อรรถกถาเล่มที่ ๕ หน้าที่ ๒๐๒.

อกโข ภควา สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา วุฏฺหิตฺวา เนวสญฺานาสญฺายตนํ สมาปชฺชิ ฯเปฯ ตติยชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชีติ เอตฺถ ภควา จตุวีสติยา าเนสุ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชติ, ^๑- เตรสสุ าเนสุ ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ปณฺณรสสุ าเนสุ จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ. กถํ? ทสสุ อสุเภสุ, ทฺวตฺตึสากาเร, อฏฺสุ กสิเณสุ, เมตฺตากรุณามุทิตาสุ, อานาปาเน, ปริจฺเฉทากาเสติ อิเมสุ ตาว จตุวีสติยา าเนสุ ปมํ ฌานํ สมาปชฺชิ. เปตฺวา ปน ทฺวตฺตึสาการญฺจ ทส อสุภานิ จ เสเสสุ เตรสสุ ทุติยํ ฌานํ, เตสุเยว จ ตติยํ ฌานํ สมาปชฺชิ. อฏฺสุ ปน กสิเณสุ, อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาเร, อานาปาเน, ปริจฺเฉทากาเส, จตูสุ อารุปฺเปสูติ อิเมสุ ปณฺณรสสุ าเนสุ จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชิ. อยํปิ จ สงฺเขปกถาว. นิพฺพานปุรํ ปวิสนฺโต ปน ภควา ธมฺมสฺสามิ สพฺพาปิ จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสสงฺขาตา สมาปตฺติโย ปวิสิตฺวา วิเทสํ คจฺฉนฺโต าติชนํ อาลิงฺคิตฺวา วิย สพฺพํ สมาปตฺติสุขํ อนุภวิตฺวา ปวิฏฺโ. จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา สมนนฺตรา ภควา ปรินิพฺพายีติ เอตฺถ ฌานสมนนฺตรํ, ปจฺจเวกฺขณา สมนนฺตรนฺติ เทฺว สมนนฺตรานิ. ตตฺถ ฌานา ^๒- วุฏฺาย ภวงฺคํ โอติณฺณสฺส ตตฺเถว ปรินิพฺพานํ ฌานสมนนฺตรํ นาม. ฌานา วุฏฺหิตฺวา ปุน ฌานงฺคานิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ภวงฺคํ โอติณฺณสฺส ตตฺเถว ปรินิพฺพานํ ปจฺจเวกฺขณสมนนฺตรํ นาม. อิมานิ เทฺวปิ สมนนฺตราเนว. ภควา ปน ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ฌานา วุฏฺาย ฌานงฺคานิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ภวงฺคจิตฺเตน อพฺยากเตน ทุกฺขสจฺเจน ปรินิพฺพายิ. เย หิ เกจิ พุทฺธา วา สาวกา ^๓- วา อนฺตมโส กุนฺถกิปิลิกํ ^๔- อุปาทาย สพฺเพ ภวงฺคจิตฺเตเนว อพฺยากเตน ทุกฺขสจฺเจน กาลํ กโรนฺตีติ. [๒๒๐] มหาภูมิจาลาทีนิ วุตฺตนยาเนวาติ. ภูตาติ สตฺตา. อปฺปฏิปุคฺคโลติ ปฏิภาคปุคฺคลวิรหิโต. พลปฺปตฺโตติ ทสวิธาณพลปฺปตฺโต. [๒๒๑] อุปฺปาทวยธมฺมิโนติ อุปฺปาทวยสภาวา. เตสํ วูปสโมติ เตสํ สงฺขารานํ วูปสโม, อสงฺขตํ นิพฺพานเมว สุขนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สมาปชฺชิ ^๒ อิ. จตุตฺถชฺฌานา ^๓ ฉ.ม., อิ. ปจฺเจกพุทฺธา วา @ อริยสาวกา วา ^๔ ฉ.ม. กุนฺถกิปิลฺลิกํ,

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้าที่ ๒๐๒. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=5&page=202&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=5216&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=5&A=5216&pagebreak=1#p202