อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)
หน้าที่ ๒๓๗-๒๓๘.

หน้าที่ ๒๓๗.
ปกติจกฺขุมโต เอว หิ ทิพฺพจกฺขุ อุปฺปชฺชติ, ยสฺมา กสิณาโลกํ วฑฺเฒตฺวา
ทิพฺพจกฺขุาณสฺส อุปฺปาทนํ, โส จ กสิณมณฺฑเล อุคฺคหนิมิตฺเตน วินา
นตฺถีติ. ยโตติ ยทา. าณนฺติ อาสวกฺขยาณํ. เตเนวาห "ปญฺาจกฺขุ
อนุตฺตรนฺ"ติ. ยสฺส จกฺขุสฺส ปฏิลาภาติ ยสฺส อริยสฺส ปญฺาจกฺขุสฺส
อุปฺปตฺติยา ภาวนาย สพฺพสฺมา วฏฺฏทุกฺขโต ปมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ.
                        ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏิตา.
                          -------------
                        ๓. อินทฺริยสุตฺตวณฺณนา
      [๖๒] ตติเย อินฺทฺริยานีติ อธิปเตยฺยฏฺเน อินฺทฺริยานิ. ยานิ หิ
สหชาตธมฺเมสุ อิสฺสรา วิย หุตฺวา เตหิ อนุวตฺติตพฺพานิ, ตานิ อินฺทฺริยานิ
นาม. อปิจ อินฺโท ภควา ธมฺมิสฺสโร ปรเมน จ จิตฺติสฺสริเยน สมนฺนาคโต,
เตน อินฺเทน สพฺพปมํ ทิฏฺตฺตา อธิคตตฺตา ปเรสํ จ ทิฏฺตฺตา เทสิตตฺตา
วิหิตตฺตา โคจรภาวนาเสวนาหิ ทิฏฺตฺตา จ อินฺทฺริยานิ. อินฺทํ วา มคฺคาธิคมสฺส
อุปนิสฺสยภูตํ ปุญฺกมฺมํ, ตสฺส ลิงฺคานีติปิ อินฺทฺริยานิ.
      อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยนฺติ "อนมตคฺเค สํสาเร อนญฺาตํ อนธิคตํ
อมตปทํ จตุสจฺจธมฺมเมว วา ชานิสฺสามี"ติ ปฏิปนฺนสฺส อิมินา ปุพฺพภาเคน
อุปฺปนฺนํ อินฺทฺริยํ, โสตาปตฺติมคฺคปญฺาเยตํ อธิวจนํ. อญฺินฺทฺริยนฺติ
อาชานนอินฺทฺริยํ. ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- อาชานาติ ปมมคฺคาเณน ทิฏฺมริยาทํ
อนติกฺกมิตฺวาว ชานาตีติ อญฺา. ยเถว หิ ปมมคฺคปญฺา ทุกฺขาทีสุ
ปริญฺาภิสมยาทิวเสน ปวตฺตติ, ตเถว อยมฺปิ ปวตฺตตีติ อญฺา จ สา
ยถาวุตฺเตนฏฺเน อินฺทฺริยํ จาติ อญฺินฺทฺริยํ อาชานนฏฺเเนว อญฺสฺส วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๘.
อริยปุคฺคลสฺส อินฺทฺริยนฺติ อญฺินฺทฺริยํ, โสตาปตฺติผลโต ปฏฺาย ฉสุ าเนสุ
าณสฺเสตํ อธิวจนํ. อญฺาตาวินฺทฺริยนฺติ อญฺาตาวิโน จตูสุ สจฺเจสุ
นิฏฺิตาณกิจฺจสฺส ขีณาสวสฺส อุปฺปชฺชนโต อินฺทฺริยฏฺสมฺภวโต จ
อญฺาตาวินฺทฺริยํ. เอตฺถ จ ปมปจฺฉิมานิ ปมมคฺคจตุตฺถผลวเสน เอกฏฺานิกานิ,
อิตรํ อิตรมคฺคผลวเสน ฉฏฺานิกนฺติ เวทิตพฺพํ.
      คาถาสุ สิกฺขมานสฺสาติ อธิสีลสิกฺขาทโย สิกฺขมานสฺส ภาเวนฺตสฺส.
อุชุมคฺคานุสาริโนติ อุชุมคฺโค วุจฺจติ อริยมคฺโค, อนฺตทฺวยวิวชฺชิตตฺตา ตสฺส
อนุสฺสรณโต อุชุมคฺคานุสาริโน, ปฏิปาฏิยา มคฺเค อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ อตฺโถ.
ขยสฺมินฺติ อนวเสสานํ กิเลสานํ เขปนโต ขยสงฺขาเต อคฺคมคฺเค าณํ
ปมํ ปุเรเยว อุปฺปชฺชติ. ตโต อญฺา อนนฺตราติ ตโต มคฺคาณโต
อนนฺตรา อรหตฺตํ อุปฺปชฺชติ. อถ วา อุชุมคฺคานุสาริโนติ ลีนุทฺธจฺจ-
ปติฏฺานายูหนาทิเก วชฺเชตฺวา สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ กตฺวา ภาวนาวเสน ปวตฺตํ
ปุพฺพภาคมคฺคํ อนุสฺสรนฺตสฺส อนุคจฺฉนฺตสฺส ปฏิปชฺชนฺตสฺส โคตฺรภุาณานนฺตรํ
ทิฏฺเกฏฺานํ กิเลสานํ เขปนโต ขยสฺมึ โสตาปตฺติมคฺเค ปมาณํ
อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ. ตโต อญฺา อนนฺตราติ ตโต ปมาณโต
อนนฺตรา อนนฺตรโต ปฏฺาย ยาว อคฺคมคฺคา อญฺา อญฺินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ.
      ตโต อญฺา วิมุตฺตสฺสาติ ตโต อญฺา อญฺินฺทฺริยโต ปจฺฉา
อรหตฺตมคฺคาณานนฺตรา อรหตฺตผเลน ปญฺาวิมุตฺติยา อญฺาตาวินฺทฺริเยน
วิมุตฺตสฺส. าณํ เว โหติ ตาทิโนติ อรหตฺตผลุปฺปตฺติโต อุตฺตรกาเล
อิฏฺานิฏฺาทีสุ ตาทิลกฺขณปฺปตฺตสฺส ขีณาสวสฺส ปจฺจเวกฺขณาณํ อุปฺปชฺชติ.
กถํ อุปฺปชฺชตีติ อาห "อกุปฺปา เม วิมุตฺตี"ติ. ตสฺส อกุปฺปภาวสฺส การณํ
ทสฺเสติ "ภวสํโยชนกฺขยา"ติ.


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้าที่ ๒๓๗-๒๓๘.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=27&page=237&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=27&A=5221&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=27&A=5221&pagebreak=1#p237