อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๕๖๖-๕๖๙.

หน้าที่ ๕๖๖.
     เตตฺตึส ชนา ตตฺถ อุปปนฺนาติ ตาวตึสา. อปิจ ตาวตึสาติ เตสํ เทวานํ
นามเมวาติ วุตฺตํ, เตปิ อตฺถิ ปพฺพตฏฺกา, อตฺถิ อากาสฏฺกา. เตสํ ปรมฺปรา
จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺตา. ตถา ยามาทีนํ. เอกเทวโลเกปิ หิ เทวานํ ปรมฺปรา
จกฺกวาฬปพฺพตํ อปฺปตฺตา นาม นตฺถิ. ตตฺถ ทิพฺพสุขํ ยาตา ปยาตา สมฺปตฺตาติ
ยามา. ตุฏฺา ปหฏฺาติ ตุสิตา. ปกติปฏิยตฺตารมฺมณโต อติเรเกน รมิตุกามกาเล
ยถารุจิเต กามโภเค ๑- นิมฺมินิตฺวา นิมฺมินิตฺวา รมนฺตีติ นิมฺมานรตี. จิตฺตาจารํ
ตฺวา ปเรหิ นิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ วตฺเตนฺตีติ ปรนิมฺมิตวสวตฺตี.
                           ๒. อายุปฺปมาณ
     [๑๐๒๒] อปฺปํ วา ภิยฺโยติ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺวา วีสาย วา ตึสาย
วา จตฺตาฬีสาย วา ปญฺาสาย วา สฏฺิยา วา วสฺเสหิ อธิกมฺปิ วสฺสสตนฺติ
อตฺโถ. สพฺพมฺปิ เหตํ ทุติยํ วสฺสสตํ อปฺปตฺตตฺตา อปฺปนฺติ วุตฺตํ.
     [๑๐๒๔] พฺรหฺมปาริสชฺชาทีสุ มหาพฺรหฺมานํ ปาริสชฺชา ปริจาริกาติ
พฺรหฺมปาริสชฺชา. เตสํ ปุโรหิตภาเว ิตาติ พฺรหฺมปุโรหิตา. วณฺณวนฺตตาย
เจว ทีฆายุกตาย จ มหนฺโต พฺรหฺมาติ มหาพฺรหฺมา, เตสํ มหาพฺรหฺมานํ. อิเม
ตโยปิ ชนา ปมชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๕] ปริตฺตา อาภา เอเตสนฺติ ปริตฺตาภา. อปฺปมาณา อาภา
เอเตสนฺติ อปฺปมาณาภา. ทณฺฑทีปิกาย อจฺจิ วิย เอเตสํ สรีรโต อาภา
ฉิชฺชิตฺวา ปจฺฉิชฺชิตฺวา ปตนฺตี วิย สรติ วิสฺสรตีติ อาภสฺสรา. อิเมปิ ตโย
ชนา ทุติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๖] ปริตฺตา สุภา เอเตสนฺติ ปริตฺตสุภา. อปฺปมาณา สุภา เอเตสนฺติ
อปฺปมาณสุภา. สุเภน โอกิณฺณา วิกิณฺณา สุเภน สรีรปฺปภาวณฺเณน เอกคฺฆนา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โภเค
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖๗.
สุวณฺณมญฺชุสาย ปิตสมุชฺชลิตกาญฺจนปิณฺฑสสฺสิริกาติ สุภกิณฺหา. อิเมปิ ตโย
ชนา ตติยชฺฌานภูมิยํ เอกตเล วสนฺติ, อายุอนฺตรํ ปน เนสํ นานา.
     [๑๐๒๗] อารมฺมณนานตฺตตาติ อารมฺมณสฺส นานตฺตภาโว. มนสิการนานตฺตตาทีสุปิ
เอเสว นโย. เอตฺถ เอกสฺส ปวีกสิณํ อารมฺมณํ โหติ ฯเปฯ เอกสฺส
โอทาตกสิณนฺติ อิทํ อารมฺมณนานตฺตํ. เอโก ปวีกสิณํ มนสิกโรติ ฯเปฯ
เอโก โอทาตกสิณนฺติ อิทํ มนสิการนานตฺตํ. เอกสฺส ปวีกสิเณ ฉนฺโท โหติ
ฯเปฯ เอกสฺส โอทาตกสิเณติ อิทํ ฉนฺทนานตฺตํ. เอโก ปวีกสิเณ ปตฺถนํ
กโรติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิเณติ  อิทํ ปณิธินานตฺตํ. เอโก ปวีกสิณวเสน
อธิมุจฺจติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ อธิโมกฺขนานตฺตํ. เอโก
ปวีกสิณวเสน จิตฺตํ อภินีหรติ ฯเปฯ เอโก โอทาตกสิณวเสนาติ อิทํ
อภินีหารนานตฺตํ. เอกสฺส ปวีกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺา โหติ ฯเปฯ เอกสฺส
โอทาตกสิณปริจฺฉินฺทนกปญฺาติ อิทํ ปญฺานานตฺตํ. ตตฺถ อารมฺมณมนสิการา
ปุพฺพภาเคน กถิตา. ฉนฺทปณิธิอธิโมกฺขาภินีหารา อปฺปนายปิ วตฺตนฺติ อุปจาเรปิ,
ปญฺา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา.
     อสญฺสตฺตานนฺติ สญฺาวิรหิตสตฺตานํ. เอกจฺเจ หิ ติตฺถายตเน ปพฺพชิตฺวา
"จิตฺตํ นิสฺสาย รชฺชนทุสฺสนมุยฺหนานิ นาม โหนฺตี"ติ จิตฺเต โทสํ ทิสฺวา
"อจิตฺตกภาโว นาม โสภโณ, ทิฏฺธมฺมนิพฺพานเมตนฺ"ติ สญฺาวิราคํ ชเนตฺวา
ตตฺรุปคํ สมาปตฺตึ ภาเวตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺตนฺติ, เตสํ อุปปตฺติกฺขเณ เอโก
รูปกฺขนฺโธเยว นิพฺพตฺตติ. ตฺวา นิพฺพตฺโต ิตโกว โหติ, นิสีทิตฺวา นิพฺพตฺโต
นิสินฺโนว, นิปชฺชิตฺวา นิพฺพตฺโต นิปนฺโนว. จิตฺตกมฺมรูปกสทิสา หุตฺวา ปญฺจ
กปฺปสตานิ ติฏฺนฺติ. เตสํ ปริโยสาเน โส รูปกาโย อนฺตรธายติ, กามาวจรสญฺา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖๘.
อุปฺปชฺชติ, เตน อิธ สญฺุปฺปาเทน เต เทวา ตมฺหา กายา จุตาติ
ปญฺายนฺติ.
     วิปุลา ผลา เอเตสนฺติ เวหปฺผลา. อตฺตโน สมฺปตฺติยา น วิหายนฺตีติ
อวิหา. น กญฺจิ สตฺตํ ตปฺปนฺตีติ อตปฺปา. สุนฺทรา ทสฺสนา อภิรูปา
ปาสาทิกาติ สุทสฺสา. สุฏฺุ ปสฺสนฺติ สุนฺทรเมเตสํ วา ทสฺสนนฺติ สุทสฺสี.
สพฺเพหิเยว คุเณหิ จ ภวสมฺปตฺติยา จ เชฏฺา นตฺเถตฺถ กนิฏฺาติ อกนิฏฺา.
     [๑๐๒๘] อากาสานญฺจายตนํ อุปคตาติ อากาสานญฺจายตนูปคา. อิตเรสุปิ
เอเสว นโย. อิติ ฉ กามาวจรา นว พฺรหฺมโลกา ปญฺจ สุทฺธาวาสา จตฺตาโร
อรูปา อสญฺสตฺตเวหปฺผเลหิ สทฺธึ ฉพฺพีสติ เทวโลกา, มนุสฺสโลเกน สทฺธึ
สตฺตวีสติ.
     ตตฺถ สมฺมาสมฺพุทฺเธน มนุสฺสานํ เทวานญฺจ อายุํ ปริจฺฉินฺทมาเนน
จตูสุ อปาเยสุ ภุมฺมเทเวสุ จ อายุ น ปริจฺฉินฺทิตํ, ๑- ตํ กสฺมาติ? นิรเย ตาว
กมฺมเมว ปมาณํ. ยาว กมฺมํ น ขียติ, น ตาว จวนฺติ. ตถา เสสอปาเยสุ.
ภุมฺมเทวานมฺปิ กมฺมเมว ปมาณํ. ตตฺถ นิพฺพตฺตา หิ เกจิ สตฺตาหมตฺตํ ติฏฺนฺติ,
เกจิ อฑฺฒมาสํ, เกจิ มาสํ, กปฺปํ ติฏฺมานาปิ อตฺถิเยว.
     ตตฺถ มนุสฺเสสุ คิหิภาเว ิตาเยว โสตาปนฺนาปิ โหนฺติ, สกทาคามิผลมฺปิ
อนาคามิผลมฺปิ อรหตฺตผลมฺปิ ปาปุณนฺติ. เตสุ โสตาปนฺนาทโย ยาวชีวํ ติฏฺนฺติ,
ขีณาสวา ปน ปรินิพฺพายนฺติ วา ปพฺพชนฺติ วา. กสฺมา? อรหตฺตํ นาม
เสฏฺคุโณ, คิหิลิงฺคํ หีนํ, ตํ หีนตาย อุตฺตมคุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกติ. ตสฺมา
เต ปรินิพฺพายิตุกามา วา ปพฺพชิตุกามา วา โหนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อปริจฺฉินฺนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖๙.
     ภุมฺมเทวา ปน อรหตฺตํ ปตฺวาปิ ยาวชีวํ ติฏฺนฺติ, ฉสุ กามาวจรเทเวสุ
โสตาปนฺนสกทาคามิโนว ยาวชีวํ ติฏฺนฺติ, อนาคามินา รูปภวํ คนฺตุํ วฏฺฏติ,
ขีณาสเวน ปรินิพฺพายิตุํ. ๑- กสฺมา? นิลียโนกาสสฺส อภาวา. รูปาวจรารูปาวจเรสุ
สพฺเพปิ ยาวชีวํ ติฏฺนฺติ, ตตฺถ รูปาวจเร นิพฺพตฺตา โสตาปนฺนสกทาคามิโน
น ปุน อิธาคจฺฉนฺติ, ตตฺเถว ปรินิพฺพายนฺติ. เอเต หิ ฌานลาภีอนาคามิโน ๒-
นาม.
     อฏฺสมาปตฺติลาภีนํ ปน กึ นิยเมติ? ปคุณชฺฌานํ. ยเทวสฺส ปคุณํ โหติ,
เตน อุปปชฺชติ. สพฺเพสุ ปน ปคุเณสุ กึ นิยเมติ? ปตฺถนา. ยตฺถ อุปปตฺตึ
ปตฺเถติ, ตตฺเถว อุปปชฺชติ. ปตฺถนาย อสติ กึ นิยาเมติ? มรณสมเย สมาปนฺนสมาปตฺติ.
มรณสมเย สมาปนฺนา นตฺถิ, กึ นิยเมติ? เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ. เอกํเสน
หิ โส เนวสญฺานาสญฺายตเน อุปปชฺชติ. นวสุ พฺรหฺมโลเกสุ นิพฺพตฺตอริยสาวกานํ
ตตฺรูปปตฺติเยว โหติ อุปรูปปตฺติปิ, น เหฏฺูปปตฺติ. ปุถุชฺชนานํ ปน
ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ เหฏฺูปปตฺติปิ. ปญฺจสุ สุทฺธาวาเสสุ จตูสุ จ
อารุปฺเปสุ อริยสาวกานํ ตตฺรูปปตฺติปิ โหติ อุปรูปปตฺติปิ. ปมชฺฌานภูมิยํ
นิพฺพตฺโต อนาคามี นว พฺรหฺมโลเก โสเธตฺวา มตฺถเก ิโต ปรินิพฺพาติ. เวหปฺผลา
อกนิฏฺา เนวสญฺานาสญฺายตนนฺติ อิเม ตโย เทวโลกา เสฏฺภวา นาม. อิเมสุ
ตีสุ าเนสุ นิพฺพตฺตอนาคามิโน เนว อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, น อโธ, ตตฺถ ตตฺเถว
ปรินิพฺพายนฺตีติ อิทเมตฺถ ปกิณฺณกํ.
                      ๗. อภิญฺเยฺยาทิวารวณฺณนา
     [๑๐๓๐] สตฺตมวาเร สลกฺขณปริคฺคาหิกาย อภิญฺาย วเสน อภิญฺเยฺยตา
เวทิตพฺพา, าตตีรณปหานปริญฺานํ วเสน ปริญฺเยฺยตา. สา จ รูปกฺขนฺโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปรินิพฺพาตุํ        ๒ ฉ.ม. ฌานอนาคามิโน


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๕๖๖-๕๖๙.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=566&pages=4&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=13263&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=13263&pagebreak=1#p566