อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๓)
หน้าที่ ๑๖๑-๑๖๒.

หน้าที่ ๑๖๑.
วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺตี"ติ เอวํ อฏฺฐวิโมกฺขลาภิโน
วเสน อาคตา.
     ปญฺญาย วิมุตฺโตติ ปญฺญาวิมุตฺโต. โส สุกฺขวิปสฺสโก, จตูหิ ฌาเนหิ วุฏฺฐาย
อรหตฺตํ ปตฺตา จตฺตาโร จาติ อิเมสํ วเสน ปญฺจวิโธ โหติ. ปาลิ ปเนตฺถ
อฏฺฐวิโมกฺขปฏิกฺเขปวเสเนว อาคตา. ยถาห "น เหว โข อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน
ผุสิตฺวา วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ
ปุคฺคโล ปญฺญาวิมุตฺโต"ติ. ๑-
     ผุฏฺฐนฺตํ สจฺฉิกโตติ กายสกฺขี. โส ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ, ปจฺฉา นิโรธํ
นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ. โส โสตาปตฺติผลฏฺฐํ อาทึ กตฺวา ยาว อรหตฺตมคฺคฏฺฐา
ฉพฺพิโธ โหติ. เตนาห "อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ,
ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา เอกจฺเจ อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล
กายสกฺขี"ติ. ๑-
     ทิฏฺฐนฺตํ ปตฺโตติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต. ๒- ตตฺริทํ สงฺเขปลกฺขณํ:- ทุกฺขา สงฺขารา,
สุโข นิโรโธติ ญาตํ โหติ ทิฏฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผุสิตํ ปญฺญายาติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโต.
วิตฺถารโต ปน โสปิ กายสกฺขี วิย ฉพฺพิโธ โหติ. เตเนวาห "อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล
`อิทํ ทุกฺขนฺ'ติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ `อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา'ติ ยถาภูตํ
ปชานาติ, ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปญฺญาย โวทิฏฺฐา โหนฺติ โวจริตา
ปญฺญาย ฯเปฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ทิฏฺฐิปฺปตฺโต"ติ. ๑-
     สทฺธาย วิมุตฺโตติ สทฺธาวิมุตฺโต. โสปิ วุตฺตนเยเนว ฉพฺพิโธ โหติ. เตนาห
"อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล `อิทํ ทุกฺขนฺ'ติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ `อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทา'ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปญฺญาย โวทิฏฺฐา
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ปุ. ๓๖/๒๐๘/๑๙๐ นวกปุคฺคลปญฺญตฺติ  ๒  สี. ทิฏฺฐปฺปตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๒.
โหนฺติ โวจริตา, ปญฺญาย ฯเปฯ โน จ โข ยถาทิฏฺฐิปฺปตฺตสฺส. อยํ วุจฺจติ
ปุคฺคโล สทฺธาวิมุตฺโต"ติ. ๑- เอตสฺส หิ สทฺธาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคกฺขเณ
สทฺทหนฺตสฺส วิย โอกปฺเปนฺตสฺส วิย อธิมุจฺจนฺตสฺส วิย จ กิเลสกฺขโย โหติ,
ทิฏฺฐิปฺปตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคกฺขเณ กิเลสจฺเฉทกญาณํ อทนฺธํ ติขิณํ สูรํ หุตฺวา
วหติ. ตสฺมา ยถา นาม นาติติขิเณน อสินา กทลึ ฉินฺทนฺตสฺส ฉินฺนฏฺฐานํ
น มฏฺฐํ โหติ, อสิ น สีฆํ วหติ, สทฺโท สุยฺยติ, พลวตโร วายาโม กาตพฺโพ
โหติ, เอวรูปา สทฺธาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคภาวนา. ยถา ปน สุนิสิเตน อสินา
กทลึ ฉินฺทนฺตสฺส ฉินฺนฏฺฐานํ มฏฺฐํ โหติ, อสิ สีฆํ วหติ, สทฺโท น สุยฺยติ,
พลววายามกิจฺจํ น โหติ, เอวรูปา ปญฺญาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคภาวนา
เวทิตพฺพา.
     ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ ธมฺมานุสารี. ธมฺโมติ ปญฺญา, ปญฺญาปุพฺพงฺคมํ มคฺคํ
ภาเวตีติ อตฺโถ. สทฺธานุสาริมฺหิปิ เอเสว นโย. อุโภเปเต โสตาปตฺติมคฺคฏฺฐาเยว.
วุตฺตมฺปิ เจตํ "ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส
ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญาวาหึ ๒- ปญฺญาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ,
อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย
ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหึ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ
ภาเวติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี"ติ. ๑- อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต
ปเนสา อุภโตภาควิมุตฺตาทิกถา วิสุทฺธิมคฺเค ๓- ปญฺญาภาวนาธิกาเร วุตฺตา. ตสฺมา
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติ.
                        ๕. อุทกูปมาสุตฺตวณฺณนา
     [๑๕] ปญฺจเม อุทกูปมาติ นิมุชฺชนาทิอาการํ ๔- คเหตฺวา อุทเกน อุปมิตา.
สกึ นิมุคฺโคติ เอกวารเมว นิมุคฺโค. เอกนฺตกาฬเกหีติ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐึ สนฺธาย
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.ปุ. ๓๖/๒๐๘/๑๙๑ นวกปุคฺคลปญฺญตฺติ  ๒ สี.,ก.,ม. ปญฺญาวาหี
@๓ วิสุทฺธิ. ๓/๓๐๑ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธินิทฺเทส  ๔ สี. อุมฺมุชฺชนาทึ อากรํ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๑๖๑-๑๖๒.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=16&page=161&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=16&A=3586&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=16&A=3586&modeTY=2&pagebreak=1#p161