อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๒)
หน้าที่ ๑๑๕-๑๑๖.

หน้าที่ ๑๑๕.
      อถสฺส สตฺถา ตสฺมาติหาติ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ อิมสฺมึ จ สวิญฺญาณเกติ-
อาทิ วุตฺตนยเมว. อจฺเฉชฺชิ ๑- ตณฺหนฺติ มคฺคญาณสตฺเถน ตณฺหํ ฉินฺทิ. วิวฏฺฏยิ ๒-
สญฺโญชนนฺติ ทสวิธมฺปิ สํโยชนํ สมูลกํ อุพฺพตฺเตตฺวา ฉฑฺเฑสิ. สมฺมามานาภิสมยา
อนฺตมกาสิ ทุกฺขสฺสาติ สมฺมาอุปาเยน สมฺมาปฏิปตฺติยา นววิธสฺส มานสฺส
ปหานาภิสมยวเสน วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตมกาสิ. อิทญฺจ ปน เมตํ สาริปุตฺต สนฺธาย
ภาสิตนฺติ สาริปุตฺต มยา ปารายเน อุทยปเญฺห อิทํ ผลสมาปตฺติเมว สนฺธาย
เอตํ ภาสิตํ.
      อิทานิ ยํ ตํ ภควตา ภาสิตํ, ตํ ทสฺเสตุํ ๒- ปหานํ กามสญฺญานนฺติอาทิ อารทฺธํ.
อุทยปเญฺหว ๓- เอตํ "ปหานํ กามฉนฺทานนฺ"ติ ๔- อาคตํ, อิธ ปน องฺคุตฺตรภาณเกหิ
"กามสญฺญานนฺ"ติ อาโรปิตํ. ตตฺถ พฺยญฺชนเมว นานํ, อตฺโถ ปน เอโกเยว.
กามสญฺญานนฺติ กาเม อารพฺภ อุปฺปนฺนสญฺญานํ, อฏฺฐหิ วา โลภสหคตจิตฺเตหิ
สหชาตสญฺญานํ. โทมนสฺสาน จูภยนฺติ เอตาสญฺจ กามสญฺญานํ เจตสิกโทมนสฺสานญฺจาติ
อุภินฺนมฺปิ ปหานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานสงฺขาตํ อรหตฺตผลํ อญฺญาวิโมกฺขํ ปพฺรูมีติ
อตฺโถ. นิทฺเทเส ปน "กามจฺฉนฺทสฺส จ โทมนสฺสสฺส จ ทฺวินฺนมฺปิ ปหานํ วูปสมํ
ปฏินิสฺสคฺคํ ปฏิปฺปสฺสทฺธึ อมตํ นิพฺพานนฺ"ติ ๕- วุตฺตํ, ตํ อตฺถุทฺธารวเสน
วุตฺตํ. ปหานนฺติ หิ ขีณาการสงฺขาโต วูปสโมปิ วุจฺจติ, กิเลสปฏินิสฺสชฺชนโต ๖-
มคฺโคปิ, กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิสงฺขาตํ ผลมฺปิ, ยํ อาคมฺม กิเลสา ปหิยฺยนฺติ, ตํ
อมตํ นิพฺพานนฺติ. ตสฺมา ตตฺถ ตานิ ปทานิ อาคตานิ. "อญฺญาวิโมกฺขํ ปพฺรูมี"ติ
วจนโต ปน อรหตฺตผลเมว อธิปฺเปตํ. ถีนสฺส จ ปนูทนนฺติ ๗- ถีนสฺส ปนูทนนฺเต
อุปฺปนฺนตฺตา อรหตฺตผลเมว อธิปฺเปตํ. กุกฺกุจฺจานํ นิวารณนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. อจฺเฉจฺฉิ  ๒ สี.,อิ. วาวตฺตยิ  ๓ ฉ.ม. ทสฺเสนฺโต  ๔ ฉ.ม.,อิ. อุทยปเญฺห จ
@๕ ขุ.สุ. ๒๕/๑๑๑๓/๕๔๗ อุทยมาณวกปญฺหา, ขุ.จูฬ. ๓๐/๔๔๔/๒๑๔
@อุทยมาณวกปญฺหานิทฺเทส (สฺยา)    ๖ ขุ.จูฬ. ๓๐/๔๔๒/๒๑๒
@อุทยมาณวกปญฺหานิทฺเทส (สฺยา)      ๗ ฉ.ม. กิเลเส ปฏินิสฺสชฺชนฺโต,
@สี.,อิ. กิเลสปฏิสฺสชโน  ๘ ฉ.ม.,อิ. ปนูทนนฺติปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑๖.
กุกฺกุจฺจนิวารณสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรํ อุปฺปนฺนตฺตา ผลเมว อธิปฺเปตํ.
      อุเปกฺขาสติสํสุทฺธนฺติ จตุตฺถชฺฌานิเก ผเล อุปฺปนฺนาย อุเปกฺขาย จ สติยา
จ สํสุทฺธํ. ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺติ ธมฺมตกฺโก วุจฺจติ สมฺมาสงฺกปฺโป, โส อาทิโต
โหติ, ปุรโต โหติ, ปุพฺพงฺคโม โหติ อญฺญาวิโมกฺขสฺสาติ ธมฺมตกฺกปุเรชโว. ตํ
ธมฺมตกฺกปุเรชวํ. อญฺญาวิโมกฺขนฺติ อญฺญินฺทฺริยปริโยสาเน อุปฺปนฺนํ วิโมกฺขํ,
อญฺญาย วา วิโมกฺขํ อญฺญาวิมุตฺตนฺติ ๑- อตฺโถ. อวิชฺชาย ปเภทนนฺติ อวิชฺชาย
ปเภทนนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา, อวิชฺชาย ปเภทนํ, สนฺตํ ๒- วา นิพฺพานํ อารพฺภ
อุปฺปนฺนตฺตา เอวํลทฺธนามํ อรหตฺตผลเมว. อิติ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปหานนฺติอาทีหิ
ปเทหิ อรหตฺตผลเมว ปกาสิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
                         ๔. นิทานสุตฺตวณฺณนา
      [๓๔] จตุตฺเถ นิทานานีติ การณานิ. กมฺมานนฺติ วฏฺฏคามิกกมฺมานํ. โลโภ
นิทานํ กมฺมานํ สมุทยายาติ ลุพฺภนปลุพฺภนสภาโว โลโภ วฏฺฏคามิกกมฺมานํ
สมุทยาย ปิณฺฑิกรณตฺถาย นิทานํ การณํ ปจฺจโยติ อตฺโถ. โทโสติ ทุสฺสน-
ปทุสฺสนสภาโว โทโส. โมโหติ มุยฺหนปมุยฺหนสภาโว ๓- โมโห.
      โลภปกตนฺติ โลเภน ปกตํ, โลภาภิภูเตน ลุทฺเธน หุตฺวา กตกมฺมนฺติ อตฺโถ.
โลภโต ชาตนฺติ โลภชํ. โลโภ นิทานมสฺสาติ โลภนิทานํ. โลโภ สมุทโย
อสฺสาติ อโลภสมุทยํ. สมุทโยติ ปจฺจโย, โลภปจฺจยนฺติ อตฺโถ. ยตฺถสฺส
อตฺตภาโว นิพฺพตฺตตีติ ยสฺมึ ฐาเน อสฺส โลภชกมฺมวโต ปุคฺคลสฺส อตฺตภาโว
นิพฺพตฺตติ, ขนฺธา ปาตุภวนฺติ. ตตฺถ ตํ กมฺมํ วิปจฺจตีติ เตสุ ขนฺเธสุ ตํ
กมฺมํ วิปจฺจติ. ทิฏฺเฐ วา ธมฺเมติอาทิ ยสฺมา ตํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ วา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วา วิโมกฺขํ อญฺญาวิโมกฺขํ, ปญฺญาวิมุตฺตนฺติ
@๒ ฉ.ม.,อิ. ปเภทนสงฺขาตํ   ๓ ม. มุยฺหนสมฺมุยฺหนสภาโว


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้าที่ ๑๑๕-๑๑๖.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=15&page=115&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=15&A=2578&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=15&A=2578&modeTY=2&pagebreak=1#p115