อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๓)
หน้าที่ ๑๔-๑๘.

หน้าที่ ๑๔.
                            ๔. สุมนวคฺค
                         ๑. สุมนสุตฺตวณฺณนา
    [๓๑] จตุตฺถสฺส ปเม สุมนา ราชกุมารีติ มหาสกฺการํ กตฺวา ปฏฺนํ
ปฏฺเปตฺวา เอวํลทฺธนามา ราชกญฺา. วิปสฺสิสมฺมาสมฺพุทฺธกาลสฺมึ หิ นาคเรสุ
"ยุทฺธมฺปิ กตฺวา สตฺถารํ อมฺหากํ คณฺหิสฺสามา"ติ เสนาปตึ นิสฺสาย พุทฺธปฺปมุขํ
สํฆํ ลภิตฺวา ปฏิปาฏิยา ปุญฺานิ กาตุํ อารทฺเธสุ สพฺพปมทิวเส ๑- เสนาปติสฺส
วาโร อโหสิ. ตสฺมึ ทิวเส เสนาปติ มหาทานํ สชฺเชตฺวา "อชฺช ยถา อญฺโ
โกจิ เอกํ ภิกฺขํปิ ๒- น เทติ, เอวํ รกฺขถา"ติ สมนฺตา ปุริเส เปสิ. ๓- ตํทิวสํ
เสฏฺิภริยา โรทมานา ปญฺจหิ กุมาริกาสเตหิ สทฺธึ กีฬิตฺวา อาคตํ ธีตรํ อาห
"สเจ อมฺม ตว ปิตา ชีเวยฺย, อชฺชาหํ ปมํ ทสพลํ โภเชยฺยนฺ"ติ. สา ตํ
อาห "อมฺม มา จินฺตยิ, อหํ ตถา กริสฺสามิ, ยถา พุทฺธปฺปมุโข สํโฆ อมฺหากํ
ปมํ ภิกฺขํ ภุญฺชิสฺสตี"ติ. ตโต สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณปาติยา นิรูทกปายาสํ
ปูเรตฺวา สปฺปิมธุสกฺขราทีหิ อภิสงฺขริตฺวา อญฺิสฺสา ปาติยา ปฏิกุชฺชิตฺวา ตํ
สุมนมาลาคุเฬหิ ปริกฺขิปิตฺวา มาลาคุฬสทิสํ กตฺวา ภควโต คามํ ปวิสนเวลาย
สยเมว อุกฺขิปิตฺวา ทาสีคณปริวุตา ฆรา นิกฺขมิ.
    อนฺตรามคฺเค เสนาปติอุปฏฺากา "อมฺม มา อิโต อาคมา"ติ วทนฺติ.
มหาปุญฺา นาม มนาปกถา โหนฺติ, น จ เตสํ ปุนปฺปุนํ ภณนฺตานํ กถา
ปฏิกฺขิปิตุํ สกฺกา โหติ. สา "จูฬปิตา มหาปิตา มาตุล กิสฺส ตุเมฺห คนฺตุํ
น เทถา"ติ อาห. เสนาปตินา "อญฺสฺส กสฺสจิ ขาทนียํ โภชนียํ มา เทถา"ติ
ปิตมฺห อมฺมาติ.  กึ ปน มม หตฺเถ ขาทนียํ โภชนียํ ปสฺสถาติ. มาลาคุฬํ
ปสฺสามาติ. กึ ตุมฺหากํ เสนาปติ มาลาปูชมฺปิ กาตุํ น เทตีติ. เทติ อมฺมาติ.
เตนหิ อเปถาติ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา "มาลาคุฬํ คณฺหถ ภควา"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺพปมทิวโส  ๒ สี. เอกภิกฺขุมฺปิ  ๓ ฉ.ม. เปติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕.
ภควา เอกํ เสนาปติสฺส อุปฏฺากํ โอโลเกตฺวา มาลาคุฬํ คณฺหาเปสิ. สา
ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "ภวาภวาภินิพฺพตฺติยํ ๑- เม สติ ปริตสฺสนชีวิตํ นาม มา
โหตุ, อยํ สุมนมาลา วิย นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน ปิยาว โหมิ, นาเมน จ
สุมนาเยวา"ติ ปฏฺนมกาสิ, ๒- สตฺถารา "สุขินี โหหี"ติ วุตฺตา วนฺทิตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
     ภควาปิ เสนาปติสฺส เคหํ คนฺตฺวา ปญฺตฺตาสเน นิสีทิ. เสนาปติ ยาคุํ
คเหตฺวา อุปคจฺฉิ, สตฺถา หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. นิสินฺโน ภนฺเต ภิกฺขุสํโฆติ.
อตฺถิ โน เอโก อนฺตรามคฺเค ปิณฺฑปาโต ลทฺโธติ. มาลํ อปเนตฺวา ปิณฺฑปาตํ
อทฺทส. จูฬุปฏฺาโก อาห "สามิ มาลาติ มํ วตฺวา มาตุคาโม วญฺเจสี"ติ.
ปายาโส ภควนฺตํ อาทึ กตฺวา สพฺพภิกฺขูนํ ปโหสิ. เสนาปติ อตฺตโน เทยฺยธมฺมํ
อทาสิ. สตฺถา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา มงฺคลํ วตฺวา ปกฺกามิ. เสนาปติ "กา นาม
สา ปิณฺฑปาตํ อทาสี"ติ ปุจฺฉิ. เสฏฺิธีตา สามีติ. สปฺปญฺา อิตฺถี, เอวรูปาย
ฆเร วสนฺติยา น ปุริสสฺส สคฺคสมฺปตฺติ นาม ทุลฺลภาติ ตํ อาเนตฺวา
เชฏฺกฏฺาเน เปสิ.
     สาปิ มาตุเคเห ๓- จ เสนาปติเคเห จ ธนํ คเหตฺวา ยาวตายุกํ ตถาคตสฺส
ทานํ ทตฺวา ปุญฺานิ กตฺวา ตโต จุตา กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺติ.
นิพฺพตฺตกฺขเณเยวสฺสา ๔- ชานุปฺปมาเณน โอธินา สกลเทวโลกํ ปูรยมานํ ๕-
สุมนวสฺสํ วสฺสิ. เทวตา "อยํ อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคตา"ติ  "สุมนา
เทวธีตา"เตฺววสฺสา นามํ อกํสุ. สา เอกูนนวุติกปฺเป ๖- เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ
สํสรนฺตี นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน อวิชหิตสุมนวสฺสา "สุมนา สุมนา"เตฺวว นามา
อโหสิ. อิมสฺมึ ปน กาเล โกสลรญฺโ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ.
ตาปิ ปญฺจสตา กุมาริกา ตํทิวสํเยว ตสฺมึ ตสฺมึ กุเล ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา
เอกทิวเสเยว สพฺพา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมึสุ. ตํขณญฺเว ชานุปฺปมาเณน โอธินา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ภควา ภวาภินิพฺพตฺติยํ  ๒ ฉ.ม. ปตฺถนํ กตฺวา
@๓ ฉ.ม. สาปิ ปิตุเคเห  ๔ ฉ.ม. นิพฺพตฺตกฺขเณเยว
@๕ ฉ.ม. ปริปูรยมานํ  ๖ ฉ.ม. เอกนวุติกปฺเป
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖.
สุมนวสฺสํ วสฺสิ. ตํ ทิสฺวา ราชา "ปุพฺเพ กตาภินีหารา เอสา ภวิสฺสตี"ติ
ตุฏฺมานโส หุตฺวา "ธีตา เม อตฺตนาว อตฺตโน นามํ คเหตฺวา อาคตา"ติ
สุมนาเตฺววสฺสา นามํ กตฺวา "มยฺหํ ธีตา น เอกิกาว นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ นครํ
วิจินาเปนฺโต "ปญฺจ ทาริกาสตานิ ชาตานี"ติ สุตฺวา สพฺพา อตฺตนาว โปสาเปสิ.
มาเส มาเส สมฺปตฺเต "อาเนตฺวา มม ธีตุ ทสฺเสถา"ติ อาห. เอวเมสา มหาสกฺการํ
กตฺวา ปฏฺนํ ววฏฺเปตฺวา เอวํลทฺธนามาติ เวทิตพฺพา.
     ตสฺสา สตฺตวสฺสิกกาเล อนาถปิณฺฑิเกน วิหารํ นิฏฺาเปตฺวา ตถาคตสฺส
ทูเต เปสิเต สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวาโร สาวตฺถึ อคมาสิ. อนาถปิณฺฑิโก คนฺตฺวา
ราชานํ เอวมาห "มหาราช สตฺถุ อิธาคมนํ อมฺหากมฺปิ มงฺคลํ ตุมฺหากมฺปิ
มงฺคลเมว, สุมนํ ราชกุมารึ ปญฺจหิ ทาริกาสเตหิ สทฺธึ ปุณฺณฆเฏ จ
คนฺธมาลาทีนิ จ คาหาเปตฺวา ทสพลสฺส ปจฺจุคฺคมนํ เปเสถา"ติ. ราชา "สาธุ
มหาเสฏฺี"ติ ตถา อกาสิ. สาปิ รญฺา วุตฺตนเยเนว คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. สตฺถา ตสฺสา ธมฺมํ เทเสสิ. สา
ปญฺจหิ กุมาริกาสเตหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาสิ. อญฺานิปิ ปญฺจ ทาริกาสตานิ
ปญฺจ มาตุคามสตานิ จ ปญฺจ อุปาสกสตานิ จ ตสฺมึเยว ขเณ โสตาปตฺติผลํ
ปาปุณึสุ. เอวํ ตสฺมึ ทิวเส อนฺตรามคฺเคเยว เทฺว โสตาปนฺนสหสฺสานิ ชาตานิ.
     เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ กสฺมา อุปสงฺกมีติ? ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกามตาย.
กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล กิร สหายกา เทฺว ภิกฺขู อเหสุํ. เตสุ เอโก สารณียธมฺมํ
ปูเรติ, เอโก  ภตฺตคฺควตฺตํ. สารณียธมฺมปูรโก อิตรมาห "อาวุโส อทินฺนผลํ นาม
นตฺถิ, อตฺตนา ลทฺธํ ปเรสํ ทตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตี"ติ. อิตโร ปน อาห "อาวุโส
ตฺวํ น ชานาสิ, เทยฺยธมฺมํ นาม วินิปาเตตุํ  น วฏฺฏติ, อตฺตโน ยาปนมตฺตเมว
คณฺหนฺเตน ภตฺตคฺเค วตฺตํ ปูเรตุํ วฏฺฏตี"ติ. ตีสุ เอโกปิ เอกํ อตฺตโน โอวาเท
โอตาเรตุํ นาสกฺขิ เทฺวปิ อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปูเรตฺวา ตโต จุตา กามาวจรเทวโลเก
นิพฺพตฺตึสุ. ตตฺถ สารณียธมฺมปูรโก อิตรํ ปญฺจหิ ธมฺเมหิ อธิคณฺหิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗.
     เอวํ เต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺตา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เขเปตฺวา
อิมสฺมึ กาเล สาวตฺถิยํ นิพฺพตฺตึสุ. สารณียธมฺมปูรโก โกสลรญฺโ อคฺคมเหสิยา
กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, อิตโร ตสฺสาเยว อุปฏฺากอิตฺถิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ
คณฺหิ. เต เทฺวปิ ชนา เอกทิวเสเนว ชายึสุ. เต นามคฺคหณทิวเส นฺหาเปตฺวา
สิริคพฺเภ นิปชฺชาเปตฺวา ทฺวินฺนํปิ มาตโร พหิ สกฺการํ สํวิทหึสุ. เตสุ
สารณียธมฺมปูรโก อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา มหนฺตํ เสตจฺฉตฺตํ สุปญฺตฺตสิริสยนํ
อลงฺกตปฏิยตฺตญฺจ นิเวสนํ ทิสฺวา "เอกสฺมึ ราชกุเล นิพฺพตฺโตสฺมี"ติ อญฺาสิ. โส
"กึ นุ โข กมฺมํ กตฺวา อิธ นิพฺพตฺโตสฺมี"ติ อาวชฺเชนฺโต "สารณียธมฺม-
นิสฺสนฺเทนา"ติ ตฺวา "สหาโย เม กุหึ นุ โข นิพฺพตฺโต"ติ อาวชฺเชนฺโต
นีจสยเน นิปนฺนํ ทิสฺวา  "อยํ ภตฺตคฺควตฺตํ ปูเรมีติ มม วจนํ น คณฺหิ,
อิมสฺมึ อิทานิ ตํ าเน ๑- นิคฺคณฺหิตุํ วฏฺฏตี"ติ "สมฺม มม วจนํ น อกาสี"ติ
อาห. อถ กึ ชาตนฺติ. ปสฺส มยฺหํ สมฺปตฺตึ, เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺา สิริสยเน
นิปนฺโนสฺมิ, ตฺวํ นีจมญฺเจ ถทฺธอตฺถรณมตฺถเก ๒- นิปนฺโนสีติ. กึ ปน ตฺวํ
เอตํ นิสฺสาย มานํ กโรสิ, นนุ เวฬุสลากาหิ กตฺวา ปิโลติกาย ปลิเวิตํ
สพฺพเมตํ ปวีธาตุมตฺตเมวาติ.
     สุมนา เตสํ กถํ สุตฺวา "มม ภาติกานํ สนฺติเก โกจิ นตฺถี"ติ เตสํ
สมีปํ คจฺฉนฺตี ทฺวารํ นิสฺสาย ิตา  "ธาตู"ติ วจนํ สุตฺวา "อิทํ ธาตูติ วจนํ
พหิทฺธา นตฺถิ, มม ภาติกา สมณเทวปุตฺตา ภวิสฺสนฺตี"ติ จินฺเตตฺวา "สจาหํ
`อิเม เอวํ กเถนฺตี'ติ มาตาปิตูนํ กเถสฺสามิ, `อมนุสฺสา เอเต'ติ นีหราเปสฺสนฺติ.
อิมํ การณํ อญฺสฺส อกเถตฺวา กงฺขาเฉทกํ ปุริสเหรญฺิกํ มม ปิตรํ
มหาโคตมพุทฺธํ ทสพลํเยว ปุจฺฉิสฺสามี"ติ ภุตฺตปาตราสา ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา
"ทสพลสฺส อุปฏฺานํ คมิสฺสามี"ติ อาห. ราชา ปญฺจ รถสตานิ โยชาเปสิ.
ชมฺพูทีปตลสฺมึ หิ ติสฺโสว กุมาริโย ปิตูนํ สนฺติเก ๓- ปญฺจ รถสตานิ ลภึสุ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อิมสฺมึ ทานิ นิคฺคณฺหนฏฺาเน ๒ ฉ.ม. ถทฺธอตฺถรณมตฺเต ๓ ม. สนฺติเก ตานิ,
@ฉ. สนฺติกา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘.
พิมฺพิสารรญฺโ ธีตา จุนฺที ราชกญฺา, ธนญฺชยเสฏฺิสฺส ธีตา วิสาขา, อยํ
สุมนา ราชกญฺาติ. สา คนฺธมาลํ อาทาย รเถ ิตา ปญฺจรถสตปริวารา
"อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ. ๑-
     อิธสฺสูติ อิธ ภเวยฺยุํ. เอโก ทายโกติ เอโก อตฺตนา ลทฺธลาภโต ปรสฺส
ทตฺวา ปริภุญฺชนโก สารณียธมฺมปูรโก. เอโก อทายโกติ เอโก อตฺตนา ลทฺธํ
ปรสฺส อทตฺวา ปริภุญฺชนโก ภตฺตคฺควตฺตปูรโก. เทวภูตานํ ปน เนสนฺติ ๒-
เทวภูตานํ เอเตสํ. อธิคณฺหาตีติ อภิภวิตฺวา คณฺหาติ อชฺโฌตฺถรติ อติเสติ.
อธิปเตยฺยนาติ ๓- เชฏฺกการเณน. อิเมหิ ปญฺจหิ าเนหีติ เสสเทเว สกฺโก
เทวราชา วิย อิเมหิ ปญฺจหิ การเณหิ อธิคณฺหาติ. มานุสเกนาติอาทีสุ อายุนา
มหากสฺสปตฺเถโร วิย พกฺกุลตฺเถโร ๔- วิย อานนฺทตฺเถโร วิย จ, วณฺเณน
มหาคติมฺพอภยตฺเถโร วิย ภณฺฑาคาริโก อมจฺโจ วิย จ, สุเขน รฏฺปาลกุลปุตฺโต
วิย โสณเสฏฺิปุตฺโต วิย ยสทารโก วิย จ, ยเสน ธมฺมาโสโก วิย, ตถา
อาธิปจฺเจนาติ อิเมหิ ปญฺจหิ การเณหิ อติเรโก เชฏฺโก โหติ.
     ยาจิโตว พหุลนฺติ พกฺกุลตฺเถรสีวลิตฺเถรอานนฺทตฺเถราทโย วิย ยาจิโตว
พหุลํ จีวราทีนิ ปริภุญฺชตีติ อิเมหิ การเณหิ อติเรโก โหติ เชฏฺโก. ยทิทํ
วิมุตฺติยา วิมุตฺตนฺติ ๕- ยํ เอกสฺส วิมุตฺติยา สทฺธึ อิตรสฺส วิมุตฺตึ อารพฺภ
นานากรณํ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย, ตํ น วทามีติ อตฺโถ. สตฺตวสฺสิกทารโก วา
หิ วิมุตฺตึ ปฏิวิชฺฌตุ วสฺสสติกตฺเถโร วา ภิกฺขุ วา ภิกขุนี วา อุปาสโก
วา อุปาสิกา วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา, ปฏิวิทฺธโลกุตฺตรมคฺเค
นานตฺตํ นาม นตฺถิ. อลเมวาติ ยุตฺตเมว. ยตฺร หิ นามาติ ยานิ นาม.
     คจฺฉํ อากาสธาตุยาติ อากาเสน คจฺฉนโต. สทฺโธติ รตนตฺตยคุณานํ
สทฺธาตา. ถนยนฺติ คจฺฉนฺโต. วิชฺชุมาลีติ มาลาสทิสาย เมฆมุเข จรนฺติยา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เตนุปสงฺกมิ  ๒  สี. เทวภูตานํ ปเนสนฺติ  ๓ ฉ.ม. อาธิปเตยฺเยนาติ
@๔ ฉ.ม. พากุลตฺเถโร  ๕ ฉ.ม. วิมุตฺตินฺติ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๑๔-๑๘.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=16&page=14&pages=5&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=16&A=297&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=16&A=297&pagebreak=1#p14