อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๔๐.

อุปจารํ วา. สมฺปสาเท สตีติ เอตฺถ ทุวิโธ สมฺปสาโท อธิโมกฺขสมฺปสาโท จ ปฏิลาภสมฺปสาโท. อรหตฺตสฺส หิ วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา วิหรโต มหาภูตาทีสุ อุปฏฺหนฺเตสุ เยนิเม นีหาเรน มหาภูตา อุปฏฺหนฺติ. อุปาทายรูปานิ ^๑- อุปฏฺหนฺติ, นามรูปํ ^๒- อุปฏฺหติ, ปจฺจยา สพฺพถา อุปฏฺหนฺติ, สลกฺขณารมฺมณิกา ^๓- วิปสฺสนา อุปฏฺหติ, อชฺเชว อรหตฺตํ คณฺหิสฺสามีติ อปฺปฏิลทฺเธเยว อาสา สนฺติฏฺติ, อธิโมกฺขํ ปฏิลภติ. ตติยชฺฌานํ วา ปาทกํ กตฺวา จตุตฺถชฺฌานตฺถาย กสิณปริกมฺมํ กโรนฺตสฺส นีวรณวิกฺขมฺภนาทีนิ สมนุปสฺสโต เยนิเม นีหาเรน นีวรณา วิกฺขมฺเภนฺติ, กิเลสา สนฺนิสีทนฺติ, สติ สนฺติฏฺติ, สงฺขารคตํ วา วิภูตํ ปากฏํ หุตฺวา ทิพฺพจกฺขุกสฺส ปรโลโก วิย อุปฏฺาติ, จิตฺตุปฺปาโท เลปปิณฺเฑ ลคฺคมาโน วิย อุปจาเรน สมาธิยติ, อชฺเชว จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสฺสามีติ อปฺปฏิลทฺเธเยว อาสา สนฺติฏฺติ, อธิโมกฺขํ ปฏิลภติ. อยํ อธิโมกฺขสมฺปสาโท นาม. เอตสฺมึ สมฺปสาเท สติ. โย ปน อรหตฺตํ วา ปฏิลภติ จตุตฺถชฺฌานํ วา, ตสฺส จิตฺตํ วิปฺปสนฺนํ โหติเยว. อิธ ปน "อายตเน จิตฺตํ ปสีทตี"ติ วจนโต อรหตฺตวิปสฺสนาย เจว ^๔- จตุตฺถชฺฌานุปจารสฺส จ ปฏิลาโภ ปฏิลาภสมฺปสาโทติ เวทิตพฺโพ. วิปสฺสนา หิ ปญฺาย อธิมุจฺจนสฺส การณํ, อุปจารํ อาเนญฺชสมาปตฺติยา. เอตรหิ วา อาเนญฺชํ สมาปชฺชติ, ปญฺาย วา อธิมุจฺจตีติ เอตฺถ เอตรหิ วา ปญฺาย อธิมุจฺจติ, อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชตีติ เอตํ ^๕- ปทปริวตฺตนํ กตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ:- ตสฺมึ สมฺปสาเท สติ เอตรหิ วา ปญฺาย อธิมุจฺจติ, อรหตฺตํ สจฺฉิกโรตีติ อตฺโถ. ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชติ, อถวา ปญฺาย วา อธิมุจฺจตีติ อรหตฺตมคฺคํ ภาเวติ, ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชติ. อรหตฺตมคฺคมฺปิ ภาเวตุํ อสกฺโกนฺโต เอตรหิ จตุสจฺจํ วา สจฺฉิกโรติ. ตํ อนภิสมฺภุณนฺโต อาเนญฺชํ วา สมาปชฺชตีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุปาทารูปา ^๒ ฉ.ม. นามรูปา ^๓ ฉ.ม. ลกฺขณารมฺมณา @^๔ ม. อรหตฺตสฺส วิปสฺสนาย เจว ^๕ ฉ.ม. เอวํ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๔๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=10&page=40&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=1007&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=10&A=1007&pagebreak=1#p40