อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๕๖๖-๕๖๙.

หน้าที่ ๕๖๖.
     เตตฺตึส ชนา ตตฺถ อุปปนฺนาติ ตาวตึสา. อปิจ ตาวตึสาติ เตสํ เทวานํ
นามเมวาติ วุตฺตํ, เตปิ อตฺถิ ปพฺพตฏฺฐกา, อตฺถิ อากาสฏฺฐกา. เตสํ ปรมฺปรา
จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตา. ตถา ยามาทีนํ. เอกเทวโลเกปิ หิ เทวานํ ปรมฺปรา
จกฺกวาฬปพฺพตํ อปฺปตฺตา นาม นตฺถิ. ตตฺถ ทิพฺพสุขํ ยาตา ปยาตา สมฺปตฺตาติ
ยามา. ตุฏฺฐา ปหฏฺฐาติ ตุสิตา. ปกติปฏิยตฺตารมฺมณโต อติเรเกน รมิตุกามกาเล
ยถารุจิเต กามโภเค ๑- นิมฺมินิตฺวา นิมฺมินิตฺวา รมนฺตีติ นิมฺมานรตี. จิตฺตาจารํ
ญตฺวา ปเรหิ นิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ วตฺเตนฺตีติ ปรนิมฺมิตวสวตฺตี.
                           ๒. อายุปฺปมาณ
     [๑๐๒๒] อปฺปํ วา ภิยฺโยติ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺวา วีสาย วา ตึสาย
วา จตฺตาฬีสาย วา ปญฺญาสาย วา สฏฺฐิยา วา วสฺเสหิ อธิกมฺปิ วสฺสสตนฺติ
อตฺโถ. สพฺพมฺปิ เหตํ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺตตฺตา อปฺปนฺติ วุตฺตํ.
     [๑๐๒๔] พฺรหฺมปาริสชฺชาทีสุ มหาพฺรหฺมานํ ปาริสชฺชา ปริจาริกาติ
พฺรหฺมปาริสชฺชา. เตสํ ปุโรหิตภาเว ฐิตาติ พฺรหฺมปุโรหิตา. วณฺณวนฺตตาย
เจว ทีฆายุกตาย จ มหนฺโต พฺรหฺมาติ มหาพฺรหฺมา, เตสํ มหาพฺรหฺมานํ. อิเม
ตโยปิ ชนา ปฐมชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๕] ปริตฺตา อาภา เอเตสนฺติ ปริตฺตาภา. อปฺปมาณา อาภา
เอเตสนฺติ อปฺปมาณาภา. ทณฺฑทีปิกาย อจฺจิ วิย เอเตสํ สรีรโต อาภา
ฉิชฺชิตฺวา ปจฺฉิชฺชิตฺวา ปตนฺตี วิย สรติ วิสฺสรตีติ อาภสฺสรา. อิเมปิ ตโย
ชนา ทุติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๖] ปริตฺตา สุภา เอเตสนฺติ ปริตฺตสุภา. อปฺปมาณา สุภา เอเตสนฺติ
อปฺปมาณสุภา. สุเภน โอกิณฺณา วิกิณฺณา สุเภน สรีรปฺปภาวณฺเณน เอกคฺฆนา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โภเค
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖๗.
สุวณฺณมญฺชุสาย ฐปิตสมุชฺชลิตกาญฺจนปิณฺฑสสฺสิริกาติ สุภกิณฺหา. อิเมปิ ตโย
ชนา ตติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๗] อารมฺมณนานตฺตตาติ อารมฺมณสฺส นานตฺตภาโว. มนสิการนานตฺตตาทีสุปิ
เอเสว นโย. เอตฺถ เอกสฺส ปฐวีกสิณํ อารมฺมณํ โหติ ฯเปฯ เอกสฺส
โอทาตกสิณนฺติ อิทํ อารมฺมณนานตฺตํ. เอโก ปฐวีกสิณํ มนสิกโรติ ฯเปฯ
เอโก โอทาตกสิณนฺติ อิทํ มนสิการนานตฺตํ. เอกสฺส ปฐวีกสิเณ ฉนฺโท โหติ
ฯเปฯ เอกสฺส โอทาตกสิเณติ อิทํ ฉนฺทนานตฺตํ. เอโก ปฐวีกสิเณ ปตฺถนํ
กโรติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิเณติ  อิทํ ปณิธินานตฺตํ. เอโก ปฐวีกสิณวเสน
อธิมุจฺจติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ อธิโมกฺขนานตฺตํ. เอโก
ปฐวีกสิณวเสน จิตฺตํ อภินีหรติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ
อภินีหารนานตฺตํ. เอกสฺส ปฐวีกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺญา โหติ ฯเปฯ เอกสฺส
โอทาตกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺญาติ อิทํ ปญฺญานานตฺตํ. ตตฺถ อารมฺมณมนสิการา
ปุพฺพภาเคน กถิตา. ฉนฺทปณิธิอธิโมกฺขาภินีหารา อปฺปนายปิ วตฺตนฺติ อุปจาเรปิ,
ปญฺญา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา.
     อสญฺญสตฺตานนฺติ สญฺญาวิรหิตสตฺตานํ. เอกจฺเจ หิ ติตฺถายตเน ปพฺพชิตฺวา
"จิตฺตํ นิสฺสาย รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนานิ นาม โหนฺตี"ติ จิตฺเต โทสํ ทิสฺวา
"อจิตฺตกภาโว นาม โสภโณ, ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานเมตนฺ"ติ สญฺญาวิราคํ ชเนตฺวา
ตตฺรุปคํ สมาปตฺตึ ภาเวตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺตนฺติ, เตสํ อุปปตฺติกฺขเณ เอโก
รูปกฺขนฺโธเยว นิพฺพตฺตติ. ฐตฺวา นิพฺพตฺโต ฐิตโกว โหติ, นิสีทิตฺวา นิพฺพตฺโต
นิสินฺโนว, นิปชฺชิตฺวา นิพฺพตฺโต นิปนฺโนว. จิตฺตกมฺมรูปกสทิสา หุตฺวา ปญฺจ
กปฺปสตานิ ติฏฺฐนฺติ. เตสํ ปริโยสาเน โส รูปกาโย อนฺตรธายติ, กามาวจรสญฺญา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖๘.
อุปฺปชฺชติ, เตน อิธ สญฺญุปฺปาเทน เต เทวา ตมฺหา กายา จุตาติ
ปญฺญายนฺติ.
     วิปุลา ผลา เอเตสนฺติ เวหปฺผลา. อตฺตโน สมฺปตฺติยา น วิหายนฺตีติ
อวิหา. น กญฺจิ สตฺตํ ตปฺปนฺตีติ อตปฺปา. สุนฺทรา ทสฺสนา อภิรูปา
ปาสาทิกาติ สุทสฺสา. สุฏฺฐุ ปสฺสนฺติ สุนฺทรเมเตสํ วา ทสฺสนนฺติ สุทสฺสี.
สพฺเพหิเยว คุเณหิ จ ภวสมฺปตฺติยา จ เชฏฺฐา นตฺเถตฺถ กนิฏฺฐาติ อกนิฏฺฐา.
     [๑๐๒๘] อากาสานญฺจายตนํ อุปคตาติ อากาสานญฺจายตนูปคา. อิตเรสุปิ
เอเสว นโย. อิติ ฉ กามาวจรา นว พฺรหฺมโลกา ปญฺจ สุทฺธาวาสา จตฺตาโร
อรูปา อสญฺญสตฺตเวหปฺผเลหิ สทฺธึ ฉพฺพีสติ เทวโลกา, มนุสฺสโลเกน สทฺธึ
สตฺตวีสติ.
     ตตฺถ สมฺมาสมฺพุทฺเธน มนุสฺสานํ เทวานญฺจ อายุํ ปริจฺฉินฺทมาเนน
จตูสุ อปาเยสุ ภุมฺมเทเวสุ จ อายุ น ปริจฺฉินฺทิตํ, ๑- ตํ กสฺมาติ? นิรเย ตาว
กมฺมเมว ปมาณํ. ยาว กมฺมํ น ขียติ, น ตาว จวนฺติ. ตถา เสสอปาเยสุ.
ภุมฺมเทวานมฺปิ กมฺมเมว ปมาณํ. ตตฺถ นิพฺพตฺตา หิ เกจิ สตฺตาหมตฺตํ ติฏฺฐนฺติ,
เกจิ อฑฺฒมาสํ, เกจิ มาสํ, กปฺปํ ติฏฺฐมานาปิ อตฺถิเยว.
     ตตฺถ มนุสฺเสสุ คิหิภาเว ฐิตาเยว โสตาปนฺนาปิ โหนฺติ, สกทาคามิผลมฺปิ
อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ ปาปุณนฺติ. เตสุ โสตาปนฺนาทโย ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ,
ขีณาสวา ปน ปรินิพฺพายนฺติ วา ปพฺพชนฺติ วา. กสฺมา? อรหตฺตํ นาม
เสฏฺฐคุโณ, คิหิลิงฺคํ หีนํ, ตํ หีนตาย อุตฺตมคุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกติ. ตสฺมา
เต ปรินิพฺพายิตุกามา วา ปพฺพชิตุกามา วา โหนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปริจฺฉินฺนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖๙.
     ภุมฺมเทวา ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ, ฉสุ กามาวจรเทเวสุ
โสตาปนฺนสกทาคามิโนว ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ, อนาคามินา รูปภวํ คนฺตุํ วฏฺฏติ,
ขีณาสเวน ปรินิพฺพายิตุํ. ๑- กสฺมา? นิลียโนกาสสฺส อภาวา. รูปาวจรารูปาวจเรสุ
สพฺเพปิ ยาวชีวํ ติฏฺฐนฺติ, ตตฺถ รูปาวจเร นิพฺพตฺตา โสตาปนฺนสกทาคามิโน
น ปุน อิธาคจฺฉนฺติ, ตตฺเถว ปรินิพฺพายนฺติ. เอเต หิ ฌานลาภีอนาคามิโน ๒-
นาม.
     อฏฺฐสมาปตฺติลาภีนํ ปน กึ นิยเมติ? ปคุณชฺฌานํ. ยเทวสฺส ปคุณํ โหติ,
เตน อุปปชฺชติ. สพฺเพสุ ปน ปคุเณสุ กึ นิยเมติ? ปตฺถนา. ยตฺถ อุปปตฺตึ
ปตฺเถติ, ตตฺเถว อุปปชฺชติ. ปตฺถนาย อสติ กึ นิยาเมติ? มรณสมเย สมาปนฺนสมาปตฺติ.
มรณสมเย สมาปนฺนา นตฺถิ, กึ นิยเมติ? เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ. เอกํเสน
หิ โส เนวสญฺญานาสญฺญายตเน อุปปชฺชติ. นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ
ตตฺรูปปตฺติเยว โหติ อุปรูปปตฺติปิ, น เหฏฺฐูปปตฺติ. ปุถุชฺชนานํ ปน
ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ เหฏฺฐูปปตฺติปิ. ปญฺจสุ สุทฺธาวาเสสุ จตูสุ จ
อารุปฺเปสุ อริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ. ปฐมชฺฌานภูมิยํ
นิพฺพตฺโต อนาคามี นว พฺรหฺมโลเก โสเธตฺวา มตฺถเก ฐิโต ปรินิพฺพาติ. เวหปฺผลา
อกนิฏฺฐา เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺติ อิเม ตโย เทวโลกา เสฏฺฐภวา นาม. อิเมสุ
ตีสุ ฐาเนสุ นิพฺพตฺตอนาคามิโน เนว อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, น อโธ, ตตฺถ ตตฺเถว
ปรินิพฺพายนฺตีติ อิทเมตฺถ ปกิณฺณกํ.
                      ๗. อภิญฺเญยฺยาทิวารวณฺณนา
     [๑๐๓๐] สตฺตมวาเร สลกฺขณปริคฺคาหิกาย อภิญฺญาย วเสน อภิญฺเญยฺยตา
เวทิตพฺพา, ญาตตีรณปหานปริญฺญานํ วเสน ปริญฺเญยฺยตา. สา จ รูปกฺขนฺโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปรินิพฺพาตุํ        ๒ ฉ.ม. ฌานอนาคามิโน


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๕๖๖-๕๖๙.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=566&pages=4&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=13263&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=13263&modeTY=2&pagebreak=1#p566