อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
ที.อ. (สุมงฺคล.๒)
หน้าที่ ๖๔-๖๕.

หน้าที่ ๖๔.
       [๖๙] อชฺเฌสนนฺติ เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจนํ. พุทฺธจกฺขุนาติ
อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาเณน จ อาสยานุสยาเณน จ. อิเมสํ หิ ทฺวินฺนํ าณานํ
"พุทฺธจกฺขู"ติ นามํ, สพฺพญฺุตาณสฺส "สมนฺตจกฺขู"ติ, ติณฺณํ มคฺคาณานํ
ธมฺมจกฺขู"ติ. อปฺปรชกฺเขติ อาทีสุ เยสํ วุตฺตนเยเนว ปญฺาจกฺขุมฺหิ ราคาทิรชํ
อปฺปํ, เต อปฺปรชกฺขา. เยสํ ตํ มหนฺตํ, เต มหารชกฺขา. เยสํ สทฺธาทีนิ
อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ, เต ติกฺขินฺทฺริยา. เยสํ ตานิ มุทูนิ, เต มุทินฺทฺริยา.
เยสํ เตเยว สทฺธาทโย อาการา สุนฺทรา, เต สฺวาการา. เย กถิตการณํ สลฺลกฺเขนฺติ,
สุเขน สกฺกา โหนฺติ วิญฺาเปตุํ, เต สุวิญฺาปยา. เย ปรโลกญฺเจว วชฺชญฺจ
ภยโต ปสฺสนฺติ, เต ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน นาม.
      อยํ ปเนตฺถ ปาลิ:- "สทฺโธ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข, อสฺสทฺโธ
ปุคฺคโล มหารชกฺโข. อารทฺธวิริโย ฯเปฯ กุสีโต. อุปฏฺิตสติ, มุฏฺสฺสติ,
สมาหิโต, อสมาหิโต. ปญฺวา, ทุปฺปญฺโ ปุคฺคโล มหารชกฺโข. ตถา สทฺโธ
ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย ฯเปฯ ปญฺวา ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี, ทุปฺปญฺโ
ปุคฺคโล น ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี. โลโกติ จ ขนฺธโลโก ธาตุโลโก อายตนโลโก
สมฺปตฺติภวโลโก วิปตฺติภวโลโก สมฺปตฺติวิปตฺติภวโลโก วิปตฺติสมฺปตฺติภวโลโก.
เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺิติกา. เทฺว โลกา นามญฺจ
รูปญฺจ. ตโย โลกา ติสฺโส เวทนา. จตฺตาโร โลกา จตฺตาโร อาหารา. ปญฺจ
โลกา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา. ฉ โลกา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ. สตฺต โลกา
สตฺต วิญฺาณฏฺิติโย. อฏฺ โลกา อฏฺ โลกธมฺมา. นว โลกา นว สตฺตาวาสา.
ทส โลกา ทสายตนานิ. ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ. อฏฺารส
โลกา อฏฺารส ธาตุโย. วชฺชนฺติ สพฺเพ กิเลสา วชฺชํ, ๑- สพฺเพ ทุจฺจริตา
วชฺชํ, สพฺเพ อภิสงฺขารา วชฺชํ, สพฺเพ ๒- ภวคามิกมฺมา ๒- วชฺชํ. อิติ อิมสฺมึ
จ โลเก อิมสฺมึ จ วชฺเช ติพฺพา ภยสญฺา ปจฺจุปฏฺิตา โหติ, เสยฺยถาปิ
อุกฺขิตฺตาสิเก วธเก. อิเมหิ ปญฺาสาย อากาเรหิ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ชานาติ
ปสฺสติ อญฺาติ ปฏิวิชฺฌติ, อิทํ ตถาคตสฺส อินฺทฺริยานํ ปโรปริยตฺเต าณนฺติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. วชฺชา, เอวมุปริปิ       ๒-๒ ม. สพฺพํ ภวคามิกมฺมํ.
@๓ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๒๗๖/๑๗๙ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาณนิทฺเทส (สยา)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๕.
      อุปฺปลินิยนฺติ อุปฺปลวเน. อิตเรสุปิ เอเสว นโย. อนฺโตนิมุคฺคโปสีนีติ
ยานิ อญฺานิปิ ปทุมานิ อนฺโต นิมุคฺคาเนว โปสิยนฺติ. อุทกํ อจฺจุคฺคมฺม
ติฏฺนฺตีติ อุทกํ อติกฺกมิตฺวา ติฏฺนฺติ. ตตฺถ ยานิ อจฺจุคฺคมฺม ิตานิ, ตานิ
สุริยรสฺมิสมฺผสฺสํ อาคมยมานานิ ิตานิ, ตานิ อชฺช ปุปฺผนกานิ. ยานิ สโมทกํ
ิตานิ, ตานิ เสฺว ปุปฺผนกานิ. ยานิ อุทกา อนุคตานิ ๑- อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ, ๒-
ตานิ ตติยทิวเส ปุปฺผนกานิ. อุทกา ปน อนุคตานิ อญฺานิปิ สโรคานิ ๓-
อุปฺปลาทีนิ ๓- นาม อตฺถิ, ยานิ เนว ปุปฺผิสฺสนฺติ, มจฺฉกจฺฉปภกฺขาเนว
ภวิสฺสนฺติ, ตานิ ปาลึ อนารุฬฺหานิ. อาหริตฺวา ปน ทีเปตพฺพานีติ สุทีปิตานิ.
      ยเถว หิ ตานิ จตุพฺพิธานิ ปุปฺผานิ, เอวเมว อุคฺฆฏิตญฺู วิปจิตญฺู
เนยฺโย ปทปรโมติ จตฺตาโร ปุคฺคลา.
      ตตฺถ ยสฺส ปุคฺคลสฺส สห อุทาหฏเวลายํ ธมฺมาภิสมโย โหติ,
อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล อุคฺฆฏิตญฺู. ยสฺส ปุคฺคลสฺส สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส
วิตฺถาเรน อตฺเถ วิภชิยมาเน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล วิปจิตญฺู.
ยสฺส ปุคฺคลสฺส อุทฺเทสโต ปริปุจฺฉโต โยนิโส มนสิกโรโต กลฺยาณมิตฺเต
เสวโต ภชโต ปยิรุปาสโต อนุปุพฺเพน ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล
เนยฺโย. ยสฺส ปุคฺคลสฺส พหุมฺปิ สุณโต พหุมฺปิ ภณโต พหุมฺปิ คณฺหโต
พหุมฺปิ ธารยโต พหุมฺปิ วาจยโต น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหติ, อยํ
วุจฺจติ ปุคฺคโล ปทปรโม. ๔-
      ตตฺถ ภควา อุปฺปลวนาทิสทิสํ ทสสหสฺสีโลกธาตุํ โอโลเกนฺโต
"อชฺช ปุปฺผนกานิ วิย อุคฺฆฏิตญฺู, เสฺว ปุปฺผนกานิ วิย วิปจิตญฺู,
ตติยทิวเส ปุปฺผนกานิ วิย เนยฺโย, มจฺฉกจฺฉปภกฺขานิ ปุปฺผานิ วิย ปทปรโม"ติ
อทฺทส. ปสฺสนฺโต จ "เอตฺตกา อปฺปรชกฺขา, เอตฺตกา มหารชกฺขา, ตตฺราปิ
เอตฺตกา อุคฺฆฏิตญฺู"ติ เอวํ สพฺพาการโต อทฺทส. ตตฺถ ติณฺณํ ปุคฺคลานํ
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อนฺโตนิมุคฺคตานิ.        ๒ ฉ.ม. อนฺโตอุทกโปสีนิ.
@๓-๓ ฉ.ม. สโรชอุปฺปลาทีนิ.  ๔ อภิ. ปุ. ๓๖/๑๐๘/๑๘๕ จตุกฺกปฺคฺคลปญฺตฺติ. (สยา)


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๖๔-๖๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=64&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=1638&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=1638&pagebreak=1#p64