อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
ที.อ. (สุมงฺคล.๑)
หน้าที่ ๙๘-๙๙.

หน้าที่ ๙๘.
อีสิกฏฺฐายิฏฺฐิโต, ตสฺมา เต ๑- จ สตฺตา สนฺธาวนฺติ, อิโต อญฺญตฺถ คจฺฉนฺตีติ
อตฺโถ.
      สํสรนฺตีติ อปราปรํ สญฺจรนฺติ. จวนฺตีติ เอวํ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ. ตถา
อุปปชฺชนฺตีติ. อฏฺฐกถายํ ปน ปุพฺเพ "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ วตฺวา
อิทานิ "เต จ สตฺตา สนฺธาวนฺตี"ติ อาทินา วจเนน อยํ ทิฏฺฐิคติโก อตฺตนาเยว
อตฺตโน วาทํ ภินฺทติ, ทิฏฺฐิคติกสฺส ทสฺสนํ นาม น นิพทฺธํ, ถุสราสิมฺหิ
นิกฺขิตฺตขาณุโก วิย จญฺจลํ, อุมฺมตฺตกปจฺฉิยํ ปูวขณฺฑคูถโคมยาทีนิ วิย เจตฺถ
สุนฺทรํปิ อสุนฺทรํปิ โหติเยวาติ วุตฺตํ. อตฺถิ เตฺวว สสฺสติสมนฺติ เอตฺถ
สสฺสตีติ นิจฺจํ วิชฺชมานตาย มหาปฐวึว มญฺญติ, ตถาปิ สิเนรุปพฺพตจนฺทิมสุริเย,
ตโต เตหิ สมํ อตฺตานํ มญฺญมานา อตฺถิ เตฺวว สสฺสติสมนฺติ วทนฺติ.
      อิทานิ "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ อาทิกาย ปฏิญฺญาย
สาธนตฺถํ เหตุํ ทสฺเสนฺโต "ตํ กิสฺส เหตุ? อหญฺหิ อาตปฺปมนฺวายา"ติ อาทิมาห.
ตตฺถ อิมินามหํ เอตํ ชานามีติ อิมินา วิเสสาธิคเมน อหํ เอตํ ปจฺจกฺขโต
ชานามิ, น เกวลํ สทฺธามตฺตเกน วทามีติ ทสฺเสติ, มกาโร ปเนตฺถ ปทสนฺธิกรณตฺถํ
วุตฺโต. อิทํ ภิกฺขเว ปฐมํ ฐานนฺติ จตูหิ วตฺถูหีติ วตฺถุสทฺเทน วุตฺเตสุ จตูสุ
ฐาเนสุ, อิทํ ปฐมํ ฐานํ, อิทํ ชาติสตสหสฺสมตฺตานุสฺสรณํ ปฐมํ การณนฺติ อตฺโถ.
      [๓๒-๓๓] อุปริวารทฺวเยปิ เอเสว นโย. เกวลํ หิ อยํ วาโร
ชาติสตสหสฺสานุสฺสรณวเสน วุตฺโต. อิตเร ทสจตฺตาลีสสํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺปานุสฺสรณวเสน.
มนฺทปญฺโญ ๒- หิ ติตฺถิโย อเนกชาติสตสหสฺสมตฺตํ อนุสฺสรติ, มชฺฌิมปญฺโญ ทส
สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺปานิ, ติกฺขปญฺโญ จตฺตาลีสํ, น ตโต อุทฺธํ.
      [๓๔] จตุตฺถวาเร: ตกฺกยตีติ ตกฺกี, ตกฺโก วา อสฺส อตฺถีติ
ตกฺกี, ตกฺเกตฺวา วิตกฺเกตฺวา ทิฏฺฐิคาหิโน เอตํ อธิวจนํ. วีมํสาย สมนฺนาคโตติ
วีมํสี. วีมํสา นาม ตุลนา รุจฺจนา ขมนา. ยถา หิ ปุริโส  ยฏฺฐิยา อุทกํ
วีมํสิตฺวา วีมํสิตฺวา โอตรติ, เอวเมว โย ตุลยิตฺวา รุจฺจิตฺวา ขมาเปตฺวา ทิฏฺฐึ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. เตว                    ๒ อิ. มนฺทปญฺญา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๙.
คณฺหาติ, โส "วีมํสี"ติ เวทิตพฺโพ. ตกฺกปริยาหตนฺติ ตกฺเกน ปริยาหตํ, เตน
เตน ปริยาเยน ตกฺเกตฺวาติ อตฺโถ. วีมํสานุจริตนฺติ ตาย วุตฺตปฺปการาย วีมํสาย
อนุจริตํ. สยํ ปาฏิภาณนฺติ อตฺตโน ปฏิภาณมตฺตสญฺชาตํ. เอวมาหาติ สสฺสตทิฏฺฐึ
คเหตฺวา เอวํ วทติ.
      ตตฺถ จตุพฺพิโธ ตกฺกี อนุสฺสติโก, ชาติสฺสโร, ลาภี, สุทฺธตกฺกิโกติ.
ตตฺถ โย "เวสฺสนฺตโร นาม ราชา อโหสี"ติ อาทีนิ สุตฺวา "เตนหิ ยทิ
เวสฺสนฺตโรว ภควา. สสฺสโต อตฺตา"ติ ตกฺกยนฺโต ทิฏฺฐึ คณฺหาติ, อยํ
อนุสฺสติโก นาม เทฺว ติสฺโส ชาติโย สริตฺวา "อหเมว ปุพฺเพ อสุกสฺมึ นาม
อโหสึ, ตสฺมา สสฺสโต อตฺตา"ติ ตกฺกยนฺโต ชาติสฺสรตกฺกิโก นาม. โย ปน
ลาภิตาย "ยถา เม อิทานิ อตฺตา สุขิโต, ๑- อตีเตปิ เอวํ อโหสิ, อนาคเตปิ
ภวิสฺสตี"ติ ตกฺกยิตฺวา ทิฏฺฐึ คณฺหาติ, อยํ ลาภิตกฺกิโก นาม. "เอวํ สติ อิทํ
โหตี"ติ ตกฺกมตฺเตเนว คณฺหนฺโต ปน สุทฺธตกฺกิโก นาม.
      [๓๕] เอเตสํ วา อญฺญตเรนาติ เอเตสํเยว จตุนฺนํ วตฺถูนํ อญฺญตเรน
เอเกน วา ทฺวีหิ วา ตีหิ วา. นตฺถิ อิโต พหิทฺธาติ อิเมหิ ปน วตฺถูหิ พหิ
อญฺญํ เอกํ การณมฺปิ สสฺสตปญฺญตฺติยา นตฺถีติ อปฺปฏิวตฺติยํ สีหนาทํ นทติ.
      [๓๖] ตยิทํ ภิกฺขเว ตถาคโต ปชานาตีติ ภิกฺขเว ตํ อิทํ จตุพฺพิธํปิ
ทิฏฺฐิคตํ ตถาคโต นานปฺปการโต ชานาติ. ตโต ตํ ปชานนาการํ ทสฺเสนฺโต
"อิเม ทิฏฐิฏฺฐานา"ติ อาทิมาห, ตตฺถ ทิฏฺฐิโยว ทิฏฺฐิฏฺฐานา นาม. อปิจ
ทิฏฺฐีนํ การณมฺปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานเมว. ยถาห: "กตมานิ อฏฺฐ ทิฏฺฐิฏฺฐานานิ? ขนฺธาปิ
ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, อวิชฺชาปิ. ผสฺโสปิ. สญฺญาปิ. วิตกฺโกปิ. อโยนิโสมนสิกาโรปิ.
ปาปมิตฺโตปิ. ปรโตโฆโสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ. ขนฺธา เหตุ ขนฺธา ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ
อุปฺปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน, เอวํ ขนฺธาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ. อวิชฺชา เหตุ ฯเปฯ
ปาปมิตฺโต เหตุ ฯเปฯ ปรโตโฆโส เหตุ ปรโตโฆโส ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปฺปาทาย
สมุฏฺฐานฏฺเฐน, เอวํปิ ปรโตโฆโส ทิฏฺฐิฏฺฐานนฺ"ติ ๒- เอวํ คหิตาติ ทิฏฺฐิสงฺขาตา
ตาว ทิฏฺฐิฏฺฐานา "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ เอวํ คหิตา อาทินฺนา, ปวตฺติตาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุขี โหติ               ๒ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๒๔ ทิฏฺฐิกถา


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้าที่ ๙๘-๙๙.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=4&page=98&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=2574&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=4&A=2574&modeTY=2&pagebreak=1#p98