อรรถกถาเล่มที่ ๙ หน้าที่ ๔๐.

อจิตฺตกํ ปญฺเปนฺติ. ยถา กิร วาเต วายนฺเต สาขา จลติ, อุทกํ จลติ, น จ ตตฺถ จิตฺตํ อตฺถิ, เอวํ กายทณฺโฑปิ อจิตฺตโกว โหติ. ยถา จ วาเต วายนฺเต ตาลปณฺณาทีนิ ^๑- สทฺทํ กโรนฺติ, อุทกํ สทฺทํ กโรติ, ^๒- น จ ตตฺถ จิตฺตํ อตฺถิ, เอวํ วจีทณฺโฑปิ อจิตฺตโกว โหตีติ อิมํ ทณฺฑทฺวยํ อจิตฺตกํ ปญฺเปนฺติ. จิตฺตํ ปน มโนทณฺฑนฺติ ปญฺเปนฺติ. อถสฺส ภควา วจนํ ปติฏฺเปตุกาโม "กึ ปน ตปสฺสี"ติอาทิมาห. ตตฺถ กถาวตฺถุสฺมินฺติ เอตฺถ กถาเยว กถาวตฺถุ. กถายํ ปติฏฺเปสีติ อตฺโถ. กสฺมา ปน ภควา เอวมกาสิ? ปสฺสติ หิ ภควา "อยํ อิมํ กถํ อาทาย คนฺตฺวา อตฺตโน สตฺถุ มหานิคนฺถสฺส อาโรเจสฺสติ, ติสฺสญฺจ ปริสติ อุปาลิ คหปติ นิสินฺโน, โส อิมํ กถํ สุตฺวา มม วาทํ อาโรเปตุํ อาคมิสฺสติ, ตสฺสาหํ ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, โส ติกฺขตฺตุํ สรณํ คมิสฺสติ, อถสฺส จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาสิสฺสามิ, โส สจฺจปฺปกาสนาวสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิสฺสติ, ปเรสํ สงฺคหตฺถเมว หิ มยา ปารมิโย ปูริตา"ติ. อิมมตฺถํ ปสฺสนฺโต เอวมกาสิ. [๕๗] กมฺมานิ ปญฺเปสีติ อิทํ นิคนฺโถ พุทฺธสมเยน ปุจฺฉนฺโต อาห. กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมนฺติ เอตฺถ กายทฺวาเร อาทานคฺคหณมุญฺจนโจปนปฺปตฺตา ^๓- อฏฺกามาวจรกุสลเจตนา ทฺวาทสอกุสลเจตนาติ วีสติเจตนา กายกมฺมํ นาม. กายทฺวาเร อาทานาทีนิ อปฺปตฺวา วจีทฺวาเร วจนเภทํ ปาปยมานา อุปฺปนฺนา ตาเยว วีสติเจตนา วจีกมฺมํ นาม. อุภยทฺวาเร โจปนํ อปฺปตฺตา ^๔- มโนทฺวาเร อุปฺปนฺนา เอกูนตึสกุสลเจตนา มโนกมฺมํ นาม. อปิจ สงฺเขปโต ติวิธํ กายทุจฺจริตํ กายกมฺมํ นาม, จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ วจีกมฺมํ นาม, ติวิธํ มโนทุจฺจริตํ มโนกมฺมํ นาม. อิมสฺมึ จ สุตฺเต กมฺมํ ธุรํ, อนนฺตรสุตฺเต "จตฺตาริมานิ ปุณฺณ กมฺมานิ มยา สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานี"ติ ^๕- เอวํ อาคเตปิ เจตนา ธุรํ. ยตฺถ กตฺถจิ หิ ^๖- ปวตฺตา เจตนา "กณฺหํ กณฺหวิปากนฺ"ติอาทิเภทํ ลภติ. นิทฺเทสาวาเรปิสฺส ^๗- "สพฺยาปชฺฌํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ตาลวณฺฏาทีนิ ^๒ ฉ.ม. อุทกานิ สทฺทํ กโรนฺติ ^๓ ม....ปุญฺจนโจปนปฺปตฺตา @^๔ ฉ.ม. อปฺปตฺวา ^๕ ม.ม. ๑๓/๘๑/๕๗ กุกฺกุรวติกสุตฺต @^๖ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๗ ฉ.ม. นิทฺเทสวาเร จสฺส

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้าที่ ๔๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=9&page=40&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=988&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=9&A=988&pagebreak=1#p40