อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๙๖.

ปมชฺฌานํ สมาปนฺนสฺสาติ กุสลชฺฌานสมงฺคิสฺส. นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตนฺติ อุปจาเรน นีวรเณหิ วิวิตฺตมฺปิ สมานํ อนฺโตอปฺปนายํ สุฏฺุ วิวิตฺตํ นาม โหตีติ ทสฺเสตุํ "ปมชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหตี"ติ วุตฺตํ. เอเสว นโย วิตกฺกวิจารปีติสุขทุกฺเขหิ ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานานิ สมาปนฺนานนฺติ. รูปสญฺายาติ กุสลวิปากกิริยวเสน ปญฺจทสนฺนํ ฌานานํ ^๑- สญฺาย. ปฏิฆสญฺายาติ จกฺขุรูปาทิสงฺฆฏฺฏเนน อุปฺปนฺนาย กุสลากุสลวิปากวเสน ทฺวิปญฺจวิญฺาณสงฺขาตาย ปฏิฆสญฺาย จ. นานตฺตสญฺายาติ นานารมฺมเณ ปวตฺตาย จตุจตฺตาลีสกามาวจรสญฺาย จ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ สุญฺ โหติ. อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺสาติ เอตฺถ นาสฺส อนฺโตติ อนนฺตํ, อากาสํ อนนฺตํ อากาสานนฺตํ, อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ, ตํ จ อากาสานญฺจํ อธิฏฺานฏฺเน อายตนมสฺส สสมฺปยุตฺตธมฺมสฺส ฌานสฺส เทวานํ เทวายตนมิวาติ อากาสานญฺจายตนํ, กสิณุคฺฆาติมากาสารมฺมณชฺฌานสฺเสตํ อธิวจนํ. ตํ อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส กุสลกิริยชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส. รูปสญฺายาติ สญฺาสีเสน รูปาวจรชฺฌานโต เจว ตทารมฺมณโต จ. รูปาวจรชฺฌานมฺปิ หิ "รูปนฺ"ติ วุจฺจติ "รูปี รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทีสุ, ^๒- ตสฺส อารมฺมณมฺปิ "พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ สุวณฺณทุพฺพณฺณานี"ติอาทีสุปิ. ^๒- ตสฺมา อิธ รูเป สญฺา รูปสญฺาติ เอวํ สญฺาสีเสน รูปาวจรชฺฌานสฺเสตํ อธิวจนํ. รูเป สญฺา อสฺสาติ รูปสญฺ, รูปมสฺส นามนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ ปวีกสิณาทิเภทสฺส ตทารมฺมณสฺส เจตํ อธิวจนนฺติ เวทิตพฺพํ. เอตาย กุสลวิปากกิริยาวเสน ปญฺจทสวิธาย ฌานสงฺขาตาย สญฺาย. ^๓- เอตาย จ ปวีกสิณาทิวเสน อฏฺวิธาย อารมฺมณสงฺขาตาย รูปสญฺาย. ปฏิฆสญฺายาติ จกฺขฺวาทีนํ วตฺถูนํ รูปาทีนํ อารมฺมณานญฺจ ปฏิฆาเฏน สมุปฺปนฺนา สญฺา ปฏิฆสญฺา, รูปสญฺาทีนํ เอตํ อธิวจนํ. ยถาห:- "ตตฺถ @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,ฉ.ม. รูปาวจรชฺฌานานํ ^๒ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๒๐๙/๒๕๐ ^๓ ฉ.ม. รูปสญฺาย

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๙๖. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=96&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=2201&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=2201&pagebreak=1#p96