อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๑)
หน้าที่ ๑๐๔-๑๐๕.

หน้าที่ ๑๐๔.
อนุตปฺปา ๑- โหตีติ อนุตาปกรา โหติ. ตตฺถ จกฺกวตฺติรญฺโญ กาลกิริยา เอกจกฺกวาเฬ
เทวมนุสฺสานํ อนุตาปกรา โหติ. พุทฺธานํ กาลกิริยา ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ ๒-
เทวมนุสฺสานํ อนุตาปกรา โหติ. เตน วุตฺตํ "พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตี"ติ.
      [๑๗๔] ปญฺจเม อทุติโยติ ทุติยกสฺส ๓- พุทฺธสฺส อภาวา อทุติโย. จตฺตาโร หิ
พุทฺธา สุตพุทฺโธ จตุสจฺจพุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺโธ สพฺพญฺญุพุทฺโธติ. ตตฺถ พหุสฺสุโต
ภิกฺขุ สุตพุทฺโธ นาม. ขีณาสโว จตุสจฺจพุทฺโธ นาม. กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ
เทฺว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวา สามํ ปฏิวิทฺธปจฺเจกพุทฺธญาโณ ปจฺเจกพุทฺโธ
นาม. กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ วา อฏฺฐ วา โสฬส วา อสงฺเขฺยยฺยานิ
ปารมิโย ปูเรตฺวา ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ มทฺทิตฺวา ปฏิวิทฺธสพฺพญฺญุตญาโณ
สพฺพญฺญุพุทฺโธ นาม. อิเมสุ จตูสุ พุทฺเธสุ สพฺพญฺญุพุทฺโธว อทุติโย นาม.
น หิ เตน สทฺธึ อญฺโญ สพฺพญฺญุพุทฺโธ นาม อุปฺปชฺชติ.
      อสหาโยติ อตฺตภาเวน วา ปฏิวิทฺธธมฺเมหิ วา สทิโส สหาโย นาม อสฺส
นตฺถีติ อสหาโย. "ลทฺธสหาโย โข ปน โส ภควา เสกฺขาเสกฺขานญฺเญว ๔-
ปฏิปทานนฺ"ติ อิมินา ปริยาเยน ๕- เสกฺขาเสกฺขา พุทฺธานํ ๖- สหายา นาม โหนฺติ.
อปฺปฏิโมติ ปฏิมา วุจฺจติ อตฺตภาโว, ตสฺส อตฺตภาวสทิสา อญฺญา ปฏิมา นตฺถีติ
อปฺปฏิโม. ยาปิ จ มนุสฺสา สุวณฺณรชตาทิมยา ปฏิมา กโรนฺติ, ตาสุ วาลคฺคมตฺตมฺปิ
โอกาสํ ตถาคตสฺส อตฺตภาวสทิสํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ สพฺพตฺถาปิ อปฺปฏิโม.
      อปฺปฏิสโมติ อตฺตภาเวเนวสฺส ปฏิสโม นาม โกจิ นตฺถีติ อปฺปฏิสโม.
อปฺปฏิภาโคติ เยน ตถาคเตน ๗- "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติอาทินา นเยน ธมฺมา
เทสิตา, เตน ปุน "จตฺตาโร ๘- สติปฏฺฐานา, ตโย วา ปญฺจ วา"ติอาทินา นเยน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อานุตปฺปา  ๒ ฉ.ม....จกฺกวาเฬสุ  ๓ ฉ.ม. ทุติยสฺส
@๔ สี.,อิ.,ฉ.ม. เสขานญฺเจว  ๕ ฉ.ม.,อิ. อิมินา ปน ปริยาเยน  ๖ ฉ.ม. เสขาเสขา
@พุทฺธานํ, อิ. เสขาเสขพุทฺธานํ  ๗ ฉ.ม.,อิ. เย ตถาคเตน  ๘ ฉ.ม.,อิ. เตสุ น
@จตฺตาโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๕.
ปฏิภาคํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ อปฺปฏิภาโค. อปฺปฏิปุคฺคโลติ อญฺโญ โกจิ
"อหํ พุทฺโธ"ติ เอวํ ปฏิญฺญํ ทาตุํ สมตฺโถ นาม ปุคฺคโล ๑- นตฺถีติ อปฺปฏิปุคฺคโล.
อสโมติ อปฺปฏิปุคฺคลตฺตาว สพฺพสตฺเตหิ อสโม. อสมสโมติ อสมา วุจฺจนฺติ
อตีตานาคตา สพฺพญฺญุพุทฺธา, เตหิ อสเมหิ สโมติ อสมสโม.
      ทฺวิปทานํ ๒- อคฺโคติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อปทานํ ทฺวิปทานํ จตุปฺปทานํ พหุปฺ-
ปทานํ รูปิอรูปิสญฺญิอสญฺญิเนวสญฺญินาสญฺญิสตฺตานํ อคฺโคว, กสฺมา อิธ ทฺวิปทานํ
อคฺโคติ วุตฺโต? เสฏฺฐตรวเสน. อิมสฺมึ หิ โลเก เสฏฺโฐ นาม อุปฺปชฺชมาโน
อปทจตุปฺปทพหุปฺปเทสุ นุปฺปชฺชติ, ทฺวิปเทสุเยว อุปฺปชฺชติ. กตรทฺวิปเทสูติ?
มนุสฺเสสุ เจว เทเวสุ จ. มนุสฺเสสุ จ ๓- อุปฺปชฺชมาโน ติสหสฺสิมหาสหสฺสิโลกธาตุํ
วเส วตฺเตตุํ สมตฺโถ พุทฺโธ หุตฺวา อุปฺปชฺชติ. เทเวสุ อุปฺปชฺชมาโน ทสสหสฺสิโลก-
ธาตุวสวตฺตี มหาพฺรหฺมา หุตฺวา อุปฺปชฺชติ. โส ตสฺส กปฺปิยการโก วา อารามิโก วา
สมฺปชฺชติ. อิติ ตโตปิ เสฏฺฐตรวเสเนว ๔- ทฺวิปทานํ อคฺโคติ วุตฺโต.
      [๑๗๕-๑๘๖] ฉฏฺฐาทีสุ เอกปุคฺคลสฺส ภิกฺขเว ปาตุภาวา มหโต จกฺขุสฺส
ปาตุภาโว โหตีติ ภิกฺขเว เอกปุคฺคลสฺส ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ปาตุภาเวน มหนฺตสฺส จกฺขุสฺส ปาตุภาโว โหติ. ตสฺมึ ปุคฺคเล ปาตุภูเต ตํปิ
ปาตุภูตเมว โหติ, น วินา ตสฺส ปาตุภาเวน ปาตุภวติ. ปาตุภาโวติ อุปฺปตฺติ
นิปฺผตฺติ. กตมสฺส จกฺขุสฺสาติ? ปญฺญาจกฺขุสฺสาติ. กีวรูปสฺสาติ? สาริปุตฺตตฺ-
เถรสฺส วิปสฺสนาปญฺญาสทิสสฺส มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส สมาธิปญฺญาสทิสสฺสาติ.
อาโลกาทีสุปิ เอเสว นโย. อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ ปญฺญาอาโลกสทิโสเยวาติ เอตฺถ ๕-
อาโลโก, ปญฺญาโอภาสสทิโสเยว จ ๖- โอภาโส อธิปฺเปโต. "มหโต จกฺขุสฺส, มหโต
อาโลกสฺส, มหโต โอภาสสฺสา"ติ อิมานิ ตีณิปิ ๗- โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานิ กถิตานีติ
เวทิตพฺพานิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กาตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล  ๒ ปาลิ.,สี.,อิ. ทิปทานํ  ๓ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น
@ทิสฺสติ ๔ ฉ.ม.,อิ. เสฏฺฐตรวเสเนส  ๕ ฉ.ม....สทิโสเยว หิ เอตฺถ  ๖ ฉ.ม. อยํ
@สทฺโท น ทิสฺสติ  ๗ ฉ.ม.,อิ. อิมานิ จ ปน ตีณิปิ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๑๐๔-๑๐๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=14&page=104&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=2441&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=14&A=2441&modeTY=2&pagebreak=1#p104