อรรถกถาเล่มที่ ๗ หน้าที่ ๓๔-๓๕.

ภูโตปาทารูปํ, โส รูปกฺขนฺโธ. ตสฺมา "อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ปวึ อาปํ เตชํ วายํ มญฺตี"ติ วทนฺเตน อตฺตโต รูปํ สมนุปสฺสตีติปิ วุตฺตํ โหติ. "ปวิยา อาปสฺมึ เตชสฺมึ วายสฺมึ มญฺตี"ติ วทนฺเตน รูปสฺมึ อตฺตานํ สมนุปสฺสตีติ วุตฺตํ โหติ. "ปวิโต อาปโต เตชโต วายโต มญฺตี"ติ วทนฺเตน รูปโต อญฺโ อตฺตาติ สิทฺธตฺตา รูปวนฺตํ จ อตฺตานํ อตฺตนิ จ รูปํ สมนุปสฺสตีติ วุตฺตํ โหติ. เอวเมตา จตสฺโส รูปวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺิมญฺนา เวทิตพฺพา. ตตฺถ เอกา อุจฺเฉททิฏฺิ ติสฺโส สสฺสตทิฏฺิโยติ เทฺว ทิฏฺิโย โหนฺตีติ อยมฺปิ เอตฺถ วิเสโส เวทิตพฺโพ. ภูตวาราทิวณฺณนา [๓] เอวํ รูปมุเขน สงฺขารวตฺถุกํ มญฺนํ วตฺวา อิทานิ เย สงฺขาเร อุปาทาย สตฺตา ปญฺาปิยนฺติ, เตสุ สตฺเตสุปิ ยสฺมา ปุถุชฺชโน มญฺนํ กโรติ, ตสฺมา เต สตฺเต นิทฺทิสนฺโต ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติ อาทิมาห. ตตฺรายํ ภูตสทฺโท ปญฺจกฺขนฺธ อมนุสฺส ธาตุ วิชฺชมาน ขีณาสวสตฺตรุกฺขาทีสุ ทิสฺสติ. "ภูตมิทนฺติ ภิกฺขเว สมนุปสฺสถา"ติอาทีสุ *^๑- หิ อยํ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ทิสฺสติ. "ยานีธ ภูตานิ สมาคตานี"ติ ^๒- เอตฺถ อมนุสฺเสสุ. "จตฺตาโร โข ภิกฺขุ มหาภูตา เหตู"ติ ^๓- เอตฺถ จตูสุ ธาตูสุ. "ภูตสฺมึ ปาจิตฺติยนฺ"ติอาทีสุ ^๔- วิชฺชมาเนสุ. "โย จ กาลฆโส ภูโต"ติ ^๕- เอตฺถ ขีณาสเว. "สพฺเพว นิกฺขิปิสฺสนฺติ ภูตา โลเก สมุสฺสยนฺ"ติ ^๖- เอตฺถ สตฺเตสุ. "ภูตคามปาตพฺยตายา"ติ ^๗- เอตฺถ รุกฺขาทีสุ. อิธ ปนายํ สตฺเตสุ วตฺตติ โน จ โข อวิเสเสน. จาตุมฺมหาราชิกานํ หิ เหฏฺา สตฺตา อิธ ภูตาติ อธิปฺเปตา. ตตฺถ ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติ อาทิ วุตฺตนยเมว. ภูเต มญฺตีติ อาทีสุ ปน ติสฺโสปิ มญฺนา โยเชตพฺพา. กถํ? อยํ หิ "โส ปสฺสติ คหปตึ @เชิงอรรถ: *๑ ปาลิ. ปสฺสถาติ, ม.มู. ๑๒/๔๐๑/๓๕๘ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต ^๒ ขุ. สุ. ๒๕/๒๒๔/๓๗๖ @รตนสุตฺต ^๓ ม. อุปริ. ๑๔/๘๖/๖๘ มหาปุณฺณมสุตฺต. ^๔ วินย. มหาวิ. ๒/๖๙/๑๔๓ @ภูตาโรจนสิกฺขาปท ^๕ ขฺ. ชา. ทุก. ๒๗/๓๔๐/๙๕ มูลปริยายชาตก (สฺยา) @^๖ ที. มหา. ๑๐/๒๒๐/๑๓๗ ปรินิพฺพุตกถา ^๗ วินย. มหาวิ. ๒/๙๐/๑๖๐ วา คหปติปุตฺตํ วา ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตํ สมงฺคีภูตนฺ"ติ ^๑- วุตฺตนเยน ภูเต สุภา สุขิตาติ คเหตฺวา รชฺชติ, ทิสฺวาปิ เน รชฺชติ, สุตฺวาปิ ฆายิตฺวาปิ สายิตฺวาปิ ผุสิตฺวาปิ ตฺวาปิ เอวํ ภูเตสุ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ. "อโห วตาหํ ขตฺติยมหาสาลานํ วา สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ"ติอาทินา ^๒- วา ปน นเยน อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ, เอวํปิ ภูเตสุ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ. อตฺตโน ปน ภูตานญฺจ สมฺปตฺติวิปตฺตึ นิสฺสาย อตฺตานํ วา เสยฺยํ ทหติ. ภูเตสุ ยงฺกิญฺจิ ภูตํ หีนํ อตฺตานํ วา หีนํ, ยงฺกิญฺจิ ภูตํ เสยฺยํ. อตฺตานํ วา ภูตญฺจ ^๓- อตฺตนา สทิสํ ^๓- ทหติ. ยถาห "อิเธกจฺโจ ชาติยา วา ฯเปฯ อญฺตรญฺตเรน วตฺถุนา ปุพฺพกาลํ ปเรหิ สทิสํ อตฺตานํ ทหติ, อปรกาลํ อตฺตานํ เสยฺยํ ทหติ, ปเร หีเน ทหติ, โย เอวรูโป มาโน ฯเปฯ อยํ วุจฺจติ มานาติมาโน"ติ. ^๔- เอวํ ภูเตสุ มานมญฺนาย มญฺติ. ภูเต ปน "นิจฺจา ธุวา สสฺสตา อวิปริณามธมฺมา"ติ วา "สพฺเพ สตฺตา สพฺเพ ปาณา สพฺเพ ภูตา สพฺเพ ชีวา อวสา อพลา อวิริยา นิยติสงฺคติภาวปริณตา ฉเสฺววาภิชาตีสุ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทนฺตี"ติ วา ^๕- มญฺมาโน ทิฏฺิมญฺนาย มญฺติ. เอวํ ภูเต ตีหิ มญฺนาหิ มญฺติ. กถํ ภูเตสุ มญฺติ? เตสุ เตสุ ภูเตสุ อตฺตโน อุปฺปตฺตึ สุขุปฺปตฺตึ วา อากงฺขติ. เอวํ ตาว ตณฺหามญฺนาย ภูเตสุ มญฺติ. ภูเตสุ วา อุปฺปตฺตึ อากงฺขมาโน ทานํ เทติ, สีลํ สมาทิยติ, อุโปสถกมฺมํ กโรติ. เอวํปิ ภูเตสุ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ. ภูเต ปน สมูหคาเหน คเหตฺวา ตตฺถ เอกจฺเจ ภูเต เสยฺยโต ทหติ, เอกจฺเจ สทิสโต วา หีนโต วาติ. เอวํ ภูเตสุ มานมญฺนาย มญฺติ. ตถา เอกจฺเจ ภูเต นิจฺจา ธุวาติ มญฺติ. เอกจฺเจ อนิจฺจา อธุวาติ, อหํปิ ภูเตสุ อญฺตโรสฺมีติ มญฺติ. เอวํ ภูเตสุ ทิฏฺิมญฺนาย มญฺตีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๔๗/๕๗ มหายญฺวคฺค (สฺยา) @^๒ ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๗๗/๒๒๗ สงฺคีติสุตฺต @^๓-๓ ฉ.ม. ภูเตน, ภูตํ วา อตฺตนา สทิสํ @^๔ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๘๐/๔๓๔ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค. @^๕ ที.สี. ๙/๑๖๘/๕๔ มกฺขลิโคสาลวาท

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๓๔-๓๕. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=34&pages=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=859&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=859&pagebreak=1#p34