อรรถกถาเล่มที่ ๕ หน้าที่ ๓๔๐.

[๓๖๐] อรูปกมฺมฏฺาเน ยนฺตสฺส ปากฏํ เวทนาวเสน อภินิเวสมุขํ, ตเมว ทสฺเสตุํ โสมนสฺสํ จาหํ ^๑- เทวานมินฺทาติ อาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ทุวิเธนาติ ทฺวิวิเธน, ทฺวีหิ โกฏฺาเสหีติ อตฺโถ. เอวรูปํ โสมนสฺสํ น เสวิตพฺพนฺติ เอวรูปํ เคหสิตโสมนสฺสํ น เสวิตพฺพํ. เคหสิตโสมนสฺสํ นาม "ตตฺถ กตมานิ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ? จกฺขุวิญฺเยฺยานํ รูปานํ อิฏฺานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ ปฏิลาภํ วา ปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต, ปุพฺเพ วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํ, ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โสมนสฺสนฺ"ติ ^๒- เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ ปวตฺตกามคุณนิสฺสิตํ ^๓- โสมนสฺสํ. เอวรูปํ โสมนสฺสํ เสวิตพฺพนฺติ เอวรูปํ เนกฺขมฺมนิสฺสิตํ โสมนสฺสํ เสวิตพฺพํ. เนกฺขมฺมนิสฺสิตโสมนสฺสํ นาม "ตตฺถ กตมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ. รูปานํเตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริฌามํ วิราคํ นิโรธํ ปุพฺเพ เจว รูปา เอตรหิ จ, สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา, ทุกฺขา, วิปริณามธมฺมาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํ, ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสนฺ"ติ ^๒- เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺารมฺมเณ อาปาถคเต อนิจฺจาทิวเสน วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อุสฺสุกฺกาเปตุํ สกฺโกนฺตสฺส "อุสฺสุกฺกิตา เม วิปสฺสนา"ติ โสมนสฺสชาตสฺส อุปฺปนฺนํ โสมนสฺสํ. เสวิตพฺพนฺติ อิทํ เนกฺขมฺมวเสน, วิปสฺสนาวเสน, อนุสฺสติวเสน, ปมชฺฌานาทิวเสน อุปฺปชฺชนกโสมนสฺสํ เสวิตพฺพํ นาม. ตตฺถ ยญฺเจ สวิตกฺกํ สวิจารนฺติ ตสฺมึปิ เนกฺขมฺมนิสฺสิเต โสมนสฺเส ยํ เนกฺขมฺมวเสน, วิปสฺสนาวเสน, อนุสฺสติวเสน, ปมชฺฌานวเสน จ อุปฺปนฺนํ สวิตกฺกํ สวิจารํ โสมนสฺสนฺติ ชาเนยฺย. ยญฺเจ อวิตกฺกํ อวิจารนฺติ ยํ ปน ทุติยตติยชฺฌานวเสน อุปฺปนฺนํ อวิตกฺกํ อวิจารํ โสมนสฺสนฺติ ชาเนยฺย. เย อวิตกฺเก อวิจาเร เต ^๔- ปณีตตเรติ เอเตสุปิ ทฺวีสุ ยํ อวิตกฺกํ อวิจารํ, ตํ ปณีตตรนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. โสมนสฺสํปาหํ ^๒ ม. อุปริ. ๑๔/๓๐๖/๒๘๐ สฬายตนวิภงฺคสุตฺต @^๓ ฉ.ม., อิ. วุตฺตกามคุณนิสฺสิตํ ^๔ สี., อิ. เส

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๓๔๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=340&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=8703&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=8703&pagebreak=1#p340