อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลี อักษรไทย
องฺ.อ. (มโนรถ.๑)
หน้าที่ ๑๐๔-๑๐๕.

หน้าที่ ๑๐๔.
อนุตปฺปา ๑- โหตีติ อนุตาปกรา โหติ. ตตฺถ จกฺกวตฺติรญฺโ กาลกิริยา เอกจกฺกวาเฬ
เทวมนุสฺสานํ อนุตาปกรา โหติ. พุทฺธานํ กาลกิริยา ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ ๒-
เทวมนุสฺสานํ อนุตาปกรา โหติ. เตน วุตฺตํ "พหุโน ชนสฺส อนุตปฺปา โหตี"ติ.
      [๑๗๔] ปญฺจเม อทุติโยติ ทุติยกสฺส ๓- พุทฺธสฺส อภาวา อทุติโย. จตฺตาโร หิ
พุทฺธา สุตพุทฺโธ จตุสจฺจพุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺโธ สพฺพญฺุพุทฺโธติ. ตตฺถ พหุสฺสุโต
ภิกฺขุ สุตพุทฺโธ นาม. ขีณาสโว จตุสจฺจพุทฺโธ นาม. กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ
เทฺว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวา สามํ ปฏิวิทฺธปจฺเจกพุทฺธาโณ ปจฺเจกพุทฺโธ
นาม. กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ วา อฏฺ วา โสฬส วา อสงฺเขฺยยฺยานิ
ปารมิโย ปูเรตฺวา ติณฺณํ มารานํ มตฺถกํ มทฺทิตฺวา ปฏิวิทฺธสพฺพญฺุตาโณ
สพฺพญฺุพุทฺโธ นาม. อิเมสุ จตูสุ พุทฺเธสุ สพฺพญฺุพุทฺโธว อทุติโย นาม.
น หิ เตน สทฺธึ อญฺโ สพฺพญฺุพุทฺโธ นาม อุปฺปชฺชติ.
      อสหาโยติ อตฺตภาเวน วา ปฏิวิทฺธธมฺเมหิ วา สทิโส สหาโย นาม อสฺส
นตฺถีติ อสหาโย. "ลทฺธสหาโย โข ปน โส ภควา เสกฺขาเสกฺขานญฺเว ๔-
ปฏิปทานนฺ"ติ อิมินา ปริยาเยน ๕- เสกฺขาเสกฺขา พุทฺธานํ ๖- สหายา นาม โหนฺติ.
อปฺปฏิโมติ ปฏิมา วุจฺจติ อตฺตภาโว, ตสฺส อตฺตภาวสทิสา อญฺา ปฏิมา นตฺถีติ
อปฺปฏิโม. ยาปิ จ มนุสฺสา สุวณฺณรชตาทิมยา ปฏิมา กโรนฺติ, ตาสุ วาลคฺคมตฺตมฺปิ
โอกาสํ ตถาคตสฺส อตฺตภาวสทิสํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ สพฺพตฺถาปิ อปฺปฏิโม.
      อปฺปฏิสโมติ อตฺตภาเวเนวสฺส ปฏิสโม นาม โกจิ นตฺถีติ อปฺปฏิสโม.
อปฺปฏิภาโคติ เยน ตถาคเตน ๗- "จตฺตาโร สติปฏฺานา"ติอาทินา นเยน ธมฺมา
เทสิตา, เตน ปุน "จตฺตาโร ๘- สติปฏฺานา, ตโย วา ปญฺจ วา"ติอาทินา นเยน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อานุตปฺปา  ๒ ฉ.ม....จกฺกวาเฬสุ  ๓ ฉ.ม. ทุติยสฺส
@๔ สี.,อิ.,ฉ.ม. เสขานญฺเจว  ๕ ฉ.ม.,อิ. อิมินา ปน ปริยาเยน  ๖ ฉ.ม. เสขาเสขา
@พุทฺธานํ, อิ. เสขาเสขพุทฺธานํ  ๗ ฉ.ม.,อิ. เย ตถาคเตน  ๘ ฉ.ม.,อิ. เตสุ น
@จตฺตาโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐๕.
ปฏิภาคํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ อปฺปฏิภาโค. อปฺปฏิปุคฺคโลติ อญฺโ โกจิ
"อหํ พุทฺโธ"ติ เอวํ ปฏิญฺ ทาตุํ สมตฺโถ นาม ปุคฺคโล ๑- นตฺถีติ อปฺปฏิปุคฺคโล.
อสโมติ อปฺปฏิปุคฺคลตฺตาว สพฺพสตฺเตหิ อสโม. อสมสโมติ อสมา วุจฺจนฺติ
อตีตานาคตา สพฺพญฺุพุทฺธา, เตหิ อสเมหิ สโมติ อสมสโม.
      ทฺวิปทานํ ๒- อคฺโคติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อปทานํ ทฺวิปทานํ จตุปฺปทานํ พหุปฺ-
ปทานํ รูปิอรูปิสญฺิอสญฺิเนวสญฺินาสญฺิสตฺตานํ อคฺโคว, กสฺมา อิธ ทฺวิปทานํ
อคฺโคติ วุตฺโต? เสฏฺตรวเสน. อิมสฺมึ หิ โลเก เสฏฺโ นาม อุปฺปชฺชมาโน
อปทจตุปฺปทพหุปฺปเทสุ นุปฺปชฺชติ, ทฺวิปเทสุเยว อุปฺปชฺชติ. กตรทฺวิปเทสูติ?
มนุสฺเสสุ เจว เทเวสุ จ. มนุสฺเสสุ จ ๓- อุปฺปชฺชมาโน ติสหสฺสิมหาสหสฺสิโลกธาตุํ
วเส วตฺเตตุํ สมตฺโถ พุทฺโธ หุตฺวา อุปฺปชฺชติ. เทเวสุ อุปฺปชฺชมาโน ทสสหสฺสิโลก-
ธาตุวสวตฺตี มหาพฺรหฺมา หุตฺวา อุปฺปชฺชติ. โส ตสฺส กปฺปิยการโก วา อารามิโก วา
สมฺปชฺชติ. อิติ ตโตปิ เสฏฺตรวเสเนว ๔- ทฺวิปทานํ อคฺโคติ วุตฺโต.
      [๑๗๕-๑๘๖] ฉฏฺาทีสุ เอกปุคฺคลสฺส ภิกฺขเว ปาตุภาวา มหโต จกฺขุสฺส
ปาตุภาโว โหตีติ ภิกฺขเว เอกปุคฺคลสฺส ตถาคตสฺส อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ปาตุภาเวน มหนฺตสฺส จกฺขุสฺส ปาตุภาโว โหติ. ตสฺมึ ปุคฺคเล ปาตุภูเต ตํปิ
ปาตุภูตเมว โหติ, น วินา ตสฺส ปาตุภาเวน ปาตุภวติ. ปาตุภาโวติ อุปฺปตฺติ
นิปฺผตฺติ. กตมสฺส จกฺขุสฺสาติ? ปญฺาจกฺขุสฺสาติ. กีวรูปสฺสาติ? สาริปุตฺตตฺ-
เถรสฺส วิปสฺสนาปญฺาสทิสสฺส มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส สมาธิปญฺาสทิสสฺสาติ.
อาโลกาทีสุปิ เอเสว นโย. อุภินฺนํ อคฺคสาวกานํ ปญฺาอาโลกสทิโสเยวาติ เอตฺถ ๕-
อาโลโก, ปญฺาโอภาสสทิโสเยว จ ๖- โอภาโส อธิปฺเปโต. "มหโต จกฺขุสฺส, มหโต
อาโลกสฺส, มหโต โอภาสสฺสา"ติ อิมานิ ตีณิปิ ๗- โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานิ กถิตานีติ
เวทิตพฺพานิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กาตุํ สมตฺโถ ปุคฺคโล  ๒ ปาลิ.,สี.,อิ. ทิปทานํ  ๓ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น
@ทิสฺสติ ๔ ฉ.ม.,อิ. เสฏฺตรวเสเนส  ๕ ฉ.ม....สทิโสเยว หิ เอตฺถ  ๖ ฉ.ม. อยํ
@สทฺโท น ทิสฺสติ  ๗ ฉ.ม.,อิ. อิมานิ จ ปน ตีณิปิ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๑๐๔-๑๐๕.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=14&page=104&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=2441&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=14&A=2441&pagebreak=1#p104