อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๔๙๓-๔๙๔.

หน้าที่ ๔๙๓.
ทุสฺสีลเสวนเมว, สีลวนฺตานํ สีลวนฺตเสวนเมว, ทุปฺปญฺานํ ทุปฺปญฺเสวนเมว,
ปญฺวนฺตานํ ปญฺวนฺตเสวนเมว โก นิยาเมตีติ? อชฺฌาสยธาตุ นิยาเมติ.
สมฺพหุลา กิร ภิกฺขู เอกํ คามํ คณภิกฺขาจารํ จรนฺติ. มนุสฺสา พหุํ ภตฺตํ
อาหริตฺวา ปตฺตานิ ปูเรตฺวา "ตุมฺหากํ ยถาสภาเคน ปริภุญฺชถา"ติ ทตฺวา
อุยฺโยเชสุํ. ภิกฺขูปิ อาหํสุ "อาวุโส มนุสฺสา ธาตุสมฺปยุตฺตกมฺเม ปโยเชนฺตี"ติ.
ติปิฏกจูฬาภยตฺเถโรปิ นาคทีเป เจติยวนฺทนาย ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ คจฺฉนฺโต
เอกสฺมึ คาเม มนุสฺเสหิ นิมนฺติโต. เถเรน จ สทฺธึ เอโก อสารุปฺโป ภิกฺขุ อตฺถิ,
ธุรวิหาเรปิ เอโก อสารุปฺปภิกฺขุ อตฺถิ. ทฺวีสุ ภิกฺขุสํเฆสุ คามํ โอสรนฺเตสุ
เต อุโภปิ ชนา กิญฺจาปิ อาคนฺตุเกน เนวาสิโก เนวาสิเกน วา อาคนฺตุโก น
ทิฏฺปุพฺโพ, เอวํ สนฺเตปิ เอกโต หุตฺวา หสิตฺวา หสิตฺวา กถยมานา เอกมนฺตํ
อฏฺสุ. เถโร ทิสฺวา "สมฺมาสมฺพุทฺเธน ชานิตฺวา ธาตุสํยุตฺตํ กถิตนฺ"ติ อาห.
     เอวํ อชฺฌาสยธาตุ นิยาเมตีติ วตฺวา ธาตุสํยุตฺเตน ๑- อยเมวตฺโถ
ทีเปตพฺโพ. คิชฺฌกูฏปพฺพตสฺมิญฺหิ คิลานเสยฺยาย นิปนฺโน ภควา อารกฺขนตฺถาย
ปริวาเรตฺวา วสนฺเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทีสุ เอกเมกํ อตฺตโน อตฺตโน ปริสาย
สทฺธึ จงฺกมนฺตํ โอโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ "ปสฺสถ โน ตุเมฺห ภิกฺขเว
สาริปุตฺตํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺตนฺติ. เอวมฺภนฺเตติ. สพฺเพ โข
เอเต ภิกฺขเว ภิกฺขู มหาปญฺา"ติ ๑- สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ.
                        ปญฺจมพลนิทฺเทสวณฺณนา.
                         --------------
                           ฉฏฺพลนิทฺเทส
     [๘๑๔] ฉฏฺพลนิทฺเทเส อาสยนฺติ ยตฺถ สตฺตา อาสยนฺติ นิวสนฺติ, ตํ
เตสํ นิวาสฏฺานํ ทิฏฺิคตํ วา ยถาภูตาณํ วา. อนุสยนฺติ อปฺปหีนานุสยิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๙๙/๑๔๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๙๔.
กิเลสํ. จริตนฺติ กายาทีหิ อภิสงฺขตํ กุสลากุสลํ. อธิมุตฺตินฺติ อชฺฌาสยํ.
อปฺปรชกฺเขติอาทีสุ ปญฺามเย อกฺขิมฺหิ อปฺปํ ปริตฺตํ ราคโทสโมหรชํ เอเตสนฺติ
อปฺปรชกฺขา. ตสฺเสว มหนฺตตาย มหารชกฺขา. อุภเยนาปิ มนฺทกิเลเส มหากิเลเส
จ สตฺเต ทสฺเสติ. เยสํ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ, เต ติกฺขินฺทฺริยา. เยสํ
ตานิ มุทูนิ, เต มุทินฺทฺริยา. เยสํ อาสยาทโย โกฏฺาสา สุนฺทรา, เต สฺวาการา.
วิปรีตา ทฺวาการา. เย กถิตํ การณํ สลฺลกฺเขนฺติ, สุเขน สกฺกา โหนฺติ
วิญฺาเปตุํ, เต สุวิญฺาปยา. วิปรีตา ทุวิญฺาปยา. เย อริยมคฺคปฏิเวธสฺส
อนุจฺฉวิกา อุปนิสฺสยสมฺปนฺนา, เต ภพฺพา. วิปรีตา อภพฺพา.
     [๘๑๕] เอวํ ฉฏฺพลสฺส มาติกํ เปตฺวา อิทานิ ยถาปฏิปาฏิยา ภาเชนฺโต
กตโม จ สตฺตานํ อาสโยติอาทิมาห. ตตฺถสฺส สสฺสโต โลโกติอาทีนํ อตฺโถ เหฏฺา
นิกฺเขปกณฺฑวณฺณนายํ ๑- วุตฺโตเยว. อิติ ภวทิฏฺิสนฺนิสฺสิตา วาติ เอวํ
สสฺสตทิฏฺึ วา สนฺนิสฺสิตา. สสฺสตทิฏฺิ หิ เอตฺถ "ภวทิฏฺี"ติ วุตฺตา,
อุจฺเฉททิฏฺิ จ "วิภวทิฏฺี"ติ. สพฺพทิฏฺีนญฺหิ สสฺสตุจฺเฉททิฏฺีหิ
สงฺคหิตตฺตา สพฺเพปิเม ทิฏฺิคติกา สตฺตา อิมาว เทฺว ทิฏฺิโย สนฺนิสฺสิตา
โหนฺติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "ทฺวยนิสฺสิโต ขฺวายํ กจฺจาน โลโก เยภุยฺเยน
อตฺถิตญฺเจว นตฺถิตญฺจา"ติ. ๒- เอตฺถ หิ อตฺถิตาติ สสฺสตํ. นตฺถิตาติ อุจฺเฉโท.
อยนฺตาว วฏฺฏสนฺนิสฺสิตานํ ปุถุชฺชนานํ สตฺตานํ อาสโย.
     อิทานิ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตานํ สุทฺธสตฺตานํ อาสยํ ทสฺเสตุํ เอเต วา ปน อุโภ
อนฺเต อนุปคมฺมาติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ เอเต วา ปนาติ เอเตเยว. อุโภ อนฺเตติ
สสฺสตุจฺเฉทสงฺขาเต เทฺว อนฺเต. อนุปคมฺมาติ อนลฺลียิตฺวา. อิทปฺปจฺจยตา-
ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสูติ อิทปฺปจฺจยตาย เจว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ จ.
อนุโลมิกา ขนฺตีติ วิปสฺสนาาณํ. ยถาภูตํ าณนฺติ มคฺคาณํ. อิทํ วุตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สงฺคณี. อ. ๑/๑๑๐๕/๔๒๘        ๒ สํ.นิ. ๑๖/๑๕/๑๘


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๔๙๓-๔๙๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=493&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=11626&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=11626&pagebreak=1#p493