อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลี อักษรไทย
อุ.อ. (ปรมตฺถที.)
หน้าที่ ๕๒-๕๓.

หน้าที่ ๕๒.
สาวเสสนิโรธา. อคฺคมคฺเคน ปนสฺสา อนวเสสนิโรธา น เกจิ สงฺขารา น
นิรุชฺฌนฺตีติ.
      เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ยฺวายํ อวิชฺชาทิวเสน สงฺขาราทิกสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส
สมุทโย นิโรโธ จ อวิชฺชาทีนํ สมุทยา นิโรธา จ โหตีติ วุตฺโต,
สพฺพากาเรน เอตมตฺถํ วิทิตฺวา. อิมํ อุทานํ  อุทาเนสีติ อิทํ เยน มคฺเคน โย
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทยนิโรธสงฺขาโต อตฺโถ กิจฺจวเสน อารมฺมณกิริยาย จ วิทิโต,
ตสฺส อริยมคฺคสฺส อานุภาวทีปกํ วุตฺตปฺปการํ อุทานํ อุทาเนสีติ อตฺโถ.
      ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- ยทา หเว ปาตุภวนฺติ ธมฺมา อาตาปิโน ฌายโต
พฺราหฺมณสฺส, ตโต ๑- โส พฺราหฺมโณ เตหิ อุปฺปนฺเนหิ โพธิปกฺขิยธมฺเมหิ, ยสฺส
วา อริยมคฺคสฺส จตุสจฺจธมฺมา ปาตุภูตา, เตน อริยมคฺเคน วิธูปยํ ติฏฺติ มารเสนํ,
"กามา เต ปมา เสนา"ติอาทินา ๒- นเยน วุตฺตปฺการํ มารเสนํ วิธูปยนฺโต
วิธเมนฺโต วิทฺธํเสนฺโต ติฏฺติ. กถํ? สูโรว ๓- โอภาสยมนฺตลิกฺขํ, ยถา สูริโย
อพฺภุคฺคโต อตฺตโน ปภาย อนฺตลิกฺขํ โอภาเสนฺโตว อนฺธการํ วิธเมนฺโต ติฏฺติ,
เอวํ โสปิ ขีณาสวพฺราหฺมโณ เตหิ ธมฺเมหิ เตน วา มคฺเคน สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺโตว
มารเสนํ วิธูปยนฺโต ติฏฺตีติ.
      เอวํ ภควตา ปมํ ปจฺจยาการปชานนสฺส, ทุติยํ ปจฺจยกฺขยาธิคมสฺส,
ตติยํ อริยมคฺคสฺส อานุภาวปฺปกาสนานิ อิมานิ ตีณิ อุทานานิ ตีสุ ยาเมสุ
ภาสิตานิ. กตราย รตฺติยา? อภิสมฺโพธิโต สตฺตมาย รตฺติยา. ภควา หิ
วิสาขปุณฺณมาย รตฺติยา ปมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ
วิโสเธตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปฏิจฺจสมุปฺปาเท าณํ โอตาเรตฺวา นานานเยหิ เตภูมเก
สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา "อิทานิ อรุโณ อุคฺคมิสฺสตี"ติ สมฺมาสมฺโพธึ ปาปุณิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตทา  ๒ ขุ.สุ. ๒๕/๔๓๙/๔๑๖, ขุ.มหา. ๒๙/๑๓๔/๑๑๔ (สฺยา)
@๓ ฉ.ม. สูริโยว, ขุ.อุ. ๒๕/๓/๙๖
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓.
สพฺพญฺุตปฺปตฺติสมนนฺตรเมว จ อรุโณ อุคฺคจฺฉีติ. ตโต เตเนว ปลฺลงฺเกน
โพธิรุกฺขมูเล สตฺตาหํ วีตินาเมนฺโต สมฺปตฺตาย ปาฏิปทรตฺติยา ๑- ตีสุ ยาเมสุ
วุตฺตนเยน ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ มนสิกตฺวา ยถากฺกมํ อิมานิ อุทานานิ อุทาเนสิ.
      ขนฺธเก ปน ตีสุปิ วาเรสุ "ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ อนุโลมปฏิโลมํ มนสากาสี"ติ ๒-
อาคตตฺตา ขนฺธกฏฺกถายํ ๓- "ตีสุปิ ยาเมสุ เอวํ มนสิกตฺวา ปมํ อุทานํ
ปจฺจยาการปจฺจเวกฺขณวเสน, ทุติยํ นิพฺพานปจฺจเวกฺขณวเสน ๔- ตติยํ
มคฺคปจฺจเวกฺขณวเสนาติ เอวํ อิมานิ ภควา อุทานานิ อุทาเนสี"ติ วุตฺตํ, ตมฺปิ น
วิรุชฺฌติ. ภควา หิ เปตฺวา รตนฆรสตฺตาหํ เสเสสุ ฉสุ สตฺตาเหสุ อนฺตรนฺตรา
ธมฺมํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา เยภุยฺเยน วิมุตฺติสุขปฏิสํเวที วิหาสิ, รตนฆรสตฺตาเห ปน
อภิธมฺมปริจยวเสเนว วิหาสีติ.
                      ตติยโพธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------
                       ๔. นิหุหุํกสุตฺตวณฺณนา ๕-
      [๔] จตุตฺเถ อชปาลนิโคฺรเธติ ตสฺส กิร ฉายายํ อชปาลา คนฺตฺวา
นิสีทนฺติ, เตนสฺส "อชปาลนิโคฺรโธ "เตฺวว นามํ อุทปาทิ. เกจิ ปน "ยสฺมา
ตตฺถ เวเท สชฺฌายิตุํ อสมตฺถา มหลฺลกพฺราหฺมณา ปาการปริกฺเขปยุตฺตานิ
นิเวสนานิ กตฺวา สพฺเพ วสึสุ, ตสฺมา อชปาลนิโคฺรโธติ นามํ ชาตนฺ"ติ วทนฺติ.
ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- น ชปนฺตีติ อชปา, มนฺตานํ อนชฺฌายกาติ อตฺโถ, อชปา
ลนฺติ อาทิยนฺติ นิวาสํ เอตฺถาติ อชปาโลติ. ยสฺมา วา มชฺฌนฺติเก สมเย
อนฺโต ปวิฏฺเ อเช อตฺตโน ฉายาย ปาเลติ รกฺขติ, ตสฺมา `อชปาโล'ติสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สี.ม. สตฺตมาย รตฺติยา  ๒ วิ.มหา. ๔/๑/๑  ๓ วิ.อ. ๓/๗ (สฺยา)
@๔ ม. ปจฺจยนิโรธปจฺจเวกฺขณวเสน  ๕ ฉ.ม. หุํหุงฺกสุตฺต... ขุ.อุ. ๒๕/๔/๙๖


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้าที่ ๕๒-๕๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=26&page=52&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=26&A=1158&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=26&A=1158&pagebreak=1#p52