อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
ม.อ. (ปปญฺจ.๑)
หน้าที่ ๒๘-๓๐.

หน้าที่ ๒๘.
     ปวึ ปวิโต สญฺตฺวาติ โส ตํ ปวึ เอวํ วิปรีตสญฺาย สญฺชานิตฺวา,
"สญฺานิทานา หิ ปปญฺจสงฺขา"ติ ๑- วจนโต อปรภาเค ถามปฺปตฺเตหิ
ตณฺหามานทิฏฺิปปญฺเจหิ อิธ มญฺนานาเมน วุตฺเตหิ มญฺติ กปฺเปติ วิกปฺเปติ,
นานปฺปการโต อญฺถา คณฺหติ. เตน วุตฺตํ "ปวึ มญฺตี"ติ. เอวํ มญฺโต
จสฺส ตา มญฺนา โอฬาริเกน นเยน ทสฺเสตุํ "ยา อยํ เกสา โลมา"ติ
อาทินา นเยน วีสติเภทา อชฺฌตฺติกา ปวี วุตฺตา, ยา จายํ วิภงฺเค `ตตฺถ
กตมา พาหิรา ปวีธาตุ,?  ยํ พาหิรํ กกฺขฬํ ขริคตํ กกฺขฬตฺตํ กกฺขฬภาโว
พหิทฺธา อนุปาทินฺนํ, เสยฺยถีทํ? อโย โลหํ ติปุ สีสํ สชฺฌุ มุตฺตา มณิ
เวฬุริยํ *- สงฺโข สิลา ปพาฬํ รชฏํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโก มสารคลฺลํ
ติณํ กฏฺ สกฺขรา วาลิกา *- กถลํ ภูมิ ปาสาโณ ปพฺพโต"ติ ๒- เอวํ
พาหิรา ปวี วุตฺตา, ยา จ อชฺฌตฺตารมฺมณตฺติเก นิมิตฺตปวี ตํ คเหตฺวา
อยํ อตฺถโยชนา วุจฺจติ.
     ปวึ มญฺตีติ ตีหิ มญฺนาหิ อหํ ปวีติ มญฺติ, มม ปวีติ
มญฺติ, ปโร ปวีติ มญฺติ, ปรสฺส ปวีติ มญฺติ, อถวา อชฺฌตฺติกํ
ปวึ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ, มานมญฺนาย มญฺติ, ทิฏฺิมญฺนาย
มญฺติ. กถํ?  อยญฺหิ เกสาทีสุ ฉนฺทราคํ ชเนติ เกเส อสฺสาเทติ อภินนฺทติ
อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ. โลเม นเข ทนฺเต ตจํ อญฺตรํ วา ปน รชนียํ
วตฺถุํ. เอวํ อชฺฌตฺติกํ ปวึ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ. อิติ เม เกสา สิยุํ
อนาคตมทฺธานํ. อิติ โลมาติ อาทินา วา ปน นเยน ตตฺถ นนฺทึ สมนฺนาเนติ.
"อิมินาหํ สีเลน วา ฯเปฯ พฺรหฺมจริเยน วา เอวํ สินิทฺธมุทุสุขุมนีลเกโส
ภวิสฺสามี"ติ อาทินา วา ปน นเยน อปฺปฏิลทฺธานํ ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ.
เอวมฺปิ อชฺฌตฺติกํ ปวึ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ.
     ตถา อตฺตโน เกสาทินํ สมฺปตฺตึ วา วิปตฺตึ วา นิสฺสาย มานํ
ชเนติ, "เสยฺโยหมสฺมีติ วา สทิโสหมสฺมีติ วา หีโนหมสฺมีติ วา"ติ เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. สุ. ๒๕/๘๘๑/๕๐๖ กลหวิวาทสุตฺต  * ปาลิ. เวฬุริโย * ปาลิยํ อยํ ปาโ น
@ทิสฺสติ   ๒ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑๗๓/๙๖ ธาตุวิภงฺค.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙.
อชฺฌตฺติกํ ปวึ มานมญฺนาย มญฺติ. "ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺ"ติ ๑- อาคตนเยน
ปน เตสํ "ชีโว"ติ อภินิวิสติ, เอส นโย โลมาทีสุ. เอวํ อชฺฌตฺติกํ ปวึ
ทิฏฺิมญฺนาย มญฺติ.
     อถวา "ยา เจว โข ปนาวุโส อชฺฌตฺติกา ปวีธาตุ, ยา จ พาหิรา
ปวีธาตุ, ปวีธาตุ เจเวสา, ๒- ตํ เนตํ มมา"ติ ๓- อิมิสฺสา ปวตฺติยา ปจฺจนีกนเยน
เกสาทิเภทํ ปวึ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ อภินิวิสติ. เอวํปิ
อชฺฌตฺติกํ ปวึ ทิฏฺิมญฺนาย มญฺติ. เอวํ ตาว อชฺฌตฺติกํ ปวึ ตีหิ
มญฺนาหิ มญฺติ.
     ยถา จ อชฺฌตฺติกํ, เอวํ พาหิรํปิ. กถํ?  อยญฺหิ อยโลหาทีสุ ฉนฺทราคํ
ชเนติ. อยโลหาทีนิ อสฺสาเทติ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ. มม
อโย มม โลหนฺติ อาทินา นเยน อยาทีนิ มมายติ รกฺขติ โคปายติ, เอวํ
พาหิรํ ปวึ ตณฺหามญฺนาย มญฺติ. อิติ เม อยโลหาทโย สิยุํ
อนาคตมทฺธานนฺติ วา ปเนตฺถ นนฺทึ สมนฺนาเนติ, "อิมินาหํ สีเลน วา วเตน วา
ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เอวํ สมฺปนฺนอยโลหาทิอุปกรโณ ภวิสฺสามี"ติ วา
อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ. เอวํปิ พาหิรํ ปวึ ตณฺหามญฺนาย
มญฺติ.
     ตถา อตฺตโน อยโลหาทีนํ สมฺปตฺตึ วา วิปตฺตึ วา นิสฺสาย มานํ
ชเนติ "อิมินาหํ เสยฺโยหมสฺมีติ วา สทิโสหมสฺมีติ วา หีโนหมสฺมีติ วา"ติ ๔-
เอวํ พาหิรํ ปวึ มานมญฺนาย มญฺติ. อเย ชีวสญฺี หุตฺวา ปน อยํ
"ชีโว"ติ อภินิวิสติ. เอส นโย โลหาทีสุ. เอวํ พาหิรํ ปวึ ทิฏฺิมญฺนาย
มญฺติ.
     อถวา "อิเธกจฺโจ ปวีกสิณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ. ยํ ปวีกสิณํ, โส
อหํ. โย อหํ, ตํ ปวีกสิณนฺติ ปวีกสิณญฺจ อตฺตญฺจ อทฺวยํ สมนุปสฺสตี"ติ ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ ม.ม. ๑๓/๑๘๗/๑๖๓,๑๖๕ อคฺคิวจฺฉโคตฺตสุตฺต.  ๒ ฉ.ม. ปวีธาตุเรเวสา
@๓ ม.มู. ๑๒/๓๐๒/๒๖๓ มหาหตฺถิปโทปมสุตฺต  ๔ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๓๒/๔๒๑
@ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค   ๕ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๑๓/๒๐๗ อตฺตานุทิฏฺินิทฺเทส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐.
ปฏิสมฺภิทายํ วุตฺตนเยเนว นิมิตฺตปวึ "อตฺตา"ติ อภินิวิสติ. เอวํ พาหิรํ
ปวึ ทิฏฺิมญฺนาย มญฺติ. เอวํ พาหิรํปิ ปวึ ตีหิ มญฺนาหิ มญฺติ.
เอวํ ตาว "ปวึ มญฺตี"ติ เอตฺถ ติสฺโส มญฺนา เวทิตพฺพา. อิโต ปรํ
สงฺเขเปเนว กถยิสฺสาม.
     ปวิยา มญฺตีติ เอตฺถ ปวิยาติ ภุมฺมวจนเมตํ. ตสฺมา อหํ ปวิยาติ
มญฺติ, มยฺหํ กิญฺจนํ ปลิโพโธ วา ปวิยาติ มญฺติ, ปโร ปวิยาติ
มญฺติ, ปรสฺส กิญฺจนํ ปลิโพโธ วา ปวิยาติ มญฺตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
     อถวา ยฺวายํ "กถํ รูปสฺมึ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ, อิเธกจฺโจ เวทนํ
สญฺ สงฺขาเร วิญฺาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, ตสฺส เอวํ โหติ, อยํ โข เม
อตฺตา, โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมสฺมึ รูเปติ เอวํ รูปสฺมึ วา อตฺตานํ
สมนุปสฺสตี"ติ ๑- เอตสฺส อตฺถนโย วุตฺโต, เอเตเนว นเยน เวทนาทิธมฺเม
อตฺตโต คเหตฺวา ตโต อชฺฌตฺติกพาหิราสุ ปวีสุ ยงฺกิญฺจิ ปวึ
ตสฺโสกาสภาเวน ปริกปฺเปตฺวา โส โข ปน เม อยํ อตฺตา อิมิสฺสา ปวิยาติ
มญฺนฺโต ปวิยา มญฺติ, อยมสฺส ทิฏฺิมญฺนา. ตสฺมึเยว ปนสฺส อตฺตสิเนหํ
ตพฺพตฺถุกญฺจ มานํ อุปฺปาทยโต ตณฺหา มานมญฺนา เวทิตพฺพา. ยทา ปน
เตเนว นเยน โส โข ปนสฺส อตฺตา ปวิยาติ มญฺติ, ตทา ทิฏฺิมญฺนา
เอว ยุชฺชติ. อิตราโยปิ ปน อิจฺฉนฺติ.
     ปวิโต มญฺตีติ เอตฺถ ปน ปวิโตติ นิสฺสกฺกวจนํ. ตสฺมา สอุปกรณสฺส
อตฺตโน วา ปรสฺส วา ยถาวุตฺตปฺปเภทโต ปวิโต อุปฺปตฺตึ วา นิคมนํ วา
ปวิโต วา อญฺโ อตฺตาติ มญฺมาโน ปวิโต มญฺตีติ เวทิตพฺโพ, อยมสฺส
ทิฏฺิมญฺนา. ตสฺมึเยว ปนสฺส ทิฏฺิมญฺนาย มญฺิเต วตฺถุสฺมึ สิเนหํ
มานญฺจ อุปฺปาทยโต ตณฺหามานมญฺนาปิ เวทิตพฺพา. อปเร อาหุ "ปวีกสิณํ
ปริตฺตํ ภาเวตฺวา ตโต จ อญฺ อปฺปมาณํ อตฺตานํ คเหตฺวา ปวิโต พหิทฺธาปิ
เม อตฺตาติ มญฺมาโน ปวิโต มญฺตี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๑๖/๒๑๐ อตฺตานุทิฏฺินิทฺเทส (สฺยา)


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๒๘-๓๐.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=28&pages=3&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=705&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=705&pagebreak=1#p28