อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)
หน้าที่ ๒-๓.

หน้าที่ ๒.
                           ๑. ขนฺธวิภงฺค
                       ๑. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา
     [๑] ปญฺจกฺขนฺธา รูปกฺขนฺโธ เวทนากฺขนฺโธ สญฺากฺขนฺโธ สงฺขารกฺ
ขนฺโธวิญฺาณกฺขนฺโธติ อิทํ วิภงฺคปกรณสฺส อาทิภูเต ขนฺธวิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนียํ
นาม.
     ตตฺถ ปญฺจาติ คณนปริจฺเฉโท, เตน น ตโต เหฏฺา, น อุทฺธนฺติ
ทสฺเสติ. ขนฺธาติ ปริจฺฉินฺนธมฺมนิทสฺสนํ. ตตฺรายํ ขนฺธสทฺโท สมฺพหุเลสุ าเนสุ
นิปตติ ๑- ราสิมฺหิ, คุเณ, ปณฺณตฺติยํ, รุฬฺหิยนฺติ. "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว
มหาสมุทเท น สุกรํ อุทกสฺส ปมาณํ คเหตุํ `เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกานี'ติ วา
`เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตานี'ติ วา `เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสหสฺสานี'ติ วา
`เอตฺตกานิ อุทกาฬฺหกสตสหสฺสานี'ติ วา, อถโข อสงฺเขยฺโย อปฺปเมยฺโย
มหาอุทกกฺขนฺโธเตฺวว สงฺขฺยํ คจฺฉตี"ติอาทีสุ ๒- หิ ราสิโต ขนฺโธ นาม. น หิ
ปริตฺตกํ อุทกํ อุทกกฺขนฺโธติ วุจฺจติ, พหุกเมว วุจฺจติ. ตถา น ปริตฺตกํ รชํ ๓-
รชกฺขนฺโธ, น อปฺปมตฺตกา คาโว ควกฺขนฺโธ, น อปฺปมตฺตกํ พลํ พลกฺขนฺโธ,
น อปฺปมตฺตกํ ปุญฺ ปุญฺกฺขนฺโธติ วุจฺจติ. พหุกเมว หิ รชํ ๔- รชกฺขนฺโธ,
พหุกาว ควาทโย ควกฺขนฺโธ พลกฺขนฺโธ ปุญฺกฺขนฺโธติ วุจฺจนฺติ. "สีลกฺขนฺโธ
สมาธิกฺขนฺโธ"ติอาทีสุ ๕- ปน คุณโต ขนฺโธ นาม. "อทฺทสา โข ภควา มหนฺตํ
ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมานนฺ"ติ ๖- เอตฺถ ปน ๗- ปณฺณตฺติโต
ขนฺโธ นาม. "ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ ฯเปฯ วิญฺาณํ วิญฺาณกฺขนฺโธ"ติอาทีสุ ๘-
รุฬฺหิโต ขนฺโธ นาม. สฺวายมิธ ราสิโต อธิปฺเปโต. อยํ หิ ขนฺธฏฺโ
นาม ปิณฺฑฏฺโ ปูฏฏฺโ ๙- ฆฏฏฺโ ราสฏฺโ. ตสฺมา "ราสิลกฺขณา ขนฺธา"ติ
เวทิตพฺพา. โกฏฺาสฏฺโติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. โลกสฺมึ หิ อิณํ คเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทิสฺสติ   ๒ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๕๑/๖๓, องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๐๘/๓๗๖ (สฺยา)
@๓ ฉ.ม. ปริตฺตโก รโช           ๔ ฉ.ม. รโช    ๕ ที.ปา. ๑๑/๓๕๕/๒๕๑
@๖ สํ. สฬา. ๑๘/๓๒๒/๒๒๓ (สฺยา)       ๗ ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ
@๘ อภิ. ๓๔/๖๓/๓๒                   ๙ ฉ.ม. ปูคฏฺโ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓.
โจทิยมานา "ทฺวีหิ ขนฺเธหิ ทสฺสาม, ตีหิ ขนฺเธหิ ทสฺสามา"ติ วทนฺติ. อิติ
"โกฏฺาสลกฺขณา ขนฺธา"ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติ. เอวเมตฺถ รูปกฺขนฺโธติ รูปราสิ
รูปโกฏฺาโส. เวทนากฺขนฺโธติ เวทนาราสิ เวทนาโกฏฺาโสติ อิมินา นเยน
สญฺากฺขนฺธาทีนํ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
     เอตฺตาวตา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ยฺวายํ "จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ
อุปาทายรูปนฺ"ติ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนาทีสุ เอกาทสสุ โอกาเสสุ วิภตฺโต ปญฺจวีสติ
รูปโกฏฺาสาติ จ ฉนฺนวุติ รูปโกฏฺาสาติ จ เอวมฺปเภโท รูปราสิ,  ตํ สพฺพํ
ปริปิณฺฑิตฺวา ๑- รูปกฺขนฺโธ นามาติ ทสฺเสติ. ๒- โย ปนายํ "สุขา เวทนา ทุกฺขา
เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา"ติ เตสุเยว เอกาทสสุ โอกาเสสุ วิภตฺโต
จตุภูมิกเวทนาราสิ, ตํ สพฺพํ ปริปิณฺฑิตฺวา เวทนากฺขนฺโธ นามาติ ทสฺเสติ. โย
จายํ ๓- "จกฺขุสมฺผสฺสชา สญฺา ฯเปฯ มโนสมฺผสฺสชา สญฺา"ติ เตสุเยว เอกาทสสุ
โอกาเสสุ วิภตฺโต จตุภูมิกสญฺาราสิ, ตํ สพฺพํ ปริปิณฺฑิตฺวา สญฺากฺขนฺโธ
นามาติ ทสฺเสติ. โย จายํ "จกฺขุสมฺผสฺสชา เจตนา ฯเปฯ มโนสมฺผสฺสชา
เจตนา"ติ เตสุเยว เอกาทสสุ โอกาเสสุ วิภตฺโต จตุภูมิกเจตนาราสิ, ตํ สพฺพํ
ปริปิณฺฑิตฺวา สงฺขารกฺขนฺโธ นามาติ ทสฺเสติ. โย จายํ "จกฺขุวิญฺาณํ,
โสตวิญฺาณํ, ฆานวิญฺาณํ, ชิวฺหาวิญฺาณํ, กายวิญฺาณํ, มโนธาตุ,
มโนวิญฺาณธาตู"ติ เตสุเยว เอกาทสสุ โอกาเสสุ วิภตฺโต จตุภูมิกจิตฺตราสิ, ตํ
สพฺพํ ปริปิณฺฑิตฺวา วิญฺาณกฺขนฺโธ นามาติ ทสฺเสติ.
    อปิเจตฺถ สพฺพมฺปิ จตุสมุฏฺานิกํ รูปํ รูปกฺขนฺโธ, กามาวจรอฏฺกุสลจิตฺตาทีหิ
เอกูนนวุติยา จิตฺเตหิ สหชาตา เวทนา เวทนากฺขนฺโธ, สญฺา สญฺากฺขนฺโธ,
ผสฺสาทโย ธมฺมา สงฺขารกฺขนฺโธ, เอกูนนวุติ จิตฺตานิ วิญฺาณกฺขนฺโธติ เอวมฺปิ
ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ธมฺมปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริปิณฺเฑตฺวา. เอวมุปริปิ
@๒ ฉ.ม. ทสฺเสสิ. เอวมุปริปิ    ๓ ฉ.ม. ปนายํ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๒-๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=2&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=15&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=15&pagebreak=1#p2