อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ หน้าที่ ๑๓๘-๑๓๙.

หน้าที่ ๑๓๘.

"ชาครสฺส ตาว รตฺติยา ทีฆภาโว ปากโฏ, สนฺตสฺส โยชนสฺส ทีฆภาโว ปากโฏ, วฏฺฏปติตสฺส ปน พาลปุถุชฺชนสฺส อนมตคฺคํ สํสารวฏฺฏํ เอกนฺตํ ทีฆเมวา"ติ ราชานญฺจ ตญฺจ ปุริสํ เนรยิกสตฺเต จ อารพฺภ ธมฺมปเท อิมํ คาถํ อภาสิ:- "ทีฆา ชาครโต รตฺติ ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ ทีโฆ พาลาน สํสาโร สทฺธมฺมํ อวิชานตนฺ"ติ. ^๑- คาถาปริโยสาเน โสปิ ^๒- อิตฺถิสามิโก ปุริโส โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ การณํ ชานิตฺวา. สสฺสเมธนฺติ ^๓- โปราณราชกาเล กิร สสฺสเมธํ ปุริสเมธํ สมฺมาปาสํ วาช- เปยฺยนฺติ ^๔- จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อเหสุํ, เยหิ ราชาโน โลกํ สงฺคณฺหึสุ. ตตฺถ นิปฺผนฺนสสฺสโต ทสมภาคคฺคหณํ สสฺสเมธํ นาม, สสฺสสมฺปาทเน เมธาวิตาติ อตฺโถ. มหาโยธานํ ฉมาสิกภติเวตนานุปฺปทานํ ^๕- ปุริสเมธํ นาม, ปุริสสงฺคณฺหเน เมธาวิตาติ อตฺโถ. ทลิทฺทมนุสฺสานํ หตฺถโต ^๖- เลขํ คเหตฺวา ตีณิ วสฺสานิ วินาปิ วฑฺฒิยา สหสฺสทวิสหสฺสมตฺตธนานุปฺปทานํ สมฺมาปาสํ นาม. ตํ หิ สมฺมา มนุสฺเส ปาเสติ, หทเย พนฺธิตฺวา วิย ฐเปติ, ตสฺมา สมฺมาปาสนฺติ วุจฺจติ. "ตาต มาตุลา"ติอาทินา นเยน ปน ^๗- สณฺหวาจาภณนํ วาชเปยฺยํ นาม, ปิยวาจาติ อตฺโถ. เอวํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคหิตํ รฏฺฐํ อิทฺธญฺเจว โหติ ผีตญฺจ ปหูตนฺนปานํ เขมํ นิรพฺพุทํ, มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรทฺวารา วิหรนฺติ. อิทํ ฆรทฺวาเรสุ อคฺคฬานํ อภาวโต นิรคฺคฬนฺติ วุจฺจติ. อยํ โปราณิกา ปเวณิ. อปรภาเค ปน โอกฺกากราชกาเล พฺราหฺมณา อิมานิ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อิมญฺจ รฏฺฐสมฺปตฺตึ ปริวตฺเตตฺวา อุทฺธํ มูลกํ กตฺวา อสฺสเมธํ ปุริสเมธนฺติอา- ทิเก ปญฺจ ยญฺเญ นาม อกรึสุ. เตสุ อสฺสเมตฺถ เมธนฺติ วธนฺตีติ อสฺสเมโธ. ทฺวีหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส เอกวีสติยูปสฺส เอกสฺมึ มชฺฌิมทิวเสเยว สตฺตนวุติปญฺจ- ปสุสตฆาฏภึสนสฺส ฐเปตฺวา ภูมิญฺจ ปุริเส จ อวเสสสพฺพวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๖๐/๒๗ อญฺญตรปุริสวตฺถุ ^๒ ฉ.ม., อิ. โส @^๓ ฉ.ม., อิ. อสฺสเมธนฺติอาทีสุ ปาลิ. อสฺสเมธํ ^๔ ฉ.ม. วาจาเปยฺยนฺติ. เอวมุปริปิ @^๕ ฉ.ม., อิ. ฉมาสิกํ ภตฺตเวตนานุปฺปทานํ ^๖ ม.โปตฺถเก @^๗ ฉ.ม., อิ. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

อธิวจนํ. ปุริสเมตฺถ เมธนฺตีติ ปุริสเมโธ. จตูหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส สทฺธึ ภูมิยา อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ. สมฺมเมตฺถ ปาเสนฺตีติ สมฺมาปาโส. ทิวเส ทิวเส ยุคจฺฉิคฺคเล ปเวสนทณฺฑกสงฺขาตํ ^๑- สมฺมํ ขิปิตฺวา ตสฺส ปติโตกาเส เวทํ ^๒- สํหาริเมหิ ยูปาทีหิ สรสฺสติยา นทิยา นิมุคฺโคกาสโต ปภูติ ปฏิโลมํ คจฺฉนฺเตน ยชิตพฺพสฺส สตฺตยาคสฺเสตํ ^๓- อธิวจนํ. วาชเมตฺถ ปิวนฺตีติ วาชเปยฺโย. เอเกน ปริยญฺเญน สตฺตรสหิ ปสูหิ ยชิตพฺพสฺส เวฬุวยูปสฺส สตฺตรสทกฺขิณสฺส ^๔- ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํ. นตฺถิ เอตฺถ อคฺคฬนฺติ ^๕- นิรคฺคโฬ. นวหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส สทฺธึ ภูมิยา จ ปุริเสหิ จ อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส สพฺพเมธปริยายนามสฺส อสฺสเมธวิกปฺปสฺเสเวตํ อธิวจนํ. มหา- รมฺภาติ มหากิจฺจา มหากรณียา. สมฺมคฺคตาติ สมฺมา ปฏิปนฺนา พุทฺธาทโย. นิรารมฺภาติ อปฺปตฺถา อปฺปกิจฺจา. ยชนฺติ อนุกุลนฺติ อนุกุเลสุ ยชนฺติ, นิจฺจภตฺตาทึ ปุพฺพปุริเสหิ ปฏฺฐปิตํ, ตํ อปราปรํ อนุปจฺฉินฺนตฺตา มนุสฺสา ททนฺตีติ อตฺโถ. นวมํ. ๑๐. พนฺธนสุตฺตวณฺณนา [๑๒๑] ทสเม อิธ ภนฺเต รญฺญาติ อิทํ เต ภิกฺขู เตสุ มนุสฺเสสุ อานนฺทตฺเถรสฺส สุกตการณํ ^๖- อาโรเจสุํ. ^๗- รญฺโญ กิร สกฺเกน กุสราชสฺส ทินฺโน อฏฺฐ วงฺโก ^๘- มณิ ปเวณิยา อาคโต. ราชา อลงฺกรณกาเล ตํ มณึ อาหรถาติ อาห. มนุสฺสา "ฐปิตฏฺฐาเน น ปสฺสามา"ติ อาโรเจสุํ. ราชา อนฺโตฆรจาริโน "มณึ ปริเยสิตฺวา เทถา"ติ พนฺธาเปสิ. อานนฺทตฺเถโร เต ทิสฺวา สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา ปฏิสามกานํ ^๙- เอกํ อุปายํ อาจิกฺขิ. เต รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา "ปณฺฑิโต เถโร, เถรสฺส วจนํ กโรถา"ติ. ปฏิสามกมนุสฺสา ราชงฺคเณ อุทกจาฏึ ฐเปตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา เต มนุสฺเส อาหํสุ "สาฏกํ @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม., อิ.ยุคจฺฉิคฺคเล ปเวสนทณฺฑกสงฺขาตนฺติ อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ @^๒ ฉ.ม., อิ. เวทึ ^๓ ฉ.ม. สตฺรยาคสฺเสตํ ^๔ ฉ.ม. สตฺตรสกทกฺขิณสฺส @^๕ ฉ.ม. อคฺคฬาติ, อิ. อคฺคโล ^๖ สี., อิ สุการณํ @^๗ ฉ.ม., อิ. อาโรเจนฺตา อาโรเจสุํ ^๘ ฏีกา. อฏฺฐวงฺโกติ อฏฺฐํโส @^๙ ฉ.ม., อิ. ทิสฺวา มณิปฏิสามกานํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้าที่ ๑๓๘-๑๓๙. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=11&page=138&pages=2&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=11&A=3597&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=11&A=3597&modeTY=2&pagebreak=1#p138