิตฺตา อนุสฺสเรยฺยุํ
สพฺเพสํปสฺส   สุทฺทานํ   ทีฆรตฺตํ   หิตาย   สุขาย  สเทวโก  เจปิ  ทีฆ
โลโก   สมารโก   สพฺรหฺมโก   สสฺสมณพฺราหฺมณี   ปชา   สเทวมนุสฺสา
เอเต    ตโย   กุลปุตฺเต   ปสนฺนจิตฺตา   อนุสฺสเรยฺย   สเทวกสฺสปสฺส
โลกสฺส     สมารกสฺส     สพฺรหฺมกสฺส    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย
สเทวมนุสฺสาย   ทีฆรตฺตํ   หิตาย  สุขาย  ปสฺส  ทีฆ  ยาวญฺเจเต  ตโย
กุลปุตฺตา     พหุชนหิตาย    ปฏิปนฺนา    พหุชนสุขาย    โลกานุกมฺปาย
อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
     อิทมโวจ   ภควา   อตฺตมโน   ทีโฆ   ปรชโน   ยกฺโข  ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                     จูฬโคสิงฺคสาลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                                  ------------
                            มหาโคสิงฺคสาลสุตฺตํ
     [๓๖๙]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ  สมยํ  ภควา  โคสิงฺคสาลวนทาเย
วิหรติ    สมฺพหุเลหิ    อภิญฺญาเตหิ   อภิญฺญาเตหิ   เถเรหิ   สาวเกหิ
สทฺธึ   อายสฺมตา   จ   สารีปุตฺเตน  อายสฺมตา  จ  มหาโมคฺคลฺลาเนน
อายสฺมตา   จ   มหากสฺสเปน   อายสฺมตา   จ  อนุรุทฺเธน  อายสฺมตา
จ   เรวเตน   อายสฺมตา   จ   อานนฺเทน   อญฺเญหิ  จ  อภิญฺญาเตหิ
อภิญฺญาเตหิ    เถเรหิ   สาวเกหิ   สทฺธึ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา
มหาโมคฺคลฺลาโน        สายณฺหสมยํ       ปฏิสลฺลานา       วุฏฺฐิโต
เยนายสฺมา    มหากสฺสโป    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ
มหากสฺสปํ     เอตทโวจ     อายามาวุโส     กสฺสป     เยนายสฺมา
สารีปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิสฺสาม    ธมฺมสฺสวนายาติ    ฯ   เอวมาวุโสติ
โข     อายสฺมา     มหากสฺสโป     อายสฺมโต    มหาโมคฺคลฺลานสฺส
ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     {๓๖๙.๑}   อถ  โข  อายสฺมา  จ  มหาโมคฺคลฺลาโน  อายสฺมา จ
มหากสฺสโป  อายสฺมา  จ  อนุรุทฺโธ  เยนายสฺมา สารีปุตฺโต เตนุปสงฺกมึสุ
ธมฺมสฺสวนาย   ฯ   อทฺทสา   โข   อายสฺมา   อานนฺโท  อายสฺมนฺตญฺจ
มหาโมคฺคลฺลานํ    อายสฺมนฺตญฺจ    มหากสฺสปํ   อายสฺมนฺตญฺจ   อนุรุทฺธํ
เยนายสฺมา    สารีปุตฺโต    เตนุปสงฺกมนฺเต    ธมฺมสฺสวนาย   ทิสฺวาน
เยนายสฺมา   เรวโต   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ  เรวตํ
เอตทโวจ  อุปสงฺกมนฺตา  โข  อมู  อาวุโส  เรวต สปฺปุริสา เยนายสฺมา
สารีปุตฺโต   เตน   ธมฺมสฺสวนาย   อายามาวุโส   เรวต   เยนายสฺมา
สารีปุตฺโต   เตนุปสงฺกมิสฺสาม   ธมฺมสฺสวนายาติ   ฯ  เอวมาวุโสติ  โข
อายสฺมา   เรวโต   อายสฺมโต   อานนฺทสฺส   ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถ  โข
อายสฺมา   จ  เรวโต  อายสฺมา  จ  อานนฺโท  เยนายสฺมา  สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมึสุ ธมฺมสฺสวนาย ฯ
     [๓๗๐]   อทฺทสา   โข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   อายสฺมนฺตญฺจ
เรวตํ    อายสฺมนฺตญฺจ    อานนฺทํ    ทูรโตว    อาคจฺฉนฺเต   ทิสฺวาน
อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   เอตทโวจ   เอตุ   โข   อายสฺมา   อานนฺโท
สฺวาคตํ    อายสฺมโต    อานนฺทสฺส    ภควโต   อุปฏฺฐากสฺส   ภควโต
สนฺติกาวจรสฺส    รมณียํ   อาวุโส   อานนฺท   โคสิงฺคสาลวนํ   โทสินา
รตฺติ    สพฺพผาลิผุลฺลา    สาลา   ทิพฺพา   มญฺเญ   คนฺธา   สมฺปวนฺติ
กถํรูเปน อาวุโส อานนฺท ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     {๓๗๐.๑}   อิธาวุโส   สารีปุตฺต  ภิกฺขุ  พหุสฺสุโต  โหติ  สุตธโร
สุตสนฺนิจฺจโย    เย    เต    ธมฺมา    อาทิกลฺยาณา   มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา    สาตฺถา    สพฺยญฺชนา    เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ   อภิวทนฺติ  ตถารูปาสฺส  ธมฺมา  พหุสฺสุตา  โหนฺติ  ธตา  ๑-
วจสา   ปริจิตา   มนสานุเปกฺขิตา   ทิฏฺฐิยา  สุปฏิวิทฺธา  โส  จตสฺสนฺนํ
ปริสานํ    ธมฺมํ   เทเสติ   ปริมณฺฑเลหิ   ปทพฺยญฺชเนหิ   อนุปฺปพนฺเธหิ
อนุสยสมุคฺฆาตาย    เอวรูเปน    โข    อาวุโส   สารีปุตฺต   ภิกฺขุนา
โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     [๓๗๑]   เอวํ   วุตฺเต  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  อายสฺมนฺตํ  เรวตํ
@เชิงอรรถ:  ม. ธาตา ฯ
เอตทโวจ   พฺยากตํ   โข   อาวุโส   เรวต   อายสฺมตา   อานนฺเทน
ยถาสกํ   ปฏิภานํ   ตตฺถทานิ   มยํ  อายสฺมนฺตํ  เรวตํ  ปุจฺฉาม  รมณียํ
อาวุโส   เรวต   โคสิงฺคสาลวนํ  โทสินา  รตฺติ  สพฺพผาลิผุลฺลา  สาลา
ทิพฺพา    มญฺเญ    คนฺธา    สมฺปวนฺติ    กถํรูเปน   อาวุโส   เรวต
ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ   โสเภยฺยาติ   ฯ   อิธาวุโส  สารีปุตฺต  ภิกฺขุ
ปฏิสลฺลานาราโม   โหติ   ปฏิสลฺลานรโต   อชฺฌตฺตํ   เจโตสมถมนุยุตฺโต
อนิรากตชฺฌาโน    วิปสฺสนาย    สมนฺนาคโต   พฺรูเหตา   สุญฺญาคารานํ
เอวรูเปน โข อาวุโส  สารีปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     [๓๗๒]   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  อายสฺมนฺตํ  อนุรุทฺธํ
เอตทโวจ   พฺยากตํ   โข   อาวุโส   อนุรุทฺธ   อายสฺมตา   เรวเตน
ยถาสกํ    ปฏิภานํ    ตตฺถทานิ   มยํ   อายสฺมนฺตํ   อนุรุทฺธํ   ปุจฺฉาม
รมณียํ   อาวุโส  อนุรุทฺธ  โคสิงฺคสาลวนํ  โทสินา  รตฺติ  สพฺพผาลิผุลฺลา
สาลา   ทิพฺพา   มญฺเญ   คนฺธา  สมฺปวนฺติ  กถํรูเปน  อาวุโส  อนุรุทฺธ
ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ   โสเภยฺยาติ   ฯ   อิธาวุโส  สารีปุตฺต  ภิกฺขุ
ทิพฺเพน    จกฺขุนา    วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สหสฺสํ   โลกานํ
โวโลเกติ     เสยฺยถาปิ    อาวุโส    สารีปุตฺต    จกฺขุมา    ปุริโส
อุปริปาสาทวรคโต       สหสฺสํ       เนมิมณฺฑลานํ       โวโลเกยฺย
เอวเมว   โข   อาวุโส   สารีปุตฺต  ภิกฺขุ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สหสฺสํ    โลกานํ   โวโลเกติ   เอวรูเปน   โข
อาวุโส สารีปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     [๓๗๓]   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ
เอตทโวจ   พฺยากตํ   โข   อาวุโส   กสฺสป   อายสฺมตา   อนุรุทฺเธน
ยถาสกํ   ปฏิภานํ   ตตฺถทานิ   มยํ   อายสฺมนฺตํ   มหากสฺสปํ   ปุจฺฉาม
รมณียํ   อาวุโส   กสฺสป  โคสิงฺคสาลวนํ  โทสินา  รตฺติ  สพฺพผาลิผุลฺลา
สาลา   ทิพฺพา   มญฺเญ   คนฺธา   สมฺปวนฺติ  กถํรูเปน  อาวุโส  กสฺสป
ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ   โสเภยฺยาติ   ฯ   อิธาวุโส  สารีปุตฺต  ภิกฺขุ
อตฺตนา    จ    อารญฺญโก    ๑-   โหติ   อารญฺญกตฺตสฺส   ๒-   จ
วณฺณวาที    อตฺตนา    จ   ปิณฺฑปาติโก   โหติ   ปิณฺฑปาติกตฺตสฺส   จ
วณฺณวาที   อตฺตนา   จ   ปํสุกูลิโก   โหติ  ปํสุกูลิกตฺตสฺส  จ  วณฺณวาที
อตฺตนา   จ   เตจีวริโก   โหติ  เตจีวริกตฺตสฺส  จ  วณฺณวาที  อตฺตนา
จ   อปฺปิจฺโฉ   โหติ  อปฺปิจฺฉตาย  จ  วณฺณวาที  อตฺตนา  จ  สนฺตุฏฺโฐ
โหติ    สนฺตุฏฺฐิยา    จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ   ปวิวิตฺโต   โหติ
ปวิเวกสฺส   จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ   อสํสฏฺโฐ  โหติ  อสํสคฺคสฺส
จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ   อารทฺธวิริโย   โหติ   วิริยารมฺภสฺส  จ
วณฺณวาที    อตฺตนา    จ    สีลสมฺปนฺโน    โหติ    สีลสมฺปทาย   จ
วณฺณวาที    อตฺตนา   จ   สมาธิสมฺปนฺโน   โหติ   สมาธิสมฺปทาย   จ
วณฺณวาที    อตฺตนา    จ    ปญฺญาสมฺปนฺโน    โหติ    ปญฺญาสมฺปทาย
จ    วณฺณวาที   อตฺตนา   จ   วิมุตฺติสมฺปนฺโน   โหติ   วิมุตฺติสมฺปทาย
จ     วณฺณวาที     อตฺตนา    จ    วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺโน    โหติ
วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปทาย    จ    วณฺณวาที   เอวรูเปน   โข   อาวุโส
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อารญฺญิโก ฯ  ม. อารญฺญิกตฺตสฺส ฯ
สารีปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     [๓๗๔]   เอวํ    วุตฺเต    อายสฺมา   สารีปุตฺโต   อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ    เอตทโวจ    พฺยากตํ   โข   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน
อายสฺมตา   มหากสฺสเปน   ยถาสกํ  ปฏิภานํ  ตตฺถทานิ  มยํ  อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ   ปุจฺฉาม   รมณียํ  อาวุโส  โมคฺคลฺลาน  โคสิงฺคสาลวนํ
โทสินา    รตฺติ    สพฺพผาลิผุลฺลา    สาลา   ทิพฺพา   มญฺเญ   คนฺธา
สมฺปวนฺติ   กถํรูเปน   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน   ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ   ฯ   อิธาวุโส  สารีปุตฺต  เทฺว  ภิกฺขู  อภิธมฺมกถํ  กเถนฺติ
เต    อญฺญมญฺญํ    ปุจฺฉนฺติ   อญฺญมญฺญสฺส   ปญฺหํ   ปุฏฺฐา   วิสชฺเชนฺติ
โน  จ  สํสาเทนฺติ ๑- ธมฺมี ๒- จ เนสํ กถา ปวตฺตนี ๓- โหติ เอวรูเปน
โข อาวุโส สารีปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     [๓๗๕]   อถ   โข   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ    เอตทโวจ   พฺยากตํ   โข   อาวุโส   สารีปุตฺต   อเมฺหหิ
สพฺเพเหว   ยถาสกํ   ปฏิภานํ   ตตฺถทานิ   มยํ   อายสฺมนฺตํ  สารีปุตฺตํ
ปุจฺฉาม   รมณียํ   อาวุโส   สารีปุตฺต   โคสิงฺคสาลวนํ   โทสินา  รตฺติ
สพฺพผาลิผุลฺลา   สาลา   ทิพฺพา   มญฺเญ   คนฺธา   สมฺปวนฺติ  กถํรูเปน
อาวุโส   สารีปุตฺต   ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ  โสเภยฺยาติ  ฯ  อิธาวุโส
โมคฺคลฺลาน   ภิกฺขุ  จิตฺตํ  วสํ  วตฺเตติ  โน  จ  ภิกฺขุ  จิตฺตสฺส  วเสน
วตฺตติ    โส    ยาย    วิหารสมาปตฺติยา    อากงฺขติ    ปุพฺพณฺหสมยํ
วิหริตุํ     ตาย    วิหารสมาปตฺติยา    ปุพฺพณฺหสมยํ    วิหรติ    ยาย
@เชิงอรรถ:  ม. สํสาเรนฺติ ฯ  โป. ปสาเรนฺติ ธมฺมิยา ฯ  ม. ปวตฺตีนี ฯ
วิหารสมาปตฺติยา      อากงฺขติ     มชฺฌนฺติกสมยํ     วิหริตุํ     ตาย
วิหารสมาปตฺติยา    มชฺฌนฺติกสมยํ    วิหรติ    ยาย   วิหารสมาปตฺติยา
อากงฺขติ   สายณฺหสมยํ   วิหริตุํ   ตาย   วิหารสมาปตฺติยา  สายณฺหสมยํ
วิหรติ   เสยฺยถาปิ   อาวุโส  โมคฺคลฺลาน  รญฺโญ  วา  ราชมหามตฺตสฺส
วา   นานารตฺตานํ   ทุสฺสานํ  ทุสฺสกรณฺฑโก  ปูโร  อสฺส  โส  ยญฺญเทว
ทุสฺสยุคํ   อากงฺเขยฺย   ปุพฺพณฺหสมยํ   ปารุปิตุํ   ตํตเทว   ๑-  ทุสฺสยุคํ
ปุพฺพณฺหสมยํปารุเปยฺย ยญฺญเทวทุสฺสยุคํอากงฺเขยฺยมชฺฌนฺติกสมยํ
ปารุปิตุํ   ตํตเทว   ๑-   ทุสฺสยุคํ   มชฺฌนฺติกสมยํ  ปารุเปยฺย  ยญฺญเทว
ทุสฺสยุคํ   อากงฺเขยฺย   สายณฺหสมยํ   ปารุปิตุํ   ตํตเทว   ๑-  ทุสฺสยุคํ
สายณฺหสมยํ  ปารุเปยฺย  เอวเมว  โข  อาวุโส  โมคฺคลฺลาน  ภิกฺขุ จิตฺตํ
วสํ  วตฺเตติ  โน จ ภิกฺขุ จิตฺตสฺส วเสน วตฺตติ โส ยาย วิหารสมาปตฺติยา
อากงฺขติ   ปุพฺพณฺหสมยํ   วิหริตุํ   ตาย   วิหารสมาปตฺติยา  ปุพฺพณฺหสมยํ
วิหรติ   ยาย   วิหารสมาปตฺติยา  อากงฺขติ  มชฺฌนฺติกสมยํ  วิหริตุํ  ตาย
วิหารสมาปตฺติยา    มชฺฌนฺติกสมยํ    วิหรติ    ยาย   วิหารสมาปตฺติยา
อากงฺขติ   สายณฺหสมยํ   วิหริตุํ   ตาย   วิหารสมาปตฺติยา  สายณฺหสมยํ
วิหรติ   เอวรูเปน   โข  อาวุโส  โมคฺคลฺลาน  ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ ฯ
     [๓๗๖]   อถ  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต เต อายสฺมนฺเต เอตทโวจ
พฺยากตํ  โข  อาวุโส  อเมฺหหิ  สพฺเพเหว  ยถาสกํ ปฏิภานํ อายามาวุโส
เยน      ภควา     เตนุปสงฺกมิสฺสาม     อุปสงฺกมิตฺวา     เอตมตฺถํ
@เชิงอรรถ:  โป. ตเทว ฯ
ภควโต   อาโรเจสฺสาม   ยถา   โน   ภควา   พฺยากริสฺสติ  ตถา  นํ
ธาเรสฺสามาติ   ฯ   เอวํ  อาวุโสติ  โข  เต  อายสฺมนฺโต  อายสฺมโต
สารีปุตฺตสฺส   ปจฺจสฺโสสุํ   ฯ  อถ  โข  เต  อายสฺมนฺโต  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อิธ  ภนฺเต  อายสฺมา  จ  เรวโต  อายสฺมา  จ  อานนฺโท
เยนาหํ    เตนุปสงฺกมึสุ    ธมฺมสฺสวนาย   อทฺทสํ   โข   อหํ   ภนฺเต
อายสฺมนฺตญฺจ   เรวตํ   อายสฺมนฺตญฺจ   อานนฺทํ   ทูรโตว   อาคจฺฉนฺเต
ทิสฺวาน    อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   เอตทโวจํ   เอตุ   โข   อายสฺมา
อานนฺโท    สฺวาคตํ    อายสฺมโต   อานนฺทสฺส   ภควโต   อุปฏฺฐากสฺส
ภควโต    สนฺติกาวจรสฺส   รมณียํ   อาวุโส   อานนฺท   โคสิงฺคสาลวนํ
โทสินา    รตฺติ    สพฺพผาลิผุลฺลา    สาลา   ทิพฺพา   มญฺเญ   คนฺธา
สมฺปวนฺติ    กถํรูเปน    อาวุโส    อานนฺท   ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ
     {๓๗๖.๑}   เอวํ  วุตฺเต  ภนฺเต  อายสฺมา  อานนฺโท มํ เอตทโวจ
อิธาวุโส    สารีปุตฺต    ภิกฺขุ    พหุสฺสุโต    โหติ   สุตธโร   ฯเปฯ
อนุสยสมุคฺฆาตาย    เอวรูเปน    โข    อาวุโส   สารีปุตฺต   ภิกฺขุนา
โคสิงฺคสาลวนํ  โสเภยฺยาติ  ฯ  สาธุ  สาธุ  สารีปุตฺต  ยถาตํ อานนฺโทว
สมฺมา   พฺยากรมาโน   พฺยากเรยฺย   อานนฺโท  หิ  สารีปุตฺต  พหุสฺสุโต
โหติ  สุตธโร  สุตสนฺนิจฺจโย  เย  เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา       สาตฺถา       สพฺยญฺชนา       เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    อภิวทนฺติ    ตถารูปาสฺส    ธมฺมา   พหุสฺสุตา
โหนฺติ   ธตา   วจสา   ปริจิตา   มนสานุเปกฺขิตา  ทิฏฺฐิยา  สุปฏิวิทฺธา
โส   จตสฺสนฺนํ   ปริสานํ   ธมฺมํ   เทเสติ   ปริมณฺฑเลหิ  ปทพฺยญฺชเนหิ
อนุปฺปพนฺเธหิ อนุสยสมุคฺฆาตายาติ ฯ
     [๓๗๗]   เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภนฺเต  อายสฺมนฺตํ  เรวตํ  เอตทโวจํ
พฺยากตํ   โข  อาวุโส  เรวต  อายสฺมตา  อานนฺเทน  ยถาสกํ  ปฏิภานํ
ตตฺถทานิ   มยํ   อายสฺมนฺตํ   เรวตํ   ปุจฺฉาม  รมณียํ  อาวุโส  เรวต
โคสิงฺคสาลวนํ   โทสินา   รตฺติ   สพฺพผาลิผุลฺลา  สาลา  ทิพฺพา  มญฺเญ
คนฺธา   สมฺปวนฺติ   กถํรูเปน   อาวุโส  เรวต  ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ   เอวํ   วุตฺเต   ภนฺเต  อายสฺมา  เรวโต  มํ  เอตทโวจ
อิธาวุโส   สารีปุตฺต   ภิกฺขุ   ปฏิสลฺลานาราโม   โหติ   ปฏิสลฺลานรโต
อชฺฌตฺตํ       เจโตสมถมนุยุตฺโต      อนิรากตชฺฌาโน      วิปสฺสนาย
สมนฺนาคโต    พฺรูเหตา    สุญฺญาคารานํ    เอวรูเปน   โข   อาวุโส
สารีปุตฺต    ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ   โสเภยฺยาติ   ฯ   สาธุ   สาธุ
สารีปุตฺต   ยถาตํ  เรวโตว  สมฺมา  พฺยากรมาโน  พฺยากเรยฺย  เรวโต
หิ   สารีปุตฺต   ปฏิสลฺลานาราโม   โหติ   ๑-  ปฏิสลฺลานรโต  อชฺฌตฺตํ
เจโตสมถมนุยุตฺโต      อนิรากตชฺฌาโน     วิปสฺสนาย     สมนฺนาคโต
พฺรูเหตา สุญฺญาคารานนฺติ ฯ
     [๓๗๘]   เอวํ  วุตฺเต  อหํ  ภนฺเต  อายสฺมนฺตํ  อนุรุทฺธํ เอตทโวจํ
พฺยากตํ   โข  อาวุโส  อนุรุทฺธ  อายสฺมตา  เรวเตน  ฯเปฯ  กถํรูเปน
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ สพฺพตฺถ นตฺถิ ฯ
อาวุโส   อนุรุทฺธ   ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ  โสเภยฺยาติ  เอวํ  วุตฺเต
ภนฺเต    อายสฺมา   อนุรุทฺโธ   มํ   เอตทโวจ   อิธาวุโส   สารีปุตฺต
ภิกฺขุ   ทิพฺเพน   จกฺขุนา  วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน  สหสฺสํ  โลกานํ
โวโลเกติ   เสยฺยถาปิ   อาวุโส   จกฺขุมา   ปุริโส  อุปริปาสาทวรคโต
สหสฺสํ   เนมิมณฺฑลานํ   โวโลเกยฺย   เอวเมว  โข  อาวุโส  สารีปุตฺต
ภิกฺขุ   ทิพฺเพน   จกฺขุนา  วิสุทฺเธน  อติกฺกนฺตมานุสเกน  สหสฺสํ  โลกานํ
โวโลเกติ   เอวรูเปน  โข  อาวุโส  สารีปุตฺต  ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ   ฯ   สาธุ   สาธุ   สารีปุตฺต   ยถาตํ  อนุรุทฺโธว  สมฺมา
พฺยากรมาโน   พฺยากเรยฺย   อนุรุทฺโธ   หิ  สารีปุตฺต  ทิพฺเพน  จกฺขุนา
วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สหสฺสํ โลกานํ โวโลเกตีติ ฯ
     [๓๗๙]   เอวํ   วุตฺเต   อหํ   ภนฺเต   อายสฺมนฺตํ   มหากสฺสปํ
เอตทโวจํ  พฺยากตํ  โข  อาวุโส  กสฺสป  อายสฺมตา  อนุรุทฺเธน ยถาสกํ
ปฏิภานํ    ตตฺถทานิ   มยํ   อายสฺมนฺตํ   มหากสฺสปํ   ปุจฺฉาม   ฯเปฯ
กถํรูเปน   [๑]-  อาวุโส  กสฺสป  ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ  โสเภยฺยาติ
เอวํ   วุตฺเต   ภนฺเต  อายสฺมา  มหากสฺสโป  มํ  เอตทโวจ  อิธาวุโส
สารีปุตฺต    ภิกฺขุ    อตฺตนา   จ   อารญฺญโก   โหติ   อารญฺญกตฺตสฺส
จ  วณฺณวาที  อตฺตนา  จ  ปิณฺฑปาติโก  โหติ  ฯเปฯ ปํสุกูลิโก โหติ ...
เตจีวริโก  โหติ  ...  อปฺปิจฺโฉ โหติ ... สนฺตุฏฺโฐ โหติ ... ปวิวิตฺโต
โหติ  ...  อสํสฏฺโฐ   โหติ  ...  อารทฺธวิริโย โหติ ... สีลสมฺปนฺโน
โหติ   ...   สมาธิสมฺปนฺโน  โหติ  ...  ปญฺญาสมฺปนฺโน  โหติ   ...
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ยุ. โข ฯ
วิมุตฺติสมฺปนฺโน    โหติ   ...   อตฺตนา   จ   วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺโน
โหติ    วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปทาย    จ    วณฺณวาที    เอวรูเปน   โข
อาวุโส สารีปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     {๓๗๙.๑}   สาธุ   สาธุ   สารีปุตฺต   ยถาตํ   กสฺสโปว  สมฺมา
พฺยากรมาโน    พฺยากเรยฺย    กสฺสโป   หิ   สารีปุตฺต   อตฺตนา   จ
อารญฺญโก    โหติ    อารญฺญกตฺตสฺส    จ    วณฺณวาที   อตฺตนา   จ
ปิณฺฑปาติโก    โหติ    ปิณฺฑปาติกตฺตสฺส   จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ
ปํสุกูลิโก   โหติ   ปํสุกูลิกตฺตสฺส   จ  วณฺณวาที  อตฺตนา  จ  เตจีวริโก
โหติ   เตจีวริกตฺตสฺส   จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ   อปฺปิจฺโฉ  โหติ
อปฺปิจฺฉตาย   จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ  สนฺตุฏฺโฐ  โหติ  สนฺตุฏฺฐิยา
จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ  ปวิวิตฺโต  โหติ  ปวิเวกสฺส  จ  วณฺณวาที
อตฺตนา   จ   อสํสฏฺโฐ   โหติ   อสํสคฺคสฺส  จ  วณฺณวาที  อตฺตนา  จ
อารทฺธวิริโย    โหติ    วิริยารมฺภสฺส    จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ
สีลสมฺปนฺโน    โหติ    สีลสมฺปทาย    จ    วณฺณวาที    อตฺตนา   จ
สมาธิสมฺปนฺโน    โหติ   สมาธิสมฺปทาย   จ   วณฺณวาที   อตฺตนา   จ
ปญฺญาสมฺปนฺโน    โหติ    ปญฺญาสมฺปทาย    จ    วณฺณวาที    อตฺตนา
จ    วิมุตฺติสมฺปนฺโน   โหติ   วิมุตฺติสมฺปทาย   จ   วณฺณวาที   อตฺตนา
จ      วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺโน      โหติ     วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปทาย
จ วณฺณวาทีติ ฯ
     [๓๘๐]   เอวํ   วุตฺเต  อหํ  ภนฺเต  อายสฺมนฺตํ  มหาโมคฺคลฺลานํ
เอตทโวจํ    พฺยากตํ    โข   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน   อายสฺมตา   จ
มหากสฺสเปน     ยถาสกํ    ปฏิภานํ    ตตฺถทานิ    มยํ    อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ    ปุจฺฉาม   ฯเปฯ   กถํรูเปน   อาวุโส   โมคฺคลฺลาน
ภิกฺขุนา   โคสิงฺคสาลวนํ   โสเภยฺยาติ   เอวํ  วุตฺเต  ภนฺเต  อายสฺมา
มหาโมคฺคลฺลาโน   มํ   เอตทโวจ   อิธาวุโส   สารีปุตฺต   เทฺว  ภิกฺขู
อภิธมฺมกถํ    กเถนฺติ   เต   อญฺญมญฺญํ   ปญฺหํ   ปุจฺฉนฺติ   อญฺญมญฺญสฺส
ปญฺหํ  ปุฏฺฐา  วิสชฺเชนฺติ  โน  จ  สํสาเทนฺติ  ธมฺมี จ เนสํ กถา ปวตฺตนี
โหติ   เอวรูเปน   โข   อาวุโส   สารีปุตฺต   ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ   ฯ   สาธุ  สาธุ  สารีปุตฺต  ยถาตํ  โมคฺคลฺลาโนว  สมฺมา
พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺย โมคฺคลฺลาโน หิ สารีปุตฺต ธมฺมกถิโกติ ฯ
     [๓๘๑]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อถ   ขฺวาหํ   ภนฺเต   อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   เอตทโวจํ
พฺยากตํ   โข  อาวุโส  สารีปุตฺต  อเมฺหหิ  สพฺเพเหว  ยถาสกํ  ปฏิภานํ
ตตฺถทานิ    มยํ    อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ   ปุจฺฉาม   รมณียํ   อาวุโส
สารีปุตฺต   โคสิงฺคสาลวนํ  โทสินา  รตฺติ  สพฺพผาลิผุลฺลา  สาลา  ทิพฺพา
มญฺเญ    คนฺธา   สมฺปวนฺติ   กถํรูเปน   อาวุโส   สารีปุตฺต   ภิกฺขุนา
โคสิงฺคสาลวนํ   โสเภยฺยาติ  เอวํ  วุตฺเต  ภนฺเต  อายสฺมา  สารีปุตฺโต
มํ  เอตทโวจ  อิธาวุโส  โมคฺคลฺลาน  ภิกฺขุ  จิตฺตํ  วสํ  วตฺเตติ  โน จ
ภิกฺขุ   จิตฺตสฺส   วเสน  วตฺตติ  โส  ยาย  วิหารสมาปตฺติยา  อากงฺขติ
ปุพฺพณฺหสมยํ     วิหริตุํ     ตาย     วิหารสมาปตฺติยา     ปุพฺพณฺหสมยํ
วิหรติ    ยาย    วิหารสมาปตฺติยา   อากงฺขติ   มชฺฌนฺติกสมยํ   วิหริตุํ
ตาย   วิหารสมาปตฺติยา   มชฺฌนฺติกสมยํ  วิหรติ  ยาย  วิหารสมาปตฺติยา
อากงฺขติ   สายณฺหสมยํ   วิหริตุํ   ตาย   วิหารสมาปตฺติยา  สายณฺหสมยํ
วิหรติ   เสยฺยถาปิ   อาวุโส  โมคฺคลฺลาน  รญฺโญ  วา  ราชมหามตฺตสฺส
วา   นานารตฺตานํ   ทุสฺสานํ  ทุสฺสกรณฺฑโก  ปูโร  อสฺส  โส  ยญฺญเทว
ทุสฺสยุคํ    อากงฺเขยฺย    ปุพฺพณฺหสมยํ    ปารุปิตุํ    ตํตเทว   ทุสฺสยุคํ
ปุพฺพณฺหสมยํ      ปารุเปยฺย     ยญฺญเทว     ทุสฺสยุคํ     อากงฺเขยฺย
มชฺฌนฺติกสมยํ   ปารุปิตุํ   ตํตเทว   ทุสฺสยุคํ   มชฺฌนฺติกสมยํ   ปารุเปยฺย
ยญฺญเทว    ทุสฺสยุคํ    อากงฺเขยฺย    สายณฺหสมยํ   ปารุปิตุํ   ตํตเทว
ทุสฺสยุคํ สายณฺหสมยํ ปารุเปยฺย
     {๓๘๑.๑}   เอวเมว โข อาวุโส โมคฺคลฺลาน ภิกฺขุ จิตฺตํ วสํ วตฺเตติ
โน  จ  ภิกฺขุ  จิตฺตสฺส  วเสน วตฺตติ โส ยาย วิหารสมาปตฺติยา อากงฺขติ
ปุพฺพณฺหสมยํ    วิหริตุํ   ตาย   วิหารสมาปตฺติยา   ปุพฺพณฺหสมยํ   วิหรติ
ยาย    วิหารสมาปตฺติยา    อากงฺขติ    มชฺฌนฺติกสมยํ   วิหริตุํ   ตาย
วิหารสมาปตฺติยา    มชฺฌนฺติกสมยํ    วิหรติ    ยาย   วิหารสมาปตฺติยา
อากงฺขติ   สายณฺหสมยํ   วิหริตุํ   ตาย   วิหารสมาปตฺติยา  สายณฺหสมยํ
วิหรติ   เอวรูเปน   โข  อาวุโส  โมคฺคลฺลาน  ภิกฺขุนา  โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ   ฯ   สาธุ  สาธุ  โมคฺคลฺลาน  ยถาตํ  สารีปุตฺโตว  สมฺมา
พฺยากรมาโน   พฺยากเรยฺย   สารีปุตฺโต   หิ   โมคฺคลฺลาน   จิตฺตํ  วสํ
วตฺเตติ   โน   จ   สารีปุตฺโต   จิตฺตสฺส   วเสน   วตฺตติ  โส  ยาย
วิหารสมาปตฺติยา      อากงฺขติ      ปุพฺพณฺหสมยํ     วิหริตุํ     ตาย
วิหารสมาปตฺติยา    ปุพฺพณฺหสมยํ    วิหรติ    ยาย    วิหารสมาปตฺติยา
อากงฺขติ     มชฺฌนฺติกสมยํ      วิหริตุํ     ตาย     วิหารสมาปตฺติยา
มชฺฌนฺติกสมยํ     วิหรติ     ยาย      วิหารสมาปตฺติยา     อากงฺขติ
สายณฺหสมยํ     วิหริตุํ     ตาย     วิหารสมาปตฺติยา     สายณฺหสมยํ
วิหรตีติ ฯ
     [๓๘๒]   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
กสฺส   นุ  โข  ภนฺเต  สุภาสิตนฺติ  ฯ  สพฺเพสํ  โว  สารีปุตฺต  สุภาสิตํ
ปริยาเยน  อปิจ  มม  วจนํ  ๑- สุณาถ ยถารูเปน ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ
โสเภยฺยาติ    อิธ   สารีปุตฺต   ภิกฺขุ   ปจฺฉาภตฺตํ   ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
นิสีทติ     ปลฺลงฺกํ    อาภุชิตฺวา    อุชุํ    กายํ    ปณิธาย    ปริมุขํ
สตึ   อุปฏฺฐเปตฺวา   น   ตาวาหํ   อิมํ   ปลฺลงฺกํ   ภินฺทิสฺสามิ   ยาว
เม   น   อนุปาทาย   อาสเวหิ  จิตฺตํ  วิมุจฺจตีติ  ๒-  เอวรูเปน  โข
สารีปุตฺต ภิกฺขุนา โคสิงฺคสาลวนํ โสเภยฺยาติ ฯ
     อิทมโวจ   ภควา   อตฺตมนา   เต  อายสฺมนฺโต  ภควโต  ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                     มหาโคสิงฺคสาลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                                 --------------
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. วิมุจฺจิสฺสตีติ ฯ
                               มหาโคปาลสุตฺตํ
     [๓๘๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๓๘๔]   ภควา    เอตทโวจ   เอกาทสหิ   ภิกฺขเว   องฺเคหิ
สมนฺนาคโต    โคปาลโก    อภพฺโพ    โคคณํ    ปริหริตุํ    ผาติกาตุํ
กตเมหิ   เอกาทสหิ   อิธ   ภิกฺขเว   โคปาลโก   น   รูปญฺญู   โหติ
น   ลกฺขณกุสโล   โหติ   น   อาสาฏิกํ   สาเฏตา   โหติ   น   วณํ
ปฏิจฺฉาเทตา   โหติ   น   ธูมํ   กตฺตา   โหติ   น   ติตฺถํ   ชานาติ
น    ปีตํ    ชานาติ    น   วีถึ   ชานาติ   น   โคจรกุสโล   โหติ
อนวเสสโทหี   จ  โหติ  เย  เต  อุสภา  โคปิตโร  โคปรินายกา  เต
น   อติเรกปูชาย   ปูเชตา   โหติ   อิเมหิ   โข  ภิกฺขเว  เอกาทสหิ
องฺเคหิ   สมนฺนาคโต   โคปาลโก   อภพฺโพ  โคคณํ  ปริหริตุํ  ผาติกาตุํ
เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  เอกาทสหิ  ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต  ภิกฺขุ  อภพฺโพ
อิมสฺมึ    ธมฺมวินเย    วุฑฺฒึ    วิรูฬฺหึ   เวปุลฺลํ   อาปชฺชิตุํ   กตเมหิ
เอกาทสหิ   อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   น   รูปญฺญู  โหติ  น  ลกฺขณกุสโล
โหติ   น   อาสาฏิกํ   สาเฏตา   โหติ   น  วณํ  ปฏิจฺฉาเทตา  โหติ
น   ธูมํ   กตฺตา  โหติ  น  ติตฺถํ  ชานาติ   น  ปีตํ  ชานาติ  น  วีถึ
ชานาติ    น    โคจรกุสโล   โหติ   อนวเสสโทหี   จ   โหติ   เย
เต   ภิกฺขู   เถรา   รตฺตญฺญู   จิรปพฺพชิตา  สงฺฆปิตโร  สงฺฆปรินายกา
เต น อติเรกปูชาย ปูเชตา โหติ ฯ
     [๓๘๕]   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  รูปญฺญู  โหติ  ฯ  อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    ยงฺกิญฺจิ   รูปํ   สพฺพํ   รูปํ   จตฺตาริ   มหาภูตานิ   จตุนฺนญฺจ
มหาภูตานํ   อุปาทายรูปนฺติ   ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ น รูปญฺญู โหติ ฯ
     {๓๘๕.๑}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  ลกฺขณกุสโล  โหติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   กมฺมลกฺขโณ   พาโล   กมฺมลกฺขโณ  ปณฺฑิโตติ  ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ลกฺขณกุสโล โหติ ฯ
     {๓๘๕.๒}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  อาสาฏิกํ  สาเฏตา โหติ ฯ
อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อุปฺปนฺนํ  กามวิตกฺกํ  อธิวาเสติ น ปชหติ น วิโนเทติ
น   พฺยนฺตีกโรติ   น   อนภาวงฺคเมติ   อุปฺปนฺนํ  พฺยาปาทวิตกฺกํ  ฯเปฯ
อุปฺปนฺนํ   วิหึสาวิตกฺกํ   ฯเปฯ  อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน  ปาปเก  อกุสเล  ธมฺเม
อธิวาเสติ  น  ปชหติ  น  วิโนเทติ  น  พฺยนฺตีกโรติ  น  อนภาวงฺคเมติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น อาสาฏิกํ สาเฏตา โหติ ฯ
     {๓๘๕.๓}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น วณํ ปฏิจฺฉาเทตา โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา  นิมิตฺตคฺคาหี  โหติ  อนุพฺยญฺชนคฺคาหี
ยตฺวาธิกรณเมนํ   จกฺขุนฺทฺริยํ  อสํวุตํ  วิหรนฺตํ  อภิชฺฌาโทมนสฺสา  ปาปกา
อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย   น   ปฏิปชฺชติ  น
รกฺขติ   จกฺขุนฺทฺริยํ   จกฺขุนฺทฺริเย   น   สํวรํ  อาปชฺชติ  โสเตน  สทฺทํ
สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ   ฆายิตฺวา  ... ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา ...
กาเยน   โผฏฺฐพฺพํ   ผุสิตฺวา  ...  มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย  นิมิตฺตคฺคาหี
โหติ   อนุพฺยญฺชนคฺคาหี   ยตฺวาธิกรณเมนํ   มนินฺทฺริยํ   อสํวุตํ   วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส
สํวราย   น   ปฏิปชฺชติ   น   รกฺขติ   มนินฺทฺริยํ  มนินฺทฺริเย  น  สํวรํ
อาปชฺชติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น วณํ ปฏิจฺฉาเทตา โหติ ฯ
     {๓๘๕.๔}   กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ธูมํ กตฺตา โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
ยถาสุตํ   ยถาปริยตฺตํ   ธมฺมํ   น   วิตฺถาเรน  ปเรสํ  เทเสตา  โหติ
เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ธูมํ กตฺตา โหติ ฯ
     {๓๘๕.๕}   กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ติตฺถํ ชานาติ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
เย  เต  ภิกฺขู  พหุสฺสุตา  อาคตาคมา  ธมฺมธรา  วินยธรา  มาติกาธรา
เต  กาเลน  กาลํ  อุปสงฺกมิตฺวา  น  ปริปุจฺฉติ  น  ปริปญฺหติ อิทํ ภนฺเต
กถํ   อิมสฺส   โก   อตฺโถติ   ตสฺส   เต   อายสฺมนฺโต   อวิวฏญฺเจว
น   วิวรนฺติ   อนุตฺตานีกตญฺจ   น   อุตฺตานีกโรนฺติ   อเนกวิหิเตสุ   จ
กงฺขฏฺฐานิเยสุ   ธมฺเมสุ   กงฺขํ   น  ปฏิวิโนเทนฺติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ น ติตฺถํ ชานาติ ฯ
     {๓๘๕.๖}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  ปีตํ  ชานาติ ฯ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   ตถาคตปฺปเวทิเต   ธมฺมวินเย   เทสิยมาเน  น  ลภติ  ธมฺมเวทํ
น  ลภติ  อตฺถเวทํ  น  ลภติ  ธมฺมูปสญฺหิตํ  ปามุชฺชํ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ น ปีตํ ชานาติ ฯ
     {๓๘๕.๗}   กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ  น วีถึ ชานาติ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
อริยํ   อฏฺฐงฺคิกํ  มคฺคํ  ยถาภูตํ  นปฺปชานาติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
น วีถึ ชานาติ ฯ
     {๓๘๕.๘}   กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น โคจรกุสโล โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   จตฺตาโร  สติปฏฺฐาเน  ยถาภูตํ  นปฺปชานาติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ น โคจรกุสโล โหติ ฯ
     {๓๘๕.๙}   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อนวเสสโทหี  จ  โหติ  ฯ
อิธ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    สทฺธา    คหปติกา    อภิหฏฺฐุํ   ปวาเรนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรหิ       ตตฺถ      ภิกฺขุ
มตฺตํ  น  ชานาติ  ปฏิคฺคหณาย  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อนวเสสโทหี
โหติ ฯ
     {๓๘๕.๑๐}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เย  เต  ภิกฺขู เถรา รตฺตญฺญู
จิรปพฺพชิตา   สงฺฆปิตโร  สงฺฆปรินายกา  เต  น  อติเรกปูชาย  ปูเชตา
โหติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เย  เต  ภิกฺขู เถรา รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิตา
สงฺฆปิตโร  สงฺฆปรินายกา  เตสุ  น  เมตฺตํ  กายกมฺมํ  ปจฺจุปฏฺฐเปติ ๑-
อาวี   เจว  รโห  จ  น  เมตฺตํ  วจีกมฺมํ  ...  น  เมตฺตํ  มโนกมฺมํ
ปจฺจุปฏฺฐเปติ   อาวี   เจว   รโห  จ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เย
เต   ภิกฺขู   เถรา   รตฺตญฺญู   จิรปพฺพชิตา  สงฺฆปิตโร  สงฺฆปรินายกา
เต   น  อติเรกปูชาย  ปูเชตา  โหติ  อิเมหิ  โข  ภิกฺขเว  เอกาทสหิ
ธมฺเมหิ    สมนฺนาคโต    ภิกฺขุ   อภพฺโพ   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชิตุํ ฯ
     [๓๘๖]   เอกาทสหิ   ภิกฺขเว   องฺเคหิ  สมนฺนาคโต  โคปาลโก
ภพฺโพ    โคคณํ    ปริหริตุํ    ผาติกาตุํ    กตเมหิ   เอกาทสหิ   อิธ
@เชิงอรรถ:  ม. ปจฺจุปฏฺฐาเปติ ฯ เอวํ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
ภิกฺขเว    โคปาลโก   รูปญฺญู   โหติ   ลกฺขณกุสโล   โหติ   อาสาฏิกํ
สาเฏตา   โหติ   วณํ   ปฏิจฺฉาเทตา   โหติ  ธูมํ  กตฺตา  โหติ  ติตฺถํ
ชานาติ   ปีตํ   ชานาติ  วีถึ  ชานาติ  โคจรกุสโล  โหติ  สาวเสสโทหี
จ   โหติ  เย  เต  อุสภา  โคปิตโร  โคปรินายกา  เต  อติเรกปูชาย
ปูเชตา   โหติ   อิเมหิ  โข  ภิกฺขเว  เอกาทสหิ  องฺเคหิ  สมนฺนาคโต
โคปาลโก    ภพฺโพ    โคคณํ    ปริหริตุํ   ผาติกาตุํ   เอวเมว   โข
ภิกฺขเว    เอกาทสหิ   ธมฺเมหิ   สมนฺนาคโต   ภิกฺขุ   ภพฺโพ   อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย   วุฑฺฒึ   วิรูฬฺหึ   เวปุลฺลํ   อาปชฺชิตุํ   กตเมหิ   เอกาทสหิ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   รูปญฺญู   โหติ   ลกฺขณกุสโล   โหติ   อาสาฏิกํ
สาเฏตา    โหติ    วณํ   ปฏิจฺฉาเทตา   โหติ   ธูมํ   กตฺตา   โหติ
ติตฺถํ   ชานาติ   ปีตํ   ชานาติ   วีถึ   ชานาติ    โคจรกุสโล   โหติ
สาวเสสโทหี   จ   โหติ  เย  เต  ภิกฺขู  เถรา  รตฺตญฺญู  จิรปพฺพชิตา
สงฺฆปิตโร สงฺฆปรินายกา เต อติเรกปูชาย ปูเชตา โหติ ฯ
     [๓๘๗]   กถญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  รูปญฺญู  โหติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    ยงฺกิญฺจิ   รูปํ   สพฺพํ   รูปํ   จตฺตาริ   มหาภูตานิ   จตุนฺนญฺจ
มหาภูตานํ   อุปาทายรูปนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   เอวํ   โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ รูปญฺญู โหติ ฯ
     {๓๘๗.๑}   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  ลกฺขณกุสโล  โหติ  ฯ  อิธ
ภิกฺขเว     ภิกฺขุ    กมฺมลกฺขโณ    พาโล    กมฺมลกฺขโณ    ปณฺฑิโตติ
ยถาภูตํ ปชานาติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ลกฺขณกุสโล โหติ ฯ
     {๓๘๗.๒}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อาสาฏิกํ  สาเฏตา  โหติ  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อุปฺปนฺนํ  กามวิตกฺกํ  นาธิวาเสติ  ปชหติ  วิโนเทติ
พฺยนฺตีกโรติ   อนภาวงฺคเมติ   อุปฺปนฺนํ   พฺยาปาทวิตกฺกํ   ...  อุปฺปนฺนํ
วิหึสาวิตกฺกํ  ...  อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน  ปาปเก  อกุสเล  ธมฺเม  นาธิวาเสติ
ปชหติ  วิโนเทติ  พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวงฺคเมติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
อาสาฏิกํ สาเฏตา โหติ ฯ
     {๓๘๗.๓}   กถญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วณํ  ปฏิจฺฉาเทตา  โหติ  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   น  นิมิตฺตคฺคาหี  โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส
สํวราย   ปฏิปชฺชติ   รกฺขติ   จกฺขุนฺทฺริยํ   จกฺขุนฺทฺริเย  สํวรํ  อาปชฺชติ
โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา  ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น
นิมิตฺตคฺคาหี    โหติ    นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ   มนินฺทฺริยํ
อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย  ปฏิปชฺชติ  รกฺขติ  มนินฺทฺริยํ  มนินฺทฺริเย
สํวรํ  อาปชฺชติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วณํ  ปฏิจฺฉาเทตา  โหติ  ฯ
กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ธูมํ  กตฺตา  โหติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยถาสุตํ
ยถาปริยตฺตํ  ธมฺมํ  วิตฺถาเรน  ปเรสํ  เทเสตา  โหติ  เอวํ โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ธูมํ กตฺตา โหติ ฯ
     {๓๘๗.๔}   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   ติตฺถํ   ชานาติ   ฯ  อิธ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุ   เย   เต   ภิกฺขู   เถรา   พหุสฺสุตา   อาคตาคมา
ธมฺมธรา       วินยธรา       มาติกาธรา       เต       กาเลน
กาลํ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปริปุจฺฉติ   ปริปญฺหติ   อิทํ   ภนฺเต  กถํ  อิมสฺส
โก  อตฺโถติ  ตสฺส  เต  อายสฺมนฺโต  อวิวฏญฺเจว วิวรนฺติ อนุตฺตานีกตญฺจ
อุตฺตานีกโรนฺติ     อเนกวิหิเตสุ     จ     กงฺขฏฺฐานิเยสุ     ธมฺเมสุ
กงฺขํ ปฏิวิโนเทนฺติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติตฺถํ ชานาติ ฯ
     {๓๘๗.๕}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ปีตํ  ชานาติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    ตถาคตปฺปเวทิเต   ธมฺมวินเย   เทสิยมาเน   ลภติ   อตฺถเวทํ
ลภติ   ธมฺมเวทํ   ลภติ   ธมฺมูปสญฺหิตํ   ปามุชฺชํ   เอวํ   โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ ปีตํ ชานาติ ฯ
     {๓๘๗.๖}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  วีถึ  ชานาติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   อริยํ   อฏฺฐงฺคิกํ   มคฺคํ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ วีถึ ชานาติ ฯ
     {๓๘๗.๗}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  โคจรกุสโล โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   จตฺตาโร   สติปฏฺฐาเน   ยถาภูตํ  ปชานาติ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ โคจรกุสโล โหติ ฯ
     {๓๘๗.๘}   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  สาวเสสโทหี  จ  โหติ  ฯ
อิธ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    สทฺธา    คหปติกา    อภิหฏฺฐุํ   ปวาเรนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรหิ ตตฺร
ภิกฺขุ    มตฺตํ    ชานาติ   ปฏิคฺคหณาย   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
สาวเสสโทหี โหติ ฯ
     {๓๘๗.๙}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เย  เต  ภิกฺขู  เถรา รตฺตญฺญู
จิรปพฺพชิตา   สงฺฆปิตโร   สงฺฆปรินายกา   เต   อติเรกปูชาย  ปูเชตา
โหติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เย  เต  ภิกฺขู เถรา รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิตา
สงฺฆปิตโร    สงฺฆปรินายกา   เตสุ   เมตฺตํ   กายกมฺมํ   ปจฺจุปฏฺฐเปติ
อาวี   เจว   รโห   จ   เมตฺตํ   วจีกมฺมํ  ปจฺจุปฏฺฐเปติ  อาวี  เจว
รโห   จ  เมตฺตํ  มโนกมฺมํ  ปจฺจุปฏฺฐเปติ  อาวี  เจว  รโห  จ  เอวํ
โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เย   เต   ภิกฺขู  เถรา  รตฺตญฺญู  จิรปพฺพชิตา
สงฺฆปิตโร   สงฺฆปรินายกา   เต   อติเรกปูชาย  ปูเชตา  โหติ  อิเมหิ
โข   ภิกฺขเว   เอกาทสหิ   ธมฺเมหิ  สมนฺนาคโต  ภิกฺขุ  ภพฺโพ  อิมสฺมึ
ธมฺมวินเย วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชิตุนฺติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                        มหาโคปาลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
                                      ---------
                                  จูฬโคปาลสุตฺตํ
     [๓๘๘]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ อุกฺกเวลายํ
คงฺคาย  นทิยา  ตีเร  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ
ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๓๘๙]   ภควา  เอตทโวจ  ภูตปุพฺพํ  ภิกฺขเว  มาคธโก โคปาลโก
ทุปฺปญฺญชาติโก   วสฺสานํ   ปจฺฉิเม   มาเส  สารทสมเย  อสมเวกฺขิตฺวา
คงฺคาย  นทิยา  โอริมตีรํ  อสมเวกฺขิตฺวา  ปาริมตีรํ  อติตฺเถเนว  คาโว
ปตาเรสิ  อุตฺตรนฺตีรํ  วิเทหานํ  ๑-  ฯ  อถ  โข  ภิกฺขเว คาโว มชฺเฌ
คงฺคาย   นทิยา   โสเต   อามณฺฑลิกํ   กริตฺวา   ตตฺเถว   อนยพฺยสนํ
อาปชฺชึสุ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ตถา  หิ  โส  ภิกฺขเว  มาคธโก  โคปาลโก
ทุปฺปญฺญชาติโก   วสฺสานํ   ปจฺฉิเม   มาเส  สารทสมเย  อสมเวกฺขิตฺวา
คงฺคาย    นทิยา   โอริมตีรํ   อสมเวกฺขิตฺวา   ปาริมตีรํ   อติตฺเถเนว
คาโว  ปตาเรสิ  อุตฺตรนฺตีรํ  วิเทหานํ  เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ ๒-
สมณา   วา   พฺราหฺมณา   วา   อกุสลา   อิมสฺส   โลกสฺส   อกุสลา
ปรสฺส    โลกสฺส    อกุสลา   มารเธยฺยสฺส   อกุสลา   อมารเธยฺยสฺส
อกุสลา   มจฺจุเธยฺยสฺส   อกุสลา   อมจฺจุเธยฺยสฺส   เตสํ  เย  โสตพฺพํ
สทฺทหาตพฺพํ    มญฺญิสฺสนฺติ    เตสํ    ตํ   ภวิสฺสติ   ทีฆรตฺตํ   อหิตาย
ทุกฺขาย ฯ
     [๓๙๐]   ภูตปุพฺพํ   ภิกฺขเว  มาคธโก  โคปาลโก  สปฺปญฺญชาติโก
@เชิงอรรถ:  โป. ม. สุวิเทหานํ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ  ม. เย หิ เกจิ ฯ
วสฺสานํ   ปจฺฉิเม   มาเส   สารทสมเย  สมเวกฺขิตฺวา  คงฺคาย  นทิยา
โอริมตีรํ    สมเวกฺขิตฺวา    ปาริมตีรํ   ติตฺเถเนว   คาโว   ปตาเรสิ
อุตฺตรนฺตีรํ  วิเทหานํ  ฯ  โส  ปฐมํ  ปตาเรสิ  เย  เต อุสภา โคปิตโร
โคปรินายกา   เต   ติริยํ   คงฺคาย   โสตํ   เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ
อคมํสุ   ฯ  อถาปเร  ปตาเรสิ  พลวคาเว  ทมฺมคาเว  เต  ๑-  ติริยํ
คงฺคาย  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ  อคมํสุ  ฯ  อถาปเร  ปตาเรสิ
วจฺฉตเร   วจฺฉตริโย   เตปิ   ติริยํ  คงฺคาย  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา
ปารํ อคมํสุ ฯ
     {๓๙๐.๑}    อถาปเร   ปตาเรสิ  วจฺฉเก  กิสพลิเก  เตปิ  ติริยํ
คงฺคาย   โสตํ   เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ  อคมํสุ  ฯ  ภูตปุพฺพํ  ภิกฺขเว
วจฺฉโก   ตรุณโก   ตาวเทว   ชาตโก   มาตุ   โครวเกน  วุยฺหมาโน
โสปิ  ติริยํ  คงฺคาย  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ  อคมาสิ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   ปณฺฑิตตฺตา   ตถา   หิ   โส   ภิกฺขเว   มาคธโก   โคปาลโก
สปฺปญฺญชาติโก   วสฺสานํ   ปจฺฉิเม   มาเส   สารทสมเย  สมเวกฺขิตฺวา
คงฺคาย   นทิยา   โอริมตีรํ  สมเวกฺขิตฺวา  ปาริมตีรํ  ติตฺเถเนว  คาโว
ปตาเรสิ  อุตฺตรนฺตีรํ  วิเทหานํ  เอวเมว  โข ภิกฺขเว เยเกจิ ๒- สมณา
วา   พฺราหฺมณา   วา  กุสลา  อิมสฺส  โลกสฺส  กุสลา  ปรสฺส  โลกสฺส
กุสลา   มารเธยฺยสฺส   กุสลา   อมารเธยฺยสฺส   กุสลา   มจฺจุเธยฺยสฺส
กุสลา   อมจฺจุเธยฺยสฺส   เตสํ   เย   โสตพฺพํ  สทฺทหาตพฺพํ  มญฺญิสฺสนฺติ
เตสํ ตํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เตปิ ฯ  ม. เย หิ เกจิ ฯ
     [๓๙๑]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เย เต อุสภา โคปิตโร โคปรินายกา
ติริยํ  คงฺคาย  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา ปารํ อคมํสุ เอวเมว โข ภิกฺขเว
เย  เต  ภิกฺขู  อรหนฺโต  ขีณาสวา  วุสิตวนฺโต  กตกรณียา  โอหิตภารา
อนุปฺปตฺตสทตฺถา         ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา         สมฺมทญฺญาวิมุตฺตา
เตปิ ๑- ติริยํ มารสฺส โสตํ เฉตฺวา โสตฺถินา ปารํ คตา ฯ
     {๓๙๑.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เย  เต  พลวคาโว  ทมฺมคาโว
ติริยํ  คงฺคาย  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา ปารํ อคมํสุ เอวเมว โข ภิกฺขเว
เย    เต   ภิกฺขู   ปญฺจนฺนํ   โอรมฺภาคิยานํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา
โอปปาติกา   ตตฺถปรินิพฺพายิโน   อนาวตฺติธมฺมา   ตสฺมา   โลกา  เตปิ
ติริยํ มารสฺส โสตํ เฉตฺวา โสตฺถินา ปารํ คมิสฺสนฺติ ฯ
     {๓๙๑.๒}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  วจฺฉตรา  วจฺฉตริโย ติริยํ คงฺคาย
โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ  อคมํสุ เอวเมว โข ภิกฺขเว เย เต ภิกฺขู
ติณฺณํ   สญฺโญชนานํ   ปริกฺขยา   ราคโทสโมหานํ  ตนุตฺตา  สกทาคามิโน
สกิเทว  อิมํ  โลกํ  อาคนฺตฺวา  ทุกฺขสฺสนฺตํ  กริสฺสนฺติ  เตปิ ติริยํ มารสฺส
โสตํ เฉตฺวา โสตฺถินา ปารํ คมิสฺสนฺติ ฯ
     {๓๙๑.๓}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว วจฺฉกา กิสพลิกา ติริยํ คงฺคาย โสตํ
เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ  อคมํสุ  เอวเมว โข ภิกฺขเว เย เต ภิกฺขู ติณฺณํ
สญฺโญชนานํ  ปริกฺขยา  โสตาปนฺนา  อวินิปาตธมฺมา นิยตา สมฺโพธิปรายนา
เตปิ   ติริยํ   มารสฺส  โสตํ  เฉตฺวา  โสตฺถินา  ปารํ  อคมํสุ  ๒-  ฯ
เสยฺยถาปิ   โส   ภิกฺขเว   วจฺฉโก  ตรุณโก  ตาวเทว  ชาตโก  มาตุ
@เชิงอรรถ:  ม. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ  ม. คมิสฺสนฺติ ฯ
โครวเกน    วุยฺหมาโน   ติริยํ   คงฺคาย   โสตํ   เฉตฺวา   โสตฺถินา
ปารํ   อคมาสิ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  เย  เต  ภิกฺขู  ธมฺมานุสาริโน
สทฺธานุสาริโน    เตปิ    ติริยํ   มารสฺส   โสตํ   เฉตฺวา   โสตฺถินา
ปารํ คมิสฺสนฺติ ฯ
     {๓๙๑.๔}   อหํ  โข  ปน  ภิกฺขเว  กุสโล  อิมสฺส  โลกสฺส กุสโล
ปรสฺส   โลกสฺส   กุสโล   มารเธยฺยสฺส  กุสโล  อมารเธยฺยสฺส  กุสโล
มจฺจุเธยฺยสฺส   กุสโล   อมจฺจุเธยฺยสฺส   ฯ   ตสฺส  มยฺหํ  ภิกฺขเว  เย
โสตพฺพํ    สทฺทหาตพฺพํ    มญฺญิสฺสนฺติ    เตสํ   ตํ   ภวิสฺสติ   ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขายาติ ฯ
     อิทมโวจ   ภควา   อิทํ   วตฺวาน   สุคโต   อถาปรํ  เอตทโวจ
สตฺถา
            อยํ โลโก ปรโลโก          ชานตา สุปฺปกาสิโต
            ยญฺจ มาเรน สมฺปตฺตํ      อปฺปตฺตํ ยญฺจ มจฺจุนา
            สพฺพํ โลกํ อภิญฺญาย      สมฺพุทฺเธน ปชานตา
            วิวฏํ อมตทฺวารํ               เขมํ นิพฺพานปตฺติยา
            ฉนฺนํ ปาปิมโต โสตํ       วิทฺธสฺตํ วินฬีกตํ
            ปามุชฺชพหุลา ๑- โหถ   เขมํ ปตฺเถถ ภิกฺขโวติ ฯ
                       จูฬโคปาลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                                   ------------
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ปาโมชฺช.. ฯ
                                  จูฬสจฺจกสุตฺตํ
     [๓๙๒]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  เวสาลิยํ  วิหรติ
มหาวเน   กูฏาคารสาลายํ   ฯ   เตน   โข   ปน   สมเยน  สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต     เวสาลิยํ     ปฏิวสติ    ภสฺสปฺปวาทิโก    ปณฺฑิตวาโท
สาธุสมฺมโต   พหุชนสฺส   ฯ  โส  เวสาลิยํ  ปริสติ  เอวํ  วาจํ  ภาสติ
นาหํ   ตํ   ปสฺสามิ   สมณํ   วา  พฺราหฺมณํ  วา  สงฺฆึ  คณึ  คณาจริยํ
อปิจ    อรหนฺตํ    สมฺมาสมฺพุทฺธํ   ปฏิชานมานํ   โย   มยา   วาเทน
วาทํ   สมารทฺโธ   น  สงฺกมฺเปยฺย  น  สมฺปกมฺเปยฺย  น  สมฺปเวเธยฺย
ยสฺส   น   กจฺเฉหิ   เสทา   มุญฺเจยฺยุํ  ถูณญฺเจปาหํ  อเจตนํ  วาเทน
วาทํ   สมารเภยฺยํ  สาปิ  มยา  วาเทน  วาทํ  สมารทฺธา  สงฺกมฺเปยฺย
สมฺปกมฺเปยฺย สมฺปเวเธยฺย โก ปน วาโท มนุสฺสภูตสฺสาติ ฯ
     [๓๙๓]   อถ   โข   อายสฺมา  อสฺสชิ  ปุพฺพณฺหสมยํ  นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย  เวสาลิยํ  ๑-  ปิณฺฑาย  ปาวิสิ  ฯ  อทฺทสา โข สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต    เวสาลิยํ    ชงฺฆาวิหารํ   อนุจงฺกมมาโน   อนุวิจรมาโน
อายสฺมนฺตํ   อสฺสชึ   ทูรโตว   คจฺฉนฺตํ   ทิสฺวาน   เยนายสฺมา  อสฺสชิ
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา   อสฺสชินา   สทฺธึ   สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ    กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ
เอกมนฺตํ    ฐิโต    โข   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   อายสฺมนฺตํ   อสฺสชึ
เอตทโวจ   กถํ   ปน   โภ   อสฺสชิ  สมโณ  โคตโม  สาวเก  วิเนติ
@เชิงอรรถ:  ม. เวสาลึ ฯ
กถํภาคา   จ   ปน   สมณสฺส   โคตมสฺส   สาวเกสุ  อนุสาสนี  พหุลา
ปวตฺตตีติ  ฯ  เอวํ  โข  อคฺคิเวสฺสน  ภควา  สาวเก  วิเนติ เอวํภาคา
จ   ปน   ภควโต   สาวเกสุ  อนุสาสนี  พหุลา  ปวตฺตติ  รูปํ  ภิกฺขเว
อนิจฺจํ   เวทนา   อนิจฺจา  สญฺญา  อนิจฺจา  สงฺขารา  อนิจฺจา  วิญฺญาณํ
อนิจฺจํ   รูปํ   ภิกฺขเว   อนตฺตา   เวทนา   อนตฺตา   สญฺญา  อนตฺตา
สงฺขารา   อนตฺตา   วิญฺญาณํ   อนตฺตา  สพฺเพ  สงฺขารา  อนตฺตา  ๑-
สพฺเพ   ธมฺมา   อนตฺตาติ   เอวํ   โข   อคฺคิเวสฺสน  ภควา  สาวเก
วิเนติ   เอวํภาคา   จ   ปน   ภควโต   สาวเกสุ   อนุสาสนี  พหุลา
ปวตฺตตีติ   ฯ   ทุสฺสุตํ   วต  โภ  อสฺสชิ  อสฺสุมฺห  เย  มยํ  เอวํวาทึ
สมณํ    โคตมํ   อสฺสุมฺห   อปฺเปวนาม   มยํ   กทาจิ   กรหจิ   เตน
โภตา   โคตเมน   สทฺธึ  สมาคมํ  ๒-  คจฺเฉยฺยาม  อปฺเปวนาม  สิยา
โกจิเทว    กถาสลฺลาโป    อปฺเปวนาม   ตสฺมา   ปาปกา   ทิฏฺฐิคตา
วิเวเจยฺยามาติ ฯ
     [๓๙๔]   เตน   โข   ปน   สมเยน   ปญฺจมตฺตานิ  ลิจฺฉวิสตานิ
สนฺถาคาเร  ๓-  สนฺนิปติตานิ  โหนฺติ  เกนจิเทว  กรณีเยน  ฯ  อถ โข
สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   เยน   เต   ลิจฺฉวี  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
เต    ลิจฺฉวี   เอตทโวจ   อภิกฺกมนฺตุ   โภนฺโต   ลิจฺฉวี   อภิกฺกมนฺตุ
โภนฺโต   ลิจฺฉวี   อชฺช   เม   สมเณน  โคตเมน  สทฺธึ  กถาสลฺลาโป
ภวิสฺสติ   สเจ   เม   สมโณ   โคตโม   ตถา  ปติฏฺฐหิสฺสติ  ยถา  จ
เม    ญาตญฺญตเรน   สาวเกน   อสฺสชินา   นาม   ภิกฺขุนา   ปติฏฺฐิตํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. สพฺพตฺถ อนิจฺจาติ ทิสฺสติ ฯ  ม. สมาคจฺเฉยฺยาม ฯ  ม. สนฺธาคาเร ฯ
เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา  ปุริโส  ทีฆโลมิกํ  เอฬกํ  โลเมสุ  คเหตฺวา
อากฑฺเฒยฺย    ปริกฑฺเฒยฺย    เอวเมวาหํ    สมณํ    โคตมํ   วาเทน
วาทํ    อากฑฺฒิสฺสามิ    ปริกฑฺฒิสฺสามิ    สมฺปริกฑฺฒิสฺสามิ    เสยฺยถาปิ
นาม    พลวา   โสณฺฑิกากมฺมกาโร   มหนฺตํ   โสณฺฑิกากิลญฺชํ   คมฺภีเร
อุทกรหเท   ปกฺขิปิตฺวา   กณฺเณ   คเหตฺวา   อากฑฺเฒยฺย   ปริกฑฺเฒยฺย
สมฺปริกฑฺเฒยฺย   เอวเมวาหํ  สมณํ  โคตมํ  วาเทน  วาทํ  อากฑฺฒิสฺสามิ
ปริกฑฺฒิสฺสามิ    สมฺปริกฑฺฒิสฺสามิ    เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา   ปุริโส
โสณฺฑิกาธุตฺโต    ถาลํ    กณฺเณ    คเหตฺวา   โอธุเนยฺย   นิทฺธุเนยฺย
นิปฺโปเฐยฺย  ๑-  เอวเมวาหํ  สมณํ  โคตมํ  วาเทน  วาทํ  โอธุนิสฺสามิ
นิทฺธุนิสฺสามิ   นิปฺโปฐิสฺสามิ  ๒-  เสยฺยถาปิ  นาม  กุญฺชโร  สฏฺฐิหายโน
คมฺภีรํ   โปกฺขรณึ   โอคาเหตฺวา   สาณโธวิกํ   นาม   กีฬิตชาตํ  กีฬติ
เอวเมวาหํ   สมณํ   โคตมํ   สาณโธวิกํ   มญฺเญ   กีฬิตชาตํ  กีฬิสฺสามิ
อภิกฺกมนฺตุ    โภนฺโต    ลิจฺฉวี   อภิกฺกมนฺตุ   โภนฺโต   ลิจฺฉวี   อชฺช
เม สมเณน โคตเมน สทฺธึ กถาสลฺลาโป ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๓๙๔.๑}   ตตฺเถกจฺเจ    ลิจฺฉวี    เอวมาหํสุ    กึ   สมโณ
โคตโม    สจฺจกสฺส   นิคนฺถปุตฺตสฺส   วาทํ   อาโรเปสฺสติ   อถ   โข
สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   สมณสฺส   โคตมสฺส   วาทํ   อาโรเปสฺสตีติ  ฯ
เอกจฺเจ   ลิจฺฉวี   เอวมาหํสุ  กึ  โส  ภวมาโน  สจฺจโก  นิคนฺถปุตฺโต
โย    ภควโต   วาทํ   อาโรเปสฺสติ   อถ   โข   ภควา   สจฺจกสฺส
นิคนฺถปุตฺตสฺส      วาทํ      อาโรเปสฺสตีติ      ฯ     อถ     โข
@เชิงอรรถ:  โป. ม. นิปฺโผเฏยฺย ฯ ยุ. นิจฺฉาเทยฺย ฯ  โป. นิปฺโผฏิสฺสามิ ฯ
@ม. นิปฺโผเฏสฺสามิ ฯ ยุ. นิจฺฉาเทสฺสามีติ ทิสฺสติ ฯ
สจฺจโก      นิคนฺถปุตฺโต     ปญฺจมตฺเตหิ     ลิจฺฉวิสเตหิ     ปริวุโต
เยน มหาวนํ กูฏาคารสาลา เตนุปสงฺกมิ ฯ
     [๓๙๕]   เตน   โข  ปน  สมเยน  สมฺพหุลา  ภิกฺขู  อพฺโภกาเส
จงฺกมนฺติ   ฯ   อถ   โข   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   เยน   เต  ภิกฺขู
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   เต   ภิกฺขู   เอตทโวจ   กหนฺนุโข   โภ
เอตรหิ   โส   ภวํ   โคตโม  วิหรติ  ทสฺสนกามา  หิ  มยํ  ตํ  ภวนฺตํ
โคตมนฺติ   ฯ   เอส   อคฺคิเวสฺสน   ภควา   มหาวนํ  อชฺโฌคาเหตฺวา
อญฺญตรสฺมึ   รุกฺขมูเล   ทิวาวิหารํ   นิสินฺโนติ   ฯ   อถ  โข  สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต   มหติยา   ลิจฺฉวิปริสาย   สทฺธึ   มหาวนํ  อชฺโฌคาเหตฺวา
เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เตปิ
โข   ลิจฺฉวี   อปฺเปกจฺเจ  ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ
อปฺเปกจฺเจ   ภควตา   สทฺธึ   สมฺโมทึสุ   สมฺโมทนียํ   กถํ   สาราณียํ
วีติสาเรตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ   ฯ   อปฺเปกจฺเจ   เยน   ภควา
เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา    เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   อปฺเปกจฺเจ   ภควโต
สนฺติเก   นามโคตฺตํ   สาเวตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ  อปฺเปกจฺเจ
ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ
     [๓๙๖]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  สจฺจโก  นิคนฺถปุตฺโต  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   ปุจฺเฉยฺยาหํ   ภวนฺตํ   โคตมํ   กิญฺจิเทว  เทสํ  สเจ  เม
ภวํ   โคตโม   โอกาสํ   กโรติ   ปญฺหสฺส  เวยฺยากรณายาติ  ฯ  ปุจฺฉ
อคฺคิเวสฺสน   ยทากงฺขสีติ   ฯ  กถํ  ปน  ภวํ  โคตโม  สาวเก  วิเนติ
กถํภาคา   จ   ปน   โภโต   โคตมสฺส   สาวเกสุ   อนุสาสนี  พหุลา
ปวตฺตตีติ   ฯ  เอวํ  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  สาวเก  วิเนมิ  เอวํภาคา
จ   ปน   เม   สาวเกสุ   อนุสาสนี   พหุลา   ปวตฺตติ  รูปํ  ภิกฺขเว
อนิจฺจํ   เวทนา   อนิจฺจา  สญฺญา  อนิจฺจา  สงฺขารา  อนิจฺจา  วิญฺญาณํ
อนิจฺจํ   รูปํ   ภิกฺขเว   อนตฺตา   เวทนา   อนตฺตา   สญฺญา  อนตฺตา
สงฺขารา    อนตฺตา   วิญฺญาณํ   อนตฺตา   สพฺเพ   สงฺขารา   อนตฺตา
สพฺเพ   ธมฺมา  อนตฺตาติ  เอวํ  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  สาวเก  วิเนมิ
เอวํภาคา จ ปน เม สาวเกสุ อนุสาสนี พหุลา ปวตฺตตีติ ฯ
     {๓๙๖.๑}   อุปมา   มํ   โภ  โคตม  ปฏิภาตีติ  ฯ  ปฏิภาตุ  ตํ
อคฺคิเวสฺสนาติ   ภควา   อโวจ  ฯ  เสยฺยถาปิ  โภ  โคตม  เยเกจิเม
วีชคามภูตคามา    วุฑฺฒึ   วิรูฬฺหึ   เวปุลฺลํ   อาปชฺชนฺติ   สพฺเพ   เต
ปฐวึ   นิสฺสาย   ปฐวิยํ   ปติฏฺฐาย   เอวเมเต  วีชคามภูตคามา  วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ  เวปุลฺลํ  อาปชฺชนฺติ  เสยฺยถาปิ  วา  ปน  โภ  โคตม เยเกจิเม
พลกรณียา   กมฺมนฺตา   กรียนฺติ   สพฺเพ   เต   ปฐวึ  นิสฺสาย  ปฐวิยํ
ปติฏฺฐาย   เอวเมเต   พลกรณียา   กมฺมนฺตา   กรียนฺติ  เอวเมว  โข
โภ  โคตม  รูปตฺตายํ  ปุริสปุคฺคโล  รูเป  ปติฏฺฐาย  ปุญฺญํ วา อปุญฺญํ วา
ปสวติ   เวทนตฺตายํ   ปุริสปุคฺคโล   เวทนาย   ปติฏฺฐาย   ปุญฺญํ   วา
อปุญฺญํ    วา   ปสวติ   สญฺญตฺตายํ   ปุริสปุคฺคโล   สญฺญาย   ปติฏฺฐาย
ปุญฺญํ    วา    อปุญฺญํ    วา    ปสวติ    สงฺขารตฺตายํ   ปุริสปุคฺคโล
สงฺขาเรสุ   ปติฏฺฐาย   ปุญฺญํ   วา   อปุญฺญํ  วา  ปสวติ  วิญฺญาณตฺตายํ
ปุริสปุคฺคโล    วิญฺญาเณ    ปติฏฺฐาย    ปุญฺญํ    วา    อปุญฺญํ    วา
ปสวตีติ   ฯ  นนุ  ตํ  ๑-  อคฺคิเวสฺสน  เอวํ  วเทสิ  รูปํ  เม  อตฺตา
เวทนา   เม   อตฺตา   สญฺญา   เม   อตฺตา   สงฺขารา  เม  อตฺตา
วิญฺญาณํ   เม   อตฺตาติ   ฯ   อหํ  หิ  โภ  โคตม  เอวํ  วทามิ  รูปํ
เม   อตฺตา   เวทนา  เม  อตฺตา  สญฺญา  เม  อตฺตา  สงฺขารา  เม
อตฺตา   วิญฺญาณํ   เม   อตฺตาติ   อยญฺจ   มหตี   ชนตาติ  ฯ  กึ  หิ
เต   อคฺคิเวสฺสน   มหตี   ชนตา   กริสฺสติ   อิงฺฆ   ตฺวํ  อคฺคิเวสฺสน
สกํเยว   วาทํ   นิพฺเพเธหีติ   ฯ   อหํ  หิ  โภ  โคตม  เอวํ  วทามิ
รูปํ   เม   อตฺตา  เวทนา  เม  อตฺตา  สญฺญา  เม  อตฺตา  สงฺขารา
เม อตฺตา วิญฺญาณํ เม อตฺตาติ ฯ
     [๓๙๗]   เตนหิ   อคฺคิเวสฺสน   ตญฺเญเวตฺถ  ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ  ยถา
เต  ขเมยฺย  ตถา  นํ  ๒-  พฺยากเรยฺยาสิ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน
วตฺเตยฺย   รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส   สกสฺมึ   วิชิเต   วโส
ฆาเตตายํ   วา   ฆาเตตุํ  ชาเปตายํ  วา  ชาเปตุํ  ปพฺพาเชตายํ  วา
ปพฺพาเชตุํ    เสยฺยถาปิ    รญฺโญ   ปเสนทิสฺส   โกสลสฺส   เสยฺยถาปิ
วา    ปน   รญฺโญ   มาคธสฺส   อชาตสตฺตุสฺส   เวเทหิปุตฺตสฺสาติ   ฯ
วตฺเตยฺย    โภ   โคตม   รญฺโญ   ขตฺติยสฺส   มุทฺธาวสิตฺตสฺส   สกสฺมึ
วิชิเต   วโส   ฆาเตตายํ   วา   ฆาเตตุํ   ชาเปตายํ   วา  ชาเปตุํ
ปพฺพาเชตายํ    วา    ปพฺพาเชตุํ    เสยฺยถาปิ    รญฺโญ   ปเสนทิสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ตฺวํ ฯ  ม. ตํ ฯ
โกสลสฺส    เสยฺยถาปิ   วา   ปน   รญฺโญ   มาคธสฺส   อชาตสตฺตุสฺส
เวเทหิปุตฺตสฺส   อิเมสมฺปิ   หิ   โภ  โคตม  สงฺฆานํ  คณานํ  เสยฺยถีทํ
วชฺชีนํ   มลฺลานํ  วตฺตติ  สกสฺมึ  วิชิเต  วโส  ฆาเตตายํ  วา  ฆาเตตุํ
ชาเปตายํ   วา   ชาเปตุํ   ปพฺพาเชตายํ   วา   ปพฺพาเชตุํ   กึ  ปน
รญฺโญ    ขตฺติยสฺส    มุทฺธาวสิตฺตสฺส   เสยฺยถาปิ   รญฺโญ   ปเสนทิสฺส
โกสลสฺส    เสยฺยถาปิ   วา   ปน   รญฺโญ   มาคธสฺส   อชาตสตฺตุสฺส
เวเทหิปุตฺตสฺส วตฺเตยฺย โภ โคตม วตฺติตุญฺจมรหตีติ ฯ
     {๓๙๗.๑}   ตํ   กึ   มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ
รูปํ  เม  อตฺตาติ  วตฺตติ  เต  ตสฺมึ  รูเป  วโส  เอวํ  เม  รูปํ โหตุ
เอวํ  เม  รูปํ  มา  อโหสีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต สจฺจโก นิคนฺถปุตฺโต ตุณฺหี
อโหสิ   ฯ   ทุติยมฺปิ   โข   ภควา   สจฺจกํ   นิคนฺถปุตฺตํ   เอตทโวจ
ตํ   กึ   มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ  รูปํ  เม  อตฺตาติ
วตฺตติ   เต  ตสฺมึ  รูเป  วโส  เอวํ  เม  รูปํ  โหตุ  เอวํ  เม  รูปํ
มา   อโหสีติ   ฯ   เอวํ   วุตฺเต  ทุติยมฺปิ  โข  สจฺจโก  นิคนฺถปุตฺโต
ตุณฺหี อโหสิ ฯ
     {๓๙๗.๒}   อถ   โข   ภควา   สจฺจกํ   นิคนฺถปุตฺตํ  เอตทโวจ
พฺยากโรหิทานิ   อคฺคิเวสฺสน  นทานิ  เต  ตุณฺหีภาวสฺส  กาโล  โย  ๑-
โข   อคฺคิเวสฺสน   ตถาคเตน   ยาวตติยํ   สหธมฺมิกํ  ปญฺหํ  ปุฏฺโฐ  น
พฺยากโรติ  เอตฺเถวสฺส  สตฺตธา  มุทฺธา  ผลิสฺสตีติ  ๒-  ฯ เตน โข ปน
สมเยน   วชิรปาณี   ยกฺโข   อยสํ  วชิรํ  อาทาย  อาทิตฺตํ  สมฺปชฺชลิตํ
สํโชติภูตํ   สจฺจกสฺส   นิคนฺถปุตฺตสฺส   อุปริเวหาย   ๓-  สณฺฐิโต  โหติ
@เชิงอรรถ:  ม. โย โกจิ ฯ  โป. ม. ผลติ ฯ  ม. อุปริเวหาสํ ฐิโต โหติ ฯ
สจายํ   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   ภควตา   ยาวตติยํ   สหธมฺมิกํ   ปญฺหํ
ปุฏฺโฐ  น  พฺยากโรติ  ๑-  เอตฺเถวสฺส  สตฺตธา  มุทฺธํ  ผาเลสฺสามีติ ฯ
ตํ   โข   ปน   วชิรปาณึ   ยกฺขํ   ภควา   เจว  ปสฺสติ  สจฺจโก  จ
นิคนฺถปุตฺโต   ฯ   อถ   โข   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   ภีโต   สํวิคฺโค
โลมหฏฺฐชาโต   ภควนฺตํเยว   ตาณํ   คเวสี  ภควนฺตํเยว  เลณํ  คเวสี
ภควนฺตํเยว   สรณํ   คเวสี   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ปุจฺฉตุ   มํ   ภวํ
โคตโม พฺยากริสฺสามีติ ฯ
     [๓๙๘]   ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ  รูปํ
เม   อตฺตาติ   วตฺตติ   เต  ตสฺมึ  รูเป  วโส  เอวํ  เม  รูปํ  โหตุ
เอวํ เม รูปํ มา อโหสีติ ฯ โน หิทํ โภ โคตม ฯ
     {๓๙๘.๑}   มนสิกโรหิ     อคฺคิเวสฺสน    มนสิกริตฺวา    โข
อคฺคิเวสฺสน   พฺยากโรหิ   น   โข  เต  สนฺธียติ  ปุริเมน  วา  ปจฺฉิมํ
ปจฺฉิเมน  วา  ปุริมํ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ
เวทนา  เม  อตฺตาติ  วตฺตติ  เต  ตาย  ๒-  เวทนาย  วโส เอวํ เม
เวทนา โหตุ เอวํ เม เวทนา มา อโหสีติ ฯ โน หิทํ โภ โคตม ฯ
     {๓๙๘.๒}   มนสิกโรหิ  อคฺคิเวสฺสน  มนสิกริตฺวา  โข  อคฺคิเวสฺสน
พฺยากโรหิ  น  โข  เต  สนฺธียติ  ปุริเมน  วา ปจฺฉิมํ ปจฺฉิเมน วา ปุริมํ
ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ  สญฺญา  เม  อตฺตาติ
วตฺตติ  เต  ตาย  ๓-  สญฺญาย  วโส  เอวํ  เม  สญฺญา โหตุ เอวํ เม
สญฺญา มา อโหสีติ ฯ โน หิทํ โภ โคตม ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺยากริสฺสติ ฯ  ม. ติสฺสํ เวทนายํ ฯ  ม. ติสฺสํ สญฺญายํ ฯ
     {๓๙๘.๓}   มนสิกโรหิ   อคฺคิเวสฺสน  มนสิกริตฺวา  โข  อคฺคิเวสฺสน
พฺยากโรหิ   น  โข  เต  สนฺธียติ  ปุริเมน  วา  ปจฺฉิมํ  ปจฺฉิเมน  วา
ปุริมํ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ  สงฺขารา  เม
อตฺตาติ  วตฺตติ  เต  เตสุ  สงฺขาเรสุ  วโส  เอวํ  เม สงฺขารา โหนฺตุ
เอวํ เม สงฺขารา มา อเหสุนฺติ ฯ โน หิทํ โภ โคตม ฯ
     {๓๙๘.๔}   มนสิกโรหิ  อคฺคิเวสฺสน  มนสิกริตฺวา  โข  อคฺคิเวสฺสน
พฺยากโรหิ  น  โข  เต  สนฺธียติ  ปุริเมน  วา ปจฺฉิมํ ปจฺฉิเมน วา ปุริมํ
ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  ยํ  ตฺวํ  เอวํ  วเทสิ  วิญฺญาณํ  เม อตฺตาติ
วตฺตติ  เต  ตสฺมึ  วิญฺญาเณ  วโส  เอวํ  เม  วิญฺญาณํ  โหตุ  เอวํ เม
วิญฺญาณํ มา อโหสีติ ฯ โน หิทํ โภ โคตม ฯ
     {๓๙๘.๕}   มนสิกโรหิ  อคฺคิเวสฺสน  มนสิกริตฺวา  โข  อคฺคิเวสฺสน
พฺยากโรหิ  น  โข  เต  สนฺธียติ  ปุริเมน  วา ปจฺฉิมํ ปจฺฉิเมน วา ปุริมํ
ตํ   กึ   มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  รูปํ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ
โภ  โคตม  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ โภ โคตม ฯ
ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ
มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ๑- โภ โคตม ฯ
     {๓๙๘.๖}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  เวทนา  ... สญฺญา ...
สงฺขารา   ...   วิญฺญาณํ   นิจฺจํ   วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  โภ
โคตม   ฯ   ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  โภ
โคตม    ฯ    ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. หิทํ ฯ
สมนุปสฺสิตุํ    เอตํ    มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม   อตฺตาติ   ฯ
โน เหตํ โภ โคตม ฯ
     {๓๙๘.๗}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  โย  นุ  โข ทุกฺขํ อลฺลีโน
ทุกฺขํ   อุปคโต   ทุกฺขํ   อชฺโฌสิโต   ทุกฺขํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ  สมนุปสฺสติ  อปิ  นุ  โข  โส  สามํ  วา  ทุกฺขํ
ปริชาเนยฺย   ทุกฺขํ   วา   ปริกฺเขเปตฺวา  วิหเรยฺยาติ  ฯ  กิญฺหิ  สิยา
โภ โคตม โน หิทํ โภ โคตมาติ ฯ
     {๓๙๘.๘}   ตํ   กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  นนุ  ตฺวํ  เอวํ  สนฺเต
ทุกฺขํ   อลฺลีโน   ทุกฺขํ   อุปคโต   ทุกฺขํ   อชฺโฌสิโต  ทุกฺขํ  เอตํ  มม
เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม   อตฺตาติ  สมนุปสฺสสีติ  ฯ  กิญฺหิ  โน  สิยา
โภ โคตม เอวเมตํ โภ โคตมาติ ฯ
     [๓๙๙]   เสยฺยถาปิ   อคฺคิเวสฺสน  ปุริโส  สารตฺถิโก  สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  ติณฺหํ  กุธารึ  ๑-  อาทาย  วนํ  ปวิเสยฺย  โส
ตตฺถ   ปสฺเสยฺย  มหนฺตํ  กทลิกฺขนฺธํ  อุชุํ  นวํ  อกุกฺกุฏชาตํ  ๒-  ตเมนํ
มูเล   ฉินฺเทยฺย   มูเล   เฉตฺวา   อคฺเค   ฉินฺเทยฺย  อคฺเค  เฉตฺวา
ปตฺตวฏฺฏึ   วินิพฺภุเชยฺย   โส   ตตฺถ   ปตฺตวฏฺฏึ   วินิพฺภุชนฺโต  เผคฺคุํปิ
นาธิคจฺเฉยฺย   กุโต   สารํ   เอวเมว   โข   ตฺวํ  อคฺคิเวสฺสน  มยา
สกสฺมึ    วาเท   สมนุยุญฺชิยมาโน   สมนุภาสิยมาโน   สมนุคฺคาหิยมาโน
ริตฺโต   ตุจฺโฉ   อปรทฺโธ  ภาสิตา  โข  ปน  เต  เอสา  อคฺคิเวสฺสน
เวสาลิยํ   ปริสติ   วาจา  นาหนฺตํ  ปสฺสามิ  สมณํ  วา  พฺราหฺมณํ  วา
สงฺฆึ    คณึ   คณาจริยํ   อปิจ   อรหนฺตํ   สมฺมาสมฺพุทฺธํ   ปฏิชานมานํ
โย  มยา  วาเทน  วาทํ  สมารทฺโธ  น  สงฺกมฺเปยฺย  น  สมฺปกมฺเปยฺย
@เชิงอรรถ:  ม. กุฐารึ ฯ  ม. อกุกฺกุกชาตํ ฯ
น   สมฺปเวเธยฺย   ยสฺส   น   กจฺเฉหิ  เสทา  มุญฺเจยฺยุํ  ถูณญฺเจปาหํ
อเจตนํ   วาเทน   วาทํ   สมารเภยฺยํ   สาปิ   มยา   วาเทน  วาทํ
สมารทฺธา   สงฺกมฺเปยฺย   สมฺปกมฺเปยฺย  สมฺปเวเธยฺย  โก  ปน  วาโท
มนุสฺสภูตสฺสาติ   ตุยฺหํ  โข  ปน  อคฺคิเวสฺสน  อปฺเปกจฺจานิ  เสทผุสิตานิ
นลาฏมุตฺตานิ     อุตฺตราสงฺคํ     วินิพฺภินฺทิตฺวา     ภูมิยํ    ปติฏฺฐิตานิ
มยฺหํ   โข  ปน  อคฺคิเวสฺสน  นตฺถิ  เอตรหิ  กายสฺมึ  เสโทติ  ฯ  อิติ
ภควา   ตสฺมึ   ปริสติ   สุวณฺณวณฺณํ   กายํ   วิวริ   ฯ   เอวํ  วุตฺเต
สจฺจโก    นิคนฺถปุตฺโต   ตุณฺหีภูโต   มงฺกุภูโต   ปตฺตกฺขนฺโธ   อโธมุโข
ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ
     [๔๐๐]   อถ   โข   ทุมฺมุโข   ลิจฺฉวิปุตฺโต   สจฺจกํ  นิคนฺถปุตฺตํ
ตุณฺหีภูตํ    มงฺกุภูตํ    ปตฺตกฺขนฺธํ    อโธมุขํ    ปชฺฌายนฺตํ   อปฺปฏิภาณํ
วิทิตฺวา    ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อุปมา   มํ   ภควา   ปฏิภาตีติ   ฯ
ปฏิภาตุ   ตํ   ทุมฺมุขาติ  ภควา  อโวจ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภนฺเต  คามสฺส
วา   นิคมสฺส   วา   อวิทูเร   โปกฺขรณี  ตตฺรสฺส  กกฺกฏโก  อถ  โข
ภนฺเต   สมฺพหุลา   กุมารกา   วา   กุมาริกา   วา   ตมฺหา   คามา
วา   นิคมา   วา   นิกฺขมิตฺวา   เยน  สา  โปกฺขรณี  เตนุปสงฺกเมยฺยุํ
อุปสงฺกมิตฺวา    ตํ    โปกฺขรณึ   โอคาเหตฺวา   ตํ   กกฺกฏกํ   อุทกา
อุทฺธริตฺวา   ถเล   ปติฏฺฐาเปยฺยุํ   ยญฺญเทว  หิ  โส  ภนฺเต  กกฺกฏโก
อฬํ   อภินินฺนาเมยฺย   ตํตเทว   เต   กุมารกา   วา   กุมาริกา  วา
กฏฺเฐน   วา   กฐเลน  วา  สญฺฉินฺเทยฺยุํ  สมฺภญฺเชยฺยุํ   สมฺปลิภญฺเชยฺยุํ
เอวญฺหิ   โส  ภนฺเต  กกฺกฏโก  สพฺเพหิ  อเฬหิ  สญฺฉินฺเนหิ  สมฺภคฺเคหิ
สมฺปลิภคฺเคหิ   อภพฺโพ   ตํ  โปกฺขรณึ  ปุน  โอตริตุํ  เสยฺยถาปิ  ปุพฺเพ
เอวเมว   โข   ภนฺเต   ยานิ   สจฺจกสฺส   นิคนฺถปุตฺตสฺส  วิสูกายิตานิ
วิเสวิตานิ   วิปฺผนฺทิตานิ  กานิจิ  ๑-  กานิจิ  ตานิ  ภควตา  สญฺฉินฺนานิ
สมฺภคฺคานิ     สมฺปลิภคฺคานิ    อภพฺโพ    จทานิ    ภนฺเต    สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต   ปุน   ภควนฺตํ   อุปสงฺกมิตุํ   ยทิทํ   วาทาธิปฺปาโยติ   ฯ
เอวํ   วุตฺเต   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   ทุมฺมุขํ   ลิจฺฉวิปุตฺตํ  เอตทโวจ
อาคเมหิ   ตฺวํ   ทุมฺมุข   อาคเมหิ   ตฺวํ  ทุมฺมุข  มุขโรสิ  ตฺวํ  ทุมฺมุข
น   มยํ   ตยา   สทฺธึ   มนฺเตม   อิธ   มยํ  โภตา  โคตเมน  สทฺธึ
มนฺเตม     ติฏฺฐเตสา    โภ    โคตม    อมฺหากญฺเจว    อญฺเญสญฺจ
ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ วาจาวิลาปํ วิลปิตํ มญฺเญติ ฯ
     [๔๐๑]   กิตฺตาวตา  จ  นุ  โข โภโต โคตมสฺส สาวโก สาสนกโร
โหติ    โอวาทปติกโร   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ   วิคตกถํกโถ   เวสารชฺชปฺปตฺโต
อปรปฺปจฺจโย   สตฺถุ   สาสเน   วิหรตีติ   ฯ   อิธ   อคฺคิเวสฺสน  มม
สาวโก   ยงฺกิญฺจิ   รูปํ   อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ   อชฺฌตฺตํ  วา  พหิทฺธา
วา  โอฬาริกํ  วา  สุขุมํ  วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ
รูปํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย  ปสฺสติ  ฯ  ยากาจิ  เวทนา  ฯเปฯ  ยากาจิ  สญฺญา ...
เยเกจิ    สงฺขารา   ...   ยงฺกิญฺจิ   วิญฺญาณํ   อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ
อชฺฌตฺตํ    วา    พหิทฺธา   วา   โอฬาริกํ   วา   สุขุมํ   วา   หีนํ
@เชิงอรรถ:  ม. ตานิปิ สพฺพานิ ภควตา ฯ
วา   ปณีตํ   วา   ยํ   ทูเร  สนฺติเก  วา  สพฺพํ  วิญฺญาณํ  เนตํ  มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ปสฺสติ   ฯ   เอตฺตาวตา   โข   อคฺคิเวสฺสน  มม  สาวโก  สาสนกโร
โหติ    โอวาทปติกโร   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ   วิคตกถํกโถ   เวสารชฺชปฺปตฺโต
อปรปฺปจฺจโย สตฺถุ สาสเน วิหรตีติ ฯ
     [๔๐๒]   กิตฺตาวตา  ปน  โภ  โคตม  ภิกฺขุ  อรหํ  โหติ ขีณาสโว
วุสิตวา   กตกรณีโย   โอหิตภาโร  อนุปฺปตฺตสทตฺโถ  ปริกฺขีณภวสญฺโญชโน
สมฺมทญฺญา    วิมุตฺโตติ    ฯ    อิธ    อคฺคิเวสฺสน    ภิกฺขุ   ยงฺกิญฺจิ
รูปํ   อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ   อชฺฌตฺตํ   วา   พหิทฺธา   วา   โอฬาริกํ
วา   สุขุมํ   วา   หีนํ  วา  ปณีตํ  วา  ยํ  ทูเร  สนฺติเก  วา  สพฺพํ
รูปํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย  ทิสฺวา  อนุปาทาวิมุตฺโต  โหติ  ฯ  ยากาจิ  เวทนา  ...
ยากาจิ   สญฺญา   ...   เยเกจิ   สงฺขารา   ...  ยงฺกิญฺจิ  วิญฺญาณํ
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ   อชฺฌตฺตํ   วา   พหิทฺธา   วา   โอฬาริกํ   วา
สุขุมํ  วา  หีนํ  วา  ปณีตํ  วา  ยํ  ทูเร  สนฺติเก  วา  สพฺพํ  วิญฺญาณํ
เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติ ฯ
     {๔๐๒.๑}   เอตฺตาวตา   โข   อคฺคิเวสฺสน   ภิกฺขุ  อรหํ  โหติ
ขีณาสโว     วุสิตวา     กตกรณีโย    โอหิตภาโร    อนุปฺปตฺตสทตฺโถ
ปริกฺขีณภวสญฺโญชโน       สมฺมทญฺญา      วิมุตฺโต      ฯ      เอวํ
วิมุตฺโต     ๑-     โข     อคฺคิเวสฺสน     ภิกฺขุ     ตีหานุตฺตริเยหิ
@เชิงอรรถ:  ม. วิมุตฺตจิตโต ฯ
สมนฺนาคโต       โหติ       ทสฺสนานุตฺตริเยน      ปฏิปทานุตฺตริเยน
วิมุตฺตานุตฺตริเยน   ฯ   เอวํ   วิมุตฺตจิตฺโต   [๑]-  อคฺคิเวสฺสน  ภิกฺขุ
ตถาคตญฺเจว   สกฺกโรติ  ครุกโรติ  มาเนติ  ปูเชติ  พุทฺโธ  โส  ภควา
โพธาย  ธมฺมํ  เทเสติ  ทนฺโต  โส  ภควา  ทมถาย ธมฺมํ เทเสติ สนฺโต
โส  ภควา  สมถาย  ธมฺมํ  เทเสติ  ติณฺโณ  โส  ภควา  ตรณาย  ธมฺมํ
เทเสติ ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสตีติ ฯ
     [๔๐๓]   เอวํ  วุตฺเต  สจฺจโก  นิคนฺถปุตฺโต  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
มยเมว   โภ   โคตม   ธํสี   มยํ   ปคพฺภา  เย  มยํ  ภวนฺตํ  โคตมํ
วาเทน   วาทํ   อาสาเทตพฺพํ   อมญฺญิมฺห  สิยา  หิ  โภ  โคตม  หตฺถึ
ปภินฺนํ   อาสชฺช   ปุริสสฺส   โสตฺถิภาโว   น   เตฺวว   ภวนฺตํ  โคตมํ
อาสชฺช    ปุริสสฺส   โสตฺถิภาโว   สิยา   หิ   โภ   โคตม   ปชฺชลิตํ
อคฺคิกฺขนฺธํ    อาสชฺช    ปุริสสฺส    โสตฺถิภาโว   น   เตฺวว   ภวนฺตํ
โคตมํ   อาสชฺช   สิยา   ปุริสสฺส   โสตฺถิภาโว  สิยา  หิ  โภ  โคตม
อาสีวิสํ   โฆรวิสํ   อาสชฺช   ปุริสสฺส   โสตฺถิภาโว  น  เตฺวว  ภวนฺตํ
โคตมํ   อาสชฺช  สิยา  ปุริสสฺส  โสตฺถิภาโว  มยเมว  โภ  โคตม  ธํสี
มยํ   ปคพฺภา   เย   มยํ  ภวนฺตํ  โคตมํ  วาเทน  วาทํ  อาสาเทตพฺพํ
อมญฺญิมฺห   อธิวาเสตุ   เม   ภวํ   โคตโม   สฺวาตนาย   ภตฺตํ  สทฺธึ
ภิกฺขุสงฺเฆนาติ ฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน ฯ
     {๔๐๓.๑}   อถ    โข    สจฺจโก    นิคนฺถปุตฺโต    ภควโต
อธิวาสนํ     วิทิตฺวา    เต    ลิจฺฉวี    อามนฺเตสิ    สุณนฺตุ    เม
โภนฺโต     ลิจฺฉวี     สมโณ     โคตโม     นิมนฺติโต    สฺวาตนาย
@เชิงอรรถ:  โป. ม. โขสทฺโท ทิสฺสติ ฯ
สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆน   เยน   ๑-   เม   อภิหเรยฺยาถ   ยมสฺส  ปฏิรูปํ
มญฺเญยฺยาถาติ   ฯ   อถ   โข  เต  ลิจฺฉวี  ตสฺสา  รตฺติยา  อจฺจเยน
สจฺจกสฺส        นิคนฺถปุตฺตสฺส       ปญฺจมตฺตานิ       ถาลิปากสตานิ
ภตฺตาภิหารํ   อภิหรึสุ   ฯ   อถ   โข   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   สเก
อาราเม   ปณีตํ   ขาทนียํ   โภชนียํ   ปฏิยาทาเปตฺวา   ภควโต  กาลํ
อาโรจาเปสิ กาโล โภ โคตม นิฏฺฐิตํ ภตฺตนฺติ ฯ
     [๔๐๔]   อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
เยน   สจฺจกสฺส   นิคนฺถปุตฺตสฺส   อาราโม   เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   สทฺธึ   ภิกฺขุสงฺเฆน  ฯ  อถ  โข  สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต      พุทฺธปฺปมุขํ      ภิกฺขุสงฺฆํ     ปณีเตน     ขาทนีเยน
โภชนีเยน   สหตฺถา   สนฺตปฺเปสิ   สมฺปวาเรสิ   ฯ  อถ  โข  สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต    ภควนฺตํ    ภุตฺตาวึ   โอนีตปตฺตปาณึ   อญฺญตรํ   นีจาสนํ
คเหตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   ยมิทํ  โภ  โคตม  ทาเน  ปุญฺญญฺจ
ปุญฺญมหี   จ   ตํ  ทายกานํ  สุขาเยว  โหตูติ  ฯ  ยํ  โข  อคฺคิเวสฺสน
ตาทิสํ    ทกฺขิเณยฺยํ    อาคมฺม   อวีตราคํ   อวีตโทสํ   อวีตโมหํ   ตํ
ทายกานํ   ภวิสฺสติ   ยํ   โข  อคฺคิเวสฺสน  มาทิสํ  ทกฺขิเณยฺยํ  อาคมฺม
วีตราคํ วีตโทสํ วีตโมหํ ตํ ตุยฺหํ ภวิสฺสตีติ ฯ
                       จูฬสจฺจกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                                     --------
@เชิงอรรถ:  ม. เตน ฯ
                                มหาสจฺจกสุตฺตํ
     [๔๐๕]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  เวสาลิยํ  วิหรติ
มหาวเน  กูฏาคารสาลายํ  ฯ  เตน  โข  ปน สมเยน ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ
สุนิวตฺโถ   โหติ   ปตฺตจีวรมาทาย   เวสาลิยํ  ปิณฺฑาย  ปวิสิตุกาโม  ฯ
อถ    โข    สจฺจโก    นิคนฺถปุตฺโต    ชงฺฆาวิหารํ    อนุจงฺกมมาโน
อนุวิจรมาโน   เยน   มหาวนํ  กูฏาคารสาลา  เตนุปสงฺกมิ  ฯ  อทฺทสา
โข   อายสฺมา   อานนฺโท   สจฺจกํ   นิคนฺถปุตฺตํ   ทูรโตว   อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวาน    ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อยํ   ภนฺเต   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต
อาคจฺฉติ     ภสฺสปฺปวาทิโก    ปณฺฑิตวาโท    สาธุสมฺมโต    พหุชนสฺส
เอโส    โข   ภนฺเต   อวณฺณกาโม   พุทฺธสฺส   อวณฺณกาโม   ธมฺมสฺส
อวณฺณกาโม   สงฺฆสฺส   สาธุ   ภนฺเต   ภควา  มุหุตฺตํ  นิสีทตุ  อนุกมฺปํ
อุปาทายาติ  ฯ  นิสีทิ  ภควา  ปญฺญตฺเต  อาสเน  ฯ  อถ  โข  สจฺจโก
นิคนฺถปุตฺโต   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  ภควตา  สทฺธึ
สมฺโมทิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๔๐๖]   เอกมนฺตํ    นิสินฺโน    โข    สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต
ภควนฺตํ    เอตทโวจ    สนฺติ   โภ   โคตม   เอเก   สมณพฺราหฺมณา
กายภาวนานุโยคมนุยุตฺตา    วิหรนฺติ    โน    จิตฺตภาวนํ   ฯ   ผุสนฺติ
หิ  โภ  โคตม  สารีริกํ  ทุกฺขเวทนํ  ฯ  ภูตปุพฺพํ  โภ  โคตม สารีริกาย
ทุกฺขาย   เวทนาย  ผุฏฺฐสฺส  สโต  อูรุกฺขมฺโภปิ  นาม  ภวิสฺสติ  หทยมฺปิ
นาม    ผลิสฺสติ    อุณฺหมฺปิ   โลหิตํ   มุขโต   อุคฺคมิสฺสติ   อุมฺมาทมฺปิ
ปาปุณิสฺสนฺติ  ๑-  จิตฺตกฺเขปํ  ฯ  ตสฺส โข เอตํ โภ โคตม กายนฺวยํ จิตฺตํ
โหติ  กายสฺส  วเสน  วตฺตติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  อภาวิตตฺตา  จิตฺตสฺส  ฯ
สนฺติ  ปน  โภ  โคตม  เอเก  สมณพฺราหฺมณา  จิตฺตภาวนานุโยคมนุยุตฺตา
วิหรนฺติ   โน   กายภาวนํ   ฯ   ผุสนฺติ   หิ  โภ  โคตม  จิตฺตเจตสิกํ
ทุกฺขํ   เวทนํ   ฯ  ภูตปุพฺพํ  โภ  โคตม  เจตสิกาย  ทุกฺขาย  เวทนาย
ผุฏฺฐสฺส   สโต   อูรุกฺขมฺโภปิ   นาม   ภวิสฺสติ  หทยมฺปิ  นาม  ผลิสฺสติ
อุณฺหมฺปิ   โลหิตํ   มุขโต   อุคฺคมิสฺสติ   อุมฺมาทมฺปิ   ปาปุณิสฺสนฺติ   ๑-
จิตฺตกฺเขปํ  ฯ  ตสฺส  โข  เอโส  โภ  โคตม  จิตฺตนฺวโย  กาโย  โหติ
จิตฺตสฺส   วเสน   วตฺตติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   อภาวิตฺตา  กายสฺส  ฯ
ตสฺส  มยฺหํ  โภ  โคตม  เอวํ  โหติ  อทฺธา  โภโต  โคตมสฺส  สาวกา
จิตฺตภาวนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ โน กายภาวนนฺติ ฯ
     [๔๐๗]   กินฺติ   ปน   เต  อคฺคิเวสฺสน  กายภาวนา  สุตาติ  ฯ
เสยฺยถีทํ    นนฺโท    วจฺโฉ    กิโส    สงฺกิจฺโจ   มกฺขลิ   โคสาโล
เอเต   หิ   โภ   โคตม   อเจลกา   มุตฺตาจารา  หตฺถาวเลขนา  น
เอหิภทนฺติกา   น   ติฏฺฐภทนฺติกา  ๒-  น  อภิหฏํ  น  อุทฺทิสฺส  กตํ  น
นิมนฺตนํ   สาทิยนฺติ   เต   น   กุมฺภิมุขา   ปฏิคฺคณฺหนฺติ  น  กโลปิมุขา
ปฏิคฺคณฺหนฺติ   น   เอฬกมนฺตรํ   น   ทณฺฑมนฺตรํ   น   มูสลมนฺตรํ   น
ทฺวินฺนํ   ภุญฺชมานานํ   น  คพฺภินิยา  น  ปายมานาย  น  ปุริสนฺตรคตาย
น   สงฺกิตฺตีสุ   น   ยตฺถ   สา   อุปฏฺฐิโต   โหติ  น  ยตฺถ  มกฺขิกา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ปาปุณิสฺสติ ฯ  ม. น ติฏฺฐภทฺทนฺติกา ฯ
สณฺฑสณฺฑจารินี  น  มจฺฉํ  น  มํสํ  น  สุรํ  น  เมรยํ  น ถุโสทกํ ปีวนฺติ
เต   เอกาคาริกา  วา  โหนฺติ  เอกาโลปิกา  ทฺวาคาริกา  วา  โหนฺติ
ทฺวาโลปิกา  ฯเปฯ  สตฺตาคาริกา  วา  โหนฺติ  สตฺตาโลปิกา  เอกิสฺสาปิ
ทตฺติยา   ยาเปนฺติ   ทฺวีหิปิ   ทตฺตีหิ  ยาเปนฺติ  ฯเปฯ  สตฺตหิปิ  ทตฺตีหิ
ยาเปนฺติ    เอกาหิกมฺปิ    อาหารํ   อาหาเรนฺติ   ทฺวีหิกมฺปิ   อาหารํ
อาหาเรนฺติ   ฯเปฯ   สตฺตาหิกมฺปิ   อาหารํ  อาหาเรนฺติ  อิติ  เอวรูปํ
อฑฺฒมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺตีติ ฯ
     {๔๐๗.๑}   กึ  ปน  เต  อคฺคิเวสฺสน  ตาวตเกเนว  ยาเปนฺตีติ ฯ
โน   หิทํ   โภ   โคตม   อปฺเปกทา  โภ  โคตม  อุฬารานิ  อุฬารานิ
ขาทนียานิ    ขาทนฺติ    อุฬารานิ    อุฬารานิ    โภชนานิ    ภุญฺชนฺติ
อุฬารานิ   อุฬารานิ   สายนียานิ  สายนฺติ  อุฬารานิ  อุฬารานิ  ปานานิ
ปีวนฺติ  เต  อิมํ  กายํ  พลํ  คาเหนฺติ  นาม  พฺรูเหนฺติ  นาม  เมเทนฺติ
นามาติ   ฯ  ยํ  โข  เต  อคฺคิเวสฺสน  ปุริมํ  ปหาย  ปจฺฉา  อุปจินนฺติ
เอวํ อิมสฺส กายสฺส อาจยาปจโย โหติ ฯ
     [๔๐๘]   กินฺติ   ปน   เต  อคฺคิเวสฺสน  จิตฺตภาวนา  สุตาติ  ฯ
จิตฺตภาวนาย  [๑]-  สจฺจโก  นิคนฺถปุตฺโต  ภควตา  ปุฏฺโฐ  สมาโน  น
สมฺปายาสิ   ฯ   อถ   โข   ภควา   สจฺจกํ   นิคนฺถปุตฺตํ   เอตทโวจ
ยาปิ   โข   เต   เอสา   อคฺคิเวสฺสน   ปุริมา  กายภาวนา  ภาวิตา
สาปิ    อริยสฺส   วินเย   โน   ธมฺมิกา   กายภาวนา   กายภาวนมฺปิ
โข   ตฺวํ   อคฺคิเวสฺสน   น   อญฺญาสิ   กุโต   ปน   ตฺวํ  จิตฺตภาวนํ
@เชิงอรรถ:  ม. โข ฯ
ชานิสฺสสิ    อปิจ    อคฺคิเวสฺสน    ยถา    อภาวิตกาโย   จ   โหติ
อภาวิตจิตฺโต    จ    ภาวิตกาโย   จ   โหติ   ภาวิตจิตฺโต   จ   ตํ
สุณาหิ    สาธุกํ    มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   โภติ   โข
สจฺจโก นิคนฺถปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๔๐๙]   ภควา   เอตทโวจ   กถญฺจ  อคฺคิเวสฺสน  อภาวิตกาโย
จ  โหติ  อภาวิตจิตฺโต  จ  ฯ  อิธ  อคฺคิเวสฺสน  อสฺสุตวโต  ปุถุชฺชนสฺส
อุปฺปชฺชติ   สุขา   เวทนา   โส   สุขาย   เวทนาย   ผุฏฺโฐ  สมาโน
สุขสาราคี   จ   โหติ   สุขสาราคิตํ   จ   อาปชฺชติ  ตสฺส  สา  สุขา
เวทนา  นิรุชฺฌติ  สุขาย  เวทนาย  นิโรธา  อุปฺปชฺชาติ  ทุกฺขา  เวทนา
โส   ทุกฺขาย   เวทนาย   ผุฏฺโฐ   สมาโน   โสจติ  กิลมติ  ปริเทวติ
อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   สมฺโมหํ   อาปชฺชติ  ตสฺส  โข  เอสา  อคฺคิเวสฺสน
อุปฺปนฺนาปิ   สุขา   เวทนา   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ   อภาวิตตฺตา
กายสฺส    อุปฺปนฺนาปิ    ทุกฺขา   เวทนา   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ
อภาวิตตฺตา    จิตฺตสฺส    ยสฺสกสฺสจิ   อคฺคิเวสฺสน   เอวํ   อุภโตปกฺขํ
อุปฺปนฺนาปิ   สุขา   เวทนา   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ   อภาวิตตฺตา
กายสฺส    อุปฺปนฺนาปิ    ทุกฺขา   เวทนา   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺฐติ
อภาวิตตฺตา    จิตฺตสฺส   เอวํ   โข   อคฺคิเวสฺสน   อภาวิตกาโย   จ
โหติ อภาวิตจิตฺโต จ ฯ
     {๔๐๙.๑}   กถญฺจ    อคฺคิเวสฺสน    ภาวิตกาโย    จ   โหติ
ภาวิตจิตฺโต    จ    ฯ    อิธ   อคฺคิเวสฺสน   สุตวโต   อริยสาวกสฺส
อุปฺปชฺชติ   สุขา   เวทนา   โส  สุขาย  เวทนาย  ผุฏฺโฐ  สมาโน  น
สุขสาราคี   [๑]-   โหติ  น  สุขสาราคิตํ  อาปชฺชติ  ตสฺส  สา  สุขา
เวทนา   นิรุชฺฌติ  สุขาย  เวทนาย  นิโรธา  อุปฺปชฺชติ  ทกฺขา  เวทนา
โส  ทุกฺขาย  เวทนาย  ผุฏฺโฐ  สมาโน  น  โสจติ น กิลมติ น ปริเทวติ
น   อุรตฺตาฬึ   กนฺทติ   น   สมฺโมหํ  อาปชฺชติ  ตสฺส  โข  เอวํ  สา
อคฺคิเวสฺสน   อุปฺปนฺนาปิ   สุขา   เวทนา  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ
ภาวิตตฺตา   กายสฺส   อุปฺปนฺนาปิ  ทุกฺขา  เวทนา  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย
ติฏฺฐติ   ภาวิตตฺตา   จิตฺตสฺส   ยสฺสกสฺสจิ  อคฺคิเวสฺสน  อุภโตปกฺขํ  ๒-
อุปฺปนฺนาปิ   สุขา   เวทนา   จิตฺตํ   น  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ  ภาวิตตฺตา
กายสฺส   อุปฺปนฺนาปิ   ทุกฺขา   เวทนา   จิตฺตํ   น  ปริยาทาย  ติฏฺฐติ
ภาวิตตฺตา   จิตฺตสฺส   เอวํ   โข   อคฺคิเวสฺสน  ภาวิตกาโย  จ  โหติ
ภาวิตจิตฺโต   จาติ   ฯ   เอวํ   ปสนฺโน   อหํ  โภโต  โคตมสฺส  ภวํ
หิ โคตโม ภาวิตกาโย จ โหติ ภาวิตจิตฺโต จาติ ฯ
     [๔๑๐]   อทฺธา  โข  เต  อยํ  อคฺคิเวสฺสน  อาสชฺช อุปนีย วาจา
ภาสิตา   อปิจ   เต   อหํ  พฺยากริสฺสามิ  ยโต  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน
เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ  อจฺฉาเทตฺวา  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต  ตํ  วต  เม  อุปฺปนฺนา  วา  สุขา  เวทนา  จิตฺตํ
ปริยาทาย   ฐสฺสติ   อุปฺปนฺนา   วา  ทุกฺขา  เวทนา  จิตฺตํ  ปริยาทาย
ฐสฺสตีติ   เนตํ   ฐานํ   วิชฺชตีติ   ฯ   นห   นูน   โภโต   โคตมสฺส
อุปฺปชฺชติ    ตถารูปา    สุขา   เวทนา   ยถารูปา   อุปฺปนฺนา   สุขา
เวทนา   จิตฺตํ   ปริยาทาย   ติฏฺเฐยฺย   นห   นูน   โภโต  โคตมสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. จ ฯ  โป. ม. เอวํ อุภโตปกฺขํ ฯ
อุปฺปชฺชติ   ตถารูปา   ทุกฺขา   เวทนา   ยถารูปา   อุปฺปนฺนา   ทุกฺขา
เวทนา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺเฐยฺยาติ ฯ
     [๔๑๑]   กิญฺหิ   โน   สิยา   อคฺคิเวสฺสน   อิธ   อคฺคิเวสฺสน
ปุพฺเพว   สมฺโพธา   อนภิสมฺพุทฺธสฺส   โพธิสตฺตสฺเสว   สโต  เอตทโหสิ
สมฺพาโธ   ฆราวาโส   รชาปโถ   อพฺโภกาโส   ปพฺพชฺชา  นยิทํ  สุกรํ
อคารํ     อชฺฌาวสตา    เอกนฺตปริปุณฺณํ    เอกนฺตปริสุทฺธํ    สงฺขลิขิตํ
พฺรหฺมจริยํ    จริตุํ    ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ
วตฺถานิ   อจฺฉาเทตฺวา   อคารสฺมา   อนคาริยํ   ปพฺพเชยฺยนฺติ  ฯ  โส
โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  อปเรน  สมเยน  ทหโรว  สมาโน  สุสุกาฬเกโส
ภเทฺรน  โยพฺพเนน  สมนฺนาคโต  ปฐเมน  วยสา  อกามกานํ  มาตาปิตูนํ
อสฺสุมุขานํ   โรทนฺตานํ   เกสมสฺสุํ   โอหาเรตฺวา   กาสายานิ  วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชึ ฯ
     {๔๑๑.๑}   โส  [๑]-  ปพฺพชิโต  สมาโน  กึกุสลคเวสี  อนุตฺตรํ
สนฺติวรปทํ    ปริเยสมาโน   เยน   อาฬาโร   กาลาโม   เตนุปสงฺกมึ
อุปสงฺกมิตฺวา    อาฬารํ    กาลามํ    เอตทโวจํ   อิจฺฉามหํ   อาวุโส
กาลาม   อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   พฺรหฺมจริยํ   จริตุนฺติ   ฯ  เอวํ  วุตฺเต
อคฺคิเวสฺสน    อาฬาโร    กาลาโม    มํ   เอตทโวจ   วิหรตายสฺมา
ตาทิโส   อยํ   ธมฺโม   นตฺถ  วิญฺญู  ปุริโส  นจิรสฺเสว  สกํ  อาจริยกํ
สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยาติ  ฯ  โส  โข  อหํ
อคฺคิเวสฺสน   นจิรสฺเสว   ขิปฺปเมว   ตํ  ธมฺมํ  ปริยาปุณึ  ฯ  โส  โข
อหํ   อคฺคิเวสฺสน   ตาวตเกเนว   โอฏฺฐปหตมตฺเตน   ลปิตลาปนมตฺเตน
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฯ
ญาณวาทญฺจ   วทามิ   เถรวาทญฺจ   ชานามิ   ปสฺสามีติ  จ  ปฏิชานามิ
อหญฺเจว   อญฺเญ   จ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน  เอตทโหสิ  น
โข   อาฬาโร   กาลาโม   อิมํ   ธมฺมํ   เกวลํ   สทฺธามตฺตเกน  สยํ
อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหรามีติ  ปเวเทติ  อทฺธา  อาฬาโร
กาลาโม  อิมํ  ธมฺมํ  ชานํ  ปสฺสํ  วิหรตีติ  ฯ  อถ  ขฺวาหํ  อคฺคิเวสฺสน
เยน   อาฬาโร  กาลาโม  เตนุปสงฺกมึ  อุปสงฺกมิตฺวา  อาฬารํ  กาลามํ
เอตทโวจํ   กิตฺตาวตา  โน  อาวุโส  กาลาม  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช [๑]- ปเวเทสีติ ฯ
     {๔๑๑.๒}   เอวํ   วุตฺเต   อคฺคิเวสฺสน   อาฬาโร   กาลาโม
อากิญฺจญฺญายตนํ     ปเวเทสิ     ฯ     ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน
เอตทโหสิ    น    โข    อาฬารสฺเสว    กาลามสฺส   อตฺถิ   สทฺธา
มยฺหํปตฺถิ    สทฺธา    น    โข    อาฬารสฺเสว    กาลามสฺส   อตฺถิ
วิริยํ   มยฺหํปตฺถิ   วิริยํ   น   โข   อาฬารสฺเสว   กาลามสฺส   อตฺถิ
สติ    มยหํปตฺถิ    สติ   น   โข   อาฬารสฺเสว   กาลามสฺส   อตฺถิ
สมาธิ   มยฺหํปตฺถิ   สมาธิ   น   โข   อาฬารสฺเสว  กาลามสฺส  อตฺถิ
ปญฺญา   มยฺหํปตฺถิ   ปญฺญา   ยนฺนู  นาหํ  ยํ  ธมฺมํ  อาฬาโร  กาลาโม
สยํ    อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรามีติ   ปเวเทติ   ตสฺส
ธมฺมสฺส สจฺฉิกิริยาย ปทเหยฺยนฺติ ฯ
     {๔๑๑.๓}   โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  นจิรสฺเสว  ขิปฺปเมว  ตํ
ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหาสึ  ฯ  อถ  ขฺวาหํ
อคฺคิเวสฺสน   เยน   อาฬาโร   กาลาโม   เตนุปสงฺกมึ   อุปสงฺกมิตฺวา
อาฬารํ     กาลามํ     เอตทโวจํ     เอตฺตาวตา    โน    อาวุโส
@เชิงอรรถ:  ม. วิหรามีติ ฯ อิโต ปรํ เอวํ ญาตพฺพํ ฯ
กาลาม  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  ปเวเทสีติ  ฯ
เอตฺตาวตา   โข   อหํ   อาวุโส  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   ปเวเทมีติ   ฯ   อหมฺปิ   โข   อาวุโส  เอตฺตาวตา  อิมํ
ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรามีติ   ฯ  ลาภา
โน   อาวุโส   สุลทฺธํ   โน   อาวุโส   เย   มยํ  อายสฺมนฺตํ  ตาทิสํ
สพฺรหฺมจารึ   ปสฺสาม   อิติ   ยาหํ   ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช    ปเวเทมิ   ตํ   ตฺวํ   ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช    วิหรสิ    ยํ    ตฺวํ   ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหรสิ   ตมหํ   ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
ปเวเทมิ   อิติ   ยาหํ   ธมฺมํ   ชานามิ   ตํ   ตฺวํ  ธมฺมํ  ชานาสิ  ยํ
ตฺวํ    ธมฺมํ   ชานาสิ   ตมหํ   ธมฺมํ   ชานามิ   อิติ   ยาทิโส   อหํ
ตาทิโส    ตุวํ    ยาทิโส   ตุวํ   ตาทิโส   อหํ   เอหิทานิ   อาวุโส
อุโภ วสนฺตา อิมํ คณํ ปริหรามาติ ฯ
     {๔๑๑.๔}   อิติ  โข  อคฺคิเวสฺสน  อาฬาโร กาลาโม อาจริโย เม
สมาโน  อนฺเตวาสึ  มํ  สมานํ  อตฺตโน  สมสมํ  ฐเปสิ  อุฬาราย  จ มํ
ปูชาย   ปูเชสิ   ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน  เอตทโหสิ  นายํ  ธมฺโม
นิพฺพิทาย   น   วิราคาย  น  นิโรธาย  น  อุปสมาย  น  อภิญฺญาย  น
สมฺโพธาย  น  นิพฺพานาย  สํวตฺตติ  ยาวเทว อากิญฺจญฺญายตนูปปตฺติยาติ ฯ
โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  ตํ  ธมฺมํ  อนลงฺกริตฺวา ตสฺมา ธมฺมา นิพฺพิชฺช
อปกฺกมึ ฯ
     [๔๑๒]   โส   โข   อหํ   อคฺคิเวสฺสน   กึกุสลคเวสี   อนุตฺตรํ
สนฺติวรปทํ    ปริเยสมาโน   เยน   อุทฺทโก   รามปุตฺโต   เตนุปสงฺกมึ
อุปสงฺกมิตฺวา   อุทฺทกํ   รามปุตฺตํ   เอตทโวจํ  อิจฺฉามหํ  อาวุโส  ราม
อิมสฺมึ   ธมฺมวินเย   พฺรหฺมจริยํ  จริตุนฺติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อคฺคิเวสฺสน
อุทฺทโก   รามปุตฺโต  มํ  เอตทโวจ  วิหรตายสฺมา  ตาทิโส  อยํ  ธมฺโม
ยตฺถ  วิญฺญู  ปุริโส  นจิรสฺเสว  สกํ  อาจริยกํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหเรยฺยาติ   ฯ   โส   โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  นจิรสฺเสว
ขิปฺปเมว   ตํ   ธมฺมํ   ปริยาปุณึ   ฯ   โส   โข   อหํ   อคฺคิเวสฺสน
ตาวตเกเนว     โอฏฺฐปหตมตฺเตน     ลปิตลาปนมตฺเตน    ญาณวาทญฺจ
วทามิ   เถรวาทญฺจ   ชานามิ   ปสฺสามีติ   จ   ปฏิชานามิ   อหญฺเจว
อญฺเญ   จ   ฯ   ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน  เอตทโหสิ  น  โข  ราโม
อิมํ    ธมฺมํ    เกวลํ    สทฺธามตฺตเกน    สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหรามีติ   ปเวเทติ   อทฺธา   ราโม   อิมํ   ธมฺมํ  ชานํ
ปสฺสํ วิหรตีติ ฯ
     {๔๑๒.๑}   อถ   ขฺวาหํ  อคฺคิเวสฺสน  เยน  อุทฺทโก  รามปุตฺโต
เตนุปสงฺกมึ      อุปสงฺกมิตฺวา     อุทฺทกํ     รามปุตฺตํ     เอตทโวจํ
กิตฺตาวตา   โน   อาวุโส   ราม  อิมํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช  ปเวเทสีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  อคฺคิเวสฺสน  อุทฺทโก รามปุตฺโต
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ    ปเวเทสิ     ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน
เอตทโหสิ   น   โข   รามสฺเสว   อโหสิ   สทฺธา   มยฺหํปตฺถิ  สทฺธา
น   โข  รามสฺเสว  อโหสิ  วิริยํ  มยหํปตฺถิ  วิริยํ  น  โข  รามสฺเสว
อโหสิ   สติ   มยฺหํปตฺถิ   สติ   น   โข   รามสฺเสว   อโหสิ  สมาธิ
มยฺหํปตฺถิ   สมาธิ   น   โข   รามสฺเสว   อโหสิ   ปญฺญา   มยฺหํปตฺถิ
ปญฺญา    ยนฺนูนาหํ    ยํ   ธมฺมํ   ราโม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช    วิหรามีติ    ปเวเทติ    ตสฺส    ธมฺมสฺส    สจฺฉิกิริยาย
ปทเหยฺยนฺติ   ฯ   โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  นจิรสฺเสว  ขิปฺปเมว  ตํ
ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหาสึ  ฯ  อถ  ขฺวาหํ
อคฺคิเวสฺสน   เยน   อุทฺทโก   รามปุตฺโต   เตนุปสงฺกมึ   อุปสงฺกมิตฺวา
อุทฺทกํ   รามปุตฺตํ  เอตทโวจํ  กิตฺตาวตา  ๑-  โน  อาวุโส  ราม  อิมํ
ธมฺมํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช ปเวเทสีติ ฯ
     {๔๑๒.๒}   เอตฺตาวตา  โข  อหํ  อาวุโส  อิมํ  ธมฺมํ สยํ อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  ปเวเทมีติ  ฯ  อหมฺปิ  โข  อาวุโส  เอตฺตาวตา
อิมํ   ธมฺมํ   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรามีติ  ฯ  ลาภา
โน  อาวุโส  สุลทฺธํ  โน  อาวุโส  เย มยํ อายสฺมนฺตํ ตาทิสํ สพฺรหฺมจารึ
ปสฺสาม   อิติ   ยํ   ธมฺมํ  ราโม  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
ปเวเทสิ  ตํ  ตฺวํ  ธมฺมํ  สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหรสิ ยํ
ตฺวํ   ธมฺมํ   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหรสิ  ตํ  ธมฺมํ
ราโม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   ปเวเทสิ   อิติ   ยํ
ธมฺมํ  ราโม  อญฺญาสิ  ๒-  ตํ  ตฺวํ  ธมฺมํ  ปชานาสิ  ยํ  ธมฺมํ  ชานาสิ
ตํ   ธมฺมํ   ราโม  อญฺญาสิ  ๓-  อิติ  ยาทิโส  ราโม  อโหสิ  ตาทิโส
ตุวํ    ยาทิโส   ตุวํ   ตาทิโส   ราโม   อโหสิ   เอหิทานิ   อาวุโส
อุโภ   วสนฺตา   อิมํ   คณํ   ปริหรามาติ   ฯ   อิติ  โข  อคฺคิเวสฺสน
@เชิงอรรถ:  ม. เอตฺตาวตา ฯ ๒-๓ โป. ม. อภิญฺญาสิ ฯ
อุทฺทโก   รามปุตฺโต   สพฺรหฺมจารี   เม   สมาโน  อาจริยฏฺฐาเนว  มํ
ฐเปสิ   อุฬาราย   จ  มํ  ปูชาย  ปูเชสิ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน
เอตทโหสิ  นายํ  ธมฺโม  นิพฺพิทาย  น  วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย
น   อภิญฺญาย   น   สมฺโพธาย   น   นิพฺพานาย   สํวตฺตติ   ยาวเทว
เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปปตฺติยาติ   ฯ   โส   โข   อหํ  อคฺคิเวสฺสน  ตํ
ธมฺมํ อนลงฺกริตฺวา ตสฺมา ธมฺมา นิพฺพิชฺช อปกฺกมึ ฯ
     [๔๑๓]   โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน กึกุสลคเวสี อนุตฺตรํ สนฺติวรปทํ
ปริเยสมาโน   มคเธสุ   อนุปุพฺเพน   จาริกญฺจรมาโน   เยน  อุรุเวลา
เสนานิคโม   ตทวสรึ   ฯ   ตตฺถทฺทสํ   รมณียํ   ภูมิภาคํ   ปาสาทิกญฺจ
วนสณฺฑํ   นทิญฺจ  สนฺทนฺตึ  ๑-  เสตกํ  สุปติตฺถํ  รมณียํ  สมนฺตา  [๒]-
โคจรคามํ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ  รมณีโย  วต
โภ   ภูมิภาโค   ปาสาทิโก   จ   วนสณฺโฑ   นที  จ  สนฺทติ  เสตกา
สุปติตฺถา   รมณียา  สมนฺตา  [๓]-  โคจรคาโม  ฯ  อลมิทํ  กุลปุตฺตสฺส
ปธานิกสฺส   ปธานายาติ  ฯ  โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  ตตฺเถว  นิสีทึ
อลมิทํ ปธานายาติ ฯ
     [๔๑๔]   อปิสฺสุ  มํ  อคฺคิเวสฺสน  ติสฺโส  อุปมา  ปฏิภํสุ อนจฺฉริยา
ปุพฺเพ   อสฺสุตปุพฺพา   ฯ  เสยฺยถาปิ  อคฺคิเวสฺสน  อลฺลํ  กฏฺฐํ  สเสฺนหํ
อุทเก   นิกฺขิตฺตํ   ฯ   อถ   ปุริโส   อาคจฺเฉยฺย  อุตฺตรารณึ  อาทาย
อคฺคึ   อภินิพฺพตฺเตสฺสามิ  เตโช  ๔-  ปาตุกริสฺสามีติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ
อคฺคิเวสฺสน   อปิ   นุ   โส  ปุริโส  อมุํ  อลฺลํ  กฏฺฐํ  สเสฺนหํ  อุทเก
@เชิงอรรถ:  ม. สนฺทตึ ฯ ๒-๓ โป. ม. จ ฯ   โป. เตโชธาตุํ กริสฺสามีติ ฯ
นิกฺขิตฺตํ    อุตฺตรารณึ   อาทาย   อภิมตฺเถนฺโต   อคฺคึ   อภินิพฺพตฺเตยฺย
เตโช   ๑-  ปาตุกเรยฺยาติ  ฯ  โน  หิทํ  โภ  โคตม  ตํ  กิสฺส  เหตุ
อทุญฺหิ    โภ   โคตม   อลฺลํ   กฏฺฐํ   สเสฺนหํ   ตญฺจ   ปน   อุทเก
นิกฺขิตฺตํ   ยาวเทว   จ   ปน   โส  ปุริโส  กิลมถสฺส  วิฆาตสฺส  ภาคี
อสฺสาติ   เอวเมว   โข   อคฺคิเวสฺสน   เย   หิ   เกจิ  สมณา  วา
พฺราหฺมณา  วา  กาเยน  เจว  [๓]-  กาเมหิ  อวูปกฏฺฐา  วิหรนฺติ โย
จ   เนสํ   กาเมสุ   กามฉนฺโท   กามเสฺนโห  กามมุจฺฉา  กามปิปาสา
กามปริฬาโห  โส  จ  อชฺฌตฺตํ  น  สุปหีโน  โหติ  น  สุปฏิปฺปสฺสทฺโธ ฯ
โอปกฺกมิกา   เจปิ   เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา  ทุกฺขา  ติปฺปา  ขรา
กฏุกา  เวทนา  เวทิยนฺติ  อภพฺพาว  เต  ญาณาย  ทสฺสนาย  อนุตฺตราย
สมฺโพธาย   ฯ   โน   เจปิ  เต  โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา  โอปกฺกมิกา
ทุกฺขา  ติปฺปา  ขรา  กฏุกา  เวทนา  เวทิยนฺติ  อภพฺพาว  เต  ญาณาย
ทสฺสนาย   อนุตฺตราย  สมฺโพธาย  ฯ  อยํ  โข  มํ  อคฺคิเวสฺสน  ปฐมา
อุปมา ปฏิภาสิ อนจฺฉริยา ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา ฯ
     [๔๑๕]   อปราปิ   โข  มํ  อคฺคิเวสฺสน  ทุติยา  อุปมา  ปฏิภาสิ
อนจฺฉริยา   ปุพฺเพ   อสฺสุตปุพฺพา   ฯ   เสยฺยถาปิ   อคฺคิเวสฺสน  อลฺลํ
กฏฺฐํ   สเสฺนหํ   อารกา   อุทกา   ถเล   นิกฺขิตฺตํ   ฯ   อถ  ปุริโส
อาคจฺเฉยฺย    อุตฺตรารณึ   อาทาย   อคฺคึ   อภินิพฺพตฺเตสฺสามิ   เตโช
ปาตุกริสฺสามีติ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญสิ  อคฺคิเวสฺสน  อปิ  นุ  โข  ปุริโส
อมุํ   อลฺลํ   กฏฺฐํ  สเสฺนหํ  อารกา  อุทกา  ถเล  นิกฺขิตฺตํ  อุตฺตรารณึ
@เชิงอรรถ:  โป. เตโชธาตุํ กเรยฺยาติ ฯ  เยวาติ ปเทน ภวิตพฺพํ ฯ  ม. จิตฺเตน จ ฯ
อาทาย  อภิมตฺเถนฺโต  ๑-  อคฺคึ  อภินิพฺพตฺเตยฺย เตโช ปาตุกเรยฺยาติ ฯ
โน  หิทํ  โภ  โคตม  ตํ  กิสฺส  เหตุ  อทุญฺหิ  โภ  โคตม  อลฺลํ  กฏฺฐํ
สเสฺนหํ   กิญฺจาปิ   อารกา   อุทกา  ถเล  นิกฺขิตฺตํ  ยาวเทว  จ  ปน
โส   ปุริโส   กิลมถสฺส   วิฆาตสฺส   ภาคี  อสฺสาติ  ฯ  เอวเมว  โข
อคฺคิเวสฺสน  เย หิ เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา กาเยน เจว ๒- [๓]-
กาเมหิ  วูปกฏฺฐา  วิหรนฺติ  โย  จ  เนสํ กาเมสุ กามฉนฺโท กามเสฺนโห
กามมุจฺฉา   กามปิปาสา   กามปริฬาโห   โส  จ  อชฺฌตฺตํ  น  สุปหีโน
โหติ    น   สุปฏิปฺปสฺสทฺโธ   ฯ   โอปกฺกมิกา   เจปิ   เต   โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา    ทุกฺขา   ติปฺปา   ขรา   กฏุกา   เวทนา   เวทิยนฺติ
อภพฺพาว   เต   ญาณาย   ทสฺสนาย   อนุตฺตราย   สมฺโพธาย  ฯ  โน
เจปิ    เต   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   โอปกฺกมิกา   ทุกฺขา   ติปฺปา
ขรา   กฏุกา   เวทนา   เวทิยนฺติ   อภพฺพาว  เต  ญาณาย  ทสฺสนาย
อนุตฺตราย   สมฺโพธาย   ฯ   อยํ  โข  มํ  อคฺคิเวสฺสน  ทุติยา  อุปมา
ปฏิภาสิ อนจฺฉริยา ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา ฯ
     [๔๑๖]   อปราปิ   โข  มํ  อคฺคิเวสฺสน  ตติยา  อุปมา  ปฏิภาสิ
อนจฺฉริยา   ปุพฺเพ   อสฺสุตปุพฺพา   ฯ   เสยฺยถาปิ   อคฺคิเวสฺสน  สุกฺขํ
กฏฺฐํ   โกลาปํ   อุทกา   ถเล   นิกฺขิตฺตํ  ฯ  อถ  ปุริโส  อาคจฺเฉยฺย
อุตฺตรารณึ   อาทาย  อคฺคึ  อภินิพฺพตฺเตสฺสามิ  เตโช  ปาตุกริสฺสามีติ  ฯ
ตํ   กึ   มญฺญสิ   อคฺคิเวสฺสน   อปิ   นุ  โข  โส  ปุริโส  อมุํ  สุกฺขํ
กฏฺฐํ    โกลาปํ    อารกา    อุทกา    ถเล    นิกฺขิตฺตํ   อุตฺตรารณึ
@เชิงอรรถ:  ม. อภิมนฺเถนฺโต ฯ  เยวาติปเทน ภวิตพฺพํ ฯ  ม. จิตฺเตน จ ฯ
อาทาย   อภิมตฺเถนฺโต  อคฺคึ  อภินิพฺพตฺเตยฺย  เตโช  ปาตุกเรยฺยาติ  ฯ
เอวํ   โภ   โคตม   ตํ   กิสฺส   เหตุ   อทุญฺหิ   โภ   โคตม  สุกฺขํ
กฏฺฐํ  โกลาปํ  ตญฺจ  ปน  อารกา  อุทกา  ถเล  นิกฺขิตฺตนฺติ ฯ เอวเมว
โข   อคฺคิเวสฺสน  เย  หิ  เกจิ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา  กาเยน
เจว  ๑-  [๒]- กาเมหิ วูปกฏฺฐา วิหรนฺติ โย จ เนสํ กาเมสุ กามฉนฺโท
กามเสฺนโห   กามมุจฺฉา   กามปิปาสา   กามปริฬาโห  โส  จ  อชฺฌตฺตํ
สุปหีโน   โหติ   สุปฏิปฺปสฺสทฺโธ   ฯ   โอปกฺกมิกา  เจปิ  เต  โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา    ทุกฺขา   ติปฺปา   ขรา   กฏุกา   เวทนา   เวทิยนฺติ
ภพฺพาว   เต  ญาณาย  ทสฺสนาย  อนุตฺตราย  สมฺโพธาย  ฯ  โน  เจปิ
เต   โภนฺโต  สมณพฺราหฺมณา  โอปกฺกมิกา  ทุกฺขา  ติปฺปา  ขรา  กฏุกา
เวทนา    เวทิยนฺติ   ภพฺพาว   เต   ญาณาย   ทสฺสนาย   อนุตฺตราย
สมฺโพธาย   ฯ   อยํ   โข   มํ   อคฺคิเวสฺสน  ตติยา  อุปมา  ปฏิภาสิ
อนจฺฉริยา   ปุพฺเพ   อสฺสุตปุพฺพา   ฯ   อิมา   โข   มํ   อคฺคิเวสฺสน
ติสฺโส อุปมาโย ปฏิภํสุ อนจฺฉริยา ปุพฺเพ อสฺสุตปุพฺพา ฯ
     [๔๑๗]   ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน  เอตทโหสิ  ยนฺนูนาหํ  ทนฺเตภิ
ทนฺตมาธาย   ชิวฺหาย   ตาลุํ   อาหจฺจ   เจตสา  จิตฺตํ  อภินิคฺคเณฺหยฺยํ
อภินิปฺปีเฬยฺยํ  อภิสนฺตาเปยฺยนฺติ  ฯ  โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  ทนฺเตภิ
ทนฺตมาธาย   ชิวฺหาย   ตาลุํ   อาหจฺจ   เจตสา   จิตฺตํ  อภินิคฺคณฺหามิ
อภินิปฺปีเฬมิ    อภิสนฺตาเปมิ    ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   ทนฺเตภิ
ทนฺตมาธาย   ชิวฺหาย   ตาลุํ   อาหจฺจ   เจตสา   จิตฺตํ  อภินิคฺคณฺหโต
@เชิงอรรถ:  เยวาติปเทน ภวิตพฺพํ ฯ  ม. จิตฺเตน จ ฯ
อภินิปฺปีฬยโต   อภิสนฺตาปยโต   กจฺเฉหิ  เสทา  มุจฺจนฺติ  ฯ  เสยฺยถาปิ
อคฺคิเวสฺสน   พลวา   ปุริโส   ทุพฺพลตรํ   ปุริสํ   สีเส  วา  คเหตฺวา
ขนฺเธ   วา   คเหตฺวา   อภินิคฺคเณฺหยฺย   อภินิปฺปีเฬยฺย  อภิสนฺตาเปยฺย
เอวเมว   โข   เม  อคฺคิเวสฺสน  ทนฺเตภิ  ทนฺตมาธาย  ชิวฺหาย  ตาลุํ
อาหจฺจ   เจตสา   จิตฺตํ   อภินิคฺคณฺหโต   อภินิปฺปีฬยโต  อภิสนฺตาปยโต
กจฺเฉหิ  เสทา  มุจฺจนฺติ  ฯ  อารทฺธํ  โข  ปน  เม  อคฺคิเวสฺสน  วิริยํ
โหติ    อสลฺลีนํ   อุปฏฺฐิตา   สติ   อปฺปมฺมุฏฺฐา   สารทฺโธ   จ   ปน
เม    กาโย    โหติ    อปฺปฏิปฺปสฺสทฺโธ    เตเนว    ทุกฺขปฺปธาเนน
ปธานาภิตุนฺนสฺส   สโต  ฯ  เอวรูปาปิ  โข  เม  อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา
ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๑๘]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
อปฺปาณกํเยว   ฌานํ   ฌาเยยฺยนฺติ   ฯ   โส   โข   อหํ  อคฺคิเวสฺสน
มุขโต   จ   นาสโต   จ   อสฺสาสปสฺสาเส   อุปรุนฺธึ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ
อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต   จ   อสฺสาสปสฺสาเสสุ  อุปรุทฺเธสุ
กณฺณโสเตหิ    วาตานํ    นิกฺขนฺตานํ    อธิมตฺโต   สทฺโท   โหติ   ฯ
เสยฺยถาปิ    นาม    กมฺมารคคฺคริยา   ธมมานาย   อธิมตฺโต   สทฺโท
โหติ   เอวเมว   โข   เม   อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต  จ
อสฺสาสปสฺสาเสสุ    อุปรุทฺเธสุ    กณฺณโสเตหิ    วาตานํ    นิกฺขนฺตานํ
อธิมตฺโต   สทฺโท   โหติ   ฯ   อารทฺธํ   โข   ปน  เม  อคฺคิเวสฺสน
วิริยํ   โหติ   อสลฺลีนํ   อุปฏฺฐิตา   สติ   อปฺปมฺมุฏฺฐา   สารทฺโธ   จ
ปน   เม   กาโย   โหติ   อปฺปฏิปฺปสฺสทฺโธ   เตเนว   ทุกฺขปฺปธาเนน
ปธานาภิตุนฺนสฺส   สโต   ฯ   เอวรูปาปิ   โข   อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา
ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๑๙]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
อปฺปาณกํเยว   ฌานํ   ฌาเยยฺยนฺติ   ฯ   โส   โข   อหํ  อคฺคิเวสฺสน
มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ  อสฺสาสปสฺสาเส  อุปรุนฺธึ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ
อสฺสาสปสฺสาเสสุ   อุปรุทฺเธสุ   อธิมตฺตา  วาตา  มุทฺธานํ  โอหนนฺติ  ฯ
เสยฺยถาปิ   อคฺคิเวสฺสน  พลวา  ปุริโส  ติเณฺหน  สิขเรน  มุทฺธานํ  ๑-
อภิมตฺเถยฺย   เอวเมว   โข  เม  อคฺคิเวสฺสน  มุขโต  จ  นาสโต  จ
กณฺณโต  จ  อสฺสาสปสฺสาเสสุ  อุปรุทฺเธสุ  อธิมตฺตา  วาตา  มุทฺธานํ ๑-
โอหนนฺติ  ฯ  อารทฺธํ  โข  ปน  เม  อคฺคิเวสฺสน  วิริยํ  โหติ  อสลฺลีนํ
อุปฏฺฐิตา   สติ   อปฺปมฺมุฏฺฐา   สารทฺโธ   จ   ปน  เม  กาโย  โหติ
อปฺปฏิปฺปสฺสทฺโธ   เตเนว   ทุกฺขปฺปธาเนน   ปธานาภิตุนฺนสฺส   สโต  ฯ
เอวรูปาปิ   โข  เม  อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา  ทุกฺขา  เวทนา  จิตฺตํ  น
ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๒๐]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
อปฺปาณกํเยว   ฌานํ   ฌาเยยฺยนฺติ   ฯ   โส   โข   อหํ  อคฺคิเวสฺสน
มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ  อสฺสาสปสฺสาเส  อุปรุนฺธึ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ
@เชิงอรรถ:  ม. มุทฺธนิ ฯ
อสฺสาสปสฺสาเสสุ   อุปรุทฺเธสุ   อธิมตฺตา   สีเส  สีสเวทนา  โหนฺติ  ฯ
เสยฺยถาปิ    อคฺคิเวสฺสน   พลวา   ปุริโส   คาเฬฺหน   วรตฺตกฺขนฺเธน
สีเส   สีสเวฏฺฐนํ  ทเทยฺย  เอวเมว  โข  เม  อคฺคิเวสฺสน  มุขโต  จ
นาสโต   จ   กณฺณโต   จ   อสฺสาสปสฺสาเสสุ   อุปรุทฺเธสุ   อธิมตฺตา
สีเส   สีสเวทนา   โหนฺติ   ฯ   อารทฺธํ   โข  ปน  เม  อคฺคิเวสฺสน
วิริยํ    โหติ    อสลฺลีนํ    อุปฏฺฐิตา    สติ   อปฺปมฺมุฏฺฐา   สารทฺโธ
จ   ปน   เม   กาโย  โหติ  อปฺปฏิปฺปสฺสทฺโธ  เตเนว  ทุกฺขปฺปธาเนน
ปธานาภิตุนฺนสฺส   สโต  ฯ  เอวรูปาปิ  โข  เม  อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา
ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๒๑]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
อปฺปาณกํเยว   ฌานํ   ฌาเยยฺยนฺติ   ฯ   โส   โข   อหํ  อคฺคิเวสฺสน
มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ  อสฺสาสปสฺสาเส  อุปรุนฺธึ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ
อสฺสาสปสฺสาเสสุ   อุปรุทฺเธสุ   อธิมตฺตา   วาตา  กุจฺฉึ  ปริกนฺตนฺติ  ฯ
เสยฺยถาปิ   อคฺคิเวสฺสน   ทกฺโข   โคฆาตโก   วา   โคฆาตกนฺเตวาสี
วา   ติเณฺหน   โควิกนฺตเนน   กุจฺฉึ   ปริกนฺเตยฺย  เอวเมว  โข  เม
อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต   จ  กณฺณโต  จ  อสฺสาสปสฺสาเสสุ
อุปรุทฺเธสุ   อธิมตฺตา   วาตา  กุจฺฉึ  ปริกนฺตนฺติ  ฯ  อารทฺธํ  โข  ปน
เม   อคฺคิเวสฺสน   วิริยํ   โหติ   อสลฺลีนํ  อุปฏฺฐิตา  สติ  อปฺปมฺมุฏฺฐา
สารทฺโธ   จ   ปน   เม   กาโย   โหติ   อปฺปฏิปฺปสฺสทฺโธ   เตเนว
ทุกฺขปฺปธาเนน    ปธานาภิตุนฺนสฺส   สโต   ฯ   เอวรูปาปิ   โข   เม
อคฺคิเวสฺสน อุปฺปนฺนา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๒๒]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
อปฺปาณกํเยว   ฌานํ   ฌาเยยฺยนฺติ   ฯ   โส   โข   อหํ  อคฺคิเวสฺสน
มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต   จ  อสฺสาสปสฺสาเส  อุปรุนฺธึ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   มุขโต   จ   นาสโต   จ   กณฺณโต  จ
อสฺสาสปสฺสาเสสุ   อุปรุทฺเธสุ   อธิมตฺโต   กายสฺมึ   ฑาโห   โหติ  ฯ
เสยฺยถาปิ   อคฺคิเวสฺสน   เทฺว   พลวนฺโต   ปุริสา   ทุพฺพลตรํ   ปุริสํ
นานาพาหาสุ   คเหตฺวา   องฺคารกาสุยา   สนฺตาเปยฺยุํ   สมฺปริตาเปยฺยุํ
เอวเมว  [๑]-  โข  อคฺคิเวสฺสน  มุขโต  จ  นาสโต  จ  กณฺณโต  จ
อสฺสาสปสฺสาเสสุ อุปรุทฺเธสุ อธิมตฺโต กายสฺมึ ฑาโห โหติ ฯ
     {๔๒๒.๑}   อารทฺธํ  โข  ปน  เม  อคฺคิเวสฺสน วิริยํ โหติ อสลฺลีนํ
อุปฏฺฐิตา   สติ   อปฺปมฺมุฏฺฐา   สารทฺโธ   จ   ปน  เม  กาโย  โหติ
อปฺปฏิปฺปสฺสทฺโธ   เตเนว   ทุกฺขปฺปธาเนน   ปธานาภิตุนฺนสฺส   สโต  ฯ
เอวรูปาปิ   โข  เม  อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา  ทุกฺขา  เวทนา  จิตฺตํ  น
ปริยาทาย  ติฏฺฐติ  ฯ  อปิสฺสุ  มํ  อคฺคิเวสฺสน  เทวตา ทิสฺวา เอวมาหํสุ
กาลกโต  สมโณ  โคตโมติ  ฯ  เอกจฺจา  เทวตา เอวมาหํสุ น กาลกโต
สมโณ  โคตโม  อปิจ  กาลํ  กโรตีติ  ฯ  เอกจฺจา  เทวตา  เอวมาหํสุ
น   กาลกโต   สมโณ   โคตโม   นปิ   กาลํ   กโรติ   อรหํ  สมโณ
โคตโม วิหาโร เตฺวว โส อรหโต เอวรูโป โหตีติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. เม ฯ
     [๔๒๓]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
สพฺพโส  อาหารุปจฺเฉทาย  ปฏิปชฺเชยฺยนฺติ  ฯ  อถ  โข  มํ  อคฺคิเวสฺสน
เทวตา   อุปสงฺกมิตฺวา   เอตทโวจุํ   มา   โข   ตฺวํ  มาริส  สพฺพโส
อาหารุปจฺเฉทาย    ปฏิปชฺชิ    สเจ    โข    ตฺวํ   มาริส   สพฺพโส
อาหารุปจฺเฉทาย    ปฏิปชฺชิสฺสสิ    ตสฺส    เต    มยํ   ทิพฺพํ   โอชํ
โลมกูเปหิ   อชฺโฌหริสฺสาม   ตาย   ตฺวํ   ยาเปสฺสสีติ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ
อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   อหญฺเจว   โข    ปน  สพฺพโส  ชทฺธุกํ  ๑-
ปฏิชาเนยฺยํ    อิมา    จ   เม   เทวตา   ทิพฺพํ   โอชํ   โลมกูเปหิ
อชฺโฌหเรยฺยุํ  ตาย  จาหํ  ยาเปยฺยํ  ตํ  มม  อสฺส  มุสาติ  ฯ  โส โข
อหํ อคฺคิเวสฺสน ตา เทวตา ปจฺจาจิกฺขามิ อลนฺติ วทามิ ฯ
     [๔๒๔]   ตสฺส    มยฺหํ    อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   ยนฺนูนาหํ
โถกํ   โถกํ   อาหารํ   อาหาเรยฺยํ   ปสตํ   ปสตํ  ยทิ  วา  มุคฺคยูสํ
ยทิ   วา   กุลตฺถยูสํ   ยทิ  วา  กฬายยูสํ  ยทิ  วา  หเรณุกยูสนฺติ  ฯ
โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  โถกํ  โถกํ  อาหารํ  อาหาเรสึ  ปสตํ ปสตํ
ยทิ   วา   มุคฺคยูสํ  ยทิ  วา  กุลตฺถยูสํ  ยทิ  วา  กฬายยูสํ  ยทิ  วา
หเรณุกยูสํ    ฯ   ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   โถกํ   โถกํ   อาหารํ
อาหารยโต   ปสตํ   ปสตํ  ยทิ  วา  มุคฺคยูสํ  ยทิ  วา  กุลตฺถยูสํ  ยทิ
วา   กฬายยูสํ   ยทิ   วา   หเรณุกยูสํ   อธิมตฺตกสิมานํ   ปตฺโต  เม
กาโย  โหติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  อสีติกปพฺพานิ  วา  กาฬปพฺพานิ  วา
@เชิงอรรถ:  ม. อชชฺชิตํ ฯ ยุ. อชทฺธุกํ ฯ
เอวเมวสฺสุ    เม   องฺคปจฺจงฺคานิ   ภวนฺติ   ตาเยวปฺปาหารตาย   ฯ
เสยฺยถาปิ    นาม    โอฏฺฐปทํ    เอวเมวสฺสุ   เม   อานิสทํ   โหติ
ตาเยวปฺปาหารตาย  ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  วฏฺฏนาวลฺลี  เอวเมวสฺสุ  เม
ปิฏฺฐิกณฺฏโก   อุณฺณตาวณโต   โหติ   ตาเยวปฺปาหารตาย  ฯ  เสยฺยถาปิ
นาม   ชรสาลาย   โคปาณสิโย   โอลุคฺควิลุคฺคา   ภวนฺติ   เอวเมวสฺสุ
เม ผาสุฬิโย โอลุคฺควิลุคฺคา ภวนฺติ ตาเยวปฺปาหารตาย ฯ
     {๔๒๔.๑}   เสยฺยถาปิ นาม คมฺภีเร อุทปาเน อุทกตารกา คมฺภีรคตา
โอกฺขายิกา   ทิสฺสนฺติ   เอวเมวสฺสุ   เม   อกฺขิกูเป  ๑-  อกฺขิตารกา
คมฺภีรคตา   โอกฺขายิกา   ทิสฺสนฺติ   ตาเยวปฺปาหารตาย  ฯ  เสยฺยถาปิ
นาม    ติตฺติกาลาพุ    อามกจฺฉินฺโน    วาตาตเปน    สํผุสิโต   โหติ
สมฺมิลาโต   เอวเมวสฺสุ  เม  สีเส  สีสจฺฉวี  สํผุสิตา  โหติ  สมฺมิลาตา
ตาเยวปฺปาหารตาย    ฯ    โส   โข   อหํ   อคฺคิเวสฺสน   อุทรจฺฉวึ
ปริมสิสฺสามีติ       ปิฏฺฐิกณฺฏกํเยว       ปริคฺคณฺหามิ       ปิฏฺฐิกณฺฏกํ
ปริมสิสฺสามีติ   อุทรจฺฉวึเยว   ปริคฺคณฺหามิ   ยาวสฺสุ   เม  อคฺคิเวสฺสน
อุทรจฺฉวี ปิฏฺฐิกณฺฏกํ อลฺลีนา โหติ ตาเยวปฺปาหารตาย ฯ
     {๔๒๔.๒}   โส  โข  อหํ อคฺคิเวสฺสน วจฺจํ วา มุตฺตํ วา กริสฺสามีติ
ตตฺเถว  อวกุชฺโช  ปปตามิ ตาเยวปฺปาหารตาย ฯ โส โข อหํ อคฺคิเวสฺสน
อิมเมว   กายํ   อสฺสาเสนฺโต   ปาณินา   คตฺตานิ   อนุมชฺชามิ   ตสฺส
มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   ปาณินา   คตฺตานิ  อโนมชฺชโต  ปูติมูลานิ  โลมานิ
กายสฺมา   ปปตนฺติ   ตาเยวปฺปาหารตาย   ฯ   อปิสฺสุ  มํ  อคฺคิเวสฺสน
@เชิงอรรถ:  ม. อกฺขิกูเปสุ ฯ
มนุสฺสา   ทิสฺวา   เอวมาหํสุ   กาโฬ   สมโณ  โคตโมติ  ฯ  เอกจฺเจ
มนุสฺสา   เอวมาหํสุ   น   กาโฬ   สมโณ   โคตโม   สาโม   สมโณ
โคตโมติ   ฯ   เอกจฺเจ   มนุสฺสา   เอวมาหํสุ   น   กาโฬ   สมโณ
โคตโม   นปิ   สาโม   มงฺคุรจฺฉวี   สมโณ   โคตโมติ   ฯ   ยาวสฺสุ
เม   อคฺคิเวสฺสน   ตาว   ปริสุทฺโธ   ฉวิวณฺโณ   ปริโยทาโต  อุปหโต
โหติ ตาเยวปฺปาหารตาย ฯ
     [๔๒๕]   ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ  เย  โข  เกจิ
อตีตมทฺธานํ    สมณา    วา   พฺราหฺมณา   วา   โอปกฺกมิกา   ทุกฺขา
ติปฺปา   ขรา  กฏุกา  เวทนา  เวทิยึสุ  เอตาวปรมํ  นยิโต  ภิยฺโย  ฯ
เยเกจิ   ๑-  อนาคตมทฺธานํ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา  โอปกฺกมิกา
ทุกฺขา    ติปฺปา   ขรา   กฏุกา   เวทนา   เวทิยิสฺสนฺติ   เอตาวปรมํ
นยิโต   ภิยฺโย  ฯ  เยเกจิ  ๒-  เอตรหิ  สมณา  วา  พฺราหฺมณา  วา
โอปกฺกมิกา  ทุกฺขา  ติปฺปา  ขรา  กฏุกา  เวทนา  เวทิยนฺติ เอตาวปรมํ
นยิโต   ภิยฺโย   ฯ   น   โข   ปนาหํ  อิมาย  กฏุกาย  ทุกฺกรกิริยาย
อธิคจฺฉามิ    อุตฺตริ   มนุสฺสธมฺมา   อลมริยญาณทสฺสนวิเสสํ   ฯ   สิยา
นุ   โข   อญฺโญ   มคฺโค   โพธายาติ   ฯ   ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน
เอตทโหสิ   อภิชานามิ   โข   ปนาหํ   ปิตุ  สกฺกสฺส  กมฺมนฺเต  สิตาย
ชมฺพุฉายาย   นิสินฺโน   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ   ปฐมํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหริตา
สิยา   นุ  โข  เอโส  มคฺโค  โพธายาติ  ฯ  ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. เยปิ หิ เกจิ ฯ
สตานุสาริวิญฺญาณํ    อโหสิ   เอเสว   มคฺโค   โพธายาติ   ฯ   ตสฺส
มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ  กินฺนุ  โข  อหํ  ตสฺส  สุขสฺส  ภายามิ
ยนฺตํ   สุขํ   อญฺญเตฺรว   กาเมหิ   อญฺญตฺร   อกุสเลหิ   ธมฺเมหีติ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   อคฺคิเวสฺสน   เอตทโหสิ   น   โข   อหํ  ตสฺส  สุขสฺส
ภายามิ ยนฺตํ อญฺญเตฺรว กาเมหิ อญฺญตฺร อกุสเลหิ ธมฺเมหีติ ฯ
     [๔๒๖]   ตสฺส  มยฺหํ  อคฺคิเวสฺสน  เอตทโหสิ  น  โข  ตํ  สุกรํ
สุขํ   อธิคนฺตุํ   [๑]-  อธิมตฺตกสิมานํ  ปตฺตกาเยน  ยนฺนูนาหํ  โอฬาริกํ
อาหารํ  อาหาเรยฺยํ  โอทนํ  กุมฺมาสนฺติ  ฯ  โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน
โอฬาริกํ  อาหารํ  อาหาเรมิ  ๒-  โอทนํ  กุมฺมาสํ  ฯ  เตน  โข  ปน
สมเยน   อคฺคิเวสฺสน   ปญฺจ   ภิกฺขู   ปจฺจุปฏฺฐิตา  โหนฺติ  ยนฺโน  ๓-
สมโณ   โคตโม   ธมฺมํ   อธิคมิสฺสติ   ตนฺโน  อาโรเจสฺสตีติ  ฯ  ยโต
โข   อหํ   อคฺคิเวสฺสน  โอฬาริกํ  อาหารํ  อาหาเรสึ  โอทนํ  กุมฺมาสํ
อถ   เม   เต   ปญฺจ   ภิกฺขู   นิพฺพิชฺช   ปกฺกมึสุ  พาหุลฺลิโก  สมโณ
โคตโม ปธานวิพฺภนฺโต อาวฏฺโฏ พาหุลฺลายาติ ฯ
     [๔๒๗]   โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน โอฬาริกํ อาหารํ อาหาเรตฺวา
พลํ   คาเหตฺวา  วิวิจฺเจว  กาเมหิ  วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  สวิตกฺกํ
สวิจารํ  วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหาสึ  ฯ  เอวรูปาปิ
โข   เม   อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา  สุขา  เวทนา  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย
ติฏฺฐติ   ฯ   วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา   อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ   เจตโส
เอโกทิภาวํ  อวิตกฺกํ  อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ  ทุติยํ  ฌานํ  ...  ตติยํ
@เชิงอรรถ:  ม. เอวํ ฯ  ม. อาหาเรสึ ฯ  ม. ยํ โข ฯ
ฌานํ   ...  จตุตฺถํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหาสึ  ฯ  เอวรูปาปิ  โข  เม
อคฺคิเวสฺสน  อุปฺปนฺนา  สุขา  เวทนา  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ โส
เอวํ  สมาหิเต  จิตฺเต  ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต  อนงฺคเณ  วิคตูปกฺกิเลเส
มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต   ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย
จิตฺตํ   อภินินฺนาเมสึ   ฯ   โส   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรามิ
เสยฺยถีทํ   เอกมฺปิ   ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   อิติ   สาการํ
สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรามิ   ฯ   อยํ   โข  เม
อคฺคิเวสฺสน   รตฺติยา   ปฐเม  ยาเม  ปฐมา  วิชฺชา  อธิคตา  อวิชฺชา
วิหตา   วิชฺชา   อุปฺปนฺนา   ตโม   วิหโต  อาโลโก  อุปฺปนฺโน  ยถาตํ
อปฺปมตฺตสฺส   อาตาปิโน   ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต  ฯ  เอวรูปาปิ  โข  เม
อคฺคิเวสฺสน อุปฺปนฺนา สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๒๘]   โส   เอวํ   สมาหิเต   จิตฺเต  ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
สตฺตานํ    จุตูปปาตญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมสึ   ฯ   โส   ทิพฺเพน
จกฺขุนา    วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺสามิ   จวมาเน
อุปปชฺชมาเน    หีเน   ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต
ยถากมฺมูปเค   สตฺเต   ปชานามิ   ฯเปฯ   อยํ  โข  เม  อคฺคิเวสฺสน
รตฺติยา   มชฺฌิเม   ยาเม   ทุติยา   วิชฺชา   อธิคตา  อวิชฺชา  วิหตา
วิชฺชา    อุปฺปนฺนา    ตโม    วิหโต    อาโลโก   อุปฺปนฺโน   ยถาตํ
อปฺปมตฺตสฺส   อาตาปิโน   ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต  ฯ  เอวรูปาปิ  โข  เม
อคฺคิเวสฺสน อุปฺปนฺนา สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๒๙]   โส   เอวํ   สมาหิเต   จิตฺเต  ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
อาสวานํ   ขยญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมสึ   ฯ   โส   อิทํ  ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสึ    อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ    ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสึ
อยํ    ทุกฺขนิโรโธติ    ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสึ    อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   อิเม   อาสวาติ  ยถาภูตํ  อพฺภญฺญาสึ
อยํ    อาสวสมุทโยติ    ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสึ    อยํ   อาสวนิโรโธติ
ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสึ    อยํ    อาสวนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   ยถาภูตํ
อพฺภญฺญาสึ   ฯ   ตสฺส  เม  เอวํ  ชานโต  เอวํ  ปสฺสโต  กามาสวาปิ
จิตฺตํ   วิมุจฺจิตฺถ   ภวาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจิตฺถ   อวิชฺชาสวาปิ   จิตฺตํ
วิมุจฺจิตฺถ   ฯเปฯ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  อพฺภญฺญาสึ  ฯ  อยํ  โข  เม
อคฺคิเวสฺสน   รตฺติยา  ปจฺฉิเม  ยาเม  ตติยา  วิชฺชา  อธิคตา  อวิชฺชา
วิหตา   วิชฺชา   อุปฺปนฺนา   ตโม   วิหโต  อาโลโก  อุปฺปนฺโน  ยถาตํ
อปฺปมตฺตสฺส   อาตาปิโน   ปหิตตฺตสฺส  วิหรโต  ฯ  เอวรูปาปิ  โข  เม
อคฺคิเวสฺสน อุปฺปนฺนา สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ ฯ
     [๔๓๐]   อภิชานามิ  โข  ปนาหํ  อคฺคิเวสฺสน  อเนกสตาย ปริสาย
ธมฺมํ   เทเสตา   ฯ  อปิสฺสุ  มํ  เอกเมโก  เอวํ  มญฺญติ  มเมวารพฺภ
สมโณ  โคตโม  ธมฺมํ  เทเสตีติ  ฯ  น  โข  ปเนตํ  อคฺคิเวสฺสน  เอวํ
ทฏฺฐพฺพํ   ยาวเทว   วิญฺญาปนตฺถาย   ตถาคโต   สมฺมเทว   เตสํ  ๑-
@เชิงอรรถ:  ม. ปเรสํ ฯ
ธมฺมํ   เทเสตีติ   ฯ   โส  โข  อหํ  อคฺคิเวสฺสน  ตสฺสาเยว  คาถาย
ปริโยสาเน    ตสฺมึเยว   ปุริมสฺมึ   สมาธินิมิตฺเต   อชฺฌตฺตเมว   จิตฺตํ
สณฺฐเปมิ    สนฺนิสีทามิ    สมาทหามิ    เอโกทึ   กโรมิ   เยน   สุทํ
นิจฺจกปฺปํ   วิหรามีติ   ฯ   โอกปฺปนิยเมตํ   โภโต   โคตมสฺส   ยถาตํ
อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อภิชานาติ    โข   ปน   ภวํ   โคตโม
ทิวา   สุปิตาติ   ฯ  อภิชานามหํ  อคฺคิเวสฺสน  คิมฺหานํ  ปจฺฉิเม  มาเส
ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต    จตุคุณํ    สงฺฆาฏึ    ปญฺญาเปตฺวา
ทกฺขิเณน   ปสฺเสน  สโต  สมฺปชาโน  นิทฺทํ  โอกฺกมิตาติ  ฯ  เอตํ  โข
โภ   โคตม   เอเก   สมณพฺราหฺมณา   สมฺโมหวิหารสฺมึ   วทนฺตีติ   ฯ
น   โข   อคฺคิเวสฺสน   เอตฺตาวตา   สมฺมูโฬฺห  วา  โหติ  อสมฺมูโฬฺห
วา   อปิจ   อคฺคิเวสฺสน   ยถา   สมฺมูโฬฺห   วา   โหติ   อสมฺมูโฬฺห
วา   ตํ   สุณาหิ   สาธุกํ   มนสิกโรหิ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ  เอวํ  โภติ
โข สจฺจโก นิคนฺถปุตฺโต ภควโต ปจฺจสฺโสสิ ฯ
     [๔๓๑]   ภควา  เอตทโวจ  กถญฺจ  อคฺคิเวสฺสน  สมฺมูโฬฺห  โหติ
ยสฺสกสฺสจิ  อคฺคิเวสฺสน  เย  อาสวา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา
ทุกฺขวิปากา    อายตึ   ชาติชรามรณียา   อปฺปหีนา   ตมหํ   สมฺมูโฬฺหติ
วทามิ   อาสวานํ   หิ   อคฺคิเวสฺสน   อปฺปหานา   สมฺมูโฬฺห  โหติ  ฯ
ยสฺส  กสฺสจิ  อคฺคิเวสฺสน  เย  อาสวา  สงฺกิเลสิกา โปโนพฺภวิกา สทรา
ทุกฺขวิปากา    อายตึ    ชาติชรามรณียา   ปหีนา   ตมหํ   อสมฺมูโฬฺหติ
วทามิ   อาสวานํ   หิ   อคฺคิเวสฺสน   ปหานา   อสมฺมูโฬฺห   โหติ  ฯ
ตถาคตสฺส   โข   อคฺคิเวสฺสน  เย  อาสวา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา
สทรา    ทุกฺขวิปากา   อายตึ   ชาติชรามรณียา   ปหีนา   อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา   อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา   ฯ  เสยฺยถาปิ
นาม   อคฺคิเวสฺสน   ตาโล   มตฺถกจฺฉินฺโน   อภพฺโพ   ปุน   วิรูฬฺหิยา
เอวเมว   โข   อคฺคิเวสฺสน   ตถาคตสฺส   เย   อาสวา  สงฺกิเลสิกา
โปโนพฺภวิกา   สทรา   ทุกฺขวิปากา   อายตึ   ชาติชรามรณียา   ปหีนา
อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมาติ ฯ
     [๔๓๒]   เอวํ  วุตฺเต  สจฺจโก  นิคนฺถปุตฺโต  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อจฺฉริยํ   โภ   โคตม  อพฺภูตํ  โภ  โคตม  ยาวญฺจีทํ  โภโต  โคตมสฺส
เอวํ     อาสชฺช    อาสชฺช    วุจฺจมานสฺส    อุปนีเตหิ    วจนปเถหิ
สมุทาจริยมานสฺส    ฉวิวณฺโณ    เจว    ปริโยทายติ    มุขวณฺโณ   จ
วิปฺปสีทติ    ยถาตํ    อรหโต    สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส    อภิชานามหํ   โภ
โคตม   ปูรณํ   กสฺสปํ  วาเทน  วาทํ  สมารภิตา  โสปิ  มยา  วาเทน
วาทํ    สมารทฺโธ    อญฺเญนญฺญํ   ปฏิจริ   พหิทฺธา   กถํ   อปนาเมสิ
โกปญฺจ     โทสญฺจ     อปฺปจฺจยญฺจ     ปาตฺวากาสิ    โภโต    ปน
โคตมสฺส   เอวํ   อาสชฺช   อาสชฺช  วุจฺจมานสฺส  อุปนีเตหิ  วจนปเถหิ
สมุทาจริยมานสฺส    ฉวิวณฺโณ    เจว    ปริโยทายติ    มุขวณฺโณ   จ
วิปฺปสีทติ   ยถาตํ   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส  อภิชานามหํ  โภ  โคตม
มกฺขลึ  โคสาลํ  ...  อชิตํ  เกสกมฺพลํ  ... ปกุธํ กจฺจายนํ ... สญฺชยํ
เวลฏฺฐปุตฺตํ   ...   นิคนฺถํ  นาฏปุตฺตํ  วาเทน  วาทํ  สมารภิตา  โสปิ
มยา   วาเทน   วาทํ   สมารทฺโธ   อญฺเญนญฺญํ   ปฏิจริ  พหิทฺธา  กถํ
อปนาเมสิ    โกปญฺจ    โทสญฺจ    อปฺปจฺจยญฺจ   ปาตฺวากาสิ   โภโต
ปน    โคตมสฺส    เอวํ   อาสชฺช   อาสชฺช   วุจฺจมานสฺส   อุปนีเตหิ
วจนปเถหิ     สมุทาจริยมานสฺส     ฉวิวณฺโณ     เจว    ปริโยทายติ
มุขวณฺโณ    จ   วิปฺปสีทติ   ยถาตํ   อรหโต   สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส   หนฺท
จทานิ   มยํ   โภ   โคตม  คจฺฉาม  พหุกิจฺจา  [๑]-  พหุกรณียาติ  ฯ
ยสฺสทานิ ตฺวํ อคฺคิเวสฺสน กาลํ มญฺญสีติ ฯ
     อถ   โข   สจฺจโก   นิคนฺถปุตฺโต   ภควโต  ภาสิตํ  อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามีติ ฯ
                        มหาสจฺจกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํ ฯ
                                   ---------
@เชิงอรรถ:  ม. มยํ ฯ
                           จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ
     [๔๓๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
ปุพฺพาราเม   มิคารมาตุ   ปาสาเท  ฯ  อถ  โข  สกฺโก  เทวานมินฺโท
เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ   เอกมนฺตํ   ฐิโต   โข  สกฺโก  เทวานมินฺโท
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   กิตฺตาวตา   นุ   โข   ภนฺเต  ภิกฺขุ  สงฺขิตฺเตน
ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต      โหติ      อจฺจนฺตนิฏฺโฐ      อจฺจนฺตโยคกฺเขมี
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสาโน เสฏฺโฐ เทวมนุสฺสานนฺติ ฯ
     [๔๓๔]   อิธ   เทวานมินฺท   ภิกฺขุโน  สุตํ  โหติ  สพฺเพ  ธมฺมา
นาลํ   อภินิเวสายาติ   เอวญฺเจ   ตํ  เทวานมินฺท  ภิกฺขุโน  สุตํ  โหติ
สพฺเพ   ธมฺมา   นาลํ   อภินิเวสายาติ   โส   สพฺพํ  ธมฺมํ  อภิชานาติ
สพฺพํ    ธมฺมํ    อภิญฺญาย    สพฺพํ   ธมฺมํ   ปริชานาติ   สพฺพํ   ธมฺมํ
ปริญฺญาย   ยงฺกิญฺจิ   เวทนํ   เวเทติ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา    โส    ตาสุ   เวทนาสุ   อนิจฺจานุปสฺสี   วิหรติ   วิราคานุปสฺสี
วิหรติ   นิโรธานุปสฺสี   วิหรติ   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี   วิหรติ   โส  ตาสุ
เวทนาสุ     อนิจฺจานุปสฺสี     วิหรนฺโต     วิราคานุปสฺสี    วิหรนฺโต
นิโรธานุปสฺสี   วิหรนฺโต   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี  วิหรนฺโต  น  กิญฺจิ  โลเก
อุปาทิยติ     อนุปาทิยํ    น    ปริตสฺสติ    อปริตสฺสํ    ปจฺจตฺตญฺเญว
ปรินิพฺพายติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ    ปชานาติ    เอตฺตาวตา    โข    เทวานมินฺท   ภิกฺขุ
สงฺขิตฺเตน   ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต   โหติ   อจฺจนฺตนิฏฺโฐ  อจฺจนฺตโยคกฺเขมี
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี    อจฺจนฺตปริโยสาโน   เสฏฺโฐ   เทวมนุสฺสานนฺติ   ฯ
อถ      โข      สกฺโก      เทวานมินฺโท      ภควโต     ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
ตตฺเถวนฺตรธายิ ฯ
     [๔๓๕]   เตน   โข   ปน  สมเยน  อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน
ภควโต  อวิทูเร  นิสินฺโน  โหติ  ฯ อถ โข อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส
เอตทโหสิ   กินฺนุ   โข   โส   ยกฺโข   ภควโต   ภาสิตํ   อภิสเมจฺจ
อนุโมทติ   อุทาหุ   โน   ยนฺนูนาหํ   ตํ   ยกฺขํ   ชาเนยฺยํ   ยทิ  วา
โส   ยกฺโข  ภควโต  ภาสิตํ  อภิสเมจฺจ  อนุโมทติ  ยทิ  วา  โนติ  ฯ
อถ    โข   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   เสยฺยถาปิ   นาม   พลวา
ปุริโส    สมฺมิญฺชิตํ    วา   พาหํ   ปสาเรยฺย   ปสาริตํ   วา   พาหํ
สมฺมิญฺเชยฺย     เอวเมว     ปุพฺพาราเม     มิคารมาตุ     ปาสาเท
อนฺตรหิโต เทเวสุ ตาวตึเสสุ ปาตุรโหสิ ฯ
     {๔๓๕.๑}   เตน  โข ปน สมเยน สกฺโก เทวานมินฺโท เอกปุณฺฑรีเก
อุยฺยาเน  ทิพฺเพหิ  ปญฺจหิ  ตุริยสเตหิ  สมปฺปิโต  สมงฺคีภูโต ปริจาเรติ ฯ
อทฺทสา  โข  สกฺโก  เทวานมินฺโท  อายสฺมนฺตํ  มหาโมคฺคลฺลานํ  ทูรโตว
อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวาน   ตานิ   ทิพฺพานิ  ปญฺจ  ตุริยสตานิ  ปฏิปณาเมตฺวา
เยนายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา  อายสฺมนฺตํ
มหาโมคฺคลฺลานํ   เอตทโวจ   เอหิ   โข  มาริส  โมคฺคลฺลาน  สฺวาคตํ
มาริส    โมคฺคลฺลาน    จิรสฺสํ    โข    มาริส    โมคฺคลฺลาน   อิมํ
ปริยายมกาสิ   ยทิทํ   อิธาคมนาย  นิสีท  มาริส  โมคฺคลฺลาน  อิทมาสนํ
ปญฺญตฺตนฺติ   ฯ   นิสีทิ   โข   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   ปญฺญตฺเต
อาสเน  ฯ  สกฺโกปิ  โข  เทวานมินฺโท  อญฺญตรํ  นีจํ  อาสนํ  คเหตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๔๓๖]   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ   โข   สกฺกํ  เทวานมินฺทํ  อายสฺมา
มหาโมคฺคลฺลาโน   เอตทโวจ  ยถากถํ  ปน  [๑]-  เต  โกสิย  ภควา
สงฺขิตฺเตน    ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ    อภาสิ    สาธุ    มยมฺปิ   เอติสฺสา
กถาย   ภาคิโน  อสฺสาม  สวนายาติ  ฯ  มยํ  โข  มาริส  โมคฺคลฺลาน
พหุกิจฺจา     พหุกรณียา    อปฺเปวนาม    สเกน    กรณีเยน    อปิจ
เทวานํเยว    ตาวตึสานํ    กรณีเยน    อปิจ    มาริส   โมคฺคลฺลาน
สุสฺสุตํเยว   โหติ   สุคหิตํ   สุมนสิกตํ  สุปธาริตํ  ยนฺโน  โข  ขิปฺปเมว
อนฺตรธายติ     ภูตปุพฺพํ     มาริส    โมคฺคลฺลาน    เทวาสุรสงฺคาโม
สมูปพฺยุโฬฺห  ๒-  อโหสิ  ตสฺมึ  โข  ปน  มาริส  โมคฺคลฺลาน  สงฺคาเม
เทวา   ชินึสุ   อสุรา   ปราชินึสุ   โส  โข  อหํ  มาริส  โมคฺคลฺลาน
เทวาสุรสงฺคามํ   ๓-   อภิวิชินิตฺวา   วิชิตสงฺคาโม  ตโต  ปฏินิวตฺติตฺวา
เวชยนฺตํ   นาม   ปาสาทํ   มาเปสึ   เวชยนฺตสฺส   โข   ปน  มาริส
โมคฺคลฺลาน    ปาสาทสฺส    เอกสตํ    นิยฺยูหํ   เอกเมกสฺมึ   นิยฺยูเห
สตฺต   สตฺต   กูฏาคารสตานิ   เอกเมกสฺมึ   กูฏาคาเร   สตฺต   สตฺต
@เชิงอรรถ:  ม. โข ฯ  ม. สมุปพฺยูโฬฺห ฯ  ม. ตํ สงฺคามํ ฯ
อจฺฉราโย    เอกเมกิสฺสา    อจฺฉราย    สตฺต   สตฺต   ปริจาริกาโย
อิจฺเฉยฺยาสิ   โน   ตฺวํ   มาริส   โมคฺคลฺลาน  เวชยนฺตสฺส  ปาสาทสฺส
รามเณยฺยกํ   ทฏฺฐุนฺติ   ฯ  อธิวาเสสิ  โข  อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน
ตุณฺหีภาเวน ฯ
     [๔๓๗]   อถ   โข   สกฺโก   จ  เทวานมินฺโท  เวสฺสวณฺโณ  จ
มหาราชา   อายสฺมนฺตํ   มหาโมคฺคลฺลานํ   ปุรกฺขตฺวา  เยน  เวชยนฺโต
ปาสาโท   เตนุปสงฺกมึสุ   ฯ   อทฺทสาสุํ   โข  สกฺกสฺส  เทวานมินฺทสฺส
ปริจาริกาโย    อายสฺมนฺตํ    มหาโมคฺคลฺลานํ    ทูรโตว    อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวาน   โอตฺตปฺปมานา   หิริยมานา   สกํ   สกํ   โอวรกํ  ปวิสึสุ  ฯ
เสยฺยถาปิ   นาม   สุณิสา  สสฺสุรํ  ทิสฺวา  โอตฺตปฺปติ  หิริยติ  เอวเมว
สกฺกสฺส    เทวานมินฺทสฺส   ปริจาริกาโย   อายสฺมนฺตํ   มหาโมคฺคลฺลานํ
ทิสฺวา โอตฺตปฺปมานา หิริยมานา สกํ สกํ โอวรกํ ปวิสึสุ ฯ
     {๔๓๗.๑}   อถ โข สกฺโก จ เทวานมินฺโท เวสฺสวณฺโณ จ มหาราชา
อายสฺมนฺตํ    มหาโมคฺคลฺลานํ   เวชยนฺเต   ปาสาเท   อนุจงฺกมาเปนฺติ
อนุจราเปนฺติ  อิทมฺปิ  มาริส  โมคฺคลฺลาน  ปสฺส  เวชยนฺตสฺส  ปาสาทสฺส
รามเณยฺยกํ   อิทมฺปิ  มาริส  โมคฺคลฺลาน  ปสฺส  เวชยนฺตสฺส  ปาสาทสฺส
รามเณยฺยกนฺติ   ฯ   โสภติทํ   อายสฺมโต   โกสิยสฺส   ยถาตํ   ปุพฺเพ
กตปุญฺญสฺส    มนุสฺสาปิ    กิญฺจิเทว   รามเณยฺยกํ   ทิสฺวา   เอวมาหํสุ
โสภติ  วต  โภ  ยถา  เทวานํ  ตาวตึสานนฺติ  ตยิทํ อายสฺมโต โกสิยสฺส
โสภติ    ยถาตํ   ปุพฺเพ   กตปุญฺญสฺสาติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมโต
มหาโมคฺคลฺลานสฺส     เอตทโหสิ    อติพาฬฺหํ    โข    อยํ    ยกฺโข
ปมตฺโต   วิหรติ   ยนฺนูนาหํ   อิมํ   ยกฺขํ   สํเวเชยฺยนฺติ  ฯ  อถ  โข
อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน  ตถารูปํ  อิทฺธาภิสงฺขารํ  อภิสงฺขาเรติ  ๑-
ยถา    เวชยนฺตํ   ปาสาทํ   ปาทงฺคุฏฺฐเกน   สงฺกมฺเปสิ   สมฺปกมฺเปสิ
สมฺปเวเธสิ   ฯ   อถ   โข  สกฺโก  จ  เทวานมินฺโท  เวสฺสวณฺโณ  จ
มหาราชา   เทวา  จ  ตาวตึสา  อจฺฉริยพฺภูตจิตฺตชาตา  อเหสุํ  อจฺฉริยํ
วต   โภ   อพฺภูตํ   วต  โภ  สมณสฺส  มหิทฺธิกตา  มหานุภาวตา  ยตฺร
หิ    นาม   ทิพฺพภวนํ   ปาทงฺคุฏฺฐเกน   สงฺกมฺเปสฺสติ   สมฺปกมฺเปสฺสติ
สมฺปเวเธสฺสตีติ ฯ
     [๔๓๘]   อถ  โข  อายสฺมา  มหาโมคฺคลฺลาโน  สกฺกํ  เทวานมินฺทํ
สํวิคฺคํ    โลมหฏฺฐชาตํ    วิทิตฺวา    สกฺกํ    เทวานมินฺทํ   เอตทโวจ
ยถากถํ   ปน   โกสิย   ภควา   สงฺขิตฺเตน   ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ  อภาสิ
สาธุ  มยมฺปิ  เอติสฺสา  กถาย  ภาคิโน  อสฺสาม  สวนายาติ  ฯ  อิธาหํ
มาริส    โมคฺคลฺลาน    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมึ   อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสึ   เอกมนฺตํ   ฐิโต   โข
อหํ   มาริส   โมคฺคลฺลาน   ภควนฺตํ   เอตทโวจํ   กิตฺตาวตา  นุ  โข
ภนฺเต    ภิกฺขุ   สงฺขิตฺเตน   ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต   โหติ   อจฺจนฺตนิฏฺโฐ
อจฺจนฺตโยคกฺเขมี     อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี    อจฺจนฺตปริโยสาโน    เสฏฺโฐ
เทวมนุสฺสานนฺติ
     {๔๓๘.๑}   เอวํ   วุตฺเต   มาริส   โมคฺคลฺลาน   ภควา   มํ
เอตทโวจ   อิธ   เทวานมินฺท   ภิกฺขุโน   สุตํ   โหติ   สพฺเพ  ธมฺมา
@เชิงอรรถ:  ม. อภิสงฺขาสิ ฯ
นาลํ   อภินิเวสายาติ   เอวญฺเจ   ตํ  เทวานมินฺท  ภิกฺขุโน  สุตํ  โหติ
สพฺเพ   ธมฺมา   นาลํ   อภินิเวสายาติ   โส   สพฺพํ  ธมฺมํ  อภิชานาติ
สพฺพํ    ธมฺมํ    อภิญฺญาย    สพฺพํ   ธมฺมํ   ปริชานาติ   สพฺพํ   ธมฺมํ
ปริญฺญาย   ยงฺกิญฺจิ   เวทนํ   เวเทติ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา    โส    ตาสุ   เวทนาสุ   อนิจฺจานุปสฺสี   วิหรติ   วิราคานุปสฺสี
วิหรติ   นิโรธานุปสฺสี   วิหรติ   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี   วิหรติ   โส  ตาสุ
เวทนาสุ     อนิจฺจานุปสฺสี     วิหรนฺโต     วิราคานุปสฺสี    วิหรนฺโต
นิโรธานุปสฺสี   วิหรนฺโต   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี  วิหรนฺโต  น  กิญฺจิ  โลเก
อุปาทิยติ     อนุปาทิยํ    น    ปริตสฺสติ    อปริตสฺสํ    ปจฺจตฺตญฺเญว
ปรินิพฺพายติ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ    ปชานาติ    เอตฺตาวตา    โข    เทวานมินฺท   ภิกฺขุ
สงฺขิตฺเตน   ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต   โหติ   อจฺจนฺตนิฏฺโฐ  อจฺจนฺตโยคกฺเขมี
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี     อจฺจนฺตปริโยสาโน     เสฏฺโฐ    เทวมนุสฺสานนฺติ
เอวํ     โข    เม    มาริส    โมคฺคลฺลาน    ภควา    สงฺขิตฺเตน
ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ อภาสีติ ฯ
     {๔๓๘.๒}   อถ   โข   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน   สกฺกสฺส
เทวานมินฺทสฺส     ภาสิตํ     อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    เสยฺยถาปิ
นาม  พลวา  ปุริโส  สมฺมิญฺชิตํ  วา  พาหํ  ปสาเรยฺย  ปสาริตํ วา พาหํ
สมฺมิญฺเชยฺย   เอวเมว   เทเวสุ   ตาวตึเสสุ   อนฺตรหิโต  ปุพฺพาราเม
มิคารมาตุ   ปาสาเท  ปาตุรโหสิ  ฯ  อถ  โข  สกฺกสฺส  เทวานมินฺทสฺส
ปริจาริกาโย    อจิรปกฺกนฺเต    อายสฺมนฺเต   มหาโมคฺคลฺลาเน   สกฺกํ
เทวานมินฺทํ   เอตทโวจุํ   เอโส   นุ   โข  เต  มาริส  โส  ภควา
สตฺถาติ   ฯ   น  โข  เม  มาริสา  โส  ภควา  สตฺถา  สพฺรหฺมจารี
เม  เอโส  อายสฺมา  มหาโมคลฺลาโนติ  ฯ  ลาภา  [๑]-  เต มาริส
สุลทฺธํ   เต   มาริส   ยสฺส  เต  สพฺรหฺมจารี  เอวํ  มหิทฺธิโก  เอวํ
มหานุภาโว อโห นูน เต โส ภควา สตฺถาติ ฯ
     [๔๓๙]   อถ   โข   อายสฺมา   มหาโมคฺคลฺลาโน  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ    นิสินฺโน    โข    อายสฺมา    มหาโมคฺคลฺลาโน   ภควนฺตํ
เอตทโวจ   อภิชานาติ   โน   ภนฺเต   ภควา  อาหุนญฺเญว  อญฺญตรสฺส
มเหสกฺขสฺส ยกฺขสฺส สงฺขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ ภาสิตาติ ฯ
     {๔๓๙.๑}   อภิชานามหํ   โมคฺคลฺลาน  อิธ  สกฺโก  เทวานมินฺโท
เยนาหํ  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา  มํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  อฏฺฐาสิ
เอกมนฺตํ   ฐิโต  โข  โมคฺคลฺลาน  สกฺโก  เทวานมินฺโท  มํ  เอตทโวจ
กิตฺตาวตา   นุ   โข   ภนฺเต   ภิกฺขุ   สงฺขิตฺเตน   ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต
โหติ       อจฺจนฺตนิฏฺโฐ      อจฺจนฺตโยคกฺเขมี      อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี
อจฺจนฺตปริโยสาโน เสฏฺโฐ เทวมนุสฺสานนฺติ
     {๔๓๙.๒}   เอวํ   วุตฺเต   อหํ  โมคฺคลฺลาน  สกฺกํ  เทวานมินฺทํ
เอตทโวจํ    อิธ    เทวานมินฺท    ภิกฺขุโน    สุตํ    โหติ    สพฺเพ
ธมฺมา     นาลํ     อภินิเวสายาติ     เอวญฺเจ    ตํ    เทวานมินฺท
ภิกฺขุโน    สุตํ   โหติ   สพฺเพ   ธมฺมา   นาลํ   อภินิเวสายาติ   โส
สพฺพํ    ธมฺมํ    อภิชานาติ    สพฺพํ   ธมฺมํ   อภิญฺญาย   สพฺพํ   ธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  โป. วต ฯ
ปริชานาติ   สพฺพํ   ธมฺมํ   ปริญฺญาย   ยงฺกิญฺจิ   เวทนํ   เวเทติ  สุขํ
วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  โส  ตาสุ  เวทนาสุ  อนิจฺจานุปสฺสี
วิหรติ   วิราคานุปสฺสี   วิหรติ   นิโรธานุปสฺสี  วิหรติ  ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี
วิหรติ   โส   ตาสุ   เวทนาสุ   อนิจฺจานุปสฺสี  วิหรนฺโต  วิราคานุปสฺสี
วิหรนฺโต    นิโรธานุปสฺสี    วิหรนฺโต    ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี    วิหรนฺโต
น    กิญฺจิ   โลเก   อุปาทิยติ   อนุปาทิยํ   น   ปริตสฺสติ   อปริตสฺสํ
ปจฺจตฺตญฺเญว    ปรินิพฺพายติ    ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ
กรณียํ   นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาติ  เอตฺตาวตา  โข  เทวานมินฺท
ภิกฺขุ     สงฺขิตฺเตน     ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต     โหติ     อจฺจนฺตนิฏฺโฐ
อจฺจนฺตโยคกฺเขมี     อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี    อจฺจนฺตปริโยสาโน    เสฏฺโฐ
เทวมนุสฺสานนฺติ   เอวํ   โข   อหํ   โมคฺคลฺลาน   อภิชานามิ  สกฺกสฺส
เทวานมินฺทสฺส สงฺขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ ภาสิตาติ ฯ
     {๔๓๙.๓}   อิทมโวจ  ภควา  อตฺตมโน  อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน
ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                   จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ ฯ
                                  -------------
                           มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ
     [๔๔๐]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
สาติสฺส   นาม   ภิกฺขุโน   เกวฏฺฏปุตฺตสฺส   เอวรูปํ   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ
อุปฺปนฺนํ   โหติ   ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ   ยถา
ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ   สํสรติ   อนญฺญนฺติ   ฯ   อสฺโสสุํ   โข
สมฺพหุลา   ภิกฺขู   สาติสฺส   นาม   ภิกฺขุโน   เกวฏฺฏปุตฺตสฺส   เอวรูปํ
ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตถาหํ   ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามิ
ยถา ตเทวิทํ วิญฺญาณํ สนฺธาวติ สํสรติ อนญฺญนฺติ ฯ
     {๔๔๐.๑}   อถ  โข  เต  ภิกฺขู  เยน  สาติ  ภิกฺขุ  เกวฏฺฏปุตฺโต
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา   สาตึ   ภิกฺขุํ   เกวฏฺฏปุตฺตํ   เอตทโวจุํ
สจฺจํ  กิร  เต  อาวุโส  สาติ  เอวรูปํ  ปาปกํ  ทิฏฺฐิคตํ  อุปฺปนฺนํ ตถาหํ
ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ   อาชานามิ  ยถา  ตเทวิทํ  วิญฺญาณํ  สนฺธาวติ
สํสรติ  อนญฺญนฺติ  ฯ  เอวํ  พฺยา  โข  อหํ  อาวุโส ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ
อาชานามิ   ยถา   ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ  สํสรติ  อนญฺญนฺติ  ฯ
อถ   โข   เต   ภิกฺขู   สาตึ   ภิกฺขุํ  เกวฏฺฏปุตฺตํ  เอตสฺมา  ปาปกา
ทิฏฺฐิคตา    วิเวเจตุกามา    สมนุยุญฺชนฺติ   สมนุคฺคาหนฺติ   สมนุภาสนฺติ
มา   เอวมาวุโส   สาติ   อวจ   มา   ภควนฺตํ   อพฺภาจิกฺขิ   น  หิ
สาธุ  ภควโต  อพฺภกฺขานํ  น  หิ  ภควา  เอวํ  วเทยฺย อเนกปริยาเยน
อาวุโส    สาติ   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ   วิญฺญาณํ   วุตฺตํ   ภควตา   อญฺญตฺร
ปจฺจยา   นตฺถิ   วิญฺญาณสฺส   สมฺภโวติ   ฯ  เอวมฺปิ  โข  สาติ  ภิกฺขุ
เกวฏฺฏปุตฺโต    เตหิ    ภิกฺขูหิ    สมนุยุญฺชิยมาโน    สมนุคฺคาหิยมาโน
สมนุภาสิยมาโน   ตเทว   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ   ถามสา   ปรามสฺส   ๑-
อภินิวิสฺส  โวหรติ  เอวํ  พฺยา  โข  อหํ  อาวุโส  ภควตา  ธมฺมํ เทสิตํ
อาชานามิ ยถา ตเทวิทํ วิญฺญาณํ สนฺธาวติ สํสรติ อนญฺญนฺติ ฯ
     [๔๔๑]   ยโต  โข  เต  ภิกฺขู  นาสกฺขึสุ  สาตึ  ภิกฺขุํ เกวฏฺฏปุตฺตํ
เอตสฺมา   ปาปกา   ทิฏฺฐิคตา  วิเวเจตุํ  อถ  เต  ภิกฺขู  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข  เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ
สาติสฺส    นาม   ภนฺเต   ภิกฺขุโน   เกวฏฺฏปุตฺตสฺส   เอวรูปํ   ปาปกํ
ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ  อาชานามิ  ยถา
ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ   สํสรติ  อนญฺญนฺติ  [๒]-  อถ  โข  มยํ
ภนฺเต   เยน   สาติ  ภิกฺขุ  เกวฏฺฏปุตฺโต  เตนุปสงฺกมิมฺห  อุปสงฺกมิตฺวา
สาตึ   ภิกฺขุํ   เกวฏฺฏปุตฺตํ   เอตทโวจุมฺห   สจฺจํ   กิร   เต  อาวุโส
สาติ   เอวรูปํ   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ
เทสิตํ    อาชานามิ    ยถา    ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ   สํสรติ
อนญฺญนฺติ   เอวํ   วุตฺเต   ภนฺเต   สาติ   ภิกฺขุ  เกวฏฺฏปุตฺโต  อเมฺห
เอตทโวจ   เอวํ   พฺยา   โข   อหํ   อาวุโส  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. สพฺพตฺถ ปรามสา ฯ  ม. อสฺสุมฺห โข มยํ ภนฺเต สาติสฺส กิร นาม
@ภิกฺขุโน เกวฏฺฏปุตฺตสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ... สํสรติ อนญฺญนฺติ ฯ
อาชานามิ    ยถา   ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ   สํสรติ   อนญฺญนฺติ
อถ   โข   มยํ   ภนฺเต   สาตึ  ภิกฺขุ  เกวฏฺฏปุตฺตํ  เอตสฺมา  ปาปกา
ทิฏฺฐิคตา    วิเวเจตุกามา    สมนุยุญฺชิมฺห   สมนุคฺคาหิมฺห   สมนุภาสิมฺห
มา  เอวํ  อาวุโส  สาติ  อวจ  มา  ภควนฺตํ  อพฺภาจิกฺขิ  น  หิ  สาธุ
ภควโต   อพฺภกฺขานํ   น   หิ   ภควา  เอวํ  วเทยฺย  อเนกปริยาเยน
อาวุโส    สาติ   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ   วิญฺญาณํ   วุตฺตํ   ภควตา   อญฺญตฺร
ปจฺจยา   นตฺถิ  วิญฺญาณสฺส  สมฺภโวติ  เอวมฺปิ  โข  ภนฺเต  สาติ  ภิกฺขุ
เกวฏฺฏปุตฺโต      อเมฺหหิ      สมนุยุญฺชิยมาโน      สมนุคฺคาหิยมาโน
สมนุภาสิยมาโน    ตเทว    ปาปกํ    ทิฏฺฐิคตํ    ถามสา    ปรามสฺส
อภินิวิสฺส   โวหรติ   เอวํ   พฺยา   โข   อหํ  อาวุโส  ภควตา  ธมฺมํ
เทสิตํ    อาชานามิ    ยถา    ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ   สํสรติ
อนญฺญนฺติ    ยโต    โข    มยํ   ภนฺเต   นาสกฺขิมฺหา   สาตึ   ภิกฺขุํ
เกวฏฺฏปุตฺตํ    เอตสฺมา    ปาปกา   ทิฏฺฐิคตา   วิเวเจตุํ   อถ   มยํ
เอตมตฺถํ ภควโต อาโรเจมาติ ฯ
     [๔๔๒]   อถ  โข  ภควา  อญฺญตรํ  ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ  เอหิ  ตฺวํ
ภิกฺขุ   มม   วจเนน   สาตึ  ภิกฺขุํ  เกวฏฺฏปุตฺตํ  อามนฺเตหิ  สตฺถา  ตํ
อาวุโส  สาติ  อามนฺเตตีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  โส  ภิกฺขุ  ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา   เยน  สาติ  ภิกฺขุ  เกวฏฺฏปุตฺโต  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
สาตึ   ภิกฺขุํ   เกวฏฺฏปุตฺตํ    เอตทโวจ   สตฺถา   ตํ   อาวุโส  สาติ
อามนฺเตตีติ    ฯ    เอวมาวุโสติ   โข   สาติ   ภิกฺขุ   เกวฏฺฏปุตฺโต
ตสฺส   ภิกฺขุโน   ปฏิสฺสุตฺวา   เยน   ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนํ
โข   สาตึ   ภิกฺขุํ   เกวฏฺฏปุตฺตํ   ภควา   เอตทโวจ  สจฺจํ  กิร  เต
สาติ   เอวรูปํ   ปาปกํ   ทิฏฺฐิคตํ   อุปฺปนฺนํ   ตถาหํ   ภควตา   ธมฺมํ
เทสิตํ    อาชานามิ    ยถา    ตเทวิทํ   วิญฺญาณํ   สนฺธาวติ   สํสรติ
อนญฺญนฺติ   ฯ   เอวํ   พฺยา   โข  อหํ  ภนฺเต  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ
อาชานามิ ยถา ตเทวิทํ วิญฺญาณํ สนฺธาวติ สํสรติ อนญฺญนฺติ ฯ
     {๔๔๒.๑}   กตมนฺตํ   สาติ  วิญฺญาณนฺติ  ฯ  ยฺวายํ  ภนฺเต  วโท
เวเทยฺโย  ตตฺร  ตตฺร  กลฺยาณปาปกานํ  กมฺมานํ  วิปากํ ปฏิสํเวเทตีติ ฯ
กสฺส  นุ  โข  นาม  ตฺวํ  โมฆปุริส  มยา  เอวํ  ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ
นนุ    มยา    โมฆปุริส    อเนกปริยาเยน   ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ   วิญฺญาณํ
วุตฺตํ    อญฺญตฺร    ปจฺจยา   นตฺถิ   วิญฺญาณสฺส   สมฺภโวติ   อถ   จ
ปน   ตฺวํ   โมฆปุริส   อตฺตนา   ทุคฺคหิเตน  อเมฺห  เจว  อพฺภาจิกฺขสิ
อตฺตานญฺจ    ขนสิ   พหุญฺจ   อปุญฺญํ   ปสวสิ   ตญฺหิ   เต   โมฆปุริส
ภวิสฺสติ ทีฆรตํ อหิตาย ทุกฺขายาติ ฯ
     [๔๔๓]   อถ   โข   ภควา   ภิกฺขู   อามนฺเตสิ  ตํ  กึ  มญฺญถ
ภิกฺขเว    อปินายํ   สาติ   ภิกฺขุ   เกวฏฺฏปุตฺโต   อุสฺมีกโตปิ   อิมสฺมึ
ธมฺมวินเยติ  ฯ  กิญฺหิ  สิยา  ภนฺเต  โน  เหตํ  ภนฺเตติ  ฯ เอวํ วุตฺเต
สาติ    ภิกฺขุ    เกวฏฺฏปุตฺโต    ตุณฺหีภูโต    มงฺกุภูโต    ปตฺตกฺขนฺโธ
อโธมุโข   ปชฺฌายนฺโต   อปฺปฏิภาโณ   นิสีทิ   ฯ   อถ   โข   ภควา
สาตึ    ภิกฺขุํ   เกวฏฺฏปุตฺตํ   ตุณฺหีภูตํ   มงฺกุภูตํ   ปตฺตกฺขนฺธํ   อโธมุขํ
ปชฺฌายนฺตํ   อปฺปฏิภาณํ   วิทิตฺวา   สาตึ  ภิกฺขุํ  เกวฏฺฏปุตฺตํ  เอตทโวจ
ปญฺญายิสฺสสิ   โข  ตฺวํ  โมฆปุริส  เอเตน  สเกน  ปาปเกน  ทิฏฺฐิคเตน
อิธาหํ   ภิกฺขู   ปฏิปุจฺฉิสฺสามีติ   ฯ  อถ  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
ตุเมฺหปิ  เม  ภิกฺขเว  เอวํ  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานาถ  ยถายํ สาติ ภิกฺขุ
เกวฏฺฏปุตฺโต    อตฺตนา    ทุคฺคหิเตน    อเมฺห    เจว   อพฺภาจิกฺขติ
อตฺตานญฺจ ขนติ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวตีติ ฯ
     {๔๔๓.๑}   โน   เหตํ  ภนฺเต  อเนกปริยาเยน  หิ  โน  ภนฺเต
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ     วิญฺญาณํ     วุตฺตํ    ภควตา    อญฺญตฺร    ปจฺจยา
นตฺถิ   วิญฺญาณสฺส  สมฺภโวติ  ฯ  สาธุ  ภิกฺขเว  สาธุ  โข  เม  ตุเมฺห
ภิกฺขเว   เอวํ   ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานาถ  อเนกปริยาเยน  หิ  ภิกฺขเว
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ   [๑]-  วุตฺตํ  มยา  อญฺญตฺร  ปจฺจยา  นตฺถิ  วิญฺญาณสฺส
สมฺภโวติ  อถ  จ  ปนายํ  สาติ  ภิกฺขุ  เกวฏฺฏปุตฺโต  อตฺตนา ทุคฺคหิเตน
อเมฺห   เจว   อพฺภาจิกฺขติ   อตฺตานญฺจ   ขนติ  พหุญฺจ  อปุญฺญํ  ปสวติ
ตญฺหิ ตสฺส โมฆปุริสสฺส ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย ฯ
     [๔๔๔]   ยญฺญเทว   ภิกฺขเว   ปจฺจยํ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ  วิญฺญาณํ
เตน  เตเนว  [๒]-  สงฺขฺยํ  คจฺฉติ  จกฺขุญฺจ  ปฏิจฺจ  รูเป จ อุปฺปชฺชติ
วิญฺญาณํ    จกฺขุวิญฺญาณนฺเตฺวว    สงฺขฺยํ    คจฺฉติ    โสตญฺจ    ปฏิจฺจ
สทฺเท   จ   อุปฺปชฺชติ   วิญฺญาณํ   โสตวิญฺญาณนฺเตฺวว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ
ฆานญฺจ   ปฏิจฺจ   คนฺเธ   จ   อุปฺปชฺชติ   วิญฺญาณํ  ฆานวิญฺญาณนฺเตฺวว
@เชิงอรรถ:  ม. วิญฺญาณํ ฯ  ม. วิญฺญาณํ ตฺเวว ฯ
สงฺขฺยํ    คจฺฉติ    ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส   จ   อุปฺปชฺชติ   วิญฺญาณํ
ชิวฺหาวิญฺญาณนฺเตฺวว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ   กายญฺจ   ปฏิจฺจ  โผฏฺฐพฺเพ  จ
อุปฺปชฺชติ    วิญฺญาณํ    กายวิญฺญาณนฺเตฺวว    สงฺขฺยํ    คจฺฉติ   มนญฺจ
ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ   อุปฺปชฺชติ   วิญฺญาณํ   มโนวิญฺญาณนฺเตฺวว   สงฺขฺยํ
คจฺฉติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ยญฺญเทว  [๑]-  ปฏิจฺจ อคฺคิ ชลติ เตน
เตเนว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ   กฏฺฐญฺจ   ปฏิจฺจ  อคฺคิ  ชลติ  กฏฺฐคฺคิเตฺวว
สงฺขฺยํ   คจฺฉติ   สกลิกญฺจ   ปฏิจฺจ  อคฺคิ  ชลติ  สกลิกคฺคิเตฺวว  สงฺขฺยํ
คจฺฉติ   ติณญฺจ   ปฏิจฺจ   อคฺคิ   ชลติ   ติณคฺคิเตฺวว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ
โคมยญฺจ   ปฏิจฺจ   อคฺคิ   ชลติ  โคมยคฺคิเตฺวว  สงฺขฺยํ  คจฺฉติ  ถุสญฺจ
ปฏิจฺจ   อคฺคิ   ชลติ   ถุสคฺคิเตฺวว   สงฺขฺยํ  คจฺฉติ  สงฺการญฺจ  ปฏิจฺจ
อคฺคิ ชลติ สงฺการคฺคิเตฺวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ
     {๔๔๔.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว ยญฺญเทว ปจฺจยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ
วิญฺญาณํ  เตน  เตเนว  สงฺขฺยํ  คจฺฉติ  จกฺขุญฺจ  ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ
วิญฺญาณํ   จกฺขุวิญฺญาณนฺเตฺวว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ   โสตญฺจ  ปฏิจฺจ  สทฺเท
จ   อุปฺปชฺชติ   วิญฺญาณํ   โสตวิญฺญาณนฺเตฺวว   สงฺขฺยํ   คจฺฉติ  ฆานญฺจ
ปฏิจฺจ  คนฺเธ  จ  อุปฺปชฺชติ  วิญฺญาณํ  ฆานวิญฺญาณนฺเตฺวว  สงฺขฺยํ  คจฺฉติ
ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส   จ   อุปฺปชฺชติ   วิญฺญาณํ  ชิวฺหาวิญฺญาณนฺเตฺวว
สงฺขฺยํ   คจฺฉติ   กายญฺจ   ปฏิจฺจ   โผฏฺฐพฺเพ   จ  อุปฺปชฺชติ  วิญฺญาณํ
กายวิญฺญาณนฺเตฺวว    สงฺขฺยํ    คจฺฉติ    มนญฺจ   ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ
อุปฺปชฺชติ วิญฺญาณํ มโนวิญฺญาณนฺเตฺวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ปจฺจยํ ฯ
     [๔๔๕]   ภูตมิทํ   ภิกฺขเว   ปสฺสถาติ    ฯ   เอวํ   ภนฺเต  ฯ
ตทาหารสมฺภวนฺติ  ภิกฺขเว  ปสฺสถาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต ฯ ตทาหารนิโรธา
ยํ   ภูตํ   ตํ   นิโรธธมฺมนฺติ   ภิกฺขเว  ปสฺสถาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ
ภูตมิทํ   โนสฺสูติ   ภิกฺขเว   กงฺขาโต   อุปฺปชฺชติ  วิจิกิจฺฉาติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเต   ฯ   ตทาหารสมฺภวํ   โนสฺสูติ   ภิกฺขเว   กงฺขาโต   อุปฺปชฺชติ
วิจิกิจฺฉาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  ตทาหารนิโรธา  ยํ  ภูตํ  ตํ นิโรธธมฺมํ
โนสฺสูติ   ภิกฺขเว  กงฺขาโต  อุปฺปชฺชติ  วิจิกิจฺฉาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ
ภูตมิทนฺติ   ภิกฺขเว   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ปสฺสโต   ยา  วิจิกิจฺฉา
สา   ปหียตีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  ตทาหารสมฺภวนฺติ  ภิกฺขเว  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต ยา วิจิกิจฺฉา สา ปหียตีติ ฯ
     {๔๔๕.๑}   เอวํ  ภนฺเต  ฯ ตทาหารนิโรธา ยํ ภูตํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ
ภิกฺขเว  ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย  ปสฺสโต  ยา  วิจิกิจฺฉา  สา  ปหียตีติ ฯ
เอวํ  ภนฺเต  ฯ  ภูตมิทนฺติ  ภิกฺขเว  อิติปิ  โว  เอตฺถ  นิพฺพิจิกิจฺฉาติ ฯ
เอวํ   ภนฺเต   ฯ   ตทาหารสมฺภวนฺติ   ภิกฺขเว   อิติปิ   โว   เอตฺถ
นิพฺพิจิกิจฺฉาติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต   ฯ   ตทาหารนิโรธา   ยํ  ภูตํ  ตํ
นิโรธธมฺมนฺติ   ภิกฺขเว   อิติปิ   โว   เอตฺถ   นิพฺพิจิกิจฺฉาติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเต   ฯ   ภูตมิทนฺติ   ภิกฺขเว   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย  สุทิฏฺฐนฺติ  ฯ
เอวํ   ภนฺเต   ฯ   ตทาหารสมฺภวนฺติ   ภิกฺขเว  ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
สุทิฏฺฐนฺติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  ตทาหารนิโรธา  ยํ  ภูตํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ
ภิกฺขเว   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   สุทิฏฺฐนฺติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต   ฯ
อิมญฺเจ   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   ทิฏฺฐึ   เอวํ   ปริสุทฺธํ   เอวํ  ปริโยทาตํ
อลฺลีเยถ  เกฬาเยถ  ธเนยฺยาถ  ๑-  มมาเยถ  อปิ  นุ  ตุเมฺห ภิกฺขเว
กุลฺลูปมํ  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชาเนยฺยาถ  นิตฺถรณตฺถาย  โน คหณตฺถายาติ ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  อิมญฺเจ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  ทิฏฺฐึ เอวํ ปริสุทฺธํ เอวํ
ปริโยทาตํ  น  อลฺลีเยถ  น  เกฬาเยถ  น ธเนยฺยาถ น มมาเยถ อปิ นุ
เม  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  กุลฺลูปมํ  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชาเนยฺยาถ นิตฺถรณตฺถาย
โน คหณตฺถายาติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ
     [๔๔๖]   จตฺตาโรเม   ภิกฺขเว   อาหารา  ภูตานํ  วา  สตฺตานํ
ฐิติยา   สมฺภเวสีนํ   วา  สตฺตานํ  อนุคฺคหาย  ฯ  กตเม  จตฺตาโร  ฯ
กวฬิงฺกาโร   อาหาโร   โอฬาริโก   วา   สุขุโม  วา  ผสฺโส  ทุติโย
มโนสญฺเจตนา  ตติยา  วิญฺญาณํ  จตุตฺถํ  ฯ  อิเม  จ  ภิกฺขเว  จตฺตาโร
อาหารา   กึนิทานา   กึสมุทยา   กึชาติกา   กึปภวา   อิเม  จตฺตาโร
อาหารา        ตณฺหานิทานา       ตณฺหาสมุทยา       ตณฺหาชาติกา
ตณฺหาปภวา    ฯ    ตณฺหา    จายํ    ภิกฺขเว   กึนิทานา   กึสมุทยา
กึชาติกา    กึปภวา    ฯ    ตณฺหา    เวทนานิทานา   เวทนาสมุทยา
เวทนาชาติกา   เวทนาปภวา   ฯ   เวทนา   จายํ  ภิกฺขเว  กึนิทานา
กึสมุทยา   กึชาติกา   กึปภวา   ฯ   เวทนา  ผสฺสนิทานา  ผสฺสสมุทยา
ผสฺสชาติกา   ผสฺสปภวา  ฯ  ผสฺโส  จายํ  ภิกฺขเว  กึนิทาโน  กึสมุทโย
กึชาติโก    กึปภโว    ฯ   ผสฺโส   สฬายตนนิทาโน   สฬายตนสมุทโย
สฬายตนชาติโก   สฬายตนปภโว   ฯ   สฬายตนญฺจิทํ   ภิกฺขเว  กึนิทานํ
@เชิงอรรถ:  ม. ธนาเยถ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
กึสมุทยํ   กึชาติกํ   กึปภวํ   ฯ   สฬายตนํ  นามรูปนิทานํ  นามรูปสมุทยํ
นามรูปชาติกํ    นามรูปปภวํ    ฯ    นามรูปญฺจิทํ    ภิกฺขเว   กึนิทานํ
กึสมุทยํ   กึชาติกํ   กึปภวํ   ฯ   นามรูปํ   วิญฺญาณนิทานํ  วิญฺญาณสมุทยํ
วิญฺญาณชาติกํ    วิญฺญาณปภวํ    ฯ    วิญฺญาณญฺจิทํ    ภิกฺขเว   กึนิทานํ
กึสมุทยํ   กึชาติกํ   กึปภวํ   ฯ   วิญฺญาณํ   สงฺขารนิทานํ  สงฺขารสมุทยํ
สงฺขารชาติกํ   สงฺขารปภวํ   ฯ   สงฺขารา   จิเม   ภิกฺขเว  กึนิทานา
กึสมุทยา     กึชาติกา    กึปภวา    ฯ    สงฺขารา    อวิชฺชานิทานา
อวิชฺชาสมุทยา   อวิชฺชาชาติกา   อวิชฺชาปภวา   ฯ   อิติ  โข  ภิกฺขเว
อวิชฺชาปจฺจยา    สงฺขารา    สงฺขารปจฺจยา   วิญฺญาณํ   วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปํ     นามรูปปจฺจยา     สฬายตนํ     สฬายตนปจฺจยา    ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา     เวทนา     เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา    ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ    อุปาทานปจฺจยา    ภโว   ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ          โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา          สมฺภวนฺติ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     [๔๔๗]   ชาติปจฺจยา   ชรามรณนฺติ   อิติ   โข   ปเนตํ   วุตฺตํ
ชาติปจฺจยา   นุ   โข   ภิกฺขเว  ชรามรณํ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ
โหตีติ   ฯ   ชาติปจฺจยา   ภนฺเต   ชรามรณํ  เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ
ชาติปจฺจยา   ชรามรณนฺติ   ฯ   ภวปจฺจยา   ชาตีติ   อิติ  โข  ปเนตํ
วุตฺตํ   ภวปจฺจยา   นุ  โข  ภิกฺขเว  ชาติ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ
โหตีติ  ฯ  ภวปจฺจยา  ภนฺเต  ชาติ  เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ ภวปจฺจยา
ชาตีติ ฯ
     {๔๔๗.๑}   อุปาทานปจฺจยา   ภโวติ   อิติ   โข   ปเนตํ  วุตฺตํ
อุปาทานปจฺจยา  นุ  โข  ภิกฺขเว  ภโว  โน วา กถํ วา เอตฺถ โหตีติ ฯ
อุปาทานปจฺจยา  ภนฺเต  ภโว  เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ  อุปาทานปจจฺยา
ภโวติ    ฯ   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   อิติ   โข   ปเนตํ   วุตฺตํ
ตณฺหาปจฺจยา   นุ   โข  ภิกฺขเว  อุปาทานํ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ
โหตีติ   ฯ   ตณฺหาปจฺจยา   ภนฺเต  อุปาทานํ  เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ
ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานนฺติ   ฯ   เวทนาปจฺจยา   ตณฺหาติ   อิติ   โข
ปเนตํ  วุตฺตํ  เวทนาปจฺจยา  นุ  โข  ภิกฺขเว  ตณฺหา  โน  วา กถํ วา
เอตฺถ โหตีติ ฯ
     {๔๔๗.๒}   เวทนาปจฺจยา    ภนฺเต    ตณฺหา    เอวํ    โน
เอตฺถ     โหติ     เวทนาปจฺจยา     ตณฺหาติ    ฯ    ผสฺสปจฺจยา
เวทนาติ   อิติ   โข   ปเนตํ   วุตฺตํ   ผสฺสปจฺจยา   นุ  โข  ภิกฺขเว
เวทนา   โน   วา   กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ  ฯ  ผสฺสปจฺจยา  ภนฺเต
เวทนา    เอวํ    โน   เอตฺถ   โหติ   ผสฺสปจฺจยา   เวทนาติ   ฯ
สฬายตนปจฺจยา   ผสฺโสติ   อิติ   โข   ปเนตํ   วุตฺตํ  สฬายตนปจฺจยา
นุ  โข  ภิกฺขเว  ผสฺโส  โน วา กถํ วา เอตฺถ โหตีติ ฯ สฬายตนปจฺจยา
ภนฺเต   ผสฺโส   เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ  สฬายตนปจฺจยา  ผสฺโสติ  ฯ
นามรูปปจฺจยา   สฬายตนนฺติ   อิติ   โข   ปเนตํ  วุตฺตํ  นามรูปปจฺจยา
นุ   โข   ภิกฺขเว   สฬายตนํ   โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ  ฯ
นามรูปปจฺจยา    ภนฺเต    สฬายตนํ    เอวํ    โน    เอตฺถ   โหติ
นามรูปปจฺจยา         สฬายตนนฺติ         ฯ        วิญฺญาณปจฺจยา
นามรูปนฺติ   อิติ   โข   ปเนตํ  วุตฺตํ  วิญฺญาณปจฺจยา  นุ  โข  ภิกฺขเว
นามรูปํ   โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ  ฯ  วิญฺญาณปจฺจยา  ภนฺเต
นามรูปํ เอวํ โน เอตฺถ โหติ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ ฯ
     {๔๔๗.๓}   สงฺขารปจฺจยา   วิญฺญาณนฺติ   อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ
สงฺขารปจฺจยา   นุ   โข  ภิกฺขเว  วิญฺญาณํ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ
โหตีติ   ฯ   สงฺขารปจฺจยา   ภนฺเต  วิญฺญาณํ  เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ
สงฺขารปจฺจยา   วิญฺญาณนฺติ   ฯ   อวิชฺชาปจฺจยา   สงฺขาราติ  อิติ  โข
ปเนตํ  วุตฺตํ  อวิชฺชาปจฺจยา  นุ  โข  ภิกฺขเว  สงฺขารา  โน  วา  กถํ
วา   เอตฺถ   โหตีติ   ฯ  อวิชฺชาปจฺจยา  ภนฺเต  สงฺขารา  เอวํ  โน
เอตฺถ โหติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ฯ
     [๔๔๘]   สาธุ  ภิกฺขเว  อิติ  โข  ภิกฺขเว  ตุเมฺหปิ  เอวํ  วเทถ
อหมฺปิ    เอวํ    วทามิ    อิมสฺมึ   สติ   อิทํ   โหติ   อิมสฺสุปฺปาทา
อิทํ    อุปฺปชฺชติ    ยทิทํ    อวิชฺชาปจฺจยา   สงฺขารา   สงฺขารปจฺจยา
วิญฺญาณํ     วิญฺญาณปจฺจยา     นามรูปํ     นามรูปปจฺจยา    สฬายตนํ
สฬายตนปจฺจยา     ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา    เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานํ   อุปาทานปจฺจยา   ภโว   ภวปจฺจยา
ชาติ     ชาติปจฺจยา     ชรามรณํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ   เอวเมตสฺส   เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   สมุทโย   โหติ  ฯ
อวิชฺชาย   เตฺวว   อเสสวิราคนิโรธา   สงฺขารนิโรโธ   สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ     วิญฺญาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ     นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธ      สฬายตนนิโรธา      ผสฺสนิโรโธ     ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธ      เวทนานิโรธา      ตณฺหานิโรโธ     ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ   อุปาทานนิโรธา   ภวนิโรโธ   ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธ
ชาตินิโรธา    ชรามรณํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    นิรุชฺฌนฺติ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติ ฯ
     [๔๔๙]   ชาตินิโรธา   ชรามรณนิโรโธติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ
ชาตินิโรธา   นุ   โข   ภิกฺขเว   ชรามรณนิโรโธ  โน  วา  กถํ  วา
เอตฺถ   โหตีติ   ฯ   ชาตินิโรธา   ภนฺเต  ชรามรณนิโรโธ  เอวํ  โน
เอตฺถ    โหติ    ชาตินิโรธา    ชรามรณนิโรโธติ    ฯ    ภวนิโรธา
ชาตินิโรโธติ   อิติ   โข   ปเนตํ   วุตฺตํ  ภวนิโรธา  นุ  โข  ภิกฺขเว
ชาตินิโรโธ   โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ  ฯ  ภวนิโรธา  ภนฺเต
ชาตินิโรโธ   เอวํ   โน   เอตฺถ   โหติ  ภวนิโรธา  ชาตินิโรโธติ  ฯ
อุปาทานนิโรธา   ภวนิโรโธติ   อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  อุปาทานนิโรธา
นุ   โข   ภิกฺขเว   ภวนิโรโธ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ  ฯ
อุปาทานนิโรธา   ภวนิโรโธ   เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ  อุปาทานนิโรธา
ภวนิโรโธติ   ฯ   ตณฺหานิโรธา   อุปาทานนิโรโธติ   อิติ   โข  ปเนตํ
วุตฺตํ   ตณฺหานิโรธา   นุ   โข   ภิกฺขเว   อุปาทานนิโรโธ   โน  วา
กถํ วา เอตฺถ โหตีติ ฯ
     {๔๔๙.๑}   ตณฺหานิโรธา  ภนฺเต  อุปาทานนิโรโธ  เอวํ โน เอตฺถ
โหติ     ตณฺหานิโรธา     อุปาทานนิโรโธติ     ฯ     เวทนานิโรธา
ตณฺหานิโรโธติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  เวทนานิโรธา  นุ  โข  ภิกฺขเว
ตณฺหานิโรโธ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ ฯ เวทนานิโรธา ภนฺเต
ตณฺหานิโรโธ  เอวํ  โน  เอตฺถ  โหติ  เวทนานิโรธา  ตณฺหานิโรโธติ ฯ
ผสฺสนิโรธา  เวทนานิโรโธติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  ผสฺสนิโรธา นุ โข
ภิกฺขเว  เวทนานิโรโธ  โน  วา  กถํ  วา  เอตฺถ โหตีติ ฯ ผสฺสนิโรธา
ภนฺเต  เวทนานิโรโธ เอวํ โน เอตฺถ โหติ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ ฯ
สฬายตนนิโรธา   ผสฺสนิโรโธติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  สฬายตนนิโรธา
นุ โข ภิกฺขเว ผสฺสนิโรโธ โน วา กถํ วา เอตฺถ โหตีติ ฯ สฬายตนนิโรธา
ภนฺเต ผสฺสนิโรโธ เอวํ โน เอตฺถ โหติ สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ ฯ
     {๔๔๙.๒}   นามรูปนิโรธา  สฬายตนนิโรโธติ  อิติ  โข ปเนตํ วุตฺตํ
นามรูปนิโรธา  นุ  โข  ภิกฺขเว  สฬายตนนิโรโธ  โน วา กถํ วา เอตฺถ
โหตีติ  ฯ  นามรูปนิโรธา  ภนฺเต  สฬายตนนิโรโธ  เอวํ โน เอตฺถ โหติ
นามรูปนิโรธา   สฬายตนนิโรโธติ   ฯ   วิญฺญาณนิโรธา  นามรูปนิโรโธติ
อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  วิญฺญาณนิโรธา  นุ โข ภิกฺขเว นามรูปนิโรโธ โน
วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ ฯ วิญฺญาณนิโรธา ภนฺเต นามรูปนิโรโธ เอวํ
โน   เอตฺถ   โหติ  วิญฺญาณนิโรธา  นามรูปนิโรโธติ  ฯ  สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติ
     {๔๔๙.๓}   อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  สงฺขารนิโรธา  นุ โข ภิกฺขเว
วิญฺญาณนิโรโธ   โน   วา  กถํ  วา  เอตฺถ  โหตีติ  ฯ  สงฺขารนิโรธา
ภนฺเต    วิญฺญาณนิโรโธ   เอวํ   โน   เอตฺถ   โหติ   วิญฺญาณนิโรธา
นามรูปนิโรโธติ   ฯ   สงฺขารนิโรธา  นามรูปนิโรโธติ  อิติ  โข  ปเนตํ
วุตฺตํ   สงฺขารนิโรธา   นุ   โข   ภิกฺขเว   วิญฺญาณนิโรโธ   โน  วา
กถํ   วา   เอตฺถ   โหตีติ   ฯ  สงฺขารนิโรธา  ภนฺเต  วิญฺญาณนิโรโธ
เอวํ    โน    เอตฺถ    โหติ   สงฺขารนิโรธา   วิญฺญาณนิโรโธติ   ฯ
อวิชฺชานิโรธา   สงฺขารนิโรโธติ  อิติ  โข  ปเนตํ  วุตฺตํ  อวิชฺชานิโรธา
นุ    โข   ภิกฺขเว   สงฺขารนิโรโธ   โน   วา   กถํ   วา   เอตฺถ
โหตีติ   ฯ   อวิชฺชานิโรธา   ภนฺเต  สงฺขารนิโรโธ  เอวํ  โน  เอตฺถ
โหติ อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ ฯ
     [๔๕๐]   สาธุ  ภิกฺขเว  อิติ  โข  ภิกฺขเว  ตุเมฺหปิ  เอวํ  วเทถ
อหมฺปิ    เอวํ    วทามิ    อิมสฺมึ   อสติ   อิทํ   น   โหติ   อิมสฺส
นิโรธา  อิทํ  นิรุชฺฌติ  ยทิทํ  อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธ     วิญฺญาณนิโรธา     นามรูปนิโรโธ     นามรูปนิโรธา
สฬายตนนิโรโธ      สฬายตนนิโรธา      ผสฺสนิโรโธ     ผสฺสนิโรธา
เวทนานิโรโธ      เวทนานิโรธา      ตณฺหานิโรโธ     ตณฺหานิโรธา
อุปาทานนิโรโธ       อุปาทานนิโรธา      ภวนิโรโธ      ภวนิโรธา
ชาตินิโรโธ    ชาตินิโรธา   ชรามรณํ   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
นิรุชฺฌนฺติ      เอวเมตสฺส     เกวลสฺส     ทุกฺขกฺขนฺธสฺส     นิโรโธ
โหติ ฯ
     [๔๕๑]   อปิ  นุ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  เอวํ  ชานนฺตา  เอวํ ปสฺสนฺตา
ปุพฺพนฺตํ   วา   ปฏิธาเวยฺยาถ   อเหสุมฺหา   นุ  โข  มยํ  อตีตมทฺธานํ
น  นุ  โข  อเหสุมฺหา  อตีตมทฺธานํ  กึ  นุ  โข  อเหสุมฺหา อตีตมทฺธานํ
กถํ  นุ  โข  อเหสุมฺหา  อตีตมทฺธานํ  กึ  หุตฺวา  กึ  อเหสุมฺหา  นุ โข
มยํ  อตีตมทฺธานนฺติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเว เอวํ
ชานนฺตา   เอวํ   ปสฺสนฺตา   อปรนฺตํ   วา   ปฏิธาเวยฺยาถ  ภวิสฺสาม
นุ   โข  มยํ  อนาคตมทฺธานํ  น  นุ  โข  ภวิสฺสาม  อนาคตมทฺธานํ  กึ
นุ  โข  ภวิสฺสาม  อนาคตมทฺธานํ  กถํ  นุ  โข  ภวิสฺสาม อนาคตมทฺธานํ
กึ หุตฺวา กึ ภวิสฺสาม นุ โข มยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ฯ
     {๔๕๑.๑}   โน  เหตํ ภนฺเต ฯ อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเว เอวํ ชานนฺตา
เอวํ   ปสฺสนฺตา   เอตรหิ   วา   ปจฺจุปฺปนฺนทฺธานํ   อารพฺภ   อชฺฌตฺตํ
กถํกถี  อสฺสถ  อหํ  นุ  โขสฺมิ  โน  นุ  โขสฺมิ กินฺนุ โขสฺมิ กถํ นุ โขสฺมิ
อยํ  นุ  โข  สตฺโต  กุโต  อาคโต  โส  กุหิงฺคามี ภวิสฺสตีติ ฯ โน เหตํ
ภนฺเต   ฯ   อปิ  นุ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  เอวํ  ชานนฺตา  เอวํ  ปสฺสนฺตา
เอวํ   วเทยฺยาถ  สตฺถา  โน  ครุ  สตฺถุ  คารเวเนว  ๑-  มยํ  เอวํ
วเทยฺยามาติ   ๒-  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  อปิ  นุ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว
เอวํ   ชานนฺตา   เอวํ   ปสฺสนฺตา  เอวํ  วเทยฺยาถ  สมโณ  เอวมาห
สมณา   จ   น   จ   มยํ  เอวํ  วเทมาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
อปิ   นุ   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   เอวํ   ชานนฺตา   เอวํ  ปสฺสนฺตา  อญฺญํ
@เชิงอรรถ:  ม. คารเวน จ ฯ  ม. วเทมาติ ฯ
สตฺถารํ  อุทฺทิเสยฺยาถาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเว
เอวํ   ชานนฺตา   เอวํ   ปสฺสนฺตา   ยานิ   ตานิ   ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ
วตฺตโกตูหลมงฺคลานิ     ตานิ     สารโต    ปจฺจาคจฺเฉยฺยาถาติ    ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  นนุ  ภิกฺขเว  ยเทว  ตุมฺหากํ  สามํ  ญาตํ  สามํ
ทิฏฺฐํ  สามํ  วิทิตํ  ตเทว  ตุเมฺห  วเทยฺยาถาติ  ๑-  ฯ  เอวํ ภนฺเต ฯ
สาธุ   ภิกฺขเว  อุปนีตา  โข  เม  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  อิมินา  สนฺทิฏฺฐิเกน
ธมฺเมน   อกาลิเกน   เอหิปสฺสิเกน   โอปนยิเกน  ปจฺจตฺตํ  เวทิตพฺเพน
วิญฺญูหิ    สนฺทิฏฺฐิโก   อยํ   ภิกฺขเว   ธมฺโม   อกาลิโก   เอหิปสฺสิโก
โอปนยิโก   ปจฺจตฺตํ   เวทิตพฺโพ   วิญฺญูหีติ   อิติ  ยนฺตํ  วุตฺตํ  อิทเมตํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ ฯ
     [๔๕๒]   ติณฺณํ   โข   ปน  ภิกฺขเว  สนฺนิปาตา  คพฺภสฺสาวกฺกนฺติ
โหติ  ฯ  อิธ  มาตาปิตโร  จ  สนฺนิปติตา  โหนฺติ มาตา จ น อุตุนี โหติ
คนฺธพฺโพ  จ  น  ปจฺจุปฏฺฐิโต  โหติ  เนว  ตาว คพฺภสฺสาวกฺกนฺติ โหติ ฯ
อิธ  มาตาปิตโร  จ  สนฺนิปติตา  โหนฺติ  มาตา จ อุตุนี โหติ คนฺธพฺโพ จ
น  ปจฺจุปฏฺฐิโต  โหติ  เนว  ตาว  คพฺภสฺสาวกฺกนฺติ  โหติ ฯ ยโต จ โข
ภิกฺขเว  มาตาปิตโร  จ  สนฺนิปติตา  โหนฺติ มาตา จ อุตุนี โหติ คนฺธพฺโพ
จ    ปจฺจุปฏฺฐิโต   โหติ   เอวํ   ติณฺณํ   สนฺนิปาตา   คพฺภสฺสาวกฺกนฺติ
โหติ  ฯ  ตเมนํ  ภิกฺขเว  มาตา  นว  วา  ทส วา มาเส คพฺภํ กุจฺฉินา
ปริหรติ   มหตา   สํสเยน   ครุภารํ   ตเมนํ   ภิกฺขเว  มาตา  นวนฺนํ
@เชิงอรรถ:  ม. วเทถาติ ฯ
วา   ทสนฺนํ  วา  มาสานํ  อจฺจเยน  วิชายติ  มหตา  สํสเยน  ครุภารํ
ตเมนํ ชาตํ สมานํ สเกน โลหิเตน โปเสสิ ฯ
     [๔๕๓]   โลหิตเญฺหตํ   ภิกฺขเว   อริยสฺส   วินเย   ยทิทํ  มาตุ
ถญฺญํ   ฯ   ส   โข   โส   ภิกฺขเว  กุมาโร  วุฑฺฒิมนฺวาย  อินฺทฺริยานํ
ปริปากมนฺวาย   ยานิ   ตานิ   กุมารกานํ   กีฬาปนกานิ   เตหิ   กีฬติ
เสยฺยถีทํ  วงฺกํ  ฆฏิกํ  โมกฺขจิกํ  จิงฺคุลิกํ  ๑-  ปตฺตาฬฺหกํ  รถกํ ธนุกํ ฯ
ส   โข  โส  ภิกฺขเว  กุมาโร  วุฑฺฒิมนฺวาย  อินฺทฺริยานํ  ปริปากมนฺวาย
ปญฺจหิ      กามคุเณหิ      สมปฺปิโต      สมงฺคีภูโต      ปริจาเรติ
จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ    รูเปหิ    อิฏฺเฐหิ    กนฺเตหิ   มนาเปหิ   ปิยรูเปหิ
กามูปสญฺหิเตหิ   รชนีเยหิ   เปมนีเยหิ   โสตวิญฺเญยฺเยหิ  สทฺเทหิ  ...
ฆานวิญฺเญยฺเยหิ    คนฺเธหิ    ...   ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยหิ   รเสหิ   ...
กายวิญฺเญยฺเยหิ   โผฏฺฐพฺเพหิ   อิฏฺเฐหิ   กนฺเตหิ   มนาเปหิ  ปิยรูเปหิ
กามูปสญฺหิเตหิ รชนีเยหิ เปมนีเยหิ ฯ
     {๔๕๓.๑}   โส   จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา  ปิยรูเป  รูเป  สารชฺชติ
อปฺปิยรูเป     รูเป     พฺยาปชฺชติ    อนุปฏฺฐิตกายสติ    จ    วิหรติ
ปริตฺตเจตโส      ตญฺจ      เจโตวิมุตฺตึ     ปญฺญาวิมุตฺตึ     ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ    ยตฺถสฺส   เต   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อปริเสสา
นิรุชฺฌนฺติ   ฯ   โส   เอวํ   อนุโรธวิโรธํ  สมาปนฺโน  ยงฺกิญฺจิ  เวทนํ
เวเทติ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ฯ  โส  ตํ  เวทนํ
อภินนฺทติ    อภิวทติ    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ   ฯ   ตสฺส   ตํ   เวทนํ
อภินนฺทโต      อภิวทโต      อชฺโฌสาย      ติฏฺฐโต      อุปฺปชฺชติ
@เชิงอรรถ:  โป. ปิงฺคุลิกํ ฯ ม. จิงฺคุลกํ ฯ
นนฺทิ    ยา    เวทนาสุ   นนฺทิ   ตทุปาทานํ   ตสฺส   อุปาทานปจฺจยา
ภโว    ภวปจฺจยา    ชาติ    ชาติปจฺจยา    ชรามรณํ   โสกปริเทว-
ทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา   สมฺภวนฺติ   เอวเมตสฺส  เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทโย  โหติ  ฯ  โสเตน  สทฺทํ สุตฺวา ... ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ...
ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ...  มนสา
ธมฺมํ    วิญฺญาย    ปิยรูเป    ธมฺเม   สารชฺชติ   อปฺปิยรูเป   ธมฺเม
พฺยาปชฺชติ    อนุปฏฺฐิตกายสติ    จ    วิหรติ    ปริตฺตเจตโส    ตญฺจ
เจโตวิมุตฺตึ    ปญฺญาวิมุตฺตึ    ยถาภูตํ    นปฺปชานาติ    ยตฺถสฺส   เต
ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ ฯ
     {๔๕๓.๒}   โส  เอวํ  อนุโรธวิโรธํ  สมาปนฺโน  ยงฺกิญฺจิ  เวทนํ
เวเทติ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ฯ โส ตํ เวทนํ อภินนฺทติ
อภิวทติ   อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  ตสฺส  ตํ  เวทนํ  อภินนฺทโต  อภิวทโต
อชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   อุปฺปชฺชติ  นนฺทิ  ยา  เวทนาสุ  นนฺทิ  ตทุปาทานํ
ตสฺส   อุปาทานปจฺจยา   ภโว  ภวปจฺจยา  ชาติ  ชาติปจฺจยา  ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     [๔๕๔]   อิธ  ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน     สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร    ปุริสทมฺมสารถิ
สตฺถา    เทวมนุสฺสานํ   พุทฺโธ   ภควา   โส   อิมํ   โลกํ   สเทวกํ
สมารกํ     สพฺรหฺมกํ    สสฺสมณพฺราหฺมณึ    ปชํ    สเทวมนุสฺสํ    สยํ
อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทติ   โส   ธมฺมํ   เทเสติ   อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสติ   ฯ   ตํ   ธมฺมํ   สุณาติ  คหปติ  วา
คหปติปุตฺโต   วา   อญฺญตรสฺมึ   วา  กุเล  ปจฺฉา  ชาโต  ฯ  โส  ตํ
ธมฺมํ   สุตฺวา  ตถาคเต  สทฺธํ  ปฏิลภติ  ฯ  โส  เตน  สทฺธาปฏิลาเภน
สมนฺนาคโต    อิติ    ปฏิสญฺจิกฺขติ    สมฺพาโธ   ฆราวาโส   รชาปโถ
อพฺโภกาโส   ปพฺพชฺชา  นยิทํ  สุกรํ  อคารํ  อชฺฌาวสตา  เอกนฺตปริปุณฺณํ
เอกนฺตปริสุทฺธํ    สงฺขลิขิตํ    พฺรหฺมจริยํ   จริตุํ   ยนฺนูนาหํ   เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวา     กาสายานิ     วตฺถานิ    อจฺฉาเทตฺวา    อคารสฺมา
อนคาริยํ  ปพฺพเชยฺยนฺติ  ฯ  โส  อปเรน  สมเยน  อปฺปํ  วา โภคกฺขนฺธํ
ปหาย   มหนฺตํ  วา  โภคกฺขนฺธํ  ปหาย  อปฺปํ  วา  ญาติปริวฏฺฏํ  ปหาย
มหนฺตํ   วา   ญาติปริวฏฺฏํ   ปหาย  เกสมสฺสุํ  โอหาเรตฺวา  กาสายานิ
วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชติ ฯ
     [๔๕๕]   โส  เอวํ  ปพฺพชิโต  สมาโน ภิกฺขูนํ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน
ปาณาติปาตํ    ปหาย    ปาณาติปาตา    ปฏิวิรโต   โหติ   นิหิตทณฺโฑ
นิหิตสตฺโถ ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ ฯ
     {๔๕๕.๑}   อทินฺนาทานํ   ปหาย   อทินฺนาทานา  ปฏิวิรโต  โหติ
ทินฺนาทายี ทินฺนปาฏิกงฺขี อเถเนน สุจิภูเตน อตฺตนา วิหรติ ฯ
     {๔๕๕.๒}   อพฺรหฺมจริยํ  ปหาย  พฺรหฺมจารี  โหติ อาราจารี วิรโต
เมถุนา  คามธมฺมา  ฯ มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ สจฺจวาที
สจฺจสนฺโธ เฐโต ปจฺจยิโก อวิสํวาทโก โลกสฺส ฯ
     {๔๕๕.๓}   ปิสุณํ  วาจํ  ปหาย  ปิสุณาย  วาจาย  ปฏิวิรโต  โหติ
อิโต  สุตฺวา  น  อมุตฺร  อกฺขาตา  อิเมสํ  เภทาย  อมุตฺร วา สุตฺวา น
อิเมสํ  อกฺขาตา  อมูสํ  เภทาย  อิติ  ภินฺนานํ  วา สนฺธาตา สหิตานํ วา
อนุปฺปทาตา   สมคฺคาราโม   สมคฺครโต   สมคฺคนนฺที   สมคฺคกรณึ  วาจํ
ภาสิตา โหติ ฯ
     {๔๕๕.๔}   ผรุสํ  วาจํ  ปหาย  ผรุสาย  วาจาย  ปฏิวิรโต  โหติ
ยา  สา  วาจา  เนลา  กณฺณสุขา  เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา
พหุชนมนาปา ตถารูปึ วาจํ ภาสิตา โหติ ฯ
     {๔๕๕.๕}   สมฺผปฺปลาปํ   ปหาย   สมฺผปฺปลาปา  ปฏิวิรโต  โหติ
กาลวาที  ภูตวาที  อตฺถวาที  ธมฺมวาที  วินยวาที  นิธานวตึ วาจํ ภาสิตา
โหติ กาเลน สาปเทสํ ปริยนฺตวตึ อตฺถสญฺหิตํ ฯ
     {๔๕๕.๖} [๑]-   วีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโต โหติ ฯ เอกภตฺติโก
โหติ   รตฺตูปรโต   วิรโต   วิกาลโภชนา   ฯ  นจฺจคีตวาทิตวิสูกทสฺสนา
ปฏิวิรโต      โหติ     ฯ     มาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา
ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    อุจฺจาสยนมหาสยนา   ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ
ชาตรูปรชตปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    อามกธญฺญปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    อามกมํสปฏิคฺคหณา    ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ
อิตฺถีกุมาริกปฏิคฺคหณา     ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    ทาสีทาสปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ    เขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณา   ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ
อเชฬกปฏิคฺคหณา     ปฏิวิรโต     โหติ     ฯ    กุกฺกุฏสูกรปฏิคฺคหณา
ปฏิวิรโต         โหติ         ฯ         หตฺถิควาสฺสวฬวปฏิคฺคหณา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. โส ฯ
ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ   ทูเตยฺยปหีณคมนานุโยคา   ปฏิวิรโต   โหติ   ฯ
กยวิกฺกยา    ปฏิวิรโต    โหติ   ฯ   ตุลากูฏกํสกูฏมานกูฏา   ปฏิวิรโต
โหติ     ฯ    อุกฺโกฏนวญฺจนนิกติสาวิโยคา    ปฏิวิรโต    โหติ    ฯ
เฉทนวธพนฺธนวิปราโมสอาโลปสหสาการา ปฏิวิรโต โหติ ฯ
     {๔๕๕.๗}   โส   สนฺตุฏฺโฐ   โหติ   กายปริหาริเกน   จีวเรน
กุจฺฉิปริหาริเกน  ปิณฺฑปาเตน  [๑]-  เยน  เยเนว  ปกฺกมติ สมาทาเยว
ปกฺกมติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   นาม   ปกฺขี   สกุโณ  เยน  เยเนว  เฑติ
สปตฺตภาโรว   เฑติ   เอวเมว  ภิกฺขุ  สนฺตุฏฺโฐ  โหติ  กายปริหาริเกน
จีวเรน   กุจฺฉิปริหาริเกน   ปิณฺฑปาเตน  [๒]-  เยน  เยเนว  ปกฺกมติ
สมาทาเยว  ปกฺกมติ  ฯ  โส  อิมินา  อริเยน  สีลกฺขนฺเธน  สมนฺนาคโต
อชฺฌตฺตํ อนวชฺชสุขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ
     {๔๕๕.๘}   โส   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา  น  นิมิตฺตคฺคาหี  โหติ
นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส
สํวราย   ปฏิปชฺชติ  รกฺขติ  จกฺขุนฺทฺริยํ  จกฺขุนฺทฺริเย  สํวรํ  อาปชฺชติ  ฯ
โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา  ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ... มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น
นิมิตฺตคฺคาหี    โหติ    นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ   มนินฺทฺริยํ
อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย  ปฏิปชฺชติ  รกฺขติ  มนินฺทฺริยํ  มนินฺทฺริเย
สํวรํ  อาปชฺชติ  ฯ  โส อิมินา อริเยน อินฺทฺริยสํวเรน สมนฺนาคโต อชฺฌตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. โส ฯ
อพฺยาเสกสุขํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ  โส  อภิกฺกนฺเต  ปฏิกฺกนฺเต  สมฺปชานการี
โหติ   อาโลกิเต   วิโลกิเต  สมฺปชานการี  โหติ  สมฺมิญฺชิเต  ปสาริเต
สมฺปชานการี   โหติ   สงฺฆาฏิปตฺต   จีวรธารเณ   สมฺปชานการี   โหติ
อสิเต  ปีเต  ขายิเต  สายิเต  สมฺปชานการี  โหติ  อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม
สมฺปชานการี    โหติ    คเต    ฐิเต    นิสินฺเน   สุตฺเต   ชาคริเต
ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี โหติ ฯ
     [๔๕๖]   โส  อิมินา  จ  อริเยน สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต อิมินา จ
อริเยน  อินฺทฺริยสํวเรน  สมนฺนาคโต  อิมินา  จ  อริเยน  สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคโต   วิวิตฺตํ   เสนาสนํ   ภชติ  อรญฺญํ  รุกฺขมูลํ  ปพฺพตํ  กนฺทรํ
คิริคุหํ   สุสานํ   วนปตฺถํ   อพฺโภกาสํ   ปลาลปุญฺชํ  ฯ  โส  ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต   นิสีทติ   ปลฺลงฺกํ   อาภุชิตฺวา   อุชุํ  กายํ  ปณิธาย
ปริมุขํ  สตึ  อุปฏฺฐเปตฺวา  ฯ  โส  อภิชฺฌํ  โลเก  ปหาย  วิคตาภิชฺเฌน
เจตสา   วิหรติ  อภิชฺฌาย  จิตฺตํ  ปริโสเธติ  ฯ  พฺยาปาทปโทสํ  ปหาย
อพฺยาปนฺนจิตฺโต     วิหรติ     สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี    พฺยาปาทปโทสา
จิตฺตํ  ปริโสเธติ  ฯ  ถีนมิทฺธํ  ปหาย  วิคตถีนมิทฺโธ  วิหรติ  อาโลกสญฺญี
สโต  สมฺปชาโน  ถีนมิทฺธา  จิตฺตํ  ปริโสเธติ  ฯ  อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ  ปหาย
อนุทฺธโต    วิหรติ    อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา   จิตฺตํ
ปริโสเธติ    ฯ    วิจิกิจฺฉํ   ปหาย   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ   วิหรติ   อกถํกถี
กุสเลสุ ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
     [๔๕๗]   โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ
ปุน    จปรํ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    วิตกฺกวิจารานํ   วูปสมา   อชฺฌตฺตํ
สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ   อวิตกฺกํ   อวิจารํ  สมาธิชํ  ปีติสุขํ
ทุติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯเปฯ   ตติยํ  ฌานํ  ...  จตุตฺถํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
     [๔๕๘]   โส  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา  ปิยรูเป  รูเป  น  สารชฺชติ
อปฺปิยรูเป    รูเป    น    พฺยาปชฺชติ    อุปฏฺฐิตกายสติ   จ   วิหรติ
อปฺปมาณเจตโส   ตญฺจ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ   ยถาภูตํ  ปชานาติ
ยตฺถสฺส   เต   ปาปกา  อกุสลา  ธมฺมา  อปริเสสา  นิรุชฺฌนฺติ  ฯ  โส
เอวํ   อนุโรธวิโรธวิปฺปหีโน   ยงฺกิญฺจิ  เวทนํ  เวเทติ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ
วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ฯ   โส  ตํ  เวทนํ  นาภินนฺทติ  นาภิวทติ  น
อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   ตสฺส  ตํ  เวทนํ  อนภินนฺทโต  อนภิวทโต  น
อชฺโฌสาย  ติฏฺฐโต  ยา  เวทนาสุ  นนฺทิ สา นิรุชฺฌติ ฯ ตสฺส นนฺทินิโรธา
อุปาทานนิโรโธ       อุปาทานนิโรธา      ภวนิโรโธ      ภวนิโรธา
ชาตินิโรโธ    ชาตินิโรธา   ชรามรณํ   โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
นิรุชฺฌนฺติ   เอวเมตสฺส   เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ   โหติ  ฯ
โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา  ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ...  มนสา  ธมฺมํ วิญฺญาย
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ นนที ฯ
ปิยรูเป   ธมฺเม   น   สารชฺชติ   อปฺปิยรูเป   ธมฺเม   น  พฺยาปชฺชติ
อุปฏฺฐิตกายสติ    จ    วิหรติ    อปฺปมาณเจตโส   ตญฺจ   เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ    ยถาภูตํ   ปชานาติ   ยตฺถสฺส   เต   ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมา   อปริเสสา   นิรุชฺฌนฺติ   ฯ   โส   เอวํ  อนุโรธวิโรธวิปฺปหีโน
ยงฺกิญฺจิ  เวทนํ  เวเทติ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ฯ  โส
ตํ   เวทนํ   นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  ตสฺส
ตํ   เวทนํ   อนภินนฺทโต   อนภิวทโต   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต  ยา
เวทนาสุ   นนฺทิ   สา  นิรุชฺฌติ  ฯ  ตสฺส  นนฺทินิโรธา  อุปาทานนิโรโธ
อุปาทานนิโรธา    ภวนิโรโธ    ภวนิโรธา   ชาตินิโรโธ   ชาตินิโรธา
ชรามรณํ    โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    นิรุชฺฌนฺติ    เอวเมตสฺส
เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส  นิโรโธ  โหติ  ฯ  อิมํ  โข  เม ตุเมฺห ภิกฺขเว
สงฺขิตฺเตน   ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ   ธาเรถ   สาตึ  ปน  ภิกฺขุํ  เกวฏฺฏปุตฺตํ
มหาตณฺหาชาลตณฺหาสงฺฆาฏปฏิมุกฺกนฺติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                  มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ อฏฺฐมํ ฯ
                                -------------
                              มหาอสฺสปุรสุตฺตํ
     [๔๕๙]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  องฺเคสุ  วิหรติ
อสฺสปุรํ  นาม  องฺคานํ  นิคโม  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
ภิกฺขโวติ   ฯ   ภทนฺเตติ   เต   ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  ภควา
เอตทโวจ   สมณา   สมณาติ   โว   ภิกฺขเว  ชโน  สญฺชานาติ  ตุเมฺห
จ    ปน   เก   ตุเมฺหติ   ปุฏฺฐา   สมานา   สมณมฺหาติ   ปฏิชานาถ
เตสํ   โว   ภิกฺขเว   เอวํสมญฺญานํ   สตํ   เอวํปฏิญฺญานํ   สตํ   เย
ธมฺมา   สมณกรณา   จ   พฺราหฺมณกรณา   จ   เต   ธมฺเม  สมาทาย
วตฺติสฺสาม   เอวนฺโน   อยํ   อมฺหากํ   สมญฺญา   จ   สจฺจา  ภวิสฺสติ
ปฏิญฺญา   จ   ภูตา   เยสญฺจ   มยํ   จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขาเร  ๑-  ปริภุญฺชาม  เตสนฺเต  การา  อเมฺหสุ  มหปฺผลา
ภวิสฺสนฺติ     มหานิสํสา     อมฺหากญฺเจวายํ     ปพฺพชฺชา     อวญฺฌา
ภวิสฺสติ สผลา สอุทฺรยาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ
     [๔๖๐]   กตเม  จ  ภิกฺขเว  ธมฺมา  สมณกรณา  จ พฺราหฺมณกรณา
จ    ฯ    หิโรตฺตปฺเปน    สมนฺนาคตา   ภวิสฺสามาติ   เอวญฺหิ   โว
ภิกฺขเว   สิกฺขิตพฺพนฺติ   ฯ  สิยา  โข  ปน  ภิกฺขเว  ตุมฺหากํ  เอวมสฺส
หิโรตฺตปฺเปนมฺห      สมนฺนาคตา     อลเมตฺตาวตา     กตเมตฺตาวตา
อนุปฺปตฺโต   โน   สามญฺญตฺโถ   นตฺถิ   [๒]-  กญฺจิ  อุตฺตรึ  กรณียนฺติ
ตาวตเกเนว    จ    ๓-   ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ   อาโรจยามิ   โว
@เชิงอรรถ:  ม. จีวร ... ปริกฺขารํ ฯ  โป. ม. โน ฯ  ม. สพฺพตฺถ จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ภิกฺขเว   ปฏิเวทยามิ   โว   ภิกฺขเว   มา   โว  สามญฺญตฺถิกานํ  สตํ
สามญฺญตฺโถ ปริหายิ สติ ๑- อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๑]   กิญฺจ   ภิกฺขเว   อุตฺตรึ   กรณียํ   ฯ   ปริสุทฺโธ  โน
กายสมาจาโร   ภวิสฺสติ   อุตฺตาโน  วิวโฏ  น  จ  ฉิทฺทวา  สํวุโต  จ
ตาย   จ   ปน   ปริสุทฺธกายสมาจารตาย  เนวตฺตานุกฺกํสิสฺสาม  น  ปรํ
วมฺภิสฺสามาติ   เอวญฺหิ   โว   ภิกฺขเว   สิกฺขิตพฺพํ  ฯ  สิยา  โข  ปน
ภิกฺขเว     ตุมฺหากํ     เอวมสฺส     หิโรตฺตปฺเปนมฺห     สมนฺนาคตา
ปริสุทฺโธ     โน    กายสมาจาโร    อลเมตฺตาวตา    กตเมตฺตาวตา
อนุปฺปตฺโต   โน   สามญฺญตฺโถ   นตฺถิ   โน   กิญฺจิ   อุตฺตรึ  กรณียนฺติ
ตาวตเกเนว   จ   ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ   อาโรจยามิ   โว  ภิกฺขเว
ปฏิเวทยามิ   โว   ภิกฺขเว  มา  โว  สามญฺญตฺถิกานํ  สตํ  สามญฺญตฺโถ
ปริหายิ สติ อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๒]   กิญฺจ   ภิกฺขเว   อุตฺตรึ   กรณียํ   ฯ   ปริสุทฺโธ  โน
วจีสมาจาโร   ภวิสฺสติ   อุตฺตาโน   วิวโฏ  น  จ  ฉิทฺทวา  สํวุโต  จ
ตาย   จ   ปน   ปริสุทฺธวจีสมาจารตาย   เนวตฺตานุกฺกํสิสฺสาม  น  ปรํ
วมฺภิสฺสามาติ   เอวญฺหิ   โว   ภิกฺขเว   สิกฺขิตพฺพํ  ฯ  สิยา  โข  ปน
ภิกฺขเว     ตุมฺหากํ     เอวมสฺส     หิโรตฺตปฺเปนมฺห     สมนฺนาคตา
ปริสุทฺโธ   โน   กายสมาจาโร  ปริสุทฺโธ  วจีสมาจาโร  อลเมตฺตาวตา
กตเมตฺตาวตา    อนุปฺปตฺโต    โน   สามญฺญตฺโถ   นตฺถิ   โน   กิญฺจิ
อุตฺตรึ   กรณียนฺติ   ตาวตเกเนว  จ  ตุฏฺฐึ  อาปชฺเชยฺยาถ  อาโรจยามิ
@เชิงอรรถ:  โป. สพฺพตฺถ อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
โว   ภิกฺขเว  ปฏิเวทยามิ  โว  ภิกฺขเว  มา  โว  สามญฺญตฺถิกานํ  สตํ
สามญฺญตฺโถ ปริหายิ สติ อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๓]   กิญฺจ   ภิกฺขเว   อุตฺตรึ   กรณียํ   ฯ   ปริสุทฺโธ  โน
มโนสมาจาโร   ภวิสฺสติ   อุตฺตาโน  วิวโฏ  น  จ  ฉิทฺทวา  สํวุโต  จ
ตาย   จ   ปน       ปริสุทฺธมโนสมาจารตาย  เนวตฺตานุกฺกํสิสฺสาม  น
ปรํ   วมฺภิสฺสามาติ   เอวญฺหิ   โว   ภิกฺขเว  สิกฺขิตพฺพํ  ฯ  สิยา  โข
ปน    ภิกฺขเว    ตุมฺหากํ    เอวมสฺส   หิโรตฺตปฺเปนมฺห   สมนฺนาคตา
ปริสุทฺโธ    โน   กายสมาจาโร   ปริสุทฺโธ   วจีสมาจาโร   ปริสุทฺโธ
มโนสมาจาโร    อลเมตตาวตา    กตเมตฺตาวตา    อนุปฺปตฺโต    โน
สามญฺญตฺโถ    นตฺถิ    โน   กิญฺจิ   อุตฺตรึ   กรณียนฺติ   ตาวตเกเนว
จ   ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ  อาโรจยามิ  โว  ภิกฺขเว  ปฏิเวทยามิ  โว
ภิกฺขเว   มา   โว   สามญฺญตฺถิกานํ   สตํ   สามญฺญตฺโถ  ปริหายิ  สติ
อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๔]   กิญฺจ  ภิกฺขเว  อุตฺตรึ  กรณียํ  ฯ  ปริสุทฺโธ  โน อาชีโว
ภวิสฺสติ   อุตฺตาโน   วิวโฏ   น   จ   ฉิทฺทวา   สํวุโต  จ  ตาย  จ
ปน    ปริสุทฺธาชีวตาย   เนวตฺตานุกฺกํสิสฺสาม   น   ปรํ   วมฺภิสฺสามาติ
เอวญฺหิ   โว  ภิกฺขเว  สิกฺขิตพฺพํ  ฯ  สิยา  โข  ปน  ภิกฺขเว  ตุมฺหากํ
เอวมสฺส      หิโรตฺตปฺเปนมฺห      สมนฺนาคตา     ปริสุทฺโธ     โน
กายสมาจาโร    ปริสุทฺโธ    วจีสมาจาโร   ปริสุทฺโธ   มโนสมาจาโร
ปริสุทฺโธ   อาชีโว   อลเมตฺตาวตา   กตเมตฺตาวตา   อนุปฺปตฺโต   โน
สามญฺญตฺโถ   นตฺถิ   โน   กิญฺจิ   อุตฺตรึ   กรณียนฺติ  ตาวตเกเนว  จ
ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ   อาโรจยามิ   โว   ภิกฺขเว   ปฏิเวทยามิ  โว
ภิกฺขเว    มา    โว    สามญฺญตฺถิกานํ   สตํ   สามญฺญตฺโถ   ปริหายิ
สติ อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๕]   กิญฺจ  ภิกฺขเว  อุตฺตรึ  กรณียํ  ฯ  อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารา
ภวิสฺสาม   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   น   นิมิตฺตคฺคาหี  นานุพฺยญฺชนคฺคาหี
ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา  อนฺวาสฺสเวยฺยุํ  ตสฺส  สํวราย  ปฏิปชฺชิสฺสาม
รกฺขิสฺสาม    จกฺขุนฺทฺริยํ    จกฺขุนฺทฺริเย    สํวรํ    อาปชฺชิสฺสาม    ฯ
โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ...  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา  ... ชิวฺหาย รสํ
สายิตฺวา  ...  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ...  มนสา  ธมฺมํ วิญฺญาย
น     นิมิตฺตคฺคาหี    นานุพฺยญฺชนคฺคาหี    ยตฺวาธิกรณเมนํ    มนินฺทฺริยํ
อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย   ปฏิปชฺชิสฺสาม   รกฺขิสฺสาม   มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย   สํวรํ  อาปชฺชิสฺสามาติ  เอวญฺหิ  โว  ภิกฺขเว  สิกฺขิตพฺพํ  ฯ
สิยา    โข    ปน    ภิกฺขเว   ตุมฺหากํ   เอวมสฺส   หิโรตฺตปฺเปนมฺห
สมนฺนาคตา   ปริสุทฺโธ   โน   กายสมาจาโร   ปริสุทฺโธ  วจีสมาจาโร
ปริสุทฺโธ     มโนสมาจาโร     ปริสุทฺโธ     อาชีโว    อินฺทฺริเยสุมฺห
คุตฺตทฺวารา     อลเมตฺตาวตา     กตเมตฺตาวตา    อนุปฺปตฺโต    โน
สามญฺญตฺโถ    นตฺถิ    โน   กิญฺจิ   อุตฺตรึ   กรณียนฺติ   ตาวตเกเนว
จ   ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ  อาโรจยามิ  โว  ภิกฺขเว  ปฏิเวทยามิ  โว
ภิกฺขเว   มา   โว   สามญฺญตฺถิกานํ   สตํ   สามญฺญตฺโถ  ปริหายิ  สติ
อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๖]   กิญฺจ   ภิกฺขเว   อุตฺตรึ   กรณียํ  ฯ  โภชเน  มตฺตญฺญู
ภวิสฺสาม   ปฏิสงฺขา   โยนิโส   อาหารํ   อาหริสฺสาม   เนว   ทวาย
น   มทาย   น   มณฺฑนาย   น   วิภูสนาย  ยาวเทว  อิมสฺส  กายสฺส
ฐิติยา   ยาปนาย   วิหึสุปรติยา   พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย   อิติ   ปุราณญฺจ
เวทนํ    ปฏิหงฺขาม    นวญฺจ   เวทนํ   น   อุปฺปาเทสฺสาม   ยาตฺรา
จ   โน   ภวิสฺสติ   อนวชฺชตา   จ   ผาสุวิหาโร  จาติ  เอวญฺหิ  โว
ภิกฺขเว   สิกฺขิตพฺพํ   ฯ   สิยา   โข  ปน  ภิกฺขเว  ตุมฺหากํ  เอวมสฺส
หิโรตฺตปฺเปนมฺห     สมนฺนาคตา     ปริสุทฺโธ    โน    กายสมาจาโร
ปริสุทฺโธ   วจีสมาจาโร   ปริสุทฺโธ   มโนสมาจาโร  ปริสุทฺโธ  อาชีโว
อินฺทฺริเยสุมฺห    คุตฺตทฺวารา    โภชเน    มตฺตญฺญุโน    อลเมตฺตาวตา
กตเมตฺตาวตา     อนุปฺปตฺโต     โน     สามญฺญตฺโถ    นตฺถิ    โน
กิญฺจิ    อุตฺตรึ   กรณียนฺติ   ตาวตเกเนว   จ   ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ
อาโรจยามิ   โว   ภิกฺขเว   ปฏิเวทยามิ   โว   ภิกฺขเว   มา   โว
สามญฺญตฺถิกานํ สตํ สามญฺญตฺโถ ปริหายิ สติ อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๗]   กิญฺจ   ภิกฺขเว   อุตฺตรึ   กรณียํ   ฯ  ชาคริยมนุยุตฺตา
ภวิสฺสาม   ทิวสํ   จงฺกเมน   นิสชฺชาย   อาวรณีเยหิ   ธมฺเมหิ   จิตฺตํ
ปริโสเธสฺสาม   รตฺติยา   ปฐมํ  ยามํ  จงฺกเมน  นิสชฺชาย  อาวรณีเยหิ
ธมฺเมหิ    จิตฺตํ   ปริโสเธสฺสาม   รตฺติยา   มชฺฌิมํ   ยามํ   ทกฺขิเณน
ปสฺเสน   สีหเสยฺยํ   กปฺเปสฺสาม  ปาเทน  ๑-  ปาทํ  อจฺจาธาย  สตา
สมฺปชานา    อุฏฺฐานสญฺญํ    มนสิกริตฺวา    รตฺติยา    ปจฺฉิมํ    ยามํ
ปจฺจุฏฺฐาย    จงฺกเมน    นิสชฺชาย    อาวรณีเยหิ    ธมฺเมหิ    จิตฺตํ
ปริโสเธสฺสามาติ   เอวญฺหิ   โว   ภิกฺขเว   สิกฺขิตพฺพํ   ฯ  สิยา  โข
ปน    ภิกฺขเว    ตุมฺหากํ    เอวมสฺส   หิโรตฺตปฺเปนมฺห   สมนฺนาคตา
ปริสุทฺโธ    โน   กายสมาจาโร   ปริสุทฺโธ   วจีสมาจาโร   ปริสุทฺโธ
มโนสมาจาโร     ปริสุทฺโธ    อาชีโว    อินฺทฺริเยสุมฺห    คุตฺตทฺวารา
โภชเน   มตฺตญฺญุโน   ชาคริยํ  อนุยุตฺตา  อลเมตฺตาวตา  กตเมตฺตาวตา
อนุปฺปตฺโต   โน   สามญฺญตฺโถ   นตฺถิ   โน   กิญฺจิ   อุตฺตรึ  กรณียนฺติ
ตาวตเกเนว   จ   ตุฏฺฐึ   อาปชฺเชยฺยาถ   อาโรจยามิ   โว  ภิกฺขเว
ปฏิเวทยามิ   โว   ภิกฺขเว  มา  โว  สามญฺญตฺถิกานํ  สตํ  สามญฺญตฺโถ
ปริหายิ สติ อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๘]   กิญฺจ   ภิกฺขเว   อุตฺตรึ   กรณียํ   ฯ   สติสมฺปชญฺเญน
สมนฺนาคตา     ภวิสฺสาม     อภิกฺกนฺเต    ปฏิกฺกนฺเต    สมฺปชานการี
อาโลกิเต   วิโลกิเต  สมฺปชานการี  สมฺมิญฺชิเต  ปสาริเต  สมฺปชานการี
สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ     สมฺปชานการี     อสิเต    ปีเต    ขายิเต
สายิเต    สมฺปชานการี    อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม    สมฺปชานการี   คเต
ฐิเต   นิสินฺเน   สุตฺเต   ชาคริเต  ภาสิเต  ตุณฺหีภาเว  สมฺปชานการีติ
เอวญฺหิ   โว  ภิกฺขเว  สิกฺขิตพฺพํ  ฯ  สิยา  โข  ปน  ภิกฺขเว  ตุมฺหากํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปาเท ฯ
เอวมสฺส   หิโรตฺตปฺเปนมฺห   สมนฺนาคตา  ปริสุทฺโธ  โน  กายสมาจาโร
ปริสุทฺโธ        วจีสมาจาโร        ปริสุทฺโธ        มโนสมาจาโร
ปริสุทฺโธ   อาชีโว   อินฺทฺริเยสุมฺห   คุตฺตทฺวารา   โภชเน   มตฺตญฺญุโน
ชาคริยํ    อนุยุตฺตา    สติสมฺปชญฺเญน    สมนฺนาคตา    อลเมตฺตาวตา
กตเมตฺตาวตา    อนุปฺปตฺโต    โน   สามญฺญตฺโถ   นตฺถิ   โน   กิญฺจิ
อุตฺตรึ   กรณียนฺติ   ตาวตเกเนว  จ  ตุฏฺฐึ  อาปชฺเชยฺยาถ  อาโรจยามิ
โว   ภิกฺขเว  ปฏิเวทยามิ  โว  ภิกฺขเว  มา  โว  สามญฺญตฺถิกานํ  สตํ
สามญฺญตฺโถ ปริหายิ สติ อุตฺตรึ กรณีเย ฯ
     [๔๖๙]   กิญฺจ   ภิกฺขเว  อุตฺตรึ  กรณียํ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
วิวิตฺตํ   เสนาสนํ   ภชติ   อรญฺญํ   รุกฺขมูลํ   ปพฺพตํ   กนฺทรํ   คิริคุหํ
สุสานํ  วนปตฺถํ  อพฺโภกาสํ ปลาลปุญฺชํ ฯ โส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
นิสีทติ     ปลฺลงฺกํ    อาภุชิตฺวา    อุชุํ    กายํ    ปณิธาย    ปริมุขํ
สตึ  อุปฏฺฐเปตฺวา  ฯ  โส  อภิชฺฌํ  โลเก  ปหาย  วิคตาภิชฺเฌน เจตสา
วิหรติ    อภิชฺฌาย    จิตฺตํ   ปริโสเธติ   ฯ   พฺยาปาทปโทสํ   ปหาย
อพฺยาปนฺนจิตฺโต     วิหรติ     สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี    พฺยาปาทปโทสา
จิตฺตํ  ปริโสเธติ  ฯ  ถีนมิทฺธํ  ปหาย  วิคตถีนมิทฺโธ  วิหรติ  อาโลกสญฺญี
สโต   สมฺปชาโน   ถีนมิทฺธา   จิตฺตํ   ปริโสเธติ   ฯ   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ
ปหาย    อนุทฺธโต   วิหรติ   อชฺฌตฺตํ   วูปสนฺตจิตฺโต   อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจา
จิตฺตํ    ปริโสเธติ    ฯ    วิจิกิจฺฉํ    ปหาย   ติณฺณวิจิกิจฺโฉ   วิหรติ
อกถํกถี กุสเลสุ ธมฺเมสุ วิจิกิจฺฉาย จิตฺตํ ปริโสเธติ ฯ
     [๔๗๐]   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส   อิณํ  อาทาย  กมฺมนฺเต
ปโยเชยฺย   ตสฺส   เต  กมฺมนฺตา  สมฺปชฺเชยฺยุํ  ๑-  ฯ  โส  ยานิ  จ
โปราณานิ   อิณมูลานิ   ตานิ   จ   พฺยนฺตีกเรยฺย   สิยา  จสฺส  อุตฺตรึ
อวสิฏฺฐํ   ทาราภรณาย   ๒-   ฯ   ตสฺส   เอวมสฺส  อหํ  โข  ปุพฺเพ
อิณํ    อาทาย    กมฺมนฺเต   ปโยเชสึ   ตสฺส   เม   เต   กมฺมนฺตา
สมฺปชฺชึสุ    โสหํ    ยานิ   จ   โปราณานิ   ตานิ   จ   พฺยนฺตีอกาสึ
อตฺถิ  จ  ปน  เม  อุตฺตรึ  อวสิฏฺฐํ  ทาราภรณายาติ  ฯ  โส ตโตนิทานํ
ลเภถ ปามุชฺชํ อธิคจฺเฉยฺย โสมนสฺสํ ฯ
     {๔๗๐.๑}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  อาพาธิโก  อสฺส  ทุกฺขิโต
พาฬฺหคิลาโน   ภตฺตญฺจสฺส  น  ฉาเทยฺย  น  จสฺส  กาเย  พลมตฺตา  ฯ
โส  อปเรน  สมเยน  ตมฺหา  อาพาธา  มุจฺเจยฺย  ภตฺตญฺจสฺส  ฉาเทยฺย
สิยา  จสฺส  กาเย  พลมตฺตา  ฯ ตสฺส เอวมสฺส อหํ โข ปุพฺเพ อาพาธิโก
อโหสึ  ทุกฺขิโต  พาฬฺหคิลาโน  ภตฺตญฺจ  เม  น  ฉาเทสิ  น จ เม อาสิ
กาเย   พลมตฺตา   โสมฺหิ   เอตรหิ  ตมฺหา  อาพาธา  มุตฺโต  ภตฺตญฺจ
เม   ฉาเทสิ   อตฺถิ   จ  เม  กาเย  พลมตฺตาติ  ฯ  โส  ตโตนิทานํ
ลเภถ ปามุชฺชํ อธิคจฺเฉยฺย โสมนสฺสํ ฯ
     {๔๗๐.๒}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  พนฺธนาคาเร  พนฺโธ  ๓-
อสฺส   ฯ   โส  อปเรน  สมเยน  ตมฺหา  พนฺธนา  มุจฺเจยฺย  โสตฺถินา
อภเยน   น   จสฺส   กิญฺจิ   โภคานํ   วโย  ฯ  ตสฺส  เอวมสฺส  อหํ
โข      ปุพฺเพ      พนฺธนาคาเร      พนฺโธ     อโหสึ     โสมฺหิ
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. สมิชฺเฌยฺยุํ ฯ  โป. ม. ทารภรณาย ฯ  ม. พทฺโธ ฯ
เอตรหิ    ตมฺหา   พนฺธนา   มุตฺโต   โสตฺถินา   อภเยน   นตฺถิ   จ
เม   กิญฺจิ   โภคานํ   วโยติ   ฯ   โส   ตโตนิทานํ  ลเภถ  ปามุชฺชํ
อธิคจฺเฉยฺย โสมนสฺสํ ฯ
     {๔๗๐.๓}   เสยฺยถาปิ    ภิกฺขเว    ปุริโส    ทาโส    อสฺส
อนตฺตาธีโน   ปราธีโน   น   เยนกามงฺคโม  ฯ  โส  อปเรน  สมเยน
ตมฺหา    ทาสพฺยา    มุจฺเจยฺย    อตฺตาธีโน    อปราธีโน    ภุชิสฺโส
เยนกามงฺคโม   ฯ   ตสฺส   เอวมสฺส  อหํ  โข  ปุพฺเพ  ทาโส  อโหสึ
อนตฺตาธีโน   ปราธีโน   น   เยนกามงฺคโม   โสมฺหิ   เอตรหิ  ตมฺหา
ทาสพฺยา   มุตฺโต   อตฺตาธีโน  อปราธีโน  ภุชิสฺโส  เยนกามงฺคโมติ  ฯ
โส ตโตนิทานํ ลเภถ ปามุชฺชํ อธิคจฺเฉยฺย โสมนสฺสํ ฯ
     {๔๗๐.๔}   เสยฺยถาปิ    ภิกฺขเว    ปุริโส   สธโน   สโภโค
กนฺตารทฺธานมคฺคํ   ปฏิปชฺเชยฺย   ฯ   โส   อปเรน   สมเยน   ตมฺหา
กนฺตารา   นิตฺถเรยฺย   โสตฺถินา   อภเยน   น   จสฺส  กิญฺจิ  โภคานํ
วโย  ฯ  ตสฺส  เอวมสฺส  อหํ โข ปุพฺเพ สธโน สโภโค กนฺตารทฺธานมคฺคํ
ปฏิปชฺชึ    โสมฺหิ   เอตรหิ   ตมฺหา   กนฺตารา   นิตฺถิณฺโณ   โสตฺถินา
อภเยน  นตฺถิ  จ  เม  กิญฺจิ  โภคานํ  วโยติ  ฯ  โส ตโตนิทานํ ลเภถ
ปามุชฺชํ  อธิคจฺเฉยฺย  โสมนสฺสํ  ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ยถา อิณํ
ยถา   โรคํ  ยถา  พนฺธนาคารํ  ยถา  ทาสพฺยํ  ยถา  กนฺตารทฺธานมคฺคํ
อิเม ปญฺจ นีวรเณ อปฺปหีเน อตฺตนิ สมนุปสฺสติ ฯ
     {๔๗๐.๕}   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ยถา อานณญฺญํ ยถา อาโรคฺยํ ยถา
พนฺธนา โมกฺขํ ยถา ภุชิสฺสํ ยถา เขมนฺตภูมิ ๑- เอวเมว โข ภิกฺขุ อิเม ปญฺจ
@เชิงอรรถ:  ม. เขมนฺตภูมึ ฯ
นีวรเณ ปหีเน อตฺตนิ สมนุปฺปสฺสติ ฯ
     [๔๗๑]   โส  อิเม  ปญฺจ  นีวรเณ  ปหาย  เจตโส  อุปกฺกิเลเส
ปญฺญาย   ทุพฺพลีกรเณ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ  ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ  อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ
โส   อิมเมว   กายํ  วิเวกเชน  ปีติสุเขน  อภิสนฺเนติ  ๑-  ปริสนฺเนติ
ปริปูเรติ   ปริปฺผรติ   นาสฺส   กิญฺจิ   สพฺพาวโต   กายสฺส  วิเวกเชน
ปีติสุเขน   อปฺผุตํ   โหติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว  ทกฺโข  นฺหาปโก
วา    นฺหาปกนฺเตวาสี    วา   กํสถาเล   นฺหานียจุณฺณานิ   อากีริตฺวา
อุทเกน    ปริปฺโผสกํ    ปริปฺโผสกํ    สนฺเนยฺย    สายํ   นฺหานียปิณฺฑิ
สิเนหานุคฺคตา  สิเนหปเรตา  ๒-  สนฺตรพาหิรา  ผุฏฺฐา  สิเนเหน  น จ
ปคฺฆรณี   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อิมเมว  กายํ  วิเวกเชน
ปีติสุเขน   อภิสนฺเนติ   ปริสนฺเนติ   ปริปูเรติ   ปริปฺผรติ  นาสฺส  กิญฺจิ
สพฺพาวโต กายสฺส วิเวกเชน ปีติสุเขน อปฺผุตํ โหติ ฯ
     [๔๗๒]   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   วิตกฺกวิจารานํ  วูปสมา
อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ   เจตโส   เอโกทิภาวํ  อวิตกฺกํ  อวิจารํ  สมาธิชํ
ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ   โส   อิมเมว  กายํ
สมาธิเชน    ปีติสุเขน   อภิสนฺเนติ   ปริสนฺเนติ   ปริปูเรติ   ปริปฺผรติ
นาสฺส    กิญฺจิ   สพฺพาวโต   กายสฺส   สมาธิเชน   ปีติสุเขน   อปฺผุตํ
โหติ    ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   อุทกรหโท   คมฺภีโร   อุพฺภิโททโก
@เชิงอรรถ:  ยุ. อภิสนฺเทติ ปริสนฺเทตีติ ทิสฺสนฺติ  ม. เสฺนหานุคฺคตา เสฺนหปเรตา ฯ
ตสฺส   เนวสฺส   ปุรตฺถิมาย   ทิสาย   อุทกสฺส   อายมุขํ  น  ปจฺฉิมาย
ทิสาย   อุทกสฺส   อายมุขํ   น   อุตฺตราย   ทิสาย   อุทกสฺส  อายมุขํ
น   ทกฺขิณาย   ทิสาย   อุทกสฺส   อายมุขํ  เทโว  ปน  กาเลน  กาลํ
สมฺมาธารํ   อนุปเวจฺเฉยฺย   อถ   โข   ตมฺหา   จ  อุทกรหทา  สีตา
วาริธารา  อุพฺภิชฺชิตฺวา  ตเมว  อุทกรหทํ  สีเตน วารินา อภิสนฺเนยฺย ๑-
ปริสนฺเนยฺย    ปริปูเรยฺย    ปริปฺผเรยฺย    นาสฺส   กิญฺจิ   สพฺพาวโต
อุทกรหทสฺส   สีเตน   วารินา   อปฺผุตํ   อสฺส  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   อิมเมว   กายํ   สมาธิเชน   ปีติสุเขน   อภิสนฺเนติ  ปริสนฺเนติ
ปริปูเรติ   ปริปฺผรติ   นาสฺส   กิญฺจิ   สพฺพาวโต   กายสฺส  สมาธิเชน
ปีติสุเขน อปฺผุตํ โหติ ฯ
     [๔๗๓]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ปีติยา  จ  วิราคา อุเปกฺขโก
จ   วิหรติ   สโต   จ  สมฺปชาโน  สุขญฺจ  กาเยน  ปฏิสํเวเทติ  ยนฺตํ
อริยา    อาจิกฺขนฺติ    อุเปกฺขโก   สติมา   สุขวิหารีติ   ตติยํ   ฌานํ
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   ฯ   โส   อิมเมว   กายํ   นิปฺปีติเกน   สุเขน
อภิสนฺเนติ   ปริสนฺเนติ   ปริปูเรติ   ปริปฺผรติ  นาสฺส  กิญฺจิ  สพฺพาวโต
กายสฺส   นิปฺปีติเกน   สุเขน   อปฺผุตํ   โหติ   ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว
อุปฺปลินิยํ   วา   ปทุมินิยํ  วา  ปุณฺฑรีกินิยํ  วา  อปฺเปกจฺจานิ  อุปฺปลานิ
วา   ปทุมานิ   วา  ปุณฺฑรีกานิ  วา  อุทเก  ชาตานิ  อุทเก  สํวฑฺฒานิ
อุทกานุคฺคตานิ    อนฺโตนิมุคฺคโปสิตานิ   ยาว   จ   อคฺคา   ยาว   จ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อภิสนฺเทยฺย ปริสนฺเทยฺยาติ ทิสฺสนฺติ ฯ
มูลา   สีเตน   วารินา   อภิสนฺนานิ   ปริสนฺนานิ  ปริปูรานิ  ปริปฺผุตานิ
นาสฺส   กิญฺจิ   สพฺพาวตํ   อุปฺปลานํ   วา   ปทุมานํ   วา  ปุณฺฑรีกานํ
วา   สีเตน   วารินา   อปฺผุตํ   อสฺส   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
อิมเมว   กายํ   นิปฺปีติเกน   สุเขน   อภิสนฺเนติ  ปริสนฺเนติ  ปริปูเรติ
ปริปฺผรติ    นาสฺส   กิญฺจิ   สพฺพาวโต   กายสฺส   นิปฺปีติเกน   สุเขน
อปฺผุตํ โหติ ฯ
     [๔๗๔]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สุขสฺส  จ  ปหานา ทุกฺขสฺส จ
ปหานา     ปุพฺเพว    โสมนสฺสโทมนสฺสานํ    อฏฺฐงฺคมา    อทุกฺขมสุขํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ    จตุตฺถํ    ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ฯ   โส
อิมเมว   กายํ   ปริสุทฺเธน   เจตสา   ปริโยทาเตน  ผริตฺวา  นิสินฺโน
โหติ    นาสฺส    กิญฺจิ    สพฺพาวโต   กายสฺส   ปริสุทฺเธน   เจตสา
ปริโยทาเตน   อปฺผุตํ  โหติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ปุริโส  โอทาเตน
วตฺเถน   สีสํ   ปารุปิตฺวา   นิสินฺโน   อสฺส   นาสฺส  กิญฺจิ  สพฺพาวโต
กายสฺส   โอทาเตน   วตฺเถน   อปฺผุตํ   อสฺส  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   อิมเมว   กายํ   ปริสุทฺเธน   เจตสา   ปริโยทาเตน   ผริตฺวา
นิสินฺโน    โหติ    นาสฺส    กิญฺจิ   สพฺพาวโต   กายสฺส   ปริสุทฺเธน
เจตสา ปริโยทาเตน อปฺผุตํ โหติ ฯ
     [๔๗๕]   โส   เอวํ   สมาหิเต   จิตฺเต  ปริสุทฺเธ  ปริโยทาเต
อนงฺคเณ   วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต  อาเนญฺชปฺปตฺเต
ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ  ชาตึ  เทฺวปิ  ชาติโย  ฯเปฯ
อิติ    สาการํ    สอุทฺเทสํ   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ   อนุสฺสรติ   ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ปุริโส   สกมฺหา   คามา  อญฺญํ  คามํ  คจฺเฉยฺย
ตมฺหาปิ   คามา   อญฺญํ   คามํ   คจฺเฉยฺย   ตมฺหาปิ   คามา  สกํเยว
คามํ   ปจฺจาคจฺเฉยฺย   ตสฺส   เอวมสฺส   อหํ   โข   สกมฺหา  คามา
อมุํ   คามํ   อคญฺฉึ   ตตฺร   เอวํ  อฏฺฐาสึ  เอวํ  นิสีทึ  เอวํ  อภาสึ
เอวํ   ตุณฺหี   อโหสึ   ตมฺหาปิ   คามา   อมุํ   คามํ   อคญฺฉึ  ตตฺรปิ
เอวํ   อฏฺฐาสึ   เอวํ   นิสีทึ   เอวํ   อภาสึ   เอวํ   ตุณฺหี   อโหสึ
โสมฺหิ   ตมฺหา   คามา   สกํเยว   คามํ   ปจฺจาคโตติ  เอวเมว  โข
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อเนกวิหิตํ   ปุพฺเพนิวาสํ  อนุสฺสรติ  เสยฺยถีทํ  เอกมฺปิ
ชาตึ   เทฺวปิ   ชาติโย   ฯเปฯ   อิติ   สาการํ  สอุทฺเทสํ  อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ฯ
     [๔๗๖]   โส  เอวํ  สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต   สตฺตานํ
จุตูปปาตญาณาย    จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   ทิพฺเพน   จกฺขุนา
วิสุทฺเธน   อติกฺกนฺตมานุสเกน   สตฺเต   ปสฺสติ  จวมาเน  อุปปชฺชมาเน
หีเน    ปณีเต    สุวณฺเณ    ทุพฺพณฺเณ    สุคเต    ทุคฺคเต    ฯเปฯ
ยถากมฺมูปเค   สตฺเต  ปชานาติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  เทฺว  อคารา
สทฺวารา   ตตฺถ   จกฺขุมา   ปุริโส   มชฺเฌ   ฐิโต  ปสฺเสยฺย  มนุสฺเส
เคหํ     ปวิสนฺเตปิ    นิกฺขมนฺเตปิ    อนุจงฺกมนฺเตปิ    อนุสญฺจรนฺเตปิ
อนุวิจรนฺเตปิ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ทิพฺเพน  จกฺขุนา  วิสุทฺเธน
อติกฺกนฺตมานุสเกน    สตฺเต   ปสฺสติ   จวมาเน   อุปปชฺชมาเน   หีเน
ปณีเต   สุวณฺเณ   ทุพฺพณฺเณ   สุคเต   ทุคฺคเต   ฯเปฯ   ยถากมฺมูปเค
สตฺเต ปชานาติ ฯ
     [๔๗๗]   โส  เอวํ  สมาหิเต จิตฺเต ปริสุทฺเธ ปริโยทาเต อนงฺคเณ
วิคตูปกฺกิเลเส   มุทุภูเต   กมฺมนิเย   ฐิเต   อาเนญฺชปฺปตฺเต  อาสวานํ
ขยญาณาย   จิตฺตํ   อภินินฺนาเมติ   ฯ   โส   อิทํ   ทุกฺขนฺติ   ยถาภูตํ
ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขสมุทโยติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ  อยํ  ทุกฺขนิโรโธติ
ยถาภูตํ    ปชานาติ    อยํ    ทุกฺขนิโรธคามินี    ปฏิปทาติ    ยถาภูตํ
ปชานาติ   อิเม   อาสวาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อยํ  อาสวสมุทโยติ
ยถาภูตํ     ปชานาติ    อยํ    อาสวนิโรโธติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ
อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯ
     {๔๗๗.๑}   ตสฺส  เอวํ  ชานโต  เอวํ  ปสฺสโต  กามาสวาปิ จิตฺตํ
วิมุจฺจติ   ภวาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ   อวิชฺชาสวาปิ   จิตฺตํ   วิมุจฺจติ
วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ
กรณียํ    นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว
ปพฺพตสงฺเขเป      อุทกรหโท     อจฺโฉ     วิปฺปสนฺโน     อนาวิโล
ตตฺถ   จกฺขุมา   ปุริโส   ตีเร   ฐิโต   ปสฺเสยฺย  สิปฺปิกสมฺพุกมฺปิ  ๑-
สกฺขรกฐลมฺปิ     มจฺฉคุมฺพมฺปิ     ติฏฺฐนฺตํปิ     จรนฺตํปิ    ฯ    ตสฺส
เอวมสฺส    อยํ    โข    อุทกรหโท   อจฺโฉ   วิปฺปสนฺโน   อนาวิโล
ตตฺรีเม        สิปฺปิกสมฺพุกาปิ        สกฺขรกฐลาปิ       มจฺฉคุมฺพาปิ
@เชิงอรรถ:  ม. สิปฺปิสมฺพุกมฺปิ ฯ
ติฏฺฐนฺติปิ   จรนฺติปีติ   เอวเมว   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   อิทํ  ทุกฺขนฺติ
ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ ฯ
     [๔๗๘]   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สมโณ  อิติปิ  พฺราหฺมโณ
อิติปิ   นฺหาตโก   อิติปิ   เวทคู   อิติปิ  โสตฺติโย  อิติปิ  อริโย  อิติปิ
อรหา   อิติปิ   ฯ   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สมโณ  โหติ  ฯ  สมิตาสฺส
โหนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา
ทุกฺขวิปากา    อายตึ   ชาติชรามรณียา   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
สมโณ โหติ ฯ
     {๔๗๘.๑}   กถญฺจ    ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   พฺราหฺมโณ   โหติ   ฯ
พาหิตาสฺส   โหนฺติ  ปาปกา  อกุสลา  ธมฺมา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา
สทรา   ทุกฺขวิปากา   อายตึ   ชาติชรามรณียา   เอวํ   โข   ภิกฺขเว
ภิกฺขุ พฺราหฺมโณ โหติ ฯ
     {๔๗๘.๒}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  นฺหาตโก  โหติ  ฯ  นฺหาตาสฺส
โหนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา
ทุกฺขวิปากา  อายตึ  ชาติชรามรณียา  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ นฺหาตโก
โหติ ฯ
     {๔๗๘.๓}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เวทคู  โหติ ฯ วิทิตาสฺส โหนฺติ
ปาปกา  อกุสลา  ธมฺมา  สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา  ทุกฺขวิปากา
อายตึ ชาติชรามรณียา เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ เวทคู โหติ ฯ
     {๔๗๘.๔}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  โสตฺติโย  โหติ  ฯ  นิสฺสุตาสฺส
โหนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา
ทุกฺขวิปากา    อายตึ   ชาติชรามรณียา   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ
โสตฺติโย โหติ ฯ
     {๔๗๘.๕}   กถญฺจ       ภิกฺขเว       ภิกฺขุ      อริโย
โหติ   ฯ   อารกาสฺส   โหนฺติ   ปาปกา  อกุสลา  ธมฺมา  สงฺกิเลสิกา
โปโนพฺภวิกา    สทรา   ทุกฺขวิปากา   อายตึ   ชาติชรามรณียา   เอวํ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อริโย โหติ ฯ
     {๔๗๘.๖}   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อรหา  ๑-  โหติ ฯ อารกาสฺส
โหนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สงฺกิเลสิกา  โปโนพฺภวิกา  สทรา
ทุกฺขวิปากา  อายตึ  ชาติชรามรณียา  เอวํ  โข  ภิกฺขเว ภิกฺขุ อรหา ๒-
โหตีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                        มหาอสฺสปุรสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ ฯ
                                    ----------
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. อรหํ ฯ
                                 จูฬอสฺสปุรสุตฺตํ
     [๔๗๙]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  องฺเคสุ  วิหรติ
อสฺสปุรํ  นาม  องฺคานํ  นิคโม  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
ภิกฺขโวติ   ฯ   ภทนฺเตติ   เต   ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  ภควา
เอตทโวจ   สมณา   สมณาติ   โว   ภิกฺขเว  ชโน  สญฺชานาติ  ตุเมฺห
จ   ปน   เก   ตุเมฺหติ  ปุฏฺฐา  สมานา  สมณมฺหาติ  ปฏิชานาถ  เตสํ
โว  ภิกฺขเว  เอวํสมญฺญานํ  สตํ  เอวํปฏิญฺญานํ  สตํ ยา สมณสามีจิปฏิปทา
ตํ   ปฏิปทํ   ปฏิปชฺชิสฺสาม  เอวนฺโน  อยํ  อมฺหากํ  สมญฺญา  จ  สจฺจา
ภวิสฺสติ   ปฏิญฺญา  จ  ภูตา  เยสญฺจ  มยํ  ปตฺต  จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเร  ๑-  ปริภุญฺชาม  เตสํ  เต  การา อเมฺหสุ
มหปฺผลา   ภวิสฺสนฺติ   มหานิสํสา   อมฺหากญฺเจวายํ   ปพฺพชฺชา  อวญฺฌา
ภวิสฺสติ สผลา สอุทฺรยาติ เอวญฺหิ โว ภิกฺขเว สิกฺขิตพฺพํ ฯ
     [๔๘๐]   กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ [๒]- สามีจิปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ ฯ
ยสฺส   กสฺสจิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อภิชฺฌาลุสฺส  อภิชฺฌา  อปฺปหีนา  โหติ
พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส    พฺยาปาโท    อปฺปหีโน    โหติ   โกธนสฺส   โกโธ
อปฺปหีโน    โหติ   อุปนาหิสฺส   อุปนาโห   อปฺปหีโน   โหติ   มกฺขิสฺส
มกฺโข    อปฺปหีโน    โหติ    ปฬาสิสฺส    ปฬาโส   อปฺปหีโน   โหติ
อิสฺสุกิสฺส    อิสฺสา    อปฺปหีนา   โหติ   มจฺฉริสฺส   มจฺฉริยํ   อปฺปหีนํ
@เชิงอรรถ:  ม. จีวรปิณฺฑปาต ... ปริกฺขารํ ฯ  โป. น ฯ ม. น สมณสามีจิปฺปฏิปทํ ฯ
โหติ   สฐสฺส   สาเฐยฺยํ   อปฺปหีนํ  โหติ  มายาวิสฺส  มายา  อปฺปหีนา
โหติ   ปาปิจฺฉสฺส   ปาปิกา   อิจฺฉา   อปฺปหีนา   โหติ   มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส
มิจฺฉาทิฏฺฐิ   อปฺปหีนา   โหติ  ฯ  อิเมสํ  โข  อหํ  ภิกฺขเว  สมณมลานํ
สมณโทสานํ   สมณกสาวานํ   ๑-  อาปายิกานํ  ฐานานํ  ทุคฺคติเวทนียานํ
อปฺปหานา  [๒]-  สมณสามีจิปฏิปทํ  ปฏิปนฺโนติ  น  วทามิ  ฯ เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว    มตชนฺนาม    อาวุธชาตํ    อุภโตธารํ    ปีตนิสฺสิตํ   ตทสฺส
สงฺฆาฏิยา    สมฺปารุตํ    สมฺปลิเวธิตํ    ตถูปมาหํ    ภิกฺขเว   อิมสฺส
ภิกฺขุโน ปพฺพชฺชํ วทามิ ฯ
     [๔๘๑]   นาหํ  ภิกฺขเว  สงฺฆาฏิกสฺส  สงฺฆาฏิธารณมตฺเตน  สามญฺญํ
วทามิ  ฯ  นาหํ  ภิกฺขเว  อเจลกสฺส  อเจลกมตฺเตน  สามญฺญํ  วทามิ ฯ
นาหํ   ภิกฺขเว   รโชชลฺลิกสฺส   รโชชลฺลิกมตฺเตน   สามญฺญํ  วทามิ  ฯ
นาหํ  ภิกฺขเว  อุทโกโรหกสฺส  อุทโกโรหมตฺเตน  ๓-  สามญฺญํ  วทามิ ฯ
นาหํ   ภิกฺขเว  รุกฺขมูลิกสฺส  รุกฺขมูลิกมตฺเตน  สามญฺญํ  วทามิ  ฯ  นาหํ
ภิกฺขเว อพฺโภกาสิกสฺส อพฺโภกาสิกมตฺเตน สามญฺญํ วทามิ ฯ
     {๔๘๑.๑}   นาหํ  ภิกฺขเว   อุพฺภตฺถกสฺส  อุพฺภตฺถกมตฺเตน  สามญฺญํ
วทามิ    ฯ    นาหํ   ภิกฺขเว   ปริยายภตฺติกสฺส   ปริยายภตฺติกมตฺเตน
สามญฺญํ   วทามิ   ฯ  นาหํ  ภิกฺขเว  มนฺตชฺฌายิกสฺส  มนฺตชฺฌายิกมตฺเตน
สามญฺญํ    วทามิ   ฯ   นาหํ   ภิกฺขเว   ชฏิลกสฺส   ชฏาธารณมตฺเตน
สามญฺญํ   วทามิ   ฯ   สงฺฆาฏิกสฺส   เจ  ภิกฺขเว  สงฺฆาฏิธารณมตฺเตน
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. สมณกสฏานํ ฯ  ม. น ฯ  โป. ม. อุทโกโรหณมตฺเตน ฯ
อภิชฺฌาลุสฺส     ปุคฺคลสฺส     อภิชฺฌา     ปหีเยถ     พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส
พฺยาปาโท     ปหีเยถ    โกธนสฺส    โกโธ    ปหีเยถ    อุปนาหิสฺส
อุปนาโห    ปหีเยถ   มกฺขิสฺส   มกฺโข   ปหีเยถ   ปฬาสิสฺส   ปฬาโส
ปหีเยถ    อิสฺสุกิสฺส   อิสฺสา   ปหีเยถ   มจฺฉริสฺส   มจฺฉริยํ   ปหีเยถ
สฐสฺส   สาเฐยฺยํ   ปหีเยถ   มายาวิสฺส   มายา   ปหีเยถ  ปาปิจฺฉสฺส
ปาปิกา    อิจฺฉา    ปหีเยถ    มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส    มิจฺฉาทิฏฺฐิ    ปหีเยถ
ตเมนํ   มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา   ชาตเมว  นํ  สงฺฆาฏิกํ  กเรยฺยุํ
สงฺฆาฏิกตฺตเมว   สมาทเปยฺยุํ   เอหิ   ตฺวํ   ภทฺรมุข  สงฺฆาฏิโก  โหหิ
สงฺฆาฏิกสฺส   เต   สโต   สงฺฆาฏิธารณมตฺเตน   อภิชฺฌาลุสฺส   อภิชฺฌา
ปหียิสฺสติ พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท ปหียิสฺสติ
     {๔๘๑.๒}   โกธนสฺส   โกโธ   ปหียิสฺสติ   อุปนาหิสฺส  อุปนาโห
ปหียิสฺสติ   มกฺขิสฺส   มกฺโข   ปหียิสฺสติ   ปฬาสิสฺส   ปฬาโส  ปหียิสฺสติ
อิสฺสุกิสฺส   อิสฺสา   ปหียิสฺสติ   มจฺฉริสฺส   มจฺฉริยํ   ปหียิสฺสติ   สฐสฺส
สาเฐยฺยํ   ปหียิสฺสติ   มายาวิสฺส  มายา  ปหียิสฺสติ  ปาปิจฺฉสฺส  ปาปิกา
อิจฺฉา   ปหียิสฺสติ   มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหียิสฺสตีติ   ฯ  ยสฺมา
จ   โข   อหํ   ภิกฺขเว   สงฺฆาฏิกมฺปิ   อิเธกจฺจํ   ปสฺสามิ  อภิชฺฌาลุํ
พยาปนฺนจิตฺตํ    โกธนํ    อุปนาหึ    มกฺขึ    ปฬาสึ   อิสฺสุกึ   มจฺฉรึ
สฐํ   มายาวึ   ปาปิจฺฉํ   มิจฺฉาทิฏฺฐึ   ๑-   ตสฺมา   น   สงฺฆาฏิกสฺส
สงฺฆาฏิธารณมตฺเตน  สามญฺญํ  วทามิ  ฯ  อเจลกสฺส  เจ  ภิกฺขเว ฯเปฯ
รโชชลฺลิกสฺส เจ ภิกฺขเว ... อุทโกโรหกสฺส เจ ภิกฺขเว ... รุกฺขมูลิกสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. มิจฉาทิฏฐิกํ ฯ
เจ  ภิกฺขเว  ...  อพฺโภกาสิกสฺส  เจ  ภิกฺขเว  ...  อุพฺภตฺถกสฺส เจ
ภิกฺขเว  ...  ปริยายภตฺติกสฺส  เจ  ภิกฺขเว  ...  มนฺตชฺฌายิกสฺส  เจ
ภิกฺขเว   ...   ชฏิลกสฺส  เจ  ภิกฺขเว  ชฏาธารณมตฺเตน  อภิชฺฌาลุสฺส
อภิชฺฌา    ปหีเยถ   พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส   พฺยาปาโท   ปหีเยถ   โกธนสฺส
โกโธ    ปหีเยถ   อุปนาหิสฺส   อุปนาโห   ปหีเยถ   มกฺขิสฺส   มกฺโข
ปหีเยถ    ปฬาสิสฺส   ปฬาโส   ปหีเยถ   อิสฺสุกิสฺส   อิสฺสา   ปหีเยถ
มจฺฉริสฺส มจฺฉริยํ ปหีเยถ สฐสฺส สาเฐยฺยํ ปหีเยถ
     {๔๘๑.๓}   มายาวิสฺส  มายา  ปหีเยถ  ปาปิจฺฉสฺส  ปาปิกา อิจฺฉา
ปหีเยถ    มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส    มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหีเยถ   ตเมนํ   มิตฺตามจฺจา
ญาติสาโลหิตา    ชาตเมว    นํ    ชฏิลกํ    กเรยฺยุํ    ชฏิลกตฺตเมว
สมาทเปยฺยุํ   เอหิ   ตฺวํ  ภทฺรมุข  ชฏิลโก  โหหิ  ชฏิลกสฺส  เต  สโต
ชฏาธารณมตฺเตน    อภิชฺฌาลุสฺส   อภิชฺฌา   ปหียิสฺสติ   พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส
พฺยาปาโท    ปหียิสฺสติ    โกธนสฺส    โกโธ    ปหียิสฺสติ   อุปนาหิสฺส
อุปนาโห     ปหียิสฺสติ    มกฺขิสฺส    มกฺโข     ปหียิสฺสติ    ปฬาสิสฺส
ปฬาโส     ปหียิสฺสติ     อิสฺสุกิสฺส    อิสฺสา    ปหียิสฺสติ    มจฺฉริสฺส
มจฺฉริยํ     ปหียิสฺสติ    สฐสฺส    สาเฐยฺยํ    ปหียิสฺสติ    มายาวิสฺส
มายา   ปหียิสฺสติ   ปาปิจฺฉสฺส  ปาปิกา  อิจฺฉา  ปหียิสฺสติ  มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส
มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหียิสฺสตีติ   ฯ   ยสฺมา   จ  โข  อหํ  ภิกฺขเว  ชฏิลกมฺปิ
อิเธกจฺจํ    ปสฺสามิ    อภิชฺฌาลุํ    พฺยาปนฺนจิตฺตํ    โกธนํ    อุปนาหึ
มกฺขึ   ปฬาสึ   อิสฺสุกึ   มจฺฉรึ   สฐํ   มายาวึ   ปาปิจฺฉํ   มิจฺฉาทิฏฺฐึ
ตสฺมา น ชฏิลกสฺส ชฏาธารณมตฺเตน สามญฺญํ วทามิ ฯ
     [๔๘๒]   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   สมณสามีจิปฏิปทํ   ปฏิปนฺโน
โหติ   ฯ   ยสฺสกสฺสจิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  อภิชฺฌาลุสฺส  อภิชฺฌา  ปหีนา
โหติ     พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส    พฺยาปาโท    ปหีโน    โหติ    โกธนสฺส
โกโธ   ปหีโน   โหติ   อุปนาหิสฺส   อุปนาโห   ปหีโน  โหติ  มกฺขิสฺส
มกฺโข   ปหีโน   โหติ   ปฬาสิสฺส   ปฬาโส   ปหีโน   โหติ  อิสฺสุกิสฺส
อิสฺสา    ปหีนา    โหติ   มจฺฉริสฺส   มจฺฉริยํ   ปหีนํ   โหติ   สฐสฺส
สาเฐยฺยํ   ปหีนํ   โหติ   มายาวิสฺส   มายา  ปหีนา  โหติ  ปาปิจฺฉสฺส
ปาปิกา    อิจฺฉา   ปหีนา   โหติ   มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหีนา
โหติ   ฯ   อิเมสํ   โข   [๑]-   ภิกฺขเว   สมณมลานํ   สมณโทสานํ
สมณกสาวานํ     อาปายิกานํ    ฐานานํ    ทุคฺคติเวทนียานํ    ปหานา
สมณสามีจิปฏิปทํ ปฏิปนฺโนติ วทามิ ฯ
     {๔๘๒.๑}   โส   สพฺเพหิ   อิเมหิ  ปาปเกหิ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ
วิสุทฺธมตฺตานํ    สมนุปสฺสติ    วิมุตฺตมตฺตานํ    สมนุปสฺสติ    ๒-    ฯ
ตสฺส   สพฺเพหิ   อิเมหิ   ปาปเกหิ   อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ  วิสุทฺธมตฺตานํ
สมนุปสฺสโต      วิมุตฺตมตฺตานํ     สมนุปสฺสโต     ปามุชฺชํ     ชายติ
ปมุทิตสฺส   ปีติ   ชายติ   ปีติมนสฺส   กาโย   ปสฺสมฺภติ   ปสฺสทฺธกาโย
สุขํ   เวเทติ   สุขิโน   จิตฺตํ   สมาธิยติ   ฯ   โส   เมตฺตาสหคเตน
เจตสา   เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา  วิหรติ  ตถา  ทุติยํ  ตถา  ตติยํ  ตถา
จตุตฺถํ    อิติ    อุทฺธมโธ    ติริยํ   สพฺพธิ   สพฺพตฺตตาย   สพฺพาวนฺตํ
โลกํ      เมตฺตาสหคเตน      เจตสา      วิปุเลน      มหคฺคเตน
@เชิงอรรถ:  ม. อหํ ฯ  ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
อปฺปมาเณน  อเวเรน  อพฺยาปชฺเฌน  ผริตฺวา  วิหรติ  ฯ  กรุณาสหคเตน
เจตสา  ...  มุทิตาสหคเตน  เจตสา  ...  อุเปกฺขาสหคเตน  เจตสา
เอกํ  ทิสํ  ผริตฺวา  วิหรติ  ตถา  ทุติยํ  ตถา  ตติยํ  ตถา  จตุตฺถํ  อิติ
อุทฺธมโธ     ติริยํ     สพฺพธิ     สพฺพตฺตตาย     สพฺพาวนฺตํ    โลกํ
อุเปกฺขาสหคเตน     เจตสา     วิปุเลน    มหคฺคเตน    อปฺปมาเณน
อเวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ผริตฺวา   วิหรติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว
โปกฺขรณี   อจฺโฉทกา   สาโตทกา   สีโตทกา   เสตกา  ๑-  สุปติตฺถา
รมณียา    ฯ    ปุรตฺถิมาย    เจปิ    ทิสาย    ปุริโส   อาคจฺเฉยฺย
ฆมฺมาภิตตฺโต ฆมฺมปเรโต กิลนฺโต ตสิโต ปิปาสิโต ฯ
     {๔๘๒.๒}   โส  ตํ  โปกฺขรณึ  อาคมฺม  วิเนยฺย อุทกปิปาสํ วิเนยฺย
ฆมฺมปริฬาหํ  ฯ  ปจฺฉิมาย  เจปิ  ทิสาย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ... อุตฺตราย
เจปิ  ทิสาย  ปุริโส  อาคจฺเฉยฺย  ...  ทุกฺขิณาย  เจปิ  ทิสาย  ปุริโส
อาคจฺเฉยฺย  ...  ยโตกุโต  เจปิ [๒]- ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ฆมฺมาภิตตฺโต
ฆมฺมปเรโต  กิลนฺโต  ตสิโต  ปิปาสิโต ฯ โส ตํ โปกฺขรณึ อาคมฺม วิเนยฺย
อุทกปิปาสํ   วิเนยฺย   ฆมฺมปริฬาหํ   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ขตฺติยกุลา
เจปิ  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  ฯ  โส  จ ตถาคตปฺปเวทิตํ
ธมฺมวินยํ  อาคมฺม  เอวํ  เมตฺตํ  กรุณํ  มุทิตํ  อุเปกฺขํ  ภาเวตฺวา  ลภติ
อชฺฌตฺตํ    วูปสมํ   [๓]-   สมณสามีจิปฏิปทํ   ปฏิปนฺโนติ   วทามิ   ฯ
พฺราหฺมณกุลา  เจปิ  ...  เวสฺสกุลา  เจปิ  ...  สุทฺทกุลา  เจปิ ...
ยสฺมากสฺมา     เจปิ     กุลา    อคารสฺมา    อนคาริยํ    ปพฺพชิโต
@เชิงอรรถ:  โป. เสโตทกา  ม. นํ ฯ  ม. อชฺฌตฺตํ วูปสมา ฯ
โหติ ฯ
     {๔๘๒.๓}   โส   จ   ตถาคตปฺปเวทิตํ  ธมฺมวินยํ  อาคมฺม  เอวํ
เมตฺตํ   กรุณํ  มุทิตํ  อุเปกฺขํ  ภาเวตฺวา  ลภติ  อชฺฌตฺตํ  วูปสมํ  [๑]-
สมณสามีจิปฏิปทํ   ปฏิปนฺโนติ   วทามิ   ฯ  ขตฺติยกุลา  เจปิ  อคารสฺมา
อนคาริยํ   ปพฺพชิโต   โหติ   ฯ   โส   จ   อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ
เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ  อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   อาสวานํ   ขยา   สมโณ   โหตีติ   วทามิ   ฯ
พฺราหฺมณกุลา  เจปิ  ...  เวสฺสกุลา  เจปิ  ...  สุทฺทกุลา  เจปิ ...
ยสฺมากสฺมา   เจปิ   กุลา   อคารสฺมา   อนคาริยํ  ปพฺพชิโต  โหติ  ฯ
โส   จ   อาสวานํ   ขยา  อนาสวํ  เจโตวิมุตฺตึ  ปญฺญาวิมุตฺตึ  ทิฏฺเฐว
ธมฺเม    สยํ    อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อาสวานํ
ขยา สมโณ โหตีติ วทามีติ ฯ
     {๔๘๒.๔}   อิทมโวจ  ภควา  อตฺตมนา  เต  ภิกฺขู  ภควโต ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                      จูฬอสฺสปุรสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ ฯ
                           มหายมกวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
                                 ตสฺสุทฺทานํ
                 คิญฺชกสาลวนํ ๒-       ปริหาตุํ ปญฺญวโต
               ปุน สจฺจนิเสโว           มุขวณฺณปสีทตฺตาทิ
                      ตสิโต เกวฏฺฏสฺส ปุรชฏิเลนาติ ฯ
                                 ------------
@เชิงอรรถ:  ม. อชฺฌตฺตํ วูปสมา ฯ  ม. คิญฺชกสาลวนํ ปริหริตุํ ปญฺญวโต ปุน สจฺจกนิเสโธ
@มุขวณฺณปสีธนตาปินฺโท เกวฏฺฏอสฺสปุรชฏิเลน ฯ
                                จูฬยมกวคฺโค
                                     ------
                                สาเลยฺยกสุตฺตํ
     [๔๘๓]   เอวมฺเม  สุตํ  เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ จาริกญฺจรมาโน
มหตา    ภิกฺขุสงฺเฆน    สทฺธึ   เยน   สาลํ   ๑-   นาม   โกสลานํ
พฺราหฺมณคาโม     ตทวสริ     ฯ     อสฺโสสุํ     โข    สาเลยฺยกา
พฺราหฺมณคหปติกา   สมโณ   ขลุ   โภ   โคตโม   สกฺยปุตฺโต  สกฺยกุลา
ปพฺพชิโต    โกสเลสุ    จาริกญฺจรมาโน   มหตา   ภิกฺขุสงฺเฆน   สทฺธึ
สาลํ   อนุปฺปตฺโต   ฯ   ตํ   โข  ปน  ภวนฺตํ  โคตมํ  เอวํ  กลฺยาโณ
กิตฺติสทฺโท    อพฺภุคฺคโต   อิติปิ   โส   ภควา   อรหํ   สมฺมาสมฺพุทฺโธ
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน     สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร    ปุริสทมฺมสารถิ
สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ  พุทฺโธ  ภควา  โส  อิมํ  โลกํ  สเทวกํ  สมารกํ
สพฺรหฺมกํ     สสฺสมณพฺราหฺมณึ    ปชํ    สเทวมนุสฺสํ    สยํ    อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทติ   โส   ธมฺมํ  เทเสติ  อาทิกลฺยาณํ  มชฺเฌกลฺยาณํ
ปริโยสานกลฺยาณํ     สาตฺถํ     สพฺยญฺชนํ     เกวลปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสติ   สาธุ   โข   ปน   ตถารูปานํ   อรหตํ  ทสฺสนํ
โหตีติ ฯ
     {๔๘๓.๑}   อถ  โข  สาเลยฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา    อปฺเปกจฺเจ    ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสิทึสุ    อปฺเปกจฺเจ   ภควตา  สทฺธึ  สมฺโมทึสุ  สมฺโมทนียํ
@เชิงอรรถ:  ม. สาลา นาม ฯ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   อปฺเปกจฺเจ  เยน
ภควา     เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา     เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ    อปฺเปกจฺเจ
ภควโต   สนฺติเก  นามโคตฺตํ  สาเวตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  อปฺเปกจฺเจ
ตุณฺหีภูตา     เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ    ฯ    เอกมนฺตํ    นิสินฺนา    โข
สาเลยฺยกา   พฺราหฺมณคหปติกา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ   โก   นุ   โข
โภ   โคตม   เหตุ   โก   ปจฺจโย   เยนมิเธกจฺเจ   สตฺตา  กายสฺส
เภทา    ปรมฺมรณา    อปายํ    ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชนฺติ
โก   ปน   โภ   โคตม   เหตุ   โก  ปจฺจโย  เยนมิเธกจฺเจ  สตฺตา
กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตีติ ฯ
     {๔๘๓.๒}   อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ  โข  คหปตโย เอวมิเธกจฺเจ
สตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ
อุปปชฺชนฺติ    ธมฺมจริยาสมจริยาเหตุ    โข   คหปตโย   เอวมิเธกจฺเจ
สตฺตา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตีติ ฯ
     {๔๘๓.๓}   น  โข  มยํ อิมสฺส โภโต โคตมสฺส สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส
วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภตฺตสฺส  วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อาชานาม  สาธุ โน ภวํ
โคตโม   ตถา   ธมฺมํ   เทเสตุ   ยถา  มยํ  อิมสฺส  โภโต  โคตมสฺส
สงฺขิตฺเตน   ภาสิตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ  อวิภตฺตสฺส  วิตฺถาเรน  อตฺถํ
อาชาเนยฺยามาติ   ฯ   เตนหิ   คหปตโย   สุณาถ   สาธุกํ  มนสิกโรถ
ภาสิสฺสามีติ   ฯ   เอวํ   โภติ   โข   สาเลยฺยกา   พฺราหฺมณคหปติกา
ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๔๘๔]   ภควา   เอตทโวจ   ติวิธํ   โข   คหปตโย   กาเยน
อธมฺมจริยาวิสมจริยา   โหติ   จตุพฺพิธํ   วาจาย   อธมฺมจริยาวิสมจริยา
โหติ ติวิธํ มนสา อธมฺมจริยาวิสมจริยา โหติ ฯ
     {๔๘๔.๑}   กถญฺจ  คหปตโย  ติวิธํ  กาเยน อธมฺมจริยา วิสมจริยา
โหติ  ฯ  อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  ปาณาติปาตี  โหติ  ลุทฺโท โลหิตปาณี
หตปหเต   นิวิฏฺโฐ   อลชฺชี   ๑-  อทยาปนฺโน  สพฺพปาณภูเตสุ  ๒-  ฯ
อทินฺนาทายี   โข  ปน  โหติ  ยนฺตํ  ปรสฺส  ปรวิตฺตูปกรณํ  คามคตํ  วา
อรญฺญคตํ   วา   ตํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทาตา  โหติ  ฯ  กาเมสุ
มิจฺฉาจารี  โข  ปน  โหติ ยา ตา มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา
ภาตุรกฺขิตา   ภคินิรกฺขิตา   ญาติรกฺขิตา   [๓]-  สสฺสามิกา  สปริทณฺฑา
อนฺตมโส  มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ  ตถารูปาสุ  จาริตฺตํ  อาปชฺชิตา  โหติ  ฯ
เอวํ โข คหปตโย ติวิธํ กาเยน อธมฺมจริยา วิสมจริยา โหติ ฯ
     {๔๘๔.๒}   กถญฺจ   คหปตโย   จตุพฺพิธํ   วาจาย   อธมฺมจริยา
วิสมจริยา  โหติ  ฯ  อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  มุสาวาที  โหติ สภคฺคโต
วา   ปริสคฺคโต   ๔-   วา   ญาติมชฺฌคฺคโต   วา  ปูคมชฺฌคฺคโต  วา
ราชกุลมชฺฌคฺคโต   วา   อภินีโต   สกฺขึ   ปุฏฺโฐ   เอหมฺโภ  ปุริส  ยํ
ชานาสิ  ตํ  วเทหีติ  ฯ  โส  อชานํ  วา  อาห ชานามีติ ชานํ วา อาห
น  ชานามีติ  อปสฺสํ  วา  อาห  ปสฺสามีติ  ปสฺสํ วา อาห น ปสฺสามีติ ฯ
อิติ  อตฺตเหตุ  วา  ปรเหตุ   วา  อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ  วา  สมฺปชานมุสา
ภาสิตา   โหติ   ฯ   ปิสุณวาโจ  โข  ปน  โหติ  อิโต  สุตฺวา  อมุตฺร
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. ปาณภูเตสุ ฯ  โป. ม. โคตฺตรกฺขิตา
@ธมฺมรกฺขิตา ฯ  ม. สภาคโต วา ปริสาคโต วา ฯ
อกฺขาตา   อิเมสํ  เภทาย  อมุตฺร  วา  สุตฺวา  อิเมสํ  อกฺขาตา  อมูสํ
เภทาย   อิติ  สมคฺคานํ  วา  เภเทตา  ๑-  ภินฺนานํ  วา  อนุปฺปทาตา
วคฺคาราโม   วคฺครโต   วคฺคนนฺที   วคฺคกรณึ  วาจํ  ภาสิตา  โหติ  ฯ
ผรุสวาโจ   โข   ปน   โหติ  ยา  สา  วาจา  อณฺฑกา  ๒-  กกฺกสา
ปรกฏุกา    ปราภิสชฺชนี    โกธสามนฺตา    อสมาธิสํวตฺตนิกา   ตถารูปึ
วาจํ   ภาสิตา   โหติ   ฯ   สมฺผปฺปลาปี   โข  ปน  โหติ  อกาลวาที
อภูตวาที   อนตฺถวาที  อธมฺมวาที  อวินยวาที  อนิธานวตึ  วาจํ  ภาสิตา
โหติ   อกาเลน   อนปเทสํ   อปริยนฺตวตึ   อนตฺถสญฺหิตํ  ฯ  เอวํ  โข
คหปตโย จตุพฺพิธํ วาจาย อธมฺมจริยาวิสมจริยา โหติ ฯ
     {๔๘๔.๓}   กถญฺจ  คหปตโย  ติวิธํ  มนสา  อธมฺมจริยาวิสมจริยา
โหติ  ฯ  อิธ  คหปตโย เอกจฺโจ อภิชฺฌาลุ โหติ ยนฺตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ
ตํ   อภิชฺฌิตา   ๓-  โหติ  อโห  วต  ยํ  ปรสฺส  ตํ  มม  อสฺสาติ  ฯ
พฺยาปนฺนจิตฺโต    โข   ปน   โหติ   ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป   อิเม   สตฺตา
หญฺญนฺตุ  วา  วชฺฌนฺตุ  วา  อุจฺฉิชฺชนฺตุ  วา  [๔]-  มา วา อเหสุนฺติ ฯ
มิจฺฉาทิฏฺฐิโก   โข   ปน   โหติ   วิปรีตทสฺสโน   นตฺถิ   ทินฺนํ   นตฺถิ
ยิฏฺฐํ    นตฺถิ    หุตํ   นตฺถิ   สุกฏทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโก
นตฺถิ  อยํ   โลโก  นตฺถิ  ปโร  โลโก  นตฺถิ  มาตา  นตฺถิ  ปิตา นตฺถิ
สตฺตา    โอปปาติกา    นตฺถิ    โลเก    สมณพฺราหฺมณา   สมฺมคฺคตา
สมฺมาปฏิปนฺนา    เย   อิมญฺจ   โลกํ   ปรญฺจ   โลกํ   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทนฺตีติ   ฯ   เอวํ   โข   คหปตโย   ติวิธํ   มนสา
@เชิงอรรถ:  โป. ม. เภตฺตา ฯ  ม. กณฺฏกา ฯ  ม. อภิชฺฌาตา ฯ  โป. ม.
@วินสฺสนฺตฺ วา  ฯ
อธมฺมจริยา  วิสมจริยา  โหติ  ฯ  เอวํ  อธมฺมจริยา  วิสมจริยาเหตุ โข
คหปตโย   เอวมิเธกจฺเจ   สตฺตา   กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  อปายํ
ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ ฯ
     [๔๘๕]   ติวิธํ  โข  คหปตโย  กาเยน ธมฺมจริยา สมจริยา โหติ ฯ
จตุพฺพิธํ    วาจาย    ธมฺมจริยาสมจริยา    โหติ   ฯ   ติวิธํ   มนสา
ธมฺมจริยาสมจริยา โหติ ฯ
     {๔๘๕.๑}   กถญฺจ   คหปตโย  ติวิธํ  กาเยน  ธมฺมจริยาสมจริยา
โหติ   ฯ   อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  ปาณาติปาตํ  ปหาย  ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต     โหติ     นิหิตทณฺโฑ    นิหิตสตฺโถ    ลชฺชี    ทยาปนฺโน
สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี      วิหรติ      ฯ      อทินฺนาทานํ     ปหาย
อทินฺนาทานา     ปฏิวิรโต    โหติ    ยนฺตํ    ปรสฺส    ปรวิตฺตูปกรณํ
คามคตํ   วา   อรญฺญคตํ   วา  น  ตํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทาตา
โหติ   ฯ   กาเมสุ  มิจฺฉาจารํ  ปหาย  กาเมสุ  มิจฺฉาจารา  ปฏิวิรโต
โหติ   ยา   ตา  มาตุรกฺขิตา  ปิตุรกฺขิตา  มาตาปิตุรกฺขิตา  ภาตุรกฺขิตา
ภคินิรกฺขิตา   ญาติรกฺขิตา   [๑]-   สสฺสามิกา   สปริทณฺฑา   อนฺตมโส
มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ  ตถารูปาสุ  น  จาริตฺตํ  อาปชฺชิตา โหติ ฯ เอวํ โข
คหปตโย ติวิธํ กาเยน ธมฺมจริยาสมจริยา โหติ ฯ
     {๔๘๕.๒}   กถญฺจ   คหปตโย   จตุพฺพิธํ   วาจาย   ธมฺมจริยา
สมจริยา  โหติ  ฯ  อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา
ปฏิวิรโต    โหติ   สภคฺคโต   วา   ปริสคฺคโต   วา   ญาติมชฺฌคฺคโต
วา     ปูคมชฺฌคฺคโต     วา     ราชกุลมชฺฌคฺคโต    วา    อภินีโต
สกฺขึ    ปุฏฺโฐ    เอหมฺโภ    ปุริส    ยํ    ชานาสิ    ตํ   วเทหีติ
@เชิงอรรถ:  ม. โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา ฯ
โส   อชานํ   วา   อาห   น   ชานามีติ  ชานํ  วา  อาห  ชานามีติ
อปสฺสํ   วา   อาห   น   ปสฺสามีติ   ปสฺสํ   วา  อาห  ปสฺสามีติ  ฯ
อิติ  อตฺตเหตุ  วา  ปรเหตุ  วา  อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ  วา น สมฺปชานมุสา
ภาสิตา   โหติ   ฯ   ปิสุณํ   วาจํ  ปหาย  ปิสุณาย  วาจาย  ปฏิวิรโต
โหติ   อิโต   สุตฺวา   น   อมุตฺร   อกฺขาตา  อิเมสํ  เภทาย  อมุตฺร
วา   สุตฺวา   น   อิเมสํ   อกฺขาตา   อมูสํ   เภทาย   อิติ  ภินฺนานํ
วา   สนฺธาตา   สหิตานํ   วา   อนุปฺปทาตา  สมคฺคาราโม  สมคฺครโต
สมคฺคนนฺที   สมคฺคกรณึ   วาจํ   ภาสิตา  โหติ  ฯ  ผรุสํ  วาจํ  ปหาย
ผรุสาย   วาจาย   ปฏิวิรโต  โหติ  ยา  สา  วาจา  เนลา  กณฺณสุขา
เปมนียา    หทยงฺคมา    โปรี   พหุชนกนฺตา   พหุชนมนาปา   ตถารูปึ
วาจํ   ภาสิตา   โหติ  ฯ  สมฺผปฺปลาปํ  ปหาย  สมฺผปฺปลาปา  ปฏิวิรโต
โหติ   กาลวาที   ภูตวาที   อตฺถวาที   ธมฺมวาที   วินยวาที  นิธานวตึ
วาจํ   ภาสิตา   โหติ   กาเลน   สาปเทสํ  ปริยนฺตวตึ  อตฺถสญฺหิตํ  ฯ
เอวํ โข คหปตโย จตุพฺพิธํ วาจาย ธมฺมจริยา สมจริยา โหติ ฯ
     {๔๘๕.๓}   กถญฺจ  คหปตโย  ติวิธํ  มนสา  ธมฺมจริยา  สมจริยา
โหติ   ฯ   อิธ   คหปตโย   เอกจฺโจ  อนภิชฺฌาลุ  โหติ  ยนฺตํ  ปรสฺส
ปรวิตฺตูปกรณํ  ตํ  นาภิชฺฌิตา  โหติ  อโห  วต ยํ ปรสฺส ตํ มม อสฺสาติ ฯ
อพฺยาปนฺนจิตฺโต    โข    ปน    โหติ    อปฺปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป    อิเม
สตฺตา   อเวรา   อพฺยาปชฺฌา   อนีฆา   สุขี   อตฺตานํ  ปริหรนฺตูติ  ฯ
สมฺมาทิฏฺฐิโก   โข   ปน   โหติ   อวิปรีตทสฺสโน   อตฺถิ   ทินฺนํ  อตฺถิ
ยิฏฺฐํ    อตฺถิ    หุตํ   อตฺถิ   สุกฏทุกฺกฏานํ   กมฺมานํ   ผลํ   วิปาโก
อตฺถิ   อยํ   โลโก   อตฺถิ   ปโร   โลโก  อตฺถิ  มาตา  อตฺถิ  ปิตา
อตฺถิ   สตฺตา   โอปปาติกา   อตฺถิ   โลเก  สมณพฺราหฺมณา  สมฺมคฺคตา
สมฺมาปฏิปนฺนา    เย   อิมญฺจ   โลกํ   ปรญฺจ   โลกํ   สยํ   อภิญฺญา
สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทนฺตีติ   ฯ   เอวํ   โข   คหปตโย   ติวิธํ   มนสา
ธมฺมจริยาสมจริยา    โหติ    ฯ   เอวํ   ธมฺมจริยาสมจริยาเหตุ   โข
คหปตโย   เอวมิเธกจฺเจ   สตฺตา   กายสฺส   เภทา  ปรมฺมรณา  สุคตึ
สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ ฯ
     [๔๘๖]   อากงฺเขยฺย   เจ   คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   ขตฺติยมหาสาลานํ   สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ   โข   ปเนตํ   วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา    ขตฺติยมหาสาลานํ    สหพฺยตํ    อุปปชฺเชยฺย    ตํ   กิสฺส
เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๘๖.๑}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   พฺราหฺมณมหาสาลานํ   ฯเปฯ
คหปติมหาสาลานํ    สหพฺยตํ    อุปปชฺเชยฺยนฺติ    ฐานํ    โข   ปเนตํ
วิชฺชติ    ยํ    โส   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   คหปติมหาสาลานํ
สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๘๖.๒}   อากงฺเขยฺย   เจ   คหปตโย   ธมฺมจารี   สมจารี
อโห    วตาหํ    กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   จาตุมฺมหาราชิกานํ
เทวานํ        สหพฺยตํ        อุปปชฺเชยฺยนฺติ       ฐานํ       โข
ปเนตํ   วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  จาตุมฺมหาราชิกานํ
เทวานํ   สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺย   ตํ   กิสฺส   เหตุ   ตถา   หิ   โส
ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๘๖.๓}   อากงฺเขยฺย   เจ   คหปตโย   ธมฺมจารี   สมจารี
อโห    วตาหํ    กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   ตาวตึสานํ   เทวานํ
สหพฺยตํ  ฯเปฯ  ยามานํ  เทวานํ  ... ตุสิตานํ เทวานํ ... นิมฺมานรตีนํ
เทวานํ  ...  ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ  เทวานํ  ...  พฺรหฺมกายิกานํ  เทวานํ
สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ   โข  ปเนตํ  วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   พฺรหฺมกายิกานํ   เทวานํ  สหพฺยตํ  อุปปชฺเชยฺย  ตํ
กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๘๖.๔}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   อาภานํ   เทวานํ   สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺยนฺติ  ฐานํ  โข  ปเนตํ  วิชฺชติ ยํ โส กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อาภานํ   เทวานํ   สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺย   ตํ   กิสฺส  เหตุ  ตถา  หิ
โส  ธมฺมจารี  สมจารี  ฯ  อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย ธมฺมจารี สมจารี
อโห   วตาหํ  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  ปริตฺตาภานํ  เทวานํ  ฯเปฯ
อปฺปมาณาภานํ   เทวานํ  ...  อาภสฺสรานํ  เทวานํ  ...  ปริตฺตสุภานํ
เทวานํ  ...  อปฺปมาณสุภานํ  เทวานํ  ...  สุภกิณฺหกานํ  เทวานํ ...
เวหปฺผลานํ  เทวานํ  ...  อวิหานํ  เทวานํ ... อตปฺปานํ เทวานํ ...
สุทสฺสานํ  เทวานํ ... สุทสฺสีนํ เทวานํ ... อกนิฏฺฐกานํ ๑- เทวานํ ...
อากาสานญฺจายตนูปคานํ     เทวานํ     ...     วิญฺญาณญฺจายตนูปคานํ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. อกนิฏฺฐานํ ฯ
เทวานํ    ...   อากิญฺจญฺญายตนูปคานํ   เทวานํ   ...   เนวสญฺญา-
นาสญฺญายตนูปคานํ       เทวานํ       สหพฺยตํ       อุปปชฺเชยฺยนฺติ
ฐานํ    โข   ปเนตํ   วิชฺชติ   ยํ   โส   กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา
เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคานํ      เทวานํ      สหพฺยตํ     อุปปชฺเชยฺย
ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๘๖.๕}   อากงฺเขยฺย   เจ   คหปตโย   ธมฺมจารี   สมจารี
อโห   วตาหํ   อาสวานํ   ขยา   อนาสวํ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยนฺติ
ฐานํ  โข  ปเนตํ  วิชฺชติ  ยํ  โส  อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺย ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารีติ ฯ
     [๔๘๗]   เอวํ   วุตฺเต   สาเสยฺยกา  พฺราหฺมณคหปติกา  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ   อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม  อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ
โภ   โคตม   นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย
มูฬฺหสฺส    วา    มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร   วา   เตลปชฺโชตํ
ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต   รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมว  โภตา  โคตเมน
อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต   เอเต  มยํ  ภวนฺตํ  โคตมํ  สรณํ
คจฺฉาม    ธมฺมญฺจ    ภิกฺขุสงฺฆญฺจ    อุปาสเก    โน   ภวํ   โคตโม
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต ๑- สรณงฺคเตติ ฯ
                        สาเลยฺยกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ ฯ
                                    --------
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ ปาณุเปตํ ฯ
                                 เวรญฺชกสุตฺตํ
     [๔๘๘]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   เตน   โข   ปน  สมเยน
เวรญฺชกา     พฺราหฺมณคหปติกา    สาวตฺถิยํ    ปฏิวสนฺติ    เกนจิเทว
กรณีเยน   ฯ   อสฺโสสุํ   โข   เวรญฺชกา   พฺราหฺมณคหปติกา   สมโณ
ขลุ   โภ   โคตโม   สกฺยปุตฺโต  สกฺยกุลา  ปพฺพชิโต  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ  ตํ  โข  ปน  ภวนฺตํ  โคตมํ
เอวํ   กลฺยาโณ   กิตฺติสทฺโท   อพฺภุคฺคโต   อิติปิ   โส   ภควา  อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน    สุคโต    โลกวิทู    อนุตฺตโร
ปุริสทมฺมสารถิ   สตฺถา   เทวมนุสฺสานํ   พุทฺโธ  ภควา  โส  อิมํ  โลกํ
สเทวกํ    สมารกํ    สพฺรหฺมกํ    สสฺสมณพฺราหฺมณึ   ปชํ   สเทวมนุสฺสํ
สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา   ปเวเทติ  โส  ธมฺมํ  เทเสติ  อาทิกลฺยาณํ
มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ   เกวลปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ   ปกาเสติ   สาธุ   โข   ปน  ตถารูปานํ  อรหตํ
ทสฺสนํ โหตีติ ฯ
     {๔๘๘.๑}   อถ  โข  เวรญฺชกา  พฺราหฺมณคหปติกา  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา    อปฺเปกจฺเจ    ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   อปฺเปกจฺเจ   ภควตา   สทฺธึ  สมฺโมทึสุ  สมฺโมทนียํ
กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  อปฺเปกจฺเจ  เยน ภควา
เตนญฺชลิมฺปณาเมตฺวา     เอกมนฺตํ    นิสีทึสุ    อปฺเปกจฺเจ    ภควโต
สนฺติเก    นามโคตฺตํ    สาเวตฺวา    เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   อปฺเปกจฺเจ
ตุณฺหีภูตา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ   ฯ   เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข  เวรญฺชกา
พฺราหฺมณคหปติกา   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ   โก   นุ   โข   โภ  โคตม
เหตุ   โก  ปจฺจโย  เยนมิเธกจฺเจ  สตฺตา  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา
อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชนฺติ   โก   ปน  โภ  โคตม
เหตุ   โก  ปจฺจโย  เยนมิเธกจฺเจ  สตฺตา  กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตีติ ฯ
     {๔๘๘.๒}   อธมฺมจริยา  วิสมจริยาเหตุ โข คหปตโย เอวมิเธกจฺเจ
สตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ
อุปปชฺชนฺติ    ธมฺมจริยาสมจริยาเหตุ    โข   คหปตโย   เอวมิเธกจฺเจ
สตฺตา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตีติ ฯ
     {๔๘๘.๓}   น   โข   มยํ  อิมสฺส  โภโต  โคตมสฺส  สงฺขิตฺเตน
ภาสิตสฺส     วิตฺถาเรน     อตฺถํ    อวิภตฺตสฺส    วิตฺถาเรน    อตฺถํ
อาชานาม   สาธุ   โข  ปน  ภวํ  โคตโม  ตถา  ธมฺมํ  เทเสตุ  ยถา
มยํ    อิมสฺส   โภโต   โคตมสฺส   สงฺขิตฺเตน   ภาสิตสฺส   วิตฺถาเรน
อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อาชาเนยฺยามาติ   ฯ   เตนหิ
คหปตโย   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ   ฯ  เอวํ  โภติ
โข เวรญฺชกา พฺราหฺมณคหปติกา ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๔๘๙]   ภควา   เอตทโวจ   ติวิธํ   โข   คหปตโย   กาเยน
อธมฺมจารี     วิสมจารี     โหติ    จตุพฺพิธํ    วาจาย    อธมฺมจารี
วิสมจารี โหติ ติวิธํ มนสา อธมฺมจารี วิสมจารี โหติ ฯ
     {๔๘๙.๑}   กถญฺจ คหปตโย ติวิธํ กาเยน อธมฺมจารี วิสมจารี โหติ ฯ
อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  ปาณาติปาตี  โหติ  ลุทฺโท  โลหิตปาณี หตปหเต
นิวิฏฺโฐ   อลชฺชี  อทยาปนฺโน  สพฺพปาณภูเตสุ  ฯ  อทินฺนาทายี  โข  ปน
โหติ   ยนฺตํ   ปรสฺส  ปรวิตฺตูปกรณํ  ตํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทาตา
โหติ  ฯ  กาเมสุ  มิจฺฉาจารี  โข  ปน  โหติ ยา ตา มาตุรกฺขิตา ฯเปฯ
ตถารูปาสุ  จาริตฺตํ  อาปชฺชิตา  โหติ  ฯ เอวํ โข คหปตโย ติวิธํ กาเยน
อธมฺมจารี วิสมจารี โหติ ฯ
     {๔๘๙.๒}   กถญฺจ   คหปตโย   จตุพฺพิธํ   วาจาย   อธมฺมจารี
วิสมจารี   โหติ   ฯ  อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  มุสาวาที  โหติ  ฯเปฯ
สมฺปชานมุสา   ภาสิตา   โหติ   ฯ   ปิสุณวาโจ  โข  ปน  โหติ  อิโต
สุตฺวา   อมุตฺร   อกฺขาตา   ฯเปฯ  วคฺคกรณึ  วาจํ  ภาสิตา  โหติ  ฯ
ผรุสวาโจ   โข  ปน  โหติ  ยา  สา  วาจา  อณฺฑกา  กกฺกสา  ฯเปฯ
ตถารูปึ   วาจํ   ภาสิตา   โหติ   ฯ   สมฺผปฺปลาปี   โข   ปน  โหติ
อกาลวาที     อภูตวาที    ฯเปฯ    อปริยนฺตวตึ    อนตฺถสญฺหิตํ    ฯ
เอวํ โข คหปตโย จตุพฺพิธํ วาจาย อธมฺมจารี วิสมจารี โหติ ฯ
     {๔๘๙.๓}   กถญฺจ    คหปตโย    ติวิธํ    มนสา   อธมฺมจารี
วิสมจารี    โหติ   ฯ   อิธ   คหปตโย   เอกจฺโจ   อภิชฺฌาลุ   โหติ
ฯเปฯ    ตํ   มม   อสฺสาติ   ฯ   พฺยาปนฺนจิตฺโต   โข   ปน   โหติ
ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป   อิเม   สตฺตา   หญฺญนฺตุ   วา   ฯเปฯ   มา   วา
อเหสุนฺติ   ฯ   มิจฺฉาทิฏฺฐิโก   โข   ปน   โหติ   วิปรีตทสฺสโน  นตฺถิ
ทินฺนํ   นตฺถิ   ยิฏฺฐํ   นตฺถิ   หุตํ   ฯเปฯ  สจฺฉิกตฺวา  ปเวเทนฺตีติ  ฯ
เอวํ   โข   คหปตโย   ติวิธํ   มนสา  อธมฺมจารี  วิสมจารี  โหติ  ฯ
เอวํ    อธมฺมจริยาวิสมจริยาเหตุ    โข    คหปตโย    เอวมิเธกจฺเจ
สตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   อปายํ   ทุคฺคตึ  วินิปาตํ  นิรยํ
อุปปชฺชนฺติ ฯ
     [๔๙๐]   ติวิธํ   โข  ปน  คหปตโย  กาเยน  ธมฺมจารี  สมจารี
โหติ   จตุพฺพิธํ   วาจาย   ธมฺมจารี   สมจารี   โหติ   ติวิธํ   มนสา
ธมฺมจารี สมจารี โหติ ฯ
     {๔๙๐.๑}   กถญฺจ   คหปตโย  ติวิธํ  กาเยน  ธมฺมจารี  สมจารี
โหติ   ฯ   อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  ปาณาติปาตํ  ปหาย  ปาณาติปาตา
ปฏิวิรโต   โหติ   นิหิตทณฺโฑ   นิหิตสตฺโถ  ฯเปฯ  สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี
วิหรติ   ฯ   อทินฺนาทานํ   ปหาย  อทินฺนาทานา  ปฏิวิรโต  โหติ  ยนฺตํ
ปรสฺส   ปรวิตฺตูปกรณํ  น  ตํ  อทินฺนํ  เถยฺยสงฺขาตํ  อาทาตา  โหติ  ฯ
กาเมสุ   มิจฺฉาจารํ  ปหาย  ฯเปฯ  ตถารูปาสุ  น  จาริตฺตํ  อาปชฺชิตา
โหติ ฯ เอวํ โข คหปตโย ติวิธํ กาเยน ธมฺมจารี สมจารี โหติ ฯ
     {๔๙๐.๒}   กถญฺจ  คหปตโย  จตุพฺพิธํ  วาจาย  ธมฺมจารี  สมจารี
โหติ  ฯ  อิธ  คหปตโย  เอกจฺโจ  มุสาวาทํ  ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต
โหติ  สภคฺคโต  วา  ฯเปฯ  น  สมฺปชานมุสา  ภาสิตา  โหติ  ฯ  ปิสุณํ
วาจํ  ปหาย  ปิสุณาย  วาจาย  ปฏิวิรโต  ฯเปฯ สมคฺคกรณึ วาจํ ภาสิตา
โหติ  ฯ  ผรุสํ  วาจํ  ปหาย  ฯเปฯ  ตถารูปึ  ๑- วาจํ ภาสิตา โหติ ฯ
สมฺผปฺปลาปํ  ปหาย  ฯเปฯ  กาเลน  สาปเทสํ  ปริยนฺตวตึ  อตฺถสญฺหิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ตถารูปํ ฯ
เอวํ โข คหปตโย จตุพฺพิธํ วาจาย ธมฺมจารี สมจารี โหติ ฯ
     {๔๙๐.๓}   กถญฺจ   คหปตโย   ติวิธํ  มนสา  ธมฺมจารี  สมจารี
โหติ   ฯ   อิธ   คหปตโย   เอกจฺโจ  อนภิชฺฌาลุ  โหติ  ยนฺตํ  ปรสฺส
ปรวิตฺตูปกรณํ  ตํ  นาภิชฺฌิตา  โหติ  อโห  วต ยํ ปรสฺส ตํ มม อสฺสาติ ฯ
อพฺยาปนฺนจิตฺโต   โข   ปน   โหติ   อปฺปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป  อิเม  สตฺตา
อเวรา  อพฺยาปชฺฌา  อนีฆา  สุขี  อตฺตานํ  ปริหรนฺตูติ  ฯ  สมฺมาทิฏฺฐิโก
โข   ปน   โหติ  อวิปรีตทสฺสโน  อตฺถิ  ทนฺนํ  อตฺถิ  ยิฏฺฐํ  ฯเปฯ  สยํ
อภิญฺญา  สจฺฉิกตฺวา  ปเวเทนฺตีติ  ฯ  เอวํ  โข  คหปตโย  ติวิธํ  มนสา
ธมฺมจารี สมจารี โหติ ฯ
     {๔๙๐.๔}   เอวํ    ธมฺมจริยาสมจริยาเหตุ    โข    คหปตโย
เอวมิเธกจฺเจ    สตฺตา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ   สคฺคํ
โลกํ อุปปชฺชนฺติ ฯ
     [๔๙๑]   อากงฺเขยฺย   เจ   คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา   ขตฺติยมหาสาลานํ   สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ   โข   ปเนตํ   วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา    ขตฺติยมหาสาลานํ    สหพฺยตํ    อุปปชฺเชยฺย    ตํ   กิสฺส
เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๙๑.๑}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   พฺราหฺมณมหาสาลานํ   ฯเปฯ
คหปติมหาสาลานํ   สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ  โข  ปเนตํ  วิชฺชติ
ยํ    โส   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   คหปติมหาสาลานํ   สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺย ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๙๑.๒}   อากงฺเขยฺย   เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   จาตุมฺมหาราชิกานํ   เทวานํ
สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ   โข  ปเนตํ  วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส
เภทา   ปรมฺมรณา   จาตุมฺมหาราชิกานํ   เทวานํ  สหพฺยตํ  อุปปชฺเชยฺย
ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๙๑.๓}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   ตาวตึสานํ   เทวานํ   ฯเปฯ
ยามานํ    เทวานํ    ...    ตุสิตานํ   เทวานํ   ...   นิมฺมานรตีนํ
เทวานํ    ...    ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ   เทวานํ   ...   พฺรหฺมกายิกานํ
เทวานํ   สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ  โข  ปเนตํ  วิชฺชติ  ยํ  โส
กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา    พฺรหฺมกายิกานํ    เทวานํ   สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺย ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๙๑.๔}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ    กายสฺส    เภทา   ปรมฺมรณา   อาภานํ   เทวานํ   สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ   โข   ปเนตํ   วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา    อาภานํ    เทวานํ    สหพฺยตํ   อุปปชฺเชยฺย   ตํ   กิสฺส
เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๙๑.๕}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   ปริตฺตาภานํ   เทวานํ   ฯเปฯ
อปฺปมาณาภานํ   เทวานํ  ...  อาภสฺสรานํ  เทวานํ  ...  ปริตฺตสุภานํ
เทวานํ     ...    อปฺปมาณสุภานํ    เทวานํ    ...    สุภกิณฺหกานํ
เทวานํ  ...  เวหปฺผลานํ  เทวานํ  ... อวิหานํ เทวานํ ... อตปฺปานํ
เทวานํ  ...  สุทสฺสานํ  เทวานํ  ... สุทสฺสีนํ เทวานํ ... อกนิฏฺฐกานํ
เทวานํ      ...      อากาสานญฺจายตนูปคานํ     เทวานํ     ...
วิญฺญาณญฺจายตนูปคานํ      เทวานํ      ...     อากิญฺจญฺญายตนูปคานํ
เทวานํ     ...    เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคานํ    เทวานํ    สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺยนฺติ   ฐานํ   โข   ปเนตํ   วิชฺชติ  ยํ  โส  กายสฺส  เภทา
ปรมฺมรณา      เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคานํ      เทวานํ      สหพฺยตํ
อุปปชฺเชยฺย ตํ กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารี ฯ
     {๔๙๑.๖}   อากงฺเขยฺย  เจ  คหปตโย  ธมฺมจารี  สมจารี  อโห
วตาหํ   อาสวานํ   ขยา   อนาสวํ   เจโตวิมุตฺตึ  ปญฺญาวิมุตฺตึ  ทิฏฺเฐว
ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺยนฺติ  ฐานํ  โข
ปเนตํ  วิชฺชติ  ยํ  โส  อาสวานํ  ขยา  อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ
ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา  อุปสมฺปชฺช  วิหเรยฺย  ตํ
กิสฺส เหตุ ตถา หิ โส ธมฺมจารี สมจารีติ ฯ
     [๔๙๒]   เอวํ   วุตฺเต   เวรญฺชกา   พฺราหฺมณคหปติกา  ภควนฺตํ
เอตทโวจุํ   อภิกฺกนฺตํ   โภ   โคตม  อภิกฺกนฺตํ  โภ  โคตม  เสยฺยถาปิ
โภ   โคตม   นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย
มูฬฺหสฺส    วา    มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร   วา   เตลปชฺโชตํ
ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต   รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมว  โภตา  โคตเมน
อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต   เอเต  มยํ  ภวนฺตํ  โคตมํ  สรณํ
คจฺฉาม   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสเก  โน  ภวํ  โคตโม  ธาเรตุ
อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณงฺคเตติ ฯ
                         เวรญฺชกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ ฯ
                                    ----------
                                มหาเวทลฺลสุตฺตํ
     [๔๙๓]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน  อนาถปิณฺฑิกสฺส  อาราเม  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก
สายณฺหสมยํ     ปฏิสลฺลานา     วุฏฺฐิโต     เยนายสฺมา    สารีปุตฺโต
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมตา   สารีปุตฺเตน   สทฺธึ   สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ กถํ  สาราณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๔๙๔]   เอกมนฺตํ    นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   มหาโกฏฺฐิโก
อายสฺมนฺตํ    สารีปุตฺตํ    เอตทโวจ   ทุปฺปญฺโญ   ทุปฺปญฺโญติ   อาวุโส
วุจฺจติ  กิตฺตาวตา  นุ  โข  อาวุโส  ทุปฺปญฺโญติ  วุจฺจตีติ  ฯ นปฺปชานาติ
นปฺปชานาตีติ    โข    อาวุโส    ตสฺมา   ทุปฺปญฺโญติ   วุจฺจติ   กิญฺจ
นปฺปชานาติ     อิทํ    ทุกฺขนฺติ    นปฺปชานาติ    อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ
นปฺปชานาติ   อยํ   ทุกฺขนิโรโธติ   นปฺปชานาติ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทาติ    นปฺปชานาติ    นปฺปชานาติ   นปฺปชานาตีติ   โข   อาวุโส
ตสฺมา ทุปฺปญฺโญติ วุจฺจตีติ ฯ
     {๔๙๔.๑}   สาธาวุโสติ  โข  อายสฺมา  มหาโกฏฺฐิโก  อายสฺมโต
สารีปุตฺตสฺส     ภาสิตํ     อภินนฺทิตฺวา     อนุโมทิตฺวา     อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ    อุตฺตรึ    ปญฺหํ    อปุจฺฉิ    ปญฺญวา   ปญฺญวาติ   อาวุโส
วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ  โข  อาวุโส  ปญฺญวาติ  วุจฺจตีติ  ฯ  ปชานาติ
ปชานาตีติ   โข   อาวุโส   ตสฺมา   ปญฺญวาติ  วุจฺจติ  กิญฺจ  ปชานาติ
อิทํ    ทุกฺขนฺติ    ปชานาติ    อยํ    ทุกฺขสมุทโยติ    ปชานาติ   อยํ
ทุกฺขนิโรโธติ   ปชานาติ   อยํ   ทุกฺขนิโรธคามินี   ปฏิปทาติ   ปชานาติ
ปชานาติ   ปชานาตีติ   โข   อาวุโส   ตสฺมา   ปญฺญวาติ  วุจฺจตีติ  ฯ
วิญฺญาณํ   วิญฺญาณนฺติ   อาวุโส   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ  โข  อาวุโส
วิญฺญาณนฺติ   วุจฺจตีติ   ฯ   วิชานาติ   วิชานาตีติ  โข  อาวุโส  ตสฺมา
วิญฺญาณนฺติ   วุจฺจติ   กิญฺจ   วิชานาติ   สุขนฺติปิ   วิชานาติ   ทุกฺขนฺติปิ
วิชานาติ     อทุกฺขมสุขนฺติปิ     วิชานาติ     วิชานาติ     วิชานาตีติ
โข อาวุโส ตสฺมา วิญฺญาณนฺติ วุจฺจตีติ ฯ
     {๔๙๔.๒}   ยา   จาวุโส   ปญฺญา  ยญฺจ  วิญฺญาณํ  อิเม  ธมฺมา
สํสฏฺฐา   อุทาหุ   วิสํสฏฺฐา   ลพฺภา  จ  ปนิเมสํ  ธมฺมานํ  วินิพฺภุชิตฺวา
วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปญฺญาเปตุนฺติ ฯ
     {๔๙๔.๓}   ยา   จาวุโส   ปญฺญา  ยญฺจ  วิญฺญาณํ  อิเม  ธมฺมา
สํสฏฺฐา   โน   วิสํสฏฺฐา   น  จ  ลพฺภา  อิเมสํ  ธมฺมานํ  วินิพฺภุชิตฺวา
วินิพฺภุชิตฺวา    นานากรณํ    ปญฺญาเปตุํ    ยญฺจ    อาวุโส   ปชานาติ
ตํ  วิชานาติ  ยํ  วิชานาติ  ตํ  ปชานาติ  ตสฺมา  อิเม  ธมฺมา  สํสฏฺฐา
โน    วิสํสฏฺฐา    น    จ   ลพฺภา   อิเมสํ   ธมฺมานํ   วินิพฺภุชิตฺวา
วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปญฺญาเปตุนฺติ ฯ
     {๔๙๔.๔}   ยา  จาวุโส  ปญฺญา  ยญฺจ  วิญฺญาณํ  อิเมสํ  ธมฺมานํ
สํสฏฺฐานํ   โน   วิสํสฏฺฐานํ  กึ  นานากรณนฺติ  ฯ  ยา  จาวุโส  ปญฺญา
ยญฺจ   วิญฺญาณํ   อิเมสํ   ธมฺมานํ   สํสฏฺฐานํ   โน  วิสํสฏฺฐานํ  ปญฺญา
ภาเวตพฺพา วิญฺญาณํ ปริญฺเญยฺยํ อิทํ เนสํ นานากรณนฺติ ฯ
     [๔๙๕]   เวทนา  เวทนาติ  อาวุโส  วุจฺจติ  กิตฺตาวตา  นุ  โข
อาวุโส  เวทนาติ  วุจฺจตีติ  ฯ  เวเทติ  เวเทตีติ  โข  อาวุโส  ตสฺมา
เวทนาติ   วุจฺจติ   กิญฺจ   เวเทติ   สุขมฺปิ  เวเทติ  ทุกฺขมฺปิ  เวเทติ
อทุกฺขมสุขมฺปิ    เวเทติ   เวเทติ   เวเทตีติ   โข   อาวุโส   ตสฺมา
เวทนาติ   วุจฺจตีติ   ฯ   สญฺญา   สญฺญาติ  อาวุโส  วุจฺจติ  กิตฺตาวตา
นุ   โข   อาวุโส  สญฺญาติ  วุจฺจตีติ  ฯ  สญฺชานาติ  สญฺชานาตีติ   โข
อาวุโส    ตสฺมา    สญฺญาติ    วุจฺจติ    กิญฺจ   สญฺชานาติ   นีลกมฺปิ
สญฺชานาติ   ปีตกมฺปิ   สญฺชานาติ   โลหิตกมฺปิ   สญฺชานาติ   โอทาตมฺปิ
สญฺชานาติ   สญฺชานาติ   สญฺชานาตีติ   โข   อาวุโส   ตสฺมา  สญฺญาติ
วุจฺจตีติ ฯ
     {๔๙๕.๑}   ยา  จาวุโส  เวทนา  ยา  จ  สญฺญา  ยญฺจ  วิญฺญาณํ
อิเม    ธมฺมา    สํสฏฺฐา   อุทาหุ   วิสํสฏฺฐา   ลพฺภา   จ   ปนิเมสํ
ธมฺมานํ    วินิพฺภุชิตฺวา    วินิพฺภุชิตฺวา   นานากรณํ   ปญฺญาเปตุนฺติ   ฯ
ยา    จาวุโส   เวทนา   ยา   จ   สญฺญา   ยญฺจ   วิญฺญาณํ   อิเม
ธมฺมา   สํสฏฺฐา   โน   วิสํสฏฺฐา   น   จ   ลพฺภา   อิเมสํ  ธมฺมานํ
วินิพฺภุชิตฺวา    วินิพฺภุชิตฺวา    นานากรณํ    ปญฺญาเปตุํ    ยํ   จาวุโส
เวเทติ   ตํ   สญฺชานาติ   ยํ   วิชานาติ   ตํ  วิชานาติ  ตสฺมา  อิเม
ธมฺมา   สํสฏฺฐา   โน   วิสํสฏฺฐา   น   จ   ลพฺภา   อิเมสํ  ธมฺมานํ
วินิพฺภุชิตฺวา วินิพฺภุชิตฺวา นานากรณํ ปญฺญาเปตุนฺติ ฯ
     [๔๙๖]   นิสฺสฏฺเฐน   หาวุโส   ปญฺจหิ   อินฺทฺริเยหิ   ปริสุทฺเธน
มโนวิญฺญาเณน   กึ   เนยฺยนฺติ   ฯ   นิสฺสฏฺเฐน   จ   อาวุโส  ปญฺจหิ
อินฺทฺริเยหิ     ปริสุทฺเธน     มโนวิญฺญาเณน     อนนฺโต    อากาโสติ
อากาสานญฺจายตนํ    เนยฺยํ    อนนฺตํ    วิญฺญาณนฺติ    วิญฺญาณญฺจายตนํ
เนยฺยํ   นตฺถิ   กิญฺจีติ  อากิญฺจญฺญายตนํ  เนยฺยนฺติ  ฯ  เนยฺยํ  ปนาวุโส
ธมฺมํ  เกน  ชานาตีติ  ๑-  ฯ  เนยฺยํ  โข  อาวุโส  ธมฺมํ ปญฺญาจกฺขุนา
ชานาตีติ  ๒-  ฯ  ปญฺญา  ปนาวุโส  กิมตฺถิยาติ  ฯ  ปญฺญา  โข อาวุโส
อภิญฺญตฺถา ปริญฺญตฺถา ปหานตฺถาติ ฯ
     [๔๙๗]   กตี  ปนาวุโส  ปจฺจยา  สมฺมาทิฏฺฐิยา  อุปฺปาทายาติ  ฯ
เทฺว   โข   อาวุโส   ปจฺจยา   สมฺมาทิฏฺฐิยา   อุปฺปาทาย  ปรโต  จ
โฆโส   โยนิโส   จ   มนสิกาโร   อิเม  โข  อาวุโส  เทฺว  ปจฺจยา
สมฺมาทิฏฺฐิยา   อุปฺปาทายาติ   ฯ   กตีหิ  ปนาวุโส  องฺเคหิ  อนุคฺคหิตา
สมฺมาทิฏฺฐิ    เจโตวิมุตฺติผลา    จ   โหติ   เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา   จ
ปญฺญาวิมุตฺติผลา จ โหติ ปญฺญาวิมุตฺติผลานิสํสา จาติ ฯ
     {๔๙๗.๑}   ปญฺจหิ  โข  อาวุโส  องฺเคหิ  อนุคฺคหิตา  สมฺมาทิฏฺฐิ
เจโตวิมุตฺติผลา   จ   โหติ   เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา  จ  ปญฺญาวิมุตฺติผลา
จ   โหติ  ปญฺญาวิมุตฺติผลานิสํสา  จ  อิธาวุโส  สมฺมาทิฏฺฐิ  สีลานุคฺคหิตา
จ    โหติ   สุตานุคฺคหิตา   จ   โหติ   สากจฺฉานุคฺคหิตา   จ   โหติ
สมถานุคฺคหิตา   จ   โหติ   วิปสฺสนานุคฺคหิตา   จ   โหติ  อิเมหิ  โข
อาวุโส    ปญฺจหงฺเคหิ   อนุคฺคหิตา   สมฺมาทิฏฺฐิ   เจโตวิมุตฺติผลา   จ
โหติ     เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา    จ    ปญฺญาวิมุตฺติผลา    จ    โหติ
ปญฺญาวิมุตฺติผลานิสํสา จาติ ฯ
     [๔๙๘]   กตี   ปนาวุโส   ภวาติ   ฯ   ตโยเม  อาวุโส  ภวา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ปชานาตีติ ฯ
กามภโว    รูปภโว   อรูปภโว   จาติ   ฯ   กถํ   ปนาวุโส   อายตึ
ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ    โหตีติ    ฯ    อวิชฺชานีวรณานํ    โข    อาวุโส
สตฺตานํ        ตณฺหาสญฺโญชนานํ       ตตฺรตตฺราภินนฺทนา       เอวํ
อายตึ    ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ    โหตีติ    ฯ    กถํ   ปนาวุโส   อายตึ
ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ    น    โหตีติ   ฯ   อวิชฺชาวิราคา   โข   อาวุโส
วิชฺชุปฺปาทา     ตณฺหานิโรธา     เอวํ     อายตึ    ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ
น โหตีติ ฯ
     [๔๙๙]   กตมํ   ปนาวุโส   ปฐมํ   ฌานนฺติ  ฯ  อิธาวุโส  ภิกฺขุ
วิวิจฺเจว  กาเมหิ  วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  สวิตกฺกํ  สวิจารํ  วิเวกชํ
ปีติสุขํ   ปฐมํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   อิทํ   วุจฺจตาวุโส   ปฐมํ
ฌานนฺติ   ฯ   ปฐมํ   ปนาวุโส   ฌานํ   กตงฺคิกนฺติ   ฯ   ปฐมํ   โข
อาวุโส    ฌานํ    ปญฺจงฺคิกํ    อิธาวุโส    ปฐมํ    ฌานํ   ปญฺจงฺคิกํ
สมาปนฺนสฺส   ภิกฺขุโน  วิตกฺโก  จ  วตฺตติ  วิจาโร  จ  ปีติ  จ  สุขญฺจ
จิตฺเตกคฺคตา   จ   ปฐมํ   โข   อาวุโส  ฌานํ  เอวํ  ปญฺจงฺคิกนฺติ  ฯ
ปฐมํ   ปนาวุโส   ฌานํ   กตงฺควิปฺปหีนํ   กตงฺคสมนฺนาคตนฺติ   ฯ  ปฐมํ
โข    อาวุโส   ฌานํ    ปญฺจงฺควิปฺปหีนํ   ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ   อิธาวุโส
ปฐมํ    ฌานํ    สมาปนฺนสฺส    ภิกฺขุโน    กามฉนฺโท   ปหีโน   โหติ
พฺยาปาโท   ปหีโน   โหติ   ถีนมิทฺธํ   ปหีนํ   โหติ   อุทฺธจฺจ  กุกฺกุจฺจํ
ปหีนํ   โหติ   วิจิกิจฺฉา  ปหีนา  โหติ  วิตกฺโก  จ  วตฺตติ  วิจาโร  จ
ปีติ   จ   สุขํ   จ  จิตฺเตกคฺคตา  จ  ปฐมํ  โข  อาวุโส  ฌานํ  เอวํ
ปญฺจงฺควิปฺปหีนํ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตนฺติ ฯ
     [๕๐๐]   ปญฺจิมานิ     อาวุโส    อินฺทฺริยานิ    นานาวิสยานิ
นานาโคจรานิ   น   อญฺญมญฺญสฺส   โคจรวิสยํ   ปจฺจนุโภนฺติ   เสยฺยถีทํ
จกฺขุนฺทฺริยํ  โสตินฺทฺริยํ  ฆานินฺทฺริยํ  ชิวฺหินฺทฺริยํ  กายินฺทฺริยํ  อิเมสํ
โข   อาวุโส   ปญฺจนฺนํ   อินฺทฺริยานํ   นานาวิสยานํ  นานาโคจรานํ  น
อญฺญมญฺญสฺส    โคจรวิสยํ    ปจฺจนุโภนฺตานํ    กึ   ปฏิสรณํ   โก   จ
เนสํ   โคจรวิสยํ   ปจฺจนุโภตีติ   ฯ   ปญฺจิมานิ   อาวุโส   อินฺทฺริยานิ
นานาวิสยานิ     นานาโคจรานิ     น     อญฺญมญฺญสฺส     โคจรวิสยํ
ปจฺจนุโภนฺติ  เสยฺยถีทํ  จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ
กายินฺทฺริยํ   อิเมสํ   โข   อาวุโส   ปญฺจนฺนํ  อินฺทฺริยานํ  นานาวิสยานํ
นานาโคจรานํ    น   อญฺญมญฺญสฺส   โคจรวิสยํ   ปจฺจนุโภนฺตานํ   มโน
ปฏิสรณํ มโน จ เนสํ โคจรวิสยํ ปจฺจนุโภตีติ ฯ
     [๕๐๑]   ปญฺจิมานิ   อาวุโส   อินฺทฺริยานิ   เสยฺยถีทํ  จกฺขุนฺทฺริยํ
โสตินฺทฺริยํ   ฆานินฺทฺริยํ   ชิวฺหินฺทฺริยํ   กายินฺทฺริยํ  อิมานิ  โข  อาวุโส
ปญฺจินฺทฺริยานิ   กึ   ปฏิจฺจ  ติฏฺฐนฺตีติ  ฯ  ปญฺจิมานิ  อาวุโส  อินฺทฺริยานิ
เสยฺยถีทํ  จกฺขุนฺทฺริยํ  โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ
อิมานิ   โข   อาวุโส  ปญฺจินฺทฺริยานิ  อายุํ  ปฏิจฺจ  ติฏฺฐนฺตีติ  ฯ  อายุ
ปนาวุโส   กึ   ปฏิจฺจ   ติฏฺฐตีติ   ฯ  อายุ  อุสฺมํ  ปฏิจฺจ  ติฏฺฐตีติ  ฯ
อุสฺมา   ปนาวุโส   กึ   ปฏิจฺจ   ติฏฺฐตีติ   ฯ   อุสฺมา   อายุํ  ปฏิจฺจ
ติฏฺฐตีติ   ฯ   อิทาเนว   โข   มยํ   อายสฺมโต   สารีปุตฺตสฺส  ภาสิตํ
เอวํ   อาชานาม   อายุ   อุสฺมํ   ปฏิจฺจ  ติฏฺฐตีติ  อิทาเนว  โข  มยํ
อายสฺมโต    สารีปุตฺตสฺส   ภาสิตํ   เอวํ   อาชานาม   อุสฺมา   อายุํ
ปฏิจฺจ   ติฏฺฐตีติ   ฯ   ยถากถํ   ปนาวุโส   อิมสฺส   ภาสิตสฺส  อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพติ   ฯ   เตนหาวุโส   อุปมนฺเต   กริสฺสามิ   อุปมายปิเธกจฺเจ
วิญฺญู  [๑]-  ภาสิตสฺส  อตฺถํ  อาชานนฺติ เสยฺยถาปิ อาวุโส เตลปฺปทีปสฺส
ฌายโต    อจฺจึ    ปฏิจฺจ   อาภา   ปญฺญายติ   อาภํ   ปฏิจฺจ   อจฺจิ
ปญฺญายติ   เอวเมว   โข   อายุ   อุสฺมํ  ปฏิจฺจ  ติฏฺฐติ  อุสฺมา  อายุํ
ปฏิจฺจ  ติฏฺฐตีติ  ฯ  เตว  นุ  โข  อาวุโส  อายุสงฺขารา  เต เวทนียา
ธมฺมา   อุทาหุ  อญฺเญ  อายุสงฺขารา  อญฺเญ  เวทนียา  ธมฺมาติ  ฯ  น
โข   อาวุโส  เตว  อายุสงฺขารา  เต  เวทนียา  ธมฺมา  เต  อาวุโส
อายุสงฺขารา  อภวิสฺสํสุ  เต  เวทนียา  ธมฺมา  นยิทํ  สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
สมาปนฺนสฺส    ภิกฺขุโน    วุฏฺฐานํ    ปญฺญาเยถ    ยสฺมา    จ   โข
อญฺเญ  อายุสงฺขารา  อญฺเญ  เวทนียา  ธมฺมา  ตสฺมา สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
สมาปนฺนสฺส ภิกฺขุโน วุฏฺฐานํ ปญฺญายตีติ ฯ
     [๕๐๒]   ยทา  นุ  โข  อาวุโส  อิมํ  กายํ  กตี  ธมฺมา  ชหนฺติ
อถายํ   กาโย   อุชฺฌิโต  อวกฺขิตฺโต  เสติ  ยถา  กฏฺฐํ  อเจตนนฺติ  ฯ
ยทา   โข  อาวุโส  อิมํ  กายํ  ตโย  ธมฺมา  ชหนฺติ  อายุ  อุสฺมา  จ
วิญฺญาณํ   อถายํ   กาโย   อุชฺฌิโต   อวกฺขิตฺโต   เสติ   ยถา   กฏฺฐํ
อเจตนนฺติ   ฯ   โย   ๒-  จายํ  อาวุโส  มโต  กาลกโต  โย  จายํ
ภิกฺขุ    สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปนฺโน    อิเมสํ   กึ   นานากรณนฺติ   ฯ
โย   จายํ   อาวุโส   มโต   กาลกโต   ตสฺส  กายสงฺขารา  นิรุทฺธา
@เชิงอรรถ:  ม. ปุริสา ฯ  ม. ยฺวายํ ฯ
ปฏิปฺปสฺสทฺธา    วจีสงฺขารา    นิรุทฺธา    ปฏิปฺปสฺสทฺธา   จิตฺตสงฺขารา
นิรุทฺธา     ปฏิปฺปสฺสทฺธา     อายุ    ปริกฺขีณา    อุสฺมา    วูปสนฺตา
อินฺทฺริยานิ    ปริภินฺนานิ    โย    จายํ    ภิกฺขุ    สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
สมาปนฺโน   ตสฺสปิ   กายสงฺขารา   นิรุทฺธา  ปฏิปฺปสฺสทฺธา  วจีสงฺขารา
นิรุทฺธา     ปฏิปฺปสฺสทฺธา     จิตฺตสงฺขารา    นิรุทฺธา    ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อายุ       อปฺปริกฺขีณา       อุสฺมา      อวูปสนฺตา      อินฺทฺริยานิ
วิปฺปสนฺนานิ   โย   จายํ   อาวุโส   มโต  กาลกโต  โย  จายํ  ภิกฺขุ
สญฺญาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน อิทํ เนสํ นานากรณนฺติ ฯ
     [๕๐๓]   กตี   ปนาวุโส   ปจฺจยา  อทุกฺขมสุขาย  เจโตวิมุตฺติยา
สมาปตฺติยาติ   ฯ   จตฺตาโร   โข   อาวุโส   ปจฺจยา   อทุกฺขมสุขาย
เจโตวิมุตฺติยา   สมาปตฺติยา   อิธาวุโส   ภิกฺขุ   สุขสฺส   จ   ปหานา
ทุกฺขสฺส    จ    ปหานา    ปุพฺเพว   โสมนสฺสโทมนสฺสานํ   อฏฺฐงฺคมา
อทุกฺขมสุขํ    อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ   จตุตฺถํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ
อิเม   โข   อาวุโส   จตฺตาโร  ปจฺจยา  อทุกฺขมสุขาย  เจโตวิมุตฺติยา
สมาปตฺติยาติ   ฯ   กตี   ปนาวุโส  ปจฺจยา  อนิมิตฺตาย  เจโตวิมุตฺติยา
สมาปตฺติยาติ  ฯ  เทฺว  โข  อาวุโส  ปจฺจยา  อนิมิตฺตาย เจโตวิมุตฺติยา
สมาปตฺติยา   สพฺพนิมิตฺตานญฺจ   อมนสิกาโร   อนิมิตฺตาย   จ   ธาตุยา
มนสิกาโร  อิเม  โข  อาวุโส  เทฺว  ปจฺจยา  อนิมิตฺตาย เจโตวิมุตฺติยา
สมาปตฺติยาติ     ฯ     กตี     ปนาวุโส     ปจฺจยา     อนิมิตฺตาย
เจโตวิมุตฺติยา   ฐิติยาติ   ฯ   ตโย  โข  อาวุโส  ปจฺจยา  อนิมิตฺตาย
เจโตวิมุตฺติยา    ฐิติยา    สพฺพนิมิตฺตานญฺจ    อมนสิกาโร   อนิมิตฺตาย
จ   ธาตุยา   มนสิกาโร   ปุพฺเพ  จ  อภิสงฺขาโร  อิเม  โข  อาวุโส
ตโย   ปจฺจยา   อนิมิตฺตาย  เจโตวิมุตฺติยา  ฐิติยาติ  ฯ  กตี  ปนาวุโส
ปจฺจยา   อนิมิตฺตาย   เจโตวิมุตฺติยา   วุฏฺฐานายาติ   ฯ   เทฺว   โข
อาวุโส  ปจฺจยา  อนิมิตฺตาย  เจโตวิมุตฺติยา  วุฏฺฐานาย  สพฺพนิมิตฺตานญฺจ
มนสิกาโร     อนิมิตฺตาย     จ     ธาตุยา     อมนสิกาโร    อิเม
โข อาวุโส เทฺว ปจฺจยา อนิมิตฺตาย เจโตวิมุตฺติยา วุฏฺฐานายาติ ฯ
     [๕๐๔]   ยา   จายํ   อาวุโส  อปฺปมาณา  เจโตวิมุตฺติ  ยา  จ
อากิญฺจญฺญา   เจโตวิมุตฺติ   ยา   จ   สุญฺญตา   เจโตวิมุตฺติ   ยา  จ
อนิมิตฺตา   เจโตวิมุตฺติ   อิเม   ธมฺมา  นานตฺถา  เจว  นานาพฺยญฺชนา
จ   อุทาหุ   เอกตฺถา   พฺยญฺชนเมว   นานนฺติ  ฯ  ยา  จายํ  อาวุโส
อปฺปมาณา    เจโตวิมุตฺติ   ยา   จ   อากิญฺจญฺญา   เจโตวิมุตฺติ   ยา
จ   สุญฺญตา   เจโตวิมุตฺติ   ยา   จ   อนิมิตฺตา   เจโตวิมุตฺติ   อตฺถิ
โข   อาวุโส   ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ  อาคมฺม  อิเม  ธมฺมา  นานตฺถา
เจว   นานาพฺยญฺชนา   จ   อตฺถิ   จ  อาวุโส  ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ
อาคมฺม   อิเม   ธมฺมา   เอกตฺถา   พฺยญฺชนเมว   นานํ   ฯ   กตโม
จาวุโส   ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ  อาคมฺม  อิเม  ธมฺมา  นานตฺถา  เจว
นานาพฺยญฺชนา   จ   อิธาวุโส   ภิกฺขุ   เมตฺตาสหคเตน  เจตสา  เอกํ
ทิสํ  ผริตฺวา  วิหรติ  ตถา  ทุติยํ  ตถา  ตติยํ  ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ
ติริยํ    สพฺพธิ    สพฺพตฺตตาย    สพฺพาวนฺตํ    โลกํ   เมตฺตาสหคเตน
เจตสา      วิปุเลน      มหคฺคเตน      อปฺปมาเณน      อเวเรน
อพฺยาปชฺเฌน  ผริตฺวา  วิหรติ  กรุณาสหคเตน  ...  มุทิตาสหคเตน ...
อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา  วิหรติ  ตถา  ทุติยํ
ตถา   ตติยํ   ตถา   จตุตฺถํ  อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ  สพฺพธิ  สพฺพตฺตตาย
สพฺพาวนฺตํ    โลกํ   อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน     อเวเรน    อพฺยาปชฺเฌน    ผริตฺวา    วิหรติ    อยํ
วุจฺจตาวุโส   อปฺปมาณา   เจโตวิมุตฺติ  ฯ  กตมา  จาวุโส  อากิญฺจญฺญา
เจโตวิมุตฺติ   อิธาวุโส   ภิกฺขุ   สพฺพโส   วิญฺญาณญฺจายตนํ   สมติกฺกมฺม
นตฺถิ     กิญฺจีติ     อากิญฺจญฺญายตนํ     อุปสมฺปชฺช     วิหรติ    อยํ
วุจฺจตาวุโส อากิญฺจญฺญา เจโตวิมุตฺติ ฯ
     {๕๐๔.๑}   กตมา   จาวุโส  สุญฺญตา  เจโตวิมุตฺติ  อิธ  อาวุโส
ภิกฺขุ   อรญฺญคโต   วา   รุกฺขมูลคโต   วา   สุญฺญาคารคโต  วา  อิติ
ปฏิสญฺจิกฺขติ    สุญฺญมิทํ    อตฺเตน    วา    อตฺตนิเยน    วาติ   อยํ
วุจฺจตาวุโส   สุญฺญตา   เจโตวิมุตฺติ   ฯ   กตมา   จาวุโส   อนิมิตฺตา
เจโตวิมุตฺติ      อิธาวุโส     ภิกฺขุ     สพฺพนิมิตฺตานํ     อมนสิการา
อนิมิตฺตํ     เจโตสมาธึ    อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    อยํ    วุจฺจตาวุโส
อนิมิตฺตา   เจโตวิมุตฺติ   ฯ   อยํ  โข  อาวุโส  ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ
อาคมฺม   อิเม   ธมฺมา  นานตฺถา  เจว  นานาพฺยญฺชนา  จ  ฯ  กตโม
จาวุโส   ปริยาโย   ยํ   ปริยายํ   อาคมฺม   อิเม   ธมฺมา  เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว    นานํ    ราโค    โข   อาวุโส   ปมาณกรโณ   โทโส
ปมาณกรโณ     โมโห    ปมาณกรโณ    เต    ขีณาสวสฺส    ภิกฺขุโน
ปหีนา     อุจฺฉินฺนมูลา     ตาลาวตฺถุกตา     อนภาวงฺคตา     อายตึ
อนุปฺปาทธมฺมา   ฯ   ยาวตา   โข  อาวุโส  อปฺปมาณา  เจโตวิมุตฺติโย
อกุปฺปา    ตาสํ   เจโตวิมุตฺติ   อคฺคมกฺขายติ   สา   โข   ปนากุปฺปา
เจโตวิมุตฺติ   สุญฺญา   ราเคน   สุญฺญา   โทเสน   สุญฺญา  โมเหน  ฯ
ราโค   โข   อาวุโส   กิญฺจโน  โทโส  กิญฺจโน  โมโห  กิญฺจโน  เต
ขีณาสวสฺส      ภิกฺขุโน     ปหีนา     อุจฺฉินฺนมูลา     ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา    อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา   ฯ   ยาวตา   โข   อาวุโส
อากิญฺจญฺญา      เจโตวิมุตฺติโย     อกุปฺปา     ตาสํ     เจโตวิมุตฺติ
อคฺคมกฺขายติ   สา   โข   ปนากุปฺปา   เจโตวิมุตฺติ   สุญฺญา   ราเคน
สุญฺญา โทเสน สุญฺญา โมเหน ฯ
     {๕๐๔.๒}   ราโค  โข  อาวุโส  นิมิตฺตกรโณ  โทโส  นิมิตฺตกรโณ
โมโห   นิมิตฺตกรโณ   เต   ขีณาสวสฺส   ภิกฺขุโน   ปหีนา  อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา   ฯ   ยาวตา
โข   อาวุโส   นิมิตฺตา   เจโตวิมุตฺติโย   อกุปฺปา   ตาสํ  เจโตวิมุตฺติ
อคฺคมกฺขายติ   สา   โข   ปนากุปฺปา   เจโตวิมุตฺตติ   สุญฺญา  ราเคน
สุญฺญา   โทเสน   สุญฺญา  โมเหน  ฯ  อยํ  โข  อาวุโส  ปริยาโย  ยํ
ปริยายํ อาคมฺม อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ฯ
     อิทมโวจายสฺมา   สารีปุตฺโต   อตฺตมโน   อายสฺมา  มหาโกฏฺฐิโก
อายสฺมโต สารีปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                       มหาเวทลฺลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ ฯ
                                    --------
                                จูฬเวทลฺลสุตฺตํ
     [๕๐๕]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
เวฬุวเน   กลนฺทกนิวาเป   ฯ   อถ   โข   วิสาโข   อุปาสโก  เยน
ธมฺมทินฺนา    ภิกฺขุนี    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ธมฺมทินฺนํ   ภิกฺขุนึ
อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ
     [๕๐๖]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข  วิสาโข  อุปาสโก  ธมฺมทินฺนํ
ภิกฺขุนึ    เอตทโวจ   สกฺกาโย   สกฺกาโยติ   อยฺเย   วุจฺจติ   กตโม
นุ   โข   อยฺเย   สกฺกาโย   วุตฺโต   ภควตาติ  ฯ  ปญฺจ  โข  อิเม
อาวุโส   วิสาข   อุปาทานกฺขนฺธา  สกฺกาโย  วุตฺโต  ภควตา  เสยฺยถีทํ
รูปูปาทานกฺขนฺโธ        เวทนูปาทานกฺขนฺโธ        สญฺญูปาทานกฺขนฺโธ
สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ    วิญฺญาณูปาทานกฺขนฺโธ    อิเม    โข   อาวุโส
วิสาข ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา สกฺกาโย วุตฺโต ภควตาติ ฯ
     {๕๐๖.๑}   สาธยฺเยติ  โข  วิสาโข อุปาสโก ธมฺมทินฺนาย ภิกฺขุนิยา
ภาสิตํ   อภินนฺทิตฺวา   อนุโมทิตฺวา   ธมฺมทินฺนํ   ภิกฺขุนึ   อุตฺตรึ   ปญฺหํ
อปุจฺฉิ   สกฺกายสมุทโย  สกฺกายสมุทโยติ  อยฺเย  วุจฺจติ  กตโม  นุ  โข
อยฺเย  สกฺกายสมุทโย  วุตฺโต  ภควตาติ  ฯ  ยายํ  อาวุโส วิสาข ตณฺหา
โปโนพฺภวิกา      นนฺทิราคสหคตา      ตตฺรตตฺราภินนฺทินี     เสยฺยถีทํ
กามตณฺหา    ภวตณฺหา    วิภวตณฺหา    อยํ    โข   อาวุโส   วิสาข
สกฺกายสมุทโย วุตฺโต ภควตาติ ฯ
     {๕๐๖.๒}   สกฺกายนิโรโธ    สกฺกายนิโรโธติ   อยฺเย   วุจฺจติ
กตโม    นุ    โข   อยฺเย   สกฺกายนิโรโธ   วุตฺโต   ภควตาติ   ฯ
โย  โข  อาวุโส  วิสาข  ตสฺสาเยว  ตณฺหาย  อเสสวิราคนิโรโธ จาโค
ปฏินิสฺสคฺโค   มุตฺติ  อนาลโย  อยํ  โข  อาวุโส  วิสาข  สกฺกายนิโรโธ
วุตฺโต   ภควตาติ   ฯ   สกฺกายนิโรธคามินี  ปฏิปทา  สกฺกายวิโรธคามินี
ปฏิปทาติ   อยฺเย   วุจฺจติ   กตมา  นุ  โข  อยฺเย  สกฺกายนิโรธคามินี
ปฏิปทา วุตฺตา ภควตาติ ฯ
     {๕๐๖.๓}   อยเมว  โข  อาวุโส  วิสาข  อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค
สกฺกายนิโรธคามินี   ปฏิปทา   วุตฺตา   ภควตา   เสยฺยถีทํ   สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมาสงฺกปฺโป      สมฺมาวาจา      สมฺมากมฺมนฺโต      สมฺมาอาชีโว
สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธีติ ฯ
     {๕๐๖.๔}   ตญฺเญว  นุ  โข อยฺเย อุปาทานํ เต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา
อุทาหุ     อญฺญตฺร    ปญฺจหุปาทานกฺขนฺเธหิ    อุปาทานนฺติ    ฯ    น
โข   อาวุโส  วิสาข  ตญฺเญวุปาทานํ  เต  ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา  นปิ  ๑-
อญฺญตฺร   ปญฺจหุปาทานกฺขนฺเธหิ   อุปาทานํ   โย   โข  อาวุโส  วิสาข
ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ อุปาทานนฺติ ฯ
     [๕๐๗]   กถํ  ปนยฺเย  สกฺกายทิฏฺฐิ  โหตีติ  ฯ  อิธาวุโส  วิสาข
อสฺสุตวา    ปุถุชฺชโน    อริยานํ    อทสฺสาวี   อริยธมฺมสฺส   อโกวิโท
อริยธมฺเม   อวินีโต   สปฺปุริสานํ   อทสฺสาวี   สปฺปุริสธมฺมสฺส  อโกวิโท
สปฺปุริสธมฺเม    อวินีโต    รูปํ   อตฺตโต   สมนุปสฺสติ   รูปวนฺตํ   วา
อตฺตานํ  อตฺตนิ  วา  รูปํ  รูปสฺมึ  วา  อตฺตานํ  เวทนํ  ... สญฺญํ ...
สงฺขาเร    ...   วิญฺญาณํ   อตฺตโต   สมนุปสฺสติ   วิญฺญาณวนฺตํ   วา
อตฺตานํ    อตฺตนิ   วา   วิญฺญาณํ   วิญฺญาณสฺมึ   วา   อตฺตานํ   เอวํ
@เชิงอรรถ:  ม. นาปิ ฯ
โข  อาวุโส  วิสาข  สกฺกายทิฏฺฐิ  โหตีติ  ฯ  กถํ  ปนยฺเย  สกฺกายทิฏฺฐิ
น   โหตีติ  ฯ  อิธาวุโส  วิสาข  สุตวา  อริยสาวโก  อริยานํ  ทสฺสาวี
อริยธมฺมสฺส    โกวิโท    อริยธมฺเม    สุวินีโต   สปฺปุริสานํ   ทสฺสาวี
สปฺปุริสธมฺมสฺส   โกวิโท   สปฺปุริสธมฺเม   สุวินีโต   น   รูปํ   อตฺตโต
สมนุปสฺสติ   น  รูปวนฺตํ  วา  อตฺตานํ  น  อตฺตนิ  วา  รูปํ  น  รูปสฺมึ
วา  อตฺตานํ  น  เวทนํ  ...  น  สญฺญํ  ...  น  สงฺขาเร  ...  น
วิญฺญาณํ   อตฺตโต   สมนุปสฺสติ   น   วิญฺญาณวนฺตํ   วา   อตฺตานํ   น
อตฺตนิ   วา   วิญฺญาณํ   น   วิญฺญาณสฺมึ   วา   อตฺตานํ   เอวํ   โข
อาวุโส วิสาข สกฺกายทิฏฺฐิ น โหตีติ ฯ
     [๕๐๘]   กตโม  ปนยฺเย  อริโย  อฏฺฐงฺคิโก  มคฺโคติ  ฯ  อยเมว
โข   อาวุโส   วิสาข  อริโย  อฏฺฐงฺคิโก  มคฺโค  เสยฺยถีทํ  สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมาสงฺกปฺโป      สมฺมาวาจา      สมฺมากมฺมนฺโต      สมฺมาอาชีโว
สมฺมาวายาโม   สมฺมาสติ  สมฺมาสมาธีติ  ฯ  อริโย  ปนยฺเย  อฏฺฐงฺคิโก
มคฺโค   สงฺขโต   อุทาหุ   อสงฺขโตติ  ฯ  อริโย  โข  อาวุโส  วิสาข
อฏฺฐงฺคิโก   มคฺโค  สงฺขโตติ  ฯ  อริเยน  นุ  โข  อยฺเย  อฏฺฐงฺคิเกน
มคฺเคน  ตโย  ขนฺธา  สงฺคหิตา  อุทาหุ  ตีหิ  ขนฺเธหิ  อริโย อฏฺฐงฺคิโก
มคฺโค   สงฺคหิโตติ   ฯ  น  โข  อาวุโส  วิสาข  อริเยน  อฏฺฐงฺคิเกน
มคฺเคน   ตโย   ขนฺธา   สงฺคหิตา   ตีหิ   จ   โข   อาวุโส  วิสาข
ขนฺเธหิ   อริโย   อฏฺฐงฺคิโก   มคฺโค   สงฺคหิโต  ยา  จาวุโส  วิสาข
สมฺมาวาจา   โย   จ   สมฺมากมฺมนฺโต   โย   จ  สมฺมาอาชีโว  อิเม
ธมฺมา   สีลกฺขนฺเธน   สงฺคหิตา   โย   จ   สมฺมาวายาโม   ยา   จ
สมฺมาสติ    โย    จ    สมฺมาสมาธิ   อิเม   ธมฺมา   สมาธิกฺขนฺเธน
สงฺคหิตา   ยา   จ   สมฺมาทิฏฺฐิ  โย  จ  สมฺมาสงฺกปฺโป  อิเม  ธมฺมา
ปญฺญากฺขนฺเธน    สงฺคหิตาติ    ฯ   กตโม   ปนยฺเย   สมาธิ   กตเม
ธมฺมา    สมาธินิมิตฺตา    กตเม    ธมฺมา    สมาธิปริกฺขารา   กตมา
สมาธิภาวนาติ  ฯ  ยา  โข  อาวุโส  วิสาข  จิตฺตสฺเสกคฺคตา อยํ สมาธิ
จตฺตาโร     สติปฏฺฐานา    สมาธินิมิตฺตา    จตฺตาโร    สมฺมปฺปธานา
สมาธิปริกฺขารา    ยา    เตสญฺเญว    ธมฺมานํ   อาเสวนา   ภาวนา
พหุลีกมฺมํ อยํ ตตฺถ สมาธิภาวนาติ ฯ
     [๕๐๙]   กตี   ปนยฺเย  สงฺขาราติ  ฯ  ตโยเม  อาวุโส  วิสาข
สงฺขารา    กายสงฺขาโร    วจีสงฺขาโร   จิตฺตสงฺขาโรติ   ฯ   กตโม
ปนยฺเย   กายสงฺขาโร  กตโม  วจีสงฺขาโร  กตโม   จิตฺตสงฺขาโรติ  ฯ
อสฺสาสปสฺสาสา   โข   อาวุโส   วิสาข   กายสงฺขาโร   วิตกฺกวิจารา
วจีสงฺขาโร   สญฺญา   จ   เวทนา   จ   จิตฺตสงฺขาโรติ   ฯ   กสฺมา
ปนยฺเย     อสฺสาสปสฺสาสา    กายสงฺขาโร    กสฺมา    วิตกฺกวิจารา
วจีสงฺขาโร   กสฺมา   สญฺญา   จ   เวทนา   จ   จิตฺตสงฺขาโรติ   ฯ
อสฺสาสปสฺสาสา    โข    อาวุโส   วิสาข   กายิกา   เอเต   ธมฺมา
กายปฏิพทฺธา    ตสฺมา   อสฺสาสปสฺสาสา   กายสงฺขาโร   ปุพฺเพ   โข
อาวุโส    วิสาข   วิตกฺเกตฺวา   วิจาเรตฺวา   วาจํ   ภินฺทติ   ตสฺมา
วิตกฺกวิจารา   วจีสงฺขาโร   สญฺญา   จ  เวทนา  จ  เจตสิกา  เอเต
ธมฺมา จิตฺตปฏิพทฺธา ตสฺมา สญฺญา จ เวทนา จ จิตฺตสงฺขาโรติ ฯ
     [๕๑๐]   กถํ  ๑-  ปนยฺเย  สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ  โหตีติ  ฯ
น   โข   อาวุโส   วิสาข  สญฺญาเวทยิตนิโรธํ  สมาปชฺชนฺตสฺส  ภิกฺขุโน
เอวํ    โหติ    อหํ   สญฺญาเวทยิตนิโรธํ   สมาปชฺชิสฺสนฺติ   วา   อหํ
สญฺญาเวทยิตนิโรธํ    สมาปชฺชามีติ    วา    อหํ    สญฺญาเวทยิตนิโรธํ
สมาปนฺโนติ   วา   อถ   ขฺวสฺส   ปุพฺเพว   ตถา  จิตฺตํ  ภาวิตํ  โหติ
ยนฺตํ    ตถตฺตาย   อุปเนตีติ   ฯ   สญฺญาเวทยิตนิโรธํ   สมาปชฺชนฺตสฺส
ปนยฺเย    ภิกฺขุโน    กตเม    ธมฺมา   ปฐมํ   นิรุชฺฌนฺติ   ยทิ   วา
กายสงฺขาโร ยทิ วา วจีสงฺขาโร ยทิ วา จิตฺตสงฺขาโรติ ฯ
     {๕๑๐.๑}   สญฺญาเวทยิตนิโรธํ   สมาปชฺชนฺตสฺส   โข   อาวุโส
วิสาข   ภิกฺขุโน  ปฐมํ  นิรุชฺฌติ  วจีสงฺขาโร  ตโต  กายสงฺขาโร  ตโต
จิตฺตสงฺขาโรติ    ฯ    กถํ    ปนยฺเย    สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐานํ  โหตีติ  ฯ  น  โข  อาวุโส วิสาข สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐหนฺตสฺส   ภิกฺขุโน   เอวํ   โหติ  อหํ  สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐหิสฺสนฺติ   วา   อหํ   สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา  วุฏฺฐหามีติ  วา
อหํ    สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา    วุฏฺฐิโตติ    วา   อถ   ขฺวสฺส
ปุพฺเพว   ตถา   จิตฺตํ   ภาวิตํ   โหติ   ยนฺตํ  ตถตฺตาย  อุปเนตีติ  ฯ
สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา   วุฏฺฐหนฺตสฺส   ปนยฺเย   ภิกฺขุโน   กตเม
ธมฺมา  ปฐมํ  อุปฺปชฺชนฺติ  ยทิ  วา  กายสงฺขาโร  ยทิ  วา  วจีสงฺขาโร
@เชิงอรรถ:  ยุ. กถญฺจ ปนยฺเยติ ทิสฺสติ ฯ
ยทิ     วา     จิตฺตสงฺขาโรติ     ฯ    สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐหนฺตสฺส  โข  อาวุโส  วิสาข  ภิกฺขุโน  ปฐมํ  อุปฺปชฺชติ จิตฺตสงฺขาโร
ตโต  กายสงฺขาโร  ตโต  วจีสงฺขาโรติ  ฯ สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐิตํ  ปนยฺเย  ภิกฺขุํ  กตี ผสฺสา ผุสนฺตีติ ฯ สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐิตํ  โข  อาวุโส  วิสาข  ภิกฺขุํ  ตโย  ผสฺสา  ผุสนฺติ  สุญฺญโต ผสฺโส
อนิมิตฺโต   ผสฺโส  อปฺปณิหิโต  ผสฺโสติ  ฯ  สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา
วุฏฺฐิตสฺส  ปนยฺเย  ภิกฺขุโน  กึนินฺนํ  จิตฺตํ  โหติ  กึโปณํ  กึปพฺภารนฺติ  ฯ
สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา   วุฏฺฐิตสฺส   โข  อาวุโส  วิสาข  ภิกฺขุโน
วิเวกนินฺนํ จิตฺตํ โหติ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภารนฺติ ฯ
     [๕๑๑]   กตี  ปนยฺเย  เวทนาติ  ฯ  ติสฺโส  โข  อิมา  อาวุโส
วิสาข  เวทนา  สุขา  เวทนา  ทุกฺขา  เวทนา  อทุกฺขมสุขา เวทนาติ ฯ
กตมา   ปนยฺเย   สุขา   เวทนา   กตมา   ทุกฺขา   เวทนา   กตมา
อทุกฺขมสุขา   เวทนาติ   ฯ   ยํ   โข   อาวุโส   วิสาข  กายิกํ  วา
เจตสิกํ   วา   สุขํ   สาตํ   เวทยิตํ   อยํ   สุขา   เวทนา  ยํ  โข
อาวุโส   วิสาข   กายิกํ   วา   เจตสิกํ   วา  ทุกฺขํ  อสาตํ  เวทยิตํ
อยํ   ทุกฺขา   เวทนา   ยํ  โข  อาวุโส  วิสาข  กายิกํ  วา  เจตสิกํ
วา   เนว   สาตํ    นาสาตํ  เวทยิตํ  อยํ  อทุกฺขมสุขา  เวทนาติ  ฯ
สุขา   ปนยฺเย   เวทนา   กึสุขา   กึทุกฺขาติ   ฯ  สุขา  โข  อาวุโส
วิสาข   เวทนา   ฐิติสุขา   วิปริณามทุกฺขา   ทุกฺขา  เวทนา  ฐิติทุกฺขา
วิปริณามสุขา   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   สญฺญาณสุขา   อญฺญาณทุกฺขาติ  ฯ
สุขาย    ปนยฺเย    เวทนาย    กึ    อนุสโย    อนุเสติ    ทุกฺขาย
เวทนาย   กึ   อนุสโย   อนุเสติ  อทุกฺขมสุขาย  เวทนาย  กึ  อนุสโย
อนุเสตีติ   ฯ   สุขาย   โข   อาวุโส   วิสาข  เวทนาย  ราคานุสโย
อนุเสติ    ทุกฺขาย    เวทนาย   ปฏิฆานุสโย   อนุเสติ   อทุกฺขมสุขาย
เวทนาย   อวิชฺชานุสโย  อนุเสตีติ  ฯ  สพฺพาย  นุ  โข  อยฺเย  สุขาย
เวทนาย    ราคานุสโย    อนุเสติ    สพฺพาย    ทุกฺขาย    เวทนาย
ปฏิฆานุสโย   อนุเสติ   สพฺพาย   อทุกฺขมสุขาย  เวทนาย  อวิชฺชานุสโย
อนุเสตีติ ฯ
     {๕๑๑.๑}   น   โข  อาวุโส  วิสาข  สพฺพาย  สุขาย  เวทนาย
ราคานุสโย   อนุเสติ   น   สพฺพาย   ทุกฺขาย   เวทนาย  ปฏิฆานุสโย
อนุเสติ    น     สพฺพาย    อทุกฺขมสุขาย    เวทนาย   อวิชฺชานุสโย
อนุเสตีติ   ฯ   สุขาย   ปนยฺเย   เวทนาย   กึ   ปหาตพฺพํ   ทุกฺขาย
เวทนาย   กึ   ปหาตพฺพํ   อทุกฺขมสุขาย  เวทนาย  กึ  ปหาตพฺพนฺติ  ฯ
สุขาย    โข   อาวุโส   วิสาข   เวทนาย   ราคานุสโย   ปหาตพฺโพ
ทุกฺขาย   เวทนาย   ปฏิฆานุสโย   ปหาตพฺโพ   อทุกฺขมสุขาย  เวทนาย
อวิชฺชานุสโย   ปหาตพฺโพติ   ฯ   สพฺพาย   นุ   โข   อยฺเย   สุขาย
เวทนาย    ราคานุสโย    ปหาตพฺโพ    สพฺพาย   ทุกฺขาย   เวทนาย
ปฏิฆานุสโย   ปหาตพฺโพ  สพฺพาย  อทุกฺขมสุขาย  เวทนาย  อวิชฺชานุสโย
ปหาตพฺโพติ   ฯ   น   โข  อาวุโส  วิสาข  สพฺพาย  สุขาย  เวทนาย
ราคานุสโย   ปหาตพฺโพ   น   สพฺพาย  ทุกฺขาย  เวทนาย  ปฏิฆานุสโย
ปหาตพฺโพ    น    สพฺพาย    อทุกฺขมสุขาย   เวทนาย   อวิชฺชานุสโย
ปหาตพฺโพ    อิธาวุโส    วิสาข   ภิกฺขุ   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ
อกุสเลหิ   ธมฺเมหิ   สวิตกฺกํ   สวิจารํ   วิเวกชํ   ปีติสุขํ  ปฐมํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ    ราคนฺเตน    ปชหติ   น   ตตฺถ   ราคานุสโย
อนุเสติ    อิธาวุโส    วิสาข    ภิกฺขุ    อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   กุทาสฺสุ
นามหํ   ตทายตนํ   อุปสมฺปชฺช   วิหริสฺสามิ   ยทริยา  เอตรหิ  อายตนํ
อุปสมฺปชฺช   วิหรนฺตีติ   อิติ   อนุตฺตเรสุ  วิโมกฺเขสุ  ปิหํ  อุปฏฺฐาปยโต
อุปฺปชฺชติ   ปิหปจฺจยา   ๑-   โทมนสฺสํ   ปฏิฆนฺเตน   ปชหติ  น  ตตฺถ
ปฏิฆานุสโย   อนุเสติ   อิธาวุโส   วิสาข   ภิกฺขุ   สุขสฺส  จ  ปหานา
ทุกฺขสฺส    จ    ปหานา    ปุพฺเพว   โสมนสฺสโทมนสฺสานํ   อฏฺฐงฺคมา
อทุกฺขมสุขํ    อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ   จตุตฺถํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช   วิหรติ
อวิชฺชนฺเตน ปชหติ น ตตฺถ อวิชฺชานุสโย อนุเสตีติ ฯ
     [๕๑๒]   สุขาย  ปนยฺเย  เวทนาย  กึ  ปฏิภาโคติ  ฯ  สุขาย โข
อาวุโส   วิสาข   เวทนาย   ราโค   ปฏิภาโคติ  ฯ  ทุกฺขาย  ปนยฺเย
เวทนาย   กึ   ปฏิภาโคติ  ฯ  ทุกฺขาย  โข  อาวุโส  วิสาข  เวทนาย
ปฏิโฆ    ปฏิภาโคติ    ฯ    อทุกฺขมสุขาย    ปนยฺเย   เวทนาย   กึ
ปฏิภาโคติ   ฯ   อทุกฺขมสุขาย  โข  อาวุโส  วิสาข  เวทนาย  อวิชฺชา
ปฏิภาโคติ   ฯ   อวิชฺชาย   ปนยฺเย  กึ  ปฏิภาโคติ  ฯ  อวิชฺชาย  โข
อาวุโส  วิสาข  วิชฺชา  ปฏิภาโคติ  ฯ  วิชฺชาย  ปนยฺเย กึ ปฏิภาโคติ ฯ
วิชฺชาย   โข   อาวุโส   วิสาข   วิมุตฺติ   ปฏิภาโคติ   ฯ   วิมุตฺติยา
@เชิงอรรถ:  ม. ปิหาปจฺจยา ฯ
ปนยฺเย  กึ  ปฏิภาโคติ  ฯ  วิมุตฺติยา  โข  วิสาข  นิพฺพานํ ปฏิภาโคติ ฯ
นิพฺพานสฺส   ปนยฺเย   กึ   ปฏิภาโคติ   ฯ  อจฺจสราวุโส  วิสาข  ปญฺหํ
นาสกฺขิ   ปญฺหานํ   ปริยนฺตํ   คเหตุํ   นิพฺพาโนคธํ  หิ  อาวุโส  วิสาข
พฺรหฺมจริยํ   นิพฺพานปรายนํ   นิพฺพานปริโยสานํ   อากงฺขมาโน  เจ  ตฺวํ
อาวุโส   วิสาข   ภควนฺตํ   อุปสงฺกมิตฺวา  เอตมตฺถํ  ปุจฺเฉยฺยาสิ  ยถา
จ เต ภควา พฺยากโรติ ตถา นํ ธาเรยฺยาสีติ ฯ
     [๕๑๓]   อถ   โข   วิสาโข   อุปาสโก  ธมฺมทินฺนาย  ภิกฺขุนิยา
ภาสิตํ     อภินนฺทิตฺวา     อนุโมทิตฺวา     อุฏฺฐายาสนา     ธมฺมทินฺนํ
ภิกฺขุนึ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน  โข  วิสาโข  อุปาสโก  ยาวตโก  อโหสิ  ธมฺมทินฺนาย ภิกฺขุนิยา
สทฺธึ  กถาสลฺลาโป  ตํ  สพฺพํ  ภควโต  อาโรเจสิ  ฯ เอวํ วุตฺเต ภควา
วิสาขํ    อุปาสกํ   เอตทโวจ   ปณฺฑิตา   วิสาข   ธมฺมทินฺนา   ภิกฺขุนี
มหาปญฺญา    วิสาข    ธมฺมทินฺนา    ภิกฺขุนี    มญฺเจปิ   ตฺวํ   วิสาข
เอตมตฺถํ  ปฏิปุจฺเฉยฺยาสิ  ๑-  อหมฺปิ  ตํ  เอวเมว  พฺยากเรยฺยํ ยถา ตํ
ธมฺมทินฺนาย ภิกฺขุนิยา พฺยากตํ เอโสเวตสฺส อตฺโถ เอวเมตํ ธาเรหีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมโน    วิสาโข   อุปาสโก   ภควโต
ภาสิตํ อภินนฺทีติ ฯ
                      จูฬเวทลฺลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ ฯ
                                   ---------
@เชิงอรรถ:  ม. ปุจฺเฉยฺยาสิ ฯ
                           จูฬธมฺมสมาทานสุตฺตํ
     [๕๑๔]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๕๑๕]   ภควา  เอตทโวจ  จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  ธมฺมสมาทานานิ
กตมานิ   จตฺตาริ   อตฺถิ   ภิกฺขเว  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ  อายตึ
ทุกฺขวิปากํ     อตฺถิ    ภิกฺขเว    ธมฺมสมาทานํ    ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว
อายติญฺจ   ทุกฺขวิปากํ   อตฺถิ   ภิกฺขเว   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ
อายตึ   สุขวิปากํ   อตฺถิ   ภิกฺขเว   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว
อายติญฺจ สุขวิปากํ ฯ
     [๕๑๖]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ  อายตึ
ทุกฺขวิปากํ   ฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   เอเก   สมณพฺราหฺมณา  เอวํวาทิโน
เอวํทิฏฺฐิโน  นตฺถิ  กาเมสุ  โทโสติ  เต  กาเมสุ ปาตพฺยตํ อาปชฺชนฺติ ฯ
เต   โข  โมลิพนฺธาหิ  ๑-  ปริพฺพาชิกาหิ  ปริจาเรนฺติ  เต  เอวมาหํสุ
กึสุ    นาม    เต    โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   กาเมสุ   อนาคตภยํ
สมฺปสฺสมานา      กามานํ      ปหานมาหํสุ      กามานํ      ปริญฺญํ
ปญฺญาเปนฺติ   ๒-   สุโข   อิมิสฺสา   ปริพฺพาชิกาย   ตรุณาย   มุทุกาย
โลมสาย   พาหาย   สมฺผสฺโสติ  เต  กาเมสุ  ปาตพฺยตํ  อาปชฺชนฺติ  ฯ
เต   กาเมสุ   ปาตพฺยตํ   อาปชฺชิตฺวา   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา
@เชิงอรรถ:  ม. โมฬิพทฺธาหิ ฯ  โป. ม. ปญฺญเปนฺติ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
อปายํ   ทุคฺคตึ   วินิปาตํ   นิรยํ   อุปปชฺชนฺติ   ฯ   เต  ตตฺถ  ทุกฺขา
ติปฺปา  ๑-  [๒]-  กฏุกา  เวทนา  เวทิยนฺติ เต เอวมาหํสุ อิทํ โข เต
โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา   กาเมสุ   อนาคตภยํ   สมฺปสฺสมานา  กามานํ
ปหานมาหํสุ    กามานํ    ปริญฺญํ    ปญฺญาเปนฺติ    อิเม    หิ    มยํ
กามเหตุ   กามนิทานํ   ทุกฺขา  ติปฺปา  กฏุกา  เวทนา  เวทิยามาติ  ฯ
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส มาลุวาสิปาฏิกา ผเลยฺย ฯ
     {๕๑๖.๑}   อถ   โข   ตํ   ภิกฺขเว   มาลุวาวีชํ   อญฺญตรสฺมึ
สาลมูเล  นิปเตยฺย  ฯ  อถ  โข  ภิกฺขเว  ยา  ตสฺมึ  สาเล  อธิวตฺถา
เทวตา  สา  ภีตา  อุพฺพิคฺคา  สนฺตาสํ  อาปชฺเชยฺย  ฯ  อถ โข ภิกฺขเว
ตสฺมึ    สาเล    อธิวตฺถาย   เทวตาย   มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา
อารามเทวตา   วนเทวตา   รุกฺขเทวตา   โอสธิติณวนปฺปตีสุ   อธิวตฺถา
เทวตา  สงฺคมฺม  สมาคมฺม  เอวํ  สมสฺสาเสยฺยุํ  มา  ภวํ  ภายิ มา ภวํ
ภายิ  อปฺเปวนาเมตํ  มาลุวาวีชํ  โมโร  วา  คิเลยฺย มิโค วา ขาเทยฺย
ทวฑาโห   วา   ฑเหยฺย   วนกมฺมิกา   วา   อุทฺธเรยฺยุํ  อุปจิกา  วา
อุฏฺฐเหยฺยุํ   อวีชํ  วา  ปนสฺสาติ  ฯ  อถ  โข  ตํ  ภิกฺขเว  มาลุวาวีชํ
เนว  โมโร  คิเลยฺย  น มิโค ขาเทยฺย น ทวฑาโห ฑเหยฺย น วนกมฺมิกา
อุทฺธเรยฺยุํ   น  อุปจิกา  อุฏฺฐเหยฺยุํ  วีชญฺจ  ปนสฺส  ฯ  ตํ  ปาวุสฺสเกน
เมเฆน   อภิวุฏฺฐํ   สมฺมเทว  วิรูเหยฺย  ฯ  สาสฺส  มาลุวาลตา  ตรุณา
มุทุกา  โลมสา  วิลมฺพินี  ฯ  สา  ตํ  สาลํ  อุปนิเสเวยฺย  ฯ  อถ  โข
ภิกฺขเว   ตสฺมึ   สาเล   อธิวตฺถาย   เทวตาย   เอวมสฺส  กึสุ  นาม
@เชิงอรรถ:  ม. ติพฺพา ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ  โป. ม. ขรา ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
เต   โภนฺโต   มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา  อารามเทวตา  วนเทวตา
รุกฺขเทวตา    โอสธิติณวนปฺปตีสุ    อธิวตฺถา    เทวตา    มาลุวาวีเช
อนาคตภยํ    สมฺปสฺสมานา    สงฺคมฺม   สมาคมฺม   เอวํ   สมสฺสาเสสุํ
มา   ภวํ   ภายิ   มา   ภวํ  ภายิ  อปฺเปวนาเมตํ  มาลุวาวีชํ  โมโร
วา   คิเลยฺย  มิโค  วา  ขาเทยฺย  ทวฑาโห  วา  ฑเหยฺย  วนกมฺมิกา
วา   อุทฺธเรยฺยุํ   อุปจิกา  วา  อุฏฺฐเหยฺยุํ  อวีชํ  วา  ปนสฺสาติ  สุโข
อิมิสฺสา    มาลุวาลตาย    ตรุณาย    มุทุกาย   โลมสาย   วิลมฺพินิยา
สมฺผสฺโสติ   ฯ   สา  ตํ  สาลํ  อนุปริวาเรยฺย  ๑-  ฯ  สา  ตํ  สาลํ
อนุปริวาเรตฺวา  [๒]- อุปริ วิฏภึ กริตฺวา [๓]- โอฆนํ ชเนตฺวา เย ตสฺส
สาลสฺส มหนฺตา มหนฺตา ขนฺธา เต ปทาเลยฺย ฯ
     {๕๑๖.๒}   อถ  โข  ภิกฺขเว  ตสฺมึ  สาเล  อธิวตฺถาย  เทวตาย
เอวมสฺส    อิทํ    โข   เต   โภนฺโต   มิตฺตามจฺจา   ญาติสาโลหิตา
อารามเทวตา      วนเทวตา      รุกฺขเทวตา      โอสธิติณวนปฺปตีสุ
อธิวตฺถา     เทวตา     มาลุวาวีเช     อนาคตภยํ     สมฺปสฺสมานา
สงฺคมฺม   สมาคมฺม   เอวํ   สมสฺสาเสสุํ   มา   ภวํ   ภายิ  มา  ภวํ
ภายิ   อปฺเปวนาเมตํ   มาลุวาวีชํ   โมโร   วา   คิเลยฺย  มิโค  วา
ขาเทยฺย   ทวฑาโห  วา  ฑเหยฺย  วนกมฺมิกา  วา  อุทฺธเรยฺยุํ  อุปจิกา
วา   อุฏฺฐเหยฺยุํ   อวีชํ   วา  ปนสฺสาติ  สฺวาหํ  มาลุวาวีชเหตุ  ทุกฺขา
ติปฺปา กฏุกา เวทนา เวทิยามีติ ฯ
     {๕๑๖.๓}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  สนฺติ  เอเก  สมณพฺราหฺมณา
เอวํวาทิโน           เอวํทิฏฺฐิโน          นตฺถิ          กาเมสุ
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. อนุปริหเรยฺย ฯ ๒. โป. ม. อุปริ วิฏภึ กเรยฺย ฯ
@ โป. ม. โอฆนํ ชเนยฺย ฯ
โทโสติ   เต  กาเมสุ  ปาตพฺยตํ  อาปชฺชนฺติ  ฯ  เต  โข  โมลิพนฺธาหิ
ปริพฺพาชิกาหิ  ปริจาเรนฺติ  ฯ  เต  เอวมาหํสุ  กึสุ  นาม  เต  โภนฺโต
สมณพฺราหฺมณา     กาเมสุ     อนาคตภยํ     สมฺปสฺสมานา    กามานํ
ปหานมาหํสุ     กามานํ     ปริญฺญํ    ปญฺญาเปนฺติ    สุโข    อิมิสฺสา
ปริพฺพาชิกาย   ตรุณาย   มุทุกาย   โลมสาย   พาหาย  สมฺผสฺโสติ  เต
กาเมสุ   ปาตพฺยตํ  อาปชฺชนฺติ  ฯ  เต  กาเมสุ  ปาตพฺยตํ  อาปชฺชิตฺวา
กายสฺส    เภทา    ปรมฺมรณา    อปายํ    ทุคฺคตึ    วินิปาตํ   นิรยํ
อุปปชฺชนฺติ   ฯ   เต   ตตฺถ  ทุกฺขา  ติปฺปา  กฏุกา  เวทนา  เวทิยนฺติ
เต    ตตฺถ   เอวมาหํสุ   อิทํ   โข   เต   โภนฺโต   สมณพฺราหฺมณา
กาเมสุ    อนาคตภยํ   สมฺปสฺสมานา   กามานํ   ปหานมาหํสุ   กามานํ
ปริญฺญํ   ปญฺญาเปนฺติ   อิเม   หิ   มยํ   กามเหตุ   กามนิทานํ  ทุกฺขา
ติปฺปา    กฏุกา   เวทนา   เวทิยามาติ   ฯ   อิทํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว
ธมฺมสมาทานํ ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ อายตึ ทุกฺขวิปากํ ฯ
     [๕๑๗]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว
อายติญฺจ   ทุกฺขวิปากํ   ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   เอกจฺโจ  อเจลโก  โหติ
มุตฺตาจาโร   หตฺถาวเลขโน   น   เอหิภทนฺติโก   น  ติฏฺฐภทนฺติโก  น
อภิหตํ   น   อุทฺทิสฺส  กตํ  น  นิมนฺตนํ  สาทิยติ  ฯ  โส  น  กุมฺภิมุขา
ปฏิคฺคณฺหาติ    น    กโฬปิมุขา    ปฏิคฺคณฺหาติ   น   เอฬกมนฺตรํ   น
มูสลนฺตรํ   น   ทณฺฑมนฺตรํ   น   ทฺวินฺนํ   ภุญฺชมานานํ   น   คพฺภินิยา
น   ปายมานาย   น   ปุริสนฺตรคตาย   น   สงฺกิตฺตีสุ   น  ยตฺถ  สา
อุปฏฺฐิโต    โหติ    น   ยตฺถ   มกฺขิกา   สณฺฑสณฺฑจารินี   น   มจฺฉํ
น   มํสํ  น  สุรํ  น  เมรยํ  น  ถุโสทกํ  ปิวติ  ฯ  โส  เอกาคาริโก
วา   โหติ   เอกาโลปิโก  ทฺวาคาริโก  วา  โหติ  ทฺวาโลปิโก  ฯเปฯ
สตฺตาคาริโก    วา    โหติ    สตฺตาโลปิโก    เอกิสฺสาปิ    ทตฺติยา
ยาเปติ   ทฺวีหิปิ   ทตฺตีหิ   ยาเปติ   ฯเปฯ   สตฺตหิปิ  ทตฺตีหิ  ยาเปติ
เอกาหิกมฺปิ   อาหารํ  อาหาเรติ  ทฺวีหิกมฺปิ  อาหารํ  อาหาเรติ  ฯเปฯ
สตฺตาหิกมฺปิ    อาหารํ    อาหาเรติ    อิติ    เอวรูปํ    อฑฺฒมาสิกํปิ
ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ   ฯ   โส   สากภกฺโข   วา
โหติ   สามากภกฺโข   วา   โหติ  นีวารภกฺโข  วา  โหติ  ททฺทุลภกฺโข
วา   โหติ   หฏภกฺโข   วา  โหติ  กณภกฺโข  วา  โหติ  อาจามภกฺโข
วา    โหติ    ปิญฺญากภกฺโข    วา    โหติ   ติณภกฺโข   วา   โหติ
โคมยภกฺโข วา โหติ วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี ฯ
     {๕๑๗.๑}   โส  สาณานิปิ  ธาเรติ  มสาณานิปิ ธาเรติ ฉวทุสฺสานิปิ
ธาเรติ   ปํสุกูลานิปิ   ธาเรติ   ติรีฏานิปิ  ธาเรติ  อชฺชินานิปิ  ธาเรติ
อชฺชินกฺขิปมฺปิ   ธาเรติ   กุสจีรมฺปิ  ธาเรติ  [๑]-  ผลกจีรมฺปิ  ธาเรติ
เกสกมฺพลมฺปิ   ธาเรติ   [๒]-  อุฬูกปกฺขมฺปิ  ธาเรติ  เกสมสฺสุโลจโกปิ
โหติ       เกสมสฺสุโลจนานุโยคมนุยุตฺโต       อุพฺภฏฺฐโกปิ      โหติ
อาสนปฏิกฺขิตฺโตปิ      อุกฺกุฏิโกปิ      โหติ     อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโต
กณฺฏกาปสฺสยิโกปิ      โหติ     กณฺฏกาปสฺสเย     เสยฺยํ     กปฺเปติ
สายตติยกมฺปิ    อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต    วิหรติ    อิติ    เอวรูปํ
อเนกวิหิตํ          กายสฺส          อาตาปนปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต
@เชิงอรรถ:  โป. ม. วากจีรมฺปิ ธาเรติ ฯ ๒. โป. ม. วาฬกมฺพลมฺปิ ธาเรติ ฯ
วิหรติ   ฯ   โส   กายสฺส  เภทา  ปรมฺมรณา  อปายํ  ทุคฺคตึ  วินิปาตํ
นิรยํ  อุปปชฺชติ  ฯ  อิทํ  วุจฺจติ ภิกฺขเว ธมฺมสมาทานํ ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว
อายติญฺจ ทุกฺขวิปากํ ฯ
     [๕๑๘]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ  อายตึ
สุขวิปากํ   ฯ   อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺโจ  ปกติยา  ติพฺพราคชาติโก  โหติ
โส   อภิกฺขณํ   ราคชํ   ทุกฺขํ   โทมนสฺสํ   ปฏิสํเวเทติ   ฯ   ปกติยา
ติพฺพโทสชาติโก    โหติ    โส    อภิกฺขณํ   โทสชํ   ทุกฺขํ   โทมนสฺสํ
ปฏิสํเวเทติ    ฯ    ปกติยา   ติพฺพโมหชาติโก   โหติ   โส   อภิกฺขณํ
โมหชํ   ทุกฺขํ   โทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ  โส  สหาปิ  ทุกฺเขน  สหาปิ
โทมนสฺเสน    ผุฏฺโฐ    สมาโน    อสฺสุมุโขปิ    โรทมาโน   ปริปุณฺณํ
ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ   จรติ   ฯ   โส   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา
สุคตึ   สคฺคํ   โลกํ   อุปปชฺชติ  ฯ  อิทํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ธมฺมสมาทานํ
ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ อายตึ สุขวิปากํ ฯ
     [๕๑๙]   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว
อายติญฺจ  สุขวิปากํ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว เอกจฺโจ ปกติยา น ติพฺพราคชาติโก
โหติ   โส   อภิกฺขณํ   น   ราคชํ   ทุกฺขํ   โทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ
ปกติยา   น   ติพฺพโทสชาติโก   โหติ   โส  อภิกฺขณํ  น  โทสชํ  ทุกฺขํ
โทมนสฺสํ     ปฏิสํเวเทติ     ฯ     ปกติยา    น    ติพฺพโมหชาติโก
โหติ   โส   อภิกฺขณํ   น   โมหชํ   ทุกฺขํ   โทมนสฺสํ  ปฏิสํเวเทติ  ฯ
โส   วิวิจฺเจว   กาเมหิ   วิวิจฺจ  อกุสเลหิ  ธมฺเมหิ  สวิตกฺกํ  สวิจารํ
วิเวกชํ   ปีติสุขํ   ปฐมํ   ฌานํ   อุปสมฺปชฺช  วิหรติ  ฯ  วิตกฺกวิจารานํ
วูปสมา   อชฺฌตฺตํ   สมฺปสาทนํ   เจตโส  เอโกทิภาวํ  อวิตกฺกํ  อวิจารํ
สมาธิชํ   ปีติสุขํ   ทุติยํ   ฌานํ  ...  ตติยํ  ฌานํ  ...  จตุตฺถํ  ฌานํ
อุปสมฺปชฺช    วิหรติ   ฯ   โส   กายสฺส   เภทา   ปรมฺมรณา   สุคตึ
สคฺคํ    โลกํ   อุปปชฺชติ   ฯ   อิทํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ธมฺมสมาทานํ
ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว   อายติญฺจ   สุขวิปากํ   ฯ   อิมานิ   โข   ภิกฺขเว
จตฺตาริ ธมฺมสมาทานานีติ ฯ
     อิทมโวจ    ภควา    อตฺตมนา   เต   ภิกฺขู   ภควโต   ภาสิตํ
อภินนฺทุนฺติ ฯ
                  จูฬธมฺมสมาทานสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ ฯ
                                   ----------
                          มหาธมฺมสมาทานสุตฺตํ
     [๕๒๐]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ  สมยํ  ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๕๒๑]   ภควา  เอตทโวจ  เยภุยฺเยน  ภิกฺขเว  สตฺตา เอวํกามา
เอวํฉนฺทา     เอวํอธิปฺปายา     อโห     วต    อนิฏฺฐา    อกนฺตา
อมนาปา  [๑]-  ปริหาเยยฺยุํ  อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา [๑]- อภิวฑฺเฒยฺยุนฺติ
เตสํ   ภิกฺขเว   สตฺตานํ   เอวํกามานํ   เอวํฉนฺทานํ   เอวํอธิปฺปายานํ
อนิฏฺฐา    อกนฺตา    อมนาปา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ   อิฏฺฐา   กนฺตา
มนาปา    ธมฺมา    ปริหายนฺติ   ตตฺร   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   ตํ   กิสฺส
เหตุ  ๒-  ปจฺเจถาติ  ฯ  ภควํมูลกา  โน  ภนฺเต  ธมฺมา  ภควํเนตฺติกา
ภควํปฏิสรณา    สาธุ   วต   ภนฺเต   ภควนฺตํเยว   ปฏิภาตุ   เอตสฺส
ภาสิตสฺส   อตฺโถ   ภควโต   สุตฺวา   ภิกฺขู   ธาเรสฺสนฺตีติ  ฯ  เตนหิ
ภิกฺขเว   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ
โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     [๕๒๒]   ภควา   เอตทโวจ   อิธ  ภิกฺขเว  อสฺสุตวา  ปุถุชฺชโน
อริยานํ    อทสฺสาวี    อริยธมฺมสฺส    อโกวิโท   อริยธมฺเม   อวินีโต
สปฺปุริสานํ     อทสฺสาวี    สปฺปุริสธมฺมสฺส    อโกวิโท    สปฺปุริสธมฺเม
อวินีโต  เสวิตพฺเพ  ธมฺเม  น  ชานาติ  อเสวิตพฺเพ  ธมฺเม  น ชานาติ
@เชิงอรรถ:  โป. ม. ธมฺมา ฯ ๒. สี. ยุ. กึ เหตุํ ฯ
ภชิตพฺเพ   ธมฺเม   น   ชานาติ   อภชิตพฺเพ   ธมฺเม  น  ชานาติ  ฯ
โส   เสวิตพฺเพ   ธมฺเม   อชานนฺโต   อเสวิตพฺเพ  ธมฺเม  อชานนฺโต
ภชิตพฺเพ  ธมฺเม  อชานนฺโต  อภชิตพฺเพ  ธมฺเม  อชานนฺโต  อเสวิตพฺเพ
ธมฺเม    เสวติ    เสวิตพฺเพ    ธมฺเม    น    เสวติ    อภชิตพฺเพ
ธมฺเม   ภชติ   ภชิตพฺเพ   ธมฺเม   น   ภชติ   ฯ  ตสฺส  อเสวิตพฺเพ
ธมฺเม   เสวโต   เสวิตพฺเพ   ธมฺเม   อเสวโต   อภชิตพฺเพ   ธมฺเม
ภชโต    ภชิตพฺเพ    ธมฺเม   อภชโต   อนิฏฺฐา   อกนฺตา   อมนาปา
ธมฺมา    อภิวฑฺฒนฺติ    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ธมฺมา   ปริหายนฺติ
ตํ กิสฺส เหตุ เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติ ยถาตํ อวิทฺทสุโน ฯ
     {๕๒๒.๑}   สุตวา  จ  โข  ภิกฺขเว  อริยสาวโก  อริยานํ ทสฺสาวี
อริยธมฺมสฺส    โกวิโท    อริยธมฺเม    สุวินีโต   สปฺปุริสานํ   ทสฺสาวี
สปฺปุริสธมฺมสฺส   โกวิโท   สปฺปุริสธมฺเม   สุวินีโต   เสวิตพฺเพ   ธมฺเม
ชานาติ   อเสวิตพฺเพ   ธมฺเม   ชานาติ   ภชิตพฺเพ   ธมฺเม   ชานาติ
อภชิตพฺเพ  ธมฺเม  ชานาติ  ฯ โส เสวิตพฺเพ ธมฺเม ชานนฺโต อเสวิตพฺเพ
ธมฺเม   ชานนฺโต   ภชิตพฺเพ   ธมฺเม   ชานนฺโต   อภชิตพฺเพ   ธมฺเม
ชานนฺโต   อเสวิตพฺเพ   ธมฺเม   น  เสวติ  เสวิตพฺเพ  ธมฺเม  เสวติ
อภชิตพฺเพ   ธมฺเม   น   ภชติ   ภชิตพฺเพ   ธมฺเม   ภชติ   ฯ  ตสฺส
อเสวิตพฺเพ   ธมฺเม   อเสวโต  เสวิตพฺเพ  ธมฺเม  เสวโต  อภชิตพฺเพ
ธมฺเม   อภชโต   ภชิตพฺเพ  ธมฺเม  ภชโต  อนิฏฺฐา  อกนฺตา  อมนาปา
ธมฺมา    ปริหายนฺติ    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ
ตํ กิสฺส เหตุ เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติ ยถาตํ วิทฺทสุโนติ ฯ
     [๕๒๓]   จตฺตารีมานิ  ภิกฺขเว  ธมฺมสมาทานานิ  กตมานิ  จตฺตาริ
อตฺถิ   ภิกฺขเว  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว  อายติญฺจ  ทุกฺขวิปากํ
อตฺถิ    ภิกฺขเว    ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ   อายตึ    ทุกฺขวิปากํ
อตฺถิ    ภิกฺขเว    ธมฺมสมาทานํ    ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ   อายตึ   สุขวิปากํ
อตฺถิ     ภิกฺขเว     ธมฺมสมาทานํ     ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว    อายติญฺจ
สุขวิปากํ ฯ
     [๕๒๔]   ตตฺร  ภิกฺขเว  ยมิทํ  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว
อายติญฺจ      ทุกฺขวิปากํ     ตํ     อวิทฺธา     ๑-     อวิชฺชาคโต
ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ   อิทํ   โข   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว
อายติญฺจ    ทุกฺขวิปากนฺติ    ฯ   ตํ   อวิทฺธา   อวิชฺชาคโต   ยถาภูตํ
นปฺปชานนฺโต   ตํ   เสวติ   ตํ   น  ปริวชฺเชติ  ฯ  ตสฺส  ตํ  เสวโต
ตํ   อปฺปริวชฺชยโต   อนิฏฺฐา   อกนฺตา   อมนาปา   ธมฺมา  อภิวฑฺฒนฺติ
อิฏฺฐา    กนฺตา    มนาปา    ธมฺมา   ปริหายนฺติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ
เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติ ยถาตํ อวิทฺทสุโนติ ฯ
     {๕๒๔.๑}   ตตฺร   ภิกฺขเว   ยมิทํ   ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ
อายตึ     ทุกฺขวิปากํ     ตํ     อวิทฺธา     อวิชฺชาคโต     ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ      อิทํ      โข       ธมฺมสมาทานํ      ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ
อายตึ    ทุกฺขวิปากนฺติ    ฯ     ตํ   อวิทฺธา   อวิชฺชาคโต   ยถาภูตํ
นปฺปชานนฺโต   ตํ   เสวติ   ตํ   น  ปริวชฺเชติ  ฯ  ตสฺส  ตํ  เสวโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ อวิทวาติ ทิสฺสติ ฯ
ตํ   อปฺปริวชฺชยโต   อนิฏฺฐา   อกนฺตา   อมนาปา   ธมฺมา  อภิวฑฺฒนฺติ
อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ธมฺมา  ปริหายนฺติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  เอวํ  เหตํ
ภิกฺขเว โหติ ยถาตํ อวิทฺทสุโนติ ฯ
     {๕๒๔.๒}   ตตฺร   ภิกฺขเว   ยมิทํ  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ
อายตึ   สุขวิปากํ   ตํ  อวิทฺธา  อวิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  นปฺปชานาติ  อิทํ
โข    ธมฺมสมาทานํ    ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ   อายตึ   สุขวิปากนฺติ   ฯ   ตํ
อวิทฺธา  อวิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  นปฺปชานนฺโต  ตํ เสวติ ตํ น ปริวชฺเชติ ฯ
ตสฺส  ตํ  เสวโต  ตํ  อปฺปริวชฺชยโต  อนิฏฺฐา  อกนฺตา  อมนาปา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ธมฺมา  ปริหายนฺติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ
เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติ ยถาตํ อวิทฺทสุโนติ ฯ
     {๕๒๔.๓}   ตตฺร  ภิกฺขเว  ยมิทํ  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว
อายติญฺจ  สุขวิปากํ  ตํ  อวิทฺธา  อวิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  นปฺปชานาติ  อิทํ
โข   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว   อายติญฺจ  สุขวิปากนฺติ  ฯ  ตํ
อวิทฺธา  อวิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  นปฺปชานนฺโต  ตํ เสวติ ตํ น ปริวชฺเชติ ฯ
ตสฺส  ตํ  เสวโต  ตํ  อปฺปริวชฺชยโต  อนิฏฺฐา  อกนฺตา  อมนาปา ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ธมฺมา  ปริหายนฺติ  ตํ  กิสฺส  เหตุ
เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติ ยถาตํ อวิทฺทสุโนติ ฯ
     [๕๒๕]   ตตฺร  ภิกฺขเว  ยมิทํ  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว
อายติญฺจ   ทุกฺขวิปากํ   ตํ   วิทฺธา  ๑-  วิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  ปชานาติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ วิทวาติ ทิสฺสติ ฯ
อิทํ  โข  ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขญฺเจว  อายติญฺจ  ทุกฺขวิปากนฺติ  ฯ
ตํ  วิทฺธา  วิชฺชาคโต ยถาภูตํ ปชานนฺโต ตํ น เสวติ ตํ ปริวชฺเชติ ฯ ตสฺส
ตํ  อเสวโต  ตํ  ปริวชฺชยโต  อนิฏฺฐา อกนฺตา อมนาปา ธมฺมา ปริหายนฺติ
อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ ตํ กิสฺส เหตุ เอวํ เหตํ ภิกฺขเว
โหติ  ยถาตํ  วิทฺทสุโนติ  ฯ ตตฺร ภิกฺขเว ยมิทํ ธมฺมสมาทานํ ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ
อายตึ   ทุกฺขวิปากํ  ตํ  วิทฺธา  วิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  ปชานาติ  อิทํ  โข
ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนสุขํ   อายตึ   ทุกฺขวิปากนฺติ   ฯ   ตํ   วิทฺธา
วิชฺชาคโต ยถาภูตํ ปชานนฺโต ตํ น เสวติ ตํ ปริวชฺเชติ ฯ
     {๕๒๕.๑}   ตสฺส  ตํ  อเสวโต  ตํ  ปริวชฺชยโต  อนิฏฺฐา  อกนฺตา
อมนาปา    ธมฺมา    ปริหายนฺติ    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ธมฺมา
อภิวฑฺฒนฺติ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   เอวํ   เหตํ   ภิกฺขเว   โหติ  ยถาตํ
วิทฺทสุโนติ   ฯ   ตตฺร   ภิกฺขเว   ยมิทํ   ธมฺมสมาทานํ  ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ
อายตึ   สุขวิปากํ   ตํ  วิทฺธา  วิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  ปชานาติ  อิทํ  โข
ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนทุกฺขํ   อายตึ   สุขวิปากนฺติ   ฯ   ตํ   วิทฺธา
วิชฺชาคโต   ยถาภูตํ   ปชานนฺโต   ตํ   น   เสวติ  ตํ  ปริวชฺเชติ  ฯ
ตสฺส   ตํ   อเสวโต   ตํ   ปริวชฺชยโต   อนิฏฺฐา   อกนฺตา  อมนาปา
ธมฺมา    ปริหายนฺติ    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   เอวํ   เหตํ  ภิกฺขเว  โหติ  ยถาตํ  วิทฺทสุโนติ  ฯ
ตตฺร    ภิกฺขเว   ยมิทํ   ธมฺมสมาทานํ   ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว   อายติญฺจ
สุขวิปากํ    ตํ   วิทฺธา   วิชฺชาคโต   ยถาภูตํ   ปชานาติ   อิทํ   โข
ธมฺมสมาทานํ    ปจฺจุปฺปนฺนสุขญฺเจว    อายติญฺจ   สุขวิปากนฺติ   ฯ   ตํ
วิทฺธา  วิชฺชาคโต  ยถาภูตํ  ปชานนฺโต  ตํ  น  เสวติ  ตํ  ปริวชฺเชติ ฯ
ตสฺส   ตํ   อเสวโต   ตํ   ปริวชฺชยโต   อนิฏฺฐา   อกนฺตา  อมนาปา
ธมฺมา    ปริหายนฺติ    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ธมฺมา   อภิวฑฺฒนฺติ
ตํ กิสฺส เหตุ เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติยถาตํ วิทฺทสุโนติ ฯ



             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้าที่ ๒๐๕-๕๖๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=12&item=226&items=341&modeTY=2              อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/pali_item_s.php?book=12&item=226&items=341&modeTY=2&mode=bracket              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=12&item=226&items=341&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=12&item=226&items=341&modeTY=2              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=226              The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=10006              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=10006              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหัวข้อแรกอ่านหัวข้อที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :