อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลี อักษรไทย
สํ.อ. (สารตฺถ.๒)
หน้าที่ ๔๖-๔๗.

หน้าที่ ๔๖.
อิมสฺมึ สุตฺเต สพฺโพปิ สปฺปฏิสนฺธิโก ปุถุชฺชโน "พาโล"ติ, อปฺปฏิสนฺธิโก
ขีณาสโว "ปณฺฑิโต"ติ วุตฺโต. โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิโน ปน "ปณฺฑิตา"ติ
วา "พาลา"ติ วา น วตฺตพฺพา, ภชมานา ปน ปณฺฑิตปกฺขํ ภชนฺติ. นวมํ.
                        ๑๐. ปจฺจยสุตฺตวณฺณนา
    [๒๐] ทสเม ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเน
จ ธมฺเมติ สตฺถา อิมสฺมึ สุตฺเต ปจฺจเย จ ปจฺจยนิพฺพตฺเต จ สภาวธมฺเม
เทเสสฺสามีติ อุภยํ อารภิ. อุปฺปาทา วา ตถาคตานนฺติ ตถาคตานํ อุปฺปาเทปิ,
พุทฺเธสุ อุปฺปนฺเนสุปิ อนุปฺปนฺเนสุปิ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ, ชาติเยว
ชรามรณสฺส ปจฺจโย. ิตาว สา ธาตูติ ิโตว โส ปจฺจยสภาโว, น กทาจิ
ชาติ ชรามรณสฺส ปจฺจโย น โหติ. ธมฺมฏฺิตตา ธมฺมนิยามตาติ อิเมหิปิ
ทฺวีหิ ปจฺจยเมว กเถติ. ปจฺจเยน หิ ปจฺจยุปฺปนฺนา ธมฺมา ติฏฺนฺติ, ตสฺมา
ปจฺจโยว "ธมฺมฏฺิตตา"ติ วุจฺจติ. ปจฺจโย ธมฺเม นิยเมติ, ตสฺมา "ธมฺมนิยามตา"ติ
วุจฺจติ. อิทปฺปจฺจยตาติ อิเมสํ ชรามรณาทีนํ ปจฺจยา อิทปฺปจฺจยา อิทปฺปจฺจยาว
อิทปฺปจฺจยตา. ตนฺติ ตํ ปจฺจยํ. อภิสมฺพุชฺฌตีติ าเณน อภิสมฺพุชฺฌติ. อภิสเมตีติ
ตํ ๑- าเณน อภิสมาคจฺฉติ. อาจิกฺขตีติ กเถติ. เทเสตีติ เทสยติ. ๒- ปญฺเปตีติ
ชานาเปติ. ปฏฺเปตีติ าณมุเข เปติ. วิวรตีติ วิวริตฺวา ทสฺเสติ. วิภชตีติ
วิภาคโต ทสฺเสติ. อุตฺตานีกโรตีติ ปากฏํ กโรติ. ปสฺสถาติ จาหาติ ปสฺสถ
อติวทติ. ๓- กินฺติ? ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว ชรามรณนฺติอาทิ.
    อิติ โข ภิกฺขเวติ เอวํ โข ภิกฺขเว. ยา ตตฺราติ ยา เตสุ "ชาติปจฺจยา
ชรามรณนฺ"ติอาทีสุ. ตถตาติอาทีนิ ปจฺจยาการสฺเสว เววจนานิ. โส เตหิ เตหิ
ปจฺจเยหิ อนูนาธิเกเหว ตสฺส ตสฺส ธมฺมสฺส สมฺภวโต ตถตาติ, สามคฺคึ อุปคเตสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ       ๒ ฉ.ม.,อิ. ทสฺเสติ  ๓ ฉ.ม. อิติ จ วทติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๗.
ปจฺจเยสุ มุหุตฺตมฺปิ ตโต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตานํ ธมฺมานํ ๑- อสมฺภวาภาวโต
อวิตถตาติ, อญฺธมฺมปจฺจเยหิ อญฺธมฺมานุปฺปตฺติโต อนญฺถตาติ, ชรามรณาทีนํ
ปจฺจยโต วา ปจฺจยสมูหโต วา อิทปฺปจฺจยตาติ วุตฺโต. ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- อิเมสํ
ปจฺจยา อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยา เอว อิทปฺปจฺจยตา, อิทปฺปจฺจยานํ วา
สมูโห อิทปฺปจฺจยตา. ลกฺขณํ ปเนตฺถ สทฺทสตฺถโต เวทิตพฺพํ.
    อนิจฺจนฺติ หุตฺวา อภาวฏฺเน อนิจฺจํ. เอตฺถ จ อนิจฺจนฺติ น ชรามรณํ
อนิจฺจํ, อนิจฺจสภาวานํ ปน ขนฺธานํ ชรามรณตฺตา อนิจฺจํ นาม ชาตํ. สงฺขตาทีสุปิ
เอเสว นโย. เอตฺถ จ สงฺขตนฺติ ปจฺจเยหิ สมาคนฺตฺวา กตํ. ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ
ปจฺจเย นิสฺสาย อุปฺปนฺนํ. ขยธมฺมนฺติ ขยสภาวํ. วยธมฺมนฺติ วิคจฺฉนกสภาวํ.
วิราคธมฺมนฺติ วิรุชฺฌนกสภาวํ. ๒- นิโรธธมฺมนฺติ นิรุชฺฌนกสภาวํ. ชาติยาปิ
วุตฺตนเยเนว อนิจฺจตา เวทิตพฺพา. ชนกปจฺจยานํ วา กิจฺจานุภาวลกฺขเณ ๓-
ทิฏฺตฺตา ๔- เอเกน ปริยาเยนเนตฺถ อนิจฺจาติอาทีนิ ยุชฺชนฺติเยว. ภวาทโย
อนิจฺจาทิสภาวา. ๕-
    สมฺมปฺปญฺายาติ ๖- สวิปสฺสนาย มคฺคปญฺาย. ปุพฺพนฺตนฺติ ปุริมํ
อติกฺกนฺตํ. ๗- อโหสึ นุ โขติอาทีสุ "อโหสึ นุ โข นนุ โข"ติ สสฺสตาการญฺจ
อธิจฺจสมุปฺปตฺติอาการญฺจ นิสฺสาย อตีเต อตฺตโน วิชฺชมานตญฺจ อวิชฺชมานตญฺจ
กงฺขติ. กึ การณนฺติ น วตฺตพฺพํ, อุมฺมตฺตโก วิย พาลปุถุชฺชโน ยถา วา ตถา วา
ปวตฺตติ. กึ นุ โข อโหสินฺติ ชาติลิงฺคุปปตฺติโย นิสฺสาย "ขตฺติโย นุ โข อโหสึ
พฺราหฺมณเวสฺสสุทฺทคหฏฺปพฺพชิตเทวมนุสฺสานํ อญฺตโร"ติ กงฺขติ. กถํ นุ โขติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นิพฺพตฺตนธมฺมานํ, ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺตานํ ธมฺมานํ
@๒ ฉ.ม., อิ. วิรชฺชนกสภาวํ       ๓ ฉ.ม.,อิ. กิจฺจานุภาวกฺขเณ
@๔ สี.,อิ. นิทฺทิฏฺตฺตา            ๕ ฉ.ม. อนิจฺจาทิสภาวาเยว
@๖ สี.,อิ. ปญฺายาติ             ๗ ฉ.ม. อตีตนฺติ อตฺโถ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้าที่ ๔๖-๔๗.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=12&page=46&pages=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=12&A=1014&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=1014&pagebreak=1#p46