อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
ม.อ. (ปปญฺจ.๑)
หน้าที่ ๙๑-๙๒.

หน้าที่ ๙๑.
ปหาย โลกุตฺตรนโย เอว คเหตพฺโพ. ตตฺถ สติสมฺโพชฺฌงฺคนฺติ อาทินา นเยน
วุตฺตานํ สตฺตนฺนํ อาทิปทานํเยว ตาว:-
                อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ          กมโต จ วินิจฺฉโย
                อนูนาธิกโต เจว           วิญฺาตพฺโพ วิภาวินา.
     ตตฺถ สติสมฺโพชฺฌงฺเค ตาว สรณฏฺเน สติ. สา ปเนสา
อุปฏฺานลกฺขณา อปิลาปนลกฺขณา วา. วุตฺตมฺปิ เหตํ "ยถา มหาราช รญฺโ ภณฺฑาคาริโก
รญฺโ สาปเตยฺยํ อปิลาเปติ, เอตฺตกํ มหาราช หิรญฺ, เอตฺตกํ สุวณฺณํ, เอตฺตกํ
สาปเตยฺยนฺติ, เอวเมว โข มหาราช สติ อุปฺปชฺชมานา กุสลากุสลสาวชฺชานา-
วชฺชหีนปณีตกณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเค ธมฺเม อปิลาเปติ. อิเม จตฺตาโร
สติปฏฺานา"ติ ๑- วิตฺถาโร. อปิลาปนรสา. กิจฺจวเสเนว หิสฺส เอตํ ลกฺขณํ เถเรน
วุตฺตํ. อสมฺโมสรสา วา. โคจราภิมุขภาวปจฺจุปฏฺานา. สติ เอว สมฺโพชฺฌงฺโค
สติสมฺโพชฺฌงฺโค, ตตฺถ โพธิยา โพธิสฺส วา องฺโคติ โพชฺฌงฺโค.
     กึ วุตฺตํ โหติ, ยา หิ อยํ ธมฺมสามคฺคี ยาย โลกิยโลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ
อุปฺปชฺชมานาย ลีนุทฺธจฺจปติฏฺานายูหนกามสุขตฺตกิลมถานุโยคอุจฺเฉทสสฺสตาภิ-
นิเวสาทีนํ อเนเกสํ อุปทฺทวานํ ปฏิปกฺขภูตาย สติธมฺมวิจยวิริยปีติปสฺสทฺธิสมาธิ-
อุเปกฺขาสงฺขาตาย ธมฺมสามคฺคิยา อริยสาวโก พุชฺฌตีติ กตฺวา "โพธี"ติ วุจฺจติ.
พุชฺฌตีติ กิเลสสนฺตานนิทฺทาย อุฏฺหติ จตฺตาริ วา อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ
นิพฺพานเมว วา สจฺฉิกโรตีติ วุตฺตํ โหติ. ยถาห "สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวตฺวา
อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ"ติ. ตสฺสา ธมฺมสามคฺคีสงฺขาตาย โพธิยา
องฺโคติปิ โพชฺฌงฺโค ฌานงฺคมคฺคงฺคาทโย วิย.
     โย เจส ยถาวุตฺตปฺปการาย เอตาย ธมฺมสามคฺคิยา พุชฺฌตีติ กตฺวา
อริยสาวโก "โพธี"ติ วุจฺจติ, ตสฺส โพธิสฺส องฺโคติปิ โพชฺฌงฺโค
เสนงฺครถงฺคาทโย วิย. เตนาหุ อฏฺกถาจริยา "พุชฺฌนกสฺส ปุคฺคลสฺส องฺคาติ วา
โพชฺฌงฺคา"ติ. อปิจ "โพชฺฌงฺคา"ติ เกนฏฺเน โพชฺฌงฺคา. โพธาย สํวตฺตนฺตีติ
โพชฺฌงฺคา, พุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา, อนุพุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา, ปฏิพุชฺฌนฺตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ มิลินฺทปญฺห. ๑๓/๓๖ สติลกฺขณปญฺห.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๒.
โพชฺฌงฺคา, สมฺพุชฺฌนฺตีติ โพชฺฌงฺคา"ติ อาทินา ๑- ปฏิสมฺภิทานเยนาปิ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. ปสฏฺโ สุนฺทโร วา โพชฺฌงฺโคติ สมฺโพชฺฌงฺโค. เอวํ สติ เอว
สมฺโพชฺฌงฺโค สติสมฺโพชฺฌงฺโค. ตํ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ. เอวํ ตาว เอกสฺส
อาทิปทสฺส อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ จ วินิจฺฉโย วิญฺาตพฺโพ.
     ทุติยาทีสุ ปน จตุสจฺจธมฺเม วิจินาตีติ ธมฺมวิจโย. โส ปวิจยลกฺขโณ
โอภาสนรโส อสมฺโมหปจฺจุปฏฺาโน. วีรภาวโต วิธินา อิริยตพฺพโต จ วิริยํ.
ตํ ปคฺคหลกฺขณํ อุปตฺถมฺภรสํ อโนสีทนปจฺจุปฏฺานํ ปินยตีติ ปิติ สา ผรณลกฺขณา
ตุฏฺิลกฺขณา วา กายจิตฺตานํ ปิณนรสา เตสํเยว อุทคฺยปจฺจุปฏฺานา.
กายจิตฺตทรถปสฺสมฺภนโต ปสฺสทฺธิ. สา อุปสมลกฺขณา กายจิตฺตทรถนิมฺมถนรสา
กายจิตฺตานํ อปริผนฺทนภูตสีติภาวปจฺจุปฏฺานา. สมาธานโต สมาธิ. โส
อวิกฺเขปลกฺขโณ อวิสารลกฺขโณ วา จิตฺตเจตสิกานํ สมฺปิณฺฑนรโส
จิตฺตฏฺิติปจฺจุปฏฺาโน. อชฺฌุเปกฺขนโต อุเปกฺขา. สา ปฏิสงฺขานลกฺขณา
สมวาหิตลกฺขณา วา อูนาธิกนิวารณรสา ปกฺขปาตุปจฺเฉทนวสา วา
มชฺฌตฺตภาวปจฺจุปฏฺานา. เสสํ วุตฺตนยเมว. เอวํ เสสปทานมฺปิ อตฺถโต
ลกฺขณาทีหิ จ วินิจฺฉโย วิญฺาตพฺโพ.
     กมโตติ เอตฺถ จ "สติญฺจ ขฺวาหํ ภิกฺขเว สพฺพตฺถิกํ วทามี"ติ ๒-
วจนโต สพฺเพสํ เสสโพชฺฌงฺคานํ อุปการกตฺตา สติสมฺโพชฺฌงฺโค ปมํ วุตฺโต.
ตโต ปรํ "โส ตถา สโต วิหรนฺโต ตํ ธมฺมํ ปญฺาย ปวิจินตี"ติ ๓- อาทินา
นเยน เสสโพชฺฌงฺคานํ ปุพฺพาปริยวจเน ปโยชนํ สุตฺเตเยว วุตฺตํ. เอวเมตฺถ
กมโตปิ วินิจฺฉโย วิญฺาตพฺโพ.
     อนูนาธิกโตติ กสฺมา ปน ภควตา สตฺเตว โพชฺฌงฺคา วุตฺตา อนูนา
อนธิกาติ. ลีนุทฺธจฺจปฏิปกฺขโต สพฺพตฺถิกโต จ. เอตฺถ หิ ตโย โพชฺฌงฺคา
ลีนสฺส ปฏิปกฺขา. ยถาห "ยสฺมิญฺจ โข ภิกฺขเว สมเย ลีนํ จิตฺตํ โหติ, กาโล
ตสฺมึ สมเย ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ภาวนาย, กาโล วิริยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส
ภาวนาย, กาโล ปีติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ภาวนายา"ติ. ๔- ตโย อุทฺธจฺจสฺส ปฏิปกฺขา.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๕๕๗/๔๖๓ โพชฺฌงฺคกถา (สยา)  ๒ สํ. มหา. ๑๙/๒๓๔/๑๐๒ อคฺคิสุตฺต
@๓ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๔๖๗/๒๗๔/ โพชฺฌงฺควิภงฺค   ๔ สํ. มหา. ๑๙/๒๓๔/๑๐๐
@โพชฺฌงฺคสํยุตฺต


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๙๑-๙๒.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=91&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=2285&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=2285&pagebreak=1#p91