อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๔๙๓-๔๙๔.

หน้าที่ ๔๙๓.
ทุสฺสีลเสวนเมว, สีลวนฺตานํ สีลวนฺตเสวนเมว, ทุปฺปญฺญานํ ทุปฺปญฺญเสวนเมว,
ปญฺญวนฺตานํ ปญฺญวนฺตเสวนเมว โก นิยาเมตีติ? อชฺฌาสยธาตุ นิยาเมติ.
สมฺพหุลา กิร ภิกฺขู เอกํ คามํ คณภิกฺขาจารํ จรนฺติ. มนุสฺสา พหุํ ภตฺตํ
อาหริตฺวา ปตฺตานิ ปูเรตฺวา "ตุมฺหากํ ยถาสภาเคน ปริภุญฺชถา"ติ ทตฺวา
อุยฺโยเชสุํ. ภิกฺขูปิ อาหํสุ "อาวุโส มนุสฺสา ธาตุสมฺปยุตฺตกมฺเม ปโยเชนฺตี"ติ.
ติปิฏกจูฬาภยตฺเถโรปิ นาคทีเป เจติยวนฺทนาย ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ คจฺฉนฺโต
เอกสฺมึ คาเม มนุสฺเสหิ นิมนฺติโต. เถเรน จ สทฺธึ เอโก อสารุปฺโป ภิกฺขุ อตฺถิ,
ธุรวิหาเรปิ เอโก อสารุปฺปภิกฺขุ อตฺถิ. ทฺวีสุ ภิกฺขุสํเฆสุ คามํ โอสรนฺเตสุ
เต อุโภปิ ชนา กิญฺจาปิ อาคนฺตุเกน เนวาสิโก เนวาสิเกน วา อาคนฺตุโก น
ทิฏฺฐปุพฺโพ, เอวํ สนฺเตปิ เอกโต หุตฺวา หสิตฺวา หสิตฺวา กถยมานา เอกมนฺตํ
อฏฺฐํสุ. เถโร ทิสฺวา "สมฺมาสมฺพุทฺเธน ชานิตฺวา ธาตุสํยุตฺตํ กถิตนฺ"ติ อาห.
     เอวํ อชฺฌาสยธาตุ นิยาเมตีติ วตฺวา ธาตุสํยุตฺเตน ๑- อยเมวตฺโถ
ทีเปตพฺโพ. คิชฺฌกูฏปพฺพตสฺมิญฺหิ คิลานเสยฺยาย นิปนฺโน ภควา อารกฺขนตฺถาย
ปริวาเรตฺวา วสนฺเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทีสุ เอกเมกํ อตฺตโน อตฺตโน ปริสาย
สทฺธึ จงฺกมนฺตํ โอโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ "ปสฺสถ โน ตุเมฺห ภิกฺขเว
สาริปุตฺตํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺตนฺติ. เอวมฺภนฺเตติ. สพฺเพ โข
เอเต ภิกฺขเว ภิกฺขู มหาปญฺญา"ติ ๑- สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ.
                        ปญฺจมพลนิทฺเทสวณฺณนา.
                         --------------
                           ฉฏฺฐพลนิทฺเทส
     [๘๑๔] ฉฏฺฐพลนิทฺเทเส อาสยนฺติ ยตฺถ สตฺตา อาสยนฺติ นิวสนฺติ, ตํ
เตสํ นิวาสฏฺฐานํ ทิฏฺฐิคตํ วา ยถาภูตญาณํ วา. อนุสยนฺติ อปฺปหีนานุสยิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๙๙/๑๔๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๔.
กิเลสํ. จริตนฺติ กายาทีหิ อภิสงฺขตํ กุสลากุสลํ. อธิมุตฺตินฺติ อชฺฌาสยํ.
อปฺปรชกฺเขติอาทีสุ ปญฺญามเย อกฺขิมฺหิ อปฺปํ ปริตฺตํ ราคโทสโมหรชํ เอเตสนฺติ
อปฺปรชกฺขา. ตสฺเสว มหนฺตตาย มหารชกฺขา. อุภเยนาปิ มนฺทกิเลเส มหากิเลเส
จ สตฺเต ทสฺเสติ. เยสํ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ, เต ติกฺขินฺทฺริยา. เยสํ
ตานิ มุทูนิ, เต มุทินฺทฺริยา. เยสํ อาสยาทโย โกฏฺฐาสา สุนฺทรา, เต สฺวาการา.
วิปรีตา ทฺวาการา. เย กถิตํ การณํ สลฺลกฺเขนฺติ, สุเขน สกฺกา โหนฺติ
วิญฺญาเปตุํ, เต สุวิญฺญาปยา. วิปรีตา ทุวิญฺญาปยา. เย อริยมคฺคปฏิเวธสฺส
อนุจฺฉวิกา อุปนิสฺสยสมฺปนฺนา, เต ภพฺพา. วิปรีตา อภพฺพา.
     [๘๑๕] เอวํ ฉฏฺฐพลสฺส มาติกํ ฐเปตฺวา อิทานิ ยถาปฏิปาฏิยา ภาเชนฺโต
กตโม จ สตฺตานํ อาสโยติอาทิมาห. ตตฺถสฺส สสฺสโต โลโกติอาทีนํ อตฺโถ เหฏฺฐา
นิกฺเขปกณฺฑวณฺณนายํ ๑- วุตฺโตเยว. อิติ ภวทิฏฺฐิสนฺนิสฺสิตา วาติ เอวํ
สสฺสตทิฏฺฐึ วา สนฺนิสฺสิตา. สสฺสตทิฏฺฐิ หิ เอตฺถ "ภวทิฏฺฐี"ติ วุตฺตา,
อุจฺเฉททิฏฺฐิ จ "วิภวทิฏฺฐี"ติ. สพฺพทิฏฺฐีนญฺหิ สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐีหิ
สงฺคหิตตฺตา สพฺเพปิเม ทิฏฺฐิคติกา สตฺตา อิมาว เทฺว ทิฏฺฐิโย สนฺนิสฺสิตา
โหนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "ทฺวยนิสฺสิโต ขฺวายํ กจฺจาน โลโก เยภุยฺเยน
อตฺถิตญฺเจว นตฺถิตญฺจา"ติ. ๒- เอตฺถ หิ อตฺถิตาติ สสฺสตํ. นตฺถิตาติ อุจฺเฉโท.
อยนฺตาว วฏฺฏสนฺนิสฺสิตานํ ปุถุชฺชนานํ สตฺตานํ อาสโย.
     อิทานิ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตานํ สุทฺธสตฺตานํ อาสยํ ทสฺเสตุํ เอเต วา ปน อุโภ
อนฺเต อนุปคมฺมาติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ เอเต วา ปนาติ เอเตเยว. อุโภ อนฺเตติ
สสฺสตุจฺเฉทสงฺขาเต เทฺว อนฺเต. อนุปคมฺมาติ อนลฺลียิตฺวา. อิทปฺปจฺจยตา-
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสูติ อิทปฺปจฺจยตาย เจว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ จ.
อนุโลมิกา ขนฺตีติ วิปสฺสนาญาณํ. ยถาภูตํ ญาณนฺติ มคฺคญาณํ. อิทํ วุตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สงฺคณี. อ. ๑/๑๑๐๕/๔๒๘        ๒ สํ.นิ. ๑๖/๑๕/๑๘


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๔๙๓-๔๙๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=493&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=11626&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=11626&modeTY=2&pagebreak=1#p493