อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)
หน้าที่ ๔๗๙-๔๘๐.

หน้าที่ ๔๗๙.
    กาเล ปคฺคณฺหติ จิตฺตนฺติ ยสฺมึ สมเย อติสิถิลวีริยตาทีหิ ลีนํ จิตฺตํ โหติ,
ตสฺมึ สมเย ธมฺมวิจยวีริยปีติสมฺโพชฺฌงฺคสมุฏฺาปเนน ตํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ.
นิคฺคณฺหตีติ ยสฺมึ สมเย อจฺจารทฺธวีริยตาทีหิ อุทฺธตํ จิตฺตํ โหติ, ตสฺมึ สมเย
ปสฺสทฺธิสมาธิอุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสมุฏฺาปเนน ตํ จิตฺตํ นิคฺคณฺหาติ. สมฺปหํสติ
กาเลนาติ ยสฺมึ สมเย จิตฺตํ ปญฺาปโยคมนฺทตาย วา อุปสมสุขานํ วิคเมน ๑-
วา นิรสฺสาทํ โหติ, ตสฺมึ สมเย อฏฺสํเวควตฺถุปจฺจเวกฺขเณน สํเวเชติ. อฏฺ
สํเวควตฺถูนิ นาม:- ชาติชราพฺยาธิมรณานิ จตฺตาริ, อปายทุกฺขํ ปญฺจมํ, อตีเต
วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ, อนาคเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ, ปจฺจุปฺปนฺเน อาหารปริเยฏฺิมูลกํ
ทุกฺขนฺติ. รตนตฺตยคุณานุสฺสรเณน จิตฺตสฺส ๒- ปสาทํ ชเนติ. อยํ วุจฺจติ
"สมฺปหํสติ กาเลนา"ติ. กาเล จิตฺตํ สมาทเหติ ยสฺมึ สมเย สทฺธาปญฺานํ
สมาธิวีริยานญฺจ สมภาโว, ตสฺมึ กาเล จิตฺตํ สมาทเหยฺย ๓- อปฺปนํ ปาเปยฺย ๓-.
    อชฺฌุเปกฺขติ กาเลนาติ ยสฺมึ สมเย สมฺมาปฏิปตฺตึ อาคมฺม อลีนํ อนุทฺธตํ
อนิรสฺสาทํ อารมฺมเณ สมปฺปวตฺตํ สมาธิวีถึ ปฏิปนฺนํ ๔- จิตฺตํ โหติ, ตทาสฺส
ปคฺคหนิคฺคหสมฺปหํสเนสุ น พฺยาปารํ อาปชฺชติ สารถิ วิย สมปฺปวตฺเตสุ อสฺเสสุ.
อยํ วุจฺจติ "อชฺฌุเปกฺขติ กาเลนา"ติ. โส โยคี กาลโกวิโทติ เอโส วุตฺตปฺปกาโร
กมฺมฏฺานโยเค นิยุตฺโต ปคฺคหนิคฺคหสมฺปหํสนสมาทหนอชฺฌุเปกฺขนกาเลสุ เฉโก
พฺยตฺโต. กิมฺหิ กาลมฺหีติอาทินา ปคฺคหาทิกาลํ ปุจฺฉติ.
    อิทานิ ปคฺคหาทิกาลํ วิสฺสชฺเชนฺโต "ลีเน จิตฺตมฺหี"ติอาทิมาห.
อติสิถิลวีริยตาทีหิ จิตฺเต ลีนภาวํ คเต ธมฺมวิจยวีริยปีติสมฺโพชฺฌงฺคสมุฏฺาปเนน
ปคฺคโห. อุทฺธตสฺมึ วินิคฺคโหติ อจฺจารทฺธวีริยตาทีหิ อุทฺธเต จิตฺเต
ปสฺสทฺธิสมาธิอุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสมุฏฺาปเนน นิคฺคโห. นิรสฺสาทคตํ จิตฺตํ,
สมฺปหํเสยฺย ตาวเทติ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อุปสมสุขานธิคเมน  ๒ ฉ.ม.....คุณานุสฺสรเณนาสฺส
@๓ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ  ๔ ฉ.ม. สมถวีถิปฏิปนฺนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๘๐.
ปญฺาปโยคมนฺทตาย วา อุปสมสุขานํ วิคเมน วา อสฺสาทวิรหิตํ คตํ.
อฏฺสํเวควตฺถุปจฺจเวกฺขเณน วา รตนตฺตยคุณานุสฺสรเณน วา ตสฺมึ ขเณ จิตฺตํ
สมฺปหํเสยฺย.    สมฺปหฏฺ ยทา จิตฺตนฺติ ยสฺมึ กาเล วุตฺตนเยเนว สมฺปหํสิตํ
จิตฺตํ โหติ. อลีนํ ภวติ นุทฺธตนฺติ วีริยสมาธีหิ สญฺโชิตตฺตา
ลีนุทฺธจฺจวิรหิตญฺจ โหติ. สมถนิมิตฺตสฺสาติ สมโถ จ นิมิตฺตญฺจ สมถนิมิตฺตํ, ตสฺส
สมถนิมิตฺตสฺส. โส กาโลติ โย โส ลีนุทฺธจฺจวิรหิตกาโล วุตฺโต, โส กาโล. อชฺฌตฺตํ
รมเย มโนติ ฌานสมฺปยุตฺตํ จิตฺตํ กสิณาทิโคจรชฺฌตฺเต โตเสยฺย อภิรมาเปยฺย.
    เอเตน เมวุปาเยนาติ เอเตน วุตฺตอุปาเยน เอว. มกาโร ปทสนฺธิวเสน
วุตฺโต. อชฺฌุเปกฺเขยฺย ตาวเทติ ยทา อุปจารปฺปนาหิ ตํ จิตฺตํ สมาหิตํ, ตทา
"สมาหิตํ จิตฺตนฺ"ติ ชานิตฺวา ปคฺคหนิคฺคหสมฺปหํสเนสุ พฺยาปารํ อกตฺวา ตสฺมึ
ขเณ อชฺฌุเปกฺขนเมว กเรยฺย.
    อิทานิ "กิมฺหิ กาลมฺหิ ปคฺคาโห"ติ ปุฏฺคาถํ นิคเมนฺโต "เอวํ กาลวิทู
ธีโร"ติอาทิมาห. กาเลน กาลํ จิตฺตสฺส, นิมิตฺตมุปลกฺขเยติ กาลานุกาลํ
สมาธิสมฺปยุตฺตจิตฺตสฺส อารมฺมณํ สลฺลกฺเขยฺย, อุปปริกฺเขยฺยาติ อตฺโถ. เสสํ
สพฺพตฺถ ปากฏเมว. เอวํ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปสีติ.
                  สทฺธมฺมปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺกถาย
                   สาริปุตฺตสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                             โสฬสมํ.
                       อฏฺกวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา.
                      มหานิทฺเทสวณฺณนา สมตฺตา.

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๔๗๙-๔๘๐.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=479&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=11004&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=11004&pagebreak=1#p479