อรรถกถาเล่มที่ ๔๓ ภาษาบาลี อักษรไทย
ชา.อ.๙ มหานิปาต(๑)
หน้าที่ ๕๓-๖๐.

หน้าที่ ๕๓.
                     มหานิปาต วณฺณนา
                     ------------
                      มหาชนกชาตกํ
      โก ยํ มชฺเฌ สมุทฺทสฺมินฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหาภินิกฺขมนปารมึ อารพฺภ กเถสิ ฯ เอกทิวสมฺหิ ภิกฺขู
ธมฺมสภายํ ตถาคตสฺส มหาภินิกฺขมนํ วณฺณยนฺตา นิสีทึสุ ฯ สตฺถา
อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
โพธิสตฺตกาเล ตถาคโต มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา ตุณฺหี
อโหสิ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
      อตีเต ภิกฺขเว วิเทหรฏฺเ มิถิลายํ มหาชนโก นาม ราชา
รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺส รญฺโ เทฺว ปุตฺตา อเหสุํ อริฏฺชนโก จ
โปลชนโก จ ฯ เตสํ ราชา เชฏฺปุตฺตสฺส อุปรชฺชํ อทาสิ กนิฏฺสฺส
เสนาปติฏฺานํ อทาสิ ฯ อปรภาเค มหาชนเก กาลกเต
อริฏฺชนโก ราชา หุตฺวา อิตรสฺส อุปรชฺชํ อทาสิ ฯ ตสฺเสโก
ปาทมูลิโก อมจฺโจ รญฺโ สนฺติกํ คนฺตวา เทว อุปราชา ตุมฺเห
มาเรตุกาโมติ อาห ฯ ราชา ปุนปฺปุนํ กถํ สุตฺวา กนิฏฺสฺส สิเนหํ
ภินฺทิตฺวา โปลชนกํ สํขลิกาหิ พนฺธาเปตฺวา ราชนิเวสนโต อวิทูเร
เอกสฺมึ เคเห เปตฺวา อารกฺขํ คณฺหาเปสิ ฯ กุมาโร สจาหํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔.
ภาตุ เวริมฺหิ สํขลิกาปิ เม หตฺถปาทา มา มุญฺจนฺตุ ทวารํปิ มา
วิวริยตุ โน เจหํ ภาตุ เวริมฺหิ สํขลิกาปิ เม หตฺถปาทา
มุญฺจนฺตุ ทฺวารํปิ วิวริยตูติ สจฺจกิริยํ อกาสิ ฯ ตาวเทว สํขลิกาปิ
ขณฺฑาขณฺฑํ ภญฺชึสุ ทวารํปิ วิวริ ฯ ตโต โส นิกฺขมิตฺวา เอกํ
ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา ตตฺถ วาสํ กปฺเปสิ ฯ ปจฺจนฺตคามวาสิโน
ตํ สญฺชานิตฺวา อุปฏฺหึสุ ฯ อถ นํ ราชา คาหาเปตุํ นาสกฺขิ ฯ
โส อนุปุพฺเพน ปจฺจนฺตชนปทํ หตฺถคตํ กตฺวา มหาปริวาโร หุตฺวา
จินฺเตสิ อหํ ปุพฺเพ มม ภาตุโน น เวริมฺหิ อิทานิ ปน เวริมฺหีติ ฯ
โส พลนิกายํ สนฺนิปาเตตฺวา มหาชนปริวุโต ปจฺจนฺตคามา
นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน มิถิลํ ปตฺวา พหินคเร ขนฺธาวารํ กตฺวา
เสนํ นิวาสาเปสิ ฯ อถ นครวาสิโน โยธา กุมาโร กิร อาคโตติ
สุตฺวา เยภุยฺเยน หตฺถิวาหนาทีนิ คเหตฺวา ตสฺเสว สนฺติกํ อาคมึสุ
อญฺเปิ นาครา อาคมึสุ ฯ โส ภาตุ สาสนํ เปเสสิ นาหํ ปุพฺเพ
ตุมฺหากํ เวรี อิทานิ ปน เวริมฺหิ เสตจฺฉตฺตํ วา เม เทถ ยุทฺธํ วาติ ฯ
ตํ สุตฺวา ราชา ยุทฺธํ กาตุํ อิจฺฉนฺโต อคฺคมเหสึ อามนฺเตตฺวา ภทฺเท
ยุทฺเธ ชยปราชโย นาม น สกฺกา ชานิตุํ สเจ มม อนฺตราโย
โหติ ตวํ คพฺภํ รกฺเขยฺยาสีติ วตฺวา มหติยา เสนาย ปริวุโต
นครา นิกฺขมิ ฯ อถ นํ ยุทฺเธ โปลชนกสฺส โยธา ชีวิตกฺขยํ
ปาเปสุํ ฯ ราชา มโตติ สุตฺวา สกลนครํ เอกโกลาหลชาตํ ฯ
เทวีปิ ตสฺส มตภาวํ ตฺวา สีฆสีฆํ สุวณฺณสาราทีนิ คเหตฺวา
ปจฺฉิยํ ปกฺขิปิตฺวา มตฺถเก ปิโลติกํ อตฺถริตฺวา อุปริ ตณฺฑุเล
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕.
ปกฺขิปิตฺวา กิลิฏฺปิโลติกํ นิวาเสตฺวา อตฺตโน สรีรํ วิรูปํ กตฺวา
ปจฺฉึ สีเส เปตฺวา ทิวาทิวเสเยว นครา นิกฺขมิ ฯ น โกจิ นํ
ชานาติ ฯ สา อุตฺตรทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา กตฺถจิ อคตปุพฺพตฺตา
มคฺคํ อชานนฺตี ทิสํ ววฏฺเปตุํ อสกฺโกนฺตี เกวลํ กาลจมฺปากนครํ
นาม อตฺถีติ สุตตฺตา กาลจมฺปากนครํ คมิกา นาม อตฺถีติ
ปุจฺฉิยมานา เอติสฺสํ สาลายํ นิสีทิ ฯ กุจฺฉิยํ ปนสฺสา น โย วา
โส วา สตฺโต ปูริตปารมี ปน มหาสตฺโต นิพฺพตฺติ ตสฺส เตเชน
สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ
การณํ ตฺวา เทวิยา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตสตฺโต มหาปุญฺโ มยา
ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ปฏิจฺฉนฺนโยคฺคํ มาเปตฺวา ตตฺถ
มญฺจํ ปญฺาเปตฺวา มหลฺลกปุริสํ วิย อตฺตานํ มาเปตฺวา โยคฺคํ
ปาเชนฺโต ตาย นิสินฺนสาลาย ทฺวาเร รถํ เปตฺวา กาลจมฺปากนครํ
คมิกา นาม อตฺถีติ ตํ ปุจฺฉิ ฯ ตํ สุตฺวา เทวี อหมฺปิ
ตาต คมิสฺสามีติ อาห ฯ เตนหิ โยคฺคํ อารุยฺห นิสีท อมฺมาติ ฯ
สา นิกฺขมิตฺวา ตาต อหํ ปริปุณฺณคพฺภา น สกฺกา มยา
โยคฺคํ อภิรุหิตุํ ตว ปจฺฉโต ว คมิสฺสามิ อปิจ อิมิสฺสา ปน
เม ปจฺฉิยา โอกาสํ เทหีติ อาห ฯ อมฺม กึ วเทสิ โยคฺคํ
ปาเชตุํ ชานนฺโต นาม มยา สทิโส นตฺถิ มา ภายิ โยคฺคํ อภิรุยฺห
นิสีท อมฺมาติ ฯ ตสฺสา อาโรหนกาเล อตฺตโน ปุตฺตสฺสานุภาเวน
ปวี วาตปุณฺณภสฺมจมฺมํ วิย อุนฺนมิตฺวา โยคฺคสฺส ปจฺฉิมนฺเต
อาหจฺจ อฏฺาสิ ฯ สา อภิรุยฺห สิริสยเน นิปชฺชิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖.
เทวตา อยํ ภวิสฺสตีติ อญฺาสิ ฯ สา ทิพฺพสยเน นิปนฺนมตฺตา
ว นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ อถ นํ สกฺโก ตึสโยชนมตฺถเก เอกํ นทึ
ปตฺวา เทวึ ปโพเธตฺวา อมฺม อิมมฺหา โอตริตฺวา นทิยํ นหายิตฺวา
อุสฺสีสเก สาฏกยุคํ อตฺถิ ตํ นิวาเสหิ อนฺโตโยคฺเค ปูวภตฺตํ อตฺถิ
ตํ คเหตฺวา ปริภุญฺชาหีติ อาห ฯ สา ตถา กตฺวา ปุน นิปชฺชิตฺวา
สายณฺหสมเย กาลจมฺปากนครํ ปตฺวา ทฺวารฏฺฏาลกปากาเร
ทิสฺวา ตาต กินฺนาเมตํ นครนฺติ สกฺกํ ปุจฺฉิ ฯ กาลจมฺปากนครํ
อมฺมาติ ฯ กึ วเทสิ ตาต นนุ อมฺหากํ นครโต กาลจมฺปากนครํ
สฏฺีโยชนมตฺถเก โหตีติ ฯ เอวํ อมฺม อหํ ปน อุชุมคฺคํ
ชานามีติ ฯ อถ นํ ทกฺขิณทฺวารสมีเป โอตาเรตฺวา อมฺม
อมฺหากํ คาโม ปุรโต โหติ ตวํ ปน อิมํ นครํ ปวิสาหีติ วตฺวา
ปุรโต คจฺฉนฺโต วิย คนฺตฺวา สกฺโก อนฺตรธายิตฺวา สกฏฺานเมว
คโต ฯ เทวีปิ เอกิสฺสํ สาลายํ นิสีทิ ฯ ตสฺมึ ขเณ เอโก
ทิสาปาโมกฺโข กาลจมฺปากนครวาสี มนฺตชฺฌายิกพฺราหฺมโณ ปญฺจหิ
มาณวกสเตหิ ปริวุโต นหานตฺถาย คจฺฉนฺโต ทูรโต ว
โอโลเกตฺวา ตํ อภิรูปํ โสภคฺคปฺปตฺตํ เทวึ ตตฺถ สาลายํ นิสินฺนํ
ทิสฺวา เทวิยา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตมหาสตฺตสฺสานุภาเวน สห ทสฺสเนเนว
สกกนิฏฺภคินี วิย สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา มาณเว พหิ เปตฺวา
เอกโกว สาลายํ ปวิสิตฺวา ภคินิ กตรคามวาสีติ ปุจฺฉิ ฯ ตาต
อหํ มิถิลายํ อริฏฺชนกรญฺโ อคฺคมเหสิมฺหีติ ฯ อมฺม อิธ
กสฺมา อาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ โปลชนเกน ราชา มาริโต อถาหํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๗.
ภีตา คพฺภํ อนุรกฺขิสฺสามีติ อาคตาติ ฯ อมฺม อิมสฺมึ ปน นคเร
ตว โกจิ าตโก อตฺถีติ ฯ นตฺถิ ตาตาติ ฯ เตนหิ มา จินฺตยิ
อหํ อุทิจฺจพฺราหฺมณมหาสาโล ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย อหํ ตํ
ภคินิฏฺาเน เปตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามิ ตวํ ภาติโกติ มํ วตฺวา
ปาเทสุ คเหตฺวา ปริเทวาหีติ ฯ สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
มหาสทฺทํ กตฺวา ตสฺส ปาเทสุ คเหตฺวา ปติ ฯ อุโภปิ อญฺมญฺ
ปริเทวึสุ ฯ อถ อนฺเตวาสิกา ตสฺส สทฺทํ สุณนฺตา อุปธาวิตฺวา
สาลํ ปวิสิตฺวา อาจริย กึ เต โหตีติ ปุจฺฉึสุ ฯ กนิฏฺภคินี เม
ตาตา อสุกกาเล นาม มยา วินา ชาตาติ ฯ ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย
มา จินฺตยิตฺถ อาจริยาติ อาหํสุ ฯ โส ปฏิจฺฉนฺนโยคฺคํ อาหราเปตฺวา
ตํ ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา พฺราหฺมณิยา มม กนิฏฺภคินีภาวํ กเถตฺวา
สพฺพกิจฺจานิ กาตุํ วเทถาติ วตฺวา เคหํ เปเสสิ ฯ อถ นํ พฺราหฺมณี
อุณฺโหทเกน นหาเปตฺวา สยนํ ปญฺาเปตฺวา นิปชฺชาเปสิ ฯ พฺราหฺมโณปิ
นหายิตฺวา เคหํ อาคโต โภชนกาเล ภคึนึ เม ปกฺโกสถาติ ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ตาย สทฺธึ เอกโต ภุญฺชิตฺวา อตฺตโน นิเวสเนเยว
ตํ ปฏิชคฺคิ ฯ สา นจิรสฺเสว สุวณฺณวณฺณํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ เทวี
มหาชนกกุมาโรติสฺส อยฺยกสฺส สนฺตกํ นามํ อกาสิ ฯ โส
วฑฺฒมาโน ทารเกหิ สทฺธึ กีฬนฺโต เย นํ โรเสนฺติ อสมฺภินฺนขตฺติยกุเล
ชาตตฺตา มหาพลตาย เจว มานถทฺธตาย จ เต ทฬฺหํ คเหตฺวา
ปหริ ฯ เต มหาสทฺเทน โรทนฺตา เกน ปหตาติ วุตฺเต วิธวาปุตฺเตนาติ
วทนฺติ ฯ กุมาโร จินฺเตสิ อิเม มํ วิธวาปุตฺโตติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๘.
อภิณฺหํ วทนฺติ โหตุ มม มาตรํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ โส เอกทิวสํ
มาตรํ ปุจฺฉิ อมฺม โก มยฺหํ ปิตาติ ฯ อถ นํ ตาต พฺราหฺมโณ
เต ปิตาติ วญฺเจสิ ฯ โส ปุนทิวเส ทารเก ปหรนฺโต
วิธวาปุตฺเตนาติ วุตฺเต นนุ พฺราหฺมโณ เม ปิตาติ วตฺวา พฺราหฺมโณ
กึ เต โหตีติ วุตฺเต จินฺเตสิ อิเม พฺราหฺมโณ กึ เต โหตีติ
วทนฺติ มาตา เม อิทํ การณํ ยถาภูตํ น กเถสิ สา อตฺตโน
มเนน เม น กเถสฺสติ โหตุ กถาเปสฺสามิ นนฺติ โส ถญฺ
ปิวนฺโต มาตุ ถนํ ฑํสิตฺวา อมฺม ปิตรํ เม กเถหิ โน เจ
กเถสฺสสิ ถนนฺเต ฉินฺทิสฺสามีติ อาห ฯ สา ปุตฺตํ วญฺเจตุํ
อสกฺโกนฺตี ตาต ตวํ มิถิลายํ อริฏฺชนกสฺส รญฺโ ปุตฺโต ปิตา เต
โปลชนเกน มาริโต อหนฺตํ อนุรกฺขนฺตี อิมํ นครํ อาคตมฺหิ อยํ
พฺราหฺมโณ ภคินิฏฺาเน เปตฺวา ปฏิชคฺคีติ กเถสิ ฯ โส ตโต
ปฏฺาย วิธวาปุตฺโตติ วุตฺเตปิ น กุชฺฌติ ฯ โส โสฬสวสฺสพฺภนฺตเรเยว
ตโย เวเท สพฺพสิปฺปานิ จ อุคฺคณฺหิ โสฬสวสฺสิกกาเล
ปน อุตฺตมรูปธโร อโหสิ ฯ โส ปิตุ สนฺตกํ รชฺชํ คณฺหิสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา มาตรํ ปุจฺฉิ อมฺม กิญฺจิ เต หตฺถคตํ ธนํ
อตฺถิ อุทาหุ โน อหํ โวหารํ กตฺวา ธนํ อุปฺปาเทตฺวา
ปิตุ สนฺตกํ รชฺชํ คณฺหิสฺสามีติ ฯ ตาต นาหํ ตุจฺฉหตฺถา อาคตา
ตโย สารา มยฺหํ อตฺถิ มณิสาโร มุตฺตาสาโร วชิรสาโรติ เตสุ
เอเกโก สาโร รชฺชคฺคหณปฺปมาโณ  อตฺถิ ตํ คเหตฺวา รชฺชํ คณฺหาหิ
มา โวหารํ กริ ตาตาติ ฯ อมฺม เอตํ ธนํ มยฺหเมว อุปฑฺฒํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๙.
เทหิ ตํ คเหตฺวา สุวณฺณภูมึ คนฺตฺวา พหุธนํ อาหริตฺวา ปิตุ
สนฺตกํ รชฺชํ คณฺหิสฺสามีติ วตฺวา โส อุปฑฺฒํ อาหราเปตฺวา
ภณฺฑํ คเหตฺวา สุวณฺณภูมิคมิเกหิ วาณิเชหิ สทฺธึ นาวาย ภณฺฑํ
อาโรเปตฺวา ปุน นิวตฺติตฺวา มาตรํ วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา อมฺม
อหํ สุวณฺณภูมึ คมิสฺสามีติ อาห ฯ ตาต มหาสมุทฺโท นาม
อปฺปสิทฺธิโก พหุอนฺตราโย มา คจฺฉ รชฺชํ คหณตฺถาย เต ธนํ
พหุนฺติ ฯ โส คจฺฉิสฺสามิเยว อมฺมาติ มาตรํ อาปุจฺฉิตฺวา วนฺทิตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา นิกฺขมิตฺวา นาวํ อภิรุหิ ฯ ตํ ทิวสเมว
โปลชนกสฺส สรีเร โรโค อุทปาทิ ฯ อนุฏฺานเสยฺยํ สยิ ฯ สตฺต
วาณิชสตานิ นาวํ อภิรุหึสุ ฯ นาวา สตฺตหิ ทิวเสหิ สตฺต โยชนสตานิ
คตา ฯ สา อติจณฺฑอูมิเวเคน คนฺตฺวา อตฺตานํ สณฺาเรตุํ
นาสกฺขิ ฯ ตรงฺคเวเคน ผลกานิ ภินฺนานิ โหนฺติ ฯ ตโต ตโต
อุทกํ อุคฺคตํ ฯ นาวา สมุทฺทมชฺเฌ นิมฺมุคฺคา ฯ มหาชนา
มรณภยภีตา โรทนฺติ ปริเทวนฺติ นานา เทวตาโย นมสฺสนฺติ ฯ
มหาสตฺโต ปน เนว โรทติ น ปริเทวติ น เทวตาโย นมสฺสติ ฯ
โส นาวาย นิมฺมุชฺชนภาวํ ตฺวา สปฺปินา สทฺธึ ขนฺธสกฺขรํ
โอมทฺทิตฺวา กุจฺฉิปูรํ ขาทิตฺวา เทฺว มฏฺสาฏเก เตเลน เตเมตฺวา
ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา กูปกํ นิสฺสาย ิโต นาวาย นิมฺมุชฺชนสมเย
กูปมตฺถกํ อภิรุหิ ฯ มหาชนา มจฺฉกจฺฉปภกฺขา ชาตา ฯ สมนฺตา
อุทกํ โลหิตวณฺณํ อโหสิ ฯ มหาสตฺโต กูปมตฺถเก ิโต ว
อิมาย นาม ทิสาย มิถิลาติ ตํ ทิสํ ววฏฺเปตฺวา กูปมตฺถกา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๐.
อุปติตฺวา มจฺฉกจฺฉเป อติกฺกมฺม มหาพลตาย เอกอุสภมตฺถเก
ปติ ฯ ตํ ทิวสเมว โปลชนโก กาลมกาสิ ฯ ตโต ปฏฺาย
มหาสตฺโต มณิวณฺณาสุ อูมีสุ ปวตฺเตนฺโต สุวณฺณกทฺทลิขนฺโท วิย
พาหุพเลน มหาสมุทฺทํ ตรติ ฯ โส ยถา เอกทิวสํ ตรติ เอวํ
สตฺตาหํ ตรติ อิทานิ ปุณฺณมีทิวโสติ ตํ ปน เวลํ โอโลเกตฺวา
โลโณทเกน มุขํ วิขาเลตฺวา อุโปสถิโก โหติ ฯ ตทา ปน เย
มาตุอุปฏฺานาทิคุณยุตฺตา สมุทฺเท มริตุํ อนนุจฺฉวิกา สตฺตา เต
อุปธาเรหีติ จตูหิ โลกปาเลหิ มณิเมขลา นาม เทวธีตา
สมุทฺทรกฺขิกา ปิตา โหติ ฯ สา สตฺต ทิวเส สมุทฺทํ น โอโลเกติ ฯ
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺติยา กิรสฺสา สติ ปมุฏฺา ฯ เทวธีตา
เทวสมาคมํ คตาติปิ เกจิ วทนฺติ ฯ อชฺช เม สตฺตโม ทิวโส สมุทฺทํ
อโนโลเกนฺติยา กา นุโข ปวุตฺตีติ จินฺเตตฺวา โอโลเกนฺตี
มหาสตฺตํ ทิสฺวา สเจ มหาชนกกุมาโร สมุทฺเทเยว มริสฺสติ
เทวสมาคมํ ปวิสิตุํ น ลภิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหาสตฺตสฺส อวิทูเร
อลงฺกตสรีรา อากาเส ตฺวา มหาสตฺตํ วีมํสมานา ปมํ
คาถมาห
            โกยํ มชฺเฌ สมุทฺทสฺมึ      อปสฺสนฺตีรมายุเห
            กึ ตวํ อตฺถวสํ ตฺวา      เอวํ วายามเส ภุสนฺติ ฯ
      ตตฺถ อปสฺสนฺตีรนฺติ ตีรํ อปสฺสนฺโตว ฯ อายุเหติ วิริยํ กโรติ ฯ
      อถ มหาสตฺโต อชฺช เม สตฺตโม ทิวโส สมุทฺทํ ตรนฺตสฺส
น เม ทุติโย สตฺโต ทิฏฺปุพฺโพ โก นุโข เอส มํ วทตีติ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้าที่ ๕๓-๖๐.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=43&page=53&pages=8&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=43&A=1078&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=43&A=1078&pagebreak=1#p53