อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๗๙.

วิญฺาณธาตุคฺคหเณน ตสฺสา ปุเรจาริกปจฺฉาจาริกตฺตา มโนธาตุ คหิตาว โหติ. จกฺขุวิญฺาณธาตุอาทโย สุตฺเต อาคตาเอว, เสสา นว อาหริตฺวา ทสฺเสตพฺพา. จกฺขุวิญฺาณธาตุคฺคหเณน หิ ตสฺสา นิสฺสยภูตา จกฺขุธาตุ อารมฺมณภูตา รูปธาตุ จ คหิตาว โหนติ. เอวํ โสตวิญฺาณธาตุอาทิคฺคหเณน โสตธาตุอาทโยติ อฏฺารสปิ คหิตาว โหนฺติ. ตาสุ ทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโห กถิโต โหติ, สตฺตหิ อรูปปริคฺคโห, ธมฺมธาตุยา สิยา รูปปริคฺคโห สิยา อรูปปริคฺคโห. อิติ อฑฺเฒกาทสหิ ธาตูหิ รูปปริคฺคโห, อฑฺฒฏฺธาตูหิ อรูปปริคฺคโหติ รูปารูปปริคฺคโห กถิโต โหติ. รูปารูปํ ปญฺจกฺขนฺธา ทสฺเสตพฺพา, ^๑- ตํ โหติ ทุกฺขสจฺจํ, ตํสมุฏฺาปิกา ปุริมตณหา สมุทยสจฺจํ, อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรธสจฺจํ, ตมฺปชานโก ^๒- มคฺโค มคฺคสจฺจนฺติ อิทํ จตุสจฺจกมฺมฏฺานํ อฏฺารสธาตุวเสน อภินิวิฏฺสฺส ภิกฺขุโน ยาว อรหตฺตา มตฺถกํ ปาเปตฺวา นิคมนํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๑๗๙] อิทานิ ทุติยฉกฺกํ ทสฺเสนฺโต อปราปิ ฉ ธาตุโยติอาทิมาห. ตตฺถ สุขธาตุ ทุกฺขธาตูติ กายปฺปสาทวตฺถุกานิ สุขทุกฺขานิ สปฺปฏิปกฺขวเสน ยุคฬกโต ทสฺสิตานิ. สุขํ หิ ทุกฺขสฺส ปฏิปกฺโข, ทุกฺขํ สุขสฺส. ยตฺตกํ สุเขน ผริตฏฺานํ, ตตฺตกํ ทุกฺขํ ผรติ. ยตฺตกํ ทุกฺเขน ผริตฏฺานํ, ตตฺตกํ สุขํ ผรติ. โสมนสฺสธาตุ โทมนสฺสธาตูติ อิทมฺปิ ตเถว ยุคฬกํ กตํ. โสมนสฺสญฺหิ โทมนสฺสสฺส ปฏิปกฺโข, โทมนสฺสํ โสมนสฺสสฺส. ยตฺตกํ โสมนสฺเสน ผริตฏฺานํ, ตตฺตกํ โทมนสฺสํ ผรติ. ยตฺตกํ โทมนสฺเสน ผริตฏฺานํ, ตตฺตกํ โสมนสฺสํ ผรติ. อุเปกฺขาธาตุ อวิชฺชาธาตูติ อิทํ ปน ปททฺวยํ ^๓- สริกฺขกวเสน ยุคฬกํ กตํ. อุภยมฺปิ เหตํ อวิภูตตฺตา สริกฺขกํ โหติ. ตตฺถ สุขทุกฺขธาตุคฺคหเณน ตํสมฺปยุตฺตา กายวิญฺาณธาตุ วตฺถุภูตา กายธาตุ อารมฺมณภูตา โผฏฺพฺพธาตุ จ คหิตาว โหนฺติ. โสมนสฺสโทมนสฺสธาตุคฺคหเณน ตํสมฺปยุตฺตา มโนวิญฺาณธาตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม. ตํปชานโน ^๓ ฉ.ม. ทฺวยํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๗๙. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=79&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=1839&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=1839&pagebreak=1#p79