อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ หน้าที่ ๒๑๒.

อิโต ปรํ ยํ ปรินิพฺพานปริกมฺมํ กตฺวา ภควา ปรินิพฺพุโต, ตํ ทสฺเสตุํ อถโข ภควา ปมชฺฌานนฺติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปนฺเน ภควติ อสฺสาสปสฺสาสานํ อปฺปวตฺตึ ทิสฺวา "ปรินิพฺพุโต สตฺถา"ติ สญฺาย เทวมนุสฺสา เอกปฺปหาเรน วิรวึสุ, อานนฺทตฺเถโรปิ "ปรินิพฺพุโต นุ โข ภนฺเต อนุรุทฺธ ภควา"ติ เถรํ ปุจฺฉิ. เถโร "น โข อาวุโส อานนฺท ตถาคโต ปรินิพฺพุโต, อปิจ สญฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน"ติ อาห. กถํ ปเนโส ^๑- อญฺาสิ? เถโร กิร สตฺถารา สทฺธึเยว ตํ ตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชนฺโต ยาว เนวสญฺานาสญฺายตนวุฏฺานํ, ตาว คนฺตฺวา "อิทานิ ภควา นิโรธํ สมาปนฺโน อนฺโตนิโรเธ จ กาลกิริยา นาม นตฺถี"ติ อญฺาสิ. อถโข ภควา สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา ^๒- วุฏฺหิตฺวา เนวสญฺานาสญฺายตนํ สมาปชฺชิ ฯเปฯ ตติยชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชีติ เอตฺถ ปน ภควา จตุวีสติยา าเนสุ ปมชฺฌานํ สมาปชฺชิ, เตรสสุ าเนสุ ทุติยชฺฌานํ, ตถา ตติยํ, ปณฺณรสสุ าเนสุ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิ. กถํ? ทสสุ อสุเภสุ ทฺวตฺตึสากาเร อฏฺสุ กสิเณสุ เมตฺตากรุณา- มุทิตาสุ อานาปาเน ปริจฺเฉทากาเสติ อิเมสุ ตาว จตุวีสติยา าเนสุ ปมชฺฌานํ สมาปชฺชิ. เปตฺวา ปน ทฺวตฺตึสาการํ จ ทส จ อสุภานิ เสเสสุ เตรสสุ ทุติยชฺฌานงฺเคสุเยว. ^๓- เตสุเยว ตติยชฺฌานํ สมาปชฺชิ. อฏฺสุ ปน กสิเณสุ อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาเร อานาปาเน ปริจฺเฉทากาเส จตูสุ อรูเปสูติ อิเมสุ ปณฺณรสสุ าเนสุ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิ. อยํปิ จ สงฺเขปกถาว. นิพฺพานปุรํ ปวิสนฺโต ปน ภควา ธมฺมสามี สพฺพาปิ จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสสงฺขาตา ^๔- สมาปตฺติโย ปวิสิตฺวา วิเทสํ คจฺฉนฺโต าติชนํ อาลิงฺคิตฺวา ^๕- วิย สพฺพสมาปตฺติสุขํ อนุภวิตฺวาว ปวิฏฺโ. จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา สมนนฺตรํ ภควา ปรินิพฺพายีติ เอตฺถ ฌานสมนนฺตรํ ปจฺจเวกฺขณสมนนฺตรนฺติ เทฺว สมนนฺตรานิ. จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺาย @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปน โส ^๒ ฉ.ม., อิ....สมาปตฺติโต ^๓ ฉ.ม. ทุติยํ ฌานํ @^๔ ฉ.ม....สหสฺสสงฺขา ^๕ ฉ.ม. อาลิงฺเคตฺวา

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้าที่ ๒๑๒. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=11&page=212&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=5500&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=11&A=5500&pagebreak=1#p212