อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๓.

กามํ จตุโวการภเว รูปํ วินาปิ วิญฺาณสฺส ปวตฺติ อตฺถิ, เสเส ปน ตโย ขนฺเธ วินา นตฺถิ. อยํ ปน ปโญฺห ปญฺจโวการภววเสน กถิโต. ปญฺจโวกาเรหิ เอตฺตเก ขนฺเธ วินา วิญฺาณสฺส ปวตฺติ นาม นตฺถิ. วิตณฺฑวาที ปเนตฺถ "อญฺตฺร รูปา"ติอาทิวจนโต อรูปภเวปิ รูปํ, อสญฺีภเว จ วิญฺาณํ อตฺถิ, ตถา นิโรธสมาปนฺนสฺสา"ติ วทติ. โส วตฺตพฺโพ:- พฺยญฺชนจฺฉายาย เจ อตฺถํ ปฏิพาหสิ, อาคตึ วาติอาทิวจนโต ตํ วิญฺาณํ ^๑- ปกฺขิทฺวิปทจตุปฺปทา วิย อุปฺปติตฺวาปิ คจฺฉติ, ปทสาปิ คจฺฉติ, โควิสาณวลฺลิอาทีนิ ^๒- วิย จ วฑฺฒตีติ อาปชฺชติ. เย จ ภควตา อเนกสเตสุ สุตฺเตสุ ตโย ภวา วุตฺตา, เต อรูปภวสฺส อภาวา เทฺวว อาปชฺชนฺติ. ตสฺมา มา เอวํ อวจ, ยถาวุตฺตมตฺถํ ธาเรหีติ. [๒๔] ตตฺราติ อฏฺสุ เนวสญฺีนาสญฺีวาเทสุ ภุมฺมํ. อิธาปิ รูปึ วาติอาทีนิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. อสญฺา สมฺโมโหติ นิสฺสญฺภโว นาเมส สมฺโมหฏฺานํ. โย หิ กิญฺจิ น ชานาติ, ตํ อสญฺี เอโสติ วทนฺติ. ทิฏฺสุตมุตวิญฺาตพฺพสงฺขารมตฺเตนาติ ทิฏฺวิญฺาตพฺพมตฺเตน สุตวิญฺาตพฺพมตฺเตน มุตวิญฺาตพฺพมตฺเตน. เอตฺถ จ วิชานาตีติ วิญฺาตพฺพํ, ทิฏฺสุตมุตวิญฺาตพฺพมตฺเตน ปญฺจทฺวาริกสญฺาปวตฺติมตฺเตนาติ อยํ หิ เอตฺถ อตฺโถ. สงฺขารมตฺเตนาติ โอฬาริกสงฺขารปฺปวตฺติมตฺเตนาติ อตฺโถ. เอตสฺสายตนสฺสาติ เอตสฺส เนวสญฺานาสญฺายตนสฺส. อุปสมฺปทนฺติ ปฏิลาภํ. พฺยสนํ เหตนฺติ วินาโส โส เหส, วุฏฺานํ เหตนฺติ อตฺโถ. ปญฺจทฺวาริกสญฺาปวตฺตญฺหิ โอฬาริกสงฺขารปฺปวตฺตํ วา อปฺปวตฺตํ กตฺวา ตํ สมาปชฺชิตพฺพํ. ตสฺส ปน ปวตฺเตน ตโต วุฏฺานํ โหตีติ ทสฺเสติ. สงฺขารสมาปตฺติปตฺตพฺพมกฺขายตีติ โอฬาริกสงฺขารปฺปวตฺติยา ปตฺตพฺพนฺติ น อกฺขายติ. สงฺขาราวเสสสมาปตฺติ- ปตฺตพฺพนฺติ สงฺขารานํเยว อวเสสา ภาวนาวเสน สพฺพสุขุมภาวํ ปตฺตา สงฺขารา, เตสํ ปวตฺติยา เอตํ ปตฺตพฺพนฺติ อตฺโถ. เอวรูเปสุ หิ สงฺขาเรสุ ปวตฺเตสุ เอตํ ปตฺตพฺพํ นาม โหติ. ตยิทนฺติ ตํ อิทํ เอตํ สุขุมมฺปิ สมานํ สงฺขตํ สงฺขตตฺตา จ โอฬาริกํ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ตว วิญฺาณํ ^๒ ม. โควิสาลวลฺลิกาทีนิ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้าที่ ๑๓. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=10&page=13&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=314&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=10&A=314&pagebreak=1#p13