อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๓๕๘.

๖. สงฺขารยมก ๑. ปณฺณตฺติวารวณฺณนา [๑] อิทานิ เตสญฺเญว มูลยมเก เทสิตานํ กุสลาทิธมฺมานํ ลพฺภมานวเสน เอกเทสํ สงฺคณฺหิตฺวา สจฺจยมกานนฺตรํ เทสิตสฺส สงฺขารยมกสฺส วณฺณนา โหติ. ตตฺถาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ปณฺณตฺติวาราทโย ตโย มหาวารา อนฺตรวาราทโย จ อวเสสปฺปเภทา เวทิตพฺพา. อยมฺปเนตฺถ วิเสโส:- ปณฺณตฺติวาเร ตาว ยถา เหฏฺฐา ขนฺธาทโย ธมฺเม อุทฺทิสิตฺวา "รูปํ รูปกฺขนฺโธ, จกฺขุํ จกฺขฺวายตนํ, จกฺขุํ จกฺขุธาตุ, ทุกฺขํ ทุกฺขสจฺจนฺ"ติ ปทโสธนวาโร อารทฺโธ, ตถา อนารภิตฺวา "อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขาโร"ติ ปฐมํ ตโยปิ สงฺขารา วิภชิตฺวา ทสฺสิตา. ตตฺถ กายสฺส สงฺขาโร กายสงฺขาโร. "อสฺสาสปสฺสาสา กายิกา เอเต ธมฺมา กายปฏิพทฺธา"ติ ^๑- หิ วจนโต การณภูตสฺส กรชกายสฺส ผลภูโต เอว สงฺขาโรติ กายสงฺขาโร. อปโร นโย:- สงฺขริยตีติ สงฺขาโร. เกน สงฺขริยตีติ? กาเยน. อยญฺหิ วาโต วิย ภสฺตาย กรชกาเยน สงฺขริยตีติ เอวมฺปิ กายสฺส สงฺขาโรติ กายสงฺขาโร, กาเยน กโต อสฺสาสปสฺสาสวาโตติ อตฺโถ. "ปุพฺเพว โข อาวุโส วิสาข วิตกฺเกตฺวา วิจาเรตฺวา ปจฺฉา วาจํ ภินฺทติ, ตสฺมา วิตกฺก- วิจารา วจีสงฺขาโร"ติ ^๒- วจนโต ปน สงฺขโรตีติ สงฺขาโร. กึ สงฺขโรติ? วจึ. วจิยา สงฺขาโรติ วจีสงฺขาโร. วจีเภทสมุฏฺฐาปกสฺส วิตกฺกวิจารทฺวยสฺเสตํ นามํ. "สญฺญา จ เวทนา จ เจตสิกา เอเต ธมฺมา จิตฺตปฏิพทฺธา"ติ ^๓- วจนโตเยว ปน ตติยปเทปิ สงฺขริยตีติ สงฺขาโร. เกน สงฺขริยตีติ? จิตฺเตน. กรณตฺเถ สามิวจนํ กตฺวา จิตฺตสฺส สงฺขาโรติ จิตฺตสงฺขาโร. สพฺเพสมฺปิ จิตฺตสมุฏฺฐานานํ เจตสิกธมฺมานเมตํ อธิวจนํ. วิตกฺกวิจารานํ ปน วจีสงฺขารภาเวน วิสุํ คหิตตฺตา "ฐเปตฺวา วิตกฺกวิจาเร"ติ วุตฺตํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม.มู. ๑๒/๔๖๓/๔๑๓, สํ.สฬา. ๑๘/๕๖๒/๓๖๑ (สฺยา) @^๒ ม.มู. ๑๒/๔๖๓/๔๑๓ ^๓ ม.มู. ๑๒/๔๖๓/๔๑๓, สํ.สฬา. ๑๘/๕๖๒/๓๖๑ (สฺยา)

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้าที่ ๓๕๘. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=55&page=358&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=55&A=8059&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=8059&modeTY=2&pagebreak=1#p358